A V R U P A K O N S E Y Đ

Transkript

1 CONSEIL DE L EUROPE A V R U P A K O N S E Y Đ AVRUPA ĐNSAN HAKLARI MAHKEMESĐ ĐKĐNCĐ DAĐRE GÖKSEL TÜTÜN TĐCARET VE SANAYĐ A.Ş. -TÜRKĐYE DAVASI (Başvuru no:32600/03) KARARIN ÖZET ÇEVĐRĐSĐ STRAZBURG 22 Eylül 2009 Đşbu karar AĐHS nin 44/2 maddesinde belirtilen koşullar çerçevesinde kesinleşecektir. Şekli düzeltmelere tabi olabilir. T.C. Dışişleri Bakanlığı, Bu gayrıresmi özet çeviri Dışişleri Bakanlığı Avrupa Konseyi ve İnsan Hakları Genel Müdür Yardımcılığı tarafından yapılmış olup, Mahkeme yi bağlamamaktadır. Bu çeviri, davanın adının tam olarak belirtilmiş olması ve yukarıdaki telif hakkı bilgisiyle beraber olması koşulu ile Dışişleri Bakanlığı Avrupa Konseyi ve İnsan Hakları Genel Müdür Yardımcılığı na atıfta bulunmak suretiyle ticari olmayan amaçlarla alıntılanabilir.

2 USUL Türkiye Cumhuriyeti Devleti aleyhine açılan (32600/03) no lu davanın nedeni (T.C. vatandaşı) tüzel bir kişilik olan Göksel Tütün Ticaret ve Sanayi A.Ş. nin (başvuran) Avrupa Đnsan Hakları Mahkemesi ne 1 Eylül 2003 tarihinde Đnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına ilişkin Sözleşme nin (Avrupa Đnsan Hakları Sözleşmesi - AĐHS) 34. maddesi uyarınca yapmış olduğu başvurudur. Başvuran, Đzmir Barosu avukatlarından M. Yararbaş ve S. Amuş tarafından temsil edilmektedir. OLAYLAR DAVANIN KOŞULLARI Başvuran, Göksel Tütün Ticaret ve Sanayi A.Ş. merkezi Đzmir de bulunan bir anonim şirketidir. 28 Kasım 1989 tarihinde, Đzmir in Bornova ilçesinde yeralan, üzerinde beş katlı bir tütün deposu bulunan ve metre kare yüzölçümüne sahip olan bir arazi, tapu siciline 317 parsel numarasıyla başvuran adına kaydedilmiştir. Bornova Belediye Meclisi, 26 Ocak 1993 tarih ve 53 sayılı kararında 7 Nolu adada yeralan 314 ve 5534 parsel numaralı arsalarda bir aplikasyon çalışması yapılmasının gerekli olduğuna hükmetmiştir. Başvurana ait 317 Nolu parsel bu çalışmaya dahil edilmemiştir. Bununla birlikte, 25 Mayıs 1995 tarihinde ilk kararını iptal eden Bornova Belediye Meclisi 823 sayılı yeni bir karar almıştır. Bu karardan sonra 3 Ağustos 1995 tarihinde belediye, özellikle Đmar Kanunu nun 18. maddesine dayanarak imar planınında değişiklik yapmış ve yeni düzenleme sınırları içinde parselizasyon planı kabul etmiştir. Başvurana ait arsanın 3224 metre karelik bir bölümü (yani toplam yüzölçümün % 30,9 u ) belediye tarafından düzenleme ortaklık payı olarak alınmış buralarda bir yeşil alan, bir park ve bir çocuk bahçesi oluşturulmasına imkân sağlanmıştır. Başvuran, 7 Eylül 1995 tarihinde bu karara belediye nezdinde itiraz etmiştir. 24 Ekim 1995 tarihinde, belediye meclisi bu itirazı reddetmiş ve önceki kararını onamıştır. 27 Kasım 1995 tarihinde başvuran, Đzmir Đdare Mahkemesi önünde 25 Mayıs 1995 tarihli belediye encümeni kararın ve ekindeki parselizasyon planının iptali istemiyle dava açmıştır. Başvuran dava gerekçesinde, öncelikle yeni parselizasyonun bir şahsın özel çıkarı için gerçekleştirildiğini ileri sürmüş ve ikinci olarak da, 3194 sayılı Đmar Kanunu nun 18. maddesi anlamında arsasının değerinde herhangi bir artış olmadığını savunmuştur. 2

