1920 Yılında Gelişen Diğer Siyasi Olaylar ORTAK DERSLER ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILAP TARİHİ I. Okutman Ahmet AKŞAR

Transkript

1 ORTAK DERSLER ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILAP TARİHİ I Okutman Ahmet AKŞAR 1

2 Ünite: YILINDA GELİŞEN DİĞER SİYASİ OLAYLAR Okutman Ahmet AKŞAR İçindekiler I. LONDRA KONFERANSI SAN-REMO KONFERANSI (18-26 Nisan 1920) SEVR ANTLAŞMASI (10 Ağustos 1920) TBMM HÜKÜMETİ İLE İSTANBUL HÜKÜMETİ ARASINDAKİ MÜNASEBETLER DÜZENLİ ORDUYA GEÇİŞ VE ÇERKEZ ETHEM OLAYI MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİNDE ASKERİ VE SİYASİ GELİŞMELER I. İnönü Muharebesi (6-10 Ocak 1921) Teşkilat-I Esasiye Kanunu (20 Ocak 1921) II. LONDRA KONFERANSI (21 ŞUBAT-12 MART 1921) TÜRK RUS MÜNASEBETLERİ ve MOSKOVA DOSTLUK ANTLAŞMASI (16 Mart 1921) TÜRK AFGAN DOSTLUK ANTLAŞMASI (1 Mart 1921) İSTİKLAL MARŞIMIZIN KABULÜ (12 MART 1921) II. İNÖNÜ MUHAREBESİ (23 Mart- 1 Nisan 1921) ESKİŞEHİR - KÜTAHYA MUHAREBELERİ (10-24 Temmuz 1921) KAYNAKÇA

3 Mondros Mütarekesi nden sonra Anadolu yu işgal etmek için harekete geçen İtilaf Devletleri bir yandan bu isteklerini gerçekleştirmiş, bir yandan da gerçekleştirmiş oldukları bu işgalleri haklı göstermek için kendi aralarında bir takım görüşmeler yapmışlardır. İşte bu görüşmelerden ilki 18 Ocak 1919 yılında yapılan Paris Barış Konferansı dır. 32 devletin bir araya gelerek gerçekleştirdiği bu konferansın gerçek gündem belirleyicileri İngiltere, Fransa ve İtalya idi. Birinci Dünya Savaşı nın galip tarafını oluşturan bu devletler, Osmanlı topraklarını paylaşma ve Ortadoğu yu tekrar şekillendirmek için kendi aralarında da bir takım mücadelelere girmişlerdir. Paris Barış Konferansında bilindiği gibi St. Jean de Maurienne anlaşmasıyla İtalyanlara vaat edilen İzmir Yunanlılara verilmiştir. Bu değişiklikle İngiltere, Anadolu da güçlü bir İtalya yı değil, onların her isteğini yapabilecek güçsüz bir Yunanistan ın bulunmasını amaçlamıştır. Tabi bu durum İngiltere ve İtalya nın arasının açılmasına neden olmuştur. Bunun dışında Rusya nın savaştan çekilmesi ve ona verilmesi öngörülen topraklar da tartışma konusu olmuştur. İşte bu tartışmaların sonlandırılması ve yeni bir paylaşım programı belirlemek üzere itilaf devletleri temsilcileri Londra Konferansında bir araya gelmiştir I. LONDRA KONFERANSI 12 Şubat 1920 tarihinde itilaf devletleri temsilcileri Osmanlı Devleti ile yapılacak olan barış anlaşmasının şartlarını görüşmek üzere Londra da toplandılar. Toplantının esasını, Türkiye nin geleceği, İstanbul un durumu, İzmir deki Yunan işgalinin devam edip etmeyeceği ve İtalya ya Anadolu dan toprak verilip verilmeyeceği gibi konular oluşturmuştur. Yaklaşık iki ay önce yani Aralık 1919 da İngiltere dışişleri bakanı Lord Curzon ve başbakan Lloyd George İstanbul un Türklerden alınması yönünde ortaklarına baskı yapmış fakat başarılı olamamışlardı. İşte bu şartlar ve gündemle Londra da toplanan itilaf devletleri temsilcileri jeopolitik önemi ve değeri ile dünyanın en güzel yerinde bulunan İstanbul u kendi aralarında paylaşamadıkları için Osmanlı Hükümetine İstanbul un Türklere bırakılacağını bildirdiler. Ancak Fransa nın Güneydoğu Anadolu daki zor durumu yani Fransızların Maraş yenilgisi ve Türk halkının güçlü direnişi karşısında kendisine verilen toprakları tam manasıyla işgal edemeyen Fransa da bir müddet sonra fikir değiştirecek ve İngiltere nin savunduğu görüşe katılacaktır. İstanbul un işgal edilmesine İngiltere içinden de itirazlar vardı. Hindistan işleri bakanı Montagu İstanbul un işgal edilmesinin Hindistan da olayların çıkmasına sebep olacağını ileri sürdü. Fakat Lloyd George unutmamalıdır ki Türkler Avrupa ya meydan okudular, kaybettiler, sonucuna katlanmalıdırlar diyerek işgale bahane aramıştır. Ona göre Türkler Avrupa dan bir an önce çıkarılmalıydı. Onun ısrarlarıyla 5 Mart 1920 de İstanbul un işgal edilmesine karar verildi. Böylece 16 Mart tarihinde İstanbul itilaf devleri tarafından işgal edildi. Bu işgal dışında Osmanlı Devleti ile yapılacak barışın görüşmelerini bir sonraki toplantıya yani San-Remo Konferansına bıraktılar SAN-REMO KONFERANSI (18-26 Nisan 1920) İtilaf devletleri temsilcileri Londra Konferansı nda Osmanlı Devleti nin paylaşılması için çözüme kavuşturamadıkları meseleleri tekrar ele almak için 18 Nisan 1920 de San-Remo da bir araya geldiler. Ancak hakkında karar verecekleri Türkler de dahil olmak üzere hiç kimseye danışma gereği duymayan bu devletler başlıklar halinde tespit edilen meseleleri tek tek masaya yatırdılar. Türkiye den koparılacak topraklarda nüfusun çoğunluğunun Türklerden oluştuğunu bir telgrafla itilaf devletleri temsilcilerine bildiren Galip Kemali Bey i (Söylemezoğlu) ve Türklerle yapılacak anlaşmada dürüst ve adil olunmasını isteyen ABD başkanı Wilson un mektubunu dahi dikkate almadılar. Konferansta genel olarak padişahın İstanbul dan çıkartılmayacağı, Güneydoğu Anadolu da sınırlar beşeri, coğrafi ve ekonomik şartlar göz önünde bulundurularak çizileceği, boğazlar komisyonunda Rusların da temsil edileceği gibi prensipler belirlendikten sonra Türklerle yapılacak barışın ana başlıkları şu şekilde belirlenmiştir. Irak ve Filistin de İngiliz, Suriye de Fransız mandası kurulacak. 3

