Kocaeli Üniversitesi Ö retim Üyesi, TASAM Balkanlar Çal flmalar Koordinatörü, Türkiye

Transkript

1 177 BALKANLAR DA fib RL NE B R ENGEL OLARAK AfiIRI M LL YETÇ L K Yrd. Doç. Dr. Caner SANCAKTAR Kocaeli Üniversitesi Ö retim Üyesi, TASAM Balkanlar Çal flmalar Koordinatörü, Türkiye 1. Balkanlar da Bölgesel flbirli inin Önemi Yugoslavya da 1980 li y llarda, Bulgaristan, Arnavutluk ve Romanya da 1990 l y llarda neoliberal ekonomi politikalar uygulamaya sokuldu ve bu politikalara uygun düflen bir tak m siyasal, hukuksal ve toplumsal düzenlemeler yap ld. Böylece bu ülkeler sosyalizmi terk edip kapitalizme geçifl yapt lar ve kapitalist dünya sistemine entegre oldular. Dolay s yla, dönemi Balkanlar için sosyalizmden kapitalizme geçifl y llar oldu. Bu geçifl sürecinde Balkanlar da genifl kapsaml ve köklü de iflim-dönüflüm süreci yafland. Sosyalist sistemin tasfiyesi ve kapitalizme geçifl süreci neoliberal politikalar (özellefltirme, toplumsal hizmetlerin ve harcamalar n azalt lmas, mal, hizmet, sermaye ve emek piyasalar n n esneklefltirilmesi) üzerinden gerçeklefltirildi. Neoliberal reformlar ve kapitalizme geçifl süreci Uluslararas Para Fonu (IMF), Dünya Bankas, Amerika Birleflik Devletleri (ABD) ve Avrupa Birli i taraf ndan teflvik edildi ve desteklendi. Örne in Bulgaristan, IMF denetimi alt nda uygulanan neoliberal ekonomi reformlar karfl l nda Eylül 1998 de 860 milyon dolar kredi ile ödüllendirildi. 1 Tüm bu parasal yard mlar, önerilen neoliberal reformlar n uygulanmas ve kapitalizme geçifl sürecinin h zland r lmas kofluluyla verildi. Haziran 1991 de Arnavutluk u ziyaret eden dönemin ABD Devlet Sekreteri James Baker, yeni Arnavut hükümetine, politik reformlar ve serbest piyasa ekonomisi reformlar yap ld taktirde bafllang ç olarak 6 milyon dolar ekonomik yard m verilece ini ve reformlar n ilerletilmesine ba l olarak yard mlar n devam ettirilece ini aç klad. 2 Bir baflka örnek vermek gerekirse; 1989 da ABD Baflkan George Bush la yap lan görüflme s ras nda Yugoslavya n n son Federal

2 Uluslararas Balkan Kongresi / 3 r d International Balkan Congress Baflbakan Ante Markovic e, yeniden devalüe edilmifl bir para birimini, ücretlerin dondurulmas n, devlet harcamalar n n k s lmas n ve özyönetim alt ndaki toplumsal mülkiyetli iflletmelerin yürürlükten kald r lmas n içeren ekonomik reformlar n h zla ilerlemesinin karfl l nda bir ekonomik yard m paketi sözü verildi. 3 ABD de ve Avrupa Birli i nden gelen ekonomik yard mlar kapitalizme geçifl sürecini destekledi ve h zland rd. Ama ayn zamanda yard mlar, merkez kapitalist ülkelerin Balkanl eski sosyalist ülkeler üzerinde ekonomik ve politik hegemonya kurmalar na zemin haz rlad. Nitekim; uluslararas politikada ticari olanlar d fl ndaki tüm tek yönlü kaynak transferleri 4 anlam na gelen d fl yard mlar, hedef ülke üzerinde etki oluflturmak amac yla özellikle güçlü devletlerin kulland klar temel d fl politika ekonomik etki araçlar ndan birisidir. 5 Dolay s yla bu etki arac, merkez kapitalist ülkeler taraf ndan, Balkan ülkeleri üzerinde hegemonya kurmak veya etki oluflturmak amac yla sosyalizmden kapitalizme geçifl sürecinde yo un biçimde kullan ld. Merkez kapitalist ülkeler ile kapitalizme geçifl yapan Balkanl ülkeler aras nda borç iliflkisi olufltu. Günümüzde halen devam etmekte olan bu borç iliflkisi geçifl ülkelerinin aleyhine ifllemektedir. Ayr ca uygulanan neoliberal politikalar ticareti serbestlefltirdi ve böylece merkez kapitalist ülkeler ile olan ticaret hacmi h zla artt. Bu ticari iliflkiden daha karl ç kan taraf hiç kuflkusuz merkez kapitalist ülkeler oldu. Çünkü kapitalizme geçifl sürecinde ticaretin serbestlefltirilmesi, Balkanl eski sosyalist ülkeleri Bat l flirketlerin yeni piyasalar haline dönüfltürdü. Böylece, Andrew Tylecote nin de belirtti i gibi, eski sosyalist ülkeler piyasa ekonomisine geçiflle birlikte merkez kapitalist ülkelere ba ml olan yeni bir çevreyi oluflturdular. 6 Kapitalizmin Balkan co rafyas nda yeniden yap land r lmas kaç n lmaz olarak yeni kapitalist ulus-devletlerin kurulmas na neden oldu. Büyük dönüflüm sürecinde Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti yedi küçük ve zay f kapitalist ulus-devlete bölündü: H rvatistan (1991), Slovenya (1991), Makedonya (1991), Bosna-Hersek (1992), Karada (2006), S rbistan (2006) ve Kosova (2008). Parçalanma sonucunda bölgedeki devlet say s (Türkiye dahil) 12 ye yükseldi. Böylece 1990 sonras nda Balkanlar da bölgesel politik-ekonomik-askeri dengeler de iflti ve yeniden flekillendi. Yugoslavya da sosyalizmden kapitalizme geçifl ve parçalanma Çekoslovakya vakas nda oldu u gibi bar flç l biçimde gerçekleflmedi. Tarihsel olarak s - ras yla Slovenya, H rvatistan, Bosna-Hersek, Kosova, S rbistan ve Makedonya da silahl çat flmalar / savafllar yafland. Silahl çat flmalar / savafllar büyük toplumsal ve ekonomik y k ma neden oldu. kinci Dünya Savafl ndan sonra Avrupa da yaflan lan en fliddetli savafl Bosna-Hersek te gerçekleflti. Yugoslav

3 Balkanlar da flbirli ine bir Engel Olarak Afl r Milliyetçilik 179 Savafllar ile birlikte soyk r m, etnik temizlik, savafl suçlar, zoraki kitlesel göçler tekrardan Avrupa n n gündemine girdi. Yugoslav Savafllar ancak Bat l büyük devletlerin müdahaleleri sonucunda durduruldu. Bu müdahaleler sonucunda ABD ve Bat Avrupal ordular Bosna-Hersek ile Kosova ya yerleflti. 7 Sosyalizmden kapitalizme geçifl sürecinde d fl yard m ve kredilerin yerel iktidar çevrelerince özel servet edinme kaynaklar olarak kullan lmas, siyasetin ve sivil toplumun etnik veya dinsel temelde parçalanmas, rüflvetin yayg nlaflmas, e itim, sa l k, sosyal güvenlik gibi temel kamu hizmetlerinin bozulmas ve yozlaflmas, organize suç örgütlerinin geliflip güçlenmesi, kay t d fl ekonominin yayg nl k kazanmas, enflasyonun yükselmesi, iflsizli in artmas, reel ücretlerin düflmesi, üretken yat r mlar n azalmas, üretimin daralmas, d fl ticaret ve bütçe aç klar n n artmas, fuhufl ve uyuflturucu madde kullan m n n yayg nlaflmas gibi büyük ekonomik, politik ve toplumsal s k nt lar yafland. Her ne kadar 2000 sonras nda baz ilerlemeler ve iyileflmeler kaydedilmifl olsa da, Balkan halklar için bu s k nt lar hala devam etmektedir. Büyük dönüflüm süreci yani sosyalist rejimlerin y k lmas, kapitalizme geçifl, kapitalist dünya sistemine entegrasyon ve bu süreçte yaflan lan silahl çat flmalar Balkanlar co rafyas üzerinde uluslararas nüfuz mücadelesine yeni bir ivme kazand rd ve güç dengesini de ifltirdi sonras nda Balkanlar bölgesinde Yunanistan hariç sosyalist devrimler gerçekleflmifl ve yeni sosyalist rejimler kurulmufltu. Bu durum, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birli i (SSCB) nin bölgedeki etkisini ve hegemonyas n artt rm flt. SSCB, 1980 lerde ekonomik-politik kriz dönemine girince Balkanlar daki SSCB etkisi ve hegemonyas azald. 10 y ll k kriz dönemi sonunda SSCB, 26 Aral k 1991 tarihinde resmen da ld. Ayn y llarda Balkanlar daki sosyalist rejimler pefli s ra çöktü. Böylece Balkanlar bölgesinde güç bofllu u olufltu ve yeni bir nüfuz mücadelesi bafllad. SSCB da ld ktan sonra eski SSCB co rafyas üzerinde 15 yeni ba ms z devlet kuruldu. Bunlardan en büyü ü ve en güçlüsü hiç kuflkusuz Rusya Federasyonu oldu. SSCB nin parçalanmas süreci ve 1990 l y llarda yaflan lan ekonomik, politik, toplumsal problemler nedeniyle büyük güç kaybeden Rusya, 1990 l y llarda Balkanlar bölgesinde etkili olamad. Bölgedeki Rus etkisi 1990 larda dibe vurdu. May s 2000 de göreve gelen Vladimir Putin yönetimi ile birlikte Rusya, 2000 sonras nda toparlanma sürecine girdi ve gücünü artt rd. Böylece Rusya, 2000 sonras nda Balkanlar bölgesi ile daha fazla ilgilenmeye bafllad. Rusya özellikle S rbistan, Karada ve Yunanistan üzerinden bölgede etkinli ini artt rmaya çal flt. Fakat bunda flimdiye kadar pek baflar l olunamad. Çünkü tüm çabalara ra men Balkanlar daki Rus etkisi günümüzde S rbistan ile s n rl kalm fl bulunuyor.

