YEDİNCİ SINIF ÖĞRENCİLERİNİN GÖRSEL OKURYAZARLIK DÜZEYLERİNİN İNCELENMESİ 1

Transkript

1 The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number: Number: 41, p , Winter II 2015 Yayın Süreci Yayın Geliş Tarihi Yayınlanma Tarihi YEDİNCİ SINIF ÖĞRENCİLERİNİN GÖRSEL OKURYAZARLIK DÜZEYLERİNİN İNCELENMESİ 1 THE EXAMINATION OF THE SEVENTH GRADE STUDENTS VISUAL LITERACY LEVELS Prof. Dr. Ahmet Şükrü ÖZDEMİR Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Arş. Gör. Sevda GÖKTEPE YILDIZ Yıldız Teknik Üniversitesi Eğitim Fakültesi Öz Okuryazarlık genel anlamda bir disiplin hakkında sahip olunması gereken bilgi ve beceriler olarak ifade edilebilir. Okuryazarlık alanlarından bir tanesi de görsel okuryazarlıktır. Görsel öğelere matematiğin hemen hemen her konusunda rastlanmaktadır. Grafikler, diyagramlar, kavram haritaları ve tablolar sıklıkla öğrenme-öğretme süreçlerinin bir parçası olarak kullanılmaktadır. Bu yüzden öğrencilerin görsel okuryazarlık becerilerinin geliştirilmesi matematik başarısı açısından önemli bir konudur. Bu çalışmanın amacı yedinci sınıf öğrencilerinin görsel okuryazarlık düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesidir. Çalışmada incelenen değişkenler matematik başarısı ve öğrencilerin sahip oldukları zekâ türleridir. Ayrıca cinsiyetin öğrencilerin görsel okuryazarlık düzeyleri üzerinde etkisi olup olmadığı araştırılmıştır. Tarama modeli bu çalışmada araştırma yöntemi olarak belirlenmiştir. Çoklu zekâ envanteri ve Görsel Okuryazarlık Yeterlikleri Ölçeği araştırmada veri toplama araçları olarak kullanılmıştır. Ayrıca yedinci sınıf öğrencilerinin matematik dersi karne notları matematik başarısı değişkeni olarak değerlendirilmiştir. Çalışmaya iki ayrı devlet ortaokulundan toplam yetmiş altı öğrenci katılmıştır. Elde edilen veriler nicel olarak analiz edilmiştir. Araştırmanın sonuçlarına göre öğrencilerin görsel okuryazarlık düzeyleri matematik dersindeki akademik başarılarına göre ve zekâ türlerine göre istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık göstermezken, cinsiyet değişkeni açısından anlamlı farklılık göstermektedir. Ancak sosyal-bireylerarası zekâ ve mantıksal-matematiksel zekâya sahip daha fazla sayıda öğrenci bulunmaktadır. Ayrıca yedinci sınıf öğrencilerinin görsel 1 Bu çalışma 1st International Eurasian Conference on Mathematical Sciences and Applications (IECMSA) ve 21.Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi nde sunulan bildirilerin revize edilmiş halidir.

2 530 Ahmet Şükrü ÖZDEMİR & Sevda GÖKTEPE YILDIZ okuryazarlık düzeyleri ile matematik dersindeki akademik başarıları arasında ve görsel okuryazarlık düzeyleri ile sahip oldukları zekâ türleri arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır. Bu sonuçlar doğrultusunda araştırmacılara çeşitli önerilerde bulunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Görsel Okuryazarlık, Matematik Başarısı, Zekâ Türleri Abstract Literacy can be expressed in general as information and competencies that were required for a discipline. Visual literacy is one of the areas. Visual elements are found in almost every mathematics topics. Graphics, diagrams, concept maps, and tables are often used as the part of the teaching-learning process. Therefore, the development of students' visual literacy skills is an important issue for their mathematics academic achievement. The purpose of the study was to examine the seventh grade students visual literacy levels with regard to various variables. The variables examined in this study were mathematics academic achievement, and students intelligence types. Besides, gender differences on visual literacy levels were investigated. Survey model was determined as the method of the study. Multiple intelligences types scale and visual literacy competencies scale were used for data collection tools. In addition, students mathematics course scores in their school report were evaluated as their mathematics academic achievement. Seventy-six students from two different public schools were participated in. Obtained data were analysed quantitatively. Results revealed that there were no significant significance differences between students mathematics academic achievement and their visual literacy levels, their intelligence types and visual literacy levels. However, there were more students that have social-interpersonal intelligence and logicalmathematical intelligence. Besides, students visual literacy levels changed significantly according to their genders. Implications for further studies were presented related to these results. Keywords: Visual Literacy, Mathematics Achievement, Intelligence Types GİRİŞ Okuryazarlık kavramı gün geçtikçe önem kazanmaktadır ve farklı alanlarda kendine yer edinmektedir. Bilgisayar okuryazarlığı, matematik okuryazarlığı, medya okuryazarlığı, çevre okuryazarlığı ve görsel okuryazarlık gibi yeni okuryazarlık türleri literatürde yer almaktadır (Stokes, 2001; Kellner, 2001). Bu da okuryazarlığın aslında disiplinler arası bir alan olduğunu göstermektedir. Görsel okuryazarlık kavramı 1960 ların ortalarından itibaren yaygınlaşmaya başlamıştır (Avgerinou ve Ericson, 1997). Aslında daha da önce tıpta Aristotles, matematikte Phythagoras, Socrates ve geometride Platon görsel nesneleri kullanmışlardır (Alpan, 2008) de görsel okuryazarlık kavramını araştırmak için New York ta Uluslararası Görsel Okuryazarlık Derneği (The International Visual Literacy Association) IVLA kurulmuştur. Uluslararası Görsel Okuryazarlık Derneği görsel okuryazarlık kavramı için Bir insanın görme yeteneğini, gözü ve diğer duyu organları ile birlikte geliştirmesi, Görsel öğelerle verilen mesajı yorumlamayı öğrenme ve görsel öğeler kullanarak mesaj oluşturma yeteneği, Sözel dili görsel dile dönüştürme ve tam tersini yapabilme yeteneği ve Görsel ortamda görsel bilgiyi değerlendirmek için araştırma yapabilme yeteneği tanımlamalarını yapmıştır (Pettersson, 1993). Heinich, Molenda ve Russel (1989) görsel okuryazarlığı, görsel mesajları anlamlandırma ve benzer şekilde mesaj oluşturma olarak tanımlamaktadır. Bir başka tanımda Wileman (1993) görsel okuryazarlığı grafiksel ve resimsel olarak verilen bil-

