Asilerin, kaybedenlerin, hayalperestlerin, küfürbazlar n, günahkârlar n, beyaz zencilerin, afla t rmananlar n, uçurumdan atlayanlar n...

Transkript

1 Asilerin, kaybedenlerin, hayalperestlerin, küfürbazlar n, günahkârlar n, beyaz zencilerin, afla t rmananlar n, yola ç kmaktan çekinmeyenlerin, uçurumdan atlayanlar n... dili, sesi Yeralt Edebiyat...

2 JEAN GENET: (D. 19 Aral k 1910 Ö. 15 Nisan 1986) Paris te do du. Evlilik d fl bir çocuk oldu u için annesi taraf ndan terk edildi, on yafl na de in bir yetimhanede ve Morvan da bir çiftçi ailesinin yan nda kald. On yafl ndayken girdi i slahevinden 1926 da kaçarak Frans z sömürge birliklerine kat ld. K sa bir süre sonra oradan da kaçt ve Avrupa n n çeflitli ülkelerinde h rs zl k, kaçakç l k olaylar na kar flarak tam bir serseri gibi yaflad. flledi i suçlar yüzünden s k s k hapse girdi de Fransa da h rs zl k yüzünden onuncu kez yarg land ve ömür boyu hapis cezas na çarpt r ld. Bu arada, 1942 de hapiste yazm fl oldu u Notre-Dame des fleurs (Çiçeklerin Meryem Anas ) adl ilk roman André Gide, Jean Cocteau ve Jean-Paul Sartre gibi ünlü yazarlar n dikkatini çekti. Bu yazarlar n cumhurbaflkan na verdikleri bir dilekçe üzerine ba flland. Romanlar nda oldukça fliirsel bir dil kullanan Genet, kendi özyaflam ndan yola ç karak, yak ndan tan d yeralt dünyas n korkusuzca betimler. H rs zlar, katiller, kaçakç lar, fahifleler, eflcinsellerle dolu olan bu dünyan n pisli i ve fliddeti, Genet nin güçlü anlat m yla flafl rt c bir güzellik kazan r. Oyunlar nda ise bu özyaflamsal yöntemi bir yana b rakt görülür. Oyun kahramanlar n n da romanlardaki insanlar gibi toplum d fl na itilmifl kimseler olmalar na karfl n, onun bu oyunlarda yaflamla ilgili düflüncelerinin özünü dile getirmeye çal flt söylenebilir. Genet bu yap tlar nda yaflam n bir tan m n vermeye çal fl r. Ancak ona göre, yaflam yaflanarak kavransa bile, tam anlam yla aç klanamayaca için böyle bir tan m olanaks zd r. Her insan n bir kimli i vard r, ama insan kendi kimli ini alg layamaz; kendisinin düflsel bir yans s n baflka bir insan n gözünde görebilir. Genet ye göre, insan bu belirsizlikten ve boflluktan kurtulmak için rol yapmaya bafllar. Her rol de belli bir iflleve verilen bir addan baflka bir fley de ildir. Böylece eylemlerin yerini ifllevler al r, dolay s yla da gerçek davran fllar törensi davran fllara dönüflür. Genet nin, bütün yap tlar nda yerleflik ahlâk kurallar na ayk r bir ahlâk anlay fl n n sözcülü ünü yapt söylenebilir. Özellikle baflkalar n n insana zorla benimsetmeye kalkt klar yazg ya karfl ç kmakla insan n gerçek kimli ini bulabilece i düflüncesi, onda tutkuyla yinelenen bir inanca dönüflmüfltür. Gerçek bir asi ve anarflist olan Genet, toplumsal disiplin ve siyasi ba lant n n her türlüsüne karfl ç kt. Yaflad fliddetli ve ço unlukla da afla lay c nitelikteki erotizm, onu mistik bir alçakgönüllülük kavram na götürdü. Jean-Paul Sartre, Saint Genet-Comédien et Martyr (1952; Aziz Genet-Oyuncu ve Kurban) adl yap t nda Genet nin kendini küçük düflürme ve afla görme çabalar n bir azizin çabalar yla karfl laflt rm flt r. Genet nin yazar olarak ad n duyurmas bir bak - ma, Sartre n bu uzun incelemesine dayan r. Sartre bu elefltirel incelemede Genet yi varoluflçu aç dan ele alarak onun toplumun yerleflik de erlerine karfl ç k fl n yaln z ahlâk çöküntüsünün de il, ayn zamanda insanl n durumuyla ilgili öfkesinin bir yans mas oldu unu ileri sürdü. BAfiLICA YAPITLARI: Roman: Notre-Dame-des fleurs, 1944 (Çiçeklerin Meryem Anas, çev.: Yaflar Avunç, Ayr nt Yay., 2000); Miracle de la rose, 1946 (Gülün Mucizesi, çev.: Hamdi Tuncer, Ayr nt Yay., 1999); Pompes funèbres, 1947 (Cenaze Töreni); Querelle de Brest, 1947 (Denizci, çev.: Hamdi Tuncer, Ayr nt Yay., 2004); Journal du voleur, 1948 (H rs z n Günlü ü, çev.: Yaflar Avunç, Ayr nt Yay nlar, 1997). Oyun: Haute surveillance, 1988 (Gözetim Alt nda, çev.: Y ld r m Türker, Yazko Çeviri, 1981; S k gözetim, Ayr nt Yay nlar, 2007); Les bonnes, 1947 (Hizmetçiler, çev.: Salâh Birsel, Nisan Yay., 1990); Le balcon, 1956 (Balkon, çev.: Baflar Sabuncu, Ayr nt Yay., 2006); Les nègres, 1958 (Zenciler, çev.: Nami Bafler, Ayr nt Yay., 2000); Les paravents, 1961 (Paravanlar, çev.: Sosi Dolano lu, Remzi Yay., 1990; Ayr nt Yay nlar, 2007); L Ennemi déclaré bafll kl, düzyaz lar n n derlendi i kitaptan yap lm fl bir seçki: Aç k Düflman (çev.: Sosi Dolano lu, Metis Yay., 1994) ve ayr ca L Atelier d Alberto Giacometti (Giacometti nin Atölyesi, çev.: Hür Yümer, Metis Yay., 1990).

