TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH (ESKİÇAĞ TARİHİ) ANABİLİM DALI

Transkript

1 TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH (ESKİÇAĞ TARİHİ) ANABİLİM DALI GEÇ KLASİK - ERKEN HELLENİSTİK DÖNEM MAKEDONYA DİPLOMASİSİ Yüksek Lisans Tezi Sultan Deniz Küçüker Tez Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Ayşe Gül Akalın Ankara-2007

2 TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH (ESKİÇAĞ TARİHİ) ANABİLİM DALI GEÇ KLASİK - ERKEN HELLENİSTİK DÖNEM MAKEDONYA DİPLOMASİSİ Yüksek Lisans Tezi Tez Danışmanı : Yrd. Doç. Dr. Ayşe Gül Akalın Tez Jürisi Üyeleri Adı ve Soyadı İmzası Yrd. Doç. Dr. Ayşe Gül Akalın... Prof. Dr. Ömer Çapar... Prof. Dr. Candan Şentuna... Tez Sınavı Tarihi...

3 ÖNSÖZ Klasik filoloji mezunu bir öğrenci olarak dört yıl boyunca eğitimini aldığım filolojik çalışmalarımı farklı bir açıdan sürdürmek ve bu konuda yeni bir bakış açısı kazanmak amacıyla Eskiçağ Tarihi Anabilim Dalı ndaki Yüksek Lisans çalışmalarıma başladım. Bölümdeki iki yıllık eğitimim ve özellikle tez çalışmalarım boyunca izlediğim yöntem sayesinde bu alandaki çalışmalarıma başlamaktaki amacıma ulaşmamda benden hiçbir desteği esirgemeyen başta bölüm başkanımız Prof. Dr. Ömer Çapar ve danışmanım Yrd. Doç. Dr. Ayşe Gül Akalın olmak üzere tüm diğer hocalarıma teşekkürü bir borç bilirim. Danışmanım Yrd. Doç. Dr. Ayşe Gül Akalın yönetiminde, sayın hocamız Prof. Dr. Candan Şentuna nın onayını alarak bu tez konusu üzerinde çalışmaya başladım. Tez çalışmalarım boyunca her türlü konuda bana yardımcı olup yön gösteren ve hep desteğini hissettiğim sayın danışmanım Yrd. Doç. Dr. Ayşe Gül Akalın a, yaptığım çeviriler ve yorumlarla ilgili olarak kendisine her başvurumda yardımlarını esirgemeyen sayın hocam Prof. Dr. Candan Şentuna ya ve kaynak edinmemde bana yardımcı olan arkadaşım Araş. Gör. Ceyda Üstünel e teşekkürlerimi sunarım.

4 İÇİNDEKİLER GİRİŞ...i 1. Genel Bakış...i 2. Araştırmanın Amacı ve Kapsamı...i 3. Kullanılan Kaynaklar Üzerine...ii 4. Teknik Notlar...iv I. Bölüm Peloponnesos Savaşı Ardından Hellas taki Genel Durum...1 II. Bölüm Özgün Kaynaklar Işığında Krallıktan İmparatorluğa Doğru Makedonya...10 A) İ. Ö. 346 Yılına Dek Gelişen Olaylar...10 B) İ. Ö Yılları Arası Gelişen Olaylar Philippos un Grek Devletlerinin Kontrolünü Ele Geçirmesi Grek Birliği nin Oluşturulması ve Philippos un Başarısı...48 C) III. Aleksandros Dönemi Olayları Batı Seferleri Anadolu nun Fethi Doğu Akdeniz in Fethi Doğu nun Fethi...80

5 III. Bölüm İ. Ö Arası Hellas ta Durum SONUÇ TÜRKCE ÖZET İNGİLİZCE ÖZET KISALTMALAR VE KAYNAKÇA EKLER HARİTALAR...132

6 GİRİŞ: 1. Genel Bakış Uzun yıllar süren ve Grek devletlerinin maddi, manevi kaynaklarını tüketen Peloponnesos savaşının sona ermesinin ardından başlayan süreç yine Grek devletleri arasındaki iktidar mücadeleleriyle devam etmiştir. Grek devletleri bu mücadelelerle güç ve zaman kaybederken, yeni yükselmeye başlayan Makedon krallığına gelişip güçlenmesi için uygun bir ortam sunmuşlardır. Makedon krallığı da büyüme sürecinde bu ortamdan ve Grek devletleri arasındaki anlaşmazlıklardan yararlanmasını iyi bilmiş, bunun sonucunda tüm Grekler i egemenliği altına almasının yanı sıra sınırlarını bugünkü Hint ülkesine dek genişleterek bir dünya imparatorluğu haline gelmiştir. Bu noktaya gelene kadar II. Philippos ve III. Aleksandros un izledikleri politikalar sonucunda yeni bir dönem olan Hellenistik Çağ ın temelleri atılmıştır. 2. Araştırmanın Amacı ve Kapsamı Makedonya nın kendi içinde bir krallık olmaktan çıkıp bir dünya imparatorluğu haline geldiği bu süreçle ilgili araştırmalarımızda temel aldığımız nokta, söz konusu dönemde ele geçirilen halklara karşı takınılan tutum ve izlenilen politika karşısında alınan tepkiler olmuştur. Bu noktada ise çalışmalarımız Makedonya yükselişine karşı tepkilerini, kaynaklara dayalı olarak en açık biçimde belirtmiş olduğu anlaşılan Atina üzerinde yoğunlaşmaktadır. II. Philippos zamanında özellikle Atina dan direkt olarak yükselen tepkilerin Aleksandros zamanında dolaylı yollardan ifade edilmeye başlandığını, bu i

7 dönemde ise Aleksandros un izlediği politikaya karşı ordu içindeki Batılı askerlerden gelen seslerin şiddetle artmaya başladığını yine kaynaklara dayalı olarak göstermeye çalıştık. Yani, çalışmamızın temel amacı Büyük Makedon İmparatorluğunun yerleştirmeye çalıştığı bu yeni düzenin Batı dünyasında nasıl algılandığını birinci el/ özgün kaynaklara dayanarak sunmak olmuştur. Ancak antik kaynakların kullanılması incelenilen dönemlerin durumuna göre farklılık göstemiştir. Şöyle ki; Hellenizm in kuruluş aşamasında ilk adımları atan Philippos dönemi sunulurken daha çok hatiplerin söylevlerinden yararlanılmıştır. Çünkü Philippos, bizzat kendisi de amaçları doğrultusundaki ilk adımı atacağı Hellas tadır ve tepkiler kendisine direkt olarak gelmektedir. Dolayısyla bu dönemi hatiplerin söylevlerinden izleme olanağı olmuştur. Ancak Aleksandros ilerledikçe onun Doğulu halklara karşı izlediği politikayı izlemek ancak antik tarihçilerin eserleri aracılığıyla olmuştur. Bu dönemde Atinalı hatiplerin söylevleri de devam etmektedir, ancak bunlar, Philippos döneminde olduğu gibi doğrudan karşı çıkışlar niteliğinde değil, dolaylı hoşnutsuzluk ifadeleri olarak değerlendirilebilir. Bu nedenle, II. Bölümde Hellas taki olaylar ile Philippos un yaptıkları paralel olarak işlenirken, Aleksandros döneminde Atina da gelişen olaylar için III. bir bölüm açılmıştır. 3. Kullanılan Kaynaklar Üzerine Çalışmalarımız sırasında dönem tarihinin genel olarak çerçevesinin çizilmesinde ve anlaşılmasında temel aldığımız iki ana kaynak olmuştur: Cambridge Ancient History vol. VI ve Hammond, N. G. L (1986) A History of Greece to 322. Ardından kaynakçada belirtilen diğer modern tarihçilerin ii