3 Yedinci Sınıf Öğrencilerinin Görsel Okuryazarlık Düzeylerinin İncelenmesi 531 giyi okuyabilme ve anlayabilme olarak ifade etmektedir. Görsel okuryazarlık tanımlarına bakıldığında görsel okuryazarlığın bireyin öğrenme ve öğretme süreçlerinde önemli bir unsur olduğu sonucu çıkarılabilir. Ayrıca görsel okuryazarlık, sunulan görsellerdeki gerekli bilgileri ayırt etme, güvenli bir şekilde seyahat etme gibi günlük hayatta karşılaşabileceğimiz farklı konularda öğrencilere yararlı olacaktır (İşler, 2002). Pettersson a (1993) göre bütün görsel yaşantılar kişiseldir. Örneğin çok basit resimler bile farklı çağrışımlara sebep olabilir. İçerik, biçime göre daha önemlidir. Resimlerdeki ifadeler içeriğini yorumlamada son derece etkilidirler bu yüzden yazılar büyük bir dikkatle yazılmalıdır. Verilen bir görselin içeriğinin yorumlanmasında cinsiyetler arasında önemli bir fark yoktur. Araştırmacı ayrıca eğitimsel olarak önemli bir noktaya değinmektedir Öğrencilerin resimleme, görselleştirme yeterliliklerinin zayıf olduğunu belirtmektedir, görsel öğenin içeriğini okumayı öğrenmenin gerekliliğini ifade etmektedir. Feinstein ve Hagerty (1994) görsel okuryazarlığın, okuma, yazma ve aritmetik ile beraber eğitimin dördüncü elemanı olduğunu savunmaktadır. Araştırmacı görsel okuryazarlığın neden önemli olduğunu şu şekilde açıklamaktadır: Görsel okuryazarlık ile birey düşünme sürecinde beynin her iki kısmını da kullanarak bütünsel düşünmektedir. Aynı düşünceye farklı açılardan ulaşacaktır. Bireyler kendi kararlarını alabilmek için görsel çevreyi okuyup anlayabileceklerdir. (Aktaran: İşler, 2002: 156). Günlük çevremizde pek çok görsel bilgiler bulunmaktadır. Araştırmalar görsel medya araçları ile belirli bir aşamaya kadar görsel okuryazar olabileceğimizi ifade etmektedir (Aslan, 2013). Heinich ve diğerleri (1989) görsel okuryazarlık yeterliliğini geliştirmek için iki yaklaşım önermişlerdir. İlki öğrencilere görsel öğeleri okumak ve çözümlemek için gerekli analizleri yaptırmaktır. Böylelikle öğrenciler görsel uyarıcıları anlamlandırırlar. İkincisi öğrencilerin düşüncelerini basit çizimler yardımıyla ifade etmesini öğretmektir. Görsel okuryazarlık kavramını araştıran kişilere göre görsel okuryazarlığı geliştirmenin kolay bir yolu yoktur. Teknoloji, sosyal çevre ve bireyin yaşantıları, eski bilgiler ile yeni uyarıcılar arasında ilişki kurma yeterliği görsel okuryazarlığı etkileyen etkenler arasındadır (Heinich vd., 1989). Görsel okuryazarlık ayrıca beyin ve öğrenme, görsel algı, göz hareketleri, görsel biliş ve görsel öğrenme kuramları ile yakından ilişkilidir (Alpan, 2008). Araştırmalara göre çocuklar görsel bilgiye sözel bilgiden daha çok dikkat etmektedirler (Pettersson, 1993). Görerek öğrenme çoğu bireyin aşina olduğu bir öğrenme şeklidir. Öğrenme dinleyerek % 10 oranında gerçekleşirken, görerek öğrenme oranı %80 dir. Ayrıca insanlar duyduklarının sadece %20 sini hatırlayabilirken hem görüp hem duyarlarsa hatırlama düzeyleri % 50 nin üstüne çıkmaktadır (Heinich vd., 1989). Görsel öğelere matematiğin hemen hemen her konusunda rastlanmaktadır. Grafikler, diyagramlar, kavram haritaları ve tablolar sıklıkla öğrenme-öğretme süreçlerinin bir parçası olarak kullanılmaktadır. Bu yüzden öğrencilerin görsel okuryazarlık becerilerinin geliştirilmesi matematik başarısı açısından önemlidir. Roth, Bowen ve McGinn in (1999) araştırmasına göre öğrenciler ve öğretmen adayları öğretim materyallerindeki grafiklerin yorumlanmasında zorlanmaktadır hatta bazı görsel öğeleri okumaya bile çalışmamaktadırlar. Alpan (2008) çalışmasında görsel okuryazarlık ile öğretim teknolojisi arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Görsel okuryazarlığın, öğrenme-öğretme sürecin-