4 Uluslararas Balkan Kongresi / 3 r d International Balkan Congress Almanya yeni kurulan Slovenya ve H rvatistan devletlerini kendi arka bahçesi olarak alg lad ve bu iki bahçe üzerinden etkinli ini artt rd. Bu süreçte kardefl Avusturya, a abey Almanya n n en yak n destekçisi oldu. Avrupa n n di er büyük güçlerinden olan ngiltere, Fransa ve talya da büyük dönüflüm sürecinde bölge üzerinde güçlerini artt rd lar. Yani bu befl Avrupal devletin Balkanlar daki tarihsel etkileri 1990 sonras nda yükselifle geçti. SSCB nin parçalanmas ve bölgedeki sosyalist rejimlerin çökmesi buna uygun bir zemin haz rlad. SSCB nin parçalanmas ve bölgedeki sosyalist rejimlerin çökmesi ayn zamanda ABD ye de bölgede etkisini artt rma imkan sundu. Böylece küresel güç ABD, Balkanlar co rafyas üzerinde tarihinde hiç olmad kadar yüksek nüfuza ve etkinli e 1990 sonras nda ulaflt. ABD bölge üzerinde nüfuzunu artt r rken özellikle Arnavutluk, Bosna-Hersek, Kosova, Bulgaristan, Romanya, H rvatistan ve Makedonya ile s k iliflkiler kurdu ve gelifltirdi. Büyük dönüflüm Balkanl ülkeler için bir güvensizlik sorunu meydana getirdi. Çünkü bu süreçte bir tak m Büyük Projeler (Büyük Arnavutluk, Büyük Romanya, Büyük S rbistan, Büyük H rvatistan, Büyük Makedonya gibi) ortaya ç kt ve komflu ülkeler birbirlerine karfl irredentist politikalar uygulamaya bafllad. Dolay s yla Balkanl yeni kapitalist devletler (S rbistan hariç); (a) kendilerini güvence alt na almak, (b) kapitalizme geçifl sürecini h zl biçimde ve en az zararla gerçeklefltirmek, (c) ABD den ve Bat Avrupal güçlü devletlerden destek almak için Kuzey Atlantik Antlaflmas Örgütü (NATO) ne kat lmak istediler. Slovenya, Romanya ve Bulgaristan 2004 te, H rvatistan ve Arnavutluk 2009 da bu amaçlar na ulaflt lar. Makedonya, Yunanistan n vetosu nedeniyle NATO ya kat lam yor. Bosna-Hersek, Karada ve 17 fiubat 2008 de resmen S rbistan dan ba ms zl n kazanan Kosova, NATO ya kat labilmek için çal flmalar n sürdüren di er Balkan devletleridir. Kosova da yaflan lan problemlerden dolay Mart 1999 da NATO taraf ndan bombalanan S rbistan, NA- TO ya kat lmay amaçlamayan tek Balkan devletidir. S rbistan, güvenlik konusunda NATO ya kat lmak yerine Rusya Federasyonu ile iflbirli i yapmay tercih ediyor. Balkanl sosyalist ülkeler kapitalizme geçifl ile birlikte yüzlerini Avrupa Birli i ne döndüler. Temel amaçlar Birli e kat lmakt r. Bu amac n temel motivasyon unsurlar ; kapitalizme geçifli geri dönülmez bir süreç haline getirmek, Avrupa ailesi nin bir parças olmak, Bat n n güvelik flemsiyesi alt - na girmek ve zenginleflmek olarak flekillendi. Buna karfl l k Avrupa Birli i, Balkanl geçifl ülkelerinden temel hak ve özgürlüklere sayg, hukukun üstünlü ü, az nl k haklar, çok partili parlamenter demokrasi ve iflleyen piyasa

5 Balkanlar da flbirli ine bir Engel Olarak Afl r Milliyetçilik 181 ekonomisi talep etti. Dolay s yla Avrupa Birli i nden gelen yard mlar bu k staslara ba land. Avrupa Birli i yard mlar n n temel amac ise, sosyalizmden kapitalizme geçifl sürecinin Avrupa Birli i kriterleri/kontrolü çerçevesinde devam ettirilmesi ve h zla tamamlanmas d r. Slovenya 2004 te, Bulgaristan ile Romanya 2007 de Avrupa Birli i ne kat lmay baflard lar. 3 Ekim 2005 tarihinden buyana Avrupa Birli i ile tam üyelik müzakere sürecini sürdürmekte olan H rvatistan n 2011 veya en geç 2012 de Birli e tam üye olmas bekleniyor. Bosna-Hersek, Arnavutluk, Makedonya, S rbistan ve Karada ülkelerinin Avrupa Birli i ne entegrasyon ve kat l m süreçleri, Avrupa Birli i ile bu ülkeler aras nda imzalanan stikrar ve Ortakl k anlaflmalar çerçevesinde sürdürülüyor. 8 Bu ülkelerden Makedonya n n önündeki en büyük engel, NATO ya kat - l m sürecinde oldu u gibi Yunanistan d r. Yunanistan, Makedonya y Makedonya Cumhuriyeti ad alt nda tan m yor ve bu isim anlaflmazl nedeniyle Makedonya n n hem NATO ya hem de Avrupa Birli i ne kat lmas n veto ediyor. Dolay s yla Yunanistan n karfl ç kmas ndan dolay Avrupa Birli i ile Makedonya aras nda tam üyelik müzakere süreci bir türlü bafllat lam yor May s 2010 itibariyle sadece 69 devlet taraf ndan tan nan Kosova Cumhuriyeti ise, befl Avrupa Birli i üyesi ( spanya, Yunanistan, K br s Cumhuriyeti, Romanya, Slovakya) taraf ndan halen tan nm yor. 10 Bu durumda Kosova n n Avrupa Birli i ne kat l m flimdilik imkans z görünüyor. Kapitalizme geçifl süreci ve Yugoslavya n n parçalanmas, bölge ülkelerini, Bat Avrupal merkez kapitalist devletlerin ve ABD nin çevresi haline getirdi. Romanya, Bulgaristan ve Slovenya n n Avrupa Birli i ne kat l m ve di er Balkan ülkelerinin Avrupa Birli i ne entegrasyon süreci hakim merkez ba ml çevre iliflkisini sona erdirmedi. Avrupa Birli i içinde de bu iliflki devam ediyor. Avrupa Birli i entegrasyon süreci ilerledikçe Avrupa içinde merkez çevre iliflkisi daha da pekifliyor, Balkan co rafyas Bat Avrupa n n arka bahçesine dönüflüyor. Arka bahçe, merkez Bat ülkelerine ucuz emek-gücü, ucuz üretim araçlar /girdileri ve yeni piyasalar sa l yor. Merkez Bat ülkeleri ve ABD, bu bölgeye sadece ekonomik olarak de il, fakat ayn zamanda askeri, kültürel ve ideolojik olarak da yerlefliyor. Balkan ülkelerinin Avrupa Birli i ne entegrasyonu süreci bölgedeki problemleri çözmekte yetersiz kal yor. Yani Avrupa Birli i ne entegre olmak otomatikman bölgede yaflan lan ekonomi, politik ve toplumsal problemleri çözmüyor. Son olarak Avrupa Birli i ne kat lan Bulgar ve Romen ekonomilerinin flu anki kötü durumlar bunu aç kça gösteriyor. Avrupa Birli i ne kat lm fl olmalar na ra men Bulgaristan ve Romanya da iflsizlik oranlar s ras yla