8 eserlerinin okunmasıyla ayrıntılara inilmiş ve bu modern kaynakların yaptığı göndermeler sayesinde Antik kaynaklara ulaşılmıştır. Bu döneme ilişkin eserlerini kullandığımız Antik tarihçiler: Plutarkhos, Arrianos ve Diodoros Siculos olmuştur. Antik tarihçilerin eserlerinin izlenmesi sürecinde Loeb serileri kullanılmıştır. Loeb serileri üzerinden yaptığımız incelemelerde Plutarkhos un Paralel Yaşamlar olarak geçen eserinin 7. cildindeki Alexander ve Demosthenes başlıkları, Arrianos un Anabasis adlı eserinin mevcut iki cildi ve Diodoros un Bibliotheke incelenmesinde konumuzu ilgilendiren XVI., XVII ve XVIII. kitapları kullanılmıştır. Plutarkhos ve Arrianos İ. S 2. yüzyılın ikinci yarısında, Diodoros ise İ.S. 1. yüzyılın üçüncü çeyreğinde yaşamışlardır. Üç tarihçinin eseri de birbirinden farklı özellikler taşımaktadır. Plutarkhos un eseri biyografiler serisi olarak tanımlanabilir. Bu nedenle olaylar incelenen kişi odaklı sunulmuştur. Arrianos un eseri tamamen Aleksandros ve yaptıklarına ilişkin olup her türlü olayı ayrıntılarıyla işlemiştir. Diodorus un eserinin tamamı 40 kitaptan oluşurken bizim ilgilendiğimiz dönemi konu alan kitaplardaki olaylar, farklı coğrafyalarda gelişen olaylarla paralel olarak sunulmuştur. Söylevlerinden faydalandığımız hatipler: Lysias, İsokrates, Demosthenes, Aiskhines, Hypereides ve Lykurgos olmuştur. Hatipler, söz konusu dönemde yaşamış olduklarından ve gelişen olayları birebir takip ettiklerinden gelişen olaylarla ilgili genel yaklaşımı, yaşanan dönemdeki fikirleri ve fikir ayrılıklarını birebir yansıtmışlardır. Lysias diğerlerine göre daha erken dönemleri, Atina daki Otuzlar Dönemini işlemiştir. İsokrates in söylevleri Philippos dönemi ile son bulmaktadır. Demosthenes ve Aiskhines inkiler ise, iii

9 bu hatipler en hareketli dönemler olan II. Philippos ve III. Aleksandros dönemlerinde yaşadıklarından ve aktif olarak politik hayata katıldıklarından konularımızla en içiçe işlediğimiz söylevler olmuştur ve o dönemde Atina içindeki iki farklı yaklaşımı bize yansıtmaları bakımından önem arzetmektedirler. Bu noktada özellikle Demosthenes öne çıkmaktadır ki, bu hatip verdiği ve elimize de ulaşmış olan çok sayıdaki söyleviyle söz konusu dönem üzerinde derin izler bırakmıştır. Hypereides ve Lykurgos un konu ettiğimiz söylevleri ise Aleksandros un son dönemlerine denk gelmektedir ve yine Atina içindeki anlayışı yansıtıyor olmaları bakımından önem taşımışlardır. 4. Teknik Notlar Hatiplerin söylevlerinin incelenmesi sürecinde yine Loeb serileri ve Candan Şentuna nın Demosthenes, Philippikler çevirisi kullanılmıştır. Antik tarihçilerin ve hatiplerin isimleri ile eserlerinin kısaltmaları için Lexikon der Alten Welt esas alınmıştır. iv

10 I. BÖLÜM PELOPONNESOS SAVAŞI ARDINDAN HELLAS TAKİ GENEL DURUM Yirmi yedi yıl sürmüş olan Peloponnesos Savaşı ndan yenik çıkan Atina, savaşın ardından bağımsız bir devlet olarak varlığını sürdürmüştür. Ancak artık siyasi gücü kırılmış ve Grek devletleri üzerindeki hakimiyeti son bulmuştur. Bunun yanında pek çok Grek devleti de uzun yıllar süren savaş yüzünden Atina gibi maddi ve manevi açıdan sıkıntılı bir döneme girmiştir. Savaşın galibi Sparta ise İ. Ö. 404 yılında tüm Hellas ta Lysandros un komutası altındaki güçlü ordu ve donanması ile üstün konuma geçmiştir. Lysandros un izlediği politika; Grek devletlerinde oligarşiler kurmak ve Asya da Pharnabazos un aracılığı ile Kyros la birlikte hareket etmek yönünde olmuştur1. Bu politikasına uygun olarak Lysandros, G r e k devletlerinde desteklediği oligarşik yönetimlere kendi adamlarını yerleştirmiştir. Aynı durum Atina da da gerçekleşmiştir. O dönemde Atina da en etkili devlet adamlarından, ılımlı bir oligarşi taraftarı olan Theramenes, Lysandros ile iyi ilişkilerde bulunmuş; bunların izlediği politaka doğrultusunda Atina da demokratlar cezalandırılmış, Otuzlar Hükümeti kurulmuştur.2 Ancak bu hükümetin A tina daki kötü yönetiminin sebep olduğu durum hatip Lysias ın mahkeme 1 söylevlerinde açıkça ortaya serilmektedir. 3 Kendisi de Otuzlar Hammond, N. G. L., A History of Greece to 322 B. C., Oxford, 1986, s A.g.e. s Cary, M., Litt., D., The Ascendancy of Sparta, Cambridge Ancient History, vol. VI, Cambridge, 1964, s. 34 1

11 hükümetinin kurbanlar listesine yazılmış, ancak kendini kurtarabilmiş olan hatip, Otuzlar ın görevleri boyunca işledikleri suçların boyutlarını yine Otuzlar dan biri olan Eratosthenes e suçlamalarda bulunduğu Uper tou EratosqenuoV Fonou (Eratosthenes e Karşı) adlı söylevinde açık şekilde ifade etmiştir4. Ancak söz konusu Otuzlar Hükümeti dönemi uzun sürmemiştir. Sparta k r a lı anlaşmazlıklar baş Pausanias gösterince ile komutan Lysandros arasında Thebai e sığınmış o lan Atinalı demokratlar Atina ya girip buradaki Otuzlar Hükümeti ni yıkmışlar ve İ. Ö. 403 yılında demokratlar Atina da yönetimi tekrar ele geçirmişlerdir. Yani savaşın sonunda tüm siyasi ve askeri güç Sparta nın elindeydi. Ancak bunun böyle olmasında Persler in oynadığı rol çok büyüktü. Çünkü Persler savaş sırasında Sparta ya altın yağdırıp maddi destekte bulunmuşlar, bunun karşılığında ise Batı Anadolu kıyılarını egemenlikleri altına almışlardı5. Fakat gelişen olaylar sonucunda Sparta Persler in desteğini kaybetmiştir: Peloponnesos Savaşı sonunda Pers kralı 2. Dareios ö l ü nce yerine 2. Artakserkses geçmiş, kardeşi Kyros a ise Batı Anadolu satraplığı verilmiştir. Bununla yetinmeyen Kyros, Artakserkses in üzerine yürüdüğü sırada Sparta dan destek görmüş, böylece Sparta resmi olmasa da Persler le savaşa girişmiştir6. 4 (Lys. Uper tou EratosqenuoV Fonou. 1 ) bunlar öyle beter, öyle çok suç işlediler ki yalan söylesem bile bunlara karşı gerçeklerden daha korkunç suçlamalarda bulunamam 5 Cary, M., Litt., D., C. A. H., s Hammond, N. G. L., (1986), s

12 Kyros un bu girişimi başarısızlıkla sonuçlanınca Sparta Persler in maddi desteğini yitirmiştir. Ardından Persler in Grek devletlerini Sparta ya karşı kışkırtmaları sonucunda Atina, Argos, Korinthos ve Boiotia devletleri ile Sparta arasında geçen ve İ. Ö tarihleri arasında, ardarda çatışmalar şeklinde olan savaş Korinthos Savaşı olarak tarihe geçmiştir. Bu savaşın sonucunda aldığı yenilgi ile Sparta nın denizlerdeki üstünlüğü son bulmuş ve Peloponnesos Savaşı sırasında kazandığı üstünlük ve güç sarsılmıştır. Persler in kışkırtmasıyla gerçekleşen b u olaylar sonucunda Hellas taki durum Persler in isteği doğrultusunda şekillenmiş, Persler maddi güçleri sayesinde Grek dünyasını uzaktan kontrol etmeyi başarmışlardır. Öyle ki Hellas ta herhangi bir devletin tek başına güçlenip diğer Grek devletlerinin Persler e karşı birleştirmesini engelleyip kendi konumlarını güvenceye almışlardır. Persler bu savaş boyunca Atina ya destek verince Atina tekrar güçlenmeye başlamıştır. Güçlü bir Atina nın ciddi bir tehdit olacağından korkan Artakserkses ise ardından tekrar Sparta ya yönelmiş ve İ Ö. 386 yılında Spartalılar ile Persler arasında Antalkidas barış antlaşması yapılmıştır. Böylece Spartalılar ın Korinthos Savaşı sonunda sarsılan konumu Persler in devreye girmesiyle tekrar sağlamlaşmıştır. Bu barış anlaşmasının ardından Persler Anadolu ve Kıbrıs taki tüm Grek devletlerini hakimiyetine almışlardır7. Korinthos, Argos, Boiotia Birlikleri ise dağılmış, böylece Grek dünyası parçalanmış halde bırakılmıştır. Güçlerin dağılması hem Persler in hem Spartalılar ın işine gelmiş, bu şekilde kendi konumlarını güvence altına 7 Osborne, R, Classical Greece B. C. Oxford, 2000, s

