sonucunda ülkemizde uygulanan Parlamenter Sistem ve Kara Avrupa'sı Sisteminden kültürel ve yapısal anlamda çok büyük fark lılık-

Transkript

1 YARGıSAL BAGIMSIZLIK: AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ ÖRNEGİ ı. GİRİş Dr. Mehmet Emin AKGÜL ı ülkenin anayasasınd a Mahkeme b ağım sı zlığı ve hakimlik teminatı demokratik olan her düzenlemeye konu olan iki olgu olarak ortay a çıkmaktadı r. Bu iki kavramın olu şturduğu bütün ise yargı gücüdür ve kuvvetler ayrıh ğı teorisinin üç esasından birisidir. Egemenliğin kullanılmasında asıl unsurlardan olan y argı gücü, diğer iki esas olan yürütme ve yasama gücünden, ol u şum ve nitelik itibarıy la fark lı olup bu iki gücün kendilerine verilen yetkiyi na sıl ve ne amaçla kullandıklarını anayasadan aldığı yetki ve sorumluluk esasları doğrultusunda yorumlamakta ve denetlemektedir. Bu çalı şmada İngiltere'nin kaynaklık yaptığı Anglo-Sakson sisteminin bir u zantısı olan Amerikan yargı sistemi ve bu sistemdeki y arg ı ba ğım s ız lığ ı, hakimlik teminatı kon uları işlenecektir. İncelemede öncelikle Amerikan demokratik sistemine kaynaklık eden ve Dünyada ilk yazılı anayasa olma unv anını ta şı yan Amerika Birleşik Devletleri Anayasasında yarg ı konusunun n asıl tanımland ığı izah edilecek, devamında ise ülkemizde uygulanan kara Avrupa ' sı hukuk sisteminden farklı olması sebebiyle Birleşik Devletlerde mevcut yargısal yap ılanmadan ve özelliklerinden bahsedilecektir. Federal ve federe devlet yargı sistemlerinin bir arada bul unduğ u bu yapıda, mevcut yargı çların mesleğe seçim şekiller i ve kendilerine s ağ l an an ayrıcalı k lar üzerinde durulacaktır. Müteakiben y arg ı bağımsızlığı anlamında Amerikan yargı sisteminde tanımlanan yapılanma ve buna ilişkin eleştiriler ortaya konul acaktır. Çalı şma sonucunda ülkemizde uygulanan Parlamenter Sistem ve Kara Avrupa'sı Sisteminden kültürel ve yapısal anlamda çok büyük fark lılık- 1 Kara Harp Okulu Hukuk Ö ğr e t im E l em a nı

2 lj4 MÜHF - HAD, C. 14, Sy. 3 lar arz eden Birleşik Devletlerde, mevcut yargı bağımsı zlı ğının ve hakimli k teminatının uygulamadaki durumu ve yargı bağımsı zlığı kavramının al gılanması ile ilgili tespitler ortaya konulacaktır. 2, AMERiKA BiRLEŞIK DEVLETLERI ANA YASASıNDA YARGı ILE ilgili DÜZENLEME Yargıs al gücün etkin ve kendine özgü olduğu bir ülke dü şünüldü ğünde akla gelenlerden biri side Amerika Birleşik Devletleridir. Yoğun ve farklı biçimlerde ortaya çıkan yargı fenomen i ya da olgu su, say ıs ı oldukça fazla ve birbirini etkileyen nedenlerin bir sonucudur. Doğal hukuk ve sosyal söz l e şme ideolojisine bağlılığıyla Amerikan devrimi bilhassa hukuki bir nitelik taşır. Koloniler, hukuksalolarak bağlayıcılığıolan kraliyet emirlerine göre teşkilatlandırılmışlardır.' LS ' inci Yüzyıla kadar yargıçlar Kralın emrine göre a ta n m ış l ard ı r. Mahkemeler adaleti tesis eden tarafsız birer y ap ı olmaktan ço k kraliyetin birer memuru olarak g ö rü l mü ş l e rd i r. Bun a karşılık jü ri kurumu an azınd an potansi yel olarak krali yetlen b a ğ ım s ı z olarak kabul edilmi ş ve de ğerl e nd i rilmi ş ti r. İn g ilt ere 'de yarg ıç ların görevde kalmaları 1701 tari hli Ac t of Settlernen t ile Kralın i st eğine b a ğlı olmak tan ç ıkarı l mı ş, jüride var o ld uğu kabul edilen bağım sı z da vran abilme ye teneğine yargıç larında sahip o l m ası amaçl anm ı ştır. Bu dü zenlemeye rağ men İng i l i z ya rgı sistemi yür ütme orga nı nı n bir parça s ı olmaya dev am etmi ş, Lordlar K a rnarası son derece temyiz mahke mesi olarak kalm ıştır y ı lındaki düzenleme İn gili z Hüküm e ti tara fından Kuzey Amerika'daki Kolonilerde uyg ulanmamı ş, Koloni lerdeki yarg ıç ların Kral tarafından atanmasına devam ed i l ın iş, hıınun sonucu o larak da hu ku ksal uyuşmazlık ların çöz ümünde Kolonilerde y aşa yanlar jüriye daha faz la güvenrn i şl erdir. ' Amerikan devrimi, var olan hukuk sal siste me bir sa ld ırı olarak tanırnlanmamakla bir likte zorba ta vırlı İn gili z Parlamcntosuna karşı İ ng iliz vatandaşlarının anayasal h a kl a rı ve hukuklan - 2 Martin SHAPJRO. "The United States", The Global Expansion of Judicial Power, Edit. by C. Neal TATE and Torbj örn VALLlNDER. New York University Press. New York and London. 1995, sa3 3 Carolyn Dineen KI NG. "Ch allenges to Judicial l nde pe rıden ce and the Ru le of Law:A Perspectivc from the Circuit Law". Marquene Law Review v olerne 90 Summer 2(X>7. Number

3 Mehmet Emin Akgül-Yargı sa l Bağımsı zlık: Amerika Birleşik Devletleri Örneği 115 nı n ka bul ettir ilmesidir." A merikada mevcut Kolon ilerin İ ngil tere ye karşı vermiş o l duğu savaş ın d ayan ağı nı oluş turan hukuk bili nci ve olg usu s ava ş ın bitimi ve bağım sızlığın kazanı lmasıy la beraber varlığını Kolonilerin ortak iradesi sonucu yaz ı lı olarakda ortaya koymuştur. Amerikan Anayasası Baron Mon tesquıeu' nü n 1748' de y azd ığ ı, y arg ın ın b ağım sı z ve ayrı bir güç o lmas ı gere ktiği ni b el irtti ği ve güçler ay n lığ ı teorisini ortay a ko ydu ğu " Ka n u n l a rı n Ruh u" adlı eserinde n etkilenilerek hazırl anılmıştır. ' Amerikan Anayasası Dünyadaki ilk yazılı Anayasadır ve i 7 Eylül i 787 tarihinde onaylanarak i Ocak i 789'da y ürürlüğe girmiştir. Anayasa 7 maddeden ol uşmaktadır. İ l k 3 mad de yasama, yürütme ve ya rg ı güç lerini, 4. madde merkez ve eyalet il i şkile rin i, 5. madde an ay a s a yı d e ği ştirm e yön temi ni, 6.madde borç ların ödenmesini ve anayasanı n üstün lüğün ü, 7.madde ise an ayasan ın onaylanmasını dü zenlemektedir. Amerikan Anayasası bugüne kadar 27 ke z değişikliğe uğramıştır. Deği şiklikler me tni n sonuna eklenmektedir." Amerikan Anayasasında yargı ş ek i lde yer a lmaktad ı r ; ile ilgili düzenlemeler 3. maddede şu Bölüm ı Amerika Birleşik de vletlerindeki y arg ı yetkisi birinci öncelikle Yüksek M ahkeme tarafınd an. ikinci derecede ise Kongre tarafından kurulan ve yetkilendirilen mahkemeler t arafından kullanılmaktadır. Yük sek Mahk eme yarg ıç ları ve diğer ma hke me yarg ıç l arı hizmetlerini en iyi şek i l d e yap t ıkları süre boy unca görev de ka lac aklar, hizmetlerinin devamı süresincede kendi lerine öde nen ücretle bir aza lma ya p ı lmayac a k t ır. Bölüm 2 Yargı gücü, bu anaya s anın uygulandığı yerlerde ortaya Ç ı kan tüm davalar da. bir fede re devlet veya onun vatanda şı ve yabanc ı bir devle t arasında veya yabanc ı devlet vatandaş ı ile beli rtilen ler arasınd a, bir eyalet ile di ğe r eyaletin vatandaş ları arasında ya da farklı ey aletlerin vatand aş l arı ara s ındak i uyu şma zlıkl a rda, B irle şi k Devletlerin taraf ol a cağı u yu ş ma zlıklarda, deni z hukuku ile ilgili uyuşmazl ıklarda. diğer ülkelerin bak an-, Martin SHAPIR O. a.g.rrı. s.43 s Carolyn Dincen KING. a.g.m.. s Cem EROGUL, Ç ağ daş Devlet Düzenleri. imaj Y ayıncı lık.ankara. ıoos, s.74,75

