NIGI. KIZILÇAMDA AŞI ÜZERiNE ÇALIŞMALAR. Ox Dr. Şem'i İKTÜEREN Onnan Yüksek Mühendisi

Transkript

1 Ox NIGI KIZILÇAMDA AŞI ÜZERiNE ÇALIŞMALAR STUDIES ON THE GRAFTING TECHNIQUE OF PINUS BRUTIA Dr. Şem'i İKTÜEREN Onnan Yüksek Mühendisi ORMANCILIK ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ YAYlNLAR! Teknik Bülten Serisi No : 75 Şark Ma.tbaası Ankara- 1975

2 ÖN SÖZ Orman ağaçlarının ıslahı konusuna yeni yeni girişiimiş olan Türkiye' de, orman yetiştirme çalışmalan içinde önemli bir yeri bulunan, orman ağaçlannın aşılı fidanlarını üretimde; bu çalışmanın alındığı günlerde, ancak Prof. Dr. Suat Ürgenç'in, Sayın Turgut Başkök'ün ve Sayın Necmettin Terzioğlu'nun girişimlerinden bahsedebilmekteydik. Orman Ağaçlan ve Tohumları Islah Enstitüsü, tohum bahçeleri kurmayı programına aldığından beri; yerli çam türlerimizde, özellikle Türkiye çevre koşullarında kızılçamda, bu konuya eğilme zorunluluğu açık bir biçimde ortaya çıkmıştır. Bu nedenlerle, Ormancılık Araştırma Enstitüsünde 1972 yılı Eylül ayında, yalnız kızılçam üzerinde çok sınırlı bir çalışma alınarak 1973 yılı sonunda uygulaması bitirilmiştir. Çalışmada değerli yardımlarını esirgemiyen, Orman Ağaçları ve Tohumları Islah Enstitüsü ile Tarsus-Karabucak Okuliptus ve Hızlı Büyüyen Orman Ağaçları Araştırma İstasyonu Müdürlüklerine ayrı ayrı teşekkür ederim. Ankara, Şubat 1975 Dr. Şem'i İKTÜEREN -ı-

3 ÖN SÖZ Sayfa GİRİŞ MATERYEL VE METOTLAR... ı ı 2.1. MA TERYEL ı Aşı Kalemi ı Stok olarak kullanılacak fidanlar METOTLAR Stoklann hazırlanması Aşı kalemlerinin alınması Aşı tipleri Değişkenierin ölçülmesi ve istatistik metodlan BULGULAR Farklı Kızılçam Meşçerelerinden alınmış Aşı Kalemlerinin, Kalem ve Kabuk Aşısı Tipleri Kullanılarak 5 Değişik Türlerden Stoklara Aşılanabilme Olasılıklan 3.2. Farklı Türden Stoklara, Kalem ve Kabuk Aşısı Tipleri Kullanılarak Kızılçam Aşı Kalemlerinin Açık Alanda Aş ılanma Olasılığı Kalem ve Kabuk Aşısı Tiplerine Göre, Kızılçamda Aşı Başansına,Aşı Kalemlerinin Alındığı Ağacın Etkisi... ll 3.4. Açık Alanda Aşı Çalışmaları ile Serada Aşı Çalışmala rının Kararlaştınlması ı2 4. TARTIŞMA SONUÇ VE ÖNERiLER ÖZET SUMMARY.... YARARLANILAN KAYNAKLAR Ekler ı II-

4 ı. GİRİŞ. ': Kızılçam aşıh fidanı üretimi üzerine memieketimizde yapılmış çalışmalarla ilgili yayma rastlanmamakla beraber Sayın Turgut Beşkök'ün bu konudaki uğraşılarının, pek iyi netice vermediğini ve diğer çalışmalarda da tutma oranının pek yüksek olmadığını bilmekteyiz. Orman Ağaçları ve Tohumları Islah Enstitüsü 1972 yılında, Türkiye sathında kızıiçarn tohum mesçereleri ayırımını ve 1973 yılında da bu meşçerelerde plas ağaç seçimini tamamlamıştır. Kızılçam tohum bahçelerini kurma işi de ayni enstitünün programları içindedir. Çok acil bir sorun olarak önümüze gelen konu ile ilgili dış yayınların incelenmesi sırasında; sera v.e açık alan koşullarında AHLGREN'in (1962) değişik stok tjirü kullanarak farklı neticeler alması ve stok yaşının pek tesirli olmadığını belirlemesi, bizleri öncelikle uygun stok türü bulma olasılığını incelemeye zorlamıştır.. Bu ana amaca paralel olarak aşı kaleminin alındığı meşçerenin ve hatta ağacın kendisinin, aşı tutma oranına bir etkisi olup olmadığı da tetkik edilmiştir. Çalışmada, memleketimizde yapılan aşılı fidan üretimi uygulamalarında diğer yöntemlere göre daha başarılı olan kalem aşısı ile birlikte Bulgaristan Ormancılık Enstitüsü Öğretim üyelerinden BOGDONOV' dan ( 1972) öğrendiğim ve iyi netice verdiğini belirttikleri kabuk aşısı yöntemi kullanmanın başanya katkısı da ele alınmıştır. 2. MATERYEL VE METOTLAR 2.1. MATERYEL Aşı Kalemi Kızılçam aşı kalemleri Cetvel 1. de görülen kızılçam tohum meş- çerelerinden, yaşları olan plas ağaçlardan alınmışlardır. ı

