ELEKTRĠK-ELEKTRONĠK TEKNOLOJĠSĠ

Transkript

1 T.C. MĠLLÎ EĞĠTĠM BAKANLIĞI ELEKTRĠK-ELEKTRONĠK TEKNOLOJĠSĠ BĠLGĠSAYARLA BASKI DEVRE ÇĠZĠMĠ 482BK0017 Ankara, 2011

2 Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik olarak öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmıģ bireysel öğrenme materyalidir. Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiģtir. PARA ĠLE SATILMAZ.

3 ĠÇĠNDEKĠLER AÇIKLAMALAR... iii GĠRĠġ... 1 ÖĞRENME FAALĠYETĠ BASKI DEVRE ÇĠZĠMĠ UYGULAMA PROGRAMI Programın Özellikleri Programın Tanıtılması Elektronik Baskı Devre Programı nın Teknik Özellikleri Programın ÇalıĢtırılması Ana Menünün Tanıtımı File Menüsü Output Menüsü View Menüsü Edit Menüsü Library Menüsü Tools Menüsü System Menüsü Help Menüsü UYGULAMA FAALĠYETĠ ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME ÖĞRENME FAALĠYETĠ TASARIM ORTAMI Program Tasarım Ekranı Tasarım Ekranı Menüleri Mode Selector Toolbar (Mod Seçimi Araç Çubuğu) File Print (Dosya Yazdırma) Display Commands (Görünüm Komutları) Editing Commands (Düzenleme Komutları) Layout Tools (Çizim Araçları ) Orientation Toolbar (Yön Araç Çubuğu ) UYGULAMA FAALĠYETĠ ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME ÖĞRENME FAALĠYETĠ PROGRAM MODLARI Dosya Kaydetme Pad Ekleme Çizgi Hat Ekleme Çizim Alanı Yazı (Text) ĠĢlemleri Sembol Ekleme UYGULAMA FAALĠYETĠ ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME ÖĞRENME FAALĠYETĠ BASKI DEVRE ġemasi ÇĠZĠMĠ Baskı Devre Çiziminde Dikkat Edilecek Özellikler Baskı Devre Çizim Uygulamaları Bir PCB ġemanın Hazırlanması Güç Kaynağı ġemasının PCB Devresinin Çizilmesi i

4 Ġstenilen Bir Alanın Blok Ġçerisine Alınması Blokun Kopyalanması Blokun TaĢınması Blokun Silinmesi Blokun Döndürülmesi Blokun Yazdırılması (Print) UYGULAMA FAALĠYETĠ ÖLÇME DEĞERLENDĠRME ÖĞRENME FAALĠYETĠ SEMBOLLER Bir Sembolün DeğiĢtirilmesi Eleman Değeri veya Parça Ġsmini DeğiĢtirme Bir Sembolün DeğiĢtirilmesi Parça Çizgilerinin DeğiĢtirilmesi Parça Ġsminin DeğiĢtirilmesi Sembol OluĢturma UYGULAMA FAALĠYETĠ ÖLÇME DEĞERLENDĠRME ÖĞRENME FAALĠYETĠ OTOMATĠK BASKI DEVRE ÇĠZĠMĠ Açık ġemadan Baskı Devreye GeçiĢ Elemanların Otomatik YerleĢtirilmesi Elemanların Yerlerinde Düzenleme Yapılması Baskı Devrenin Otomatik Çizimi Ġnce Çizilen Yolların (Track) KalınlaĢtırılması PCB Baskı Devre Kartına Ġsim Yazılması Baskı Devrenin Çıktısının Alınması UYGULAMA FAALĠYETĠ ÖLÇME DEĞERLENDĠRME MODÜL DEĞERLENDĠRME CEVAP ANAHTARLARI KAYNAKÇA ii

5 KOD ALAN DAL/MESLEK MODÜLÜN ADI MODÜLÜN TANIMI AÇIKLAMALAR 482BK0017 Elektrik-Elektronik Teknolojisi Alan Ortak Bilgisayarla Baskı Devre Çizimi Bilgisayarla baskı devre çizimi ile ilgili temel bilgi ve becerilerin kazandırıldığı bir öğrenme materyalidir. SÜRE 40/32 ÖN KOġUL Bilgisayarlı Devre Çizimi ve Simülasyonu modülünden baģarılı olmak YETERLĠK MODÜLÜN AMACI EĞĠTĠM ÖĞRETĠM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME AÇIKLAMALAR Elektrik elektronik devre ve Ģemalara ait baskı devrelerini bilgisayar ortamında çizmek Genel Amaç Bu modül ile elektrik elektronik devre ve Ģemalara ait baskı devrelerini bilgisayar ortamında çizebileceksiniz. Amaçlar 1. Baskı devre çizimi uygulama programının menülerini ve özelliklerini tanıyarak menü iģlemlerini yapabileceksiniz. 2. Tasarım ortamını tanıyarak tasarım menüsüne ait iģlemleri yapabileceksiniz. 3. Program modlarını tanıyarak dosya kaydetme, Pad- Hat-Sembol ekleme iģlemlerini yapabileceksiniz. 4. Baskı devre çiziminde dikkat edilecek noktaları öğrenerek baskı devre uygulamaları yapabileceksiniz. 5. Baskı devre içine sembol ekleyebilecek veya sembol düzenleme iģlemlerini yapabileceksiniz. 6. Otomatik baskı devre çizimini gerçekleģtirerek çıktı iģlemlerini yapabileceksiniz. Ortam: Bilgisayar laboratuvarı Donanım: Bilgisayar, iģletim sistemi, elektrik elektronik baskı devre çizim yazılımı Modül içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden sonra verilen ölçme araçları ile kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen modül sonunda ölçme aracı (çoktan seçmeli test, doğru-yanlıģ testi, boģluk doldurma, eģleģtirme vb.) kullanarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek sizi değerlendirecektir. iii

6 iv

7 GĠRĠġ GĠRĠġ Sevgili Öğrenci, Tarihte ilk radyonun yapımında kullanılan elektrik elektronik devre elemanları, Ģase üzerine büyük zorluklarla monte ediliyordu. Bunlar, ağır ve taģınması zor cihazlardı. Günümüzde ise bilgisayar teknolojisinin yazılımları sayesinde elektrik ve elektronikte kullanılan devre elemanları küçülmüģ ve daha az enerji ile çalıģır hâle gelmiģtir. Bu teknolojinin bizlere sunduğu kolaylıklardan biri de bilgisayarlı baskı devre tasarımının en karmaģık devre Ģemalarını bile kolay bir Ģekilde baskı devre hâline dönüģtürmesidir. Teknolojinin her geçen gün hızla ilerlediği bu zamanda, iģlerinizi daha kolay yapabilmeniz için kullanacağınız baskı devre tasarımı programı, zamandan ve iģ gücünden büyük tasarruf sağlayacaktır. Sabit veya hareket hâlindeki elektronik cihazlar arıza yaptığında baskı devre tasarımı sayesinde kısa sürede arızalar giderilir veya hazırlanan modül kart sayesinde, arızalı cihaz tamir edilerek zaman kaybı olmadan cihazların çalıģtırılması mümkün olur. YaĢamın her alanında ülkemizi çağdaģ medeniyetler seviyesine çıkarmak isteyen Atatürk ün yolundan gitmek için her türlü teknoloji ve bilgiyi kullanmamız gerekir. Günümüz bilgisayar yazılımları ile baskı devre tasarımı daha da geliģtirilerek daha farklı baskı devre tasarımlarının ortaya çıkarılmasını sağlayacaktır. Bu modül sonunda edineceğiniz bilgi ve beceriler, sizlere elektrik elektronik alanında her türlü bilgisayarlı baskı devre tasarımında yeni ufuklar açacaktır. 1