4 116 MÜHF - HAD, C. 14, Sy. 3 lan veya konsoloslannı etkileyen davalarda. kabul edilmiş veya kabul edilecek antlaşmalarda ve Birleşik Devletler kanunları üzerinde ortaya çıkacak uyuşmazlıkları hukuk ve adalet ilkelerini gözeterek çözme yetkisine sahiptir. Diğer ulusların elçilerini, konsoloslannı ve temsilcilerini etkileyen davalarda yüksek mahkeme birinci derece mahkemesi olarak yetkilidir. Önceden bahsi geçen davalarda ise Yüksek Mahkeme Kongrenin yapacağı düzenlemeler hariç hem hukuk hemde fiil bakımından temyiz yetkisine sahiptir. Tüm ceza davalarındaki yargılama, impeachment (temsilciler meclisi tarafından soruşturma ve senatoda yargılanma yolu) davaları hariç olmak üzere jüri vasıtasıyla yapılır ve bu davalar bahsi geçen suçun işlendiği eyalette görülür. Suç bir eyalet sınırlan içinde işlenmemişse Kongre tarafından gösterilen yerde dava görülür. Bölüm 3 Savaşta Birleşik Devletlere karşı asker toplamak veya düşmana katılmak ya da yardım etmek ve destek sağl amak Birleşik devletlere karşı ihanet suçunu oluşturur. Hiç kimse. halka açık bir mahkemede itirafda bulunmaksızın veya aynı olayın görgü tanığı iki kişinin şahitliği olmadan vatan hainliği suçundan mahkum edilmeyecektir. Kongre vatan hainliği suçunun cezasını tespit etme gücüne sahiptir. Ancak bu ceza suçlu için bir hüküm doğurur, suçlunun füru bu cezai yaptırımlardan etkilenmez. 27 kez değişikliğe uğrayan Amerikan anayasasında yargı bölümünü ilgilendiren değişiklikler ise şu şekildedir. Değişiklik (Amendrnent) 5: Hiçkimse büyük jürinin suçlaması ve raporu olmadıkça ölüm cezası gerektiren veya büyük bir utanç doğuran suçtan yargılanmayacaktır. Savaş veya olağanüstü haller sözkonusu olduğunda milislik hizmetinde. kara veya deniz kuvvetlerinde yapılan hizmet esnasında ortaya çıkan haller bu durumun dışındadır. Hiç kimse aynı suçtan iki kez cezalandırılmayacak, herhangi bir ceza davasında kendisine karşı şahitliğe zorlanmayacak, hukuk kurallarına uyulmaksızın yaşamından, özgürlüğünden ve mal varlığından yoksun bırakılmayacak, bedeli ödenrneksi zin kamunun kullanımı için mülkü alınmayacaktır.

5 Mehmet Emin Akg ul- Ya rg ısal Bağım sı zlık: Amerika Birleşik Devletleri Ö rneğ i ll7 Değişiklik (Amend rnent) 6: Bütün davalarda sanı k, suçun i şlendiği eyaletteki tarafsı z jüri tarafından halka açık ve süratli bir yargılanma hakkına sahiptir. Ayrıca sa nık kendi sine ka rşı yapılan s u ç lamay ı bilmek hakkına ve kendisine k arşı kull anılan tanıklarla y üzl e ş t i ril mek hakkına ve kendi savunma s ı için hukuki y ard ım talep etme h akkına sahiptir. Değişiklik (Amendmenl) ll: Birleşik Devletlerin y arg ı gücü, bir eyaletin vatandaşının başk a bir eyaleti şikayet etmesi halinde yorum yapma yetkisine sahip değildir. 7 Amerikan an a yasasınd ak i yargı ile ilgili düzenlemelere bakıldığında Mahkeme bağım sızlığı ve hakimlere sağ l an an güvenc eler ile ilgili olarak a çı k düzenlemelere r astl anmamaktadır. Yargı çl arın görevlerini iyi bir ş eki l de yap t ı k l a rı sürece görevde kalacaklarından ve kendilerine ödenen m aa şta bir azalma olmayacağının belirtilmesi Amerikan Anaya sa sında hakimlik teminatı ile doğrudan ilgili olan tek düzenlemedir. 3. AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERi YARGı SİSTEMİ Yargı, Amerikada Dünyadaki diğer örneklerinden çok daha fazla bir güce sahiptir. Anayasa federal düzeyde sadece bir tek mahkeme öngörmüş tür. Bu mahkemede Yüksek Mahkemedir. Anayasanın üçüncü maddesinde Kongrenin gerek gördük çe yeni mahkemeler kurabileceği belirtilmiştir' i 789 tarihli ya rg ı y as as ı yasama meclisinin yarg ı ile ilgili ilk düzenleme si ol m as ı ile birlikte sonuncusuda de ğildir. O günden beri yasama federal yarg ıy ı ilgilendiren çok sayıda yasa ç ı karm ış, eya letlerde kendi yap ı ları nı buna göre d e ği ştirmi şlerdir. " B irle ş i k Devletlerde mahkeme yapılanmasındaki en önemli olay çok say ı da mahkeme sisteminin var o l m a s ı d ı r. Elli eyaletin her biri kendi yargı sistemine sahiptir. Fede ral hükümetinde kendi yarg ı düzeni va rd ı r. Eyalet sistemlerinin her biri diğe rinde n coğra fi esas larla ayrılır. Federal ve Eya!et sistemleri coğ rafi olarak üstüste b i n miş durumdadır. Federal mahkemeler ile 7 n.net/const s Ce m EROOUL, a.g.e., s Thomas G. Walker. Lee EPSTE İN. The Supreme Court of the United States. St Martin Press. New York, s.22

6 lls MÜHF - HAD, C. 14, Sy. 3 Eyalet mahkemeleri bazı şehirlerde yanyana konu şla nmıştır. Bununla birlikte her mahkeme tipi farklı bir yapılanmanın parçasıd ırlar. Lo Bu açıdan bakıld ığında Amerikan yargı sistemi çift. paralel ve üç katlı bir yapılanma içindedir. Çiftli bir yapıya sahiptir. çünkü Federal ve Eya!et sistemleri birarada bulunur ve her biri kendi sahalannda faaliyet gösterir. Paralel ve üç katlı bir yapılanma içindedirler. Çünkü eyalet ve federal mahkemelerinin hiyerarşik yap ı l a n m a l arı aynıdır. Eyalet yargı yapı ları tam olmasada Federal yargı yapı lanma sına benzemektedir. Bu yapıya bakıldığında en alila dava mahkemeleri yer almaktadır. bunlar yargı sistemine girişi teşkil ederler. Orta kademede ise dava mahkemelerindeki usulün tekrar incelendiği itiraz ya da temyiz mahkemeleri yer alırlar. Son basamakta ise her iki sistemdede (Federal ve Eyalet) kendi yetki saha larında hukuki sorun hakkında son hükmü veren Yüksek ya da Üst Dereceli Mahkemeler bulunur. " Davalar genellikle tek bir sistem içinde kalırlar. Federal Mahkemelere getirilen bir dava hemen hemen her zaman federal mahkemelerde kalır. istisnai durumlarda bir dava Eyalet Mahkemelerinde başlayabilir ve oradan Federal mahkemelere götürü lebilir. Eyaler Yüksek mahkemesinde görülen bir davanın Federal Yüksek Mahkemeye gönderilmesi bu duruma örnek olarak verilebilirsede bu tür örnekler oldukça istisnai hallerde söz konusu olabilir." A. Federal Yarg ı Düzeni Her seviyedeki yargı organının anayasaya uygunluk denetimi yapma yetkisine sahip olduğu Amerika Birleşik Devletlerinde (ABD) en etkin ve önemli yargı organı Federal Yüksek Mahkemedir. Her seviyedeki yargıca verilen kanunlarm anayasaya uygunluğu denetimi yetkisi. şimdiye kadar siyasi meclis lerin keyfiliğine karş ı alı nmış önlemleri n en etkililerinden birisidir.':' Federal Yüksek Mahkemenin yargı yetkisi. "yargısal güç. bu anayasanın. Bir leşik Devletler kanunlarının ve antlaşmalannın uygulama sahasın da ortaya ç ıkan tüm davalarda adalet ve eşitlik ile hüküm belirtir." cüm lesiy- 10 Lawrence BAUM. American Couns. Third Editio n. Ohio Sı ate University. Houghton M lffhn Company. Beston. 1994, s.22 il Thomas G. Walker. Lee EPSTEİN. a.g.e.. s.23 u Lawrence BAUM. a.g.e.. s.22 i ~ Hasan TUNÇ. Karşıla ştırm alı Anayasa Y argı s ı. Yetkin Y ayınlan. Ankara. 1997, s.9 1