13 almışlardır. Şüphesiz bu anlaşma ile birlikte tüm Hellas üzerindeki Pers hakimiyeti güçlenmiştir. Sparta nın Hellas taki en tehlikeli rakipleri demokrasi yanlısı olan Atina ve Thebai devletleri olmuştur. Hal böyle olunca Sparta, Korinthos Savaşında bu iki devleti desteklemiş olan müttefiklerinin gücünü kırmak istemiş v e bunun sonucu olarak İ. Ö. 382 de Khalkidike Birliğine saldırmıştır. Bu birlik Peloponnesos Savaşı nın ilk dönemlerinde Atina ya karşı kurulmuş ve Olynthos devleti liderliğinde 4. yüzyılda genişleyip gelişmiştir. Olynthos un yapısı bir sympoliteia dır, yani aslen bağımsız olan birden çok yerleşimin Olynthos vatandaşlığı adı altında birleşip yeni oluşturduğu bir devlettir. Olynthos un bu yeni yapılanmasında ve Khalkidike Birliğine üye, synoikismos a gitmiş diğer devletlerde karakteristik olarak demokratik bir yönetim söz konusudur.8 Khalkidike Birliği, Makedon kralı III. Amyntas ile ortak savunma antlaşması yapmış; bu nedenle İllyrialılar Makedonya ya saldırdığı zaman Amyntas b a z ı yerleşimlerini Khalkidike birliğine emanet etmiştir. Fakat savaştan sonra Khalkidikeliler buraları geri vermek istemeyince Amyntas Sparta dan yardım istemiştir. Bu sırada Khalkidikeliler in birliğe almak istemediği iki devlet, Akanthos ve Apollonia da Sparta ya başvurunca İ. Ö. 381 yılında Sparta Khalkidike nin merkezinde yer alan Olynthos a saldırmıştır. İ. Ö. 379 da birlik dağılmış ve buradaki devletler Sparta ile anlaşmalar imzalamışlardır.9 Görüldüğü gibi Pers desteğini alarak hakimiyetini güçlendiren 8 Hammond, N. G. L., (1986), s Cary, M., The Second Athenian League, Cambridge Ancient History, vol. VI, Cambridge, 1964, s. 62 vd. 4

14 Sparta, en güçlü rakipleri olan Atina ve Thebai ın güçlerini kırmak adına çok yönlü uygulamalara girişmiştir. Atinalı İsokrates in İ. Ö. 380 yılındaki PanhgurikoV (Panegyrikos) adlı bildirisinin, Persler in Grek dünyası üzerindeki etkenliğine bir karşı çıkış niteliğinde olduğunu görüyoruz. Sparta Persler in desteğini de almasıyla Grekler in lideri konumuna geçmiş, ancak onun liderliği Grek dünyasına barış getirmemiştir. Sparta Grek devletlerine saldırmaya devam etmiş, devletlerin iç işlerine müdahalelerde bulunarak kanlı olaylara sebep olmuştur. Ayrıca Ege denizi korsanların eline geçmiştir10. Yani Grek dünyası sıkıntı içindedir ve bu sıkıntının sona ermesi adına İsokrates Grek dünyasına tavsiyelerini sunmuştur. Panegyrikos un temel konusu, tüm Grekler in birleşerek asıl düşmanları olan Persler e karşı savaşa girişmeleri olmuştur. İsokrates bu fikrini tüm Grek dünyasına Olympia daki Pan-Hellenik festivaller sırasında duyurmuştur. Bildirisinin giriş kısmında konuşmasının amacı açıkça ortaya serilmiştir11. Yapılacak olan bu savaş için Grekler in önderi olarak da Atina yı göstermiştir12, ki zaten Grek devletleri üzerinde ikinci kez Atina hakimiyeti kurma savları da aynı zamanda ortaya atılmıştır ve Atina bu doğrultudaki girişimlerine Korinthos Savaşında meydana gelen İ. Ö. 394 yılındaki Knidos Norlin, G, Isocrates, Vol: I., Cambridge, 1991, s. 116 vd. (İsokr.. PanhgurikoV. 3 ) barbarlara karşı yapılacak savaşla ve kendi aramızdaki uyumumuzla ilgili olarak tavsiyelerde bulunmak üzere geldim 12 (İsokr.. PanhgurikoV. 100 ) Bu noktaya kadar eminim ki herkes en hayırlı işlere bizim devletimizin vesile olduğunu v e buna göre b u işin önderliğini hak ettiğini görebilmiştir 5

15 çatışmasından itibaren Trakya daki, Ege deki ve Küçük Asya kıyılarındaki bazı devletlerle ilişkilerini geliştirmek yönünde hareket ederek başlamıştır13. Yani İsokrates bu bildirisi ile Sparta nın Hellas ta sebep olduğu politik sıkıntılara bir çözüm olarak Atina liderliğinde Grekler in birliğini göstermiştir. Ayrıca İsokrates in burada sunmuş olduğu Panhellenizm fikri Hellenizmin ilk habercisi olarak değerlendirilmektedir14. İ. Ö kışında Sparta Boiotia da Thebai ı sıkıştırınca, Atina tarafından yine Attik Delos Deniz Birliği için devletlere çağrıda bulunulmuş; Thebai, Khios, Rodos, Byzantion, Mytilene devletleri bu ikinci Konfederasyonun ilk üyeleri arasında yer almışlardır. İ. Ö. 377 ve 374 yılları arasında müttefikler süratle çoğalmış, özellikle Atina İ. Ö. 376 yılındaki Naksos savaşında Sparta yı yendikten sonra Ege kıyısından pek çok yeni devlet Atina nın bu yeni deniz birliğine girmiştir. Atina nın kurduğu İkinci Deniz Birliği ticaretin yanı sıra devletlerin özgürlüğünü d e güvenlik altına almayı vaad ettiği için hızla büyümüştür15. Ancak birliğin üyeleri ne kadar artarsa artsın, üye sayısı 5. yüzyıldaki Delos deniz birliğine oranla çok az olmuştur Bury, J. B., A History of Greece to the Death of Alexander the Great, London, 1975, s Perlman, S. İsocrates Philippus a n d Panhellenizm, Historia, Band XVIII., s Hammond, N. G. L., (1986), s Sealey, R, Demosthenes and His Time. Oxford, 1993, s. 63 6

16 Atina nın müttefikleri önceki deneyimlerinden dolayı bu birliğin tekrar bir Atina imparatorluğuna dönmesinden korkmuş, Atina da durumun farkında olduğundan konfederasyonun sistemini mecburen onların b u korkularını engelleyecek biçimde kurmak zorunda kalmıştır. Buna göre birliğe giren devletlerin özgürlük ve otonomileri garanti altına alınmıştır ve savaş ya da barış durumlarına tüm müttefiklerin oy birliği ile karar verilecektir. 17 Hiçbir Atinalı hiçbir şekilde konfederasyona üye olan devletlerin topraklarında mülk ya da toprak edinme hakkına sahip olmayacaktır. Ancak bu federasyonun oluşturduğu ortak fonun ve birleşik güçlerin liderliği yine Atina nın elindedir.18 Başlangıçta koşullar böyle olmuştur. Fakat zamanla Atina kendini toparlamaya başladıkça müttefiklerde tedirginlik başlamış ve ileride göreceğimiz gibi İ. Ö. 350 li yıllarda Rodos, Kos ve Khios un başını çektiği isyan hareketlerine katılan bazı devletler birlikten ayrılmak istemişlerdir. Gelişen olaylar o dönemde Atina yı sıkıntıya sokmuş, Atina hem birliğin dağılmasını önleyememiş hem de başka güçlerle mücadele fırsatı bulamamıştır. Bu Deniz Birliği döneminde, her ne kadar Atina nın başında bulunan devlet adamı Kallistratos19 izlediği Sparta yanlısı politika ile buna engel olmaya çalıştıysa da Thebai devleti kalkınıp güçlenmiştir. Thebai, Sparta garnizonlarını Boiotia dan çıkarmış ve Sparta nın oligarşi sistemini yerleştirdiği pek çok Boiotia devletini kendi egemenliği altına alarak yönetimlerini Cary, M., C.A.H., s. 73 Bury, J. B., (1975), s. 351 OCD., (1996), s