3 28 Şubat 1997 tarihinde mahkeme, itiraz edilen idari kararın yasalara uygun olduğuna hükmetmiştir. Kararına temel dayanak olarak mahkeme, bir bilirkişi raporu ile şehir imar planını göstermiştir. Başvuran, 15 Mayıs 1997 tarihinde bu kararı temyize taşımıştır. 20 Nisan 1998 tarihinde Danıştay, temyiz edilen kararı bozmuştur. Yüksek Đdare Mahkemesi, ada içerisinde yeralan bazı parseller için düzenleme ortaklık payı oranının Đmar Kanunu nun 18. maddesinde öngörülen % 35 lik azami sınırı aştığını kaydetmiştir. 28 Aralık 1999 tarihinde mahkeme, olaylara açıklık getirip, 28 Şubat 1997 tarihli kararının gerekçelerini değiştirerek Danıştay kararına uymuş, ancak bir kez daha başvuranın talebini reddetmiştir. Mahkeme özellikle, şehir imar planı kapsamında düzenleme sınırları belirlenirken belediyeye ait toplam arazilerin de %65 inin düzenleme ortaklık payı olarak alındığını gözlemlemiştir. Mahkeme ayrıca, adanın bütününde bir yol, bir meydan ve bir yeşil alan oluşturulması planlandığı için itiraz edilen idari kararın temelinde kamu yararı olduğunu kaydetmiştir. Başvuran, 12 Nisan 2000 tarihinde bu kararı temyize götürmüştür. Danıştay, 25 Ekim 2001 tarihli kararında, yasalara ve yargı usulüne uygun olduğu gerekçesiyle ilk derece idare mahkemesinin verdiği kararı tüm hükümleriyle onamıştır. 9 Ocak 2002 tarihinde başvuran, karar düzeltme talebiyle itiraz etmiştir. Danıştay, 19 Şubat 2003 tarihinde bu itirazı da reddetmiştir. Bu karar başvurana 31 Mart 2003 tarihinde tebliğ edilmiştir. HUKUK I. 1 NOLU EK PROTOKOLÜN 1. MADDESĐNĐN ĐHLÂL EDĐLDĐĞĐ ĐDDĐASI HAKKINDA Başvuran, 1 Nolu Ek Protokolün 1. maddesine atıfta bulunarak, 3194 sayılı Đmar Kanunu nun 18. maddesi uyarınca arazisinin metre karelik bölümünün hiçbir tazminat ödenmeksizin elinden alındığından şikâyetçi olmaktadır. Başvuran, imar planı değişikliğinde, arazi düzenlemesinde ve yeni parselizasyon yapılmasında kamu yararı bulunmadığını savunmaktadır. Başvuran ayrıca, yeni imar planının bir kişinin şahsi çıkarları için yapıldığını ileri sürmekte ve gerçekleştirilen imar değişikliğinden sonra geri kalan arsasının değerinin artmadığını iddia etmektedir. Hükümet, iç hukuk yollarının tüketilmediğini ileri sürmektedir. Hükümetin kanaatine göre, madem ki başvuran itiraz ettiği işlemlerin özel bir kişinin yararına yapıldığını düşünüyordu o halde AĐHM ne gitmeden önce yetkili ulusal mahkemelerde dava açması gerekirdi. Davanın esası üzerine Hükümet, yapılan müdahalenin şehir planlamasıyla ilgili 3194 sayılı yasada öngörüldüğünü ve kamu yararına bir amaca hizmet ettiğini kaydetmektedir. Hükümete göre, sözkonusu yasanın 18. maddesi, belediyelerin kamu yararına hizmet veya donanım getirmek amacıyla özel mülkiyet altındaki arazilerin bir kısmına el koymasına imkân sağlamaktadır. 3