3 Ayr nt Yay nlar Yeralt Edebiyat S k gözetim

4 Ayr nt : 514 Yeralt edebiyat dizisi: 39 S k gözetim / Yeni versiyon ngilizceden çeviren Y ld r m Türker Frans zcadan yay ma haz rlayan Sosi Dolano lu Kitab n özgün ad Haute Surveillance, 1988 Editions Gallimard, 1949, 1965, 1988 Türkçe yay m haklar Ayr nt Yay nlar na aittir. Kapak illüstrasyonu Asuman Ercan Kapak düzeni Deniz Çeliko lu Düzelti Ayten Koçal Bask ve cilt Sena Ofset (0 212) Birinci bas m 2007 Bask adedi 2000 ISBN AYRINTI YAYINLARI Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No: 3 Ca alo lu - stanbul Tel.: (0 212) Faks: (0 212) & info@ayrintiyayinlari.com.tr

5 S k gözetim Ayr nt Yay nlar Yeralt Edebiyat

6 Y E R A L T I E D E B Y A T I D Z S DÖVÜfi KULÜBÜ Chuck Palahniuk Efi KTEK LER Philippe Djian SON SÜRGÜN Dragan Babic YATAK ODASINDA FELSEFE Marquis de Sade ACEM PEZEVENK Ola Bauer TAVANDAK KUKLA Ingvar Ambjörnsen GÖNÜLLÜ SÜRGÜN Suerte Claude Lucas EROJEN BÖLGE Philippe Djian KOZM K HAYDUTLAR A.C. Weisbecker HAYRAN OLUNASI CASANOVA Philippe Sollers GÖSTER PEYGAMBER Chuck Palahniuk KUZEY GÖZCÜSÜ Ola Bauer S S Tristian Hawkins TIKANMA Chuck Palahniuk HIRSIZIN GÜNLÜ Ü DEN ZC FLAMENKO NUN Z NDE Duende Jason Webster ODA H ZMETÇ S N N GÜNLÜ Ü Octave Mirbeau GÖRÜNMEZ CANAVARLAR Chuck Palahniuk ADSIZ DEVLER Pascal Bruckner ANNEM Georges Bataille ÇARPIfiMA J.G. Ballard MELEKLER Denis Johnson FAH fie Nelly Arcan KAÇAKLAR VE MÜLTEC LER Chuck Palahniuk CENNETTE B R GÜN DAHA Eddie Little SEVDALI TUTSAK YALANIN ERDEM Joachim Zelter SA NIN O LU Denis Johnson UYKU Annelies Verbeke GÜNCE Chuck Palahniuk ARA BÖLGE William S. Burroughs BEYAZ ZENC LER Ingvar Ambjörnsen BALKON AMER KA MEKTUPLARI Joachim Zelter N NN Chuck Palahniuk fikence BAHÇES Octave Mirbeau BETTY BLUE Philippe Djian SIKIGÖZET M PARAVANLAR