17 demokratikleştirmiştir20. Bunun ardından İ. Ö yılları arasında Thebai, Boiotia Birliğini kurmuştur. Thebai ın bu şekilde güçlenmesi Sparta yı olduğu kadar Atina yı da endişelendirmiştir. Nitekim İ. Ö. 374 yılında Atina ile Sparta Persler in teşvikiyle aralarında barış yapmışlardır. Atina kendisinin Spartalılar a yaklaşmasın ı n sebebi olarak; Thebailılar ın Deniz Birliğinin federal donanmasının masraflarına katkıda bulunmayışlarını göstermiştir21. Sparta ile Thebai İ. Ö. 371 yılında Leuktra da savaşmışlar ve bu savaşın sonunda Thebai ın komutanı Epaminondas ın girişimleriyle Sparta Peloponnesos taki tüm saygınlığını ve hakimiyetini yitirmiştir. Thebai bunun ardından gelen on yıl boyunca Hellas ın egemen devleti olarak kalmış ve zamanla sınırlarını daha da genişletmek adına mücadelelere girmiştir. Epaminondas ın tüm Hellas ı Thebai egemenliği altında birleştirme arzusu zamanla daha da belirginleşse de Thebai asla Atina ya da Sparta kadar güçlenememiştir. Epaminondas, İ. Ö. 362 de Peloponnesos taki Mantineia da Atina ve Spartalılar la yaptığı savaşta galip gelmesine rağmen ölmüş ve onun ölümünün ardından Thebai hızla gücünü yitirmeye başlamıştır. Sonuç olarak 4. yüzyıl Grek devletlerinin kendi aralarındaki mücadelelerle başlamış ve b u mücadeleler hepsinin güçsüz düşmesine sebep olmuştur. Aralarından hiçbir devlet güçleri tekelinde uzun süre toplayıp, üstün gelmeyi başaramamıştır. Atina nın kurduğu İkinci Deniz Birliği döneminde gelişen ticaret ortamı sayesinde Hellas taki diğer devletler de zaman içinde güçlenmişler, İsokrates in 20 Cary, M., C.A.H., s Sealey, R, (1993), s. 67 8

18 Peri thv EirhnhV (Barış Hakkında) adlı söylevinden de anlaşılacağı üzere, Megara gibi küçük bir devlet bile karadaki ve denizdeki ticarete uygun konumu nedeniyle edindiği zenginliği sayesinde ün salmıştır22. Ancak Atina coğrafi konumundan kaynaklanan avantajla Hellas taki ticaretin merkezi olup zenginlik ve kültür bakımından Grek dünyasına öncülük etmiştir. Söz konusu zenginlik İ. Ö. 4. yüzyıl için sorunların sebeplerinden biridir aslında. Öyle k i büyük devletlerin şekillendirdiği politikalar paralelinde müttefikler de bu güvensiz ortamda sürekli saf değiştirmişlerdir. Bu doğrultuda İ. Ö. 431 den itibaren sürekli olarak savaşlar olmuş, bu savaşlar d a tüm Hellas ın gücünü kırmıştır. Grek dünyasının kendi aralarındaki mücadelelerle vakit geçirip güçsüz düştüğü bu dönemde Makedonya nın büyüyüp güçlenme fırsatı olmuş ve bir araya gelip beraber hareket etmeyi başaramayan tüm Grek devletleri zaman içerisinde hızla büyüyüp güçlenen Makedon Krallığının sonunda hakimiyetine engel olamamışlardır. Öyle ki II. Philippos ile başlayan Grek devletleri üzerindeki Makedon egemenliği Grek devletlerinin özgürlükleri sürecinde sonunun başlangıcı olmuştur. 22 (İsokr.. Peri thv EirhnhV. 117)...Megaralılar ise, başlangıçta küçük ve önemsiz kaynaklara sahipken, ne sürülecek toprakları ne limanları ne de maden ocakları varken ve ellerindeki arazi kayalıktan ibaretken sonraları Grekler arasındaki en büyük mülklere sahip oldular. 9

19 II. BÖLÜM ÖZGÜN KAYNAKLAR IŞIĞINDA KRALLIKTAN İMPARATORLUĞA DOĞRU MAKEDONYA A) İ. Ö. 346 Yılına Dek Gelişen Olaylar Makedonya İ.Ö. 399 dan 359 a kadar süren bir kargaşa döneminden sonra tahta çıkan Amyntas ın oğlu II. Philippos (İ. Ö ) zamanında güçlü bir devlet haline gelmiştir. Aslında Philippos un tahta çıkışı kolay olmamıştır. III. Peridikkas ın ölümünden sonra yerine geçecek oğlunun yaşı çok küçük olduğundan III. Peridikkas ın kardeşleri arasında bu konuda yarış başlamıştır. B u yarışta Atina kendini göstermiş v e Argaios un tarafını tutmuştur. Tabi bu duruş sebepsiz değildir. Argaios, krallık tacını giydiği taktirde Atina ya Amphipolis i vaad etmiştir23. Atinalılar ın politik hesaplarının Amphipolis üzerine olduğunu farkeden Philippos da bu doğrultuda hareket etmiştir24. III. Peridikkas ın kardeşle r i Argaios ile II. Philippos arasındaki çarpışmada Philippos üstün gelmiştir25. Philippos un savaşta serbest bıraktığı askerler arasında Atinalılar da vardı ve bundaki amacı onlarla ilişkilerini iyi 23 Pickard, W., A., The Rise of Macedonia, Cambridge Ancient History, vol. VI, 1964, s. 203 vd. 24 (Diodoros. XVI. 3. 3) Philippos Atinalılar ın tüm hedeflerinin Amphipolis üzerine olduğunu v e b u sebeple Argaios un krallığını desteklediklerini farkedince Amphipolis ten çekilip burayı otonom olarak bıraktı. 25 (Diodoros. XVI )...Philippos aniden askerleriyle belirip Argaios ile savaşa tutuştu. Onun paralı askerlerini öldürüp kalanlarını serbest bıraktı... 10

20 tutup müttefik olmaktı26. Nitekim Philippos un Atinalılar a karşı bu olumlu yaklaşımı v e Atinalılar ın Amphipolis üzerindeki talebini kabul etmesi ile birlikte Atina polisi ve Philippos arasında İ. Ö. 358 yılında resmi bir barış yapılmıştır27. II. Philippos Makedonya tahtına çıktığında Hellas tarihi yüzelli yıldan fazla bir zamandır üç büyük gücün emperyalistik uygulamaları doğrultusunda şekillenmiştir. Sparta Peloponnesos ta, Thebai Boiotia da ve Orta Hellas ta, Atina ise donanması sayesinde adalarda ve kıyı devletlerinde egemen olmuştur. Bahsettiğimiz gibi Peloponnesos savaşının ardından, Hellas ta genel egemenlik için bir mücadele başlamış, önce Sparta, ardından Atina son olarak da Thebai bu mücadelede ö ne geçmiştir. Ancak bu mücadeleler, önde gelen Grek devletlerinin e t k i alanları ile birlikte güçlerinin d e zayıflamasına sebep olmuştur. Grek dünyasındaki etkin güçlerin zayıf düştüğü Makedonya krallığı Philippos un idaresi altında bu dönemde hızla gelişip genişlemeye başlamıştır. Philippos, İ.Ö.357 yılında eski bir Atina yerleşmesi olan Amphipolis i Atinalılar a geri vermek vaadiyle ele geçirmiş, ancak sözünde durmamıştır. Atina ile Makedonya arasındaki düşmanlığın başlangıcı bu olay olmuştur. Aynı yıl Olynthos ile ittifak yapıp Atina garnizonunun bulunduğu Poteidaia yı onlara bırakmış, Pydna yı ele geçirmiştir. D a h a sonra Amphipolis in ilerisinde, Thraklar a karşı kendinden yardım isteyen Krenides e girmiş, İ.Ö. 356 yılında 26 Sherman, C, L., Diodorus of Sicily, vol. 7, , s Pickard, W., A., C. A. H., s