4 ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILAP TARİHİ I 111 Güney ve Güneydoğu Anadolu da İtalyan ve Fransız nüfuz bölgeleri meydana getirilecek. Doğu Anadolu da bir Ermeni devleti, İngiltere nin himayesinde bir Kürt devleti kurulacak. İzmir ve Batı Trakya nın tamamı ve Doğu Trakya nın büyük bir kısmı Yunanlılara verilecek. Boğazlar milletlerarası bir komisyona bırakılacak. Kapitülasyonlardan bütün itilaf devletleri yararlanacak. İtalya başbakanı Nitti özellikle İzmir in Yunanistan a verilmesi hususuna itiraz etmiş olmasına rağmen bu itirazı kabul edilmemiştir. 26 Nisan da tamamlanan San Remo Konferansı ndan geriye uzlaşmaya varılan maddelerin Türkler tarafından kabul edilmesi kalmıştı SEVR ANTLAŞMASI (10 Ağustos 1920) San Remo da toplanan konferans devam ederken, itilaf devletleri temsilcileri anlaşma maddelerinin tebliğ edileceği Osmanlı Devleti temsilcilerinin acil Paris e gelmesi istedi. İstanbul hükümeti bu davet üzerine eski sadrazamlardan Tevfik Paşa, Nafia Nazırı Cemil Paşa, Ahmet Reşit Bey ve Maarif Nazırı Fahreddin Bey lerden oluşan bir heyeti Paris e göndermeye karar verdi. 11 Mayıs ta Paris e ulaşan Osmanlı Hükümeti heyeti, Fransa Dışişleri bakanlığında yapılan bir törenle anlaşma taslağını teslim aldı. Törende konuşan Fransa Dışişleri Bakanı dış baskılara dayanamayarak Türkiye 1914 te İtilaf Devletlerine karşı savaşa girmişti. Türkiye nin bu hatası İtilaf Devletleri için pek çok kayıplara mal olarak savaşın belki yıllarca uzamasına sebep oldu. Müttefik devletler kendileri için bir daha böyle korkunç bir durumun yeniden meydana gelmemesi için bir takım keskin tedbirler almak zorundadır diyerek adeta Osmanlı Devletini parçaladığını dünyaya ilan etmiştir. Bakan ayrıca Osmanlı Devleti nin cevabını bir ay içerisinde yazılı olarak vermesi gerektiğini bildirerek toplantıyı bitirdi. 5 dakika süren toplantı ile artık Türk Milleti nin belini doğrultamaması için her türlü tedbir alınmıştı. Barış projesini inceleyen Tevfik Paşa görüşlerini Sadrazam Damat Ferit Paşa ya bildirmiş ve eğer bu anlaşma maddeleri kabul edilirse bağımsızlığın tamamen yok olacağını da belirtmişti. Barış anlaşması maddeleri Osmanlı Vekiller Heyetinde tartışılmış ve verilecek bir cevap hazırlanmış ve bu cevabın Padişahın da onaylaması sağlanarak 12 Haziran da bizzat Damat Ferit Paşa nın başkanlık ettiği bir heyetle Paris e götürülmüştür. Damat Ferit Paşa nın Padişah tarafından onaylanmış metinde bazı değişiklikler yapması Tevfik Paşa yı sinirlendirmiş ve Tevfik Paşa görüşmeleri bırakarak İstanbul a dönmüştür. Osmanlı Devleti nin cevabı müttefik devletlere iletilmiş fakat kabul edilmiştir. 22 Haziran da başlayan Yunan taarruzunun başarılı olması ve Batı Anadolu nun tamamen Yunanlıların eline geçmesinden umutlanan İtilaf devletleri 7 Temmuz da Spa Konferansı nda Osmanlı Devleti nin cevabı burada da reddedilerek 27 Temmuz 1920 tarihine kadar anlaşma maddelerinin kabul edilmesini istemiştir. 22 Temmuz da Padişah ın başkanlığında bir Saltanat Şurası topladı. Anadolu ve Trakya da başlayan İngiliz ve Yunan saldırısının oluşturduğu bu baskı karşısında yok olmaktansa zayıf da olsa ayakta kalmayı tercih etmişti. Rıza Paşa dışında şuraya katılan tüm delegeler anlaşmanın onaylanması yönünde oy kullandılar. Anlaşmanın imzalanması için Hadi Paşa, Rıza Tevfik ve Reşat Halis ten oluşan bir heyet Paris e doğru yola çıktılar ve 10 Ağustos 1920 tarihinde ölüm fermanı demek olan Sevr Antlaşması nı imzaladılar. Sevr Antlaşması Osmanlı Devleti ile İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya, Ermenistan, Belçika, Yunanistan, hicaz, Polonya, Sırp-Hırvat-Sloven Devletleri ve Çekoslavakya Devletleri arasında imzalanmış olup toplam 433 maddeden meydana gelmektedir. Antlaşmanın önemli maddeleri şöyledir. İstanbul Türklerde kalacak fakat azınlıkların hakları gözetilmezse Türklerin elinden geri alınacaktı. Boğazlar, savaş ve barış zamanında bile tüm devletlerin gemilerine açık tutulacak ve boğazların yönetimi Boğazlar Komisyonu adı verilen kurulca denetlenecektir. Bu kurulun ayrı bir bayrağı ve ayrı bir bütçesi olacak komisyon görevini daha etkin bir biçimde yapabilmek için özel polis gücü oluşturulacak. Komisyon başkanlığı iki yıl olacak, kararlar oy çokluğu ile alınacak. Antlaşmanın yürürlüğe girmesinden itibaren altı ay içinde İstanbul da toplanacak İngiltere, Fransa ve İtalya temsilcilerinden oluşan bir kurul Fırat Nehri nin doğusunda, Ermenistan ın gü- 4

5 neyinde Suriye, Irak ve Türkiye arasında Kürdistan adıyla bir devletin kurulmasını saptayacaktı. Osmanlı Devleti, komisyonun saptadığı ilkeleri üç ay içinde yürürlüğe koyacak. Türkiye Doğu Anadolu da kurulacak Ermenistan ı özgür ve bağımsız bir ülke olarak tanıyacak, bu devletin sınırlarını Amerika Birleşik Devletleri başkanı Wilson çizecek. Sınırları İngiltere, Fransa ve İtalya temsilcileri tarafından çizilecek İzmir, Türklerde kalacak ancak egemenlik hakları Yunanlılarda kalacak. Yunanlılar özel bir kurulla burayı yönetecek, İzmir de tüm dil, din ve etnik farklılıklara sahip unsurları kapsayacak bir parlamento oluşturulacak. Bu parlamento Antlaşmanın yürürlüğe girmesinden itibaren beş yıl sonra oy çokluğu ile Yunanistan a bağlanmak için Milletler Cemiyeti ne başvurabilecek. Yunanlılar İzmir i gümrük sınırları içine sokacaklar. Karadeniz in kıyısında Midye nin doğusundaki Podima dan Marmara Denizi kıyısındaki