HARFİ CERLER VE KULLANIM ÖZELLİKLERİ

Transkript

1 HARFİ CERLER VE KULLANIM ÖZELLİKLERİ Eyup AKŞİT Harfi Cerler tek başına bir anlam ifade etmeyen ancak cümlede önemli görevler üstlenen gramatik yapılardır. Bu yapıların cümleyi anlamak için iyi kavranması gerekir aksi takdirde cümle yanlış anlaşılabilir. Basra Ekolü her harfi cerrin bir anlamı olduğunu diğer kullanımların ise tevil edilmesi gerektiğini/mecaz olduğunu söyler. Kufeliler ise bir harfi cerrin birkaç hakiki anlamı olduğunu söyler. Her ne kadar Basralıların görüşü mantıklı olsa da Kufelilerin görüşü genel kabul görmüştür. Arapça da kullanılan harfi cerler şunlardır: و او م نذ م ذ ع د ا خ ل ح اش ا ر ب ح ت ى ل ك في ع ل ى ع ن إلى من ب ) ) ل ع ل ل وال ك يم ه الق س م ت اء الق س م Yukarıda verilen harfi cerlerden sıklıkla kullanılanlar şunlardır: ) ب من إلى ع ن ع ل ى يف ك ل ح ت ى ر ب م ذ -م نذ واو القسم ( Harfi cerleri tek tek ele almadan önce bazı temel kuralları öğrenelim: 1- Harfi cerler ismin başına gelirler. Evde ف ي ال ب ي ت 2- Başına geldikleri ismi mecrur yaparlar. Eve إلى ال ب ي ت 3- Lazım(geçişsiz) fiiller malum meful(nesne/düz tümleç) almazlar. Eğer biz lazım(geçişsiz) bir fiile meful getireceksek veya geçişli yapacaksak bunun yolu o fiile özel harfi cerri kullanmamız gerekir. Adam iman etti. Êmene fiili geçişsiz bir fiildir. Şimdi biz Adam Allah a أ م ن الر جل iman etti demek için: أ م ن الرجل هللا dersek yanlış cümle kurmuş oluruz. Êmene fiilini birine iman etti anlamını kazandırmak için ne yapmamız gerekir? Cevap: bi harfi cerrini kullanmamız gerekir. etti Adam Allah a iman أ م ن الر جل ب ا لل 4- Harfi cerler asli ve zaid olarak kulanılır. Harfi cerler cümlede ZAİD olarak gelebilir. Harfin zaid olarak cümlede gelmesi Bu harf cümlede olsa da olur olmasa da olur demek, değildir. Çünkü onun da cümleye kattığı( pekiştirme vb) bir anlam vardır. Harfi cerlerden ب, من, ل hem asli hem de zaid olarak kullanılır. Bunu bir örnek ayetle açıklayalım: (Tevbe,8) Bu ayette bi harfi cerri leyse nin haberinin başına أليس هللا بأحكم الحاكمين gelmiştir ve zaid bir harfi cerdir. (Fetih, 28) bu ayette bi harfi cerri kefe (yeter) fiilinin faili(allah)tan كفى بالل شهيدا önce gelmiştir ve zaid bir harfi cerdir. Bildiğim kadarıyla bu durum sadece KEFÊ fiili için geçerlidir.

2 Ama şu cümlede bi harfi, harfi cerri aslidir. yazdım. Kalem ile ك ت ب ت ب القل م Haklı olarak şu soruyu sorabilirsiniz: Hocam biz harfi cerrin asli mi yoksa zaid mi olduğunu nereden anlayacağız? Cevap: Gayet basit. Harfi cerlerin özelliklerini anlatırken her harfi cerrin nerede zaid harf olarak geldiğini de belirteceğiz. 5- Harfi cerler isimlerle fiilleri bir birine bağlayan unsurlardır. Bu nedenle her harfi cerrin mutlaka anlamlarını isme ulaştırdıkları kendilerinden önce gelmiş bir fiil veya fiil türü bir kelimeye ihtiyaç duyarlar. Buna Arap Dili nde MUTEALLIK denir. Bu kavram kafamızı karıştırmasın gayet basit: Müteallik ilişkin, dair, hakkında demektir. Yani asli harfi cerlerin mutlaka ilişkili olduğu; hakkında bilgi verdiği; alakası olduğu bir fiil veya fiil türü bir kelime olmalı ve kendinden önce gelmelidir. Harfi cerrin ilişkili olduğu bu kelimeye de MUTEALLAK (harfi cerle alakalı olan) denir. Örnek verecek olursak: مر رت ب ك Sana uğradım. Bi harfi cerri neye muteallık(ilişkin, dair)dir? Gayet açık: bi harfi cerri MERRE(uğradı) fiiliyle alakalıdır. Merre fiili ise MUTEALLAK(harfi cerle alakalı)dır. Peki asli harfi cerrin MUTEALLAKI neler olabilir? a) Muteallak bizzat fiil olabilir: أكلت الطعام ب الملعقة yemeği kaşık ile yedim. Bu cümlede bi harfi cerrinin muteallıkı(ilişkili alakalı olduğu) kelime EKELE(yedi) fiilidir. b) Muteallak isim- fiil olabilir. İsim-fiil: fiil anlamında kullanılan isimlerdir. Mazi أف له vb.! kabul et. آمين uzak.! ne kadar ه يها ت yoktur. muzari emir çekimleri yazıklar olsun ona! li harfi cerrinin muteallıkı, uffin isim-fiilidir. (li harfi cerri zamirlere bitişince le diye okunur. Lehu(ona), lehum(onlara) c) Muteallak Şibih fiil(masdar, ismi fail, ismi meful vb.) olabilir. Ben sana yarın uğrarım. Bi harfi cerrinin أنا مار بك غدا muteallakı(alakalı olduğu) MÊRRÜN ismi failidir. Unutmayalım müştak (türemiş) isimler ismi fail, ismi meful vb. fiil görevi üstlenirler. Bu nedenle onlara şibih fiil denir. Bu bilgilerden sonra en çok kullanılan harfi cerlerin kullanım özelliklerine geçelim: bi harfi cerri. Asli veya zaid olarak gelir. Hem açık ismin önüne hem ب 1- de zamirden önce gelebilir. Kullanıldığı yerler şunlardır: a) Zarfiyye(yer ve zaman zarfı) de, da uyudum. (geceleyin)gece de نمت بالليل oturuyorum. İzmir de أسكن بإزمير

