DN VE PSKOLOJK AÇIDAN BAILAYICILIIN TERAPÖTK DEER THE THERAPEUTIC VALUE OF FORGIVENESS FROM RELIGIOUS AND PSYCHOLOGICAL PERSPECTIVE

Transkript

1 DN VE PSKOLOJK AÇIDAN BAILAYICILIIN TERAPÖTK DEER THE THERAPEUTIC VALUE OF FORGIVENESS FROM RELIGIOUS AND PSYCHOLOGICAL PERSPECTIVE Elif KARA Özet Kiinin hataları için yaratıcıdan baılanma dilemesi ve bakalarına karı baılayıcı olması tüm dünya dinleri açısından önemlidir. Baılayıcılık, kii ile yaratıcı arasında, kii ile dierleri arasında ilikileri düzenleyici bir davranı olarak dinî ve toplumsal deerler taıdıı gibi modern psikolojide de önemli bir yer tutmaktadır. Bu makale baılama kavramına dinî ve psikolojik yaklaımları içermektedir. Psikoloji biliminin inceledii baılayıcılıkta: Kiiler arası ilikilerde baılama, baılama süreci, baılayanın psikolojisi, baılananın özellikleri ele alınarak, baılayıcılıın iyiletirici yönü üzerinde durulmutur. Son olarak, slâm düüncesinde tevbenin terapötik deeri üzerinde odaklanılmıtır. Anahtar Kelimeler: Baılama, din psikolojisi, Terapi, Tevbe. Abstract The asking of forgiveness of a person from God for his/her mistakes and forgiving towards others is very important act in all world religions. Forgiving as an organizing act between man and the God and between man and others has an important place from point of modern psychology as well as religious and social values. This article presents the religious and psychological dimensions of the concept of forgiveness. From psychological point of view, it examines the interpersonal relationship in forgiveness, the process of forgiveness, the psychology of forgiver, and the characteristics of the forgiving person. Lastly, it focuses on the therapeutical dimension of repentance in the slâmic thinking. Key Words: Forgiveness, forgiver, psychology of religion, therapy, repentance. Giri Baılama ve baılanma kavramları dinî literatürde olduu kadar psikoloji biliminde de önem kazanmıtır. Suçluluk hisseden kiinin karısında suçlu olduu mercii olarak Tanrı dan ya da dier bir kiiden af talep etmesi, dinî bir deer olmasının yanı sıra, psikolojik süreçler içermesi bakımından da modern psikolojinin inceleme alanına girmitir. 1 Baılamanın tanımı üzerinde birlie varılmamakla birlikte çou aratırmacı Enright ve Coyle ün (1988) ortaya attıı u açıklamaya katılmaktadır: Gerçek bir baılama hak etmedii bir acıya maruz kalmaktan dolayı acı çeken kimsenin suçluyu cezalandırma hakkı ya da intikam hakkından Ar. Gör., Ondokuz Mayıs Üniversitesi lahiyat Fakültesi. 1 Forgiveness (disambiguation)

2 222 Elif KARA vazgeçerek, intikam öfke gibi duygular yerine suçluya merhamet etmesidir. 2 Bu tanımdan da anlaılacaı gibi, baılamanın suçu ileyen ile kendisine karı suç ilenen arasında gerçekleen bir süreç olduu görülmektedir. Kiinin kendisinin iledii suçlardan pimanlık duyması bunun sonucunda geçmiini silip yeni ve iyi bir insan olması için baılanma önemli bir terapi deeri taımaktadır. 3 Baılamanın öfke, kırgınlık, korku, madur olma psikolojisi içerisinde olmak gibi birçok olumsuz duygu için bir dönüüm salayabilecei düünülmektedir. 4 Bu duyguların baılama ile giderilmesi halinde acı deneyimler geçirmi kii olumsuz duygu ve düüncelerden sıyrılabilecektir. Tevbe, baılanmak isteyen bir kimse için önemli bir terapi kaynaı olabilir. Kiiyi tevbeye yönelten psikolojik dinamiklere göz attıımızda pimanlıın, kötü davranıtan vazgeçme fikrinin öne çıktıı görülmektedir. Bunun neticesinde yeni bir yaam tarzı edinme, iyi biri olma fırsatı kazanıldıı açıktır. Tevbe bu yönüyle kiinin kendinî affetmesini de içermektedir. Terapi süreçlerinde çok deerli görünen geçmi yaam öfkelerinden, kırgınlıklarından uzaklamak tevbe içersinde karılıını bulabilmektedir. Bu çalımada dinlerin görüleri de dikkate alınarak baılamanın terapi deeri üzerinde durulacaktır. 