Kalikratya ya uzanan bir çizginin batısında kalan topraklarda İmroz ve Bozcaada da Yunanistan a verilecek. Adana ve Maraş üzerinden Mardin e kadar uzanan çizgi güney sınırımızı oluşturacak bu sınırın güneyinde kalan topraklarla Suriye Fransızlara verilecek. Osmanlı ordusu jandarma gücü de dahil olmak üzere kişi olacak. Osmanlı kara kuvveti gönüllü olarak askere yazılanlardan oluşacak. Askere alımlarda dil, din gibi farklar göz önüne alınmayacak. Ordunun subay ihtiyacını karşılamak için açılacak subay okulları konusunda izin alınacak. Ordunun ağır silahları olmayacak. Deniz gücü 7 küçük savaş gemisi ile 6 büyük savaş gemisinden ibaret olacak, denizaltı ve hava kuvveti bulunmayacak. Türkiye nin kaynakları savaş tazminatını ödemeye yeterli değildir. Bu nedenle Türkiye nin kaynaklarını korumak ve artırmak için gerekli önlemleri almak üzere bir mali komisyon oluşturulacak. Osmanlı bütçesi parlamentoya sunulmadan önce bu komisyona sunulacak, bütçe ve mali yasaların uygulanması bu komisyonca denetlenecek. Komisyonun izni olmaksızın iç ve dış borçlanma yapılmayacak, hiçbir devlete mali hak verilmeyecek. Komisyonun atadığı bir genel müdür Osmanlı gümrüklerinin başında bulunacak. Osmanlı Devleti nin gelirleri önce İtilaf Devletleri nin askerlerinin giderlerine daha sonra mütareke süresince İtilaf Devletleri nin yaptıkları harcamalara daha sonra da Osmanlı ihtiyaçlarını karşılamak için ayrılacaktı. Kapitülasyonlardan tüm devletler yararlanacak, yabancı postaneler yeniden açılacak. Türkiye nin kara ve denizlerinden tüm İtilaf Devletleri serbestçe yararlanacak. Osmanlı topraklarından geçecek araçlardan vergi alınmayacak. Türkiye de yaşayan her topluluk dil, din ve mezhep özgürlüğünü kullanabilecek ve herkes eşit olacak, azınlıklar her derece okul açabilecek. Osmanlı hükümeti geçerli neden olmaksızın hiçbir ulusun bilginlerini kazı yapmaktan yoksun bırakamayacak. Görüldüğü gibi Osmanlı Devleti I. Dünya Savaşı ndan mağlup olarak ayrılmış olmasından dolayı çok ağır bir şekilde cezalandırılmıştır. Osmanlı toprakları üzerinde yeni yeni devletçiklerin oluşturulmasıyla Anadolu da büyük bir Türk devleti bırakılmaması en azından İtilaf Devletleri tarafından öngörülmüştü. Böylelikle zengin petrol bölgelerini kendi aralarında paylaşan müttefikler, parlamentoların bu antlaşmayı imzalamasından sonra isteklerine kavuşabilecekti. Osmanlı anayasasının 7. maddesi gereği milletler arası bir antlaşmayı onaylama yetkisi sadece Osmanlı Mebusan Meclisi ne verilmişti. Meclis 18 Mart 1920 yılında kapandığı için bu antlaşma hiçbir zaman onaylanmamış ve tarihe ölü doğmuş bir belge olarak geçmiştir. Ankara da bulunan TBMM de Türk Milleti adına karar verme yetkisinin kendisinde olduğunu ve kendisinin kabul etmediği hiçbir antlaşmanın kabul edilmiş olmayacağını İtilaf Devletleri ne daha 18 Temmuz da bildirmişti. TBMM 19 Ağustos 1920 günü yaptığı toplantıda Sevr Antlaşmasını imzalayanları, bunu onaylayan Şura-i Saltanat üyelerini vatana ihanetle suçlayarak bu kişilerin vatandaşlıktan çıkarılması kararını almıştır. Anadolu da başlayan Milli Mücadele nin başarıya ulaşması ile Osmanlı Hükümeti nin imzaladığı bu anlaşmanın hiçbir maddesi yürürlüğe girmemiştir TBMM HÜKÜMETİ İLE İSTANBUL HÜKÜMETİ ARASINDAKİ MÜNASEBETLER 19 Mayıs 1919 da Atatürk ün Samsun a çıkmasıyla yanan kurtuluş ateşinin büyüyerek devam etmesi başta İngiltere, Fransa ve İtalya olmak üzere Osmanlı toprakları üzerinde emelleri olan diğer devletleri kaygılandırdı. 10 Ağustos 1920 de imzalanan Sevr Antlaşması ile isteklerine kavuştuklarını zanneden bu büyük güçler, TBMM ne bu antlaşmayı kabul ettiremeyeceğini anlayınca taktik değiştirdiler. Ekim 1920 tarihine kadar Damat Ferit Paşa aracılığı ile isteklerini Padişaha kabul ettiren bu güçler Damat Ferit Paşa nın Türk Milleti üzerinde meydana getirdiği olumsuz havadan rahatsız 5

6 ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILAP TARİHİ I 111 olarak artık ondan kurtulmak istediler. Damat Ferit Paşa daha 19 Mayıs 1920 tarihinde TBMM tarafından vatan haini ilan edilip vatandaşlıktan çıkarılmıştı. Yapılan baskılar sonucu Damat Ferit Paşa 17 Ekim 1920 de sadaretten alınıp 22 Ekim de Tevfik Paşa Sadrazam yapıldı. Aslında İtilaf Devletleri Tevfik Paşa yı Ankara da bulunan TBMM ile anlaşma yapmak için kullanmayı düşünüyorlardı. Böylelikle Sevr Antlaşmasını TBMM ye onaylatıp yürürlüğe koymaya çalışıyorlardı. Sadrazam Tevfik Paşa, TBMM Hükümeti ile temas kurup görüşmeler yapabilmek için Dahiliye Nazırı Ahmet İzzet Paşa ile Bahriye nazırı Salih Paşa yı Anadolu ya gönderdi. 