8 2

9 ÖĞRENME FAALĠYETĠ-1 AMAÇ ÖĞRENME FAALĠYETĠ 1 Uygun ortam sağlandığında devre ve Ģemaların sembol iģlemlerini gerçekleģtirerek her türlü baskı devre çizimini yapabileceksiniz. ARAġTIRMA Board Maker, WorkBench, Elektronik Devre Çizimi ve Simülasyonu, UltiBoard programlarının ne iģe yaradığını araģtırınız. Elle baskı devre tasarımı çizimi ile bilgisayarlı baskı devre çizimi arasındaki farkları araģtırınız. Boardmaker, WorkBench, Elektronik Devre Çizimi ve Simülasyonu, UltiBoard programlarının açılıģlarını, simgelerini ve program açılıģ sayfasını internette araģtırınız. Televizyon, radyo, cep telefonu vb. elektronik cihazların baskı devre kartlarını elektronik tamircilerinde inceleyiniz. Modül kart sistemi ile çalıģan TV lerin özelliklerini, arızalarının giderilmesini normal televizyon kartlarıyla karģılaģtırınız. 1. BASKI DEVRE ÇĠZĠMĠ UYGULAMA PROGRAMI 1.1. Programın Özellikleri Elektronik Baskı Devre Programı (Advanced Routing and Editing Software Programı) Elektronik Devre Çizimi ve Baskı Devre Programı paketi içinde yer almaktadır. Elektronik devrenin baskılı devresini elde etmek için kullanılan baskılı devre çizim programıdır Programın Tanıtılması Elektronik Baskı Devre Programı (Advanced Routing and Editing Software Programı) Elektronik Devre Çizimi ve Baskı Devre Programı paketi içinde yer almaktadır. Elektronik Devre Çizimi ve Simülasyonu Programı yla veya doğrudan kendi editöründe hazırlanmıģ olan elektronik devrenin baskılı devresini elde etmek için kullanılan baskılı devre çizim programıdır. 3

10 Elektronik Baskı Devre Programı ile çok kolay bir Ģekilde baskılı devre (PCB-Printed Circuit Board) oluģturulabilmektedir. Baskılı devre çiziminin elle veya otomatik olarak yapılabilmesi, tek katlı veya çift katlı çizimin yapılabilmesi, doğrudan programın kendi editöründe baskı devre çizebilecek bir Netlist oluģturabilmesi (otomatik çizim yapabilmek için gerekli program çıktısı) bu programın avantajlarıdır. Elektronik Baskı Devre Programı PCB ile elektronik devrelerin baskılı devre tasarımı yapılmasının sayamayacağımız kadar çok faydası vardır. Bunlardan bazıları Ģunlardır: Devrenin sade ve boyutlarının küçük olmasını sağlar. Seri üretimi kolaylaģtırır. Yüksek frekanslı devrelerde gürültüyü (distorsiyon) önler. Devrelerin tamir, bakım ve montajını kolaylaģtırır. PCB tasarım kurallarına uyarak baskılı devre tasarımı oluģturursak iģimiz birçok yönden çok kolay olacaktır. Elektronik Baskı Devre Programı ile elektronik devrenin PCB si hazırlandıktan sonra yazıcı (printer) ile PCB çıktısı aydinger veya asetat kâğıdına aktarılır Elektronik Baskı Devre Programı nın Teknik Özellikleri Çift taraflı en fazla 16 katlı PCB oluģturabilmemizi sağlar. Board kart çizim alanı geniģliği en fazla 10 metredir. Elektronik Devre Çizimi ve Simülasyonu Programı ile Netlist tabanlı otomatik çizim entegrasyonuna sahiptir. Elektronik Devre Çizimi ve Simülasyonu Programı nda çizilen bir elektronik devrenin simülasyonu dâhil, otomatik olarak Elektronik Baskı Devre Programı na geçip PCB sini hazırlayabiliriz. 2 boyutlu (2D) sembolleri vardır. Kütüphanesine (Library) iki boyutlu (2D) sembol çizimi ve ekleme yapılabilir. SMD (yüzey montajlı eleman) sembollerle PCB oluģturabilme özelliğine sahiptir. Limitsiz Pad (lehimleme tabanı), Track (elektriksel yol) ve Via (geçiģ deliği) kullanabilme özelliğine sahiptir. Programı kullanırken kullanıcıya özel Grid ve diğer ayarları yapma imkânı verir. Birçok formatta çıkıģ alabilme özelliği (DXF, EPS, WMF, BMP) grafik formatı ve dosya çıkıģları vardır. 4

11 1.2. Programın ÇalıĢtırılması ġekil 1.1: BaĢlatma menüsü BaĢlat > Programlar > Proteus 6 Demonsration > Ares 6 Demo seçeneklerini kullanırız (ġekil 1.1). Elektronik Baskı Devre Programı 6 Demo seçeneğine tıkladıktan sonra programımız çalıģmaya baģlar ve programın genel çalıģma alanı açılır (ġekil 1.2). 5

12 ġekil 1.2: Elektronik Baskı Devre Programı boģ çalıģma alanı 1.3. Ana Menünün Tanıtımı Elektronik Baskı Devre Programı nda File (dosya), Output (çıktı), View (görünüm), Edit (düzenleme), Library (kütüphane), Tools (araçlar), System (sistem), Help (yardım) olmak üzere 8 menü vardır. Mouse ile hangi menü tıklanırsa ilgili menü açılır. ġekil 1.3: Ana menü ġekil 1.3 te ana menü görülmektedir. Menüdeki seçeneklere sol fare tuģu ile tıklandığında gerekli ayarları yapmak üzere menü alt grupları çıkar. Bu menüler Mouse kullanmadan klavye ile de açılabilir. Örneğin, Edit menüsünde E harfinin altı çizili olduğu için Alt+E kullanılır (Klavyedeki Alt tuģu ile E tuģuna aynı anda basılır.). Diğer menülerde altı çizili harfler aynı yöntemle seçilerek açılır. 6

13 File Menüsü ġekil 1.4: File menüsü New Layout: Çizim alanında yeni PCB Ģeması çizimi için bu seçenek kullanılır. Bu seçeneğe tıklandığında yeni bir boģ alan açılacak ve ismi Untitled Lyt (adsız) olacaktır. Eğer çizim alanında PCB Ģema varsa kaydetmek için sorar. Load Layout: Daha önce oluģturduğumuz dosyayı (PCB Ģemayı) çizim alanına çağırmak için kullanılır. Bu seçeneği kullandığımızda iletiģim penceresi açılır (ġekil 1.5). Gerekli dosya adı seçilerek Aç butonuna tıklanması, o dosyanın çizim alanına yüklenmesi için yeterli olacaktır. Çizim alanında çalıģırken zaman kaybetmeden dosya yüklemek için kısa yol tuģu olarak L harfinden yararlanılır. 7

