Uluslararası Deniz Hukuku Dersi

Transkript

1 28 Aralık 2016 Uluslararası Deniz Hukuku Dersi Konu Tekrarı Bu çalışmada, son haftalarda derslerde işlenmiş konular başlıklar itibariyle hatırlatılmakta olup, daha ayrıntılı bir çalışmaya destek olmak üzere genel bir değerlendirme yapılması amaçlanmıştır. Öğrencilerin konulara derslerde işlenen kapsam dahilinde hazırlanmaları esastır. Esas Hatlar Tanım: Esas hat, deniz alanlarının dış sınırlarının belirlenmesi amacıyla yapılacak ölçümler için kıyıda esas alınan çizgi dir. Normal esas hat, sahilde en düşük cezir çizgisi dir. (md. 5) Düz esas hat, sahilin girintili çıkıntılı olduğu veya sahilin yakınında adalar dizisinin bulunduğu yerlerde, uygun noktaları birleştiren düz çizgiler bütünüdür. (md. 7) Düz esas hatların uluslararası planda kabulünde 1951 tarihinde karar bağlanan İngiltere-Norveç Balıkçılık Davası nın büyük etkisi olmuştur. Bu karara göre, düz esas çizgilerin sahilin genel yönünden hissedilir biçimde sapmaması ve kara sahasına yeterli derecede bağlı bulunmaları gerekir. Özel konumdaki sahillerde düz esas çizgi yönteminin kullanılması: (i) körfezler (ii) adalar 1

2 (iii) cezir yükseltileri (iv) takımadalar (v) atoller ve resifler (vi) limanlar ve demir yerleri (vii) nehir ağızları İç Sular Tanım: İç sular, kıyı ile esas hatlar arasında kalan deniz alanlarıdır. (BMDHS nin tanımı: karasuları esas hattının berisinde kalan sular dır, md. 8) Hukuki rejim: İç sular devlet ülkesinin parçası durumundadır. Ancak bir düz esas hat daha önce iç su olarak kabul edilmeyen suları iç sulara dahil ettiği takdirde, zararsız geçiş hakkı bu sularda da uygulanır (md. 8/2). Limanlara giriş-çıkışlar: Kıyı devleti limanlar üzerinde mutlak yetki sahibidir. Limanlarla ilgili yetkilerini kullanırken, kıyı devleti, gemiler yönünden herhangi bir ayrım yapmamakla yükümlüdür. Karşılıklılık ilkesi gereği yapılabilecek uygulamalar saklıdır. Zaruret hali (force majeur) durumunda gemilerin en yakın limana sığınma hakkı bulunmaktadır. (Not: İç sular hakkında Prof. A. Özman ın kitabında sayfalara çalışılmalıdır.) 2

3 Karasuları Karasuları, esas hatlardan itibaren belirli bir genişlikte olan ve kıyı devletinin egemenliği altında bulunan deniz alanını ifade eder. Bu egemenlik, karasuları üzerindeki hava sahasını, deniz yatağını ve toprak altını da kapsar. Genişliği: Karasularının genişliği, esas hatlardan itibaren 12 mili geçemez (md. 3). Her devlet karasularının genişliğini tespit etmeye yetkilidir. Ancak bu hakkın kullanılmasında, iyiniyet ve hakkın kötüye kullanılmaması ilkeleri uyarınca (md. 300) diğer devletlerin haklarını göz önüne almak zorundadırlar. Farklı Devletlere Ait Sahillerde Karasularının Dış Sınırları BMDHS md. 15 uyarınca, karşılıklı sahillerde karasularının dış sınırları anlaşma ile belirlenir, anlaşma olmadığı takdirde sahillerden eşit uzaklıkta çizilecek orta çizgi sınırı oluşturur. Bununla birlikte, tarihi haklar veya özel durumlar ın varlığı halinde, orta çizgi yöntemi uygulanmayabilir. Tarihi haklar, uzun süreden beri kullanılan ve diğer devletlerce karşı çıkılmayan haklardır. Özel durumlar, jeolojik, jeofizik, jeomorfolojik, topografik unsurlar, kıyıların durumu, adalar, körfezler, adaların kendi ülkesine ve diğer ülkeye mesafesi, büyüklüğü, ekonomik ve sosyal durumu, ilgili bölgede başka deniz sınırlarının varlığı, seyrüsefer emniyeti, petrol kaynaklarının varlığı gibi unsurları kapsamaktadır. Karasularının Hukuki Rejimi Karasuları devletin ülkesinin bir parçası olmakla birlikte, açık denizlerin serbestliği ilkesi çerçevesinde ve denizde seyrüseferin kesintisiz sürdürülebilmesi bakımından, kıyı devletinin yetkilerine uluslararası hukuk uyarınca bazı kısıtlamalar getirilmiştir. Bunlar 3