4 532 Ahmet Şükrü ÖZDEMİR & Sevda GÖKTEPE YILDIZ de öğretim teknolojisinin nasıl kullanılacağını bulmaya yardımcı olacağını ifade etmiştir. Tanrıverdi ve Apak (2013) görsel okuryazarlık üzerine bir içerik analizi çalışması gerçekleştirmiştir yılları arasında Türkiye de yürütülen görsel okuryazarlık araştırmalarını incelemiştir. Araştırmalar incelendiğinde görsel okuryazarlık kapsamında görsel algı ve öğrencilerin görsel okumaları ile ilgili çalışmalarında yapıldığı sonucuna ulaşılmıştır. İncelenen 35 adet çalışmadan 20 sinin ilköğretim düzeyinde gerçekleştiği görülmektedir. Okul öncesi seviyesinde yapılan çalışmalar (Arıkök, 2001; Cengiz, 2002; Erdem, 2006; Demirci, 2010; Akaroğlu ve Dereli, 2012), ilköğretim düzeyinde öğrencilerle gerçekleştirilen çalışmalar (Akçam, 2006; Çam, 2006; Akpınar, 2009) literatürde yer almaktadır. Bu çalışmalardan Erdem (2006) tarafından yapılan çalışmada anaokulu öğrencilerinin matematiksel becerileri ile görsel algıları karşılaştırılmıştır ve öğrencilerin matematik becerileriyle görsel algıları arasında yüksek derecede ve anlamlı bir korelasyon olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca ilköğretim düzeyinde görsel okuryazarlık konusunu Türkçe dersi ile ilişkilendiren çalışmalar (Çam, 2006; Balun, 2008; Akpınar, 2009) mevcuttur. Öğrencilerinin görsel okuryazarlık yeterliliklerini geliştirecek olan öğretmenlerin ve öğretmen adaylarının görsel okuryazarlıklarını değerlendiren çalışmalar da bulunmaktadır. Whitener-Lepanto ve Harroff (2002) yaptıkları çalışmada öğretmen adaylarının görsel ve sözel okuryazarlıklarını geliştirmeyi hedeflemişlerdir. Bu amaçla çeşitli yazma, çizme etkinlikleri yapmışlardır. Çalışmada öğretmen yetiştirmede görsel okuryazarlık eğitiminin önemine dikkat çekilmiştir. Kaya (2011) coğrafya öğretmenlerinin, öğrencilerin görsel okuryazarlık becerilerini nasıl geliştirebileceğini araştırmıştır. Çalışmaya katılan öğretmenler ders kitaplarının öğrencilerin görsel okuryazarlık yeterliliklerini geliştirmede yeterli olmadığını ifade etmiştir. Atlas, harita, tablo, grafik kullanımının görsel okuryazarlık becerilerinin geliştirilmesinde etkili araçlar olarak kullanılabileceğini belirtmiştir. Bekdemir ve Duran (2012) ilköğretim öğrencileri için görsel matematik okuryazarlığı ile ilgili öz-yeterlik algılarını ölçen bir ölçek geliştirmişlerdir. Ayrıca Kiper vd. (2012) tarafından geliştirilen görsel okuryazarlık ölçeği mevcuttur. Bu çalışmada da veri toplama aracı olarak bu ölçekten yararlanılmıştır. Görsel okuryazarlık düzeyleri ile sahip olunan zekâ türleri arasında bir ilişkinin olup olmadığını incelemek de bir araştırma konusudur. Çoklu Zekâ Teorisi ise öğrencilerin baskın oldukları zekâ alanlarını belirlememize yardımcı olmaktadır. Gardner (1993) zekâ için birden çok kültürel yapı içerisinde yer alan bir ürünü şekillendirme veya problem çözme yeteneği tanımlaması yapmıştır. Araştırmacı sözeldilsel, mantıksal-matematiksel, müzikselritmik, bedensel-kinestetik, görsel-uzamsal, sosyal-kişilerarası, kişisel-öze dönük ve doğacı zekâ olmak üzere 8 zekâ türünden bahsetmiştir. Çoklu zekâ kuramını ele alarak çeşitli incelemeler yapan çok sayıda çalışma bulunmaktadır. Saban (2009) çoklu zekâ kuramı ile ilgili yapılan ulusal çalışmaların analizini yapmıştır. Bu konu ile ilgili 71 adet yüksek lisans tezine, 8 adet doktora tezine ve 18 adet makaleye ulaşmıştır. Bu çalışmalardan 34 tanesi de ortaokul öğrencileri ile gerçekleştirilmiştir. Saban (2009) tarafından yapılan çalışmadan sonra da çoklu zekâ kuramı ile ilgili çalışmalara devam edilmektedir. Demir ve Aybek (2012) dokuzuncu sınıf öğrencilerinin sahip oldukları öğrenme stilleri ve çoklu zekâ alanlarını incelemiştir. Ayrıca öğrencilerin öğrenme stilleri ile çoklu zekâ alanları arasındaki korelasyonu incelemiştir. Görsel öğrenme stili ile görsel-uzamsal