14 ġekil 1.5: Dosya çağırma menüsü Save Layout: Çizim alanında yapmıģ olduğunuz PCB çalıģmalarını kaydetmek için bu seçenek kullanılır. ġekil 1.5 teki gibi bir iletiģim kutusu ile PCB Ģemasını bir dosya adı ile kaydedebilirsiniz. Çizim alanında çalıģırken klavyedeki S harfini kısa yol tuģu olarak kullanabilirsiniz. Save Layout As: Çizim alanındaki PCB çalıģmanıza bir isim vererek kaydetmenizi sağlar. Gerekirse farklı isim ile dosyaya kaydetme imkânı sağlar. Bu seçenek her çalıģtırıldığında Save Design iletiģim penceresi karģınıza gelir. Clear Netlist: Çizim alanı üzerinde bulunan baskı devre Ģemasındaki Net lerin tamamını siler. Load Netlist: Daha önceden File-Save Netlist komutu ile kaydedilmiģ olan Net leri geri çağırır. Save Netlist: Çizim alanı üzerindeki PCB Ģemada bulunan Net leri bir dosya hâlinde kaydeder. Import DXF: Çizim alanına DXF grafik formatına sahip bir dosya eklemek için kullanılır. Import Bitmap: Çizim alanına Bitmap BMP grafik formatına sahip bir dosya eklemek için kullanılır. Import Region: Bu seçenek, daha önceden yapılmıģ PCB çalıģmalarının bir bölümünü veya tamamını (Export Region komutu yardımıyla kaydedilmiģ olması Ģartıyla), çizim alanındaki PCB Ģemaya eklemeye yarar. Daha önceden 8

15 çizilmiģ Ģemanın bazı kısımlarını ya da tamamını tekrar çizmeden çalıģma alanına çağırarak dosyamıza ekleyebiliriz. Bu komut, zamandan tasarruf etmemizi sağlar. Export Region: Çizim alanındaki PCB çalıģmasının bir bölümünün (sonraki çalıģmalarda faydalanmak üzere) kaydedilmesini sağlar. PCB Ģemanın bir bölümünün kaydedilmesi için imleci istediğimiz noktaya götürürüz. Fare sol tuģuna basılı kalarak kaydetmek istediğimiz alan, blok içerisine alınır. Daha sonra Export Region komutu tıklanır ve istenilen isimle kayıt tamamlanır. Mail To: Çizim alanında çalıģtığımız PCB Ģemasını veya bitmiģ çizimi Outlook Express programı yardımıyla baģkalarına e-posta olarak göndermenizi sağlar. ġekil 1.6: Mail To penceresi Exit: Elektronik Baskı Devre Programı ndan çıkmak için kullanılır. Bu seçenek tıklandığında çizimi kaydetmek için sorar. Eğer kaydolmuģ ise sormaz Output Menüsü ġekil 1.7: Exit penceresi Bu menü Elektronik Baskı Devre Programı nda yapılan PCB çizimlerinin yazıcı çıktısını almak için kullanılır. 9

16 ġekil 1.8: Output menüsü Print: Çizim alanındaki çalıģmayı kâğıda aktarır. Bu seçenek çalıģtırıldığında ġekil 1.9 daki pencere karģımıza gelir. Yapılacak ayarlar aģağıda açıklanmıģtır. ġekil 1.9: Print Layout iletiģim penceresi Printer: Bilgisayara bağlı yazıcı tanımlanır ve ayarları yapılır. Options: PCB Ģemanın renk ayarları yapılır. Mode: Kâğıda aktarılacak PCB Ģemanın aģağıdaki komutlarla ayarları yapılır: o Artwork: PCB Ģemanın tamamının, o Solder Resist: Lehim yüzeyi bağlantısı olan yüzeylerinin, o SMT Mask: Plaketin boyutunun, o Drill Plot: Pad lerin tamamının (kâğıda) çıktısını alırız. Copies: Bu bölümde PCB Ģemanın kaç adet bastırılacağı belirlenir. 10

17 Eğer ARTWORK aktif ise; Top Copper: Üst bakır yüzeyin basılmasını sağlar. Bottom Copper: Alt bakır yüzeyin basılmasını sağlar. Top Silk: Üst eleman yüzeyine eleman sembollerinin basılıp basılmayacağını belirler. Bottom Silk: Alt eleman yüzeyine eleman sembollerinin basılıp basılmayacağını belirler. Inner: Katlardan istenilenin seçilip basılmasını sağlar. Mech: Mekanik yüzeylerin basılmasını sağlar. Eğer Solder Resist aktif ise; Top Resist: Üst bakır yüzeydeki Pad lerin basılmasını sağlar. Bottom Resist: Alt bakır yüzeydeki Pad lerin basılmasını sağlar. Eğer SMT Mask aktif ise; Top Mask: Üst bakır yüzey kenar çizgisinin çıktısının alınmasını sağlar. Bottom Mask: Alt bakır kenar çizgisinin çıktısının alınması sağlar. Eğer Drill Plot aktif ise; Drill: Yalnızca Pad (lehimleme tabanlarının) deliklerinin basılmasını sağlar. AĢağıdaki seçenekler her zaman aktiftir. Board Edge: Plaket kenar çizgisinin basılmasını sağlar. All: Artwork bölümündeki bütün seçeneklerin onaylanmasını sağlar. None: Artwork bölümündeki bütün seçeneklerin onaylanmasını iptal eder. Scale: Bu bölümde kâğıda aktarılacak PCB Ģemanın ölçeklendirme ayarları yapılır. Rotation: Kâğıda aktarılacak PCB Ģemanın yatay (horizontal) veya dikey (vertical) olarak bastırılması seçilir. Reflection: Bu bölümde kâğıda aktarılacak PCB Ģemanın normal veya ayna görüntü (mirror) çıktısının alınıp alınmayacağının seçimi yapılır. Print To File: Bu bölümde PCB Ģema PRN uzantılı dosyaya kaydedilir. Kâğıda çıktısını iptal eder. NOT: PCB Ģema kâğıt boyutlarından çok küçükse pencerede gösterilen PCB Ģemasını fare ile sol tuģa basılı tutarak kâğıdın uygun yerine yerleģtiririz (ġekil 1.9). Printer Setup: Elektronik Baskı Devre Programı, bilgisayara bağlı olan yazıcıyı kullanır. Eğer siz bağlı yazıcıyı değiģtirmek istiyorsanız bu seçeneği kullanarak yazıcı ayarlarını yapabilirsiniz. ġekil 1.10: Yazıcı ayarları iletiģim penceresi 11