4 zararsız geçiş hakkı ve kıyı devletinin yargı yetkisine getirilen kısıtlamalar dır. Zararsız geçiş hakkı: Zararsız geçiş hakkı nın iki unsuru bulunmaktadır: Geçiş geminin ve bayrak devletinin çıkarlarını ilgilendirirken, zararsızlık kıyı devletinin çıkarlarına ilişkindir. Geçiş sürekli ve çabuk olacaktır. Durma ve demirleme, olağan seyrüsefer çerçevesinde veya mücbir sebep ya da yardım amacıyla yapıldığı takdirde, geçişin sürekliliğine halel gelmiş olmaz. Geçişin zararsız niteliğini ihlal eden fiiller BMDHS md. 19 da sayılmıştır: a) Sahildar devletin egemenliğine, toprak bütünlüğüne veya siyasi bağımsızlığına karşı tehdide veya kuvvete başvurulması veya Birleşmiş Milletler Şartında belirtilen uluslararası hukuk ilkelerine aykırı diğer herhangi bir davranışta bulunulması; b) Herhangi bir tip silahla deneme veya manevralar yapılması; c) Sahildar devletin savunmasına veya güvenliğine zarar verecek şekilde bilgi toplanması; d) Sahildar devletin savunmasına veya güvenliğine zarar vermeyi amaçlayan her türlü propagandada bulunulması; e) Her türlü uçağın uçurulması, güverteye indirilmesi veya gemiye alınması; f) Her türlü askeri makinaların uçurulması, güverteye indirilmesi veya gemiye alınması; g) Sahildar devletin gümrük, maliye, sağlık veya muhaceret konularındaki kanun ve kurallarına aykırı bir şekilde mal, para veya kişilerin gemiye alınması veya gemiden çıkartılması; h) İşbu Sözleşmeye aykırı olarak, bilerek ve isteyerek ağır kirlenmeye sebebiyet veren fiillerde bulunulması; i) Balık avlama faaliyetlerinde bulunulması; j) Araştırma veya ölçüm faaliyetlerinde bulunulması; 4

5 k) Sahildar devletin herhangi bir haberleşme sisteminin veya diğer herhangi bir deniz teçhizat veya tesisinin işleyişini engelleyecek her türlü faaliyette bulunulması; l) Geçişle doğrudan ilgisi bulunmayan diğer her çeşit faaliyette bulunulması. Karasuları üzerindeki hava sahasında diğer ülkelere ait uçakların uçuş serbestisi bulunmamaktadır. Denizaltı ve diğer sualtı araçları, su üstünde seyretmek ve bayraklarını göstermek zorundadırlar. Kıyı devletinin zararsız geçişle ilgili yetkileri (md. 21): a) Seyrüsefer emniyeti ve deniz trafiğinin düzenlenmesi; b) Deniz seyrüsefer yardımcıları ve sistemlerinin ve diğer teçhizat veya tesislerinin korunması; c) Denizaltı kablolarının ve petrol borularının korunması; d) Denizin canlı kaynaklarının muhafazası; e) Sahildar devletin balıkçılığa ilişkin kanun ve kurallara aykırı davranışların önlenmesi; f) Sahildar devletin çevre alanlarının muhafazası ve kirliliğin önlenmesi, azaltılması ve kontrol altına alınması; g) Denize ilişkin bilimsel araştırmalar ve hidrografik ölçümler yapılması; h) Sahildar devletin gümrük, maliye, sağlık veya muhaceret konularındaki kanun ve kurallarına aykırı davranışların önlenmesi. Kıyı devleti, karasularında seyrüsefer güvenliğini sağlama ve deniz trafiğini düzenleme yetkisi uyarınca, trafik ayrım düzeni oluşturabilir (md. 22). 5