5 Yedinci Sınıf Öğrencilerinin Görsel Okuryazarlık Düzeylerinin İncelenmesi 533 zekâ alanı, bedensel-kinestetik öğrenme stili ile bedensel kinestetik ve işitsel öğrenme stili ile sözel-dilsel zekâ alanları arasında pozitif korelasyonlar tespit etmiştir. Bu çalışma yedinci sınıf düzeyinde gerçekleştirildiğinden ve görsel okuryazarlık yeterlikleri ile matematik başarısı ve zekâ türleri arasındaki ilişkiyi incelediğinden diğer çalışmalardan farklılık gösterdiği düşünülmektedir. Yukarıdaki bilgiler ışığında bu çalışmanın öncelikli amacı yedinci sınıf öğrencilerinin görsel okuryazarlık yeterlilikleri ile matematik dersindeki akademik başarıları ve zekâ türleri arasında bir ilişki olup olmadığını araştırmaktır. Ayrıca cinsiyetin öğrencilerin görsel okuryazarlık yeterlilikleri üzerinde etkisi olup olmadığı incelenmiştir. Bu doğrultuda aşağıdaki alt problemlere cevap aranmıştır: 1. Yedinci sınıf öğrencilerinin görsel okuryazarlık yeterlilikleri matematik başarılarına göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? 2. Yedinci sınıf öğrencilerinin görsel okuryazarlık yeterlilikleri zekâ türlerine göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? 3. Yedinci sınıf öğrencilerinin görsel okuryazarlık yeterlilikleri cinsiyetlerine göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? 4. Yedinci sınıf öğrencilerinin görsel okuryazarlık yeterlilikleri ile matematik akademik başarıları arasında anlamlı bir ilişki var mıdır? 5. Yedinci sınıf öğrencilerinin görsel okuryazarlık yeterlilikleri ile sahip oldukları zekâ türleri arasında anlamlı bir ilişki var mıdır? YÖNTEM Araştırma Modeli Bu araştırma tarama modelinde olup, betimsel bir çalışmadır. Tarama modeli kullanılan çalışmalarda var olan değiştirilmeye kalkmadan mevcut durumlar ve şartlar aynen ortaya konulmaya çalışılır. Evren hakkında genel bir yargıya varmak için evrenin tümü ya da ondan alınacak bir grup, örnek ya da örneklem üzerinde araştırma yapılır (Karasar, 2007). Evren ve Örneklem Araştırmanın evrenini İstanbul ilindeki tüm yedinci sınıf öğrencileri, örneklemini İstanbul ilindeki iki devlet ortaokulunda okuyan yetmiş altı yedinci sınıf öğrencisi oluşturmaktadır. Araştırma grubunun demografik özellikleri incelendiğinde çalışmaya katılan öğrencilerden 36 tanesi (% 47) kız ve 40 tanesi (% 53) de erkektir. Aynı eğitim-öğretim yılının ilk döneminde matematik dersindeki akademik başarı notları açısından bakıldığında ise 5 lik not sisteminde öğrencilerden 46 sı (% 60) beş, 15 i (% 20) dört, 10 u (% 13) üç, 5 i (% 7) iki notunu almıştır ve bir notunu alan öğrenci bulunmamaktadır. Veri Toplama Araçları Veri toplamak için Kiper, Arslan, Kıyıcı ve Akgün (2012) tarafından geliştirilen Görsel Okuryazarlık Yeterlikleri Ölçeği kullanılmıştır. Görsel okuryazarlık yeterlikleri ölçeği beşli likert tip olup, kesinlikle yapamam (1), yapamam (2), az çok yaparım (3), yaparım (4) ve kolaylıkla yaparım (5) şeklinde kodlanmıştır. Bu ölçekten alınabilecek en büyük puan 145, en düşük puan ise 29 dur. Ölçeğin hazırlanması aşamasında kapsam ve görünüş geçerliği için 5 uzman görüşünden faydalanılmış ve ölçek diğer analizleri yapılmak üzere 37 maddeden oluşturulmuştur. Ölçeğin Cronbach Alpha güvenirlik katsayısı 0.94 olarak hesaplanmıştır. Ölçek için 6 faktör belirlenmiştir. Bunlar ofis yazılımları kullanarak görselliğe önem verebilme, basılı görsel materyalleri tanımlayabilme, görsel yorumlayabilme, günlük hayatta karşılaşılan görsel mesajları ayırt edebilme, araçlar kulla-

6 534 Ahmet Şükrü ÖZDEMİR & Sevda GÖKTEPE YILDIZ narak görsel üretebilme ve görsellerdeki mesajları algılayabilme şeklindedir. Bu alt boyutlar için güvenirlik katsayıları sırasıyla 0.89, 0.83, 0.86, 0.78, 0.77, 0.68 olarak hesaplanmıştır. Tüm alt boyutlar için de ölçek yüksek derecede güvenilirdir (Kalaycı, 2014). Araştırmada kullanılan bir diğer ölçek ise Saban (2002) tarafından geliştirilen çoklu zekâ envanteridir. Ölçeğin araştırmacı tarafından çevirisi ve geçerlik güvenirlik çalışması yapılmış, güvenirlik katsayısı (α=0.93) olarak bulunmuştur. Sözel-dilsel zekâ, mantıksal-matematiksel zekâ, görselmekânsal zekâ, bedensel-kinestetik zekâ, müziksel-ritmik zekâ, kişilerarası-sosyal zekâ, kişisel-içsel zekâ, doğacı-varoluşçu zekâdan oluşan toplam 8 alt ölçekten oluşmaktadır. Ölçekte her bir zekâ alanından 10 ar tane olmak üzere toplamda 80 madde bulunmaktadır. Ölçekte; hiç uygun değil (0), çok az uygun (1), kısmen uygun (2), oldukça uygun (3), tamamen uygun (4) olmak üzere 5'li likert tipi bir değerlendirme vardır. Öğrencilerin matematik dersindeki akademik başarı notları olarak karne notları alınmıştır. Notlar 5 lik sistem üzerinden alınmıştır. En düşük not 1 ve en yüksek not 5 tir. Verilerin Analizi Çalışmada elde edilen verilerin tümü nicel olarak analiz edilmiştir, betimleyici istatistikler (standart sapma, aritmetik ortalama, maksimum, minimum) kullanılmıştır. İstatistiksel olarak kullanılacak testin belirlenmesi aşamasında öncelikle elde edilen verilerin normal dağılıma uygun olup olmadığı test edilmiştir. Verilerin normal dağılıma uygun olmadığı tespit edildiğinden öğrencilerin görsel okuryazarlık yeterliklerinin matematik akademik başarısına göre ve zekâ türleri arasında farklılaşıp farklılaşmadığını belirlemek için non-parametrik testlerden Kruskal Wallis testinden yararlanılmıştır. Öğrencilerin görsel okuryazarlık yeterliliklerinin cinsiyete göre farklılaşıp farklılaşmadığını tespit etmek için Mann Whitney U testi kullanılmıştır. Ayrıca öğrencilerin görsel okuryazarlık yeterlilikleri ile matematik başarıları ve zeka türleri arasındaki ilişkiyi bulmak için Sperman korelasyon analizi yapılmıştır. Ayrıca görsel okuryazarlık ölçeğinden alınabilecek en büyük puan 145, en düşük puan ise 29 olduğundan; puan arası düşük, puan arası orta ve puan arası yüksek görsel okuryazarlık seviyesi olarak değerlendirilmiştir. BULGULAR Bu bölümde yedinci sınıf öğrencilerinin matematik dersindeki akademik başarılarının, zekâ türlerinin ve cinsiyetlerinin görsel okuryazarlık yeterlilikleri üzerindeki etkilerinin incelendiği analizlere yer verilmiştir. Ayrıca görsel okuryazarlık seviyeleri ile zekâ türleri ve matematik akademik başarıları arasındaki ilişki araştırılarak tablolar halinde sunulmuştur. Yedinci sınıf öğrencilerinin matematik akademik başarı notları, görsel okuryazarlık yeterliliklerini belirlemeye yönelik kullanılan ölçme aracının genelinden ve her bir alt boyutundan aldıkları puanlılarla ilgili değerler Tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1. Öğrencilerin Görsel Okuryazarlık Yeterlik ölçeğinden aldıkları puanlar ve matematik akademik başarı notları Min. Maks. ss Matematik Akademik Başarı Notları Görsel Okuryazarlık Yeterlik Genel Değerlendirme Puanı Ofis yazılımları kullanarak görselliğe önem verebilme Basılı görsel materyalleri tanımlayabilme