21 buraya y e n i yerleşimciler getirerek devletin adını Philippi 28 olarak değiştirmiştir. Onun bu ilerleyişi karşısında Batı Trakya, Paionia ve İllyria kralları, Atina ile İ.Ö. 356 yılında bir ittifak yapıp kaybettikleri yerleri Philippos tan g e r i almak istemişlerdir29. Ancak Atina bu sıralarda müttefiklerinin kendine karşı açmış olduğu bir savaşla mücadele ettiği için bunlara yardımcı olamayınca galip gelen P hilippos olmuştur. Philippos, İ.Ö. 355 yılı sona ermeden Trakya kıyılarındaki Abdera ve Maronia yı ele geçirmiştir. Bu yıllarda Atina nın müttefikleriyle verdiği savaştan dolayı zayıf düşmüş olmasından faydalanan Philippos onun bu kıyıdaki son üssü olan Methone yi de ele geçirmiştir. Anlaşılan o ki, Philippos un karşısında durabilecek başka bir güç daha çıkmamıştır ve bu fetihlerin ardından Makedonya sınırlarını denize kadar genişleterek yeni egemenlik alanlarında güvenliği sağlamak adına koloniler kurmuştur. Bu geniş sınırlar sayesinde ülkesi deniz ticaretine katılarak ekonomik olarak kalkınmıştır. Ekonomik bakımdan Amphipolis in ele geçirilmiş olması çok önemlidir. Çünkü buranın ardı boyunca Pangaia dağı uzanmaktadır ve burası altın v e gümüş madenleri yatağıdır, ayrıca sahip olduğu gür ormanlar gemi yapımında kullanılmaktadır30. Philippos, ele geçirdiği bu bölge sayesinde yıllık gelirini ciddi miktarda 28 artırmıştır.31 Bu maden kaynağı (Diod. XVI. 8. 6) Bu işlerden sonra ise Krenides e girmiş, burayı yeni yerleşmecilerle genişleterek buranın adını Philippi olarak değiştirmiştir. 29 Hammond, N. G. L., (1986), s Sherman, C, L., (1998), s (Diod. XVI ) öyle ki yıllık gelirini 1000 talente çıkarabildi. 12

22 sayesinde çok miktarda bastırdığı paralarla32 hem kendi krallığını bütünleştirme hem de Atina ve Persler e karşı ekonomik bakımdan güçlü durabilme imkanı bulmuştur33. Diodoros, Philippos un geniş hazinesinden sürekli dem vurmaktadır. Onun bu sayede, rüşvet vererek Grek dünyasında işbirlikçiler bulduğundan, kuzeyde fetihler yoluyla olduğu kadar para karşılığıyla d a bahsetmektedir34. Yine aynı ittifaklar kurduğundan kaynak, Philippos un çağdaşı tarihçi Theopompos tan yaptığı aktarmasında onun parayı savurduğunu, hazinesinde hiçbir zaman hazır para olmadığını ve Aleksandros un Asya seferine çıkmak üzereyken parası olmadığı için oldukça zor durumda kaldığına değinir. Philippos İ. Ö yılları arasında artık ordusunun güvenini ve bağlılığını kazanmış bir komutandır. Grek devletleri ordularının büyük ölçüde paralı askerlerden oluştuğu bir dönemde kendine temeli kendi vatandaşlarından oluşan büyük bir o r d u kurmuştur. Amphipolis v e Philippi yi bağımsız bırakmakla ve halklarına cömertçe davranmakla diğer devletlerin de sempatisini kazanmıştır. 32 (Diod. XVI ) Kendi adından dolayı Philippeioi olarak adlandırılan paralar bastırarak bunlarla ciddi miktarda paralı asker topladı ve yine bu parayı kullanarak pek çok Grek yurttaşını vatan haini olmaya ikna etti 33 Pickard, W., A., C. A. H., s Bosworth, A. B., Büyük İskender in Yaşamı ve Fetihleri, Ankara, 2005, s. 22 vd. 13

23 Philippos un b u şekilde genişleyip güçlendiği sıralarda Atina da Philippos u durdurmak ve kendilerini korumak adına çareler aranmaktadır. Bu konuda Atina nın en dikkat çeken isimi c.a İ. Ö de yaşamış avukat, devlet a d a m ı ve h a t i p Demosthenes olmuştur. Demosthenes in politika sahnesine çıkışı Eubulos yönetiminin (İ. Ö ) ilk yıllarına denk gelir. Demosthenes, Makedon ilerleyişine karşı şiddetle çareler ararken İ. Ö. 355 yılında başkaldıran müttefiklerle barış yaparak halkın saygısını kazanmış olan Eubulos, ekonomik durumlar dolayısıyla Makedonlar a karşı barışçı bir tutum içindedir. Demosthenes İ. Ö. 354 yılında Dionysios a göre35 halk meclisi önündeki ilk söylevini vermiştir. Symmoria Hakkında adındaki bu söylevi, Persler e karşı yapılması muhtemel bir sefer üzerinedir. O sıralarda Persler le aralarında gelişen olaylar sonucunda Atina meclisinde Persler e karşı bir sefer yapılıp yapılmaması üzerinde tartışılmaktadır. Atina donanmasını komuta eden Khares, Müttefikler savaşının ikinci yılında İonia satrabı Artabazos un donanmasına katılmış v e onunla birlikte Artakserkses e karşı isyan etmiştir 36. Atina önceleri bu duruma memnun olmuştur. Ancak olayın ardından gelen yıl Artakserkses Atina ya bir elçi heyeti yollayıp Atina ve Persler arasındaki barışı ihlal ettiği için Khares e resmi bir uyarıda bulunulmasını talep edince Atina daki memnuniyet yerini endişeye bırakmıştır. Atina bu uyarıyı dikkate alacakken Persler in bir savaş hazırlığında olduğunu öğrenince kendi yıkımlarına sebep olan müttefikler 35 Kennedy, C, R, Oratory, New York, 1938, s (Diod. XVI )...Khares tüm güçleriyle birlikte savaşta Artabazos un tarafında yer aldı ve kralın ordusunu yenilgiye uğrattı... 14

24 savaşına son vermiş ve aralarında anlaşmaya varmışlardır37. İşte bu sıralarda mecliste süregelen tartışmalarda, İsokrates gibi kimi hatiplerin de desteğiyle tüm Grekler in birleşip Persler e karşı ortak bir sefer düzenlemesi söz konusu olmuştur. Bu noktada Peri twn Summoriwn (Symmoria Konuşmasının ana Demosthenes İ. Ö. 354 Hakkında) adlı konuşmasını fikri; Atinalılar ın Persler e karşı yılında yapmıştır. bir saldırıyı başlatmamaları, ancak kendilerine karşı yapılabilecek herhangi bir saldırıya karşı her an hazırlıklı olmaları gerektiğidir. Persler in tüm Grekler in ortak düşmanları olduğunu kabul etmiştir 38, ancak ona göre çare Grekler in birleşmesi değildir39. Sadece Pers kralının değil, Grekler in de kendileri için tehlike arzedebileceğini öngördüğü için kendilerinin her tehlikeye karşı hazırlıklı olmaları gerektiğini savunmuştur40. Söylevin Grekçe adında geçen 37 (Diod. XVI )...Ardından Atina meclisi sağduyulu bir girişimde bulunup isyan etmiş olan mütefiklerine karşı yaptığı savaşa son verme kararı aldı ve onların da barış taraftarı olduğunu farketmesinin ardından aralarında kolayca anlaşmaya vardılar. 38 (Demosth. Peri twn Summoriwn. 3 ) Kralın tüm Grekler in ortak düşmanı olduğunu düşünüyorum 39 (Demosth. Peri twn Summoriwn. 3 )...çünkü görüyorum ki Grekler birbirleriyle dost değiller 40 (Demosth. Peri twn Summoriwn. 11) onlara, yani Grekler e karşı hazır olalım, eğer bir tehlike gelirse, krala karşı da hazırlıklı olmuş oluruz. 15