5 Aralık 1920 tarihinde Bilecik te Mustafa Kemal Paşa ile görüşen İstanbul Hükümeti üyeleri buradan alınıp Ankara ya getirilmiş ve maaşları da TBMM tarafından karşılanmıştır. Bu iki üye bazı şartlarla yaklaşık üç ay sonra tekrar İstanbul a gönderilmiştir DÜZENLİ ORDUYA GEÇİŞ VE ÇERKEZ ETHEM OLAYI 30 Ekim 1918 de imzalanan Mondros Mütarekesi koşulları gereği Osmanlı Ordusu terhis edilecek, asker sayısı da sınırların korunması ve iç asayişin temini kadar olacaktı. Böylelikle İtilaf Devletleri daha önceden yaptıkları gizli paylaşma anlaşmalarını yürürlüğe koyabilecekti. İzmir in işgaliyle başlayan bu süreç Anadolu da Kuva-yı Milliye denilen halkın kendiliğinden bir araya gelerek oluşturduğu düzensiz birliklerin oluşmasıyla sonuçlanmıştır. Mustafa Kemal Paşa nın Samsun a çıkmasından sonra Anadolu da Kuva-yı Milliye oluşumunun önemine özellikle vurgu yapılmıştır. Erzurum Kongresi nde beliren Kuva-yı Milliye yi amil, irade-i milliyeyi hakim kılmak esastır prensibi Kuvayı Milliye nin vatanın kurtulması için ne kadar gerekli olduğunun kanıtıdır. Sivas Kongresi sonunda Ali Fuat Paşa Batı Anadolu Umum Kuva-yı Milliye Komutanlığı na atanmış, böylelikle Kuva-yı Milliye nin yeni devletin politikası olacağı anlaşılmaktadır. TBMM nin açılmasından sonra Anadolu da başlayan iç isyanlar ve Yunan saldırıları karşısında bu düzensiz birliklerin yeterince başarılı olamayışı tartışmaları da beraberinde getirmiş ve düzenli bir orduya duyulan ihtiyacı göz önüne sermiştir. Ancak o günün şartlarında düzenli orduya geçebilmek oldukça güçtü. Devlet düzeninin yeterince oturmaması, İstanbul Hükümeti nin propagandaları gibi sebeplerle silah altına alınan erlerin kaçması Firariler Hakkında Kanun un çıkarılmasıyla önlenmeye çalışılmıştır. 24 Ekim 1920 de Kuva-yı Milliye birlikleri ve Ali Fuat Paşa nın, TBMM nin muhalefetine rağmen, beraber düzenledikleri Gediz Taarruzu nun başarısızlığa uğraması Kuva-yı Milliye nin tasfiye edilip düzenli orduya geçilmesinin ne kadar önemli olduğunu bir kez daha göstermiştir. Ali Fuat Paşa, bu başarısızlığı sebebiyle görevinden alınıp Moskova ya büyükelçi olarak atandı. Kuva-yı Milliye denilen bu birlikler her şeyden önce milli olması bakımından önemlidir. Bu birlikler içerisinde askerliği bilen insanların sayısının azlığı, emir komuta zincirinin sağlam olmayışı ve düzenli ve koordine hareket edilememesi bu birliklerin en kısa sürede kaldırılmasını gerekli kılmaktaydı. Kuva-yı Milliye içinde bulunan bazı kişilerin tüm ihtiyaçları TBMM tarafından karşılanmasına rağmen yine de zaten bitap düşmüş halkı soymaya çalışması ve bunun önlenememesi büyük bir rahatsızlığa neden olmaktaydı. Yine bu birliklerin bir birinden bağımsız hareket eder görüntüsü sergilemesi ve sayılarının kesin olmayıp değişkenlik göstermesi lojistik anlamda sıkıntılara neden olmaktaydı. Türk Milleti nin bağımsızlık uğruna çıkmış olduğu bu yolda başarıya ulaşabilmesi için en azından düşman kadar teçhizata ihtiyaç duyulması da Kuva-yı Milliye nin kaldırılmasını gerekli kılmaktaydı. Yunan ordusu İngiltere nin de desteğiyle bu birliklerden daha iyi bir durumdaydı. Yunan ordusu öncelikli olarak düzenli bir orduydu, emir komuta zinciri kuvvetliydi ve en önemlisi de çağın gereklerine göre askeri malzemeyle donatılmış ve sürekli talim yapıyordu. İşte böyle koordine bir güç karşısında başarıya ulaşabilmek için savaşta en azından onlar seviyesinde olmak gerekiyordu. Bu da düzenli bir ordunun kurulmasıyla mümkün olacaktır. Mustafa Kemal Paşa mecliste yaptığı konuşmalarda sürekli olarak bu konuyu gündeme getirmiş ve düzenli ordunun kurulmasına mukavemet edenleri ikna etmeye çalışmıştır. Tüm bu sebepler ışığı altında Ekim 1920 den itibaren Kuva-yı Milliye birlikleri tasfiye edilmeye başlanmıştır. 8 Kasım da Batı Cephesi, Batı ve Güney Cephesi olmak üzere ikiye ayrılmıştır. 10 Kasım da Albay İsmet Bey (İnönü) Batı Cephesi ne, 11 Kasım da Albay Refet Bey (Bele) Güney Cephesi Komutanlığına atanmıştır. Takip eden günlerde hızlı bir şekilde düzenli ordu kurulması çalışmalarına başlanmış, Kuva-yı Milliye birlikleri de bu düzenli ordu birliklerine dahil edilmeye çalışılmıştır. 6

7 Düzenli ordu fikrine en büyük tepki, Çerkez Ethem ve kardeşleri ile Demirci Mehmet Efe den gelmiştir. Öncelikli olarak TBMM Anadolu nun batısında önemli sayıda insana komuta eden bu kişilerle uzlaşma zemini aramıştır. Her türlü çabaya karşı uzlaşma sağlanamayınca 16 Aralık ta düzenli ordu birliklerinin Demirci Mehmet Efe üzerine düzenledikleri bir baskınla Demirci Mehmet Efe nin askeri gücü dağıtılmıştır. Kişisel hırsları ile hareket eden Ethem ise kurulmaya çalışılan düzenli birliklere direnmesi ile onun ve askeri gücünün firari olmasına neden olmuştur. Düzenli ordu birlikleri Çerkez Ethem in başında bulunduğu Kuva-yı Seyyare birliklerini yenerek dağıtmış, Ethem Bey ve yakın çevresi Yunanlılara sığınmıştır. Böylelikle Batı Anadolu da başıbozuk birlikler tasfiye edilerek yerine zamanın şartlarına göre modern bir ordu kurulmuştur MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİNDE ASKERİ VE SİYASİ GELİŞMELER I. İnönü Muharebesi (6-10 Ocak 1921) Kuva-yı Seyyare ve Çerkez Ethem in isyanından yararlanan Yunanlılar Ocak ayının başında Bursa daki mevzilerinden çıkarak ileri hareketle Ankara ya doğru yürümeye başlamıştı. Öncelikli amaç yeni kurulan Türk Ordusu nu daha kurulma aşamasındayken imha etmek ve Ankara ya kadar gidip TBMM yi işgal ederek, 19 Mayıs 1919 da yanmaya başlayan kurtuluş ateşini söndürmek ve Sevr Antlaşması nı zorla kabul ettirmek istemekteydi. Bu amaçla Yunan Ordusu Eskişehir in İnönü mevkiinde karşılanmıştır. Savaşa karar veren taraf Yunan tarafı olmasına rağmen savaşın nerede yapılacağına Türk Ordusu karar vermiştir Ocak 1921 tarihleri arasında yapılan savaşın en şiddetli kısmı 9-10 Ocak tarihinde cereyan etmiştir. Türk Ordusu kendisinden üstün durumdaki Yunan Ordusu nu durdurmuş ve geri püskürtmeyi başarmıştı. Türk Ordusu açısından daha çok savunma amaçlı yapılan bu savaş yer yer Ocak ayının ortasına kadar Köprühisar, Bozüyük ve İnegöl de devam etmiştir. Mücadelenin sonunda Yunan Ordusu hedeflediği noktaya gelememiş ve tekrar Bursa bölgesine geri çekilmiştir. I. İnönü Muharebesi küçük çaplı bir savaş olmasına rağmen sonuçları bakımından önemlidir. Düzenli ordunun ilk savaşından başarıyla çıkması TBMM nin ve halkın düzenli orduya olan güvenini arttırmıştır. Çerkez Ethem in Batı Anadolu da meydana getirdiği huzursuzluk bu sayede çabuk atlatılmıştır. Kuva-yı Milliye artık sona ermiş, kanun hakimiyeti sağlanmıştır. Dış politikada bu sayede önemli başarılar kazanılmıştır Teşkilat-I Esasiye Kanunu (20 Ocak 1921) TBMM Hükümeti bir taraftan Milli Mücadeleyi verirken diğer taraftan da ülkenin geleceğine yönelik kararlar almayı zorunlu görmüştü. 