7 Yedinci Sınıf Öğrencilerinin Görsel Okuryazarlık Düzeylerinin İncelenmesi 535 Görsel yorumlayabilme Günlük hayatta karşılaşılan görsel mesajları ayırt edebilme Araçlar kullanarak görsel üretebilme Görsellerdeki mesajları algılayabilme Tablo 1 incelendiğinde araştırmaya katılan yedinci sınıf öğrencilerinin görsel okuryazarlık yeterlilik ölçeği puanlarının ( =114.4, ss=18.2) olduğu matematik başarı notlarının ise ( =4.3, ss=0.94) olduğu görülmüştür. Bu bilgiler ile yedinci sınıf öğrencilerinin görsel okuryazarlık düzeylerinin yüksek olduğu görülmektedir. Ayrıca Tablo 1 dikkate alındığında yedinci sınıf öğrencilerinin matematik dersinden aldıkları notlara göre akademik başarı düzeyleri de yüksektir. Öğrencilerin görsel okuryazarlık yeterliklerinin her bir alt boyutundan aldıkları puanlar şu şekildedir: Ofis yazılımları kullanarak görselliğe önem verebilme alt boyutundan alınan puanların ortalaması ( =25.19, ss=5.06), basılı görsel materyalleri tanımlayabilme alt boyutundan alınan puanların ortalaması ( =15.42, ss=3.14), görsel yorumlayabilme alt boyutundan alınan puanların ortalaması ( =19.85, ss=4.32), günlük hayatta karşılaşılan görsel mesajları ayırt edebilme alt boyutundan alınan puanların ortalaması ( =22.03, ss=4.72), araçlar kullanarak görsel üretebilme alt boyutundan alınan puanların ortalaması ( =19.72, ss=3.90), görsellerdeki mesajları algılayabilme alt boyutundan alınan puanların ortalaması ( =12.09, ss=2.75) olarak hesaplanmıştır. Ölçeğin alt boyutlarından alınan değerler incelendiğinde ve alınabilecek minimum ve maksimum puanlar değerlendirildiğinde, ofis yazılımları kullanarak görselliğe önem verebilme alt boyutu için öğrenciler orta seviyededir. Basılı görsel materyalleri tanımlayabilme, görsel yorumlayabilme, günlük hayatta karşılaşılan görsel mesajları ayırt edebilme, araçlar kullanarak görsel üretebilme, görsellerdeki mesajları algılayabilme alt boyutlarında ise yüksek seviyededirler. Yedinci sınıf öğrencilerinin görsel okuryazarlık yeterliklerinin normal dağılım gösterip göstermediğine ilişkin sonuçlar Tablo 2 de verilmiştir. Tablo 2. Normallik testi sonuçları Kolmogorov- Shapiro-Wilk Smirnov Statistic df Sig. Statistic df Sig. Görsel Okuryazarlık Seviyesi Veri sayısı 30 dan fazla olduğu için Kolmogorov-Smirnov testi sonuçları değerlendirilmiş, anlamlılık değeri (p<0.05) olduğundan verilerin normal dağılıma uygun olmadığı tespit edilmiştir (Kalaycı, 2014). Yedinci sınıf öğrencilerinin görsel okuryazarlık düzeylerinin matematik başarılarına göre farklılık gösterip göstermediğine ilişkin sonuçlar Tablo 3 te verilmiştir.