5 Cetvel I. Aşı Kalemlerinin alındığı meşçereler The stands, where the scions taken m % İşletme Seri Bölme Rakım Meyil Yaş Orta. Compart- Altitude Slope Mean Division Seri e ment age Marmaris Gelibolu Antalya Düzlerçamı Düz 50 Silifke Şehitler 52 1W-400ı m cm Boy Çap Orta. Orta. M ean M ean height Di am e- ter Stok olarak kullanılacak fidanlar Stok olarak, iyi gelişme gösterenler arasından seçilen 1 +O yaşlı tüplü kızılçam ve 1 +O yaşlı tüplü fıstıkçamı ile 2+ 1 yaşlı tüplü sarıçam fidanlan kullanılmıştır. Kızılçam ve fıstıkçamı fidanları Antalya Merkez fidanlığından ve sarıçam fidanları da Çerkeş fidanlığından temin edilmiştir METOTLAR Stokların hazırlanması Stoklar 1972 yılı Kasım ayında fidanlıklardan alınarak her türden dört yüzer adet Ankara' da Ormancılık Araştırma Enstitüsü serası yakınında sera dışına ve Tarsus-Karabucak Okuliptus ve Hızlı Büyüyen Orman AğaçJan Araştırma İstasyonuna Antalya Merkez fidanlığınca gönderilen 1200 adet kızılçam stok fidanı da İstasyon Müdürlüğünce sera dışına yerleştirilmişlerdir. Ayrıca her tür stokdan, sekiz yüzer adet fidan Antalya'da Güney Anadolu Ormancılık Araştırma Bölge Müdürlüğü Merkez fidanlığında aynhm bölüme konulmuştur Aşı kalemlerinin alınması Aşı kalemleri, Tarsus-Karabucak'ta yapılan çalışma ıçın Şehitler meşçeresiııdeki 35 adet plas ağacın herbirinden ayrı ayrı ve diğerleri için ise her bir kızılçam rtıeşçeresinden rastgele seçilen ağaçlardan, ağaçların uç 1/3 kısmından en' uçtaki lider sürgün ve onun altındaki iki dal halkası dışındaki dal halkalanndan, son sene sürgünü olan birinci sıra yan sürgünlerden alınmıştır. İki tip aşı kalemi kullanılmıştır. Bunlardan biri 1973 yılı Ocak ayı sonu ile Şubat ayı başında dormant sürgünlerden alınanlardır. Diğeri 2

6 ise 1973 yılı Ağustos ayında yaz sürgünlerinden alıni:mlardır. Alınan aşı kalemleri, açıkta bırakılınadan içinde kuru buz bulunan piknik soğutuculara konulmuştur. Tarsus-Karabucak'taki serada, aşı işlemleri hiç bir beklemeye zaman kalmadan yapılmış fakat Ankara' daki serada yapılan aşı işlemi için aşı kalemleri bir haftalık bir süre +2aC ile +4aC de soğuk hava deposunda muhafaza edilmiştir. Antalya'da açık alanda yapılacak aşı işleminde kullanılacak dormant aşı kalemlerinden, Şehitler meşçeresinden alınanlar Enstitü soğuk hava deposunda, Düzlerçamı ve Gelibolu meşçerelerinden alınanlar ise Antalya Ağaçlanaırma Bölge Müdürlüğünün soğuk hava deposunda paliten torbalar içinde sak1an mıştır. Yaz sürgünlerinden alınan aşı kalemleri bekletilmeden kullanılmışlardır Aşı tipleri Çalışmada iki değişik aşı tipi tatbik edilmiştir. Bunlardan kalem aşısı uygulamasında : Stoklarda fidanlık ibre demetleri yani kısa sürgünler veya en fazla dipte bir yeşil sürgün halkası bırakıld1.ktan sonra stok tepesi kesilmiştir. Kesilen stoğun tepesinden cm uzunlukta bir yarık jiletle açılmış ve tomurcuk ile birkaç ibre taşıyan kısa bir sürgün parçası olan aşı kaleminin kesik ucu cm boyunda kama biçiminde kesilip stokcia hazırlanan yarığa zedelemeden sokuldu. Sonra sıkıca 0.5 cm enindeld Lökoplast bantla rvarık dibinden ucuna kadar sarıldı. Bundan sonra açık uçlar aşı macunu ile kapatıldj. (Şekil : 1.). / Ast mj!iict.u'lu G~tin~'p<ısle 8Jt~nf TC. fe 5c.ion Şekil : 1. Kalem aşısı uygulaması Cleft graft 3

7 kabuk aşısı oiarak adlandırabileceğimiz diğer aşı tipinde ise aşi kalemi için alınan sürgün, tomurcuk ve uçta bırakılan birkaç ibrenin dibinden özü ortalar biçimde cm. uzunlukta geriye doğru kesildi. Bu kesiş yapılırken en uçta sadece kabuk taşıyan az bir kısım özenle bırakıldı. Stok uç sürgünü üzerinde ilk dal halkasına yakın bir yerde cm boyunda, prokambiyomu; sulu, yumuşak, bevaz görünümüyle ortaya çıkacak şekilde, sadece kabuk sıyırılıp almdı. Stoğun, kabuğu sıyrılır gibi kesilen bu kısmına aşı kaleminin kesilen kısmı karşılıklı getirilip sıkıca bantla sarıldı. Sonra uçlar aşı macunu ile iyice kapatıldı (Şekil : 2.). Scion Şekil : 2. Kabuk aşısı uygulaması Bark graft Aşı yapılırken, özelikle aşı yapılacak stok kesi.t çapına veya yüzeyine denk gelebilecek aşı kalemleri, aşı kalemleri yığını içinden özenle seçilip kullanıldı Değişkenierin ölçülmesi ve istatistik metodları Aşılanan fidanlarda; vejetasyon sonunda aşı tutanlar sayılmış ve her muameleye giren yapılan aşı adedi elliden az olduğu için sayımlar, 4