1.Dinî Açıdan Baılayıcılık Hemen hemen tüm dünya dinleri bir baılama ve baılanma kavramına sahiptir. Topluma ve kiiler arası ilikilere düzenlemeler getiren dinler, bu kavramlara salayacaı içsel ve toplumsal huzur açısından deer vermilerdir. Dünya üzerinde en eski din olarak kabul edilen Budizm de baılama, kiinin zihinsel iyi olma hali için gerekli görülmektedir. Baılamamakla oluacak olan öfke gibi yıkıcı düüncelerin verecei zarardan kiiyi korumak için baılama bir tür ihtiyaçtır. 5 Hinduizm de de Budizm e yakın bir düünce vardır. Bu dinde baılamak kiinin içsel huzuru için önemli görülmektedir. 6 Karma yasasında kötülük yapan bir kiinin iyi bir insan haline gelene kadar yeniden ve yeniden dünyaya gelmesi gerekmektedir. Ancak son zamanlarda yeniden dünyaya gelmek bir çeit intikam deil, baılama pratii olarak görülmektedir. Baılama kırgınlık, acı ve öfkenin serbest bırakılmasıdır. Karma felsefesine göre eer baılamazsak benliimiz acı ile dolar. Yeniden domak da acı içinde bir benlik olarak kalmama, geçmi hataları düzeltme ansıdır. 7 Yahudi inancında ise hata yapan kiinin baılanması Tanrı nın affına erimek için zorunlu deildir. Yahudi inancına göre baılama (Teshuvah) birinin kendi suçunu kabul etmesi için kendi günahını günah olarak tanıması, yaptıı yanlıı kendisinin fark etmi olması gerekmektedir. Bir kiinin piman olduunu göstermesi için, günahı terk etmesi ve eer bakasına zarar verdiyse telafi etmesi baılama düüncesi içinde gerekli görünen bir dier husustur. 8 Yahudilikte hata yapan kiiyi baılamamak ya da özür dilediinde baılamayı düünmek, baılanma talep edilen kiinin bu konudaki tutumuna balıdır. Bir kii Tanrı ya karı yanlı yapmısa Tanrı dan, kiiye karı hata yapmısa kiiden özür dilemelidir. Tanrı ya karı yapılan günahlar için Yom Kippur 9 gününde yahudiler Tanrı dan baılanma dilerler K. P. Huı Eadaoın. K. Y. Ho Daphne. Forgiveness in the context of developmental guidance: implementation and evaluation. British Journal of Guidance & Counselling, Faculty of Education, vol:32, no. 4, November. University of Hong Kong, s Jones, L Gregory. Embodying Forgiveness: a Theological Analysis. by Mc Kaveny-Theology Today-. Scıence Pres. Pennsylvanıa, s Jones. a.g.e. s Forgiveness (disambiguation) 6 Forgiveness (disambiguation) 7 Forgiveness (disambiguation) 8 Blumenthal, David. Repentance and Forgiveness. Journal of Religion & Abuse. Online Publication Date: 25 October s Bkz: Yom Kippur: Musevilikte Musevi Takvimi'nin ilk ayı olan Tiri ayının 10. Günü yaklaık 26 saat boyunca tutulan büyük oruç. Musevilie göre bir insanın kaderi bir yıl önceki hâl ve hareketlerine göre yazılır. Bir yıl boyunca iyi ve hayırlı iler ileyen kiilerin kaderi bir yıl sonra için iyi yazılır Forgiveness (disambiguation)

3 Dini ve Psikolojik Açıdan Baılayıcılıın Terapötik Deeri 223 Hıristiyanlıkta baılama/baılanma (Forgiveness) Tanrı-kii ve kiiler arası ilikilerde olmak üzere iki ekilde deerlendirilmitir. Bunlardan ilki kiinin yaptıı hatalardan dolayı Tanrı dan af dilemesi, ikincisi ise kiinin bakaları yüzünden maruz kaldıı kötülükleri affetmesidir. 11 Hıristiyanlıkta madur kii kendisinden özür dilendii takdirde baılamaya hazır olmalıdır. Bir Hıristiyanın, din kardeine karı baılayıcı olması konusunda sınır yoktur. 12 Suçlu aynı suçu aynı kiiye karı defalarca tekrarlamı olsa bile hatasından dolayı özür dilediinde affedilmelidir. 13 Buradan da anlaılacaı üzere Hıristiyanın suçluyu affetmesi kiisel bir davranıtan ziyade dinî bir görevdir. 