6 Kıyı devletinin zararsız geçişle ilgili yükümlülükleri (md. 24 vd.): karasularından yabancı gemilerin zararsız geçişlerine engel olmamak, zararsız geçiş haklarını kullanmalarını engelleyecek veya kısıtlayacak yükümlülükler getirmemek; belirli bir devletin gemilerine karşı hukuki veya fiili ayrım yapmamak; karasularında seyrüsefere ilişkin tehlikeleri uygun şekilde duyurmak; zararsız geçişle ilgili kanun ve düzenlemeleri duyurmak; zararsız geçişin geçici durdurulması sözkonusu olduğunda önceden duyurmak; trafik ayrım düzenlemelerini duyurmak; salt zararsız geçişten dolayı ücret almamak, hizmet karşılığı ücret alınması halinde bayrağa göre ayırım yapmamak. Karasularında kıyı devletinin yargı yetkisine getirilen kısıtlamalar: Ticaret gemileri üzerinde: Ceza yargısı yetkisi: Kıyı devleti karasularından geçiş sırasında işlenmiş bir suçtan dolayı ancak dört durumda ceza yargısı yetkisine sahiptir (md. 27): a) eğer suçun sonuçları sahildar devlete uzanıyorsa; b) eğer suç ülkenin barışını veya karasularında düzeni bozacak nitelikte ise; c) eğer yerel makamların yardımı gemi kaptanı veya geminin bayrağını taşıdığı devletin bir diplomasi ajanı veya konsolosluk memuru tarafından talep edilmiş ise; veya d) eğer bu tedbirler uyuşturucu maddelerin veya psikotrop maddelerin gayri meşru trafiğinin önlenmesi için gerekli ise. Açık denizlerden karasularına girmeden önce gemide işlenmiş bir suçla ilgili olarak kıyı devletinin yargı yetkisi bulunmamaktadır. 6

7 Hukuk yargısı yetkisi: Kıyı devleti, - karasularından geçen bir yabancı gemiyi, gemide bulunan bir kişi hakkında hukuki yargı yetkisini kullanmak üzere durduramaz veya alıkoyamaz; - Yabancı geminin karasularından geçişi sırasında veya geçişi sebebiyle üstlenilen yükümlülüklere ilişkin olarak (örneğin kılavuzluk, römorkaj veya çekme hizmetleri gibi), icrai veya ihtiyati tedbirleri alabilir; - İç sulara giriş yapıp bu suları terk ettikten sonra karasularından geçiş yapan gemi hakkında hukuki yargı yetkisi uyarınca icrai veya ihtiyati tedbirleri alabilir. Savaş gemileri üzerinde: Kıyı devleti, zararsız geçiş şartlarına uygun hareket etmeyen savaş gemisinden karasularını terk etmesini talep edebilir (md. 30) Türkiye nin karasuları uygulaması: 2674 sayılı Karasuları Kanunu ile tarih ve 8/4742 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı çerçevesinde Türkiye, Akdeniz ve Karadeniz de 12 mil, Ege de ise 6 mil karasuları genişliği uygulamaktadır. Lozan Barış Andlaşmasının 15. Maddesinde ismen sayılarak İtalya ya bırakılan Oniki Adalar (Menteşe Adaları) bölgesindeki adalardan Meis Adası civarındaki belirli sorunları çözmek üzere Türkiye ile İtalya arasında 4 Ocak 1932 de imzalanan Anlaşma yürürlüktedir. Buna karşın, yine İtalya ile 28 Aralık 1932 tarihinde imzalanan Tutanak (Procès Verbale), onay işlemleri tamamlanmamış ve yürürlüğe girmemiştir. Bu çerçevede Ege Denizinde uluslararası andlaşmalarla tespit edilmiş bir deniz sınırı bulunmamaktadır. 7

8 Uluslararası Seyrüsefere Açık Boğazlar UAD 1949 yılında karara bağladığı Korfu Boğazı Davasında, coğrafi kıstası esas alarak, boğazın iki açık deniz parçasını birleştirmesi ve uluslararası seyrüseferde kullanılıyor olması şartları mevcutsa, uluslararası boğaz olarak kabul edilebileceğine hükmetmiştir. BMDHS de öngörülen uluslararası seyrüsefere açık boğazlar: Özel sözleşmelere tabi olan boğazlar (md. 35/c), Transit geçiş rejimine tabi olan boğazlar, Zararsız geçiş rejimine tabi olan boğazlar, Açık deniz rejimine tabi olan boğazlar, Takımada sularından geçiş rejimine tabi olan boğazlar. Boğazlarda uygulanan geçiş rejimleri: Açık deniz rejimi: Boğazın genişliğinin, kıyı devleti karasularının genişliğinin iki katından fazla olduğu hallerde uygulanır. Zararsız geçiş rejimi: uluslararası boğazlarda bu rejim iki durumda uygulanır: (i) Bir devletin anakarası ile aynı devlete ait bir ada arasında kalan ve adanın açık deniz tarafında veya bir münhasır ekonomik bölgede seyrüsefer bakımından aynı düzeyde uygun başka bir yolun mevcut olduğu boğazlar (örnek: Korfu ve Messina Boğazları); (ii) Bir devletin karasularını açık denize veya bir başka ülkenin münhasır ekonomik bölgesine bağlayan boğazlar (örnek: Tiran Boğazı) Bu tür boğazlarda zararsız geçiş hakkının kullanılması geçici bir süre durdurulamaz. Denizaltılar su üzerinde seyretmek ve bayraklarını göstermek zorundadırlar. 8