7 Mehmet Emin Akgül-Yargısal Ba ğımsı zlı k : Amerika Birleşik Dev letleri Örneği 119 le ba şlay an ABD Anayasa sının 3'üncü md. 2'nci bölümü ile tesis edilm i şt ir. Ya rg ı yetkisi, Federal Anayasa. Federal Kanunlar ve antlaşmal arla ilgili uy u şmaz lı k l a rda kullanılmaktadır. Hukuksal açıdan son hüküm yeri olan Yüksek Mahkeme Anayasanın yorumlayıeısı ve mu hafızı olarak, Amerikan Ha lkına kanun lar önünde eşitlik sözünü yerine getirmek le görev lendiri l miştir. Amerikan Yüksek Mahkemesini Dünya üzerindeki eşsi z durumunu Alexis de Tocqueville şu şeki l de tamm l amıştır. "Temsili hükümet sistemi Avrupa'da birka ç ülkede uygulanmaktadır. Fakat Dünyadaki hiçbir ülkede şi mdiye kadar yarg ı gücü Amerika' da o l duğu kadar organize ve etkili olarak ku ru l m am ış t ı r. "!' Birle şik Devletler Yüksek Mahkemesi i başk an 8 üye toplam 9 y a rg ı ç tan olu şmaktadır. Ülkedeki en yüksek dereceli yargı yeri ve son tenı y i z mercidir." Yüksek Mahkeme Yasama Meclisi tarafından ç ı karı lan ya s a l a rı n anayasaya uygunl uk denetimini yapma ve eğer anaya saya aykırı ise ge çe r si z liğin e hükmetme yetki sine sahiptir. Yüksek Mahk eme ayrıca Federal Kanun lara dayamlarak veri len Eyalet Mahkemesi kararlarım denetleme yetkisinide elinde bu lundurmaktadır. Yasama ise hang i tür dava ların Federal Yüksek Mahkeme tarafından görü l ec eği n i yasalarla belirleme yetki-. h",. s ın e sa ıptır. Yüksek Mahkemenin görevleri iki ana başlık al tında toplanabilir. Bunlardan birincisi esas görevleridir. Bunlar; olarak bakar. i. Eyaletler arasındaki uy uşmazlıklara, 2. Eyaletler tarafından Yüksek Mahkeme önüne getirilen davalara, 3. Federal Hükümet ile Eyalet aras ın d ak i uyu şmazlıklara, 4. Yabanc ı dipl omatların taraf o lduğu davalara ilk derece mahkemesi İkinci tip görevleri ise; 14 Robert J. xtcx eever. The United States Supreme Court A Political and Legal Analsis. Manchester Universi tv Press. Manchester s www. supremecou rt~us. gov /aboutlbri e fove rwiev Steven L. EMANUEL. Ccnstitutional Law. Emanuel Publishing Corp, Larchmont. NY, ~OOO. s.ö

8 120 MÜHF - HAD, C. 14, Sy. 3 ı. Federal Temyiz mahkemelerinin bütün kararları ve belirli alanlarda uzmanlaşmış itiraz mahkemelerinin kararlarının, 2. Eyalet Yüksek Mahkemelerinin federal bir yasayı ilgilendiren dava dolayısıyla verdikleri kararların, 3.Üç yargıçh Federal Bölge Mahkemelerinin kararlarının incelenmesidir. i7 Federal Yargı Sisteminin yapılanmasına bakıldığında ise en altta her eyalette sayısı i ile 4 arasında değişen toplam 94 tane Federal Bölge Mahkemesi (Federal District Court) vardır. 18 Bu Mahkemeler Kongre tarafından ihdas edilmi şlerdir." Özel mahkemelerde görülen bir kaç dava dışında bütün federal davalar Bölge Mahkemeleri tarafından görülür. Bölge Mahkemelerinin üstünde 12 adet temyiz mahkemesi vardır. Sadece Columbia Bölgesi Temyi z Mahkemesinin yetki sahası (circuit) Columbia Eyaletini kapsamakta, diğer onbir temyiz mahkemesinin (court of appeal) her birinin yetki sahasında (circuit) ise üç veya daha fazla eyalet bulunmaktadır. Genelolarak bir yetki sahasındaki (circuit) bölge mahkemesinden gelen temyiz istemi o sahada yetkili temyiz mahkemesi (court of appeal) tarafından görülmektedir. Temyi z Mahkemeleri (court of appeal) bunun yanında kendi yetki sahalarında bulunan vergi mahkemeleri (tax court) ve idare mahkemeleri (administrative court) tarafından gönderilen davaların temyiz istemlerine de bakmaktadırlar. Bu yapılanmaya ek olarak uluslararası ticaret davalarına bakmakla yükümlü mahkemelerde (court of international trade) açılan davaların veya Birleşik Devletlere karşı ileri sürülen Anayasa, Federal yasalar veya genel düzenleyici işlemlerden kaynaklanan tazminat taleplerini içeren davalara bakmakla yükümlü mahkemelerde (court of federal clairns) açılan davaların temyiz incelemesini yapmak üzere Uzmanlaşmış Temyiz Mahkemeleride (Specialized Court of Appeals) bulunmaktadır. İlk derece Askeri Mahkemelerde (Lower Military Courts) verilen kararlara karşı temyiz 17 Lawrence BAUM. The Supreme Court, Fifth Edition. A Division of Congressional Quarterly Inc.. Washington, D.C.. s,11 18 Lawrence BAUM. a.g.e., s.9, Robert 1. Mc. KEEVER, a.g.e., S httpllwww.tjc.gov/history ı 8,06,2008