14 Suçluyu baılamak manevî sorumluluk olarak gereklidir, bu ekilde davranmak Tanrı nın baılamasına erimek için zorunludur. Hıristiyanlıkta Tanrı ya karı ilenen suçtan dolayı pimanlık duyulması 15, günah çıkarılması gerekmektedir. 16 Bir çok Hıristiyan ilâhiyatçısına göre, Tanrı, dine küfür etmenin dıında tüm günahları baılayacaını taahhüt etmektedir. Tanrı nın baılama vaat etmedii tek günah, kutsal ruh a küfretmektir. 17 slâm da ise baılama/baılanma için tevbe gerekmektedir. Kuran da Allah tevbe edenlerin tevbesini kabul edeceini 18 buyurmutur. Kiinin günahları Allah a karı ve insanlara karı ilediklerinden dolayı iki ekilde tevbe gerektirir. Allah a karı ilenen suçlarda Allah tan, kiiye karı yapılan hatalarda ise hem Allah tan hem kendisine karı hata yapılan kiiden baılanma dilenmesi zorunludur. Allah hakkı ile ilgili günahlardan tevbe etmenin üç artı vardır: 1- Kiinin iledii günahtan dolayı pimanlık duyması, 2- Tevbe edilen günahı kesinlikle terk etme gereklilii, 3- Tevbe edilen günaha kesinlikle dönmeme kararı. 19 Samimi tevbe eden bir müminin geçmi günahları affolunmaktadır. Ancak kul hakkı bu affa dâhil edilmemektedir. 20 Eer suç bir kiiye karı ilenmise, dördüncü bir art olarak suçlunun madur durumda bıraktıı kiiden af dilemesi zorunludur. slâm dini kiinin maddî manevî haklarına büyük önem vermektedir. slâm dinine göre maddî olarak hasar gören kiinin malları geri verilmelidir. 21 Gasp eden kiinin cennete girebilmesi madur kiiden helallik almasına balıdır. 22 Suçlunun madurdan helallik istemesi Allah katında da baılanması için gereklidir. 23 Piman olma artından anlaılacaı üzere, tevbe etmeyi düünen insanın yaptıı davranıın yanlı olduunu fark etmesi tevbenin kabulü için önemli bir psikolojik unsurdur. slâm tevbe anlayıına göre, tevbe etmek isteyen kiinin davranıının yanlı olduunu kabul etmesi, bu davranıın kendisi ile Allah arasındaki ilikiyi zedelediini anlaması ve vicdani yönden huzursuz olması gerekmektedir. Sözü edilen huzursuzluk, pimanlıı douran ve neticesinde kiiyi tevbe etmeye iten bir etkendir. 24 Pimanlık tevbenin ilk artıdır. Hz. Peygamber Tevbe pimanlıktır 25 ifadesiyle pimanlıın önemini vurgulamıtır. Kısaca bir deerlendirme yapacak olursak, dinlerin hemen hepsinde yer alan baılama anlayıları birbirine göre bazı farklılıklar içerse de önem verilen bir husus olmutur. Yahudilikte af sadece madurın kendisinden istenebilir ve sadece madur affedebilir. 26 Yahudilikteki bu inanç slâmdaki kul hakkı ile örtümektedir. Yahudilik ve slâmda pimanlık, baılanma için çok önemli yer tutarken Hıristiyanlıkta ise merhamet ve sevgi ön plandadır Forgiveness -(disambiguation). 12 Grider, Joseph Kenneth. Forgiveness. Baker s Dictionary of Theology. Baker Book House. 4. Printing. USA s Bkz: Luka 17: Forgiveness -(disambiguation). 15 Grider. a.g.e. s Sarıkçıolu, Ekrem. Balangıçtan Günümüze Dinler Tarihi. Fakülte Kitabevi, Gelitirilmi 5. Baskı. Isparta s Grider, a.g.e., s Bkz: Bakara; 160, Nisa; 17., Maide; 39., Tevbe; 104., sra; 25., Meryem; 60., Furkan; 70., Tahrim; Bkz: Taberi, Tefsir,1, s. 292., Gazalî, hyâ, c:4., S.9., bni Mace, Zühd: Elmalılı, Hamdi Yazır. Hak Dini Kur'an Dili. C.V. s Aliyyü'l-Kârî. erhu'l-fıkhı'l-ekber. Çev.Yunus Vehbi Yavuz. stanbul s Rabbani. Mektubat-ı Rabbani. C.2. m.66, Serahsî, El-Mebsut. C. IX. s Peker, Hüseyin. Din Psikolojisi, Samsun s. 79., Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Ankara s bn Mâce. Zühd. s Auerbach, Yehudith. Forgiveness and Reconciliation: The Religious Dimension. Bar Ilan University, Ramat Gan. Online Publication Date: 01 October, Israel s Auerbach, a.g.e. s. 479.