3 b) Sebeplilik bildirir. (.. dolayı, nedeniyle) öldü. senin zulmün nedeniyle adam مات الرجل بظلمك c) İstiane(.. yardımıyla, aracılığıyla)..ile kesdim. Bıçak ile قطعت بالسك ين d) Tadiyye(geçişlilik için) gitti. Çocuk köye ذهب الولد إلى القرية götürdüm. Çocuğu köye ذهب ت بالولد إلى القرية e) Ta vid(..karşılığında, bedel olarak,yerine) aldım. Elbiseyi 20 lira karşılığında satın إش ت ر ي ت الثو ب بعشرين ليرة (Bakara Suresi, 16) İşte bunlar, hidayet yerine أولئك الذين اشتروا الضاللة بالهدى sapıklığı satın almışlardır. f) İlsak (bitişme, temas kurma) ilsak) Elini tuttum. (gerçek أمسكت بيدك ilsak) Sana uğradım (manevi مر رت ب ك g) Yemin için kullanılır: باهلل Allaha yemin olsun h) Bi harfi cerrinin Zaid olarak gelmesi(tekid vb.ifade eder). Bi harfi cerri aşağıdaki durumlarda zaid harfi cer olarak gelir. yeter. (Fetih, 28) Şahid olarak Allah كفى بالل شهيدا fiilinden sonra كفى açtım, kapıyı فتح ت ال باب فإذا بالثعبان ansızın anlamındaki izê den sonra إذا الفجائي ة bir de ne göreyim, yılan Leyse nin haberinin başında: ليس محمد بذاهب Muhammed giden değildir.( Muhammed gitmiyor) Taaccub(hayret, şaşkınlık) İkinci siga:! cömert! Muhammed ne kadar أك ر م ب محمد min harfi cerri. Asli veya zaid olarak gelir. Hem açık ismin önüne من 2- hem de zamirden önce gelebilir. Kullanıldığı yerler şunlardır: a) İbtidaul gaye( zaman ve mekandan başlangıç)..den,..dan المدرسة döndü. Öğrenci okuldan رجع الطالب م ن b) Tebid( bir bütünden bir parça, bir kısmı, bazısı) bazıları..(bakara,8) ve İnsanlardan و م ن الن ا س من يقول c) Türünü belirtme

4 Tahtadan bir kapı باب من خشب d) Sebeplilik ifade eder( dolayı, nedeniyle) ettim. kusur/ihmalinden dolayı zarar من تقصيرك خسرت e) Zarfiyye(..de, da) ettin?? Evinde ne tamir ماذا أ ص لح ت م ن بي ت ك f) Bedel(yerine) anlamına gelir: sağlamaz. Doğruluk yerine yalan sana bir şey ال يغنيك الكذب من الصدق شيئا oldunuz? Ahiret yerine dünya hayatına mı razı أ ر ض يتم ب ال ح ي ا ة الد ن ي ا م ن ا ل خ ر ة (Tevbe,38) g) Min harfi cerri, ما harfiyle birleşir. م م ا= من + ما ancak bazen م م şeklini alır. yerim. yediğin şeyden أ ن ا آكل م م ا ت ا كل h) Zaid olarak gelir. Bunun için kendisinden sonraki ismin nekra olması, kendinden önce hel ile soru veya neyf veya nehy olması gibi şartlar vardır: ى م ن ف ط ور musun? bir bozukluk görebiliyor ه ل ت ر ila harfi cerri. Hem açık ismin önüne hem de zamirden önce إلى 3- gelebilir. Kullanıldığı yerler şunlardır: a) İntihaul Gaye( bitiş noktası, bitiş yeri,bitiş zamanı) e,..a, ye, ya gittim. Okula ذهبت إلى المدرسة b) Musahabe(beraber, mea/birlikte anlamında): oturdum. Misafirle birlikte جلست إلى الضيف Yetimlerin mallarını kendi mallarınızla beraber/katarak وال تأكلوا أموالهم إلى أموالكم yemeyin.(nisa Suresi,2) c) " عند " yanında manasına gelir: القراءة أحب إلي من d) Li anlamında ( aittir) sevimlidir. Okumak benim yanımda/bana konuşmaktan daha الحديث gelir) İşi sana bıraktım( iş sana aittir anlamına تركت األمر إ ل ي ك harfi cerri. Hem açık ismin önüne hem de zamirden önce ع ن 4- gelebilir. Kullanıldığı yerler şunlardır: a) Mucavezet( uzaklık, den, dan,) uzaklaştım. Şerden إب ت ع د ت ع ن الش ر