9 Mehmet Emin Akgül-Yargısal Bağıms ı zlık: Am erika Birleşik Devletler i Örneğ i 121 başvuru sunun yapıldığı Askeri Temyiz Mahkemeside (Court of Military Appeals) bu yapı içinde yer almaktad ır. Tüm bu sistemin tepesinde ise Yüksek Mahkeme (Supreme Court) bulu nmaktad ır. 'o B. Federe Devletlerdeki Yargı Dü zeni Eyalet yarg ı sistemleri oldukça çeş i t lid ir. Federal bir devlet düzeninden kaynaklanan bağıms ız lı k sayesinde eyaletler kendi sistemlerini o l uş t ur muş la rd ır. K aç ın ı lmaz olarakta sonuçlar farklı o lmuş t ur. Bütün eyaletlerin ya rg ı sistemini anlatabilecek ge ne lleş t iri l miş bir sistem ortaya koymak gerçekte n güçtür.21 Eyalet yargıs ında yap ı lan ma her eya letin kendi anayasas ı ve kanunlarından kaynak lanan yetkiye d ay an m ak t adır. Eyalet yüksek mahkemesi son derece yarg ı yeri olarak görev yapmaktadır. Bazı eyaletlerde yargı yapılanm ası içinde Eya let yüksek mahkemesinin altında (ln termediate Appeal Courts) ara temyi z (istinaf) mahkemeleride bulunmaktadır. Bunların altında eyalet dava mahkemeleri vard ır. Ancak baz ı eyalerlerde bölge (district) mahkemeleride ihdas edilmiş tir. Davalı ya da davac ı, mahkeme nin verdiği kararı ara temyiz mahkemeleri önüne götürebilir. Bunun yanında da va lı ya da davacın ın kararı eya let yüksek mahkemesi önüne götürme seçeneğ i de mevc uttur.v' Eya let mahkem eleri dört basama k olarak yap ı lan mış lard ı r. Bunlardan ikisi dava basamak l arı diğe r ikisi ise temyiz ba sam ak l arıdı r. Davaların görül düğü mahkemeler ise major ve minor olarak, temyiz basamak ları ise yüksek mahkeme ve istinaf mahkemesi olarak s ı nıflan dırı lır lar. Major ve minor mahkemeler arasındaki teme l fark mahkeme önüne gelen dava ların ağır ya da hafif olarak kanunda önceden tanımlanmış olmasındadır. Birçok eyalette major mahkemeler denildiğinde, bölge mahkeme leri (district courts), üst mahkemeler (superior courts/circu it courts) akla gelmekte dir. Bu mahkemeler ağır c ezay ı gerektiren davalara veya ağır t azmin aı d ava larına bakarlar. Bu mahkemelerin aynı zamanda temyiz işlevleri de vard ır. ilk de- Lawrence BAUM, The Supreme httpllwww. cit.uscourt s.g o v/infcrmation/aboutı , htlpllwww. uscfc.u scourı s.gov.about.court 18,06, Lawrence BAUM, Ameri can Courts, a.g.e., s,42 22 http// Court. a.g.e., s.9.

10 122 MÜHF - HAD, C. 14, Sy. 3 rece olarak minor mahkemelerde görülen baz ı davaların temyizi major mahkemelerde y apılm aktadır. Minor mahkemelerde ise hafif (sulh benzeri) hukuk ve ceza d ava ları görülmektedir. Minor mahkeme ler uzm anlık gerektiren alanlarda da yargılama yetkisine sahip olabilirler (çocuk mahkemeleri vb.). Temy iz aşamas ında görev yapan istinaf mahkemesi genellikle major mahkemelerde verilen kararları n temyiz incelemesinin yapıld ığ ı mahkemelerdir. Majo r mahkeme lerin baz ı kararl arın ın temyiz incelemesi ise doğrudan yüksek mahkemelerde yapı lmak tad ır. Yüksek mahkeme ABD' de birçok eyalet in yargı yap ı lanmasında mevcut olan son derece yargı yeridir. ı3 Yukarıda belirtilen ilk derece mahkemelerin üzerinde ise eyalet istinaf mahkemeleri (appellate courts) bulunmaktad ır. Bu yü zyılın başlarında eyalet sistemleri genelde tek bir temyiz mahkemesine sahipdi buda yüksek mahkeme idi. Fakat eyalet p olitik aları sonucu ortaya ç ıkan dava say ısındak i art ı ş, eyaler yönetimlerini yüksek mahkemenin a l t ın da bir istinaf mahkemesi ihdas etmeye mecbur etmi ş ve bugünkü üç bazende dört katlı Amerikan eyalet yargı hiyerarşi sinde ara katmanda yer bulan istinaf mahkemeleri ortaya ç ı k ın ı ştır. Günümü zde eyalet lerin dörtte üçünde ilk derece istinaf mahkemeleri bulunmaktadır. ı, Bu eyaletlerde itirazlar çoğunlukla istinaf mahkemelerine (intermedi ate appellate courts) y apılır, bazı durumlarda ise itiraz istemi doğrudan Yüksek Mahkemeye veya istinaf mahkemesi tarafından Yüksek Mahkemeye yapılır. Yüksek Mahkemenin önüne gelen davalara bakması zorunlu görev s a h as ın a girenler hariç i steğine bağlıd ır. Eyaletlerin kalan dörtte birinde ise -ki bun ların çoğu nüfusu düşük olan eyaletlerdir- bir tek istinaf mahkeme si vardır. Bu mahkeme a ynı zamanda Yüksek Mahkem e (Supreme Court) olarak da ad land ırı lı r. Önemli davalara bakan mahkeme lerin (majo r courts) k ararlarına k arşı İtira z d oğrud an Yüksek Mahkemeye yapılır?' Eyalet yargı sisteminin son ba samağı ise eyalet yüksek mahkeme sidir. Eyalet Yüksek Mahkeıne si Federal Yüksek Mahkemeye benzer. Sistem- 23 L.BAUM, American Cou rts. a.g.e ,45. httpllwww.ncsconline.org/o kis/info-courtweb t Lawrence BAUM, AmericanCourts, a.g.e.. s Lawrence BAUM. The Supreme Court. a.g.e.. s.s

11 Mehmet Emin Akgül-Yargısa/ Bağımsı zlı k: Amerika Birleşik Devletleri Örn eği 123 deki son itiraz yeridir. Bazı eyaletlerde (Oklahoma, Texas) ise iki adet Yüksek Mahkem e bulunmaktadır. Bunlardan birisi hukuk davalanna diğeri ise ceza davalarına bakmaktadır. Genelde Yüksek Mahkemenin işlevi eyalet temyiz mahkemesinin etkinliğine göre değişmektedir. Bazı davalarda temyiz mahkemesinden sonra ikincil bir yetkiye sahipken, bazı hallerde ise temyiz görevini doğrudan kull anmakt adır AMERIKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ FEDERAL HUKUKUNDA MAHKEMELERiN BAGIMSIZLIGI VE HAKİMLER ILE ılgilı DÜZENLEMELER Gerçekte var olan Yargı s al bağımsızlık, hukuk kurallannı uygulam anın bir zorunluluk olduğunun kabul edilebilmesidir. Yargı, yasama ve yürütmeden bağım sı z değil se, temsilciler görevlerini hukuka uygun yerine getirmeyeceklerdir. Üstelik devlet, y arg ı bağımsı z de ğilse yönetilenleri inandınn akta ve onlann güvenini sağ lamak ta da zo rlan acak t ı r. Bu duru mda yöneticilerin bütün vaatleri ucuz laflar olarak kalacaktır. Buna karşılık bağıms ı z y arg ı, yöneticilerin verdikleri sözlerden dönmelerine engelolabilecek ve güvenirliklerini mümkün kıl acaktır. " Yargı bağımsı zlığı hem yönetilenler hem de yönetenler için güvenirliğin s igort as ı konumund adır. Amerik an yargı sisteminde y argıç seçimi genellikle liyakate dayalı seçim sisteminin olduğu Avrupa örn eğinden farklıdır. Federal ya da federe devlet yargıçlarının birçoğu sosyal de ği şiklikl er yaratmak ve anayasay ı yoruml amak yetkisine sahiptirler. Amerikan yargıçlan sadece kanunun ne ol duğu n u belirtmezler, kanunun na s ılolma sı ge rek ti ğ i n i ifade etmek görev ve yetkileri de vardır. Bu durum göz önüne alındığında Anay asa, federal düzeyde bağımsız ve sorumlu bir yarg ıs a l düzeni s ağ l amay a ça lışmış t ı r. Bunun içinde Kongren in farklı yollardan yarg ıy ı kontrol etmesinin önüne anayasal s ı nı rl ar kon m uşt ur. Uygulamada ise bağım sızlık ve sorumluluk şartl arını dengelem ek sorunlu ve 26 Lawrence BAUM. American Courts. a.g.e.. s Bernd HA YÜ. Stefan VOlGHT, "Explaining de Facto Judici al İnd ependen ce ", International Review of Lawand Economics (ww w.sciencedirect.com)