4 224 Elif KARA 2. Psikolojik Açıdan Baılayıcılık Dinî baılama yöntemleri madur olan kiilerin psikolojik durumları üzerinde derinlemesine incelemeler içermemektedir. Böylelikle sadece dinî emir olduu için yerine getirilen affetme davranıında madur durumdaki kiinin içsel kırgınlıkları çözümlenmemi olabilir. 28 Dier taraftan psikoloji bilimi baılama modellerinde baılama ve baılayanın psikolojisini incelenmektedir. Psikologlar, baılamanın motive edilmesi için insan sevgisi, toplum nazarında baılamanın saygınlıı, suç ileyenle empati kurma (Örnein çok ihtiyacı olduu için birinin hırsızlık yaptıını düünmek) gibi ahlakî deerlerden yararlanılabileceini öne sürmülerdir. 29 Bu baılama modelleri dindar insanların dinî deerlerini yadsımamakta ve dinî deerlerin sürece dahil olmalarında yarar görmektedirler. 30 Psikolojik baılama yöntemlerinde baılama kavramının irdelenmesi ve kavrama yeni açılımlar getirilmesi, baılayanın psikolojisi ve baılamanın iyiletirici özellii deerlendirilmitir. Bu balamda yapılan aratırmalar din psikolojisi adına da önemli görülmektedir. 31 Psikolojik yönüyle baılamak, haksızlıa urayan kiinin öfke, kırgınlık gibi olumsuz duygu ve düüncelerinden sıyrılması olarak deerlendirilmektedir. Bu duygu ve düünceleri zihinden uzaklatırmak hem fiziksel hem de psikolojik salık açısından gerekli görülmektedir. 32 Psikolojik açıdan baılamaya pek çok faktör elik etmektedir. Bunların baında kiilik özellikleri gelmektedir. Kiilik özelliklerinin baılama ya da baılamama durumunda etkili olduu görülmütür. Olumsuz kiilik özellikleri olarak belirlenen kronik dümanlık, öfkeli kiilik, kin tutmak gibi özelliklere sahip olan kiilerin baılamakta zorlandıı görülmütür. 33 Korku duygusu yaayan kiilerde bu duygu ile baılamama davranıı arasında dolaylı bir iliki bulunmutur. Korkunun nedeni acı veren olayın tekrarlanması endiesi ise, baılamanın gerçeklemedii tespit edilmitir. 34 Kendinden nefret etme ve depresyon gibi olumsuz psikolojiler içinde olmak da baılamama davranıında önemli görülen dier hususlardır. 35 Olumsuz kiilik özellikleri, baılamayı olumsuz yönde etkilerken uzlamacı, empatici, derinlemesine inceleyebilen, dıadönüklük gibi olumlu kiilik özellikleri olan kiilerin baılamaya daha yatkın oldukları tespit edilmitir. 36 Öte yandan canı yanan birinin suçu ileyen kiiyi baılamasının istenmesi gerçekçi görülmemektedir. 37 Fiziksel olarak incinen kiinin baılayıcı olabilmesi için, zarar gördüü eylemin tekrarlanmayacaına dair söz alması ve içine düürüldüü kötü durumdan dolayı kendisinden özür dilenmesi gerekmektedir. Bunlar baılamada gerekli ilk adımlar olarak görülmektedir. 38 Yapılan çalımalarda baılamanın vakit aldıı, kısa bir sürede gerçeklemedii tespit edilmitir.baılamaya yardımcı olan faktörlerin içinde, kiinin kendi hatalarını anımsaması ve kendisinin de bakaları tarafından affedildii durumları göz önünde bulundurması önemli görülmektedir Rye, Mark S. The religious path toward forgiveness. Mental Health, Religion & Culture, Online Publication Date: 01 September. University of Dayton. Ohio, s Forgiveness -(disambiguation) 30 Rye. a.g.e. s Enright, R. D. Fitzgibbons R. P. Helping Clients Forgive: an Empirical Guide for Resolving Anger and Restoring Hope, A.P.A.,Washington DC, Jones. a.g.e. s Berry, Jack W. Worthington, Everett L. Jr. O Connor Lynn E. Parrott III, Les. Wade Nathaniel G. Forgivingness, Vengeful Rumination, and Affective Traits. Journal of Personality, vol:73:1 February. Virginia Commonwealth University, s Worthington. O Connor. Parrott. Wade. a.g.e. s Worthington. O Connor. Parrott. Wade. a.g.e. s Worthington. O Connor. Parrott. Wade. a.g.e. s Wade, Nathaniel G. Worthington, Everett L. Jr. Overcoming nterpersonal Offenses: ıs Forgiveness the Only Way to Deal With Unforgiveness. Journal of Counseling & Development, vol:81. summer s Berry. Worthington. O Connor. Parrott. Wade. a.g.e., s Worthington, Everett L Jr, Krusu, Taro A., Collins, Wanda, Berry, Jack W, Ripley, Jennifer S, Sahsa N. Forgiving Usually Takes Time: a Lesson Learned by Studying nterventions to Promote Forgiveness. Baker Journal of Psychology and Theology, vol: 28, no: s.18.