23 Nisan 1920 de açılan TBMM devlet düzeni olarak artık bir kişinin egemenliğini değil, milletin egemenliğini esas almıştı. Mustafa Kemal Paşa biri 24 Nisan 1920, diğeri 13 Eylül 1920 tarihinde olmak üzere anayasa niteliğinde iki metin hazırlamıştı. TBMM tarafından kabul edilen bu metinlerin anayasa olarak kabul edilmesi için biraz zaman gerekiyordu. I. İnönü Muharebesi nde alınan galibiyet sonrasında 20 Ocak 1921 de TBMM de Teşkilat-ı Esasiye Kanunu (1921 Anayasası) kabul edilmiştir. 23 madde bir de ek maddeden oluşan 1921 Anayasası Osmanlı Devleti nin Anayasası olan Kanun-ı Esasi nin çelişmeyen maddelerini de yürürlükte bırakmıştır Anayasası nın önemli maddeleri şöyledir. Hakimiyet kayıtsız şartsız milletindir. İdare usulü halkın geleceğini bizzat ve bilfiil idare etmesi esasına dayanır. Yürütme kuvveti ve yasama yetkisi, milletin tek ve gerçek temsilcisi olan Büyük Millet Meclisi nde belirir ve toplanır. Türkiye Devleti, Büyük Millet Meclisi tarafından yönetilir ve hükümeti Büyük Millet Meclisi Hükümeti adını alır. Büyük Millet Meclisi iller halkınca seçilen üyelerden oluşur. Büyük Millet Meclisi nin seçimi iki yılda bir yapılır. Seçilen üyelerin üyelik süresi iki yıldır, bunlar yeniden seçilebilirler. Eski meclisin görevi yeni meclis toplanıncaya kadar sürer. Yeni seçimler zaruretler sebebiyle yapılamazsa görev süresi en fazla bir yıl uzatılabilir. Büyük Millet Meclisi üyelerinin her biri, kendini seçen ilin ayrıca vekili olmayıp, bütün milletin vekilidir. 7

8 ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILAP TARİHİ I 111 Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu Kasım ayı başında herhangi bir davet olmaksızın toplanır. Şeriat Hükümlerinin uygulanması, bütün kanunların yürürlüğe konması, değiştirilmesi, kaldırılması, antlaşma ve barış yapılması ve savaş ilanı gibi temel haklar Büyük Millet Meclisi nindir. Kanunlar ve tüzükler düzenlenirken, halkın işine en uygun ve zamanın gereklerine en elverişli din ve hukuk hükümleriyle, töreler ve teamüller esas alınır. Bakanlar Kurulu nun görev ve sorumluluğu özel yasayla belirlenir. Büyük Millet Meclisi, hükümeti oluşturan bakanlar ve özel kanunla seçtiği bakanlar tarafından yönetilir. Meclis yürütme ile ilgili işlerde bakanlara görev verir ve gerekli gördüğünde bunları değiştirir. Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu tarafından seçilen başkan, bir seçim dönemi boyunca Büyük Millet Meclisi başkanıdır. Bu sıfatla meclis adına imza atmaya ve Bakanlar Kurulu kararlarını onaylamaya yetkilidir. Bakanlar Kurulu üyeleri, içlerinden birini kendilerine başkan seçer. Büyük Millet Meclisi Başkanı, Bakanlar Kurulu nun da tabii başkanıdır. Kanun-ı Esasi nin bu maddelere aykırı düşmeyen hükümleri eskisi gibi yürürlüktedir. Görüldüğü gibi TBMM, egemenliğin kaynağının halk olduğunu 1921 Anayasası ile ilan etmiştir. Hakimiyet kayıtsız şartsız milletindir; devlet, meclis tarafından yönetilir gibi hükümler artık eskiye dönüşün olmayacağının bir göstergesidir. Bu anayasa ile savaş durumunun devam etmesi sebebiyle yasama ve yürütme güçleri birleştirilerek daha hızlı karar alınması sağlanmaya çalışılmıştır. 20 Ocak 1921 Anayasası nda, 29 Ekim 1923 te Cumhuriyetin ilanı ile bazı değişikliklere gidilmiştir Anayasası savaş durumunun bitmesi, devletin rejim sorununun halledilmesi ve yapılacak inkılâpları hukuki olarak karşılayamadığı için 20 Nisan 1924 te yürürlükten kaldırılmış, yerine 1924 Anayasası kabul edilmiştir II. LONDRA KONFERANSI (21 ŞUBAT-12 MART 1921) I. İnönü Muharebesi nin kazanılıp Yunan taarruzunun önlenmesi TBMM nin dış dünyada da saygınlığını arttırmıştır. İtilaf Devletleri arsındaki anlaşmazlık ise bu savaştan sonra artık iyice su yüzüne çıkmıştı. Özellikle İtalya ve Fransa yeni Türk Devleti ile anlaşmak gereği duyuyorlar, İngiliz kamuoyunda da bu yönde bir eğilim mevcuttu. İngiliz hükümeti ise her ne pahasına olursa olsun Sevr Antlaşması nı Türk Milletine kabul ettirmek istiyordu. Ayrıca TBMM nin Sovyet Rusya ile anlaşma zemini araması da İngiltere de kuşkulara neden olmaktaydı. İşte bu gelişmeler çerçevesinde Şark Meselesi nin görüşülmesi için Londra da bir konferans toplandı. 