7 S k gözetim

8 ÇEV RMEN N NOTU: S k gözetim i [Deathwatch], Bernard Frechman n ngilizce metninden Türkçeye aktard m. Frechman, Genet uzman ve Genet nin tüm yap tlar n ngilizceye çevirmifl. Bilge Karasu, çeviriyi Frans zca metinle karfl laflt r p, birçok düzeltme ve öneriyle yol göstermeseydi, oyunu yay mlama cesaretini bulamazd m. Bundan ötürü kendisine teflekkürü borç bilirim. Yazko Çeviri, Eylül-Ekim 1981, say : 2, s Y.T.

9 S k gözetim in ilk versiyonu 1949 da yay mland, 1965 te birtak m düzeltmelerle yeniden bas ld. A ustos 1985 te metni yeniden elden geçirdi, bu yeni versiyon Michel Dumoulin taraf ndan sahnelendi. Bas lmas n ve gelecekte sahnelenmesini diledi i bu son versiyondu.

10

11 Oyun kiflileri YEfi L GÖZ, 22 yafl nda (ayaklar prangal ) MAURICE, 17 yafl nda LEFRANC, 23 yafl nda GARD YAN, 25 yafl nda BAfi GARD YAN VE TAKIMI (birçok gardiyan)

12 Dekor Bir zindan hücresi. Hücrenin duvarlar kesme tafltan ve zindan n mimarisinin çok karmafl k oldu u hissini verecek flekilde olmal. Dipte, demirleri içeri do ru yönelmifl parmakl kl pencere. Yatak, üstüne birkaç battaniye y lm fl bir kaya parças. Sa da parmakl kl bir kap. Baz uyar lar: Tüm oyun bir düfl havas içinde geçer. Dekor ve giysiler (çizgili el dokumas ), çarp c renklerde olmal. Birbiriyle çat flan beyazlar ve koyu karalar kullan n. Oyuncular hareketlerinde çok a r ya da flimflek gibi, anlafl lmaz bir h zla davranmal. Ellerinden geldi ince seslerinin t n s n sa rlaflt rmal. Ustaca fl kland rmadan kaç n lmal. Olabildi ince çok fl k gerekli. Metin günlük dilde ve düzgün olarak verilmifltir, fakat oyuncular kenar mahalle a z n n gerektirdi i çarp tmalara göre konuflmal d r. Oyuncular n tabanlar keçelidir, sessizce yürürler. Maurice, yal nayakt r. 12

13 YEfi L GÖZ: Kartopu bana efllik ediyor. Beni cesaretlendiriyor. Bunu atlat rsak, beraber Cayenne e gidece iz, b ça- n alt na gidersem, biliyorum peflimden o da gelecek. Ama size göre neyim ben? Bilmiyorum san yorsunuz öyle mi? flin bütün yükünü tafl yan benim. Ne iflinin bilmiyorum. Okumam yazmam yok, ama s rt m sa lam olmal. Kartopu nun ayn yükü tafl mas gibi. Ama tüm zindan için. Belki bir baflkas daha var, bir numaral babaday, tüm dünyan n yükünü s rtlanan. Siz delisiniz. kiniz de zincirliksiniz. Bir yumrukta hizaya getirir, ye- 13