4 Hükümet, bu yetkinin belediyelere mülk sahiplerine aşırı yük empoze etmeleri için verilmediğini savunmaktadır. Hükümet, mevcut davada bir yol, bir meydan ve bir yeşil alan yapımının söz konusu olduğunu ve bu çalışmaların ihtilaflı arsaların değerini tartışmasız bir şekilde olumlu yönde etkilediğini ileri sürmektedir. Hükümet, burada haklı bir denge sağlanmış olduğunu ve dolayısıyla şikâyet edilen bu durumun 1 Nolu Ek Protokolün 1. maddesindeki hükümlere aykırılık teşkil etmediğini savunmaktadır. Başvuran, Hükümetin bu savına karşı çıkmakta ve özellikle belediye tarafından yapılan imar planı değişikliğinde hiçbir kamu yararı bulunmadığı yönündeki iddialarını tekrarlamaktadır. Bu nedenle başvuran, kendisine hiçbir tazminat ödenmeksizin arazisinin % 30,9 una el konularak mülkiyet dokunulmazlığı hakkının 1 Nolu Ek Protokolün 1. maddesi anlamında orantısız bir şekilde ihlâl edildiğini savunmaktadır. AĐHM, 1 Nolu Ek Protokolün 1. maddesine atıfla yapılan şikâyetin yukarıda yapılan açıklamalar sonrasında açıkça dayanaktan yoksun olduğu anlaşıldığından, iç hukuk yollarının tüketilip tüketilmediği konusunda ayrıca hüküm vermenin gereksiz olduğu kanaatine varmaktadır. AĐHM, 1 Nolu Ek Protokolün 1. maddesindeki hükümlere göre idari makamlar tarafından mülkiyet dokunulmazlığı hakkına yapılacak bir müdahalenin yasal dayanağı olması gerektiğini kaydetmekte ve demokratik bir toplumun temel ilkelerinden biri olan hukukun üstünlüğünün, AĐHS nin bütün maddelerinin özünde yeraldığını hatırlatmaktadır (Yunanistan aleyhine Iatridis davası [GC], n o 31107/96, prg. 58, CEDH 1999-II). Mülkiyet hakkına yapılan müdahalenin, «kamu yararına» uygun bir «meşru amacı» olmalıdır. Kullanılan yöntemler ile her halükarda bir kimseyi mülkünden yoksun bırakan amaç arasında makul bir orantısallık ilişkisi bulunmalıdır (Belçika aleyhine Pressos Compania Naviera S.A. ve diğerleri davası, 20 Kasım 1995, prg. 38, seri A n o 332, ve Yunanistan aleyhine Yagtzilar ve diğerleri davası, n o 41727/98, prg. 40, CEDH 2001-XII). Toplumun genel çıkarlarının gereksinimleri ile bireyin temel haklarının korunma zorunluluğu arasında kurulması gereken «adil denge» kavramı işte bunu ifade etmektedir (Đsveç aleyhine Sporrong ve Lönnroth davası, 23 Eylül 1982, prg. 69, seri A n o 52). Böylesi bir dengeyi kurma kaygısı, 1 Nolu Ek Protokolün 1. maddesindeki tüm hükümlerin yapısında yansıtılmıştır. Sözkonusu bu çıkarlar arasında adil bir denge sağlanıp sağlanmadığını ve yine mülkiyeti elinden alınan kişiye aşırı yük empoze edilip edilmediğini belirlemek için, kuşkusuz tazminat şartlarına bakmak gerekmektedir (Birleşik Krallık aleyhine Lithgow ve diğerleri davası, 8 Temmuz 1986, prg , seri A n o 102). AĐHM, bu konuda daha önce, bir mülkiyetten yoksun bırakma sırasında taşınmazın değerine uygun makul bir tazminat ödenmediği durumlarda, genel olarak, bir ihlâlin oluştuğuna hükmetmiştir. Bununla birlikte, ekonomik reform veya sosyal adalet önlemleri gibi «kamu yararına» olan meşru amaçlar, tam piyasa değerinden daha düşük tazminat ödemelerini haklı gösterebilir (Birleşik Krallık aleyhine James ve diğerleri davası, 21 Şubat 1986, prg. 54, seri A n o 98). Yukarıdaki ilkelerin mevcut davada uygulanıp uygulanmadığı konusunda AĐHM, ilk önce başvuranın sahip olduğu arsanın metre karesinin elinden alınmasının mülkiyet dokunulmazlığı hakkına bir müdahale oluşturduğunu ve 1 Nolu Ek Protokolün 1. maddesinin birinci bendinin ikinci cümlesi anlamında mülkiyetten yoksun bırakma kapsamında analiz edilmesi gerektiğini kaydetmektedir. 4