8 binomal oranlar için Freeman-Turkey are-sin açısal dönüşüm tablosu (MOSTELLER and YOUTZ, 1961) kullanılarak, yüzdeler haline dönüştürüldükten sonra işlemler bu yüzdelerle yapılmıştır. Çalışmada neticelere F-testi ile gidilmiş ve önemli farklılıklar bulunduğunda faktörler kendi içlerinde karşılaştınlmışlardır. 3. BULGULAR 3.1. Farklı Kızılçam Meşçelerinden Alınmış Aşı Kalemlerinin, Kalem ve Kabuk Aşısı Tipleri Kullanılarak Değişik Türlerden Stoklara Aşılanabilme Olasılıkları. Bu deneme, ( 1) farklı meşçerelerden alınmış aşı kalemlerinin aşı tutmada farklılık gösterip, göstermediklerini, (2) aşı kaleminin alındığı türden başka stok türü kullanıldığında, aşı tutma durumunu sapamak ve (3) bizim için yeni bir aşı tipi olan kabuk aşısı ile yapılması kolay, çabuk ve memleketimizde çarularda aşı çalışmalarında daha çok tutulan kalem aşısını mukayese etmek için tasarlanmıştır. Stoklar (sarıçam, kızılçam ve fıstıkçamı), 1972 yılı Kasım ayında Ankara'ya getirilmiş ve Ormancılık Araştırma Enstitüsü serasına 1972 yılı Aralık ayı üçüncü haftası yerleştirilmiştir. Serada uzun gün şartları (fotoperiyod 16 saat, aydınlatma 2000 lüks, sera hava ısısı C ve nisbi rutubet '% 75-80) uygulanarak, stokların uyanması beklenilmiştir. Üç hafta sonra, stokların kök uçlarında uyanma başladığı görülmüş ve 1973 yılı Ocak ayı sonunda, aşı kalemleri Şehitler, Düzlerçamı ve Gelibolu meşçerelerinden alınarak, her bir stok türü üzerine ayrı ayrı iki aşı tipi ile her yineleme için yirmişer aşı yapıldıktan sonra, aşılanan yirmişerlik fidan grupları bir arada fakat muameleleri temsil eden bu gruplar, her bir blokta rastgele dağıtılarak, serada üç yinelemeli olarak yerleştirilmişlerdir. İlk bir ay için, serada yine uzun gün koşulları devam ettirilmiş, bundan sonra serada şartlar; fotoperiyod 8 saat, aydınlatma 1000 lüks ve hava ısısı C olacak biçimde değişiiriimiş ve nisbi rutubetin de % 60 civarında tutulması için, sera gerektiğince havalandırılmıştır. Aşı yapıldıktan beş ay sonra, tutmayan aşılamalarda aşı kalemlerinin kuruduğu gözlenmiştir yılı Temmuz ayı ikinci haftasında bantlar sökülerek aşı tutma durumu tetkik edilerek, her bir grupta tutan aşılar sayılmıştır. Bu sayımlardan sonra elde edilen verilerden dönüştürülmüş. yüzdeler bulunarak, bu yüzdelerle yapılan varyans analizi neticeleri Cetvel 2. de verilmiştir. Aşı tutanların adedi ve bunların dönüştürülmüş yüzdeleri Ek 1. de sıralanmıştır. 5

9 Cetvel 2. Deneme 3.1. in varyans analizi. Analysis of variance of experiment 3.1. Varyans kaynağı Source of variation Yineleme/Replication Stok türü / Root-stock Hata, a / Error Meşçere /Stand CX B Hata, b / Error Aşı tipi / Graft type AXC AXB A X B X'C Hata, c / Error Tophım 1 Total (1) Serhestiyet Ortalmna derecesi kareler df MS (C) (B) (A) ı F *(1) ** * 1.52 * Significant at o/o *' }} 'o/o ***» % 5 düzey d~ güvenidi ı }}» 0.1 }} )) Cetvel 2' deki varyans tablosundan görüldüğü üzere; stok türü çalışmanın bu denemesinde farklılık göstermemiştir. Buna karşın, Şekil 3. incelendiğinde, aşı kalemi ile stok fidanının aynı türden olması durumunda, en yüksek başarının elde edildiği görülür. Aşı kaleminin alındığı meşçere ile aşı tipi ve bunların birlikte etkileri, önemli farklılıklar vermiştir. Bu farklılıklar Cetvel 3., 4. ve 5. den izlenerek, Düzlerçamı meşçeresinden alman aşı kalemlerinin daha başarılı olduğu ve kalem aşısının da kabuk aşısına göre daha iyi netice verdiği saptanmıştır. 6

10 % ~o Şekil : 3. Değişik meşçerelerden alınan aşı kalemlerinin, kullanılan kalem ve kabuk aşısı tiplerine göre aşı tutma durumu. Success on grafting, using cleft or bark graft types with scions collected from different stands do '~ ~'O N/t'f: filnıft ype Me~cl"(. ~taın.j. ~tokt ~.,~ P..;J.. ~ foc.~ K<~~l:.uJc <IIŞI:!fl,!1 '14 K.ıl!em.;l{fi.Si"f!<JtiPulr.ı;~tS'J K.alem.iilfltSI '"!!'"~ 'N K.ahuk,;;aş test.ajh< raft.. c.lelt qrqft '! ~~ '' ---.,i. ----,~ ~ {'( fl ~ ı.' 1~, ' l '"' r ~ ~ -..;; ll;) ">: ~ "' ~ " ~ ~ () ~ ~ ~ ~ ~~.; J -~ ~ ~ -~ ~ ~ J ~" ı:, ~!ıl ~ ~ ~ ~ ~ ~~ ~.. e "' ~ ~ ~ ~ ::-::: ~ ;ı ~ ] :-ll... -t \i ~ ~ ~ ~ N ~ ~ w ~ ~ "t.sı ~ ~. O'}f ~ V. (ljı tj K.11ftım lilf!llll... ~ fo. "''t \) =1.:: ~... ~ ':.sa~fç AH I<IZIJ.ÇAM FISTIKÇIIMI f f,.:, ~lv't ~tr $ f,,.,s_ br-u lı' <ı f:it4j:. f'ne.q ~ ~ ~ ~ 'lll t~ 11)1 ~

11 Cetvel 3. Meşçere farklılıklarına ilişkin aşı tutma başarısı üzerine bölünmüş parseller için LSD testi. LSD test for split-plot on grafting success related with differences of stands. Meşçere 1 Stand Düzlerçamı Şehitler Gelibolu % ı (2) (1) LSD=6.04 (1) LSD testinin, test değeri ve % 5 düzeyde güvenidi Test value of LSD test at S % signi'ficance level (2) Doğrular yeterli farklılık gösterıniyen ortalamalan işaret eder ve aynı doğru ile birleştirilmemiş ortalamalar % S düzeyde güvenidi farklıdırlar. Lines indicate means showing no significant differences, means not linked by the same line show significant differences at 5 % level Cetvel : 4. Aşı tipi farklılığına ilişkin bölünmüş parseller için LSD testi. LSD test for split-plot related with graft type differences. Aşı tipi 1 Graf type % Kalem aşısı 1 Cleft graft Kabuk aşısı 1 Bark graft LSD=3.68 Cetvel : 5. Aşı tutma başarısına ilişkin meşçere ile aşı tipi farklılıklarının birlikte etkileri üzerine bölünmüş parseller için LSD testi. LSD test for split-plot on interaction effect differences of stands and grafting types related with grafting success. Meşçere X Aışı tipi / Stand X Graft type % Düzlerçamı - Kalem Düzlerçamı - Cleft Şehitler - Kabuk Şehitler - Bark Şehitler - Kalem Şehitler - Cleft LSD=6.3S Gelibolu - Kalem Gelibolu - Cleft Düzlerçamı - Kabuk Düzlerçamı - Bark Gelibolu - Kabuk 8.83 Gelibolu - Bark 8