14 re sererim ikinizi de. (Lefranc a:) Az kals n Maurice gidiyordu. Ellerine dikkat et Laço. Kabaday l b rak ve zenciden söz etmeyi kes. LEFRANC, öfkeli: Ama o... YEfi L GÖZ, sert: De il. (Ona bir kâ t uzat r.) Sen. Okumaya devam et. LEFRANC: O da sussun ama. YEfi L GÖZ: Sen sus, Laço. Kafa ütüleme. Kartopu laf bitti. Ne o tak yor bizi, ne de hücresindekiler. (Dinler.) Bir çeyrek sonra s ra bana gelecek. (Sessizlik.) Ziyaret saati bafllad. (Bundan sonraki sahne boyunca afla yukar dolan r durur.) MAURICE, Lefranc göstererek: Hep olay ç karmaya u rafl yor. Bu ortal kta gezdikçe hiç huzur olmayacak. Varsa yoksa Kartopu. LEFRANC, öfkeli: Evet. Kartopu. Ta kendisi. Ne istedi ini bilir o. Bir zenci o, yaban l bir adam... MAURICE: Kimsenin... (Sözünü bitirmez.) LEFRANC, bir süre sonra, söylenir gibi: Yaban l biri o, bir zenci, ama flimflekler saç yor. Yeflil Göz... MAURICE: Ne? LEFRANC, Yeflil Göz e: Yeflil Göz, Kartopu eziyor seni. MAURICE: Gene mi bafll yorsun? Bu sabah havaland rmadan girerken sana bir gülücük yollad diye. 14

15 LEFRANC: Bana m? MAURICE: Üçümüz vard k sadece. Gardiyana de ilse birimize olmal. LEFRANC: Sahi ne zaman? MAURICE: Bak yorum ilgilendin. Tam orta meydanl a girerken. Ah, belli belirsiz bir gülümseme. Dört merdiven, soluk solu a b rakm flt zenciyi. LEFRANC: Ne ç kar bundan? MAURICE: Bu hücredeki bütün kar fl kl klar n senin bafl n n alt ndan ç kt. LEFRANC: Kartopu nun horultusu bile sizi toz eder. Gölgesi düflüyor her yere. Kimse onu y kamaz, hiçbir tutuklu onu bast ramaz. Görmüfl geçirmifl bir babayi ittir o. MAURICE: De il diyen mi var? liflmemeli. Kartopu, ilah gibi bir herif. Bir bak ma kara cila vurulmufl bir Yeflil Göz. LEFRANC: Yeflil Göz ona dayanamaz. MAURICE: Yeflil Göz ün müfettifllere cevab ndan ne haber? LEFRANC: Ya Kartopu? Bildi imiz hiçbir fleye benzemez o. Karad r ama, iki bin hücrenin tümünü ayd nlat r. Kimse onun s rt n yere getiremez. Bu zindan n gerçek a as odur. Adamlar n n hepsi ondan da bask nd r. (Yeflil Göz ü gösterir.) Bir görsen nas l yürür... MAURICE: Yeflil Göz can istese... 15

16 LEFRANC: Sadece görmek onu, koridorlardan geçerken, kilometrelerce, kilometrelerce koridordan ayaklar prangal. Kartopu flaht r. Çölden bile gelse bafl diktir. YEfi L GÖZ, durur, çok yumuflak bir bak flla: Zindanda kimsenin hükmü yoktur. Kartopu nun da. Tamam Laço. Beni ürküttü ünü sanmay n. Suçlar havagaz olabilir. LEFRANC: Samyeli. MAURICE, Lefranc a: Kesme sözünü. (Kap y dinler.) Ziyaret s ras yaklafl yor. Gardiyanlar otuz sekizde. YEfi L GÖZ: Havagaz. Onun suçlar neymifl ki, bilmiyorum ben. LEFRANC: Alt n treni soygunu... YEfi L GÖZ, hâlâ k sa ve kesin: Hiçbir fley bilmiyorum. Benimkiler bana yeter. MAURICE: Bir tane topu topu. YEfi L GÖZ: Suçlar m diyorsam, bir fley biliyor da diyorum. Suçlar m diyorum. Onlara iliflmek yok, sonra fena ederim. yisi mi kafam bozmay n. Senden istedi im tek fley var, o da kar m n mektubunu okuman. LEFRANC: Okudum ya. YEfi L GÖZ: Baflka ne diyor? LEFRANC: Hiç. Hepsini okudum! YEfi L GÖZ, mektuptaki bir bölümü gösterir: Bunu okumad n. 16