21 Şubat-12 Mart 1921 tarihleri arasında toplanan bu konferansa itilaf devletleri doğrudan İstanbul Hükümeti ni, İtalya aracılığıyla da TBMM Hükümeti ni davet etmişlerdi. TBMM Hükümeti konferansa Dışişleri bakanı olarak Bekir Sami Bey in başkanlığında bir kurul göndermişti. İstanbul hükümeti de Sadrazam Tevfik Paşa ile konferansta temsil olunmuştur. Karşılıklı konuşmalar yapıldıktan sonra söz sırası İstanbul Hükümeti adına Tevfik Paşa ya geldiğinde o, Türk Milleti nin gerçek temsilcisinin TBMM temsilcisi olduğunu söylemiş ve sözü Bekir Sami Bey e bırakmıştır. Söz sırası kendisine gelen Bekir Sami Bey İtilaf Devletlerine Misak-ı Milli yi anlatmış ve TBMM nin isteklerini sıralamıştı. Tam bağımsızlık vazgeçilmez temel unsurdur. Trakya sınırı 1913 te çizilen şekliyle kalmalıdır. Gürcistan ve Ermenistan sınırları belirlenmiştir. Bu tanınmalıdır. Musul, İskenderun, Halep ve Antakya yı içine alacak şekilde güney sınırı çizilmelidir. Kapitülasyonlar kaldırılmalıdır. İtilaf Devletleri temsilcileri bu istekleri kabul etmedikleri gibi anlaşmanın taslağının Sevr Antlaşması olduğunu ilan ettiler. Ancak bu anlaşma üzerinde yapılacak ufak değişikliklerin kabul edilebilir olduğunu ilan ettiler. Buna göre; İzmir vilayeti Türkiye ye verilecek fakat şehirde Yunan askerleri bulunacak, iç güvenlik İtilaf Devletleri tarafından sağlanacak. İzmir valisi Milletler Cemiyeti nce atanacak ve Hıristiyan olacak. Boğazlar komisyonu başkanı Türk olacak, Türk jandarma sayısı arttırılacak, Türkiye de kalacak yabancı subay sayısı biraz azaltılacak. Maliye Komisyonu na Türk maliye bakanı fahri başkanlık yapacak, boğazlar bölgesi biraz küçültülecek. Ermenistan sınırı Milletler Cemiyeti tarafından çizilecek. 8

9 İtilaf Devletleri nin bu istekleri TBMM heyeti tarafından kabul edilmemiştir. Ancak Bekir Sami Bey, esirlerin değişimi gibi konuları da kapsayan bazı alanlarda ikili anlaşmalar imzalamıştır. Bekir Sami Bey kendisine böyle bir yetki verilmediği halde anlaşma imzalaması TBMM üyelerinin tepkisini çekmiş, kendisi böyle sorumsuzca davrandığı için Dışişleri Bakanlığı görevinden alınmıştır. II. Londra Konferansı nın Türk tarihi açısından büyük bir önemi vardır. Asi olarak gördükleri Milli Mücadeleciler ile resmen müzakerelerde bulunmaları İtilaf Devletleri nin TBMM yi ve TBMM yi kuran gücü resmen tanıdığı bu konferansta Misak-ı Milli resmi ağızdan onlara anlatılmış ve ne için mücadele verildiği ve tam bağımsızlık kazanılıncaya kadar asla mücadeleden taviz verilmeyeceği açıklanmıştır TÜRK RUS MÜNASEBETLERİ ve MOSKOVA DOSTLUK ANTLAŞMASI (16 Mart 1921) I. Dünya Savaşı sürerken Rusya da meydana gelen Bolşevik İhtilali sonucunda çarlık rejimi devrilmiş yerine komünist yeni bir yönetim biçimi kurulmuştur. İtilaf Devletleri bu yeni düzeni yıkmak için çeşitli vesilelerle çarlık rejimi yanlılarına yardım etmiştir. Bu durum Bolşeviklerin tepkisine neden olmuştur da Anadolu da başlayan kurtuluş mücadelesi de bu bağlamda Bolşeviklere yakın görünmüştür. Esasen Bolşevikler, Türk Milli Mücadelesine sıcak bakmak, ona destek olmak durumunda kalmışlardır. Bunun pek çok sebebi olmakla birlikte bazıları Sovyetler için hayati öneme sahipti. Öncelikli olarak İngiltere Kafkaslara kadar sokularak güneyden Sovyetleri sıkıştırmak istiyordu. İkinci olarak yine İngiltere Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan ı kullanarak Sovyetleri Bakü petrollerinden uzak tutmak istiyordu. İşte bu sebeplerle Bolşevikler, Anadolu da başlayan kurtuluş mücadelesine sıcak bakmaktaydılar. Hiç değilse Anadolu da düşman olmayan bir devletin bulunması onların işine gelmekteydi. Sovyetlerin içinde bulunduğu bu durumu bilen ve yakından takip eden Mustafa Kemal Paşa, TBMM nin açılmasından üç gün sonra yani 26 Nisan1920 de Lenin e Misak-ı Milli yi anlatan bir mektup göndermişti. Mektubun cevabını beklemeden TBMM adına 11 Mayıs 1920 de Bekir Sami Bey başkanlığındaki bir heyeti Moskova ya göndermiştir. Moskova ya siyasi destek istemeye giden Türk heyeti burada hiç de dostça karşılanmamışlardır. Ermeniler adına Doğu Anadolu da Van, Bitlis ve Muş tan toprak verilmesinin istenmesi ilişkilerin bir süre kopmasına neden olmuştur. Ali Fuat Paşa başkanlığında 1921 de Moskova ya giden heyet, ilişkilerin düzeltilmesi için çok çaba sarf etmiş ve I. İnönü Muharebesi nin vermiş olduğu prestijle 16 Mart 1921 de Moskova Dostluk Antlaşması nı imzalamıştır. Buna göre: Her iki taraftan birinin tanımadığı devletlerarası bir anlaşmayı diğeri de tanımayacak. Boğazların uluslar arası ticarete açılması için her iki taraf Karadeniz ve Boğazların bağlı olacağı rejimin kesin bir şekilde hazırlanması işinin, kıyı devletlerinin temsilcilerinden oluşmak üzere daha sonra yapılacak bir konferansa bırakacaktır. Ancak bu konferansta alınan kararların Türkiye nin egemenliğine ve onun başkenti olan İstanbul un güvenliğine zarar vermemesi gerekir. Türkiye terimi Misak-ı Milli ile çizilen sınırları kapsamaktadır. Osmanlı Devleti ile Çarlık Rusya arasında yapılan anlaşmalar geçersizdir. Rusya Sovyet Sosyalist Federal Cumhuriyeti Hükümeti, kapitülasyonlar yönetiminin her ülkenin ulusal gelişmesinin özgürce sürmesi ve egemenlik haklarının tümüyle kullanılmasını engellediğini kabul ederek bunlara dayalı yetkileri geçersiz sayar. Her iki taraf da kendi toprakları üzerinde karşı tarafın hükümet rejimini yıkmayı amaçlayan örgütlerin kurulmasına izin vermeyecektir. Her iki taraf da aralarındaki ilişkileri geliştirmek için ekonomik, parasal anlaşmalar yapacak; demiryolu, telgraf hatları geliştirilecek, yolcuların ve ticaret eşyasının ülkelere girip çıkmasında o ülkenin yürürlükte bulunan yasaları uygulanacaktır. Batum daki egemenlik hakkı Gürcistan a aittir. Her iki taraf da savaşta tutsak alınan askerleri serbest bırakacaktır. Moskova Antlaşması TBMM için büyük bir siyasi başarı olmuştur. Misak-ı Milli nin büyük bir devlet tarafından tanınması, Türk Milletine dayatılan Sevr Antlaşması nın Sovyetler tarafından da kabul 9