12 3.2. Farklı Türden Stoklara, Kalem ve Kabuk Aşısı Tipleri Kullanılarak, Kızılçam Aşı Kalemlerinin Açık Alanda Aşılanma Olasılığı. Çalışma, ilk düşünüldüğünde, farklı meşçerelerden alınan dormant ve yaz sürgünü aşı kalemleri ile deneme yapmak amacını kapsamaktaydı. Bu yönde yapılan girişimde, Antalya Ağaçlandırma Bölge Müdüdüğünün soğuk hava deposuna bırakılan Gelibolu ve Düzlerçamı meşçerelerinden alınan aşı kalemleri, deponun bozulması nedeniyle çürümüş ve denemede sadece Ankara'da Enstitü soğuk hava deposunda saklanan Şehitler meşçeresi aşı kalemleri kullanılabilmiştir. Yine Antalya' da açık alanda, yaz sürgünlerinden alınan aşı kalemleri ile yapılan aşılar da nisbi rutubetin çok düşük ve hava ısısının çok yüksek olması nedenleriyle bir ay içinde tamamen ölmüşlerdir. Kaynaşma için uygun koşulların; Antalya yöresinde, yaz mevsiminde, epeyce pahalıya çıkacak tesisler olmadan, yaratılması olanağı yoktur. Bu nedenle de yaz sürgünü aşı kalemleri ile bu yörede deneme yapmaktan vazgeçilmiştir yılının Kasım ayının üçüncü haftası, her üç türden stok fidanları Antalya'ya nakledilip, açık alandaki deneme sahasına yerleştirilmişlerdir. Bu fidanlarda 1973 yılı Şubat ayı sonunda tomurcuklar patlamaya başlamış ve bunun üzerine 1973 yılı Ocak ayı bitiminde, Şehitler meşçeresinden yeterince alınan ve Enstitü soğuk hava deposunda saklanan kızılçam aşı kalemleri ile 1973 yılı Mart ayının ilk haftası, üç yinelemeli olarak ve her bir muamele için yirmi aşı yapılmıştır. Aşılanan stok fidanlarının üzerine, tepesinin iki ucu delinmiş kese kağıtlan geçirilerek altlarından fidanlara tutturulmuşlardır (Resim : 1.). Resim ı.. Antalya' da açık alanda aşılarran fidanlar. Seedlings grafted in the field, in Antalya. 9

13 1973 yılı Temmuz ayı başında bantlar sökülerek, yapılan aşıların tuttuğu fidanlar sayıldı. Bu sayımlar yüzdelere dönüştürülerek değerlendirmeleri yapılmış ve netice Cetvel 6. da verilmiştir. Sayırolara ve dönüştürülmüş yüzdelere ilişkin bilgiler Ek. 2. den ayiıca izlenebilir. Açık alanda yapılan aşı çalışmalarında, sadece kızılçam fidanlarıyla aşı kalemleri kaynaşabilmiş, buna karşın diğer stoklara yapılan bütün aşılar ölmüştür. Bu bakımdan, Cetvel 6. da verilen F tesninden önemli farklılıklar verenler arasında sadece aşı tipi farklılığı için LSD testi uygulanmıştır. Bu uygulamanın verildiği Cetvel 7. den de anlaşılabieceği gibi kalem aşısı, kabuk aşısının çok üstünde başarılı olmuştur. Açık alanda, yalnız kızılçam stok fidanlarına yapılan aşılar düşünülürse, farklılık daha da büyük olmaktadır. Bu durumda kaiem aşısı başarı ortalaması % 67 ve kabuk aşısı ortalaması da % 23 tür. Cetvel 6. Deneme 3.2. için varyans analizi. Analysis of variance for experiment 3.2. Varyans kaynağı Source of variation Yineleme/Replication Stok türü/root - stock (C) Hata, a/error Aşı tipi/graft type (A) AXC Hata, b/error Serbestiyet derecesi df ı 2 6 Ortalama kareler MS F ** 20.38** 20.38** Toplam/Total 17 Cetvel 7. Aşı tipi farklılığı için bölünmüş parsellere ilişkin LSD testi. LSD test related with split - Plot for differences of graft types. Aşı Tipi/Graft types % Kalem aşısı Cleft graft Kabuk aşısı Bark graft LSD=

14 3.3. Kalem ve Kabuk aşısı Tiplerine göre, Kızılçarnda aşı başarısına, Aşı kalemlerinin alındığı ağacın etkisi. Bu deneme, Orman ağaçları ve tohumları Islah Enstitüsü için Tarsus-Karabucak Okaliptus ve Hızlı Büyüyen Orman Ağacı Türleri Araştırma İstasyonunda, tarafıından yaptırılan ve yine tarafıından gözlenen kızılçam aşılama çalışmalarının verileri ile gerçekleştirilmiştir. Şehitler kızılçam meşçeresinde 35 adet plas ağaç adayı seçilerek herbirinden, 1973 yılı Şubat ayı başında, otuzar adet aşı kalemi alındı ve hiç bekletilmeden, seraya evvelce yerleştirilip uyandırılmış 1 +O yaşlı tüplü kızılçam stok fidanıanna 15 adedi kalem ve 15 adedi kabuk aşısı olmak üzere aşılandılar. Ağustos ayı ikinci haftasında, aşı tutanların sayımları yapılmış ve bunların dönüştürülmüş yüzdeleri kullanılarak varyans analizi işlemleri tamamlanmıştır. Bu değerlendirmelere Hişkin bilgiler Cetvel 8. de verilmiştir. Sayımlar ve dönüştürülmüş yüzleri de Ek 3. den faydalanılarak izlenebiir. Cetvel : 8. Deneme 3.3. için varyans a'nalizi. Analysis of variance for experiment 3.3. Varyans Kaynağı Serbestiyet Ortalama kareler F derecesi Source of variation df MS y ~~--~--~~ inelerne/replica tion ** Aşı tipi/graft type (A) ı '""' Hata/Error Toplam/Total Hemen hemen ayni yaş, boy ve çapta olan bu 35 ağacın her biri analizler yapılırken birer yineleme olarak kabul edilmiştir. Cetvel8. de yineleme olarak kayıtlı ağaçlar arasında fz:rklılık olduğu görülmektedir ki bu bazı ağaçların, çok daha başarılı olarak aşılanabilen aşı kalemleri verdiğini göstermektedir. Kalem aşısı, bu dene~nede de kabuk aşısına üstünlüğünü devam ettirmiştir. Bunun için hazırlanan bölünmü~ parseller için LSD testini Cetvel 9. da görebiliriz. Aşı Cetvel : 9. Kalem aşısı ile kabuk aşısı bölünmüş parseller için LSD testi. LSD test for split - plot on differences between cleft and hark graft. tipi/graft type Kalem aşısı/cleft Kabuk aşısı/bark graft graft arasındaki farklılık üzerine % LSD= 5.56 ll