6 Uluslararas Balkan Kongresi / 3 r d International Balkan Congress %9,1 ve 7,6, yoksulluk s n r alt nda yaflayan nüfusun toplam nüfusa oran ise %14 ve %25 dir. 11 Yani Avrupa Birli i üyesi Romanya da her dört kifliden biri yoksulluk s n r alt nda yafl yor. Avrupa Birli i üyesi olan Slovenya n n, s n r anlaflmazl nedeniyle komflusu (ve eski Yugoslav orta ) H rvatistan a Avrupa Birli i ne kat l m konusunda engel ç karmas da, 12 Avrupa Birli i entegrasyon sürecinin Balkan co rafyas ndaki sorunlar çözmede yetersiz kald n n bir baflka göstergesidir. Ayr ca NATO ya kat l m ve entegrasyon, bölgede s cak çat flmalar n önüne geçmifl olsa da, bölge ülkeleri aras ndaki anlaflmazl klar çözemiyor ve güven bunal m n sona erdiremiyor. Tüm bu nedenlerden dolay, Avrupa Birli i ne ve NATO ya kat l m süreci göz ard edilmeden, Balkan ülkeleri aras nda bölgesel iflbirli i sürecinin ilerletilmesine büyük ihtiyaç duyulmaktad r. flbirli i, Balkan devletleri ve halklar aras nda ekonomik, sosyal, kültürel ve politik düzeylerde gelifltirilmelidir. flbirli inin gelifltirilmesinde bölge hükümetlerinin rolü büyük olmakla birlikte, sivil toplum kurulufllar n n, düflünce kurulufllar n n, üniversitelerin ve medyan n da rolü son derece önemlidir. Sadece hükümetler düzeyinde gelifltirilecek olan iflbirli i iliflkileri, sivil aya eksik kald taktirde uzun vadeli olamaz. Hem resmi makamlar hem de sivil toplum aktörlerini içerecek biçimde Balkan ülkeleri aras nda gelifltirilecek olan bölgesel iflbirli i, bölgede yaflanan güncel sorunlar n çözülmesine, bar fl, güvenlik ve demokrasinin tesis edilip gelifltirilmesine ve sosyo-ekonomik kalk nma sürecinin sa l kl biçimde sürdürülmesine hizmet edecektir. Ayr ca Balkan ülkelerinin Avrupa bütünleflme süreci içinde daha sa lam bir pozisyona sahip olmalar için de bölgesel iflbirli inin gelifltirilmesi önem tafl maktad r. Bölgesel iflbirli i, Balkan ülkelerinin geliflimine katk sa layaca- için, bu ülkelerin ba ml çevre pozisyonundan kurtulmalar na yard mc olacakt r. Fakat bölgesel iflbirli inin Balkanlar co rafyas nda gelifltirilmesi hiç de kolay olmuyor ve olmayacakt r. Çünkü bölgesel iflbirli inin gelifltirilmesini zorlaflt ran pek çok engel mevcuttur. Bunlardan birisi (tek de il), bölge ülkelerinde halen canl l n ve etkinli ini devam ettirmekte olan afl r milliyetçilik tir. 2. Balkanlar da Afl r Milliyetçilik Milliyetçilik; (1) ortaya ç k fl nedenlerine, (2) beslendi i kaynaklara, (3) ekonomik-politik amaçlar na ve (4) amaca ulaflmak için kullan lan yöntemlere göre flekillenen ve infla edilen bir ideoloji ve politik harekettir. Bu nedenle tek tip milliyetçilikten söz etmek mümkün de ildir.

7 Balkanlar da flbirli ine bir Engel Olarak Afl r Milliyetçilik 183 Ortaya ç k fl nedenlerine, beslendi i kaynaklara, ekonomik-politik amaçlar na ve amaca ulaflmak için kullan lan yöntemlere göre farkl l klar gösteren de iflik milliyetçilik türleri vard r: Liberal milliyetçilik, muhafazakar milliyetçilik, yay lmac (emperyalist) milliyetçilik, anti-sömürgeci milliyetçilik, sömürgecilik sonras Bat karfl t milliyetçilik, yurttafll a dayal milliyetçilik, etnik milliyetçilik, kültürel milliyetçilik, ayr l kç milliyetçilik gibi 13 Pek çok milliyetçilik türünden birisi afl r milliyetçilik tir. Afl r milliyetçili i, Cas Mudde den hareketle 14, ÖTEK etnik ve dinsel gruplara mensup kiflilere yönelik organize ayr mc l k ve fliddet uygulayan milliyetçilik türü olarak tan ml yorum. Bu tan mdaki flekliyle afl r milliyetçilik, Balkan ülkelerinde döneminde yani sosyalizmden kapitalizme geçiflin gerçekleflti- i y larda geliflti ve yayg nlaflt Afl r Milliyetçili in Nedenleri Balkan ülkelerinde döneminde afl r milliyetçili i gelifltiren ve yayg nlaflt ran bafll ca nedenler afla daki gibidir: (1) Geçifl sürecinde iflsizli in ve yoksullu un artmas ve kitleselleflmesi. (2) Geçifl sürecinde belirsizlik ve güvensizlik ortam n n oluflmas ve yayg nlaflmas. (3) Geçifl sürecinde politikac lar n artan milliyetçi söylemleri. Sosyalizmden kapitalizme geçifl sürecinde iflsizlik ve yoksulluk artt ve kitleselleflti. Örne in Yugoslavya da 1961 y l nda iflsizlik oran %2,8 ve döneminde ortalama % 6,3 iken, 1984 te %16,3, döneminde ortalama %14,2, 1989 da %12,6, 1990 da %13,8 ve 1991 in ilk alt ay nda %15,5 olarak gerçekleflti y l nda iflsizlerin say s idi. 15 Bir baflka kayna a göre; 1986 y l nda kifli yani çal flabilir nüfusun %37,6 s Yugoslavya daki iflsizler ordusu nu meydana getiriyordu. 16 flsizli in ve yoksullu u nedeni, ÖTEK olarak görüldü. Yani iflsizlik ve yoksulluktan dolay ÖTEK etnik ve dinsel gruplar suçland. Örne in; iflsizli in ve yoksullu un nedeni afl r milliyetçi Arnavutlar a göre S rplar d r, afl - r milliyetçi S rplar a göre H rvatlar ve Slovenler dir, afl r milliyetçi Makedonlar a göre Arnavutlar d r, afl r milliyetçi Bulgarlar a göre Türkler dir, vs. Bu durumda, afl r milliyetçili e göre iflsizlik probleminin çözülmesi için yap lmas gereken, iflsizli e sebep olan ÖTEK etnik ve dinsel gruplar n ekonomi-politik alandan tasfiye edilmesidir. 17 Ayr ca geçifl sürecinde, eski sosyalist ekonomik-politik-toplumsal kurumlar tasfiye edildi ve kapitalizme uygun yeni kurumlar oluflturuldu. Eski