10 ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILAP TARİHİ I 111 edilmeyecek olması ve kapitülasyonların kaldırılmasını her iki ülkenin de istemesi Türk Milletinin haklı mücadelesini dünyaya duyurması açısından önemlidir TÜRK AFGAN DOSTLUK ANTLAŞMASI (1 Mart 1921) 19. yüzyılda İngiltere nin hakimiyeti altına giren Afganistan 1919 yılında bağımsızlığına kavuşmuştur. İngilizlerden bağımsızlığını alan Afganlar, siyasi ve ekonomik destek sağlamak için 1921 yılının başlarında Sovyetlere bir heyet göndermiştir. Tam bu sırada TBMM heyeti ile Moskova da karşılaşan Afgan heyeti ve TBMM heyeti bir yakınlaşma içine girmişleridir. Bu bağlamda 1 Mart 1921 tarihinde Türk ve Afgan heyetleri bir dostluk antlaşması imzalamıştır. Buna göre; Her iki devlet de birbirlerinin bağımsızlıklarını tanıyacaklarını ve iki devletin de doğu milletlerinin kurtuluş, özgürlük ve bağımsızlık hakkına sahip olduklarını ve her milletin kendini yönetme hakkının bulunduğunu kabul etmişlerdir. Emperyalist güçlerin doğu ülkelerinden birinin üzerine yapacakları saldırıyı kendi ülkeleri üzerine yapılmış sayıp bu saldırıyı gidereceklerini kabul etmişlerdir. Ayrıca Türkiye, Afganistan a kültürel bakımdan yardım etmeyi, subay ve öğretmen göndermeyi taahhüt etmiştir. Afganistan Hükümeti de Ankara ya bir elçi göndererek TBMM nin yanında yer aldığını göstermiştir İSTİKLAL MARŞIMIZIN KABULÜ (12 MART 1921) Milli marş bir ulusun duygularını ve karakterini yansıtır. Bu bağlamda milli marşa Milli mücadele döneminin karamsarlığa en müsait olduğu döneminde milletin moral gücünün toparlanması için ihtiyaç duyulmuştur. Osmanlı Devleti nde belirli bir milli marş yoktu. II. Mahmut döneminden itibaren değişik güfteler ve besteler milli marş olarak okunarak bu ihtiyaç giderilmeye çalışılmıştır. II. Meşrutiyet döneminde konu bir kez daha gündeme gelmiş ancak bir milli marşın benimsenmesi gerçekleşmemiştir. Tam da halka moral vermesi gerekli zamanda yani Milli Mücadele döneminde milli marş ihtiyacı tekrar ortaya çıkmıştır. Bu amaçla Ekim 1920 tarihinde Maarif Vekâleti (Milli Eğitim Bakanlığı) tarafından bir milli marş yarışması düzenlenmiştir. 21 Aralık 1920 tarihine kadar bakanlığa 724 şiir milli marş olması için gönderilmiştir. Ancak bu 724 şiirin hiçbiri milli marş vasıflarına uygun şiirler olmamıştır. Dönemin Maarif Vekili Hamdullah Suphi Bey (Tanrıöver) böyle bir şiiri Mehmet Akif ten beklediğini açıklamıştır. Mehmet Akif ise yarışmaya konan 500 liralık ödül yüzünden katılmamış milletimin kurtuluş müjdesini verecek, imanını terennüm edecek bir eseri parayla yazacak karakterde bir adam değilim diyerek ödül olduğu sürece bu yarışma için şiir yazmayacağını dile getirmiştir. Maarif Vekili Hamdullah Suphi Bey, Mehmet Akif e bir mektup göndermiş ve mektubunda kendisinden şiiri yazıp göndermesini ödül meselesinin istediği şekilde çözüleceğini belirtmiştir. Mehmet Akif tarafından kısa sürede yazılan ve Kahraman Ordumuza diye başlayan şiir 17 Şubat 1921 tarihinde gazetelerde yayınlanmıştır. Biri Mehmet Akif in yazmış olduğu şiirle birlikte toplam yedi şiir TBMM nin 26 Şubat tarihli oturumunda ele alınmış, Maarif vekili Hamdullah Suphi Bey tarafından Mehmet Akif in şiiri alkışlar arasında okunmuştur. 12 Mart 1921 tarihinde TBMM de yapılan oylamada bugün İstiklal Marşı olarak söylenen şiir oy çokluğuyla seçilmiş ve ayakta tekrar dinlenerek milli marş olarak kabul edilmiştir. Mehmet Akif yarışmanın birincisine verilecek olan 500 liralık ödülü fakir kadın ve çocukları meslek sahibi yapmak için kurulan Dârülmesai adlı kuruluşa bağışlamıştır. İstiklal Marşı nın TBMM tarafından kabul edilmesinden sonra bir beste yarışması düzenlenmiştir. 55 bestenin toplandığı bu yarışmanın kararının açıklanması uzayınca memleketin değişik yerlerinde değişik değişik besteler milli marş için kullanılmaya başlanmıştır. Bu dağınıklığı gidermek maksadıyla yapılan çalışmalar neticesinde 12 Temmuz 1923 te Ali Rıfat Çağatay ın bestesi 1930 yılına kadar milli marş bestesi olarak çalınmıştır. Günümüzde de kullanılan beste ise 1930 yılında Osman Zeki Üngör tarafından yapılmıştır. 10

11 II. İNÖNÜ MUHAREBESİ (23 Mart- 1 Nisan 1921) Londra Konferansı sürerken İtilaf Devletleri temsilcileri Türk Milleti nin Sevr Antlaşmasını kabul etmeyeceğini ve buna karşı yeni bir askeri harekât düzenlenmesi gerektiğini yüksek sesle söylemeye başladılar. Yunanistan ise yapacağı yeni bir saldırıyla bu durumu tersine çevirebileceğini ve böylelikle I. İnönü Muharebesinde aldığı yenilginin ortaya çıkardığı olumsuz havayı dağıtabileceğini iddia etmeye başladı. İngiltere başbakanı Lloyd George da Yunanlılar eğer tekrar bir yenilgi alırlarsa artık Türkler ile anlaşmanın mümkün olamayacağını bu sebeple askeri harekata daha iyi hazırlanılması yönünde Yunanlıları uyardı. Yunanlılar Anadolu daki askeri birliklerinin gücünü arttırmak için silah ve asker takviyesi yapmaya başlamıştı. Böylece Londra Konferansı nda TBMM temsilcisinden Sevr Antlaşması nın imzalanması yönünde bir baskı yapılmaya çalışılmıştır. Türk Ordusu da silah ve asker takviyesi yaparak Yunan taarruzunu kırmayı amaçlamış, ancak Pontus Rum çetelerinin eylemlerini arttırması ve başlayan Koçkiri isyanı gibi sebeplerle yeterli seviyeye ulaşamamıştır. 