15 Tarsus-Karabucak'ta yapılan aşı çalışmasında, dönüştürülmeden alınan ortalama yüzdelerden de (kalem aşısı '% 66 ve kabuk aşısı '% 12) görülebileceği gibi kalem aşısı ile çok iyi netice alınmıştır. Bunu biraz daha değişik şekillerde açıklarsak; 35 ağaçtan alınan aşı kalemleri ile yapılan kalem aşısında, 27 ağaçtan alınan aşı kalemleriyle %SO nin üstünde netic e alınmasına ve sadece iki ağacın aşı kalemleriyle hiç başarı elde edilmemesine karşın, kabuk aşısı çalışmalarında, % SO ye yakın başarı elde edilmiş aşı kalemleri veren hiç bir ağaç bulunmamış ve altı ağaçtan alınan aşı kalenıleri tamamen başarısız olmuştur. Bu arada dikkati çeken diğer bir özellik de kalem aşısı uygulamasında çok iyi netice veren aşı kalemlerinin alındığı ağacın, kabuk aşısı uygulamasında kullanılan aşı kalemlerinin de diğer ağaçlardan alınan aşı kalemleri ile karşılaştırıldığında daha başarılı olduklarıdır Açık Alan Aşı Çalışmaları ile Serada Aşı Çalışmalarım karşılaştırılmz:sı. Deneme 3.1. ve 3.2.nin, yalnız Silifke-Şehitler meşçeresinden alınan aşı kalemierinin Mart ayında açık alanda ve Ocak ayında seradaki başarı değerleriyle diğer benzer faktörlerinin verileri tek baş lık altında birleştirilip, incelenerek, açık alan ve sera aşı çalışması farklılıkları olup, olmadığı saptanmak istenmiştir. Ek 4. den de izlenebilecek bu verilerle hazırlanan varyans analizleri Cetvel 10. da verilmiştir. Cetvel lo Deneme 3.4. için varyans analizi. Analysis of variance for experiment 3.4. Varyans kaynağı Serbestiyet Ortalama k<ereler F Source of variation df MS Yineleme/Replication Stok türü/root-stock (C) * Hata, a/error Aşı tipi/graft type (A) * CXA * Hata, b/error Aşılama yeri/grafting (D) ı place DXC *** DXA DXAXC Hata, c/error Toplaın/Total 3'5. 12

16 Cetvel lo;de yeterli derecede önemli farklılık gösteren stok türü, aşı tipi, stok türü ile aşı tipinin ve stok türü ile aşılama yerinin birlikte etkileri, bölünmüş parseller için LSD testi ile elden geçirilerek Cetvel ll, 12, 13 ve 14. hazırlanmıştır. Bu cetvellerden görüldüğü gibi aşı kalemleriyle ayni olan kızılçam stokları özelikle açık alanda diğer stokbrdan çok daha başarılı neticelere neden olmuştur. Kalem aşısı da kızıiçarn stokları ile çalışmada çok açık bir biçimde kabuk aşısına üstünlük göstermiştir. Buna karşın, fıstıkçamı fidanları stok olarak kullanıldığında; genel olarak çok düşük neticeler alındığı gibi, kalem veya kabuk aşısı uygulamanın hemen hiç etkisi olmamıştır. Cetvel : ll. Stok türü farklılığına ilişkin LSD testi. LSD test r~lated with differences of root - stock. Stok türü/root-stock Kızılçam/Pinus brutia Sarıçam/Pinus sylvestris Frstıkçamı/Pinus pinea % LSD= Cetvel : 12. Aşı tiplerine ilişkin bölünmüş parseller için LSD testi. LSD test for split - plot related with graft types. Aışı tipi/graft type % Kalem aşısı /Cleft graft ---~ Kabuk aşısı/bark graft LSD= 4.18 Cetvel : 13. Stok türü ile aşı tipinin birlikte etkilerine ilişkin bölünmüş parseller içiın LSD testi. LSD test for split-plot related with interaction effect of root-stock and graft type. Stok türü X Aşı tipi % Root-stock X Graft type Kızılçam X Kalem aşısı 32.9J Pinus brutia X Cleİt gratt Kızılçam X Kabuk aşısı Pinus brutia X Bark graft Sarıçam X Kalem aşısı Pinus sylvestris X Cleft graft Fıstıkçamı X Kabuk aşısı LSD= 7.24 Pinus pinea X Bark graft Fıstıkçamı X Kalem aşısı Pinus pinea X Cleft graft Sarıçam X Kabuk aşısı Pinus sylvestris X Bark graft

17 Cetvel 14. Stok tiirü ile aşılama yerinin birlikte etkileri üzerine hölünmü:ş parseller için LSD testi. LSD t~t for eplit-plot on interaction effect of root- stock with place of grafting. Stok türü X Aşılama yeri Root-stock X Place of grafting Kızılçam X açık alan Pirrus bnıtia X Field Fıstıkçamı X Sera Pirrus pinea X Green house Sançam X Sera Plnus sylvestris X green house Kızılçam X Sera Pirrus p.rutia X Green house Açık alanda fıstıkçamı veya sarıçam Pirrus pinea or Pirrus sylvestris in field % LSD TARTIŞMA olmasına karşın, bu konu Camlarda aşı tekniğine ilişkin geniş yayın da kızılçarula ilgili pek fazla bir şey söylenmemiştir. MIROV'un (1940), DORMLING'ın (1964) aşı tekniği üzerine ve KLAEHN'in (1963) vejetatif üretim üzerine genel önerilerine uyularak, aşı kalemi alınacak sürgünün ağaç üzerindeki yeri, aşı kalemi toplama yöntemi, stokları hazırlama ve aşıyı yapma zamanlannın kararlanması başanya etkili olmuştur. MERGEN'in (1955) Pinus elliottii'de kalem aşısını diğer aşı tiplerine nazaran daha düşük netice verir bulmasına karşın, yine Pinus elliottii üzerinde çalışan GANSEL'in (1973) kalem aşısı uygulayarak, açık alanda gölgede % 56,5 ve serada % 98,4 gibi yüksek başarılar elde etmesine eş, bu çalışmada da kalem aşısı yeterince başarılı olmuştur. Sadece, aşı kalemi ile stok fidanı ayni olduğunda, çalışmamızda açık alanda seradan daha yüksek başarılar elde edilmiştir. Bu da aşının yapılmasından sonra takılan kese kağıdının pozatif yöndeki etkisi nedeniyle oldu demek yerindedir kanısındayım. GAN SEL (1973), kesekağıdının üzerine plastik torba da geçirmiştir ki bu aşı kalemi ve stok fidanı temas yüzeyinde, hava hareketini engelliyerek negatif yönde başarıyı etkilemiş olabilir. DORAN (1953), NIENSTAEDT et al. (1958) ve FIELDING (1969). vejetatif üretimde, fert farklığının önemini, bazı fertlerden alınan sürgünlerln daha kolay ve daha başarılı olarak aşılanabilen aşı kalemi 14