8 Uluslararas Balkan Kongresi / 3 r d International Balkan Congress sosyalist kurumlar çabuk tasfiye edildi. Ama eski kurumlar n yerine yeni kurumlar ayn h zda çabuk infla edilemedi. Dolay s yla eski kurumlar n y k ld, ama yeni kurumlar n henüz tam olarak oluflmad Balkan ülkelerinde, kitleler için bir belirsizlik ve güvensizlik ortam olufltu ve yayg nlaflt. Geçifl sürecinde artan iflsizlik ve yayg nlaflan yoksulluk ise, belirsizli i ve güvensizli i daha da derinlefltiren ve yayg nlaflt ran önemli bir etken oldu. 18 Güvensizlik ve belirsizlik ortam na sürüklenen emekçi kitleler, tek tek bireylerden daha üstün ve daha güçlü olarak alg lanan süper güçlü birli e yani ulusa yöneldiler döneminde emekçi kitlelere önemli bir düzeyde ekonomik refah ve toplumsal-ekonomik güvenceler sa lam fl olan sosyalist kurumlar n da t ld ve rekabetçi-bireyci serbest piyasa ekonomisine geçiflin yafland bir süreç içerisinde insanlar, kendi ulusunu güvence yuvas, ba ms z ulusal ekonomiyi de ekonomik refah ve ekonomik kurtulufl kap s olarak görmeye bafllad lar. 19 flsizlik-yoksulluk ve belirsizlik-güvensizlik ortam na bir de politikac lar n milliyetçi söylemleri eklendi. Politikac lar, yeni kapitalizm döneminde siyasal iktidar ele geçirebilmek için milliyetçi söylem kulland lar. Eski sosyalist dönemin pek çok komünist lideri, yeni kapitalist dönemde yay lmac veya ayr l kç milliyetçi hareketlerin yeni milli liderlerine dönüfltüler. Yeni dönemin politik alan nda iktidar olabilmek için komünist ten milliyetçi ye dönüflen bu politik liderler, yeni dönemde yeni düflman, eski dönemde birlikte yaflam fl olduklar öteki etnik ve dinsel gruplarda keflfettiler ve her türlü ekonomik, politik, toplumsal s k nt lardan dolay yeni düflmanlar n sorumlu tutup suçlad lar. 20 Milliyetçi söylem, güçlü ulus a ve güçlü ulus-devlet e vurgu yapt. Politikac lar n bu milliyetçi söylemi, belirsizlik-güvensizlik içinde olan iflsizyoksul kitleleri kolayl kla etki alt na ald. Çünkü milliyetçi söylem; güçlü ulus ve güçlü ulus-devlet kurulunca iflsizli in, yoksullu un, belirsizli in ve güvensizli in sona erece ini vaat ediyordu. Böylece; iflsizlikten, yoksulluktan, belirsizlikten ve güvensizlikten b km fl olan kitleler, zenginli i ve güveni güçlü ulus ta ve güçlü ulus-devlet te aramaya bafllad lar Afl r Milliyetçili in Beslenme Kaynaklar Sosyalizmden kapitalizme geçifl sürecinde artan iflsizlik-yoksulluk, belirsizlik-güvensizlik ve politikac lar n milliyetçi söylemleri afl r milliyetçili i ortaya ç kard ve gelifltirdi. Bu süreçte afl r milliyetçili i besleyen üç temel kaynak ise; (1) Anti-komünizm, (2) Din ve Kilise, (3) Yabanc Düflmanl oldu. Afl r milliyetçiler, 1980 lerde geliflen komünizm karfl t muhalefet içinde yer ald lar ve sosyalist rejimlerin çökmesinde önemli rol oynad lar. Çünkü ko-

9 Balkanlar da flbirli ine bir Engel Olarak Afl r Milliyetçilik 185 münizm düflüncesi ve sosyalist rejim, güçlü ulus un ve güçlü ulus-devlet in kurulmas n engelliyordu. Çünkü komünizm düflüncesi, uygulamada her ne kadar baz farkl l klar ve sapmalar yaflanm fl olsa da, özü itibariyle ulusçulu a ve ulus-devlet modeline karfl d r, hangi ulusa mensup olursa olsun tüm iflçilerin ve halklar n birli ini savunur. Örne in Yugoslavya sosyalist deneyiminde bu durum (iflçilerin ve halklar n birli i); Yugoslavizm (Yugoslavyac l k) ve Bratstvo i Jedinstvo (Kardefllik ve Birlik) olarak ifade edildi. Bu anlay fltan hareketle Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti (YSFC), alt federe cumhuriyetten ve iki özerk eyaletten oluflan bir federasyon olarak örgütlendi. Federal birlikten ayr lma hakk dahil federe sosyalist cumhuriyetlerin çok genifl ekonomik, politik (yönetim) ve sosyo-kültürel haklar, yetkileri ve özgürlükleri vard. S rbistan içinde kalan iki özerk eyalet (Kosova ve Voyvodina) ise, birlikten ayr lma hakk - na sahip olmasalar da, kendi yasama, yürütme, yarg organlar na ve bu organlar üzerinden ekonomik, politik (yönetimsel) ve sosyo-kültürel haklara, yetkilere ve özgürlüklere sahipti. 21 Tan nan bu genifl haklara, yetkilere ve özgürlüklere ra men 1980 lerde yükselifle geçen afl r milliyetçi hareketler, YSFC yi, kendi ulusal kimliklerini zay flatmakla suçlad lar! Ayr ca YSFC yi kendi ulus-devletlerinin kurulmas önünde büyük bir engel olarak gördüler. Bu bak fl aç s, 1980 li ve 1990 l y llarda YSFC co rafyas nda geliflen tüm afl r milliyetçi hareketlerin ortak bir özelli i oldu. Bu nedenle, kendi ulus-devletlerini kurmak için birbirleriyle çat flan afl r milliyetçi gruplar/hareketler, Yugoslavya daki sosyalist özyönetim sisteminin tasfiye edilmesi, Yugoslavizm (Yugoslavyac l k) düflüncesinin geriletilmesi ve Bratstvo i Jedinstvo anlay fl n n yok edilmesi konusunda uzlaflarak birlikte hareket ettiler. 22 Afl r milliyetçiler, komünizm ideolojisine ve sosyalist rejime karfl kilise ve din adamlar ile iflbirli i yapt lar. Kilise ve din adamlar da, komünist düflünceyi geriletmek ve sosyalist rejimi çökertmek için afl r milliyetçilere destek verdiler. Ayr ca afl r milliyetçilik, kendi ulusunu ve kendi ulusal kimli ini yüceltmek ve kutsamak için dini kulland. Örne in; afl r H rvat milliyetçili ine göre Katoliklik H rvat ulusunun ve ulusal kimli inin, afl r S rp milliyetçili ine göre ise Ortodoksluk S rp ulusunun ve ulusal kimli inin ayr lmaz parças d r. Yani din kullan larak, ulus ve ulusal kimlik kitleler nezdinde yüceltildi ve kutsand. Ayr ca afl r milliyetçili i yaymak ve meflrulaflt rmak için din kullan ld. Vejokslav Perica n n son derece önemli tespitine göre; Yugoslavya örne- inde din ile afl r milliyetçilik aras nda do rudan ba kuruldu ve böylece din, milliyetçi yükseliflte ve ülkenin parçalanmas nda aktif rol oynad. Katolik ve

10 Uluslararas Balkan Kongresi / 3 r d International Balkan Congress Ortodoks kiliseleri özellikle 1980 y l nda Tito öldükten sonra faaliyetlerini h zland rd lar, milliyetçili i körüklediler, toplumu din üzerinden böldüler, nefret tohumlar n ektiler. Din adamlar n n ço unlu u sosyalist rejimin y k lmas n arzuluyordu ve bunun için de büyük gayret sarf ettiler. Çünkü sosyalist rejim din adamlar n n ekonomik, politik ve toplumsal nüfuzlar n büyük ölçüde k rm flt. Sosyalist rejimin çökmesi ve ulus-devletlerin kurulmas, din adamlar na, sosyalizm öncesi dönemlerdeki eski nüfuzlar n geri iade edecekti. 23 Üçüncü beslenme kayna ise yabanc düflmanl oldu: Ülkede yaflan lan iflsizlik, yoksulluk, belirsizlik, güvensizlik gibi çeflitli olumsuzluklardan dolay yabanc lar suçland. Ayr ca afl r milliyetçili e göre yabanc lar, güçlü ulusun ve güçlü ulus-devletin kurulmas n engelleyen düflmanlard r. Peki, bu düflman yabanc lar kimdir? Afl r milliyetçili e göre bu düflman yabanc - lar, ülke içinde yaflayan öteki etnik ve dinsel gruplard r. Yani ülkedeki öteki etnik ve dinsel gruplar, egemen ulusun ve ulus-devletin düflmanlar olarak de erlendirildi. 24 Baz durumlarda ABD ve Bat Avrupal büyük güçler de düflman yabanc lar olarak görüldü. Nitekim afl r milliyetçiler, Avrupa Birli i ne kat lmaya karfl ç kt lar ve halen karfl ç k yorlar. Çünkü onlara göre Avrupa Birli i ne kat l m, ulusal kimli i zay flat yor ve güçlü ulus-devletin kurulmas n engelliyor. Günümüzde bu flekilde düflünen afl r milliyetçi partilere örnek olarak Bulgaristan daki Volen Siderov liderli inde Ataka (Atak) Partisi ve S rbistan daki Vojislav Seselj liderli inde S rp Radikal Partisi verilebilir. Günümüzde Bulgaristan Meclisi nde 21 sandalyeye sahip olan ve milliyetçi merkez sa hükümetini d flar dan destekleyen Ataka Partisi, NATO dan ve Avrupa Birli i nden ayr lmay, Bat l güçlerle iliflkilerin zay flat lmas n, buna karfl l k Rusya yla ve S rbistan la iliflkilerin gelifltirilmesini savunuyor. 25 fiu anda S rbistan Meclisi nde 59 sandalyeye sahip olan S rp Radikal Partisi Vojislav Seselj liderli inde 1991 de kuruldu. Kuruldu u günden itibaren S rbistan d fl nda Bosna-Hersek, Karada, Makedonya ve H rvatistan da S rplar n yo un olarak yaflad Srpska Krajina bölgesinde örgütlendi larda H rvatistan ve Bosna-Hersek topraklar nda yaflan lan savafllarda aktif olarak yer alan parti, silah zoru kullan larak Büyük S rbistan idealinin gerçeklefltirilmesi için mücadele etti. Partinin kurucu lideri Vojislav Seselj, savafl suçlusu olarak 2003 te tutukland. Kas m 2007 den itibaren Lahey deki Eski Yugoslavya çin Uluslararas Ceza Mahkemesi nde Seselj in yarg lanmas na devam edilmektedir. Büyük S rbistan idealini halen devam ettirmekte olan Radikal Parti, NATO ya ve Avrupa Birli i ne kat lmay reddediyor, ABD ve Bat Avrupal devletlerle iliflkilerin kesilmesini, buna karfl l k Rusya ile iliflkilerin gelifltirilmesini savunuyor. Ayr ca Radikal Parti, ABD ve Bat Avrupa it-