23 Mart 1921 de Yunanlılar emellerine ulaşmak isteğiyle Uşak, Bursa ve Bilecik yönünden taarruza geçtiler. Bursa üzerinden 23 Martta başlayan Yunan saldırısıyla Yunanlılar 24 Martta Bilecik, 25 Martta Pazarcık ı işgal etmişler ve stratejik bir öneme sahip İnönü mevzilerindeki Metristepe yi işgal ettiler. Yapılan çarpışmalar Mart ayının sonuna doğru o kadar şiddetlenmiş ve durum o kadar kötü bir hal almıştı ki Meclis Muhafız Alayı bile savaş meydanına gelerek çarpışmalara katılmıştır. Özellikle gelen bu takviye ile rahatlayan Türk Ordusu 1Nisan 1921 de Bursa istikametine geri çekilmek durumunda kalmıştır. Güneyden Uşak üzerinden başlayan ikinci saldırı ise Afyon un geçilmesi ve Çay-Bolvadin üzerinden Konya ya doğru ilerlenmesi şeklinde olmuştur. Özellikle yunanlıların bu ikinci kolu Türk Ordusu nu arkadan kuşatarak tamamen yok etmeyi amaçlamış ancak İnönü mevzilerinde Türk Ordusu nun kazanmış olduğu başarı sebebiyle bizzat kendileri arkadan çevrilmek tehlikesi ile karşı karşıya kalmıştır. Bu tehlikeyi sezen Yunanlılar durumu vaktinde fark ederek Afyon u boşaltarak Dumlupınar mevzilerine çekilmişlerdir. II. İnönü Muharebesinin kazanılması yurtta ve dünyada bazı gelişmelerin yaşanmasına neden olmuştur. İngiltere nin tüm baskılarına rağmen İtalya, Anadolu daki askeri macerasından vazgeçerek Antalya bölgesinden askerlerini çekme kararı almıştır. İngilizlerin Yunanlılara olan güveni biraz daha azalmıştır. Milletin orduya olan güveni artmış ve elde edilen başarılar sayesinde milletin kurtuluşa olan inancı artmıştır. Anadolu nun Yunanlılar tarafından işgal edilemeyeceğini ve Sevr Antlaşmasını Türk milletine kabul ettiremeyen İngiliz devlet adamları yine de Yunanlıları desteklemeyi sürdürmüşlerdir ESKİŞEHİR - KÜTAHYA MUHAREBELERİ (10-24 Temmuz 1921) Yunanlılar I. ve II. İnönü Muharebeleri nde aldığı yenilgilerden dolayı kaybolan prestijlerini onarmak için daha büyük bir orduyla taarruza geçmeyi planlamışlardır. İngiltere nin büyük destek verdiği bu yeni saldırıyla İngiltere öncelikli olarak Hint Müslümanlarında Türk Milletine karşı başlayan desteği kırmayı istemekteydi. Bu sebeple Hint Müslümanlarında başlayan bu heyecan ancak Yunanlıların galip gelmesiyle bastırılabilirdi. Ayrıca Yunanistan tahtına çıkan Konstantin Megalo İdea yı gerçekleştirme yolunda çok sayıda askeri Anadolu ya geçirmişti. Bu sefer hem İngiltere, hem de Yunanistan Ankara ya kadar giderek meseleyi tamamen çözmek arzusundaydılar. Bu duygular altında 10 Temmuz 1921 de Bursa ve Uşak istikametinden başlayan Yunan genel Taarruzu, Türk Ordusu nun başarılı direnişine rağmen durdurulamadı ve 13 Temmuz da Afyon Yunan kuvvetlerinin eline geçti Temmuz tarihlerinde asker ve lojistik bakımdan çok üstün olan Yunan kuvvetleri karşısında başarıya ulaşılamayacağı anlaşıldığından Türk askerinin Eskişehir in doğusuna çekilmesi kararlaştırılmıştır Temmuz da gerçekleştirilen karşı taarruzun başarıya 11

12 ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILAP TARİHİ I 111 ulaşamaması sebebiyle Türk Ordusu nun Sakarya Nehri nin doğusuna çekilmesine karar verilmiştir. 10 Temmuz da başlayan Yunan Taarruzu 25 Temmuza gelindiğinde Eskişehir dahil olmak üzere Afyon ve Kütahya nın da düşmanın eline geçmesiyle sonuçlanmıştır. Girdikleri köyleri yağmalayan, kadın, çocuk, yaşlı demeden büyük bir zulüm uygulayan Yunan ordusunun bu başarısı ve Türk askerinin geri çekilmesi memlekette duyulduğunda büyük bir panik başlamıştır. Hâlbuki işin tekniğini bilen Fevzi Paşa ilerleyen Yunanlılar adım adım mezarlarına yaklaşmaktadırlar diyerek bu paniği bastırmaya çalışmıştır. 12

13 KAYNAKÇA Atatürk, M. Kemal, Nutuk ( ), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 1991, (Bugünkü Dille Yayına Hazırlayan: Prof. Dr. Zeynep KORKMAZ) Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi I, I/1, II (Bozkurt, G., Çağan, N., Ergün, M., Genç, N., Güneş, İ., Kürkçüoğlu, Ö., Taşdemirci, E.), YÖK Yayınları, Ankara, 1995 Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi, (Çakmak, M.A., Dönmez, C., Hayta, N., Safran, M., Şahin, M., Turan, R.), Okutman Yayıncılık, Ankara, 2009 Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi, (Arslanhan, İ., Bahadır, Ö., Eken, H., Ünlü, H., Yerebasmaz, A.), Marmara Yayınları, Bursa, 1998 Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, (Ed. Ertan, T. F.), Siyasal Kitabevi, Ankara, 2001 Armaoğlu, F., 20. YY Siyasi Tarihi (14. Baskı), Alkım Yayınları, İstanbul, 2005 Kinros, L., Atatürk Bir Milletin Yeniden Doğuşu, Altın Kitaplar, İstanbul, 2006 Milli Mücadele Tarihi Makaleler, (Akbulut, D.A., Balcıoğlu, M., Konukçu, E., Önsoy, R., Özkaya, Y., Tanfer, V.), Atatürk Araştırma Merkezi Yay., Ankara, 2002 Tansel, Selahattin, Mondros tan Mudanya ya Kadar III, Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Yayınları, Ankara, 1973 Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I, (Akbıyık, Y., Akbulut, D.A., Avcı, C., Balcıoğlu, M., Eraslan, C., Köstüklü, N., Süslü, A., Tural, M.A., Turan, R., Yalçın, D.), Atatürk Araştırma Merkezi Yay., Ankara, 2000 Türk İnkılap Tarihi ve Atatürk İlkeleri, (Ekincikli, M., Gedikli, Ş., Turan, M., Yalçın, S.), Siyasal Kitabevi, Ankara,