5 Dini ve Psikolojik Açıdan Baılayıcılıın Terapötik Deeri 225 Gerçek anlamda baılamanın gerçeklemesi için, kiisel özelliklerin yanı sıra baka psikolojik koullar da vardır. Her eyden önce baılama nefret, öfke, kırgınlık, kendine kızma, intikam alma gibi olumsuz hisler bir kenara bırakılarak gerçekletirilmelidir. Bir kii baıladıını söyledii halde hâlâ daha olumsuz duygu ve düünceler taıyorsa baılanma içselletirilmemi demektir. Psikolojik iyileme salaması beklenen baılama içsel olarak da gerçeklemelidir. 40 Kiinin kendinî madur olarak görmesi baılamayı engellemektedir. Kiinin zihninde yaadıı olay yıkıcı bir ekilde yer aldıı sürece ve bundan dolayı hissettii acı veren duygular iyilemedii müddetçe psikolojik anlamda beklenen baılama gerçeklemeyecektir. 41. Geçmi yaamın duygusal çatımaları, yeni deneyimlerin ııında ve yeni biçimlerde yorumlanabilir. nsanın kendini sevmekten vazgeçmemesi kendi ile ilgili her zaman ümit dolu olması yaama bu ekilde bakması, vizyonunu deitirmesi salanmalıdır. 42 Terapötik bakı açısında baılama günah ilemi olmaktan ayrı olarak nefretten kurtulma ve iyileme olarak deerlendirilmeye balanmıtır. 43 Kiinin acı veren deneyimlerini süreklilii kiinin yaamını devam ettirmesinin ve kiisel geliiminin önünde bir engeldir. Bununla birlikte acıları güncel tutarak sürekli bir üzüntü hali içersinde olmak ve sürekli acı veren durumu düünmek de salıklı bir tutum deildir. Buna karılık baılama, hak etmediini düündüü bir ey yaamı ve yıkıma uramı kiinin yaamın bu adaletsizlii karısında kendisine yeniden deer vermesini salayan sevgi devrimi olarak deerlendirilmektedir. Bu balamda baılamak acı dolu geçmii serbest bırakmadır. 44 Madur kiinin, düüncelerini sürekli geçmiteki üzücü olaylar üzerinde younlatırması kukusuz gelecek yaamını da olumsuz etkileyecektir. Kiinin hayatına devam edebilmesi için zihnini olaydan uzaklatırması, intikam düüncelerinden sıyrılması, suçlunun cezalandırılmasını yasal yollara bırakması, mümkün deilse ilahi adalete güvenmesi önerilmektedir. 45 Baılama terapi stratejisi olarak deerlendirilmi, bu yolla yaanılan olumsuz deneyimin tamamen zihinden çıkarılması hedeflenmitir. Bu düünce ııında içselletirme durumuna göre açıklanan baılama, kararlı ve duygusal baılama olarak iki ekilde deerlendirilmitir. 46 Kararlı Baılama: Kararlı baılamada madur kii suçluyu affettiini belirtse de hâlen suçluya karı olumsuz duyguları devam ediyor olabilir. Ancak sözel ve davranısal boyutta affetme gerçeklemi görünmekle beraber olumsuz hisler içsel olarak devam ettii sürece kiinin psikolojisi ve salıı açısından yarar salamamaktadır. 47 Duygusal Baılama: Suçluya karı olumsuz hisler beslemeden yapılan baılama duygusal baılama olarak nitelendirilmektedir. Duygusal baılama bir anlamda affetmeyi içsel olarak kabullenmektir. NLP Yöntemi: Baılama modellerine ilave olarak, NLP* adı verilen yöntemde, duygu, düünce ve davranılarımız üzerinde arzu edilen deiiklikleri gerçekletirmek için bilinçli veya bilinçdıı akıl yardımıyla yapılan, zihni yeniden düzenleme biçimleri 48 vurgulanmaktadır. NLP, baılama kavramını da içeren geni bir sistemdir. NLP de kullanılan zihin düzenleme yöntemlerinden biri, zaman çizgisi/time line adı verilen bir tekniktir. Bu yöntemle olumsuz duyguların kabullenilmesi ve olumsuz olayların zihindeki izlerinin silinmesi, gelecee güzel düünceler ve niyetlerle bakılmasının salanması hedeflenmektedir. Bu NLP tekniinde kırgınlıkları ve öfkeyi geçmite bırakmak, affedilemeyen kiileri baılayarak zihinden uzaklatırmak ve olumlu bir psikoloji için önemlidir. 49 NLP düüncesi içinde kiinin yaamına olumlu bir psikoloji ile devam edebilmesi için geçmiteki hatalarından dolayı kendinî affetmesi de yer almaktadır. Sürekli geçmii üzerine younlaan, 40 Auerbach. a.g.e. s Jones. a.g.e. s Sayar, Kemal. Merhamet Kalbe Dönü çin Son Çarı. 2. Baskı, Tima Yay. stanbul s Jones. a.g.e. s Jones. a.g.e. s Rye. a.g.e. s Worthington, Everett L. Scherer, Michael. Forgiveness is an Emotion-Focused Coping Strategy That Can Reduce Health Risks and Promote Health Resilience: Theory, Review, and Hypotheses, Online Publication Date: 01 June, s Worthington. Scherer. a.g.e. s