11 Balkanlar da flbirli ine bir Engel Olarak Afl r Milliyetçilik 187 tifak taraf ndan yönetilen küreselleflme sürecine karfl ç k yor. Çünkü Radikal Parti ye göre Bat ttifak, S rbistan Avro-Atlantik bütünleflmesi ne ve küreselleflme ye dahil ederek S rp ulusunu kölelefltirmek istiyor Afl r Milliyetçili in Ekonomik-Politik Amac Milliyetçilik ideolojisini ve milliyetçi politik hareketleri flekillendiren ve infla eden unsurlardan birisinin ekonomik-politik amaç oldu unu yukar da belirtmifltik. Balkanlar da 1980 sonras nda ortaya ç kan afl r milliyetçili in nihai ekonomik-politik amac, sosyalizmden kapitalizme geçifl sürecini gerçeklefltirmek ve kendi Güçlü Kapitalist Ulus-Devlet ini kurmakt r. Nitekim bu nedenle, Balkan ülkelerindeki afl r milliyetçi politikac lar ve afl r milliyetçi partiler döneminde Büyük Projeler gelifltirdiler: Büyük Arnavutluk, Büyük H rvatistan, Büyük Makedonya, Büyük Romanya, Büyük S rbistan, Büyük Bulgaristan projeleri gibi Balkanlar da sosyalist rejimlerin çöktü ü ve SSCB nin da ld 1990 lar n bafl nda ülkemizde geliflen Adriyatik ten Çin Seddi ne Türk Dünyas düflüncesi de, ülkemizdeki afl r milliyetçilerin gelifltirdi i bir baflka Büyük Proje idi. Bu Büyük Türk Projesi ne göre Türkiye, Balkanlar daki Türk ve Müslüman topluluklar n hamisi ve Orta Asya ile Kafkasya daki Türk Cumhuriyetlerin abisi olacakt r. Böylece Türkiye; Balkanlar, Orta Asya ve Kafkasya da hegemonik güç olacakt r. Bu hegemonik gücün zeminini, ad geçen bölgelerdeki Türk ve Müslüman topluluklar oluflturacakt r. Adriyatik ten Çin Seddi ne Türk Dünyas projesini sadece Türkiye deki afl r milliyetçiler desteklemedi. Bu proje ayn zamanda; d fl piyasalar n geniflletmek isteyen Türkiyeli kapitalistler, kapitalistlerin ideolojik destekçileri liberal ayd nlar, sözkonusu bölgelerde Müslüman Birli i kurmak isteyen dinci-muhafazakar politikac lar ve bu politikac lar n ideolojik destekçileri olan dinci-muhafazakar ayd nlar taraf ndan destekledi. Fakat, hedeflenen bölgelerdeki Türk olmayan ve gayrimüslim devletler/halklar, Adriyatik ten Çin Seddi ne Türk Dünyas projesine sert tepki gösterdiler. Ayr ca bu projeye bir baflka olumsuz tepki, Türk Cumhuriyetleri nden geldi. Çünkü SSCB nin da- lmas yla birlikte ba ms zl n yeni kazanan Türk Cumhuriyetleri, tekrar bir baflka gücün (bu güç soydafl ve dindafl olsa dahi) hegemonyas alt na girmek istemiyorlard. Afl r milliyetçili in Büyük Projeleri, sosyalizmden kapitalizme geçifl sürecinde mümkün oldu u kadar çok piyasa ve kaynak kapmay hedefliyordu. Baflka bir ifadeyle, Güçlü Kapitalist Ulus-Devlet kurmak için, mümkün oldu u kadar çok piyasalar ve kaynaklar ele geçirilmesi gerekiyordu. Bu amaçla Balkanl afl r milliyetçiler birbirlerinin topraklar na ve kaynaklar na göz diktiler.

12 Uluslararas Balkan Kongresi / 3 r d International Balkan Congress Afl r Milliyetçili in Kulland Yöntemler Balkan ülkelerindeki afl r milliyetçi hareketler, kendi Büyük Projeleri ni gerçeklefltirmek amac yla yani kendi Güçlü Kapitalist Ulus-Devlet lerini kurmak amac yla döneminde çeflitli yöntemler kulland lar. Kullan lan bafll ca yöntemleri afla daki gibi özetleyebiliriz: (1) Öteki etnik ve dinsel gruplar n asimile edilmesi: Bu yöntem, öteki etnik ve dinsel gruplar n dil ve dinlerinin yasaklanmas, yer ve kifli adlar n n de- ifltirilmesi ve yasaklanmas, resmi egemen dil ve dinin öteki etnik-dinsel gruplara ö retilmesi veya zorla dayat lmas fleklinde gerçeklefltirildi. Örne in; Bulgaristan Türkleri y llar nda bu tür uygulamalara maruz kald y l nda Soya Dönüfl (V zroditelen Protses) ad alt nda ç kar lan bir yasa Bulgaristan Türkleri nin adlar n Bulgarcalaflt rd ve Türkçe konuflmay, etnik kimli i ve dinsel inanc ifade eden her türlü sosyo-kültürel faaliyetlerin icra edilmesini yasaklad. 27 (2) Öteki etnik ve dinsel gruplar n ekonomik, politik, sosyo-kültürel ve entelektüel alanlardan d fllanmas : (a) Ekonomik alandan d fllama, özellikle ifl yapma imkan tan mama, ifle almama veya iflten ç karma; (b) politik alandan d fllama, ço unlukla siyasi partilerin kapat lmas, siyasi liderlerin hapse at lmalar ve siyasetten men edilmeleri (yasaklanmalar ); (c) sosyo-kültürel alandan d fllama, genellikle dilin, dinin ve di er sosyo-kültürel unsurlar n yasaklanmas ; (d) entelektüel alandan d fllama ise, entelektüel seçkinlerin hapse at lmalar ve entelektüel çal flmalar n (kitap, dergi, gazete, müzik, tiyatro, filim, vs.) yasaklanmas fleklinde gerçeklefltirildi. (3) Öteki etnik ve dinsel gruplar n ülke d fl na kovulmalar (göçe zorlanmalar ): Bulgaristan Türkleri döneminde, Bosna-Hersek teki Boflnaklar iç savafl n yafland y llar nda, H rvatistan daki S rplar iç savafl n yafland y llar nda ve Kosoval Arnavutlar y llar nda kitlesel olarak göçe zorlanan Balkanl topluluklar oldu. Ayr ca Kosova Kurtulufl Ordusu (UÇK) ad alt nda örgütlenen Arnavut silahl gruplar, Kosova da yaflayan sivil S rplar y llar nda ve S rbistan n güney do usunda yer alan Presevo Vadisi nde (Presevo, Bujanovac ve Medveda belediyeleri) yaflayan sivil S rplar y llar nda göçe zorlad lar. Arnavut silahl gruplardan kaçan S rplar, evlerini, iflyerlerini ve topraklar n geride b - rakarak S rbistan n güvenli bölgelerine s nd lar. Ayr ca Bosna-Hersek Savafl boyunca da Bosna-Hersek ten S rbistan a S rp göçü ve Bosna-Hersek ten H rvatistan a H rvat göçü yafland. (4) Öteki etnik ve dinsel gruplara yönelik soyk r m uygulanmas : tarihinde Birleflmifl Milletler Genel Kurulu nda kabul edilen Soy-