9 Takımada sularından geçiş rejimi: Takımada devleti, takımada suları dahilinde gidiş-geliş yolları ve hava koridorları tespit etmemiş ise, takımadalar arasından geçişte zararsız geçiş rejimi uygulanır. Takımada devleti, takımada suları dahilinde gidiş-geliş yolları ve hava koridorları tespit etmiş ise, takımadalar arasından geçişte transit geçiş rejimi uygulanır. Bu yollarla ilgili düzenlemeler uygulamaya konmadan önce Uluslararası Denizcilik Örgütü nün onayı alınmalıdır. Geçişin, uzun süreden beri yürürlükte bulunan ve özellikle bu boğazlara ilişkin sözleşmelerle düzenlendiği boğazların hukuki rejimi (madde 35/c): Bu boğazlar bakımından geçerli sözleşmelerin öngördüğü hukuki rejim devam edecektir. Bu kapsamdaki boğazlar şunlardır: Danimarka Boğazları, Magellan Boğazı, Aaland Boğazı, Türk Boğazları. Transit Geçiş Rejimi Transit geçiş, ilk defa BMDHS tarafından düzenlenmiş bir rejim uygulaması olup, karasuları genişliğinin azami 12 mil olarak kabul edilmesi nedeniyle pek çok boğazın karasuları kapsamında kalacak olması karşısında seyrüsefer serbestisinin olumsuz etkilenmemesi amacıyla ortaya konmuştur. Transit geçiş rejiminin uygulanacağı su yolları, açık denizin veya münhasır ekonomik bölgenin bir bölümü ile açık denizin veya münhasır ekonomik bölgenin diğer bölümü arasında yer alan uluslararası boğazlar dır (md. 37). (Ayrıca takımada sularında da transit geçiş rejimi tanınmıştır, md. 53) 9

10 Transit geçiş sözkonusu boğazlardan devamlı ve hızlı bir geçiş amacıyla seyrüsefer ve bu saha üzerinde uçuş serbestisinin kullanılmasını ifade eder (md. 38/2). Transit geçiş yapan gemiler, ticari veya devlet hizmetindeki gemi olmaları bakımından herhangi bir ayrıma tabi tutulmamıştır. Transit geçiş hakkı gerek gemiler gerek uçaklar bakımından tanınmıştır. Transit geçişle ilgili olarak kıyı devletinin yetkileri: Boğazda seyrüsefer emniyetini sağlamaya yönelik olarak, gidiş-geliş yolları tespit etme ve trafik ayrım düzeni belirleme yetkisi (md. 41); (bu yetkinin kullanılmasında, Uluslararası Denizcilik Örgütü yle danışmada bulunulması ve denizcilere gerekli duyuruların yapılması gerekmektedir) Transit geçişle ilgili kanun ve düzenlemeler yapma (md. 42) Sözkonusu kanun ve düzenlemeler şu konulara ilişkin olabilir: 1. Seyrüsefer emniyeti ve deniz trafiğinin düzenlenmesi; 2. Deniz kirliliğinin önlenmesi (uygulanabilir uluslararası düzenlemelere etkinlik kazandırmak amacıyla); 3. Balık avcılığının yasaklanması; 4. Boğaza sahildar olan devletlerin gümrük, maliye, sağlık ve göç konularında mevzuatına aykırı olarak gemilere kişi ve mal alınması veya gemiden indirilmesi. Kıyı devletinin yükümlülükleri: Kıyı devleti, kabul edeceği düzenlemelerle transit geçiş hakkının kullanılmasını engelleyemez (md. 42/2); transit geçiş hakkını geçici bir süre için dahi durduramaz (md. 44); 10