25 Symmoria41 kelimesi ise Demosthenes in bu hazırlık için maddi kaynak bulma ile ilgili sunduğu tekliften ileri gelmektedir. Symmoria da kayıtlı zengin kişilerin sayısını artırarak savaş gemileri yapımının desteklenmesi ile ilgili bir reform önerisinde bulunmuştur42. Bu konuyu savunan söylevinde güttüğü politika, Eubulos un izlediği politika ile paralel gitmektedir43. Ancak bu paralel gidiş ileride gelişen olaylarda kendini göstermeyecektir yılında Periandros, 377 yılından beri eisjora ( vergi ) için var olan symmoria sistemini (vergi yükümlülüğü temsilciliği) trierarkhlığı da kapsayacak şekilde genişleten bir yasa önerisi getirmişti. En zengin 1200 vergi yükümlüsü 60 üyelik 2 0 grupa ( symmoria) ayrılıyordu; bu grupların h e r biri varlık açısından toplamda birbirine denk olmalıydı. Symmoria ya verilmiş savaş gemilerinin b a k ımını sağlamak için, bu yükümlülüğü üstlenen yurttaşlar varlıklarıyla orantılı o larak ayrılıyorlardı. En gemi sayısı kadar alt gruba zengin vergi yükümlülüleri (birincisine hgemwn, deniyordu) i l k e olarak tüm gruptan sorumlu (sunteleiai) symmoria şefi, idi v e gerekli harcamaları önden yapmak zorundaydı. Ama b u sistem kısa sürede düş kırıklığı yarattı; 354 yılında Demosthenes bir reform tasarısı hazırladı. (Bilgi, Candan Şentuna'nın henüz yayınlanmamış çalışmasından alınmıştır, kendisine teşekkür ederiz.) 42 (Demosth. Peri twn Summoriwn. 16) Sizi böyle gayretli v e hevesli gördüğüm için 1200 kişinin listesini çıkarmanız gerektiğini ve onlara 800 kişi ekleyerek bunların sayısını 2000 e tamamlamanızı söylüyorum 43 Hammond, N. G. L., (1986), s

26 Yine bu sıralarda Orta Hellas ta işler karışmıştır. Phokisliler Delphoi Tapınağının hazinelerini çalmakla suçlanmış ve Thebailılar ın çevirdiği oyunlar sonucunda Amphiktyon meclisi tarafından cezalandırılmışlardır. Boiotialılar ın Thebai desteğinde bu savaşı kışkırtmalarındaki temel neden Orta Hellas ta tekrar söz sahibi olabileceklerini düşünmeleridir44. Bunun ardından Phokisliler kendi topraklarında bulunan Delphoi u komutanları Philomelos liderliğinde İ. Ö. 356 da işgal etmişler v e Delphoi da üzerine kondukları zengin hazineler sayesinde güçlü bir ordu kurup Boiotia ile Tesalya ya saldırmışlardır. İ. Ö. 354 yılında Philomelos Boiotialılar tarafından öldürülünce Phokisli bir diğer komutan Onomarkhos onun yerini almış ve Tesalya devletlerini kendi tarafına çekmeye çalışırken bu devletler Philippos tan yardım istemişlerdir. Philippos da Grek devletleri arasında doğan ayrılıklardan faydalanıp İ. Ö. 353 yılında Tesalya daki bu halklara yardım etmeye gelmiş, fakat kendi de gücü Delphoi altınlarına dayanan Phokisli k o m u t a n Onomarkhos karşısında başarılı olamamıştır. Bu sırada Grek devletleri taraflara bölünmüştür. Atina ve Sparta Phokisliler in tarafında; Tesalya, Thebai ve Makedonlar da bir diğer taraftadır. İ.Ö. 352 yılında yapılan bir sonraki savaşta Philippos kendi ordusu ve Tesalya ordusunun desteği ile Onomarkhos u yenmiş v e bunun ardından bir süre savaştan çekilmiştir45. Atina nın da içinde olduğu olaylar böyle gelişirken Atina bir yandan da kendisine gelen başka müttefiklik taleplerini değerlendirmektedir. İ. Ö. 353 yılının sonlarına doğru Sparta ve Megalopolis anlaşmazlık içindeyken her ikisi 44 Errington, M. R., A History of Macedonia, New York. 1993, s Hammond, N. G. L., (1986), s

27 de Atina dan Demosthenes, müttefiklik talebinde bulunmuşlardır46. Uper twn Megalopolitwn Bu olay karşısında (Megalopolisliler Adına) adlı söylevinde bu konudaki düşüncelerini belirtmiştir. Söyleninin genelinde özet olarak Megalopolisliler e destek olmaları gerektiğini savunup Sparta ya destek olmalarının olası sonuçlarını açıklamaya çalışmıştır. Ona göre Sparta nın amacı sadece kendini savunmak değil 47, eski gücüne tekrar kavuşmaktır ve bu durumun kendileri için nasıl bir tehlike arz edeceğinin farkındadır48. Söylevinin sonunda halkını öğütlemeye, onları uyarmaya çalışmıştır49. Onun bu yaklaşımı, aslında Grek dünyasında güçler arasındaki dengelerin sağlanması adına, uygulanmasını öngördüğü bir politika olarak gözükmektedir. Halk meclisi, Eubulos un tavsiyesiyle savaşa herhangi bir müdahelede bulunmama kararı almıştır50 ve zaten sıkıntılı dönemler geçiren Atina böylece Peloponnesos tan beri süregelen ve devletlerin gücünü kıran yıkıcı savaşların içine girmemiştir Kennedy, C. R., (1938), s. 273 (Demosth. Megalopolis e Uper twn Megalopolitwn. 8 ) girerlerse, buradan hepiniz Messene ye eğer Spartalılar ilerleyeceklerinin farkındaysanız 48 (Demosth. Uper twn Megalopolitwn. 22) ç ü n k ü Spartalılar ın Megalopolis i almalarının ve tekrar güçlenmelerinin devletimiz için güvenilir bir durum olmadığını düşünüyorum 49 (Demosth. Uper twn Megalopolitwn. 32) size Megalopolisliler i yalnız bırakmamanızı ve aslında zayıf olan hiçbir devleti daha güçlü olan bir diğerine terk etmemenizi öğütlüyorum. 50 Hammond, N. G. L. Philip of Macedon.: Baltimore, 1994, s

28 Bu yıllarda pek çok Grek devleti için de durum pek parlak değildir. Devlet yönetimleri çeşitli müdaheleler dolayısıyla demokrasi ve oligarşi arasında gidiş gelişler yaşamaktadır. Durumu böyle seyreden devletlerden birisi Rodos tur. Yetersiz kuvvet ve gereçle sefere yollanan Atinalı komutanlar ihtiyaçlarını diğer devletler ü zerinden yağma ve ganimetle karşılamaya çalışmaktadırlar51. Rodos devleti de bu duruma maruz kalmıştır ve b u sıkıntılı dönemde Karia kralı Mausolos tan destek görmüştür. Mausolos zaman içinde bu yakınlaşmayı fırsat bilip Rodos devletini kendi egemenlik alanına dahil etmek istemiş ve b u doğrultuda Rodos taki oligarşi taraftarlarına destek verip onları yönetime getirmiştir52. Rodoslular ın Karia boyunduruğundan v e oligarşi yönetiminden kurtulup özgürlüklerine kavuşmak için başvurdukları adres Atina olmuştur. Kısa süre önce yaşanmış olan müttefikler savaşında kendilerinin karşı cephesinde bulunmuş olan Rodos un talebine Atinalılar çok sıcak bakmamıştır. Ancak bu dönemde verdiği Rodoslular ın Özgürlüğü Adına adlı söylevinden anlaşıldığı üzere, demokrasi taraftarı olan Demosthenes in duruşu çoğunluktan farklı olmuştur. Demosthenes İ. Ö. 351 yılında verdiği Uper thv Rodiwn EleuqeriaV (Rodoslular ın Özgürlüğü Adına) adlı söylevinde bu konuyla ilgili düşüncelerini bildirmektedir. Söylevinde Rodoslular ı desteklemeleri gerektiği yönündeki düşüncesini ve bunun sebeplerini açıklamıştır53. Söylevin genelinden anlaşıldığı 51 Kennedy, C. R., (1938), s A.g.e s (Demosth. Uper thv Rodiwn EleuqeriaV 15) eğer sadece Rodoslular ın yararına olduğunu düşünseydim asla bunu savunmazdım. Ne b u adamların 19