18 veya köklenebilen çelik verdiğini belirtmektedirler. Çalışmada, bu durum çok açık biçimde kanıtlanmıştır. Yine çalışmada ortaya çıkan, aşı kalemlerinin toplandıkları meşçereler arasındaki farklılıklar da şimdilik bu nedene bağlanabilir. Şöyleki daha iyi netice alınan meşçerelerde, vejetatif üretime elverişli fertler sayısı çoğunluktadır diye bir ön yargıya varmak mümkündür. Çalışmada, niçin sadece ı +O yaşlı tüplü kızılçam, fıstıkçamı ve 2 +ı yaşlı tüplü sarıçam fidanlarının kök stoğu olarak kullanıldığı sorulabilir. Biz de bu sorunu, başlangıçta. başka şekilde sorduk kendimize, (a) aşı kalemlerinin çapları ne kadardır? (b) bu çaptaki bir aşı kalemi hangi yaşlardaki kök stoğu fidanıarına aşılanabilirler? Gördük ki aşı kalemlerinin çapları cm arasındadır çoğunlukla ve bunların aşılanacakları yerdeki çaplan buna eş fidanlarda l+o yaşı tüplü kızılçam ve fıstıkçamı ile 2+1 yaşlı tüplü sançamlardır. Netice olarak bu tartışma; genel olarak bu konudaki literatür bilgilerinden çok büyük sapmalar olmadığını ve özellikle ı +O yaşlı tüplü kızılçam kök stoğu kullanılarak, hem de açık alanda, ortalama % 60 başarıya erişebileceği saptanarak araştırmanın özlenen neticeye ulaştığını ve verilerinden yararlanılabileceğini göstermektedir. Bu arada deneme 3.3. de, aşı kalemi alınan ağaçların o/o 80 i, o/o SO nin üzerinde başarılı olan aşı kalemleri yermiştir ki bu da kızılçaroda aşılı fidan üretimine cesaretle devam etmeyi desteklemektedir. '5. SONUÇ VE NERİLER Resim 2. ve 3. Tarsus - Karabucak Okuliptus ve Hızlı Büyüyen Orman Ağaçları Araştırma İstasyonu serasında 1973 yılı Şubat ayında, yapılan ve fotoğrafları çekildiği günlerde, tüpleri içinde, kurulacak tohum bahçesine götürülmelerini bekleyen kızılçam aşılı fidanlarıdır. Fofoğraflar 1974 yılı Mayıs ayında çekilmiştir. Burada verilen fotoğraflar (Resim 2. ve 3.), geliştirilen kızılçaroda aşı tekniğinin, başarısının kanıtlarıdır, denilebilir. Çalışmada belki eksiklikler bulunacaktır. Yine de bulgular soruna ivedi cevap verir niteliktedirler. Uygulanan tüm denemelerin neticeleri, hep bir arada şekil 4. de gösterilmiştir. Şekil 4 den de izlenebileceği gibi sarıçam veya fıstıkçamı fidanlarına, sera koşullarında, kızılçam aşı kalemlerinin aşılanabileceği ve fakat kızılçam aşı çalışmalarında stok fidanı olarak da l+o yaşlı tüplü kızılçam fidanı kullanmanın, özellikle açık alanda çok daha başarılı olduğu saptanmıştır. Çalışmadaki tüm denemeler kalem aşısının, kabuk aşısından daha kolay ve uygulayacı tarafından daha başarılı yapılabileceğini ve çok da- 15

19 ha iyi netice verdiğini göstermektedir. Bazı meşçerelerden ve bazı ağaçlardan alınacak aşı kalemlerinde çok yüksek aşı tutma oranları elde edilebileceği gibi' anormal düşük neticeler de alınabileceğini unutmamak gerekmektedir. Meşçere farkı pek anımsanmıyabilir, çünkü aşı kalemi alınan meşçereler birbirlerine beş yüzer kilometre gibi uzak yörelerde olmasına değin, farklılık pek büyük değildir. Açık alanda, Mart ayında, soğuk hava deposunda bekletilmiş aşı kalemleriyle ve serada, Ocak veya Şubat ayında, toplanmalarından hemen sonra kullanılan aşı kalemleriyle yapılan kalem aşılarından, ortalama % netice alınmıştır ki bu olanaklar oranında hem serada ve hem de, gölgeleme, rulo Resim 2. Bir yaşında kozalaklar taşıyan bir aşı kaleminin aşılanması sonucu, tohumu alınahilecek duruma gelmiş bir aşılı kızılçmn fidanı. As a result of grafting the scions holding one - year old conelets, grafted Pinus hrutia seedling with cones ready to collect for seed.

20 Resini 3. Aşılı kızılçam fidanlan (bir yaşlı kozalaklarla) Grafted Pitıus brutia sceedlings ( with one - year old conelets) tubet korwnası gibi bazı tedbirler alındığında, açık alanda, kızılçamda, 1 +o yaşlı tüplü kızılçaın stok f.idanlanna başarılı olarak aşı yapma olasılığının var olduğunu göstermektedir. Burada, l+o yaşlı tüplü kızıiçarn stok fidanı üzerinde önemle durulmaktadır. Çünkü, l+o yaşlı tüplü kızılçam fidanlan arasından aşı kalemi çapına ( cm.) yakın çap gelişimi yapmış fidanların özenle seçilerek stok olarak kullanılması ile ( 1) fidanlık masraflarında büyük bir tasarruf sağlanabileceği gibi (2) kök yaşı daha küçük f.idanlar elde edilerek, bunların tohum bahçelerine dikiminde, daha yüksek bir tutma ve yaşama oranı elde edilebilecektir. Bunlar da bu çalışmanın bulgularından, pratik için en ekonomik ve en yararlı olanlandır. Sonuç olarak, kızılçam aşı çalışmalarında : (1) Aşı kalemleri, ağaçların üst 1/3 kısmındaki tomurculdarı uyanmamış, dormant son sene sürgünlerinden alınmalıdır. 17