18 Printer Information: Bilgisayarınıza bağlı bulunan yazıcının Windows iģletim sistemi ve Elektronik Baskı Devre PCB Programı na bağlı olarak teknik özelliklerini geniģ ve detaylı olarak vermektedir. ġekil 1.11: Printer Capabilities iletiģim penceresi Set Output Area: Bu seçenek çizim alanındaki PCB Ģemanın istenilen bölümünün kâğıda aktarılması için kullanılır. Bu seçenek çalıģtırıldığında fare imleci Ģekil değiģtirir. ġekil 1.12: Fare imlecinin son hâli Fare imleci ġekil 1.12 deki Ģekli aldıktan sonra fare, sol tuģuna basılı kalarak istenilen bölüm blok içerisine alınır. Daha sonra Print seçeneği aktif edilerek PCB Ģemanın istenilen bölümünün kâğıda aktarılması sağlanır. Set Output Origin: CADCAM (bilgisayar destekli tasarım, bilgisayar destekli üretim) çıkıģ için orijin (baģlangıç) noktası belirler. Bu seçenek çalıģtırıldıktan sonra mouse ġekil 1.13 teki Ģekli alır. ġekil 1.13: Set Output Origin den sonra fare imlecinin durumu Set Output Origin komutu çalıģtırılıp fare imleci ġekil 1.13 teki gibi olunca çizim alanında orijin noktası olarak seçeceğiniz yere götürüp farenin sol tuģuna tıklayınız. Orijin noktası mavi olarak ġekil 1.14 teki gibi olacaktır. Orijin noktası artık sizin istediğiniz yere gelmiģtir. ġekil 1.14: Orijin noktasının son hâli 12

19 Export Bitmap: Çizim alanındaki PCB çalıģmasının, Bitmap (BMP) resim dosyası formatında kaydedilmesini sağlar. Bu komut seçildiğinde ġekil 1.15 teki iletiģim penceresi ekrana gelir. ġekil 1.15: Export Bitmap iletiģim penceresi Yukarıdaki iletiģim penceresi ayarlanarak çizim alanındaki PCB Ģemasının resim dosyası olarak kaydedilmesi sağlanır. Kullanmadan önce yapılması gereken ayarlar Ģunlardır: Artwork: PCB Ģemanın tamamı (Pad ler, semboller, Track lar vb.) Solder Resist: Lehim yüzeyinde bağlantısı olan Pad leri SMT Mask: Plaketin Ģeklinin tamamı Drill Plot: Pad lerin tamamı Bu seçeneklerden herhangi biri mode konumunda aktif yapıldığında nelerin kaydedileceği belirlenir. Layers: PCB Ģemanın hangi katının veya katlarının kaydedileceği seçilir. Resulation: Resim kalitesini (DPI) ve boyutunu belirler. Colours: PCB Ģemanın resminin tek renk (Mono) veya ekranda görüldüğü Ģekilde kaydedileceğini ayarlar. Rotation: Resmin yatay veya dikey olacağını belirler. Reflection: Resmin olduğu gibi veya ayna görüntüsünde (Mirror) kaydedileceğini belirler. Compesation: Resim dosyası olarak PCB Ģemayı kaydetmeden önce pikseller (bir görüntüyü oluģturan en küçük nokta) arası mesafesini ayarlar. Filename: Fare ile bu butona tıkladığınızda PCB Ģemanın resim dosyası olarak açılan iletiģim penceresi üzerinden bilgisayara kaydedileceği konum ve dosya ismi belirlenir. Export Metafile: Çizim alanındaki PCB Ģemanın, Metafile (WMF) resim dosyası formatında kaydedilmesini sağlar. Bu seçenek aktif yapıldığında Ģekil 1.15 teki iletiģim penceresine benzeyen bir pencere açılır (Bu pencerenin açıklamalarını Export Bitmap seçeneği altında bulabilirsiniz.). Export DXF File: Çizim alanındaki PCB Ģemanın EPS resim dosyası formatında kaydedilmesini sağlar. Bu seçenek aktif yapıldığında Ģekil 1.15 teki 13

20 iletiģim penceresine benzeyen bir pencere açılır (Bu pencerenin açıklamalarını Export Bitmap seçeneği altında bulabilirsiniz.). Export Vector File: Çizim alanında bulunan PCB Ģemanın HGL dosyası formatında kaydedilmesi için bu komut kullanılır. Bu seçenek aktif yapıldığında ġekil 1.15 teki iletiģim penceresine benzeyen bir pencere açılır (Bu pencerenin açıklamalarını Export Bitmap seçeneği altında bulabilirsiniz. Farklı olan kısmı Device bölümüdür. Bu bölümdeki formatlar çıkıģa bağlanacak olan cihazlara göre seçilmelidir.). ġekil 1.16: Vector Export iletiģim penceresi Export Overlay: Çizim alanında bulunan PCB çalıģmasının, Bitmap (BMP) resim dosyası formatında hafif renk tonunda kaydedilmesini sağlar. Daha sonra da seçilen diğer katmanlarla üst üste getirilerek (istenilen katmanların hepsi aynı anda görüldüğü için) kolay takip sağlanmıģ olunur. Bunun için açılacak olan ġekil 1.17 deki iletiģim penceresinde gerekli ayarlar yapılır. ġekil 1.17: Export Overlay iletiģim penceresi 14

21 Manufacturing Notes: ÇalıĢma sayfasında bulunan PCB Ģema ile ilgili gerekli açıklamalar bu seçenek kullanılarak ġekil 1.18 deki iletiģim penceresi aracılıyla kayda geçilir. Daha sonra Manufacturing Notes komutu ile açıklamalar incelenebilir. ġekil 1.18: Manufacturing Notes iletiģim penceresi CADCAM Output: Çizim alanında bulunan PCB Ģema bu komutla CADCAM komutlarına dönüģtürülür. Bu seçenek aktif yapıldığında açılacak olan iletiģim penceresi ile ilgili açıklamaları Export Bitmap seçeneği altında bulabilirsiniz. ġekil 1.19: CADCAM Output iletiģim penceresi Gerber Wiew: Bütün gerber dosyalarını ve çizim alanındaki PCB Ģemanın daha önce CADCAM Output komutuyla kaydedilmiģ Ģeklini çizim alanına 15

22 getirmek için kullanılır. Bu komut seçildiğinde iletiģim penceresi yardımıyla (ayarlayarak) istenilen katları seçebilirsiniz. Pick and Place File: Bu seçenek, çizim alanındaki PCB Ģemanın yerleģim ve eleman yerini yazı dosyası Ģeklinde gösteren bir komuttur. ġekil 1.20: PCB Ģemasındaki elemanların yerlerinin Text (yazı) dosyası olarak görülmesi View Menüsü Görünüm menüsüdür. Elektronik Baskı Devre Programı nın ekran görünümünü değiģtirmek için kullanılır. ġekil 1.24 te bu menüyü görmekteyiz. ġekil 1.21: View menüsü Redraw: Çizim alanında bulunan PCB Ģemanın görüntüsünün yinelenmesidir. ġema üzerinde çalıģma yaparken klavyeden kısayol tuģu olan R ye basılır. 16

23 Flip: Tasarım alanındaki PCB Ģemanın alttan (tersten) görüntüsünü elde etmek için kullanılır. Kısayol tuģu klavyeden F dir (bk. ġekil 1.22). (a) (b) ġekil 1.22: Flip komutu Grid: Çizim alanında bulunan Gridlerin (noktaların, ızgaraların) görünmesini ya da görünmemesini sağlar. Klavyeden G tuģuna basarak bu komutu çalıģtırabilirsiniz. (a) (b) ġekil 1.23: Grid komutu a) Kapalı b) Aktif Layers: Bu komut yardımıyla PCB Ģemasının istenilen katları çalıģma alanında görüntülenir. Kısayolu Ctrl+L dir. 17