12 l U MÜHF - HAD, C. 14. Sy.3 güç olmu ş tur. " Y argı bağım sı zlı ğı kuralı ya rg ısa l seç im i şleml erinde es as etkisini gös te rir. Yargı çların bir dava hakkında mevcut rejimin isteklerinin dı şında b a ğım sı z ka rar vermeleri isteni yorsa bunun sağl an mas ı için ya rg ıç la rın ba ğı m sı zlı klarını en yüksek seviyede s ağl aya cak bir seçim şek l i be lirlenmelidi r. Ne uba uer' in bu görüşü n e rağme n Federal yarg ıç lar Başkan ve Senato liderleri tarafınd an seçilmektedir. Bu seçim sistemi tek b a ş ın a yargısa l bağım sı zlı k kavramında önemli s ın ı rl ama l ar ortaya koym aktad ır. Fed eral y arg ıç l ar yaşam bo yu görev yapma ve maa ş azaltmalarına karşı korunma h akkına sah ip o l ma ları na rağmen p olitikacıl ar tarafından yarg ıç ları n seç imi ve yarg ısa l bağ ı ms ız lı k aras ın dak i doğa l geri lim var lığ ın ı devam ettirmektedir. Sonuçta bir çok d ü şü rı ür B aşkanı ve Senatoy u yarg ıç ların seçiminde po litik dü şün ceden uzak durmaya çağ ırmaktad ı r. " 2002 y ı lın da ABD Y üksek M ahkem esi ya rg ıç ad a yl arının ve yarg ıç l arın yarg ıç seçimi sürec inde politik konul arla ilgili ifade hürriyetlerinin olduğuna karar v ermiştir. Bu kararı n, mahkemel er in bağım s ı zlı ğı ve ta ra fs ız lığ ı konusun da Am erikan H a l kınd aki ortak in an cı zay ı fla tacağ ı Amerikan hukuk çevre leri tara fın d an s ıkça ifade edi lmekte, y arg ıç ların siyasi fikir açıklamalarının ise s ıradan vatandaş ta yargı g üve nirli ğ i ve bağ ı ms ız lığı konusunda şüphe doğuracağı ileri sürülrnektedir.i" Birle şik Devletlerde y arg ı bağ ı ms ız lığ ı hakkın daki genel fikir yap ıs ın ı gösteren bu kısa aç ı k l am adan sonra Federal sev iye de yarg ı bağı m sı zlığının nasıl dü zenl endi ği aç ı k lanacak t ı r. A. Federal Yüksek Mahkeme (The Supreme Court) Sisteminde Yargıçların Seçimi Hükimlerin pa rlame nto tarafmdan seçilmesi İsv içre Federal Mah keme üyeleri yle, k atılonl arı n büyük bö lümünde istinaf mahkem eleri haki mleri- 28 Kevin 1. MITCHELL. "Neither Purse Nor Sword.Lessons Europe Can Leam From American Courts' Struggle For Democratic Legitimacy", Case Wesren Reserve Journal of International Law, Vol Terri Jennings PEREn i, "Does Judicial Independenee Exist", Judicial Independenee at the Crossroads. Editors: Stephen B. BURBANK, Harry FRIEDMAN. Sage Publications. USA s James L. GIBSON, "Chal1enges to Impartiality of Supreme Courts. Legitimacy Theory and "New-Style" Judicial Campaign". American Political Science Review VoU02. No.! February, 2008, s.59. hups dge.org

13 Mehmet Emiıı Akgiil-Yargısal Bağıms ızlık: Amerika B irleş ik Devletleri Örneğ i 125 nin seç iminde uygulanan bir yöntemd ir. Amerika Birl e şik Devletleri (ABD)' de, Almanya da yüksek mahkeme üyeleri yasama meclisleri t arafından seç ilmek tedir. Bu seçim siste mi kuvvetlerin birbirini s ın ı rlamas ı düşü n ces ine d a y anmakt adır. Temsili demokrasinin sonucu iktidar bir bütün olarak milletin temsileisi olan yasa ma organı nda toplanmı ştır. Hakiml erin yasam a orga nı tarafından seçilmesiyle yargı erki d ol aylı olarak milli iradeden kaynakl anmı ş ve diğer organlar k arşısında daha kuvvetli o l ac ak t ır. Bunun yanında seçimin halk t ara fınd an yap ı l ması duru munda ise hakimlerde bulun ması gereke n niteliklere faz la dikkat gösterilmernektedir." Seçim sis temi ile ilgili ge nel d eğerl endirme yi takiben Amerikan yargı sistemine b akıld ı ğ ınd a ise ya rgıç seçimi ile ilgili yön tem ler h akk ınd a ki tar tış m a lar özellikl e mahkemelerin amaç ları ve bunla ra na sıl ulaş ac akl arı kon uları üzerinde olmaktadır. Bu tanı ş ma l ard a iki sorun bask ın durumdad ır. Birincisi politik soru mluluk mu yoksa yargısal bağ ı ms ız lık m ı öncelikli olacak tır. Birçok ki ş i, y arg ıç ları n kan u n la rı kendi an lad ık la rı ve yorumlad ıkl a rı şeki lde uyg ulayab ilmeleri için bağıms ız lık larını en üst düzeyde gerçekleşti recek bir yol ile seçilmel eri gereği ni belirtmektedir. Diğ er bir kı sı m ise, yargıç ları nda önemli politika lar üretm eleri nedeniyle hizmet ettikleri halka hesap vermek zorunlu l uğunda oldukların ı bu neden le de ya doğrudan ya da hüküme tin organ la rı vas ı tas ı y la seçilmeleri ge r eği üzerinde durm akt adı r. İ k i n c i önemli sorun ise yetenekli yarg ıç ların nas ıl sisteme dah il ed i leceğidir. Avukatlar ve ya rg ıç lar en iyi yarg ıc ı seçeb ilecek sistem h ak kında fark lı fikirlere sahiptirler, bu farklılıkta arzu edilen yeteneklerin ne o l mas ı ge rek t iğ i konus undan kaynaklanmaktadır. B az ı l arı sadece hukuki yeterlilik, kanunlar ve huku ki usuller hakkında uz rnan lığ ı ararken, bazıl arı ise gen iş bir politik bakış açısına ve hükümetin politik uygul am al arı nı anlama yete neği ne sahip olmas ını gerek li s ay mak tad ı r. Amerikadaki yarg ıç ye te r lil iğine verilen önem ile ya rg ıç seç imindeki so ru rrı lu l uğa verilen önemiri d iğer ülkelerden farklı o ld uğu görüıü r. Kıt a Avrupasında yarg ıç lar, özel bir yarg ıç lık eğ i t i m i alm ayı tak iben profesyonelolarak kamu hizmet i vermeye baş l a r. Amerikada ise kam u ve seçilmiş temsilciler hakimin göreve getirilmesi ne ve burada k alıp 31 Şeref ÜNAL. "Anayasa Hukuku A çı sından Mahkemelerin Ba ğım srzh ğt ye Hakimlik Teminatı ", TBMM Kü ltür ve Sanat Yayurt Kurulu Yayı nlan. Ankara. ı 994. s.50

14 126 MÜHF - HAD. C. 14. Sy. 3 k almam a sın a karar verir. Amerikan y arg ıc ı daha alt seviyede mahkemelerin gerektird iği tecrübe ya da özel bir eğ i ti mi almadan bu sürece dühil olur. Federal hüküm et ve eyalet hükümetleri sadece am açl arı değ i l amaca ul aşm a yollanda farklı olan bir kaç değişik seçim sistemi kullanırl ar.f Federa l Yük sek Mahkemedeki sandalye say ıs ı sı nı rlan m ış ve sabittir. Mahkemedeki üye say ısı yasama meclisi t arafından tespit ed ilm i ş t i r. B aşkanın atama yap abilmesi mahkemed eki üyeliklerin birisinin bo şalma sı ile mümkündür. Mahkemedeki üyelikle rin b oş alması ise düzenli veya pog ram lanm ış şek il de olmamak tadır. Yüksek Mahkeme için tespit ed i l m iş bir hizmet süresi yoktur. Amerikan Anaya sası hizmetin gereklerine uyu lduğu müddetçe hizmetin bitimi için bir süre s ın ırı belirtmemi şt ir. Sadece ölüm, kendi i steği ile ay rı l ma, belli bir y aşa ulaşması nedeni yle ayrılma, suçlama (impeach ment) sebebiyle mahkeme üyeliklerind e boşalm a o l mak tad ı r. r ' atama ları n ı. Aday Olma Her başkan yüzlerce federal görevliyi seçmek zo ru ndad ı r. Fakat bu büyük bölümünü sadece isim tespiti yoluyla yapar. Yüksek Mahkemeye üye seçimi bu seçim i şlemi arasında en önemli olanlardan birisidir. Mahkemede bir üyelik bo ş aldı ğınd a B aşkan bu ü yeli ğ in d oldurulm a s ınd a genellikle akti f bir roloynar. Seçimden önce potansiyel adaylarla birebir görüşme le r yapm ası ge nel bir uygul am adı r. B aşkan bu konuda tek baş ına hareket edemez. Adalet bölümü (Justice Department) görev lilerinden ve kendi yard ımc ı larında n aday h ak kın d a bilgiler a lır. 34 Yürütmenin b a şı olan Başk a nı n do ğrudan k atılımı olmadan Yüksek Mahkeme için adayalma i şlemi ge rçe k leşmez. Yüksek Mahkeme atama ları çok önemlidir ve B aşk anın temsil gücünün diğerlerine gös terilmes ini sağlayan politik bir gösteridir." Yüksek Mahkeme adayl arı dört önemli ölçüt gözön ünde tutularak beli rlenirler. Potansiyel ad a yların nit eli ği olarak belirlenecek birinci ölçüt, aday ların ye te neğ i ve etik s tandart lard ı r. Bu ölçütlerden birinde geri kalan JZ Lawrence BAUM. American Courts. a.g.e.. s J Thomas G. Wal ker, Lee EPSTE in. a.g.e., s Lawrence BAUM. American Couı t s, a.g.e.. s. l04 35 Thomas G. Walker. Lee E P5TEİN. a.g.e