6 226 Elif KARA kendinî geçmiindeki hatalarından dolayı deersiz gören kiinin NLP yaklaımına göre tedavi edilmesi gerekmektedir. 50 Geçmi yaamdaki olumsuzlukları terapötik anlamda iyiletirmek için önerilen yollardan biri de, istedikleri sonuca ulaamayan kiilerin baka amaçlara yönelmelerini salamaktır. Çünkü insanların ulamak istediklerine ulaamamaları halinde yeni bir yaam amacı edinmeleri gereklidir. Fakat insanların sevdikleri eyleri deitirmeleri ve uruna çaba sarf edecekleri yeni eyler bulmaları da oldukça zordur. 51 Ancak yapacak baka bir ey olmadıında gerçeklemeyen amaç yüzünden kırgınlık kızgınlık, öfke, kendinî deersiz görme, baarısız bulma gibi olumsuz duygu ve düüncelere kapılmak yerine hedef deitirilmesi önerilmektedir. Ulaılamayan hedefin deitirilmesi, kiinin kendine karı olumsuz hisler taımaktan vazgeçmesi ve yeni bir amaca yönelmesi, geçmii unutma yolu ile içindeki kırgınlıkları baılama süreci içerisinde salanabilir. 52 Olumsuz olayların izlerini silebilmek için acı verenle acı çekeni buluturmak bir yaklaım olabilir. Suçlu ile madurun bir araya gelecei aynı ortamda, acı çekenin neler yaadıını ifade etmesi bir acı saaltımı olabilir. Suçluda empati ve ne yaptıını idrak etmesini salamak intikam almaktan daha etkili olabilir. Zulme merhamet ve bilgelikle direnmek gereklidir Fizyolojik ve Psikososyal Açıdan Baılamanın Yararları Bir kiinin kendisine karı suç ileyen kiiyi içsel/duygusal olarak affetmemesi kiinin kendi zihinsel/bedensel salıı için de zararlı görülmektedir. Baılamamanın oluturduu stres, vücutta zararlı maddeler salgılanmasına sebep olmaktadır. Baılamamanın fizyolojik açıdan verdii zararlar arasında tansiyon yükselmesi, hormonal dengesizliklerin oluması, kalp hastalıkları, baııklık sisteminin zayıflaması ve nörolojik bozukluklar sıralanabilir. 54 Dier taraftan affetmek stresi azalttıından, salayacaı psikolojik ve fizyolojik yararlardan dolayı terapötik görünmektedir. 55 Baılayabilmekle kii hem kendi içindeki iyiyi ortaya çıkarır, hem de karıdakinin daha iyi olabileceine dair umudu kaybetmemektedir. Affedebilen insanların beden ve ruh salıı bu nedenle daha iyi durumdadır. 56 Baılayanın huzursuzluk ve kırgınlık gibi olumsuz hisleri terk etmesi psikososyal açıdan önemlidir. 57 Affetme olgusu suçu ileyen kiiyle baılayan kii arasındaki ilikinin tamir edilmesi ümidinî taımalıdır. 58 Baılama psikolojik ve fizyolojik etkilerinin yanında sosyal ilikiler açısından da oldukça önemlidir. Baılayabilenlerin sosyal ilikilerinin daha salam olduu ve daha salıklı yaadıkları tespit edilmitir. Kin güden, insanların her yaptıından olumsuz anlamlar çıkartan kiilerin ise yaam süreleri boyunca çok sayıda dost yitirerek mutsuz oldukları bilinmektedir. 59 Baılamak sosyal hayatı yükseltmektedir. Buna ilaveten baılayan kiilerin dostluk ve evlilik ilikilerini yürütmekte daha baarılı kiiler olduu görülmektedir. Baılayıcı kiiler daha az kırıcı, daha az suçlayıcı, insanları utanca sevk etmeyen kiiler olarak mevcut ilikilerini yürütme ve yeni ilikiler gelitirmede daha baarılı olmaktadırlar. 60 Baılama gerçeklemesi kolay bir psikolojik süreç deildir. Bunun için affetme egzersizleri yapmak gerekir. Yaanan olumsuz olaya karı hislerini açıklamak, olayı anlamaya çalımak, baa çıkabilmek için acı olayı paylamak, affetmenin avantajlarını deerlendirmek ve dua ile destek bulmaya çalımayı affetme egzersizi olarak görmek olasıdır Worthington. a.g.e s Worthington. a.g.e s Sayar a.g.e. s Rye. a.g.e. s Worthington. Krusu. Collins. Berry. Ripley. a.g.e. s Sayar a.g.e. s Worthington. Scherer. a.g.e. s Auerbach. a.g.e. s Jones. a.g.e. s Jones. a.g.e. s Eadaoın. Daphne. a.g.e. s.481.