24 ġekil 1.24: Layers penceresi Metric: ÇalıĢma alanında bulunan fare imleci hareketinin milimetrik veya inç olarak sağ alt köģede gösterilmesini sağlar. Kısayolu M tuģudur. Origin: Bu komut çalıģtırıldığında imlecin Ģekli değiģir. ÇalıĢma alanında tıkladığımız yer orijin noktası olur. Kısayolu O tuģudur. ġekil 1.25: Origin komutu sonrası fare imleci Z-Theta: Bu seçenek çalıģtırıldığında imlecin bulunduğu yer ile taģındığı yer arasındaki uzaklık ve açı değerlerini durum satırından öğrenebiliriz. Kırmızı renk uzaklığı mavi renk açıyı verir. Kısayolu Z tuģudur. ġekil 1.26: Z-Theta komutu öncesi ve sonrası X Cursor: Tasarım alanındaki imlecin görünüģünün seçilmesinde kullanılır. Kısayol tuģu X tuģudur. ġekil 1.27: X Cursor komutu sonrası imleç Goto XY: Bu seçenek yardımıyla imleci istediğimiz koordinatlara götürebiliriz. Kısayolu Ctrl+G dir. ġekil 1.28: Goto XY penceresi 18

25 Goto Component: Bu komut tasarım alanı içerisinde bulunan PCB Ģema üzerindeki istenilen parçanın aktif hâle getirilmesi ve yaklaģtırılmasını (zoom) sağlar. Kısayolu Ctrl+C dir. Goto Compenent komutu tıklandıktan sonra ġekil 1.29 daki pencere ekrana gelir. Bu pencerede compenent kısmına eleman sembolü yazılıp onaylandıktan sonra istenilen eleman aktif hâle getirilerek yakınlaģtırılır. ġekil 1.29: Goto Component komutu öncesi ve sonrası Goto Pin: Bu komut çalıģtırıldığında açılan iletiģim penceresi kutusuna, parçanın ID numarası ve Pin numarası girilirse imleç seçilen parçanın Pin numarası üzerine gider ve Pin aydınlatılır (Aktif hâle getirilir.). Kısayol tuģu Ctrl+P dir. ġekil 1.30: Goto Pin uygulaması öncesi ve sonrası Snap 1th-5th-25th-50th: Tasarım alanındaki Gridlerin (ızgara) aralarındaki mesafeyi ayarlar (ġekil 1.31). 50 th 1 th 19

26 ġekil 1.31: Snap ayarlarının Gridlere etkisi Pan: Bu komut çalıģtırıldığında imleç biçim değiģtirir. ÇalıĢma alanı içerisinde herhangi bir yere götürülüp sol tuģ tıklandığında göstergenin bulunduğu yer merkez olur. F5 tuģu ile klavyeden aktif edilir. Zoom In: Tasarım alanında bulunan PCB Ģemasının görüntüsünü yakınlaģtırır (büyütür). F6 tuģu ile klavyeden aktif hâle getirilir. Zoom Out: Tasarım alanında bulunan PCB Ģemasının görüntüsünü uzaklaģtırır(küçültür). F7 tuģu ile klavyeden aktif edilir. Zoom All: Tasarım alanındaki çalıģmanın tamamını ekranı kaplayacak Ģekle getirir. F8 tuģu ile klavyeden aktif hâle getirilir. Zoom To Area: Tasarım alanındaki PCB Ģemasının seçilen kısmını ekranı kaplayacak Ģekilde büyütmek için kullanılır. Bu komut aktif yapıldığında imleç görünüģü ġekil 1.12 deki gibi olur. Büyütülmek istenen bölge imleç ile fare sol tuģuna basılı kalarak blok içerisine alınır. Bu iģlemden sonra fare sol tuģu bırakıldığında belirlenen bölge büyütülmüģ olur. Toolbar: PCB tasarımı yaptığımız Elektronik Baskı Devre Programı kullanıcıları iģlerinin daha hızlı olmasını istedikleri zaman araç çubuklarından yararlanır. Bu komut seçildiğinde ġekil 1.32 deki iletiģim penceresi ekrana gelir. Bu iletiģim penceresinden istenilen menüler seçilerek o menüye ait alt menülerin ekranda görülmesi veya kaldırılması tercih edilebilir. ġekil 1.32: Toolbars iletiģim penceresi 20

27 Edit Menüsü Düzen menüsüdür. PCB Ģeması üzerinde düzeltme ve değiģiklikleri yapmak amacı ile kullanılmaktadır. Bu menü aktif yapıldığında tasarım alanına gelen iletiģim penceresi ile kopyalama, kesme, yapıģtırma vb. iģler yapılabilir. ġekil 1.33: Edit menüsü Undo: Tasarım alanında yapılan iģleri sondan geriye doğru sırasıyla bir geri alır. Kısayol tuģu olarak Ctrl+Z kullanılabilir. Redo: Tasarım alanında yapılan ve geriye alınan iģleri sırasıyla bir ileri alır. Kısayol tuģu olarak Ctrl+Y kullanılabilir. Tag Filter: Bu komut tasarım alanındaki PCB Ģema üzerinde blok içerisine alınan kısmı, iletiģim penceresinden yapılan tercihlere göre filtreleme yaparak ekranda görüntüler. Ctrl+X kısa yol tuģlarıdır. ġekil 1.34: Tag Box Filter 21

28 Align: Seçilen nesneleri, noktalar (ızgara) üzerinde belirli bir konuma getirir (ayarlar). Kısayolu Ctrl+A dır. Replicate: Bu komut istediğimiz Ģemayı istediğimiz kadar ve istediğimiz boģluklarla kopyalar. Replicate komutu tıklandığında ġekil 1.35 teki pencere ekrana gelir. Açılan pencerede ilk iki satır boģluk mesafesini, son komut ise kopya sayısını belirler. ġekil 1.35: Replicate komutu penceresi Send To Back: Bu komut üst üste bulunan PCB parçalarından istemediğimizi seçerek seçtiğimizi diğerinin altına gönderir. Bir parça eğer baģka parça çağrılmadan önce seçilip bu komut çalıģtırılırsa seçili parça hep üstte kalır. Kısayolu Ctrl+B dir. Bring To Front: Bu komut üst üste bulunan PCB parçalarından istemediğimizi seçerek seçtiğimizi diğerinin üstüne gönderir. Bir parça eğer baģka parça çağrılmadan önce seçilip bu komut çalıģtırılırsa seçili parça hep üstte kalır. Kısayolu Ctrl+F dir. Bir nevi Send To Back komutunun tersidir. Convert Vias To Pads: Tasarım alanında seçtiğimiz Via yı Pad e dönüģtürür. Bu komutu kullanmadan önce Tag Filter komutundan Via filtresi aktif edilmeli daha sonra Via seçilerek bu komut kullanılmalıdır. Duplicate Layer: Bu seçenek PCB Ģemanın katlarını çoğaltmak için kullanılır. Duplicate Layer komutu tıklandığında ġekil 1.36 daki pencere ekrana gelir. Açılan pencereden gerekli ayarlar yapılır. ġekil 1.36: Duplicate Layer iletiģim penceresi 22