15 Mehmet Emin A kgii/-yargı sa/ Bağımsı zlı k : Amerika Birleş ik Devletleri Örneği 127 ada y senatonun onayını alamayabilir ya da senatonun on ayını alm as ına rağ men ba şkanı utandırabilir. İkinci kategori ölçüt ise adayın mahkemede görülen davalara yaklaşım biçimi diğer bir deyişle yaklaşım tarzındaki öncelikleri ve hassasiyetleridir. Bunun nedenid e Yük sek Mahkeme kararl arının çok önem li o l mas ı neden iyle başkanın kendi politik gö rüş le ri n i payla şan aday lar aramas ı dı r. Üçüncü kategori ölçüt ise ödülolarak ad land ırı lab i l i r. Adayl ar Başk anı şahs i olarak t anırl ar. Bu k i şil er sık lı k la Başkanın politik müttefiki olan tanıdığı kim selerdir. Dördüncü ölçüt ise politik d e steğin bulunmasıdır. Bazı adaylıklar demografik gruplardan faydalanılabilmek için kullanılır. Başk an grubun üyele rind en birini seçme yoluyla grubun desteğini sağl amay ı de neyebilir. B aşk anların bu ölçütlere verdikleri değerl e r fark lıd ı r. Fakat aday ın yak laş ım biçimi po litik öncelikleri, en öne mli önce liğe sahip kriterlerdir Senato Onayı B aşkan, Yüksek Mahkemedek i bo ş üyelik için bir ki şi yi aday olarak belirl edikten so nra aday lığın onay ı iş lemi için Senatoya gönderir. Aday lı k işlemi 14 sena törden o l uşan yargı komitesine gö nderilerek aday hakkında bilgiler teyit edilir, incelenir ve aday lık talebi oya sunulur. Bu usul iş lemin in u zu nlu ğu aday h akkınd ak i görü şmel erin durumuna ba ğlıd ır. Senatonun Yüksek Mahkemeye üye seç imindeki rolü bölge mahkemelerine üye seçimindeki ro lünden farklıdır. Seçim usulünde aday ın va tandaşı o l d uğu eyaletin senat ö rü öze l bir güce sahip d e ğ ild i r. Bu güç di ğer üyeler ara sında d a ğuılrm şnr. " Günümüzde aday lar fikirleri nde büyük tezatlar olm ad ık ça, yeterlilikleri ve etik duruml arı hakkında sorunlar bulunmad ıkça Sen ato tarafından büyük çoğ u n lı k la o nay lanmak tad ı rl ar. " Başkanın kendi se ç tiğ i aday ı ilan etmesi ve Senatonun aday hakkınd aki incelemeleri ara sındaki süreç boyunca diğe r k iş i ler ve gruplar ilan edilen ad ayın ye te rli liğ i hakkınd a ça lı şmalar yaparlar. Bu kiş i ve gruplar gene llikle mahkeme kararlarınd an etkilenenlerdir. Çalı ş m aları takiben aday hakkınd a olumlu ya da olumsuz gö rüş le ri n i aç ık larlar. Bu alanda en organize olan örgüt Amerikan Barosudur (ABA: America n Bar 36 Lawre nce BAUM. American Courts. a.g.e., Lawre nce BAU M. S u pre ıne Court. a.g.e., H Lawrence BAUM, "American Courts", s.107

16 128 M ÜHF - HAD, C. 14, Sy. 3 Association), Amerikan Barosunun ya n ın d a onay s ı ras ın da bu sürece dahil olan çeş i t l i alanlarda uzmanlaşmı ş ( k i ş i h akları, kadın h akları ) huku k birlikl eride mev cuttur. Bunun yanında i şçi koali sy onları ve ki ş i özgürlükleri ile ilgili gruplarda bu sürece kat ılmaktadırlar. i 997 yılında Robert Bork 'un üyeliğinin Senato tarafından in celendi ği süreçte bu Yüksek Mahkeme aday ı nı n aşırı muhafazakar o l m as ı esas alınarak aday l ığ ı, olum suz yay ın, propaganda ve sivil xoplum örgütlerinin Senato üzerind eki baskı sı sonucu redded i l m iş t i r. Bu olay Senato tarafın dan Başkan a ya pı l an tavsiyenin ne kada r önemli o l d uğu n u ve bu i şlemin art ık ulusal düzeyde politik bir hale ge ldiğ i n i kanul arru ştır." Senatonun, Başkanın g ös terd i ğ i aday konusundaki tutumunu belirlemesinde ise genelde dört faktör etkindir. Bunlardan birincisi, Başk anın senatoda ki politi k g ücüdür. Eğe r Ba ş kan politik olarak zay ıf ise potan siyel rakiplerin yarg ıç aday ı nı reddetmek için gösterece kleri çaba başarı ya ul a şa bilir. Bunu nla birlikte Başkanın partisi Sen atoda çoğun l uğu o l uştu ruyo rsa aday %90 kabul görür. B aşk anın, Se natoda çoğu n l uğa sahip bir muhalefet ile karş ı karş ıy a ka l d ığ ı durumlarda %60 o ran ında gös t e rdiğ i aday kabul görmü ştür. B aşkanın ayrılma sına az bir süre k aldı ğında Senatoda bu alanda parti zanlığın arttığı tespit ed i l m işti r. Başkanlık döneminin sonuna doğru diğ er partinin senat örleri yaklaşan seçimlerden kendi partilerinin galip ç ı k m a durumunu düşünerek Yü ksek Mahkemede b o ş olan üyeli ği muhafaza etme yi isteye bilirler.?" İkin ci faktör ise ç ı kar g ru p l arı nı n rolüdür. Senatör için seç imlerde önem taşı yan bir grubun adaya k arş ı kampanya yürütmesi durum unda senatör bunu seçimlerdek i politik durumu için olumsuz şekilde algı layabilir. Üçüncü faktör ise aday ın mevcut nitelikleridir. Ya rgı çlı ğın gerek t i rd iğ i etik değerl ere veya i şin ge rek ti rd iğ i ye te rli liğe sahip olmayan aday ları n duruml a rı zay ıft ı r. Adayların yetersiz oldu ğu konu sundaki etkili belgeler ılımlı gruplarında adaya karşı o l mal arı sonucunu ortaya ç ı karır. Dördün cüsü ise adayın mevcut durumu, senatörün bu k i şinin aday lığ ı nı n reddi için bir çaba gös termeye değ i p değmeyeceğine karar vermesinde kendisine ya rd ı mc ı olur. Bir aday Yüksek Mahkem enin davaya yak l aşım ta rzını veya poli tikas ını değişti- 39 Thomas G. Walker. Lee EPSTEİN. a.g.e ro Lawrence BAUM. "American Courts", s. 107