5 AĐHM, herşeyden önce buradaki mülkiyet mahrumiyetinin bir yasa hükmünde öngörüldüğünü, mevcut davada bu yasa hükmünün 3194 sayılı yasanın 18. maddesi olduğunu gözlemlemektedir. AĐHM daha sonra, mevcut davadaki imar planı değişikliği, yeni parselizasyon ve arazi düzenlemelerinin Bornova belediyesine bir yol, bir meydan ve bir yeşil alan yapımı için imkân tanıdığını kaydetmekte ve bunun sonucunda müdahalenin kamu yararına bir amaca hizmet ettiği kanaatine varmaktadır. Öte yandan dava dosyasında, belediyenin 3194 sayılı yasanın 18. maddesini uygulayarak kendisine kazanç sağladığını gösteren hiçbir unsur bulunmamaktadır (bakınız, a contrario, Türkiye aleyhine Karaman davası, n o 6489/03, prg. 32, 15 Ocak 2008). AĐHM, ilke olarak, başvuranın arazisinin bir kısmının şehir planlamasına katılım kapsamında belediyeye devredilmesiyle uğradığı zararın, bu bölgede yapılan çalışmalar sonucu ortaya çıkan değer artışının bir karşılığı olarak görülebileceğini kabul etmektedir. Katılım oranının arazi yüzölçümünün % 30,9 u olarak belirlenmesinin uygunluğu konusunda ise AĐHM, görevinin, bayındırlık çalışmalarının bir araziye getirdiği artı değer ile buna karşılık düzenleme ortaklık payı olarak devredilmesi gereken arazi miktarının tespitine ilişkin kriterleri sorgulamak olmadığını kaydetmektedir (bakınız, Türkiye aleyhine Seyhan davası (karar), n o 45810/99, 20 Mayıs 2008, mutatis mutandis, Türkiye aleyhine Oral davası (karar), n o 32362/03, 25 Kasım 2008, Türkiye aleyhine Yıltaş Yıldız Turistik Tesisleri A.Ş. davası, n o 30502/96, prg. 38, 24 Nisan 2003, ve Yunanistan aleyhine Papachelas davası [GC], n o 31423/96, prg. 49, CEDH 1999-II). Dosyadaki unsurlar ile 1 Nolu Ek Protokolün 1. maddesinin ulusal makamlara bıraktığı takdir marjı dikkate alındığında, AĐHM, şehir planlaması için başvurana empoze edilen düzenleme ortaklık payının kamu yararı ile ilgili şahsın haklarının korunma zorunluluğu arasındaki adil dengeyi tehlikeye sokacak nitelikte olmadığı kanaatine varmaktadır. Yukarıdaki unsurlar göz önüne alındığında, başvurunun bu bölümü açıkça dayanaktan yoksun olduğundan, AĐHS nin 35. maddesinin 3. ve 4. paragrafları gereğince reddedilmesi uygun olacaktır. II. AĐHS NĐN 6. MADDESĐNĐN 1. PARAGRAFININ ĐHLÂL EDĐLDĐĞĐ ĐDDĐASI HAKKINDA Başvuran ayrıca, AĐHS nin 6. maddesinin 1. paragrafına atıfta bulunarak, ulusal mahkemeler önünde görülen yargılamanın süresinden şikâyetçi olmaktadır. Hükümet, başvuranın bu iddiasına karşı çıkmakta ve davasının ulusal mahkemelerde «makul süre» içerisinde görüldüğünü savunmakatdır. AĐHM, dikkate alınması gereken sürenin başvuranın belediye nezdinde yaprığı ilk itiraz tarihi olan 7 Eylül 1995 tarihinde başladığını gözlemlemektedir. Bu konuda AĐHM, şayet bir dava açılmadan önce izlenmesi gereken bir başvuru yolu bulunmakta ise, izlenmesi gereken idari sürecin değerlendirilmesi gereken dava süresine dahil edildiğini hatırlatmaktadır (Fransa aleyhine Vallée davası, 26 Nisan 1994, prg. 33, seri A n o 289-A, ve Fransa aleyhine Santoni davası, n o 49580/99, prg. 37, 29 Temmuz 2003). Mevcut davada bu süre Danıştay kararı ile 19 5