11 seyrüseferi etkileyebilecek tehlikeleri duyurması gerekmektedir (md. 44); gemiler arasında herhangi bir ayrım yapmamak zorundadır. Transit geçiş hakkını kullanan deniz ve hava araçlarının yükümlülükleri (md. 39): Transit geçiş hakkının kullanılmasında gemiler ve uçaklar: Boğazı hiç gecikmeksizin katedeceklerdir; Boğaza kıyıdaş devletlerin egemenliklerine, ülke bütünlüklerine veya siyasi bağımsızlıklarına karşı tehdit veya kuvvete başvurmaktan veya Birleşmiş Milletler Şartında belirtilen uluslararası hukuk ilkelerine aykırı davranışlardan kaçınacaklardır; Sürekli ve hızlı bir geçişin gerektirdiği faaliyetlerin dışında her türlü faaliyetten kaçınacaklardır. Transit geçiş yapan gemiler: Seyrüsefer emniyetinin sağlanması ve deniz kirliliğinin önlenmesi ile ilgili olarak kabul edilmiş uluslararası düzenlemelere uygun davranacaklardır. Transit geçiş yapan uçaklar (gerek sivil gerek askeri): İlgili havacılık kurallarına uyacaklar ve emniyet tedbirlerine uygun hareket edeceklerdir. 11

12 Türk Boğazları 1936 yılında imzalanan Montrö Boğazlar Sözleşmesinde, İstanbul Boğazı, Marmara Denizi ve Çanakkale Boğazından oluştuğu ortaya konan Türk Boğazları ndan geçiş rejimi, ticaret ve savaş gemileri ayrımı esas alınarak, barış durumu, savaş durumu ve Türkiye nin kendisini çok yakın bir savaş tehdidi karşısında saydığı durum dikkate alınmak suretiyle düzenlenmiştir. Ticaret gemileriyle ilgili ilkeler: Barış zamanı Gündüz ve gece, bayrak ve yükü ne olursa olsun, hiçbir işlem olmaksızın tam geçiş serbestisinden yararlanırlar (md. 2). Kısıtlama: uluslararası sağlık kuralları çerçevesinde Türk makamlarınca yapılacak sağlık kontrolleri; I numaralı Ekte öngörülen vergi ve harçlar. Kılavuzluk ve römorkaj hizmetlerinden yararlanma isteğe bağlıdır. Savaş zamanı Türkiye savaşın dışında (tarafsız) ise ticaret gemilerinin geçişinde barış rejimi uygulanır. Türkiye savaşan konumunda ise, kendisi ile savaşta olmayan devletlerin ticaret gemileri, düşmana yardım etmemek, Boğazlara gündüz girmek ve Türk makamlarınca gösterilecek rotayı izlemek koşullarıyla Boğazlardan geçiş serbestisinden yararlanırlar (md. 5). Türkiye nin kendisini çok yakın bir savaş tehdidi karşısında sayması durumu Bu durumda ilke olarak barış zamanı rejimi uygulanır, ancak Boğazlara gündüz girmek, belirli rotayı izlemek ve gerekirse kılavuz almak şartları aranır. Pek yakın savaş tehdidi olup olmadığına Türkiye karar vermeye yetkilidir; ancak bu kararını BM ye ve Montrö Sözleşmesi taraflarına bildirmesi gereklidir. 12

13 Savaş gemileriyle ilgili ilkeler: Montrö Sözleşmesinin II numaralı Ekinde savaş gemileri, tonajları, silah gücü ve teknik özellikleri bakımından altı sınıfa ayrılmıştır. Geçiş rejimi bakımından, Karadeniz e kıyıdaş olan devletler ve kıyıdaş olmayan devletler arasında bir ayrım yapıldığı ve kıyıdaş devletler bakımından daha avantajlı bir düzenlemenin getirildiği görülmektedir. Sözleşmedeki kısıtlamalar yabancı bayraklı savaş gemilerine yönelik olup, Türkiye ye ait gemiler bakımından bir kısıtlama sözkonusu değildir. Barış zamanı Barış zamanında tüm savaş gemilerinin geçişi ön bildirime tabidir. Bu bildirim geçişten 8 gün önce Türk makamlarına yapılır. Karadeniz e sahildar olmayan devletlerin savaş gemilerinin geçişine toplam sayı ve tonaj sınırlaması getirilmiştir. Ayrıca Karadeniz e sahildar olmayan devletlerin denizaltılarının ve uçak gemilerinin Karadeniz e çıkmaları da kural olarak mümkün değildir. Ayrıca Karadeniz e sahildar olmayan devletlerin savaş gemilerinin Karadeniz de bulunabilecekleri azami süre (21 gün) ve azami toplam tonaj ( ton) da Sözleşmede tespit edilmiştir (md. 18). Karadeniz e sahildar devletlerin savaş gemilerinin geçişi konusunda daha esnek düzenlemeler getirilmiştir. Bu devletlere ait denizaltılar, Karadeniz dışında inşa edilmiş veya satın alınmışsa ya da Karadeniz dışında tamir edilmeleri sözkonusu ise, su üzerinde ve tek başına seyretmek kaydıyla Boğazlardan geçiş yapabilirler (md. 12). Bu devletlere ait uçak gemileri için ise bir düzenleme bulunmamaktadır. Savaş zamanı Türkiye nin tarafsız konuda olduğu savaş hallerinde, savaşmayan devletin gemileri bakımından barış rejimi geçerli; buna karşın savaşan devletler ait savaş gemilerinin Boğazlardan geçişleri ise yasaktır (md. 19, maddede belirli istisnalar öngörülmüştür). 13