5 b) Bedel( yerine) anlamında: أجب ع ين benim yerime cevap ver. ال ي ج ز ي و ال د ع ن و ل د ه kurtaramayacağı) Lokman,33) c) dair,.. hakkında, den dolayı, anlamında: و ي سأ ل ون ك ع ن الر وح Babanın evlâdı yerine/adına bir bedel ödeyemeyeceği, (onu Sana ruh hakkında sorarlar (İsra,85) geldim. Babamın hastalığından dolayı eve حضرت إلى البيت عن مرض أبي gelebilir. harfi cerri. Hem açık ismin önüne hem de zamirden önce على 5- Kullanıldığı yerler şunlardır: a) En çok İstiğla( maddi veya manevi yükselmek, üzerinde bulunma) anlamına gelir bindim. Kısrak üstüne bindim/kısrağa ركبت على الفرس kıldık (İsra,55) Peygamberlerden bir kısmını diğerlerine üstün و ل ق د ف ض ل ن ا ب ع ض الن ب ي ين ع ل ى ب ع ض b) Talil( den dolayı, için) etti(ağırladı) ona faydamdan dolayı bana ikram أكرمني على نفعي له size doğru yolu gösterdiğinden dolayı Allâh'ı ولتكبروا اهلل على ما هداكم yücetmenizi (Bakara,185) c) على أن Ala enne ancak şu var ki anlamında kullanılır pazarlık/anlaşmayı kaybettim ancak şu var ki خسرت الصفقة على أ ي ن غير يائس ümitsiz değilim. harfi cerri ve le harfi. Hem açık ismin önüne hem de zamirden önce ل 6- gelebilir. Kullanıldığı yerler şunlardır:

6 gelebilir. harfi cerri. Hem açık ismin önüne hem de zamirden önce في 7- Kullanıldığı yerler şunlardır: a) Zarfiyye( zaman ve mekanda bulunma).. de, da.. sabahleyin في الصبا ح Evde في البيت b) Sebebiyle, nedeniyle gitti. (Hadisi Şerif)Bir kadın, eve hapsettiği bir kedi nedeniyle cehenneme دخلت النار ام أرة في هر ة حبستها c) Beraber, birlikte anlamına gelir Emir konvoyu ile beraber çıktı خرج األمير في موكبه gelir. harfi cerri. Açık ismin önüne ك 8- a) Benzer, gibi, şeklinde demektir. bağırdı/kükredi. Aslan gibi صرخ كأسد b) Talil(sebeplilik)..için, den dolayı anlamına gelebilir.

7 Bakara 198 Bu ayeti Türkçe mealler: O'nun size gösterdiği و اذك ر وه ك ما ه داك م gibi anın. Şeklinde meal vermişler. Ancak: Onu size hidayete erdirdiği için anın, diye de meal verilebilir. gelir. harfi cerri. Açık ismin önüne حتى 9- a) İntihaul gaye ( ila harfi cerri gibi) yürüdüm. Kabe ye kadar سرت حتى الكعبة ( Kadir Suresi,5) O(gece) Fecrin doğuşuna kadar esenliktir سالم هي حتى مطلع الفجر gelir. harfi cerri. Nekranın önüne رب 10-. a) Azlık veya çokluk ifade eder. Bunu cümlenin bağlamından anlarız. Nice veya pek az diye Türkçe ye çevrilir. Pek az vefalı arkadaşla karşılaştım.veya (bağlama göre) pek çok vefalı ر ب صديق و في لقيته arkadaşla karşılaştım. gelir. harfi cerri. Açık isimden önce مذ ومنذ 11- a) den beri anlamına gelir. işe iki günden beri gelmedim ما حضرت إلى العمل مذ يومين işe iki günden beri gelmedim ما حضرت إلى العمل منذ يومين gelir. harfi cerri. Açık isimden önce واو القسم 12- a) Te, bi gibi vav da yemin ifade eder. Allaha yemin olsun و اهلل Andolsun bürüdüğü zaman geceye والليل إذا يغشى