29 Source, kopyalanacak kaynak PCB kat seçimini, Destn, PCB nin kopyalanacağı hedef kat seçimini, Object types to copy, kopyalanacak nesneleri ifade eder. New Component: Bu komut Elektronik Baskı Devre Programı na kayıtlı parçaların yeni bir isimle yeniden kaydedilmesini sağlar. Yeni isimle oluģturduğumuz parçalar Components seçeneği altında toplanır. New Component komutu tıklandığında ġekil 1.37 deki pencere ekrana gelir. Açılan pencereden gerekli ayarlar yapılır. ġekil 1.37: New Components menüsü Name, oluģturulacak yeni parçanın ismini, Package, kayıtlı parçanın adını ifade eder. New Pad Style: Bu komut yeni bir Pad (lehimleme tabanı) oluģturmak için kullanılır. Bu komut aktif yapıldığında ġekil 1.38 deki iletiģim penceresi çalıģma sayfasına gelir. Name (isim) kutusu karģısına tasarladığımız yeni Pad in ismini yazar Normal veya SMT kısmından da Pad in Ģeklini seçer ve OK düğmesine fare ile tıklarız. Bu kez karģımıza ġekil 1.39 daki gibi iletiģim penceresi gelir. Bu iletiģim penceresinden yeni Pad in ölçüleri ayarlanarak OK düğmesine tıklanır. ġekil 1.38 deki örnekte Pad in Ģekli Square olarak seçildiğinden Ģekil, kare Pad olarak araç çubuğu altında çıkar. ġekil 1.38: New Pad Style penceresi ġekil 1.39: Edit Square Pad Style 23

30 New Pad Stack: Yeni bir Pad yığını oluģturmak için kullanılır. Elektronik Baskı Devre Programı ndaki her bir baskı devre katmanı için farklı ölçü ve Ģekillere sahip Pad oluģturulmasına imkân verir. Bu komut seçildiğinde ġekil 1.40 taki iletiģim penceresi ekrana gelir. Ġlgili kutulara istenen bilgiler girildikten ve Continue düğmesi tıklandıktan sonra ġekil 1.41 deki yeni bir pencere ekrana gelir. Bu iletiģim penceresi, yeni oluģturacağımız Pad Stack için her bir yüzey ve katman için aynı veya farklı ölçü ve özellikler seçmemize imkân verir. Örneğin 1. yüz için daire Pad seçersek 2. yüz için kare Pad seçebiliriz. 1.40: Create New Padstack penceresi ġekil 1.41: Edit Padstack penceresi ġekil New Trace Style: Yeni bir Track yol oluģtururak Elektronik Baskı Devre Programı kütüphanesine kaydeder. Bu komut aktif yapıldığında ġekil 1.42 deki iletiģim penceresi ekrana gelir ve buradan gerekli ayarlar yapılır. ġekil 1.42: Edit Trace Style penceresi New Via Style: Yeni Via (geçiģ deliği) oluģturarak Elektronik Baskı Devre Programı kütüphanesine kaydeder. Bu komut aktif yapıldığında iletiģim penceresine yeni bilgiler girilir. ġekil 1.43: New Via Style penceresi ġekil 1.44: Edit Circular Pad Style penceresi 24

31 Tidy: Bu komut çalıģtırıldığında çizim alanında bulunan fakat kullanılmayan parçaları silerek temiz bir çalıģma yapılmasını sağlar Library Menüsü Library, kütüphane demektir. Bu menü Elektronik Baskı Devre Programı nda kütüphaneye kompenent ekleme, çağırma veya kütüphaneyi düzenleme gibi iģlemleri yapmamızı sağlar. Bu komut aktif yapıldığında ġekil 1.45 teki iletiģim penceresi ekrana gelir ve buradan gerekli ayarlar yapılır. ġekil 1.45: Library menüsü Pick Package/Symbol: Ġsmini bildiğimiz elektronik parça veya elemanı (komponent) çağırmak için kullanılır. P harfi kısayol tuģudur. Bu komut seçildiğinde ġekil 1.46 daki iletiģim penceresi ekrana gelir. Bu pencerede parçanın ismi biliniyorsa üst kutudaki name or text to search for kısmına yazılır. Fakat birçok parçanın adını hatırlamak zor olacağından match name kısımındaki beginning with text seçeneği iģaretlenerek isim kutusuna parça ismindeki ilk iki harf yazılır. Bu iki harfle baģlayan bütün elemanlar matches kutusunda görülür. Bu kutudan istenilen parçanın üzerine çift tıklanarak kullanıcı kütüphanesine getirilir. ġekil 1.46: Kütüphaneden parça (eleman) seçme 25

32 Make Package: Elektronik Baskı Devre Programı kütüphanesinde olmayan parçaların oluģturulup eklenmesi için kullanılır. Kütüphanede olmayan malzemeler bir elektronik parçanın kılıf yapısı Pad leri ve çizgileri (2D grafik menüsü) kullanarak oluģturulur. OluĢturulan yeni Ģekil sağ tuģla blok içerisine alınıp make package komutu aktif yapılarak açılan iletiģim penceresinden isimlendirilip kullanılmak üzere kütüphaneye kaydedilir. ġekil 1.47: Make Package penceresi Make Symbol: Yeni oluģturulan parçaya isim verilerek kütüphaneye kaydedilir. ġekil 1.48: Make symbol penceresi Decompose: Elektronik Baskı Devre Programı kütüphanesinde bulunan bir parçayı tasarım alanına çağırıp yeniden düzenlemeye veya yeni sembol oluģturmaya yarar. ġekil 1.49: Düzeltilecek komponent ġekil 1.50: Decompose komutunun uygulanması 26

33 Compile To Library: Çizilen yeni parça kütüphaneye kaydedilir. ġekil 1.51: Compile To Library komutu penceresi Library Manager: Kütüphane ile ilgili her türlü iģlem, bu menü sayesinde yapılır. Bu seçenek çalıģtırıldığında ġekil 1.52 deki iletiģim penceresi ekrana gelir ve buradan gerekli ayarlar yapılır. ġekil 1.52: Library Manager penceresi Bu menüdeki komutlar: Dump library: Seçtiğimiz kütüphane ya da parça hakkında bilgi verir. Delete library: Seçtiğimiz kütüphaneyi siler. ADI library (Asc II Data Import library): Bu komut klasörde kayıtlı bulunan ASCII formatındaki bilgileri kütüphaneye kaydeder. Backup library: Seçtiğimiz kütüphaneyi yedekler. File attribute: Seçtiğimiz dosyanın ana özelliğini değiģtirir. Pack library: Seçtiğimiz kütüphaneyi paket yapar. Order: Kütüphanelerin sırasını belirlemek için kullanılır. Unselect all: Kaynak kütüphanedeki seçilen bütün parçaların seçili hâlini kaldırır. Select all: Kaynak kütüphanedeki bütün parçaları seçer. Yaptığımız iģlemin yönünü gösterir. Copy items: Seçilen parçaları istediğimiz kütüphaneye kopyalar. 27