7 Dini ve Psikolojik Açıdan Baılayıcılıın Terapötik Deeri 227 Örnek Bir Baılama Süreci Modeli Worthington insanların dinî inançlarını deitirmeden, dinî baılama ritüeline yeni bir perspektif kazandırmayı hedeflemektedir. Bunun için Reach adını verdii bir baılama süreci modeli üzerinde çalımıtır. REACH Baılama Süreci Modeli a. Acıyı geri çaırma Recall the hurt b. Size acı veren kii ile empati kurma Empathize with the one who hurt you c. Baılamanın bir tür kendinden ödün verme olarak düünülmesi Altruistic gift of forgiveness d. Baılamayı yerine getirmek Commitment to forgive e. Baılamayı bırakmamak Hold on to the forgiveness Baılayacak kiiye yardımcı olması için gelitirilmi bu modelde, ilk olarak: Kiinin bastırdıı takdirde daha çok acı verecek olan yaadıı kötü olayı, zihninde tekrar canlandırması istenir. kinci olarak suçlunun hatırlanması ve o kiinin bunu neden yapmı olabileceinin düünülmesi istenir. Suç ileyen kiinin korku ve acı hissettii için ya da incinmi olduundan kötü bir ey yapmı olabileceini düünmek o kiiyi baılamaya yardımcı olabilir. Üçüncü olarak baılamaya yardımcı bir dier bakı açısı olarak, yaanan acı olayın bir hikmeti olduunun ve yeni bir bakı açısı kazandırdıının düünülmesi istenir. Dördüncü olarak, kiinin baılamak için kendine söz vermesi istenir. Beinci ve son olarak baılayan kiiden baılamayı sürdürmesi istenir. Baılayanın intikam düüncesinden ve kendine acımaktan vazgeçmesi istenir. Bu vazgeçmenin baılayanın kendi salıı için daha iyi olduunu anlaması istenir Baılama Olgusunda Tevbenin Yeri slâm dinînde, insan, bilerek ya da bilmeyerek yaptıı tüm günahlar için Allah'tan her zaman baılanma dileyebilir. nanan bir kii kendi adına baılanma isteyebilecei gibi dierleri adına da baılanma isteyebilir. Bunu gerçekletirmek için, istifar ve tevbe birbirini tamamlayan birbirinin yerine kullanılan kavramlar olmulardır. Farkları ise, istifarın daha çok tevbeye içsel hazırlık olarak kabul edilmesidir. stifar, baılanmak maksadıyla genel bir dua mahiyeti taırken, tevbede, ilenen belirli bir günaha karı alınan fiilî bir önlem, somut bir tutum söz konusudur. Tevbe, insanın kendi iledii belirli bir günah için Allah'ın rahmetine sıınması ve bir daha o günahı ilememek için Allah'a söz verip O'ndan bunun için yardım dilemesidir. 63 Tevbe etmek için gerekli artlar incelendiinde tevbe etmenin gelitirilen baılama anlayıları içerisinde önemli bir yeri olabilecei görülmektedir. slâm anlayıı içersinde yeni bir hayata balama anlayıı nefs tezkiyesi adı altında karımıza çıkmaktadır. Bu anlayıla kiinin kendinî hatalarından arındırması ve sonraki yaamında iyi davranılarda bulunması için imkân tanınmaktadır. Günah kavramı kendi içerisinde manevî hayatı da parçalayan bir eylemdir. Günah ilemi olmakla müminin psikolojisi hasar görmektedir ve tamir edilmesi için inanan kiinin samimî bir ekilde tevbe etmesi gerekir Rye. a.g.e Yapıcı Asım. slâm'da Tövbe ve Dinî Yaayıtaki Rolü. Beyan Yay s

8 228 Elif KARA Tevbede aranan özellikler içinde, pimanlık, samimiyet, yanlı davranıtan vazgeçme niyeti, tevbe edilen yanlı eylemi tekrarlamamak anlamında kararlılık, karar verilen iyi eylemin zihinsel ve davranısal devamı önemli görünmektedir. 65 Tevbe iç uyumsuzlua çözüm sunmaktadır. Tevbeye yönelen kii varolan benle (suç ilemi) ideal benin (olunmak istenen) arasındaki uçurumun farkına varmaktadır. 66 Hatalarını anlayıp kendinî deitirmek isteyen insan için tevbe bir fırsattır. Günahın verdii huzursuzluk hissi, utanma duygusu, iyi insan olma arzusu, kaybedilen deerlerin farkına varılması gibi psikolojik süreçler içeren tevbenin, geçmi yaamla arzu edilen yaam arasındaki farkı anlamak olduu görülmektedir. Bundan sonraki adım, bilinçli bir ekilde kendini yenilemek, günahkâr ve deersiz addedilen geçmi yaamdan uzaklamaktır. 67 Tevbe olumsuz süreçleri iç huzuruna dönütürmektedir. 68 Bu yaklaımla slâm tevbe eden kiiye olumsuz geçmiini arkada bırakma fırsatı sunmaktadır. Yaadıı hatalarla dolu hayatı devam ettirmek istemeyen ve bunun ızdırabını çeken kii, tevbe ile hayatının yeni bir anlam kazanacaını düünerek tevbeye yönelebilir. 