17 Melı me ı Emin Akgül-Yargı sal Bağım sı zlık: Amerika Birleşik Devletleri Örn eği 129 rebi lecek potansiye l güce sahipse bu kişinin adaylığ ına özel bir önem verilecektir." Aday h akkın d a yeterli bilgi top landık tan sonra Senato Ada let Komitesi kamuya açık oturumiara baş lar. Bu oturum ların amacı Komite üyelerinin adaya doğrudan sorular yöneltmesinin yanında aday hakkında görü şü olan grup ların bu gö rüş ve fikirlerini dinlemektir. Duruşmalar senatörlere aday ın görüş lerin i ve öze lliklerini halka göstermeleri imkanını verir. Komisyon süreci halka ve basına açıktır. Komisyon oturumundan sonraki son basamak ise Sen atonun oylama sürecidir. Bu aşamada senatörler tarafından adaylık i şl e m i aç ık bir oturumda t artı şılı r. Bu süreçte destekçiler ve karşıt lar kararsız senatörleri etki lemeye çalı şırlar. Senatörler üzerinde yönet im ve çıkar grup ları tarafından baskı o l u ş t u ru lu r. Sonu çta Senato adaylığın on aylanması için oylama yapar. Oylamada onay için basit çoğunluk şartı aranır. Ba şkan tarafından aday gösterilenierin sadece %20' si Senato tarafından reddedilmiştir. Onay sistemi uzun zaman dır göreli olarak iyi işlemektedir. Yasama ve yürütm e arasınd aki gerilim bu sistemi kuranl arın amaç lad ı ğ ı fren ve dengeyi s ağlamaktadır. Son zamanlarda bu sistem. yarg ıç adayl arının yeterliliklerinden ve mahkemenin ihti yaçl arından çok senatörlerin tekrar seçilmeyi ön plana çıkarma larıy la politi ze old u ğ u gerekçesiyle e l e ş ı i ri l mek ted i r." 3. Federal Yü ksek Mahkeme Ha kimleri ile İl gili Teminat Rejimi Federal Anayas a. yasa ma ve yürütmeden ayrı olarak ya rg ısa l bağı10 s ız lığ ı temin e t m iş t i r. Hakimferin görevlerini hukuka uygun olarak y ap t ı k ları sürece ömür boyu görevde kalabilme imkan larının o lması ve maaş larının azaltı lamama sı y arg ın ın bağım sı zlı ğını sağ la mak için yap ı lan düzenlemelerdir. Bu te mi n a t l arı n am a cı yarg ıç la rı n. yasa ma ve yürütme t ara fınd an etki a l t ın a a lı n m as ı nı n önüne geçmek ve kamuoyu b a skı sınd an uzak ka lmal arını s ağ lam ak t ı r. Y argı bağım sızlı ğı kendi ba şına bir sonuç deği ld ir. Hukukun üs tü nlüğü nu n tem ini için k u llanı lan bir araç t ır. Yasama ve yürütmenin kont-.ıı Lawrence BAUM. Supreme Court. a.g.e ıı Thomas G. Wnlker. Lee E PS TE İN. a.g.e. s.50

18 /30 MÜHF - HAD, C. 14, Sy. 3 rolü dışındaki yargıç lar, vatandaşa karşı ku llan ılan gücü n hu kuka uygun olup o lmadığına karar vereceklerdir. f Yüksek Mahkeme ya rgıç lığ ı görevinden gönü llü olarak çeki lmek ve emekli olmak suretiyle ayrı lınabilir ~4 aras ı dönemde 14 yargıç içinde; LO yargıç yaş ve sağ lı k nedeniyle çek ilmiş, i yargıç Bir leşmiş Milletler tem silcili ğine atandı ğı için, i ya rg ıç ise oğ l u savcı o lduğu için, i yarg ıç etik nedenlerle o l u şan baskı nedeniyle, i yarg ıçta diğer bir yargıcın seçilmesi için görevlerinden ayn lmı ş lardır." Görevden diğer ayrı lma sebebi ise itham edilmek ( impeac hment)'tir. Anayasa, vatana ihanet, rüşve t, ağır ya da hafif suçları n söz ko nusu o lduğ u hallerde itham etmek halin i düzen lemiş tir. itham için gereken meclisin çoğunluğudur ve suçlu kararının ver ilebi lmesi için ise Senatonun 2/3 çoğun luğu gereklidir. Yargıç hakkında böyle bir kararın alınmas ı yarg ıç lık görevinden ay rı lmay a neden olur." Yüksek Mahkeme y argıçları için verilen istatistiklerden bazıları ise aşağ ıdaki şek ildedi r. i 06 Yüksek Mahkeme üye s irıden ; Doğum yeri; kırsalda 27, küçük şeh ir-kasaba 49, metropolisde 30 Din; Protes tan 86, Katolik ı i, Yahudi 5, diğer 4 Cinsiyet ; erkek 105, kadın i Bölge; doğu 38, güney ve sın ır 35, orta batı 24, batı 9 Etnik köken; İ n g il te re ada 88, diğe r Avrupa ülkeleri 16, Afrika 2 Siyasi parti; Federal 13, Demokrat cumhuriyetçi 7,Whig i, Cumhuriyetçi 42, Demokrat 42, b a ğı m s ı z i Atand ık la rı nda yaşları; yaş 4 k işi, yaş 27 k işi, yaş 59, yaş i 6 k i şi atanrnı şur." 43 Carolyn Dineen KING. a.g.m., s ı Lawrence BAUM, Supreme Court, a.g.e S La wrence BAUM, Ame rican Coun s. a.g.e Thomas G. Walker. Lee EPSTEiN, a.g.e.. s.52-53

19 Melım et Emin Akgü l- Ya rgıso l Bağımsı zlık : Amerika Birleşik Devletleri Ö rneği Federal Yargı Sistemindeki YargıçlarınSeçimi Bölge Mahkemeleri (District Courts) ve istinaf mahkemeleri Yüksek Mahkeme den coğrafik olarak yetkinin da ğıtılmı ş olm a sı, yap ı l an ma ve ya r g ıç hğ ın birey sel anlamda bu mahkemelerde daha az öneme sahip olma sı nedeniyle farkhdır. Yukarıd aki iki nedenden d olayı bu mahkemelere y arg ıç seçimi usulü ve ölçütleri Yüksek Mahkeme için belirtilenlerden ayrıdır. Federal Mahkemelerdeki çok s ay ıda bo ş kadro için B aşkanın düzenli olarak yargıç atama i şini üstlenmesi uygulanabilir bir yaklaşım değildir. Ba şk an genellikle bu yetkiyi kull anacak as t l ar ı için genel ilkeleri belirtir ve sadece çok öze l duru mlarda devreye girer. Birçok Amerikan yönetimi yarg ıç la rı n seçim gö revini Adalet Bölümündeki gö revlilere ve rm iş ti r. Görevliler bu faali yeti Başkan adına yaparlar. Bir eyaletteki federa l bir mevki için Başkanın aday tespiti iş le mi n de senatonun teyidi gerekir. Senato bu i şl emde o eyaletin senatörünün - ki bu senatör başkanın parti sinden o l mas ı halinde daha güçlü ol arak - isteklerine uyar. Eğe r federal kadro için aday gösterilec ek eyaletin senatörü başk anın partisinden de ğil ise B aşkanın part isinden olan senatör etkileme ü stünlü ğünü tekelin e alabilmektedir. B azı duruml arda ise etkili o labilme yetkisini, sena törler ara ların d a paylaş abil mektedirler. New York 'un Cumhuriyetçi senatö rü dört yargı çt an birini belirleme yetki sini Demokrat parti senatörünün kull arı m asına müsaade e tm iş ti r. Senatörlerden hiçbiri B aşkanın partisind en d e ğil se bu du rumda eyalet görevlilerinin is teği ve o eyaletteki b aş k anın partisin in tem silcil erin in istekleri ön plana ç ıkma ktad ı r. Senatörle rin aday seçi mi üzerind eki etkisi Sen atodaki güçleri ile d oğru orantıhdır. Başk an ve senato arasındaki ilişk ide yargıç seç imini belirleyen son ö ğ e ise bu b oş kadronun yö netim için taşı dı ğı önemdir. Kennedy hariç olmak üzere bütün B aşkanl ar bu seç im i şl e mine arta n bir önem vermekte ve bu yetkiyi senatoya daha az oranda bırakmaktadırlar. Aday belirleme süreci ne ka tılan d iğe r öne mli bir y ap ı lan ma ise Amerikan Barosudur. Yüksek Mahke me seç imlerinin aksine Başk an Amerikan Barosu Seçim Komit esinin. potansiyel aday l arı n seç imden önce de ğerlendirilmesi i şl emine ka t ı l mas ına müsaade etmektedir. Fakat Baranun bu