29 şekliyle onu tek ilgilendiren demokrasinin Grek devletlerindeki durumudur ve durumun gidişatı onu endişelendirmektedir54. Ancak Atina b u duruma karışmamayı yeğlemiştir55. Demosthenes bu iki söylevini Atina nın gücü, üstünlüğü ve demokrasisi adına vermiştir. İlkinde, etrafımızda bize tehlike oluşturabilecek bir g ü ç oluşmasına izin vermeyelim fikrini savunurken ikincisinde kendi demokrasilerinin de güvenliği adına başka yerlerdeki demokrasi yönetimlerini savunmak gerektiği düşüncesinde olduğunu görüyoruz. Atina nın çıkarlarını ve geleceğini böylesine gözeten birinin Philippos gibi Atina nın her türlü üstünlük ve özgürlüğünü tehlikeye atabilecek birine karşı olan kararlı duruşunu diğer söylevleri boyunca izleyebileceğiz. Ancak Philippos tehlikesinin giderek arttığı bu dönemde Demosthenes in bu iki söylevinde bu tehlikeden dem vurmaması ve Atina yı güçlerini sarfedecek çatışmalara yönlendirmesi dikkat çekicidir. Bu iki söylevin ardından gelişen olaylara bakacak olursak o noktaya kadarki olaylar politik koruyucusuyum, ne de özel hayatımda bunlarla bir ilişkim var. Her iki durum mevcut olsaydı bile sizin yararınıza olduğunu düşünmeseydim yine de bunu savunmazdım. 54 (Demosth. Uper thv Rodiwn EleuqeriaV 19.) Khioslular ve Mytileneliler oligarşi ile yönetilirken, Rodoslular ın ve neredeyse tüm insanlığın da bu şekilde bir köleliğe doğru gittiğini söyleyebilirim, sizin yönetiminizin de tehlikede olduğunu içinizden kimsenin anlamıyor olmasına ve her yer oligarşi ile yönetilecek olursa sizin ülkenizde demokrasiye izin vermeyeceklerini hiçbirinizin akıl edemiyor olmasına şaşıyorum. 55 Kennedy, C. R., (1938), s

30 Demosthenes in karşıt görüşünde olanların isteğince gelişmiştir. Bu kişilerin başında daha önce de bahsettiğimiz Eubulos gelmektedir. Onun sıkı destekçilerinden b i rinin Aiskhines olduğunu hem Demosthenes in hem de Aiskhines in söylevleri boyunca izleyebileceğiz. Demosthenes in Eubulos a k a r ş ı duruşu İ. Ö yılında verdiği Kata AristokratouV (Aristokrates e Karşı) adlı mahkeme söylevinde açıkça ortadadır. Söylev, Atina nın Trakya politikası üzerinedir. Trakya kralı Kotys ölünce onun mirası için savaşanlardan biri olan Kersobleptes, geçmişteki yararlılıklarından dolayı Atinalılar tarafından vatandaşlık hakkı verilerek onurlandırılmış bir komutan olan Kharidemos u kendi komutasına almıştır. Amacı, Atina dan Kharidemos lehine çıkacak olan dokunulmazlık hakkından faydalanarak t ü m Trakya ya egemen olmaktır. Atina da b u dokunulmazlık hakkının K h a ridemos a verilmesi teklifini yapan kişi Aristokrates tir. Euthykles bu fikre karşı çıkmış v e onun bu karşı çıkışını savunmak adına Demosthenes Aristokrates e Karşı adlı söylevini hazırlamıştır56. Demosthenes söylevinde ad belirtmeden Eubulos a göndermelerde bulunmuş57 ve başka örneklerle, bir bölgede tek güçlü adam yaratmanın kendi yurttaşları için 56 Hammond, N. G. L., ( 1986), s (Demosth. Kata AristokratouV. 9) Yani Atinalılar, bunları durdurmak isteyen birileri diğer kralları yok etmek ve Kersobleptes e teslim etmek amacıyla tüm bölgelerin yönetimini onlar için b u kararın çıkmasını sağlamaya çalışıyorlar 21

31 de tehlike arzedebileceğinden58 dem vurmuştur. Demosthenes burada, Trakya daki mevcut çatışma ve yarışların o bölgedeki durumu dengede tuttuğunu ve bu dokunulmazlık kararını çıkararak dengeyi bozmamak gerektiğini belirtmek istemiş olmalıdır. B u işin zararının dönüp dolaşıp kendilerini bulabileceğinden d e bahsetmiştir59. Eubulos un izlediği politika ise Kersobleptes in desteklenmesi yönündedir. O n u n fikrine göre60, böylece Kersobleptes ile i y i ilişkilerde bulunulacak, bu bölge Makedonya ve Atina kolonileri arasında tampon bölge olacaktır. Ayrıca bu söylev, sık sık Atina daki yasalardan dem vuruyor olması bakımından aydınlatıcıdır. Yasaları sıralayarak böyle bir kararın her şekilde yasalara aykırı olacağını açıklamıştır (Demosth. Kata AristokratouV )... Biliyorsunuz ki ne Thebailılar ın ne de Spartalılar ın güçlenmeleri bizim için avantajlı bir durum olur... Güçler dengedeyken en güçlü durumda olan bizler, yurdumuzda güven içinde oturabiliyoruz. Kherronesos ta yaşayan yurttaşlarımız için de durumun böyle olduğunu düşünün, yani Trakya da da gücü elinde bulunduran tek bir kişi olmamalı. 59 (Demosth. Kata AristokratouV. 103) Tanrılar aşkına, b u n u yapma ihtimali düşük de olsa hadi Kersobleptes bize saldırsa Vince, J. H., Demosthenes, Harvard Univ. Press., Cambridge, s (Demosth. Kata AristokratouV. 59 ) Dolayısıyla bu karar her bakımdan yasalara aykırıdır ve iptal edilmesi uygundur. 22

32 Philippos kendi sınırlarını genişletmeye devam etmektedir. İ. Ö. 352 yılında Attike yolu diyebileceğimiz Thermopylai a girmiş, ardından Kersobleptes ile savaşan Byzantion, Perinthos ve Amodokos a yardım etmek üzere ilerleyip İ. Ö. 351 yılında Kersobleptes i yenmiş ve Kherronesos kıstağında bulunan Kardia ile anlaşma yapmıştır62. Yine bu sıralarda Philippos un kaptanları Atina nın buğday yüklü gemilerini ele geçirince Atina da Demosthenes in sesi İ. Ö. 351 yılında Kata Filippou A (1. Philippik) söylevi ile iyice yükselmeye başlamıştır. Philippos un yaptığı işler anlaşıldığı kadarıyla Atina meclisinde zaten sürekli olarak tartışılmaktadır63. Philippos, Trakya da hızla ilerlemektedir ve artık ciddi önlemlerle durdurulması gerekmektedir. Demosthenes in 1. Philippik söylevinin genelinden, onun artık Philippos un ilerleyişine karşı tahammülünün kalmadığı sonucunu çıkarabiliriz. Hatip, söylevinde s ü r e k l i Atinalılar ın gerekli girişimlerde bulunmayışlarından şikayet edip onları harekete geçmeleri için teşvik etmeye çalışmaktadır64. Philippos un hızla ilerleyişinin v e geldiği 62 Hammond, N. G. L., (1986), s ( Demosth. Kata Filippou A. 1) Bugün yeni bir sorun üzerine görüşücek olsaydık (Demosth. Kata Filippou A. 7) kısacası, eğer kendinize sahip çıkmak isterseniz v e kendiniz için hiçbir şey yapmadan her şeyi sizin yerinize komşunuzun yapmasını beklemekten vazgeçerseniz, tanrının izniyle, sizin olanı yeniden kazanacak, tembelliğiniz yüzünden yitirdiklerinizi yeniden ele geçirecek ve bu adamı cezalandıracaksınız. 23