13 Balkanlar da flbirli ine bir Engel Olarak Afl r Milliyetçilik 189 k r m Suçunun Önlenmesi ve Cezaland r lmas Sözleflmesi ne göre soyk - r m ; rk, ulus, soy veya din özelliklerine dayal bir insan grubunun tamam na veya bir k sm na karfl bar fl veya savafl zaman nda gerçeklefltirilen (a) fiziksel varl na son verme, (b) fiziksel varl n n sona ermesini sa layacak koflullar oluflturma, (c) fiziksel veya psikolojik sa l n bozma, (d) do umlar n gerçekleflmesini engellemek için tedbirler alma, (e) çocuklar gruptan kopar p baflka bir gruba nakletme fiilleridir. Sözleflmeye göre; (a) bu fiillerden hepsini, birkaç n veya birisini yapan, (b) bu fiillerin yap lmas n özendiren, (c) bu fiillere niyetli olan, (d) bu fiillerin planlanmas na, haz rlanmas na, yap lmas - na kat lan veya yard m eden kifliler soyk r m yapma suçunu ifllemifl olurlar. 28 Bu sözleflmede tarif edildi i biçimiyle soyk r m; Bosna-Hersek Savafl süresince S rp ve H rvat silahl güçleri taraf ndan Boflnaklar a, Kosova Savafl süresince S rp silahl güçleri taraf ndan Arnavutlar a, H rvatistan daki savafl süresince H rvat silahl güçleri taraf ndan H rvatistanl S rplar a karfl uyguland. Ayr ca 1990 l y llarda Kosova da ortaya ç kan Arnavut silahl gruplar Kosoval S rp sivillere yönelik, y llar nda Presevo Vadisi nde UÇK gruplar buradaki S rp sivillere yönelik ve Bosna-Hersek Savafl s ras nda Boflnak silahl gruplar S rp ve H rvat sivillere yönelik baz silahl sald r lar ve cinayetler gerçeklefltirdiler. 29 Kosova ile Presevo Vadisi nde S rp sivillere yönelik ve Bosna-Hersek te S rp ve H rvat sivillere yönelik gerçeklefltirilmifl olan bu sald r lar ve cinayetleri, 1948 tarihli Soyk r m Suçunun Önlenmesi ve Cezaland r lmas Sözleflmesi ne göre soyk r m olarak nitelendirmek mümkün de ildir. Fakat bu sald r ve cinayetleri, uluslararas hukuka göre savafl suçu ve insanl a karfl suç olarak nitelendirmek mümkündür. Çünkü günümüzde uygulanmakta olan uluslararas hukuk kurallar na göre; sivilleri kasten öldürme ve sivillere sald rma fiilleri, savafl suçu ve insanl a karfl suç kapsam na giren fiillerden ikisidir. 30 (5) Komflu ülkelere yönelik irredentizm politikas uygulanmas : rredentizm; bir devletin, baflka devletlerin siyasal s n rlar içerisinde yaflayan soydafllar veya dindafllar üzerinde baz haklar talep etmesi veya bu soydafllar n / dindafllar n yaflad klar topraklar kendisine katmak istemesidir. 31 Örne in; 1990 l y llarda S rbistan daki Milosevic 32 yönetimi ve H rvatistan daki Tudjman 33 yönetimi Bosna-Hersek e yönelik böyle bir politika uygulad lar. Milosevic yönetimi Büyük S rbistan kurabilmek için Bosna-Hersek i ele geçirmeye çal fl rken, Büyük H rvatistan kurmak isteyen Tudjman yönetimi de Bosna-Hersek in Hersek (Herzegovina) bölgesini ele geçirmeye çal fl yordu. Bu amaçlar na ulaflabilmek için Belgrad yönetimi Bosna-Hersek teki S rplar ve Zagreb yönetimi Bosna-Hersek teki H rvatlar kulland. Böylece Bos-

14 Uluslararas Balkan Kongresi / 3 r d International Balkan Congress na-hersek ve buradaki Boflnaklar, afl r milliyetçi Milosevic ve Tudjman hükümetlerinin irredentist politikalar na hedef oldu Afl r Milliyetçili in Sonuçlar Afl r milliyetçi politikac lar n ve hükümetlerin uygulad klar bu yönetmeler, kaç n lmaz olarak bölge halklar için son derece olumsuz ve y k c sonuçlar do urdu: (1) Silahl çat flmalar ve savafllar: 1990 lar boyunca Kosova da S rp-arnavut çat flmas ve bu çat flma bahane edilerek S rbistan n ABD liderli inde NATO taraf ndan 1999 Mart nda havadan bombalanmas, H rvatistan da S rp- H rvat savafl ( ), Bosna-Hersek te S rp-h rvat-boflnak savafl ( ), S rbistan n Presevo Vadisi nde S rp-arnavut çat flmas ( ), Makedonya da Arnavut-Makedon çat flmas (2001). (2) Balkan ülkelerinde sivil toplumun etnik ve dinsel temelde parçalanmas : 1990 l y llarda Balkanl eski sosyalist ülkelerde çok say da etnik ve/veya dinsel kimli e dayal sivil toplum kurulufllar kuruldu. Bu kurulufllar, milliyetçili in bir sonucu olarak ortaya ç kt lar ve afl r milliyetçili i gelifltirip yayd lar. Ayr ca ayn y llarda, birlikte yaflam savunan ve afl r milliyetçili e karfl mücadele eden yurttafll k kimli ine (etnik-dinsel kimli e de il) dayal sivil toplum kurulufllar da kuruldu. (3) Balkan ülkelerinde politikan n etnik ve dinsel temelde parçalanmas : Bunun en önemli göstergesi, 1990 sonras nda Balkan ülkelerinde çok say da etnik-dinsel partilerin kurulmas d r. Bu partiler, vatandafl veya belli bir ekonomik-politik-toplumsal program temsil etmezler; bunun yerine belli bir etnik veya dinsel grubu temsil ederler. Etnik-dinsel partilere oy veren seçmenler de, partinin program ndan dolay de il, sadece etnik-dinsel kimli inden dolay oy vermektedir sonras nda Balkan ülkelerinde kurulan ve halen faal durumda olan etnik-dinsel partilerden baz lar flunlard r: Bulgaristan da Türklerin temsilcisi konumundaki Hak ve Özgürlükler Hareketi ve afl r milliyetçi-dinci Bulgarlar n temsilcisi konumundaki Ataka Partisi; Bosna-Hersek te Boflnaklar n temsilcisi konumundaki Demokratik Eylem Partisi, S rp Demokrat Partisi ve H rvat Demokratik Birli i; S rbistan davoyvodina Macarlar Birli i, Arnavutlar n Demokratik Partisi ve Boflnaklar n temsilcisi olan Sancak Koalisyonu; Romanya da Macarlar n Demokratik Birli i; Yunanistan damilliyetçi-dinci kesimin temsilcisi olan Halk Ortodoks Birli i; H rvatistan da Ba ms z Demokratik S rp Partisi; Makedonya da Arnavut Demokratik Partisi, Türk Demokratik Partisi ve Romanlar Birli i; Karada da Arnavut Demokratik Birli- i, Boflnak Partisi, H rvat Sivil nisiyatifi ve Demokratik S rp Partisi; Kosova da Demokratik Türk Partisi, Boflnaklar n temsilcisi Demokratik Eylem Par-