14 Türkiye nin savaşan devlet durumunda olması halinde ise, savaş gemilerinin geçişi Türkiye nin takdirine bırakılmıştır (md. 20). Türkiye nin kendisini çok yakın bir savaş tehdidi karşısında sayması durumunda, savaş zamanındaki durum geçerlidir. ( yakın savaş tehdidi haline ilişkin şartlara yukarıda değinilmiştir.) Diğer taraftan, sivil uçakların Akdeniz-Karadeniz arasında Türkiye nin belirleyeceği hava koridorunu kullanarak ve ön bildirimde bulunarak uçabilecekleri öngörülmüştür (md. 23). Askeri uçakların uçuşu ise Türkiye nin yetkisi altında bulunmaktadır. Bitişik Bölge Tanım: Karasularına bitişik olan ve kıyı devletinin belirli bir uzaklığa kadar birtakım denetleme yetkileri kullandığı deniz alanıdır. Bitişik bölge, karasularının bittiği hattan başlar ve esas hatlardan itibaren en çok _24 mil mesafeye kadar genişliğe sahiptir. Bitişik bölgenin mevcudiyeti için kıyı devletinin ilan etmesi gereklidir. Hukuksal rejim: Kıyı devleti, bitişik bölgede şu konularda denetleme ve cezalandırma yetkilerini kullanabilir (md. 33): (i) _gümrük (ii) _maliye (iii) _sağlık (iv)_göç Ayrıca kıyı devleti, bitişik bölge deniz yatağından izni olmadan arkeolojik ve tarihi varlıkların alınmasını kanunlarının ihlali olarak kabul edebilir. (md. 303) 14

15 2674 sayılı Karasuları Kanunu çerçevesinde bugün Türkiye nin bitişik bölgesi bulunmamaktadır. Kıta Sahanlığı Tanım: Kıyı devletinin kara ülkesinin denizin altında devam eden doğal uzantısıdır. Karasularının ötesinde kıta kenarının dış eşiğine kadar veya bu eşik daha az bir mesafede ise, karasularının ölçülmeye başlandığı esas hatlardan itibaren 200 deniz mili mesafeye kadar olan kısımda, bu devletin kara ülkesinin doğal uzantısının bütünündeki denizaltı alanlarının deniz yatağı ve toprak altını içerir (md. 76/1). Kıta sahanlığına özgü iki kavram: Kıta sahanlığı üzerindeki haklar ve yetkiler, münhasır olarak kıyı devletine ait olup, bunlara sahip olmak için kıyı devletinin herhangi bir ilan veya işlem yapmasına gerek bulunmamaktadır. Bu itibarla, kıyı devletinin kıta sahanlığı üzerindeki hakları fiilen (ipso facto) ve başlangıçtan beri (ab initio) mevcuttur. Münhasır Ekonomik Bölge Münhasır ekonomik bölge, bir kıyı devletinin karasuları esas hattından başlayarak 200 mile kadar varan ve karasuları dışında kalan su tabakası ile deniz yatağı ve onun toprak altında bu kıyı devletine münhasır hak ve yetkiler tanınan deniz alanıdır. Münhasır ekonomik bölgenin varlığı, kıyı devleti tarafından ilan edilmesine bağlıdır. (Not: Kıta sahanlığı ve münhasır ekonomik bölge konuları, Prof. S. Kuran veya Prof. H. Pazarcı nın kitaplarının ilgili bölümlerinden çalışılmalıdır. Prof. Pazarcı nın kitabının bölümleri öğrencilerin erişimine açıktır.) 15