21 $e kil 4. Çalışmada ele alınan tüm faktörlerin ayrı stoklar üze. rine etkileri. The efflects of all the factorı> carried on the study on different root stocks. DtuM- ;}d.:.....,. /./ / ':~N- - p,..,~ ıh:ti4 &. FtSTIKC.fMI y.şrotjci,, P,;,u_.. pl neq 18

22 (2) Aşı kalemi olarak kullanılmak üzere alınan bu sürgünlerde rutubet kaybını en aza indirecek tedbirler alınmalı, fakat saklanmalan zorunlu olduğunda da çürümelere karşı, özellikle ıslak olmamalarına özen gösterilmelidir. (3) Yeni bir jiletle, aşı yapılabilmekte ve bilerne sorunu da bulunmamaktadır. Bu bakımdan aşıların jiletle yapılması daha uygundur.. ~. ( 4) Pratik de, daha kolay uygulanan ve başarılı sonuçlar verdiği saptanan kalem aşısı kullanıh::alıdır. (5) Az da olsa, bazı ağaçlardan alınan aşı kalemleriyle, başarı elde edilemiyeceği akılda tutulmalıdır. (6) Serada olduğu kadar ve hatta daha başarılı neticelerin, fazla güneşienmeyi ve rutubet kaybını önleyecek tedbirler (havalandırılabilen portatif koyu renk serler altında çalışılarak veya aşılanan fidanlara iki ucu delinmiş büyük kese kağıtları geçirilerek) alınarak, açık alanda da elde edilebileceği göz önünde tutulmalıdır. (7) Stok fidanı olarak da iyi gelişme göstermiş olanları seçilerek, t+o yaşlı tüplü kızılçam fidanlan kullanılmalıdır.

23 ÖZET Orman Ağaçları ve Tohumları Islah Enstitüsü, Kızılçam klorral tohum bahçelerini kurmayı programianna alınca, memleketimiz şartlarında, kızılçamda aşı tekniğini geliştirmek zorunlu olmuştur. Bu soruna cevap vermek için, 1972 yılı Eylül ayında bu çalışmaya başlanılmıştır. Sera ve açık alan şartlarında, kalem veya kabuk aşısı kullanmanın ve değişik stok türleri üzerine aşı yapmanın başanya ne gibi etkisi o! duğunu ve aşı kalemlerinin alındığı meşçere ile tek tek ağaçların, başarıda bir farklılık oluşturup, oluşturmadığını saptamak, çalışmanın ana amacı olmuştur yılı sonunda uygulaması biten araştırmanın bulgularına göre: (1) Pratikde daha kolay uygulanan kalem aşısı, çok daha başarılı olmuştur.. (2) Açık alanda, özellikle kızılçam stok fidanı kullanıldığında, sera çalışmalarına nazaran aşı tutma oranı daha yüksektir. (3) Kızılçarnda aşının, yine kızılçam kök stoğuna yapılması en iyisidir. Bunun yanında 1 +O yaşlı tüplü kızılçam fidanı kök stoğu olarak kullanılabilir ve daha da ekonomiktir. ( 4) Fqrklı meşçerelerden alınan aşı kalemleri ile farklı neticeler alınmıştır. Bunu, çalışmada açık bir biçimde görülen, bazı ağaçların çok daha kolay aşılarran aşı kalemleri vermelerine ve böyle ağaçların farklı meşçerelerde, farklı sayılarda olmasına bağlıyabiliriz. Sonuç olarak, araştırmanın en önemli bulgusu 1+0 yaşlı tüplü kızılçam fidanlarını kök stoğu olarak kullanmanın mümkün olduğunun saptanmasıdır. Araştırmanın sonuç ve öneriler bölümünde verilen önerilere uyularak kızılçarnda aşı çalışmalarına :% 60'ın üzerinde başarı garanti edilerek devam edilebilir. 20

24 SUMARY Studies to develop the grafting techniques for Pinus brutia have become hardly necessary when Forest Trees and Seeds Improvement Institute planned to establishe the cianal seed orchards of Pinus brutia in Turkey. In September 1972, study has been taken to give answer of this need. The main object of the study was to determine (1) doing cleft or bark graft in glass house and in the field which kind of effect causes on success and (2) the stands and the trees where the scions taken produce differences on success or not. According to the findings of the experiments which were corripleted at the end of 1973 : (1) Cleft graft which, has beeln practicing easly in Turkey, gave better result than bark graft. (2) Specially with Pinus brutia root-stocks successful grafting was very high in the field, results taken in the glass house. the perecentage of comparing with the ( 3) On grafting of Pin us brutia, the best and the most economic way is to use 1+0 tubed seedlings of Pinus brutia for root-stocks. ( 4) Different results were obtained from scions collected from different stand. This was related with the differences found on the success of scions taken from different trees of the same stands. The most important finding in the study is the suggestion on the possibility of using 1+0 tubed seedlings of Pinus brutia as root-stocks and also fallawing the proposals given in the result and proposal seetion of the study, can be obtained more than 60 % success on grafting of Pinus brutia. 21

25 YARARLANILAN KAYNAKLAR AHLGREN, C. E. (1962). - Some Factors Influencing Survival, Growth and Flowering of Intraspecific and Interspecific Pine Grafts. J. For. 60 : ALPACAR, K. (1974) -Tohum Bahçelerinin Kuruluşu- Amacı ve Kızılçam, Sedirde Yapılan Pratik Aşı Uygulama Sonuçları. Or. Araş. Enst. Dergisi 20 (2) : DORAN, W. L. (1953) - The Vegetative Propagation of Some Forest Trees. Birinci N. E. Orman Ağaçlan Islah Konferansı : 41-6 DORMLING, I. (1964) - Some Grafting Methods Unasylva 18 (2-3) : (Ek B). EFEOGLU, A. İ. (1974) - Tohum Bahçeleri Tesisi ve Bugüne kadar yapılmış çalışmaların durumu. Or. Müh. Dergisi 13 ( 8) : FIELDING, J. M. (1969) -The Mass Production of İmproved Mateırfal. IUFRO Kongresi Tebliğ : Fo - FTB /1 GANSEL, C. R. (1973) - Improved Techniques Developed for Grafting Slash and Longleaf Pine. Tree Planters' Notes 24 (2) : İKTÜEREN, Ş. (1972) - Çamlarda Aşı. Or. Müh. Dergisi 11 (ll) : KLAEHN, F.U. (1963). The Relation of Vegetative Propagation to Topophysis, Cyclophysis and Periphysis in Forest Trees. Onuucu N. E. Onnan Ağaçları Islah Konferansı : MERGEN, F. (1955). Grafting Slash Pine in the Field and in the Green - house. J. For. 53 :