8 536 Ahmet Şükrü ÖZDEMİR & Sevda GÖKTEPE YILDIZ Tablo 3. Görsel okuryazarlık yeterliklerinin matematik başarısına göre Kruskal Wallis testi sonuçları Matematik Başarı Notu N Ki-kare Serbestlik Derecesi Anlamlılık Düzeyi (p) Tablo 3 teki sonuçlara göre öğrencilerin görsel okuryazarlık düzeyleri matematik dersindeki akademik başarılarına göre istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık göstermemektedir (p>.05). Yedinci sınıf öğrencilerinin görsel okuryazarlık yeterliklerinin sahip oldukları zekâ türlerine göre farklılık gösterip göstermediğine dair sonuçlar Tablo 4 te gösterilmiştir. Tablo 4. Görsel okuryazarlık düzeylerinin zekâ türlerine göre Kruskal Wallis testi sonuçları Zekâ türleri N Ki-kare Serbestlik Derecesi Anlamlılık Düzeyi (p) Sözel-Dilsel Mantıksal- 14 Matematiksel Görsel-Uzamsal 6 Müziksel-Ritmik 5 Bedensel-Kinestetik 8 Sosyal-Bireylerarası 18 İçsel 8 Doğa 6 Tablo 4 te elde edilen sonuçlara göre öğrencilerin görsel okuryazarlık düzeyleri sahip oldukları zekâ türlerine göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir (p>0.648). Ayrıca, katılımcıların zekâ türlerine göre dağılımları incelendiğinde en çok sosyal-bireyler arası zekâya (18 öğrenci) sahip öğrencinin var olduğu görülmektedir. Daha sonra 14 öğrenci ağırlıklı olarak mantıksal-matematiksel zekâ türüne, 11 öğrenci sözel-dilsel zekâ türüne, 8 er öğrenci bedensel-kinestetik ve içsel zekâya, 6 şar öğrenci görsel-uzamsal ve doğa zekâsına ve 5 öğrenci müziksel-ritmik zekâ türüne sahiptir. Yedinci sınıf öğrencilerinin görsel okuryazarlık yeterliklerinin cinsiyetlerine göre farklılık gösterip göstermediğine dair sonuçlar Tablo 5 te gösterilmiştir. Tablo 5. Görsel okuryazarlık yeterliklerinin cinsiyetlerine göre Mann Whitney U testi sonuçları Cinsiyet N Ortalama Sırası Z değeri Anlamlılık Düzeyi (p) Kız Erkek

9 Yedinci Sınıf Öğrencilerinin Görsel Okuryazarlık Düzeylerinin İncelenmesi 537 Tablo 5 te görüldüğü gibi araştırmaya katılan yedinci sınıf kız ve erkek öğrencilerinin görsel okuryazarlık yeterlilikleri ortalama puanları arasındaki fark karşılaştırılmış ve % 5 önem seviyesinde anlamlı bir fark bulunmuştur (p<0.05). Ortalama sırası değerlerine göre kız öğrencilerin görsel okuryazarlık ölçeği puan ortalaması erkek öğrencilerden daha yüksektir. Yedinci sınıf öğrencilerinin görsel okuryazarlık yeterlilikleri ile matematik başarı notları arasındaki ilişkiyi bulmak için yapılan korelasyon analizinin sonuçları Tablo 6 da gösterilmiştir: Spearman's rho Tablo 6. Görsel okuryazarlık düzeyleri ile matematik başarı notları arasındaki Spearman korelasyon sonuçları Görsel okuryazarlık düzeyi Matematik başarısı Görsel okuryazarlık düzeyi Matematik başarısı Korelasyon katsayısı Anlamlılık düzeyi..084 N Korelasyon katsayısı Anlamlılık düzeyi.084. N Yedinci sınıf öğrencilerinin görsel okuryazarlık düzeyleri ile matematik dersindeki akademik başarıları arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır (0.084>0.05). Öğrencilerin görsel okuryazarlık düzeyi ile matematik başarıları arasındaki korelasyon değeri dur. Spearman's rho Tablo 7. Görsel okuryazarlık düzeyleri ile zeka türleri arasındaki Spearman korelasyon sonuçları Görsel okuryazarlık düzeyi Zekâ türleri Görsel okuryazarlık düzeyi Zekâ türleri Korelasyon katsayısı Anlamlılık düzeyi..415 N Korelasyon katsayısı Anlamlılık düzeyi.415. N 76 76

10 538 Ahmet Şükrü ÖZDEMİR & Sevda GÖKTEPE YILDIZ Yedinci sınıf öğrencilerinin görsel okuryazarlık düzeyleri ile sahip oldukları zekâ türleri arasındaki ilişki araştırıldığında ise benzer şekilde anlamlı bir ilişki elde edilememiştir (0.415>0.05). Öğrencilerin zekâ türleri ile görsel okuryazarlık düzeyleri arasındaki ilişki ters yönlü olup değerindedir. SONUÇ, TARTIŞMA VE ÖNERİ- LER Bu araştırmada ortaokul yedinci sınıf öğrencilerinin görsel okuryazarlık düzeylerinin matematik başarılarına, zekâ türlerine ve cinsiyetlerine göre farklılaşıp farklılaşmadığı incelenmiştir. Ayrıca öğrencilerin görsel okuryazarlık düzeyleri ile matematik başarıları ve zeka türleri arasındaki korelasyon incelenmiştir. Verilerin analizinden elde edilen sonuçlara göre yedinci sınıf öğrencilerinin görsel okuryazarlık yeterlikleri ölçeğinin genelinden aldıkları puan ortalaması ( =114.4, SS=1.2) olduğundan öğrencilerin orta düzeyde görsel okuryazarlık yeterliğine sahip olduğu söylenebilir ayrıca betimsel olarak öğrencilerin matematik dersindeki akademik başarıları incelendiğinde katılımcıların yüksek düzeyde ( = 4.3, SS=0.94) matematik başarısına sahip olduğu görülmektedir. Bu sonuçlar doğrultusunda yedinci sınıf öğrencilerin görsel okuryazarlık yeterliliklerinin ortalama düzeyde olduğu ve daha fazla geliştirilmesinin faydalı olacağı söylenebilir. Bu yeterliliğin geliştirilmesi matematik dersinde özellikle geometri öğrenme alanındaki konuların öğretimine olumlu katkı sağlayacak ve zaten yüksek olan akademik başarının daha da yükselmesine imkân tanıyacaktır. Erdem (2006) tarafından yapılan çalışma bu bilgiyi destekler niteliktedir. Ölçeğin alt boyutlarından alınan değerlere göre ofis yazılımları kullanarak görselliğe önem verebilme alt boyutu için öğrenciler orta seviyededir. Her ne kadar günümüzde ortaokul düzeyindeki öğrenciler teknolojiyle ve bilgisayarla sürekli etkileşim içerisinde olsa da ofis yazılımları gibi daha formal olan bilgisayar programları ile orta seviyede ilgilendiklerini söyleyebiliriz. Ölçeğin diğer alt boyutlarından öğrenciler aldıklarına puanlara göre yüksek seviyededirler. Basılı görsel materyalleri tanımlayabilme, görsel yorumlayabilme, günlük hayatta karşılaşılan görsel mesajları ayırt edebilme, araçlar kullanarak görsel üretebilme, görsellerdeki mesajları algılayabilme alt boyutlarındaki becerilere büyük oranda sahiptirler. Öğrencilerin bu becerileri matematik derslerinde öğrenme ortamlarında etkili bir şekilde kullanılabilir. Çünkü Alpan (2008) tarafından belirtildiği gibi öğrencilerin ders kitaplarındaki, eğitsel web sayfalarındaki ve çeşitli materyallerdeki görselleri anlamlandırabilmeleri görsel okuryazarlık becerisi gerektirmektedir. Araştırmadan elde edilen bir diğer sonuca göre yedinci sınıf öğrencilerinin görsel okuryazarlık yeterlilikleri cinsiyet değişkenine göre farklılık göstermektedir. Bu sonuçlar Petersson (1993) tarafından yapılan çalışma ile farklılık göstermektedir. Analiz sonuçlarına göre yedinci sınıf kız öğrencilerinin görsel okuryazarlık yeterlilikleri puan ortalamaları erkek öğrencilerden daha yüksek çıkmıştır. Bu sonuç mevcut çalışma için elde edilen bir sonuç olup, cinsiyet değişkeninin incelendiği diğer çalışmalarda da olduğu gibi farklı örneklemler için farklı sonuçlar elde edilebilir. Araştırmanın gerçekleştirildiği katılımcılar arasında en fazla sosyal-bireyler arası zekâya sahip öğrencinin olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Daha öğrenciler ağırlıklı olarak sırasıyla mantıksal-matematiksel zekâ türüne sözel-dilsel zekâ türüne, bedensel-kinestetik ve içsel zekâya, görseluzamsal ve doğa zekâsına ve müzikselritmik zekâ türüne sahiptir. Ancak öğrencilerin görsel okuryazarlık düzeyleri sahip oldukları bu zekâ türlerine göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir. Her ne kadar