20 132 M ÜHF - HAD. C. 14. Sy. 3 rolü geçen son 20 y ı l d a Başkanların bu konuda isteksiz d avranm aları nedeniyle azalm aktad ı r. a. Seçim için Gereken Nitelikler Federal Yargı çlık için belirl enen ölçütler Federal Yüksek Mahkeme ıç ın belirlene nl erıe hemen hemen ay nı d ı r. Yargı çlık görevinin yönetim ve s e rıatö r le r tarafından kend ilerini destekleyenlere bir m ükfıfat olarak verildi ği görülmektedir yılında Başkan Bush kuzenini New York Bölge Mahkemesind en temyi z mahkem esine terfi ettirm esi buna örnek olarak gösterilmektedir. Yeni ve taraftar kazanan politik akımlar aday tespiti işleminde ağ ı r lık kazanmı şlardır. Yönetim oy verenlerin ilgilerini dikkate almaktadır. Cart er yönetimi, klasik uygulamanın aksine beyaz olmayan ve kadın. ço k say ı da ad ay ı Federal Mahkemeler için ön e rm iş ti r. Ya rg ıç seçiminde önem kazanan ölçütlerd en biriside politik öncelik Iere veril en önemdir. Lib eral ya da muhafa zakar olmaları Ba şkanların adayları seçiminde etken olmaya başlamı ştır. Örnek olarak Clint on ideoloji k düşü nce l e ri n yarg ıç ların seçi minde öne mli bir ölçüt o lacağ ı nı b el inmi ştir. Seçim kampany ası süresince de Bush'un yargı ç seçim politikasınd an şik ay et ederek a t ad ı ğ ı adayların anayasal hakları s ını rl ay ı c ı bir dü şün ce yap ısına sahip o l d u k la rı nı, kendisinin k iş is e l haklara büyük önem ve rd i ğ i n i bu nedenle anayasa l hakl arı benim semi ş yarg ıç l ar at ay aca ğını ifade e t m iş ti r. b. Senato Onayı Gelenek selonay süreci Federal Y argıç kadrosunun o ld uğu eyaletin senatörü ile senato ada let komisyonunun bir and ıaşmaya varma sı üzerine kurulmu ştur. E ğ er eyalet senatörünün adaya d e ste ği yoksa sonucu, Senato ile Komisyonun antlaşması b elirlemiştir. Bu sistem 1970'Ierden sonra deği şmi ş tir. B aşkanın partisine mensup Federal Yargıç atamasının yap ı lacağ ı eya let sena törlerinin ise o nayaşamas ında hala etkisi vard ır. Ancak senatörler in etk isi, komi syonun uygun bulması ve senatonun on ay l am ası için bir garanti

21 Mehmet Emin Akgiii- Yargı sal Bağımsızlık: Amerika Birleşik Devletleri Örneği 133 t e şkil etmemektedir. Bu de ği şikl i ğ in neden i ise Federal Mah kernelerin öne-.. d kd " mının artmas in a yatma ta ı r. Federal yarg ı da yer alan, federal devlete karşı tazrninat talep lerini karara bağlayan mah kem eler," Vergi Mahkemeleri ve Si lah lı Kuvvetler Te myiz Mahkemesi ya rg ıç l a rı için görev süresi 15 y ı l d ı r. Guam, Virgin ve Kuzey Marian a adaları Bölge Mahkemeleri için ise bu süre ıo yıldır. Bunun haricinde federa l yarg ı sisteminde yer alan temyiz mahkem eleri (co urts of appeal) ve bir çok federal bölge mahkemesi için görevi n gereğ i gibi yerine getirilmesi şart ıy la yaşa m boy u görev yapma h ak kı t anınmış tır. Görevden a lın m a ile ilgil i şart lar Yüksek Mah keme ile ayn ıd ır." başlık 5. Eyalet Yargı Sitemindeki YargıçlarınSeçimi Eyalet Anayasaları farklı usu ller ihdas etmiş le rdir. Bu usuller 5 ana a ltında top lanabilir. (i) Vali tarafından atama: Bu siste mde vali yarg ıç ları ata r. Bu usulün ku lla nı ld ığ ı hem en hemen her eyalette, valinin seç imi genellikle ey alet senatosu tarafından onay lanmak zoru ndadır. S Eyal ette bu usul uygu l anmakt ad ı r. (2) Yasama seçimi: Bu siste mde ise yasama, yarg ıç ları seçer. Bu usulü uyg ulayan üç eyalet (R hode Islands, S.Carolina, Virginia) aras ın da çok far klı uyg ulama şek i lle ri mevcuttur. (3) Partilerin ka t ı ld ığ ı seçim : Burada seç men ler genel seçimlerdeki parti adaylarının arasından seçim yaparlar. Normalolarak genel seçim için yargıç adayları nı n bel irlenmesi öncelik le parti tarafından yapı lan bir ön seçim ile olur. Bu sistem 13 eyalette uyg u lan maktad ır. (4) Partilerin ka t ı lmadığ ı seç im: Bu sistemde ge nel bir seç imle seçim pusulasında hiçbir partinin işaretinin olmadığı auaylar ara sından yargıçlar seçilirler. Bu siste m LS eyalette uygulanmak tadır. 47 Lawrence BAUM. American Courts. a.g.e.. s " Cem EROGUL. age., s. t ı 7 49 L. BAUM. American Cou rts. a.g.e , httpllwww.armfor.uscourts.gov/establish. hupllwww. ustaxco urt.gov/jugges. hupllwww.usdc.u scourt s. gov/abouı -cou /l

22 134 MÜHF - HAD, C. 14, Sy. 3 (5) Missouri Pl anı : Bu sistem biraz karmaşıktır. Yargıçlık için ad ay l ar ı tepit edecek bir komisyon kurulur. Komi syon, hukukçular ve başka mesleklere mensup kişiler tarafından seçilen avukatlar ile vali tarafından seçilen hukukçu olmayanlardan oluşur. Yargıçlık makamına atama gereksinimi ortaya çıktığında komisyon kısa bir aday listesi (genellikle 3 isimden oluşan) hazırlar, vali de bu listeden birini göreve atar. Yargıç kısa bir süre görev yaptıktan sonra hakimin görevde kalıp kalmamasına karar verileceği bir genel seçim yapılır. Bu sistem 19 eyalette uygulanmaktadır, Yasama tarafından yapılan "vali tarafından atama" sistemine dayalı atama ve seçim sistemi çoğunlukla doğu kıyısındaki 13 eyalet içinde kullanı lır. Benzer şekilde partilerin katıldığı seçim tipi genellikle güney ve orta batıda yagındır. Diğer eyaletlere göre göreceli olarak daha yavaş geliştikleri için partilerin katılmadığı seçim tipi uygulanır. Mis souri planı ise coğrafik olarak daha zay ı f ş a rt l ara sahip olan eyaletlerde kullanılmaktadır. Yukarıda belirtilen beş seçim sisteminden hiçbiri sadece tek bir uygulama şekline sahip değildir. Örneğin Mis souri planının ayrıntıları eyaletten eyalete çok büyük farklılıklar gö sterir. Buna ek olarak bazı eyletlerde ise farklı sistemler birleştirilmiştir. Örneğin Ohio, partilerin katılmadığı seçim sistemini kul \anmasına rağmen, bu sistemden önce partilerin katıldığı bir ön seçimle adayları belirleyen bir sistemide kullanmaktadır. Eyaletierin bazıları farklı mahkemeler için farklı seçim sistemleri kullanmaktadır. Rhode Adasında Eyalet Yüksek Mahkemesi yargıçları yasama tarafından seçilirken. dava mahkemesi yargıçları vali tarafından atanmaktadır. Yargıçların görev süresi ile ilgili sistemlerde farklıdır. Rhode adas ında yargıçların görev süresi ya şam boyu iken Massachusetts ve New Hampshire da yargıçlar 70 yaşına kadar görev yapmaktadırlar. Başka yerlerdede yargıçlar belirlenmiş süreler ile görev yapmaktadırlar. Eyaletlerin bir kısmında görev yapma süresi istinaf mahkemesi y arg ı ç l arı için dava mahkemesi yargıçları için olduğundan daha uzundur. Eyaletlerin bazılarında bu süre 6 yıldır, bir bölümünde dava mahkemesi yargıçları için süre 4 yıl olarak belirlenmiştir.