15 Balkanlar da flbirli ine bir Engel Olarak Afl r Milliyetçilik 191 tisi, S rp Milli Partisi, Birleflik Roman Partisi ve H ristiyan Arnavutlar n temsilcisi konumundaki Arnavut H ristiyan Demokratik Partisi. 35 (4) Afl r milliyetçili in bir baflka olumsuz sonucu da, Balkan milletleri ve devletleri aras nda tarihten gelen baz güvensizlikleri ve düflmanl klar iyice art rmas oldu. Bu olumsuz sonuçlar do uran afl r milliyetçilik, Balkan ülkelerinde 2000 sonras nda geriledi ve zay flad. Afl r milliyetçili in 2000 sonras nda gerilemesinin bafll ca nedenleri; sosyalizmden kapitalizme geçifl sürecinde artan iflsizli in, yoksullu un, belirsizlik ve güvensizlik ortam n n 2000 sonras nda 1990 lara oranla azalmas d r sonras nda bölgenin Avrupa Birli i ne entegrasyon sürecinin h zlanmas ve baz Balkan ülkelerinin Avrupa Birli i ne kat lmalar da afl r milliyetçili i önemli ölçüde geriletti. Ayr ca afl r milliyetçi politikac lar n 2000 sonras nda siyasal iktidarlar n kaybetmeleri ve zay flamalar, bölge ülkelerinde afl r milliyetçi dalgan n gerilemesinde önemli rol oynad y l n n Ekim ay nda Milosevic in devrilmesi, buna bir örnektir. Milosevic ten sonra iktidara gelen l ml siyasal liderler, S rbistan da afl r milliyetçili in azalmas nda önemli rol oynad lar. 4. Sonuç Sosyalizmden kapitalizme geçifl sürecinde Balkan ülkelerinde büyük ekonomik, politik ve toplumsal problemler ve Balkanl devletler aras nda yeni anlaflmazl k ortaya ç kt. Yugoslavya n n parçalanmas sürecinde savafllar ve silahl çat flmalar yafland. Ayr ca kapitalizme geçifl ile birlikte Balkanl ülkeler, merkez kapitalist ülkelere ba ml çevre kapitalist ülkeler haline geldiler sonras nda Balkanl eski sosyalist ülkelerin temel d fl politika amaçlar, Avrupa Birli i ne ve NATO ya kat lmak oldu. Fakat Avrupa Birli i ne ve NATO ya entegrasyon, bölgedeki problemlerin çözülmesinde yetersiz kald ve yetersiz kalmaya devam ediyor. Yani 1990 larda Balkan kamuoyundaki yayg n kan n n aksine; entegrasyon süreci, bölgedeki problemleri otomatikman çözmedi. Ayr ca Avrupa Birli i ne kat lmay baflaran Balkanl ülkelerin (Slovenya, Romanya, Bulgaristan) çevreleflmesi, Avrupa Birli i içinde de devam etti. Dolay s yla, halihaz rdaki ekonomik, politik ve toplumsal problemlerin ve devletler aras ndaki anlaflmazl klar n çözülmesi, gelecekte yeni silahl çat flmalar n ve savafllar n yaflanmamas ve çevreleflme sürecinin durdurulmas için Balkanlar da bölgesel iflbirli i iliflkilerinin gelifltirilmesi büyük önem arzediyor. Ayr ca bölgesel iflbirli i; Balkan ülkelerinde kat l mc -güçlü demokrasinin gelifltirilmesine, politik ve ekonomik istikrar n sa lanmas na ve sosyo-ekonomik kalk nman n h zland r lmas na da katk sa layacakt r.

16 Uluslararas Balkan Kongresi / 3 r d International Balkan Congress Balkanlar da bölgesel iflbirli i; ekonomi, politika, kültür, sanat, e itim, sa l k, bas n-yay n, spor gibi çok çeflitli alanlar kapsamal d r. Böyle bir çok boyutlu bölgesel iflbirli i, sadece devletleri de il sivil toplumlar da içine almal d r. Çünkü sivil toplum aya olmayan, sadece devletler aras nda resmi düzeyde yürütülen iflbirli i iliflkileri uzun vadede sürdürülemez ve baflar l olamaz. Fakat, Balkanlar da devletler ve sivil toplumlar aras nda çeflitli alanlar kapsayan çok boyutlu bölgesel iflbirli i iliflkilerinin gelifltirilmesi kolay olmuyor ve olmayacakt r. Çünkü bölgesel iflbirli ine yönelik meydan okumalar ve engeller de mevcuttur Balkanlar bölgesinde. Bunlardan birisi ve belki de en önemlisi afl r milliyetçilik tir. Balkanlar da afl r milliyetçilik, yukar da ayr nt s yla aç kland gibi, döneminde yükselifle geçti ve 2000 sonras nda gerilemeye bafllad. Günümüzde afl r milliyetçili in 1980 li ve 1990 l y llara oranla daha zay f ve etkisiz olmas tüm Balkan devletleri ve halklar için olumlu bir geliflmedir. Fakat afl r milliyetçilik, Balkan ülkelerinde henüz tam olarak yenilgiye u rat lm fl de ildir. Meclislerde, hükümetlerde, çeflitli devlet kurumlar nda ve makamlar nda afl r milliyetçi partiler ve politikac lar halen mevcuttur ve dönemindeki kadar olmaza da halen etkilidir. Ayr ca Balkan ülkelerinde afl r milliyetçi bas n-yay n organlar ile afl r milliyetçi sivil kurulufllar da günümüzde faaliyet halindedir ve sivil toplum üzerinde etkilidir. Balkanlar da afl r milliyetçilik; (1) ekonomik-politik amac, (2) bu amaca ulaflmak için kulland yöntemler ve (3) bu yöntemlerin do urdu u sonuçlar nedeniyle devletler ve sivil toplumlar aras nda çok boyutlu bölgesel iflbirli inin kurulmas n ve gelifltirilmesini zorlaflt r yor. Dolay s yla Balkan devletleri ve sivil toplumlar aras nda çok boyutlu bölgesel iflbirli inin tesisi, korunmas ve gelifltirilmesi için afl r milliyetçili in mutlak anlamda yenilgiye u rat lmas gerekmektedir. Bu amaçla; Balkan ülkelerindeki sivil toplum kurulufllar ve düflünce kurulufllar afl r milliyetçili e karfl birlikten mücadele etmelidir. Birlikte mücadele edebilmek için de, Balkanlar da Afl r Milliyetçili e Karfl Sivil Platform kurulmal ve gelifltirilmelidir. Bu Platform, sivil toplum alan nda afl r milliyetçi kurulufllara karfl, politik alanda ise afl r milliyetçi partilere ve politikac lara karfl mücadele etmeli ve efl zamanl olarak Balkan halklar aras nda iflbirli i iliflkilerinin gelifltirilmesi için çeflitli ortak faaliyetler gerçeklefltirmelidir. Balkanlar da böyle bir Sivil Platform un kurulup geliflmesi, bölgesel iflbirli i önünde önemli bir engel teflkil eden afl r milliyetçili in geriletilmesine ve yenilgiye u rat lmas na büyük katk sa layacakt r.

17 Balkanlar da flbirli ine bir Engel Olarak Afl r Milliyetçilik 193 Notlar 1 Milada Anna Vachudova, Europe Undivided: Democracy, Leverage and Integration After Communism, Oxford, Oxford University Press, 2008, s Amy Knight, Government and Politics, Albania: A Country Study, Ed. Raymond Zickel, Walter R. Iwaskiw, Washington, Federal Research Division Library of Congress, 1994, s Michel Chossudovsky, Yoksullu un Küreselleflmesi: IMF ve Dünya Bankas Reformlar n n çyüzü, Çev. Neflenur Domaniç, stanbul, Çiviyaz lar, 1999, s Faruk Sönmezo lu, Uluslararas Politika ve D fl Politika Analizi, stanbul, Filiz Kitabevi, 1995, s Bkz.: A. e., s Tylecote den aktaran Ivan T. Berend, Central and Eastern Europe: Detour from the Periphery to the Periphery, Cambridge, Cambridge University Press, 1996, s Yugoslavya n n parçalanmas ve bu süreçte yaflan lan savafllar hakk nda ayr nt l bilgi için bkz.: Jeffrey S. Morton, R. Craig Nation, Paul C. Forage, Stefano Bianchini (Ed.), Reflections on the Balkan Wars: Ten Years after the Break-up of Yugoslavia, New York, Palgrave Macmillan, 2004 ; Reneo Lukic, Allen Lynch, Europe from the Balkans to the Urals: The Disintegration of Yugoslavia and the Soviet Union, Oxford, Oxford University Press, 1999 ve Brad K. Blitz (Ed.), Wa r and Change in the Balkans: Nationalism, Conflict and Cooperation, Cambridge, Cambridge University Press, Balkan ülkelerinin Avrupa Birli i ne ve NATO ya entegrasyonu hakk nda bkz.: Alain Servantie, Balkanlar da AB Genifllemesi: AB Ba lam nda Sosyo-Ekonomik flbirli i, Çev. Caner Sancaktar, 2. Uluslararas Balkan Kongresi: Balkanlar da Sosyo- Ekonomik flbirli i ve Kalk nma, Ed. Caner Sancaktar, stanbul, TASAM Yay nlar, 2010, s ; Uluç Özülker, Avrupa Birli i nin Balkan Politikas, Uluslararas Balkan Kongresi: Balkan Milletleri Aras nda Etkileflim, Ed. Caner Sancaktar, stanbul, TASAM Yay nlar, 2009, s ve Milan Jazbec, The Integration Process as a Tool Stability and Security in the Western Balkan, (Çevrimiçi) Yunanistan - Makedonya anlaflmazl ve bunun Makedonya n n Avrupa Birli i ile NATO ya entegrasyon sürecine olumsuz etkisi hakk nda ayr nt l bilgi için bkz.: Melpomeni Korneti, Balkanlar da Makedon Perspektifi ve Rolü, Çev. Caner Sancaktar, Uluslararas Balkan Kongresi:, s ; Evangelos Kofos, Greek Policy Considerations over FYROM Independence and Recognition, The New Macedonian Question, Ed. James Pettifier, London, Macmillan Press, 1999, s ; fiule Kut, Balkanlar da Kimlik ve Egemenlik, stanbul, stanbul Bilgi Üniversitesi Yay nlar, 2005, s , ve Ljupco Vrangeloski, Macedonia and Its Euro-Atlantic Prospects, (Çevrimiçi) En&Kat=10&ID=459,