11 Yedinci Sınıf Öğrencilerinin Görsel Okuryazarlık Düzeylerinin İncelenmesi 539 bu çalışma için istatistiksel anlamlı farklılıklar çıkmasa da öğrencinin öğrenme stillerinin, zekâ türlerinin iyi bir şekilde belirlenmesi öğretimin buna uygun olarak dizayn edilmesi önemlidir ve öğrenme-öğretme ortamlarında etkinlikler bunlara göre düzenlenmelidir. Ayrıca, Alpan (2008) tarafından belirtildiği gibi görsel bakımdan etkili bir öğretim materyali motivasyonu sağlayarak öğrencinin akademik başarısını artıracak ve öğrencinin derse yönelik pozitif tutum geliştirmesini sağlayacaktır. Yedinci sınıf öğrencilerinin görsel okuryazarlık düzeyleri ile matematik dersindeki akademik başarıları arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır. Benzer şekilde öğrencilerin görsel okuryazarlık düzeyleri ile sahip oldukları zekâ türleri arasında anlamlı bir ilişki elde edilememiştir. Alpan a (2008) göre öğrenci ile materyal arasındaki iletişimi sözcükler ve görüntüler sağlar. Sözcükler birleşerek metinleri meydana getirir. Fotoğraf, desen, resim gibi soyut öğeler ise görüntüleri oluşturur. Bütün bu öğeler birbiriyle içi içedir. Ayrıca, araştırmalara göre, öğrencilerin çoğu ders kitaplarındaki resimlerin ilgilerini çekmediğini, grafiksel şemaların anlaşılır olmadığını belirtmektedirler. Öğretmenler ise; ders kitaplarında renklendirmeler konusunda eksiklikler olduğunu, kitaplarda öğrencinin dikkatini çeken, ilginç bilgiler veren bilgilere ve estetik öğelere yer verilmediğini söylemişlerdir. Dolayısıyla, ders kitapları konu uzmanları tarafından ele alınmalıdır. (Pettersson, 1993). Araştırmadan elde edilen sonuçlar ışığında verilebilecek diğer öneriler şunlardır: Öğretmenlere, öğrenme ortamlarında kullandıkları materyalleri oluştururken görsel öğeleri daha etkili bir şekilde kullanabilmeleri için onların da görsel okuryazarlık yeterliliklerini geliştiren hizmet içi ve hizmet öncesi eğitim verilmelidir. Küçük yaşlardan itibaren okul öncesi dönemi de kapsayacak şekilde her kademede öğrencilerin görsel zekâsını geliştirmesi için fırsatlar verilmeli ve bu alanda kendisini ifade etmesi istenmelidir. Matematik dersinin dışındaki derslerde de görsel öğeler yer aldığından fen ve teknoloji, görsel sanatlar, teknoloji-tasarım gibi derslerde de görsel okuryazarlık yeterliliklerinin geliştirilmesi için etkinliklere yer verilmelidir. Görsel okuryazarlık yeterliliklerinin nasıl geliştirilebileceği konusunda araştırmalar yapılmalı ve uzmanlara danışılmalıdır. Görsel zekânın geliştirilmesinde öğretim teknolojileri ve bilgisayar destekli eğitim etkili olarak kullanılabilir. Bu yüzden araştırmalar eğitimciler, öğretim teknolojileri uzmanları ile birlikte yapılabilir. Özellikle matematik öğretiminde grafiklere, şekillere, kavram haritalarına, tablolara sık sık yer verilmelidir. Bu öğelerin doğru bir şekilde okunması ve yorumlanması için gerekli vakit ayrılmalıdır. KAYNAKÇA Akaroğlu, E. G., & Dereli, E. (2012). Okul öncesi çocukların görsel algı eğitimlerine yönelik geliştirilmiş eğitici oyuncakların çocukların görsel algılarına etkisi, Journal of World of Turks, 4(1), Akçam, H. K. (2006). Görsel okumanın ilköğretim 5. sınıf bilgi verici metinlerde anlam kurmaya etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Akpınar, B. (2009). İlköğretim 1 5. sınıflar Türkçe öğretim programları görsel okuma ve sunu öğrenme alanının değerlendirilmesi. Eğitim ve Bilim, 34(154), Alpan, G. (2008). Görsel okuryazarlık ve öğretim teknolojisi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,