26 MIROV, N. T. (1940). Tested Methods of Grafting Pines. J. For. 38 : MOSTELLER, F. ve C. YOUTZ (1961). Table of Freeman - Tukey are - sine Transformatian for Binomial Proportions. Bionıetrica 48 : NIENSTAEDT, H., F. C. CECH, F. MERGEN, CHI-WU WANG ve B. ZAK (1958). Vegetative Propagation in Forest Genetics Research and Practice. J. For. 56 : ORMAN BAKANLIGI (1975). Onnan :Bakanlığı Çalışmaları. Orman Bakanlığı Yayınları 15 (1) : SMITH, W. H., R. E. GODDARD ve J. G. HICKMAN (1972). Techniques for Improved Grafting. Tree Plan ters' Notes 23 ( 4) :

27 Ek: la. Deneme 3.1.'de başarılılar sayısı. Number of successes in experiment 3.1. Stok türü Meışçere Aşı tipi Root- stock Stand Graft type Sançam Şehitler Kabuk Pinus sylvestris B ark Düzlerçamı Gelibolu Kalem Cleft Kabuk Kalem Kabuk Kalem Kızılçam Şehitler Kabuk Pinus brutia Kalem Düzlerçamı Gelibolu Kabuk Kalem Kabuk Kalem Fıstıkçamı Şehitler Kabuk Pinus pinea Kalem Düzlerçamı Gelibolu Kabuk Kalem Kabuk Kalem Yineleme j Replication I II III o ı ı o o 5 6 ı o o o 2 2 o o 2 ı 2 o o o o ı o 2 4 o 1 2 o 2 o o o o o o o o 25

28 Ek: lb. Deneme 3.1.'de başanlılar yüzdesi:(*) Percentage of successes in experiment 3.1. StClk türü MeışÇere Aşı tipi Yineleme j Replication Root stock Stand Graft type I II III Sançam Şehitler Kabuk Pinus sylvestris B ark Kalem Cleft Düzlerçamı Kabuk Kalem Gelibolu Kabuk Kalem Kızılçam Şehitler Kabuk Pinus brutia Kalem Düzlerçamı Kabuk Kalem Gelibolu Kabuk Kalem Fıstıkçamı Şehitler Kabuk Pinus pinea Kalem Düzlerçamı Kabuk Kalem Gelibolu Kabuk Kalem (*) Binamal oranlar için Freeman Tukey are sin açısal dönüşüm tablosundan (Örnek büyüklüğü = 20). From table of Freeman - Tukey are - sine transformatian for bina mial proportions (Sample size = 20). 26

29 Ek: 2... Deneme 3.2.'de başarılılar sayısı ve yüzdeleri.(*) Number and p~rcentages of successes in experiment 3.2. Elde edilen başarılılar sayısı Number of successes obtained Yineleme Sançam Kızılçam Fıstıkçamı Pinus sylvestris Pinus hrutia Pinus pinea Kabuk Kalem Kabuk Kalem Kabuk Kalem aşısı aşısı aşısı aşısı aşısı aşısı Replication B ark Cleft B ark Cleft B ark Cleft graft graft graft graft graft graft I o o 2 12 o o II o o 2 lo o o III o o o o Elde. edilen başarılılar yüzdesi Percentage of successes obtained I II III l *) Binomal oranlar için Freeman - Tukey are- sin açısal dönüşüm tablosundan (Örnek büyüklüğü = 20). From table of Freeman - Tukey are.- sine transformatian of binomial proportions (Sample size = 20). 27

30 Ek: 3 Deneme 3.3.'de başarılılar sayısı ve yüzdeleri.(*) Number and percentages of successes in experiment 3.3. (Yineleme) Başarılılar sayısı Başarılılar yüzdesi Plas ağaç Number of successes Percentage of successes No. (Replication) Kabuk Kalem Kabuk aşısı Kalem aşısı Plus tree aşısı aşısı Bark graft Cleft graft Nu. Bark graft Cleft graft (1) (2) (3) (4) (5) 1 o S o o o o o ı ıs S4.13 lo ll 6 ıs S ı s ıs ı7 2 ı ı ll

31 (1) (2) (3) (4) (S) o ı ll ll oı 30 ı ı7 31 ı s ı ll o (*) Bin o mal oranlar için Freeman - Tukey are- sin açısal dönüşüm tablosundan (Örnek büyüklüğü = 20). From table of Freeman - Tukey are - sine transformatian of binamial proportions (Sample size = 20). 39

32 Ek: 4a. Deneme 3.4.'de başarılılar sayısı. Number of successes in experiment 3.4. Sto:k türü Aşı tipi Aşılama yeri Yineleme j Replication Root stock Graft type Place of grafting I II III Sarıçam Kalem Sera o 3 4 Pirrus sylvestris Cleft Green house Açık alan o o o Field Kabuk Sera Bar k Açık alan o ı o ı o Kızılçam Kalem Sera 2 o o Pirrus brutia Açık alan ıs Kabuk Sera o 2 ı Açık alan Fıstıkçamı Kalem Sera ı 2 Pirrus pinea Açık alan o o o o Kabuk Sera 2 4 Açık alan o o o o 30

33 Ek: 4b. Deneme 3.4.' de başarılılar yüzdesi.(*) Percentage of successes in experiment 3.4. Stok türü Aşı tipi Aşılama yeri Yineleme / Replication Root-stock Graft type Place of grafting I II nı Sarıçam Kalem Sera Pinus sylvestris Cleft Green-house Açık alan Field Kabuk Sera B ark Açık alan Kızılçam Kalem Sera ' Pinus brutia Açık alan Kabuk Sera Açık alan Fıstıkçamı Kalem Sera Pinus pinea Açık alan Kabuk Sera Açık alan (*) Binornal oranlar için Freeman - Tukey are - sin açısal dönüşüm tablosundan (Örnek büyüklüğü = 20). From table of Freeman - Tukey are- sine transformatian of binomial proportions (Sarnple size = 20). 31