16 Açık Denizler Açık deniz tanımı (BMDHS md. 86): Bir devletin iç sularına, karasularına, takımada sularına veya münhasır ekonomik bölgesine dahil olmayan tüm deniz alanları Açık deniz, yalnızca su alanını kapsar. Uluslararası deniz yatağı ayrıca düzenlenmiştir. Açık denizlerin serbestliği ilkesi: Kapsamı (md. 87) 1. Seyrüsefer serbestisi (md. 90): Bütün devletlerin gemilerinin açık denizde serbestçe seyredebilmesi Denizaltıların su altında seyredebilmesi 2. Hava sahasını kullanma serbestisi 3. Deniz altı kabloları ve petrol boruları döşeme serbestisi 4. Yapay ada ve tesislerin inşası 5. Balık avlama serbestisi: Uluslararası hukukun öngördüğü kısıtlamalar, canlı kaynakların korunması ve makul biçimde işletilmesi (md ) 6. Bilimsel araştırma serbestisi: 16

17 (XIII. Bölüm Denizlerde bilimsel araştırma md ) o Bilimsel araştırmaların barışçıl amaçlarla yapılması o Üçüncü devletlerin haklarına engel olmaması o Çevrenin korunmasına ilişkin kurallara uygun olması Açık denizlerin barışçıl amaçlarla kullanılması (md. 88) (keza md. 141) Genel bir kısıtlama, ancak kapsamı tartışmaya açık. Askeri faaliyetlere ilişkin mutlak bir kısıtlama olarak anlaşılmamakta, savunma amaçlı askeri faaliyetlerin yasaklanmadığı genel olarak kabul edilmektedir. Buna göre, askeri gemilerin seyrüsefer serbestisi (savaş gemilerinin dokunulmazlığı, md. 95), askeri tatbikat yapmak vs. kabul edilmekte. BM Şartı nın özellikle 2(4) ve 51. maddelerine uygunluk kriteri. Nükleer silah yerleştirilmesi veya denenmesinin yasaklandığı bazı yazarlarca ileri sürülmektedir. Devletlerin açık denizlerde sahip oldukları yetkiler Bayrak yasası, İzleme hakkı Bayrak yasası Açık denizde seyreden bir gemi üzerinde ilke olarak yalnızca uyruğunda bulunduğu devletin münhasır egemen yetkileri geçerlidir (md. 92/1). Bazı istisnalar hariç, diğer devletlerin bu gemiye müdahalesi mümkün değildir. Bayrak yasası uyarınca: devletin uyrukluğuna sahip olmak üzere bir geminin hangi koşulları sağlaması gerektiğini saptamaya, 17

18 geminin sahip olması gereken teknik özellikler ve idari koşulları saptamaya, gemiyle ilgili kayıtları tutmaya ve uyrukluk ilişkisini kanıtlayan belgeleri vermeye bayrak devleti münhasıran yetkilidir. Açık denizde gemide ortaya çıkan her türlü olay, bayrak devletinin yasalarına göre ve onun münhasır yetkisi dahilinde işlem görür. (Ceza, idare ve hukuk davaları da bayrak devleti yasalarına göre görülür.) Münhasır yetkinin istisnaları ziyaret hakkı (md. 110/1) Devletin uyruğunda bulunan gemiyle gerçek bir bağın bulunması zorunludur (md. 94/4 ve 6. fıkralar). Kesintisiz izleme hakkı (md. 111) Bir yabancı gemi bir kıyı devletinin egemen yetkiler kullandığı sularda yasalarını ihlal ettikten sonra açık denize kaçtığı takdirde, kıyı devletinin kamu hizmetindeki devlet gemileri vasıtasıyla sözkonusu yabancı gemiyi açık denizde de izleme ve yakalaması halinde yasal işlem yapma yetkisi BMDHS bu yetkinin kapsamını genişletmiştir: kıta sahanlığı, MEB ve yapay tesisler çevresindeki emniyet alanları da dahil edilmiştir. Kesintisiz izleme hakkının kullanılmasına ilişkin koşullar: İç sular, karasuları ya da takımada sularındaki yasalara aykırı davranışlar bakımından, bu deniz alanlarının herhangi birinde bulunan kıyı devletinin görevli gemisinin, yabancı geminin bu alanlarda bulunduğu sırada izlemeyi başlatması gerekmektedir. Bitişik bölge veya münhasır ekonomik bölgede bulunan yabancı 18