34 Move items: Seçilen parçaları istediğimiz kütüphaneye taģır. Delete items: Seçilen parçaları siler. Rename items: Seçilen parçaların ismini değiģtirir. Informatıon: Seçilen kütüphane ve parça ile ilgili bilgileri verir Tools Menüsü Tools araçlar demektir. ġekil 1.53: Tools menüsü Real Time Snap: Bu komut seçili ise çalıģma alanında bulunan fare imlecinin uç kısmında Ģekli meydana gelecek, bağlantı yapmak kolaylaģacaktır. Bu komut onaylı değilse iģareti oluģmayacaktır. Ctrl+S kısa yol tuģlarıdır. View menüsünden kursör de aynı iģlemi yapar. Trace Angle Lock: Bu komut seçili olursa çizilen yolların (Track) dönüģ (eklem) yerleri 90º veya 45º açı yaparak çizilir. Ctrl+K kısayol tuģlarıdır. Auto Trace Selection: Bu komut seçili olursa PCB Ģeması üzerindeki yol (Track) fare sağ tuģu ile seçilirse seçilen yol (Track) özelliklerini taģıyan yeni yollar çizmeye baģlar. Ctrl+T kısayol tuģlarıdır. Auto Track Necking: Bu komut seçili olursa yollar ile Pad lerin arası otomatik olarak ayarlanır. Ctrl+N kısa yol tuģlarıdır. Auto Zone Regenaration: Otomatik çalıģma alanını yeniler. Bu komut bir kere seçildiğinde system menüsü altındaki Set Zones seçeneği de aktifleģir. 28

35 Search and Tag: Tasarım alanında bulunan PCB Ģemada, verilen özel değerlere göre arama yaparak bulduğu sonuçlara göre parçaları etiketler. Durum çubuğunda kaç tane kompenent bulunduğu ve etiketlendiği takip edilerek öğrenilir. T kısayol tuģudur. Bu komutun nasıl kullanılacağı aģağıdaki ġekil 1.54, ġekil 1.55 ve ġekil 1.56 da bir örnekle anlatılmıģtır. ġekil 1.54: Search & Tag ġekil 1.55: Search & Tag ġekil 1.56: Search & Tag öncesi penceresi sonrası Tools menüsünden Search&Tag komutunu çalıģtır. Field kutusundan Ref`i seç. String kutusuna R3 yaz. Mode bölümünden Equals ı seç. Range bölümünde All Ģıkkını iģaretleyiniz. OK (tamam) butonuna tıklayınız (R3 ün rengi beyaz olarak değiģti.). Or Search and Tag: Search and Tag seçeneğinden tek farkı arama yapmasıdır. And Search and Tag: Bu seçenek Search and Tag seçeneğine benzer. Gerekli olan bilgilerin etikette kalmasını sağlayarak gereksiz bilgileri temizler. Auto Name Generator: Bu komut çalıģtırıldığında çalıģma alanında bulunan çok sayıdaki aynı tip elemana isim ve artan numara verir. Yeni oluģturulacak parçaya isim ve numara verilerek kütüphaneden verilen isimle çağrılmasını sağlar. ġekil 1.57: Auto Name ġekil 1.58: Auto Name ġekil 1.59: Auto Name Generator komutu öncesi Generator penceresi komutu sonrası Auto Placer: Bu komut Elektronik Devre Çizimi ve Simülasyonu Programı nda çizilmiģ olan elektronik Ģemanın PCB Ģemasının oluģturulması için kullanılır. Elektronik Baskı Devre Programı komutu çalıģtırıldığında PCB Ģemanın kart 29

36 boyu belirlendikten sonra PCB elemanlarını çizim alanına otomatik olarak yerleģtirir. Auto Router: Elektronik Devre Çizimi ve Simülasyonu Programı içerisinde çizilmiģ SCH uzantılı elektronik Ģemaları, program içerisinden Elektronik Baskı Devre Programı çalıģtırıldığında PCB baskı devre Ģemasını oluģturabilmek için kart ölçüsü belirlenip elektronik parçalar tasarım alanına yerleģtirdikten sonra otomatik (Auto) olarak bağlantı yollarını (Trace) çizmek için kullanılır. ġekil 1.60: Auto Router iletiģim penceresi Elektronik Devre Çizimi ve Simülasyonu Programı nda çizilen elektronik Ģemanın baskı devre Ģemasını (PCB) çıkarmak için Elektronik Baskı Devre Programı na atıldıktan sonra (Auto Router) komutu çalıģtırılırsa ġekil 1.60 taki iletiģim penceresi ekrana gelir. Bu pencere yardımıyla otomatik çizim ayarları yapılır. OK düğmesine tıkladıktan sonra çizim otomatik olarak çizilir. Auto router çizim penceresinden; Grid: Izgara boģluklarının büyüklüğü seçilir. 50, tavsiye edilir. Routes: Hangi Net`lerin yola dönüģtürüleceği seçilir (Tagged: ĠĢaretli olanlar, Untagged: ĠĢaretlenmemiĢ olanlar, All: Tamamı). Router options o Routing pass: ĠĢaretli ise çizilemeyen yolları gösterir. o o Tidy pass: ĠĢaretli ise en iyi çizimi yapana kadar çizmeye çalıģır. Protect manuel Track: ĠĢaretli ise elle yol çizimine koruma (protect) koyar. Edit Strategies: Bu komut ile Ģema ile ilgili kat, Via gibi elemanlar üzerinde düzenlemeleri yaparız. Trace style: Bakır yolun sitilini, Via style: GeçiĢ deliğinin sitilini, Neck style: Yolların dönüģ sitilini, Vias: GeçiĢ deliklerin tipini ifade eder. Desing rules: ġema üzerindeki Pad ler ve yollar arasındaki mesafeler inç cinsinden ayarlanır. 30

37 ġekil 1.61: Otomatik PCB tasarımını tek kat yaparken açılan iletiģim penceresi ġekil 1.60 taki (Edit Strategies) tıklandığında bu pencere açılır. Gateswap Optimizer: Bu komut ile karmaģık bir Ģekilde çizilmiģ Ģemanın en uygun Ģekilde yeniden çizilmesi sağlanır. ġekil 1.62: Gate-Swap Optimizer çalıģtırma onay penceresi Power Plane Generator: Tasarım alanında bulunan Ģemadaki power veya Ģase alanının geniģletilmesini ve Ģema üzerindeki boģlukların istediğimiz Ģekilde doldurulmasını sağlar. ġekil 1.63: Power Plane Generator penceresi Component Re-Annotator: Bu komut tasarım alanındaki Ģemamızda bulunan parçaların yeniden numaralandırılması için kullanılır. Connectivity Checker: Bu komut çalıģtırıldığında programın otomatik olarak çizdiği Ģemalarda bağlantı ile ilgili bir hata varsa karģımıza hata raporu çıkar. 31

38 ġekil 1.64: Connectivity Errors penceresi Design Rule Checker: Bu komut çalıģtırıldığında dizayn kuralları içerisinde Ģemamızın üzerindeki Pad ve yollar arasında eğer bir hata varsa bu hatalar hakkında bilgi raporu hazırlar System Menüsü Bu menü Elektronik Baskı Devre Programı nın sistem (renk, bağlantı kuralları, Grid ayarları, kısayol tuģu ayarları vb.) ayarlarını yapmak için kullanılır. Bu menünün alt seçenekleri aģağıdaki ġekil 1.65 te gösterilmiģtir. ġekil 1.65: System menüsü penceresi System Info: Programın (Untitled Elektronik Baskı Devre Demo) versiyonu ve lisans ile ilgili bilgiler verir. ġekil 1.66: System Info penceresi 32