69 Tevbe eden kii geçmii telafi ederek, hatalardan arınmı bir gelecek ümidi ile yarınlara balayabilir. Sonuç Baılama kavramı dinî ve psikolojik açıdan önemli görülen bir kavramdır. Dinler bir günah ilediinde kiinin yaratıcısından baılanma dilemesini emir ve tavsiye etmektedir. Psikoloji bilimi ise bir yandan bu süreci incelemekte, dier yandan baılamaya yeni açılımlar getirmektedir. Baılama hem suçlu hem madur açısından önemli bir süreçtir. Baılama suçlu için geçmi hatalardan arınmak, madur kii için ise kendisine acı veren kii ve olayları affetme yoluyla zihinden çıkarmak ve geçmite bırakmak anlamında önemli görülmektedir. Bakasını baılamak ve içindeki öfkeyi serbest bırakmak kiinin kendi tevbesi içerisinde yer almamaktadır. Ancak madur olan kiinin psikolojisini tevbe anlayıının korumakta olduunu söyleyebiliriz. Tevbe anlayıında madur kii hakkını helal etmedii müddetçe suçlunun Allah tarafından baılanmayacaını bilmektedir. Bu anlayıla madur kiinin kendisinin deersiz olduunu ve belki de bunu hak ettiini düünmesinin önüne geçilebilir. Tüm dinler kiinin tevbe eden suçluyu baılaması tevik edilmektedir. Bu ekilde hem içsel huzur hem toplumsal huzur öngörülmektedir. KAYNAKLAR Aliyyü'l-Kârî, erhu'l-fıkhı'l-ekber, Çev.Yunus Vehbi Yavuz, st., Auerbach, Yehudith. Forgiveness and Reconciliation: The Religious Dimension. Bar Ilan University, Ramat Gan. Online Publication Date: 01 October, Israel Berry, Jack W. Worthington, Everett L. Jr. O Connor Lynn E. Parrott III, Les. Wade Nathaniel G. Forgivingness, Vengeful Rumination, and Affective Traits. Journal of Personality, vol:73:1 February. Virginia Commonwealth University, Blumenthal, David. Repentance and Forgiveness. Journal of Religion & Abuse. Online Publication Date: 25 October Elmalılı Hamdi Yazır, Hak Dini Kur'an Dili, c:v. Enright, R. D. Fitzgibbons R. P. Helping Clients Forgive: an Empirical Guide for Resolving Anger and Restoring Hope, A.P.A.,Washington DC, Gazali. hya-i Ulum-id Din. Çev: Ahmet Serdarolu, Bedir Yay. 10 Cilt. stanbul Grider, Joseph Kenneth. Forgiveness. Baker s Dictionary of Theology. Baker Book House. 4. Printing. USA Yapıcı a.g.e. s Peker. a.g.e. s Yapıcı. a.g.e. s Özdoan, Öznur, simsiz Hayatlar Manevi ve Psikolojik Yaklaımla Arınma ve Öze Dönü. Özden Öze Yay., 2. Baskı 2007.s Hökelekli a.g.e. s

9 Dini ve Psikolojik Açıdan Baılayıcılıın Terapötik Deeri 229 Hökelekli Hayati. Din Psikolojisi. TDV. yay Jones, L Gregory. Embodying Forgiveness: a Theological Analysis. by Mc Kaveny-Theology Today-. Scıence Pres. Pennsylvanıa, K. P. Huı Eadaoın. K. Y. Ho Daphne. Forgiveness in the context of developmental guidance: implementation and evaluation. British Journal of Guidance & Counselling, Faculty of Education, vol:32, no. 4, November. University of Hong Kong, Mace, Sünen. Çev. Haydar Hatipolu. Kahraman Yayınları, 9. cilt, stanbul Rabbani. Mektubat-ı Rabbani C:2, m.66, 87. Özdoan, Öznur. simsiz Hayatlar Manevi ve Psikolojik Yaklaımla Arınma ve Öze Dönü. Özden Öze Yayınları, 2. Baskı, Peker Hüseyin. Din Psikolojisi. Samsun Rye, Mark S. The religious path toward forgiveness. Mental Health, Religion & Culture, Online Publication Date: 01 September. University of Dayton. Ohio, Sarıkçıolu, Ekrem. Balangıçtan Günümüze Dinler Tarihi. Fakülte Kitabevi, Gelitirilmi 5. Baskı. Isparta Sayar, Kemal. Merhamet Kalbe Dönü çin Son Çarı. 2. Baskı, Tima Yay, stanbul Taberi. Tefsir. Çev: Kerim Aytekin, Hasan Karakaya.. Hisar yay. 9 cilt stanbul Wade, Nathaniel G. Worthington, Everett L. Jr. Overcoming nterpersonal Offenses: ıs Forgiveness the Only Way to Deal With Unforgiveness. Journal of Counseling & Development, vol:81. summer Worthington, Everett L Jr, Krusu, Taro A., Collins, Wanda, Berry, Jack W, Ripley, Jennifer S, Sahsa N. Forgiving Usually Takes Time: a Lesson Learned by Studying nterventions to Promote Forgiveness. Baker Journal of Psychology and Theology, vol: 28, no: Worthington, Everett L. Scherer, Michael. Forgiveness is an Emotion-Focused Coping Strategy That Can Reduce Health Risks and Promote Health Resilience: Theory, Review, and Hypotheses, Online Publication Date: 01 June, Yapıcı, Asım. slâm'da Tövbe ve Dinî Yaayıtaki Rolü. Beyan Yay Forgiveness (disambiguation)