19 geminin izlenmeye başlanması ise, yalnızca bu deniz alanlarına ilişkin yasaların ihlali halinde sözkonusu olabilmektedir. Suçu işleyen yabancı gemiye, suç işlediği deniz alanı içindeyken, görülebilir veya duyulabilir bir biçimde ve uzaklıkta, dur emrinin verilmesi gereklidir. İzleme kesintisiz biçimde yürütülmelidir. İzleme, doğal nedenlerle veya sürat farkı gibi teknik nedenlerle kesilebileceği gibi, bir başka devletin karasularına girilmesi de izlemeyi kesintiye uğratan bir nedendir. İzleme, kıyı devletinin savaş gemileri, askeri uçakları ya da kamu hizmetine tahsis edilmiş olan ve görevli oldukları işaretlerle belirtilen gemi ve uçaklarla icra edilmelidir. Devletlerin açık denizde diğer devletlerle müştereken kullandığı yetkiler: Belirli uluslararası suçlarla mücadele Açık denizlerden yararlanmaya ilişkin düzenlemeler 1. Belirli uluslararası suçlarla mücadele BMDHS de düzenlenen uluslararası suçlar: Köle taşınmasının yasaklanması (md. 99) Deniz haydutluğuyla mücadele (md ) Uyuşturucu madde kaçakçılığıyla mücadele (md. 108) Açık denizde izinsiz radyo yayını (md. 109) Ziyaret hakkı (md. 110) yalnızca ticaret gemileri için 19

20 1- Müdahalenin bir andlaşma ile tanınan yetkilerden kaynaklanması durumu dışında, açık denizde 95. ve 96. maddelerde öngörülen tam dokunulmazlıklardan yararlananlar haricindeki bir yabancı gemiyle karşılaşan bir savaş gemisi aşağıda belirtilen konularda ciddi nedenler olmadıkça, bu gemiyi durdurup denetleme hakkına sahip değildir. a) Geminin deniz haydutluğu yaptığı; b) Geminin köle ticaretine karıştığı; c) Savaş gemisinin bayrağını taşıdığı devletin 109. madde uyarınca yargılama yetkisine sahip olduğu bir durumda, geminin izinsiz yayına hizmet ettiği; d) Geminin tabiiyetsiz olduğu; veya e) Yabancı bir bayrak çekmiş olmasına veya bayrağını göstermekten kaçınmasına rağmen, geminin gerçekte savaş gemisiyle aynı tabiiyette olduğu. Açık denizlerde uyuşturucu madde kaçakçılığıyla mücadele BMDHS md. 108 BM Sınıraşan Örgütlü Suçlarla Mücadele Sözleşmesi Uyuşturucu ve Psikotrop Maddelerin Kaçakçılığına Karşı BM Sözleşmesi (Viyana, 20 Aralık 1988), md. 17 Uyuşturucu ve Psikotrop Maddelerin Kaçakçılığına Karşı BM Sözleşmesinin 17. Maddesinin Uygulanmasına İlişkin Deniz Yoluyla Kaçakçılıkla Mücadele Anlaşması (Avrupa Konseyi bünyesinde hazırlanarak 31 Ocak 1995 te imzaya açılmıştır.) Türkiye bakımından: Türkiye yukarıda belirtilen BM Sınıraşan Örgütlü Suçlarla Mücadele Sözleşmesine, Viyana Sözleşmesine ve Avrupa Konseyi Sözleşmesine taraftır, ayrıca ikili andlaşmalar mevcuttur. 20

21 Denizaltı kabloları ve petrol boruları döşeme hakkı (md ) Bütün devletlere tanınmış bir haktır. Md. 79/5 gözetilir: önceden döşenmiş kablo ve borulara zarar verilmemesi tarihli Sözleşme. 2. Açık denizlerden yararlanmaya ilişkin düzenlemeler Açık denizlerde, hiçbir devletin münhasır yetki alanına girmeyen belirli sorunların çözümü, ancak uluslararası düzeyde kabul edilecek standart düzenlemelerle gerçekleştirilebilir. Anlaşmalar Standart kuralları yansıtan ulusal düzenlemeler. 1. Çatmaları önlemeye ve yetkileri belirlemeye yönelik düzenlemeler 2. Denizde can emniyetini korumaya yönelik düzenlemeler 3. Açık denizde çevrenin korunmasına yönelik düzenlemeler Açık denizlerde balıkçılık: md

22 BM Deniz Hukuku Sözleşmesi tarafından teşkil edilen kurumlar: Kıta Sahanlığı Sınırları Komisyonu (md 76/8, Ek II) Uluslararası Deniz Yatağı Otoritesi (XI. Bölüm, BMDHS nin XI. Bölümünün Uygulanmasına İlişkin Anlaşma, 1994) Uluslararası Deniz Hukuku Mahkemesi (ITLOS, Ek VI) 22