12 540 Ahmet Şükrü ÖZDEMİR & Sevda GÖKTEPE YILDIZ 5(2), Arıkök, İ. (2001). Beş-altı yaş çocuklarında görsel algı eğitiminin okuma olgunluğuna olan etkisinin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Aslan, H. (2013). Gazetecilik eğitimine kuramsal bir yaklaşım: gazetecinin toplum mühendisliği ile ilişkisini kurgulamada görsel okuryazarlık ve eleştirelliğin önemi. The Journal of Academic Social Science Studies, 6(1), Avgerinou, M., & Ericson, J. (1997). A review of the concept of visual literacy. British Journal of Educational Technology 28, Balun, H. (2008). İlköğretim I. kademede uygulanan görsel okuma ve görsel sunu öğrenme alanının Türkçe öğretiminde kazanımlara ulaşmadaki etkililiği (Bingöl-Elazığ-Diyarbakır örneği). Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Fırat Üniversitesi, Elazığ. Bekdemir, M., & Duran, M. (2012). İlköğretim öğrencileri için görsel matematik okuryazarlığı öz yeterlik algı ölçeği (GMOYÖYAÖ)'nin geliştirilmesi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31(1), Cengiz, Ö. (2002) yaş çocuklarının görsel algı gelişimini destekleyici eğitim programının etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. Çam, B. (2006). İlköğretim öğrencilerinin görsel okuma düzeyleri ile okuduğunu anlama, eleştirel okuma ve Türkçe dersi akademik başarıları arasındaki ilişki. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir. Demir, R., & Aybek, B. (2012). Dokuzuncu sınıf öğrencilerinin öğrenme stilleri ve çoklu zekâ alanlarının incelenmesi. Uluslararası Eğitim Programları ve Öğretim Çalışmaları Dergisi, 2(4), Demirci, A. (2010). Görsel algı eğitiminin beş altı yaş çocuklarının görsel algı gelişimlerine etkisi. Yayınlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Erdem, M. (2006). Anaokuluna devam eden beş-altı yaş çocuklarının matematiksel becerileri ile görsel algı becerilerinin karşılaştırılması. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara. Feınsteın, H. & Hagerty, R. (1994). Visual literacy in general education. University of Cincinnati. Gardner, H. (1993). Multiple intelligences: The theory in practice. New York: A Division of Harper Collins Publishers. Heınıch, R., Molenda, M., & Russel, J. D. (1989). Instructional media and new technologies of ınstruction (Third Edition). Macmillan Publishing Company. IVLA-International Visual Literacy Association. What is visual literacy?. nt/what-visual-literacy-0 adresinden tarihinde alınmıştır. İşler, A. Ş. (2002). Günümüzde görsel okuryazarlık ve görsel okur yazarlık eğitimi. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(1), Kalaycı, Ş. (2014). SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri (6. Basım). Ankara: Asil Yayın Dağıtım. Karasar, N. (2007). Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayınları. Kaya, M. F. (2011). Öğrencilerde görsel okur yazarlık becerilerinin geliştirilmesine yönelik coğrafya öğretmenlerinin görüş ve uygulamaları. Turkish Studies, 6(2), Kellner, D. (2001). New technologies/new literacies: Reconstructing education for the new millennium. International Journal of Techno-

13 Yedinci Sınıf Öğrencilerinin Görsel Okuryazarlık Düzeylerinin İncelenmesi 541 logy and Design Education, 11(1), Kiper, A., Arslan S., Kıyıcı, M., & Akgün Ö. E. (2012). Görsel okuryazarlık ölçeği: Geçerlik ve güvenilirlik çalışması, TOJNED, 2(2), Özdemir, A. Ş., & Göktepe, S. (2012, Eylül). İlköğretim 7. sınıf öğrencilerinin görsel okuryazarlık yeterliklerinin sahip oldukları zeka türlerine göre incelenmesi. 21. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi. Istanbul, Türkiye Özdemir, A. Ş., & Göktepe, S. (2012, Eylül). The relationship between 7th grade students visual literacy competencies and their academic achievement. 1st International Eurasian Conference on Mathematical Sciences and Applications (IECMSA). Priştine, Kosova. Pettersson, R. (1993). Visual information (2nd ed.). Englewood Cliffs, NJ: Educational Technology Publications. Roth, W. M., Bowen, G. M., & Mcgınn, K. M. (1999). Differences in graphrelated practices between high school biology textbook and scientific ecology journals. Journal of Research in Science Teaching, 36(9) Saban, A. (2002). Çoklu Zekâ Teorisi ve Eğitim. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Saban, A. (2009). Çoklu zekâ kuramı ile ilgili Türkçe çalışmaların içerik analizi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri/Educational Sciences: Theory & Practice, 9(2), Stokes, S. (2001). Visual literacy in teaching and learning: A literature perspective. Electronic Journal for the Integration of Technology in Education, 1, Tanrıverdi, B., & Apak, Ö. (2013). Görsel okuryazarlık üzerine bir içerik analizi. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 26(1), Whitener-Lepanto, V., & Harroffi B. (2002). Preparing pre-service teachers for tomorrow: Is visual literacy a necessary component? pdf adresinden tarihinde alınmıştır. Wıleman, R. E. (1993). Visual Communicating. Englewood Cliffs, N. J.: Educational Technology Publications.

14 542 Ahmet Şükrü ÖZDEMİR & Sevda GÖKTEPE YILDIZ