6 Şubat 2003 tarihinde sona ermiştir. Dolayısıyla, söz konusu dönem iki kademeli yargılama sonunda yedi yıl beş ay sürmüştür. AĐHM, bu şikâyetin AĐHS nin 35. maddesinin 3. paragrafı anlamında açıkça dayanaktan yoksun olmadığıını ve ayrıca başka bir kabuledilemezlik gerekeçesi bulunmadığını kaydetmektedir. Bu itibarla, başvurunun kabuledilebilir ilan edilmesi uygun olacaktır. AĐHM, bir yargılama için makul sürenin, özellikle davanın karmaşıklığı, başvuran ve yetkili makamların tutumu, ilgili taraflar için davanın önemi gibi şartlara ve AĐHM içtihatını yönlendiren kıstaslara bağlı olarak değişiklik gösterebileceğini hatırlatmaktadır (bakınız, diğer birçokları arasından, Fransa aleyhine Frydlender davası [GC], n o 30979/96, prg. 43, CEDH 2000-VII). AĐHM ayrıca, mevcut davanın konusuna benzer birçok davaya baktığını ve bu davalarda AĐHS nin 6. maddesinin 1. paragrafının ihlâl edildiğine hükmettiğini hatırlatmaktadır (Frydlender, ilgili bölüm). Takdirine sunulan unsurların tamamını incelemesinin ardından AĐHM, mevcut davada farklı bir sonuca ulaşmak için Hükümet in hiçbir tespit ve delil unsuru sunmadığı kanaatine varmaktadır. AĐHM, konuyla ilgili yerleşik içtihadını dikkate alarak, mevcut davada iki kademeli yargılama sonrasında yedi yıl beş aydan fazla süren ihtilaflı yargılama süresinin aşırı olduğuna ve «makul süre» ilkesine uymadığına hükmetmektedir. Dolayısıyla, AĐHS nin 6. maddesinin 1. paragrafı ihlâl edilmiştir. III. AĐHS NĐN 41. MADDESĐNĐN UYGULANMASI HAKKINDA AĐHS nin 41. maddesinin uygulanması hususuna ilişkin olarak ise başvuran, Euro maddi ve Euro manevi tazminat talebinde bulunmaktadır. Ayrıca başvuran, Euro yargılama masraf ve gideri talep etmekte ve bir avukatlık ücret sözleşmesini belge olarak sunmaktadır. AĐHM, tespit edilen ihlalle iddia edilen maddi tazminat arasında bir illiyet bağı görememekte ve sözkonusu talebi reddetmektedir. Buna karşın AĐHM, başvurana Euro manevi tazminat ödenmesi gerektiği değerlendirmesinde bulunmaktadır. Yargılama masraf ve giderleri kapsamında AĐHM, tüm masraflar için başvurana Euro ödenmesinin uygun olacağı kanaatindedir. BU GEREKÇELERE DAYALI OLARAK, AĐHM, 1. Oyçokluğu ile başvurunun AĐHS nin 6/1 maddesi kapsamında yapılan şikayete ilişkin kısmının kabuledilebilir geri kalan kısmının kabuledilemez olduğuna; 2. Oybirliğiyle, AĐHS nin 6/1 maddesinin ihlal edildiğine; 6

7 3. Oybirliğiyle, a) AĐHS nin 44/2 maddesi gereğince kararın kesinleştiği tarihten itibaren üç ay içinde, ödeme tarihindeki döviz kuru üzerinden Türk Lirası na çevrilmek üzere, her türlü vergiden muaf tutularak Savunmacı Devlet tarafından başvurana Euro (dört bin Euro) manevi tazminat ve Euro (bin Euro) yargılama masraf ve gideri ödenmesine; b) sözkonusu sürenin bittiği tarihten itibaren ödemenin yapılmasına kadar Hükümet tarafından, Avrupa Merkez Bankası nın o dönem için geçerli olan faiz oranının üç puan fazlasına eşit oranda basit faiz uygulanmasına; 4. Oybirliğiyle adil tatmine ilişkin diğer tüm taleplerin reddine; KARAR VERMĐŞTĐR. Đşbu karar Fransızca olarak hazırlanmış ve AĐHM nin iç tüzüğünün 77. maddesinin 2. ve 3. paragraflarına uygun olarak 22 Eylül 2009 tarihinde yazılı olarak bildirilmiştir. Mevcut karar ekinde, AĐHS nin 45. maddesinin 2. paragrafı ve Đçtüzüğün 74. maddesinin 2. paragrafına uygun olarak Yargıç Popovic ve Yargıç Sajo nun ayrık oy görüşü bulunmaktadır. 7