18 Uluslararas Balkan Kongresi / 3 r d International Balkan Congress 11 ve 12 Solven-H rvat s n r anlaflmazl ve bunun H rvatistan n Avrupa Birli i ne kat l m üzerindeki etkisi hakk nda ayr nt l bilgi ve farkl yorumlar hakk nda bkz.: Anze Voh Bostic, Slovenian-Croatian Border Dispute: A Political Perspective, (Çevrimiçi) ; Stanko Nick, Balkan Problems at Europe s Door,(Çevrimiçi) ve Hannes Swoboda, Balkans: Stay in the Waiting Room, (Çevrimiçi) Daha fazla bilgi için bkz.: Andrew Heywood, Siyasi deolojiler, Çev. Hüsamettin naç, Ankara, Adres Yay nlar, 2007, s Cas Mudde, Racist Extremism in Central and Eastern Europe, East European Politics and Societies, Vol. 19, No. 2, the American Council of Learned Societies, 2005, s James H. Gapinski, The Economic Structure and Failure of Yugoslavia, Westport, Conn., Praeger Publishers, 1993, s. 8 de Tablo 1.1 ; Ronald H. Linden, The Impact of Interdependence: Yugoslavia and International Change, Comparative Politics, Vol. 18, No. 2, the City University of New York, January 1986, s. 222 ve Emil Primorac, Mate Babic, Systemic Change and Unemployment Growth in Yugoslavia, , Slavic Review, Vol. 48, No. 2, the American Association of the Advancement of Slavic Studies, Summer 1989, s. 208 de Tablo Joze Mencinger, From a Capitalist to a Capitalist Economy, Yugoslavia In Tu r- moil: After Self-management, Ed. James Simmie, Joze Dekleva, London, Pinter Publishers, 1991, s. 78 ve 82 de 5.1 ve 5.3 numaral tablolar. 17 Ayr nt l bilgi için bkz.: Milica Zarkovic Bookman, Economic Decline and Nationalism In The Balkans, New York, St. Martins Press, Susan L. Woodward, Balkan Tragedy: Chaos and Dissolution After the Cold Wa r, Wahington, D. C., the Brookings Institution, 1995, s Zagorka Golubovic, Contemporary Yugoslav Society: A Brief Outline of its Genesis and Characteristics, Yugoslavia In Transition: Choices and Constraints, Ed. John B. Allcock, John. J. Horton, Marko Milivojevic, New York, Berg Publishers, 1992, s Svetozar Stojanovic, The Fall of Yugoslavia: Why Communism Failed, New York, Prometheus Books, 1997, s Ayr nt l bilgi için bkz.: Alpaslan Ifl kl, Kuramlar Boyunca Özyönetim ve Yugoslavya Deneyi, stanbul, Alan Yay nc l k, 1983, s Bu konuda örnek bir çal flma için bkz.: Arnold Suppan, Yugoslavism versus Serbian, Croatian, and Slovene Nationalism: Political, Ideological, and Cultural Causes of the Rise and Fall of Yugoslavia, Yugoslavia and Its Historians: Understanding the Balkan Wars of the 1990s, Ed. Norman M. Naimark, Holly Case, Stanford, Stanford University Press, 2003, s

19 Balkanlar da flbirli ine bir Engel Olarak Afl r Milliyetçilik Ayr nt için bkz.: Vejokslav Perica, Balkan Idols: Religion and Nationalism in Yugoslav States, Oxford, Oxford University Press, Bkz.: Mudde, a. g. e., s ve Jacques Julliard, Geliyorum Diyen Faflizm, Çev. Zafer Üskül, stanbul, AFA Yay nlar, Ataka Partisi hakk nda ayr nt l bilgi için bu partinin resmi sitesine bak labilir: 26 Daha fazla bilgi için bkz.: ; ve 27 Hasine fien, 1989 Bulgaristan Göçmenleri ve Sorunlar, Uluslararas Balkan Kongresi:, s. 398 ve Rafet Ulutürk, Bulgaristan Türklerinin Sorunlar, Uluslararas Balkan Kongresi:, Hüseyin Pazarc, Uluslararas Hukuk, Ankara, Turhan Kitabevi, 2006, s Bkz.: Norman M. Naimark, Fires of Hatred: Ethnic Cleansing in the Twentieth- Century Europe, London, Harvard University Press, 2002, s Bkz.: Pazarc, a. g. e., s Sönmezo lu, a. g. e., s Slobodan Milosevic (20 A ustos Mart 2006), Belgrad Üniversitesi Hukuk Fakültesi nden 1964 te mezun olduktan sonra Belgrad belediye baflkan n n dan flman, 1973 te S rbistan n enerji iflletmesi olan Technogas n direktörü ve 1978 de Beobank (Belgrad Bank) n direktörü oldu y l nda S rbistan Komünistler Birli i (SKB) Belgrad fiubesi nin ve iki y l sonra da SKB nin baflkanl na seçildi da S rbistan Cumhuriyeti Baflkanl makam na yükselen Milosevic, bir y l sonra SKB nin ismini S rbistan Sosyalist Partisi olarak de ifltirdi. Milosevic, 1990 l y llar boyunca Büyük S rbistan milliyetçili inin politik lideri oldu. Büyük S rbistan idealini gerçeklefltirmek amac yla Slovenya, H rvatistan, Bosna-Hersek cumhuriyetlerine karfl savafllar yap ld ve Kosova ile Voyvodina n n özerkli ine son verildi. Nisan 1992 de S rbistan ile Karada aras nda Yugoslavya Federal Cumhuriyeti kurulunca, S rbistan da Federe Cumhuriyet Baflkanl görevini Milosevic üstlendi. Milosevic in S rbistan Sosyalist Partisi Kas m ve Aral k 1996 da yap lan seçimlerden birinci parti olarak ç kt. Fakat muhalefetin kurdu u koalisyon yerel seçimlerde baflkent Belgrad dahil olmak üzere kentlerin ço unda zafer kazand. 15 Temmuz 1997 de parlamento taraf ndan Yugoslavya Federal Cumhuriyeti Devlet Baflkan seçilen Milosevic, Kosova da Arnavutlar n ayaklanmas n bast rmak için fiubat 1998 de bölgeye askeri birlikler gönderdi Mart 1999 da Fransa da yap lan bar fl görüflmelerinden her hangi bir sonuç ç kmay nca 24 Mart ta S rbistan a yönelik NATO bombard man bafllad. 27 May s ta Lahey deki Eski Yugoslavya çin Uluslararas Ceza Mahkemesi, Milosevic i savafl suçu san ilan etti. NATO bombard man sonucunda Milosevic, askerlerini 10 Haziran da Kosova dan çekmek zorunda kald. 24 Eylül 2000 de devlet baflkanl seçimi düzenlendi. Baflta Soros Vakf olmak üzere pek çok Bat l vak f, bu seçimlerde Milosevic karfl t muhalif adaylara para ak tt ve Milosevic karfl t büyük kampanyalar düzenlendi. Seçimi Vojislav Kostunica kazand. Fakat seçim komisyonu, seçimlerin ikinci turunun yap lmas gerekti ini aç klad. Bunun üzerine Milosevic karfl t muhalif gruplar ülke ça-