33 noktanın sebebinin Atinalılar ın basiretsizliği olduğunu düşünmüş65 ve bir an önce bir girişimde bulunmazlarsa Philippos ile kendi yurtlarında savaşacak olmaları olasılığını vurgulamıştır66. Ancak asıl sorun bu saldırı girişiminin ne şekilde yapılacağıdır. Bu doğrultuda onlara hangi konularda nasıl hareket etmeleri gerektiği konusunda önerilerde bulunmuştur67. Bu noktada ordudaki asker oranı 68 ve bunun önemi üzerinde özellikle durmuştur69. Bu konu önemlidir; çünkü ancak bu şekilde savaşın gidişatı kendi yetkilerinde olacak, konuyla 65 ilgili olarak doğru bilgilendirilecekler ve doğru kararlar (Demosth. Kata Filippou A. 12) ama bu halinizle fırsat çıktığı halde Amphipolis i hazırlıksız ve plansız olduğunuz için alamadınız. 66 (Demosth. Kata Filippou A. 50) son olarak onunla Trakya da savaşmaya yanaşmazsak, belki de şimdi orada, bu savaşı burada, kendi topraklarımızda yapmak zorunda kalacağız. 67 (Demosth. Kata Filippou A. 13) içinde bulunduğumuz durumdan bizi kurtaracağını düşündüğüm hazırlığın biçimini, adam sayısını, para bulma çarelerini, en iyi ve en hızlı bir şekilde hazırlanmak için düşündüğüm başka şeyleri açıklamaya çalışacağım;.. 68 (Demosth. Kata Filippou A. 21) Bütün askerlerin sayısının iki bin, bunların beş yüz tanesinin Atinalı olmasını öneriyorum 69 (Demosth. Kata Filippou A. 47)...Ancak kendiniz asker olduğunuz zaman, harekata tanıklık edip, sorduğunuz komutanlar zaman: böylece n e l e r yurda döndüğünde onlardan hesap olup bittiğini dolaşan söylentilerden öğrenmeyip, yerinde göreceksiniz. 24

34 alabileceklerdir. Fakat o zamana dek Atina adına tüm çarpışmaları hep ücretli askerler yaptığı için Atina daki vatanseverlik duygusu zayıflamıştır70. Demosthenes in bu söylevini verdiği tarih İ. Ö. 351 yılıdır71 ve burada, bu tarihe dek sınırlarını oldukça genişletmiş olan Philippos a karş ı halkını şiddetle uyarmıştır. Ancak çok yakın tarihlerde verdiği Rodoslular la y a da Aristokrates le ilgili söylevlerinde bu tehlikeden hiç bahsetmemiş olması dikkat çekicidir. Atina genel durum değerlendirmelerini yaparken Philippos un Trakya üzerindeki gücü artmaktadır ve bu durum Trakya nın komşusu olan Khalkidike yarımadasının önde gelen devleti Olynthos u tedirgin etmektedir. Nitekim Olynthos un korktuğu o l m u ş ve Philippos Khalkidike nin bir devletine saldırmıştır72. Durum karşısında Olynthos Atina ya bir elçi heyeti gönderip ittifak talebinde bulunmuştur. Atina dan yine bir destek talebinde bulunulmuştur ve bu konu Atina meclisinde İ. Ö. 349 yılı yazında tartışılmıştır. Demosthenes Olunqiakoς A ( I. Olynthiak) söylevini mecliste bu konu tartışılırken vermiştir. Daha önceki söylevinde arzuladığı g i b i Philippos Trakya da durdurulamamıştır. Bu, Philippos u durdurmaları adına ellerine geçmiş olan ikinci b i r fırsattır. Demosthenes söylevinde Philippos u Khalkidike de durdurabilmenin yollarını sunmuştur73. Böyle bir saldırı için ordu 70 Pickard, W., A., C. A. H., s Şentuna, C, Demosthenes - Söylevler, Ankara, 2001, s Kennedy, C. R., (1938), s (Demosth. Olunqiakoς A. 17) Ben diyorum ki, bugünkü durumda iki ayrı sefer yapmalısınız: biri Olynthosluların elindeki kentleri kurtarmak için oraya 25

35 ve donanmanın güçlendirilmesi şarttır. Bunun için de maddi kaynak gereklidir. Demosthenes, maddi kaynak sağlamak konusunda da önerilerini sunmuştur74. Bu noktada üzerinde durmak istediği konu, Theorika, Gösteri Fonu dur. Gösteri Fonu, yoksul Atinalılar ın tiyatro festivallerini izleyebilmeleri için devlet tarafından ayrılan bir ödenektir. Demosthenes in teklifi ise bu fonun ordunun güçlendirilmesi için kullanılması doğrultusunda olmuştur. Makedonya ile uzlaşma politikası izleyen bir diğer hatip ve politikacı Demades 75 gösteri fonu ile ilgili olan bu politikaya karşı çıkmış ve böyle bir fonun demokrasi için şart olduğunu savunmuştur76. Sonuç olarak, Atina meclisi ile Khalkidike devletleri arasında bir anlaşma yapılmış ve Olynthos a Khares komutası altında 2000 paralı peltast, 38 savaş bir ordu göndermek suretiyle, öbürü de Philippos un ülkesini kırıp geçirmek için başka bir orduyla savaş gemileri göndermek suretiyle. 74 (Demosth. Olunqiakoς A. 20) Benim düşüncem bir ordu donatmak gerektiği yolunda, bir savaş fonu olmalı, hizmete karşılık para ödemek için bir tek sistem olmalı; ama siz bunu iş yapmadan şenlikler için kullanmayı düşünüyorsunuz. Geriye sanırım vergi çıkartmak kalıyor: ihtiyaca göre ağır ya da hafif vergiler. Ne olursa olsun, para gerekli, para olmadan gerekenlerin hiçbirini yapmak mümkün değil. Kaynak konusunda başka öneriler de var: bunlardan hangisini uygun buluyorsanız, onu seçin; ve hazır fırsat varken, işe koyulun. 75 OCD., ( 1970), s Hammond, N. G. L., (1986), s

36 gemisi gönderilmiştir77. Yani bu meclisten çıkan bir yardım kararı olmuştur. Bunun hemen ardından Demosthenes Olunqiakoς B (II. Olynthiak) söylevini vermiştir. Hatibin, bu söylevinde artık halkına yol yordam göstermekten çok onlara Philippos u; onun hem politik78 hem de özel hayatındaki79 ahlaki eksiklerini anlattığını ve sürekli onları Philippos a karşı durmaya yönelttiğini görüyoruz. Bu yolla, halkının önemsizleştirmeye v e onun yenilmez gördüğü kişiyi onların gözünde d a yenilebileceğine inandırmaya çalışıyor görünmektedir a.g.e. s. 549 (Demosth. Olunqiakoς B. 6-7) Eğer Philippos un adaletli b i r politika içinde güçlendiğini görseydim, Atinalılar, aslında ben de ondan korkar v e hayranlık duyardım; oysa onu dikkatle izleyip düşündüğüm zaman, gördüğüm şu oldu: daha başlangıçta Olynthoslular bizimle görüşmek istemişler, ama bazıları onları buradan uzaklaştırmışlardı; işte o zaman Philippos Amphipolis i bize bırakacağını söyleyip şu üzerinde çok konuşulan gizli anlaşmayı yaparak saf gönüllerimizi kazandı; bundan sonra Olynthosluların dostluğunu kazandı: size ait olan Poteidaia yı ele geçirip onlara verdi, böylece eski müttefiki olan sizlerin hakkını yedi; son olarak da Tesalyalıları kazandı: Magnesia yı onlara bırakacağını vaad etti ve onların adına Phokis savaşına girmeyi üzerine aldı. Kısaca, onunla ilişkiye girenler arasında aldatmadığı hiç kimse yok. 79 (Demosth. Olunqiakoς B. 18) günlük yaşamındaki aşırılıklarına, sarhoşluğuna ve taşkın danslarına katlanamayan aklı başında ya da ahlaklı biri çıkarsa, bir yana itiyor ve hiç değer vermiyormuş. 27