39 Set Colours: Elektronik Baskı Devre Programı nın bütün renk ayarları bu komut aracılığı ile yapılır. ġekil 1.67: Set Colours iletiģim penceresi Set Design Rules: Tasarım alanında çizeceğimiz PCB Ģemanın elemanları arasındaki mesafeyi ayarlamamızı sağlar. Design Rules komutu çalıģtırıldığında açılan pencereden elemanlar arasındaki uzaklığı Pad-Pad, Pad-Track, Track-Track vb. ayarları Th (1Thou= 0,025 mm) cinsinden yapabiliriz. ġekil 1.68: Default Design Rules iletiģim penceresi Set Environment: Bu komut ile programın otomatik kayıt süresi, geri al seçeneğinde kaç iģlemin tutulacağı, dosya menüsünde kaç adet çalıģılan dosyanın tutulacağı vb. ayarlar yapılır. 33

40 ġekil 1.69: Set Environment Configuration iletiģim penceresi Set Keyboard Mapping: Bu komut programdaki menülere kısayol tuģları atamak için kullanılır. ġekil 1.70: Set Keyboard Map penceresi Commands groups: Alt seçeneklerine kısayol tuģu atanacak ana menü seçilir. Available commands: Kısayol tuģu atanacak seçenek seçilir. Key sequence for selected command: Atanacak kısayol tuģu yazılır. Set Grids: Bu komut ile ızgara (Grid) ayarları yapılır. Bu seçenek ile Grid noktaları arasındaki uzaklık Th cinsinden ayarlanır. ġekil 1.71: Grid Configuration penceresi 34

41 Set Layer Usage: Bu komut çalıģtırıldığında Layer kat ayarları yapılır. Bu komut seçildiğinde açılan pencerede her kat için verilen Inner copper 1 gibi isimler yerine bu isimler silinerek yerine 1. kat, 2. kat gibi istediğimiz isimler verilir. ġekil 1.72: Set Layer Usage iletiģim penceresi T sütunu onaylanırsa; PCB çizimi yaparken seçilen katman görülür. G sütunu onaylanırsa; (2D grafik), graphics modunda görülür. Set Layer Pairs: Bu komut çok katlı PCB Ģema çizimlerinde yani çift yüz baskı devre tasarımlarında katmanların eģleģtirilmesi için kullanılır. Bu komut seçildiğinde karģımıza gelen iletiģim penceresinden baskı devre katları eģleģtirilir (ġekil 1.73). ġekil 1.73: Edit Layer Pairs penceresi 35

42 Set Library Path: Bu komut, seçildiğinde Elektronik Baskı Devre Programı nın kütüphane (Library) yolu (Path) tanımlanır. ĠletiĢim penceresinden Path yazan kutuya kütüphanenin yolu tanımlanır. ġekil 1.74: Set Library Path iletiģim penceresi Set Plotter Pens: Bu komut plotter (çizici) renk ayarlarını yapar. ĠletiĢim penceresi ile gerekli renk ayarlarını yaparız (ġekil 1.75). ġekil 1.75: Set Plotter Pens iletiģim penceresi Set Strategies: Bu komut çalıģtırıldığında otomatik PCB Ģema çizimi ayarları yapılır. Bu seçeneğin ve iletiģim penceresinin açıklamaları Tools-Auto Router seçeneği altında ayrıntılı olarak anlatılmıģtır. Set Template: Çizim alanında bulunan Text lerin (yazıların) kalıplarını (label), yüksekliklerini ve geniģliklerini ayarlamaya yarar. Bu komut aktif yapıldığında ġekil 1.76 da görülen iletiģim penceresi ekrana gelir. 36

43 ġekil 1.76: Set Template iletiģim penceresi Bu pencerenin; Part Reference kısmında; parçanın yazı çeģidi (Label Font), yüksekliği (Height) ve geniģliği (Width) ayarlanır. Part Value kısmında; parçanın değerinin yükseklik ve geniģliği; Graphics kısmında, çizim alanında grafik varsa bu grafiğe ait yazıların yükseklik ve geniģliği ile grafik çizgilerinin geniģliği ayarlanır. Set Work Area: Çizim alanı ölçüleri ayarlanır. Bu seçenek çalıģtırıldığında ġekil 1.77 deki iletiģim penceresi ekrana gelir. Bu pencereyi kullanarak çizim alanımızın geniģliği (Width) ve yüksekliği (Height) inch olarak ayarlanır. ġekil1.77: Set work Area penceresi Set Zones: Baskı devre Ģemamızda bulunan bakır bölge ayarları yapılır. Bu komutu, Elektronik Baskı Devre Programı nın otomatik olarak alanları yeniden çizmesi için konfigürasyon (confıg) ayarlarını yaparken kullanırız. Bu komut seçildiğinde ġekil 1.78 de görülen iletiģim penceresi ekrana gelmektedir. 37

44 ġekil 1.78: Zone Configuration penceresi Auto-regenerate zones: Alanların yeniden otomatik olarak oluģturulması, Quick Draw Zones: Hızlı çizme, Background regen. Thershold: Arka plan yenileme hızı komutudur. Save Preferences: Bu komut System menüsünde yapmıģ olduğumuz değiģiklikleri kaydeder Help Menüsü Yardım menüsüdür. Bu menüde Elektronik Baskı Devre Programı hakkında karģılaģılan problemlerle ilgili çözüm önerileri sunulmaktadır. ġekil 1.79: Help menüsü Help Index: Bu seçenek klasik yardım penceresidir. Yardım konuları sol tarafta, açıklamalar ise sağ taraftadır. ġekil 1.80: Elektronik Baskı Devre Programı Help in görünüģü 38

45 Contents: Ġçindekiler hâlinde listeleme yapar. Index: Ġndeks hâlinde listeleme yapar. Search: Yardım konularını arar. Stop Pres: Programın içeriğini anlatır. Yeniliklerden bahseder. ġekil 1.81: Elektronik Devre Çizimi ve Baskı Devre Programı nın ilgili sürümüne ait yenilikleri anlatan yardım penceresi About Ares: Elektronik Devre Çizimi ve Baskı Devre Programı hakkında bilgi verir. ġekil 1.82: System bilgilerine ulaģılan yardım penceresi 39

46 UYGULAMA FAALĠYETĠ UYGULAMA FAALĠYETĠ ĠĢletim sistemini ve baskı çizim programını çalıģtırınız. Ayrıca ana menü komutlarını kullanarak boģ bir tasarım ekranı hazırlayınız. ĠĢlem Basamakları Öneriler Bilgisayarınızı açarak iģletim sisteminin çalıģmasını sağlayınız. Baskı devre çizim programını (Elektronik Baskı Devre Programı nı) çalıģtırınız. Tasarım alanında File,View, Edit, Library ana menülerini ve bu menülere ait alt menüleri kullanarak pratik yapınız. BoĢ bir tasarım ekranı hazırlayınız. Bilgisayarınızı düzgün bir Ģekilde açıp kapatmayı alıģkanlık hâline getiriniz. Elektronik Baskı Devre Programı nı kısayol olarak masaüstüne yerleģtirirmeniz yararınıza olacaktır. Daha önceden oluģturulmuģ bir PCB Ģemayı çalıģma ekranına yüklemeniz ve bu PCB üzerinde menüleri ve alt menüleri çalıģtırmanız yararınıza olacaktır. File menüsüne ait New Layout alt menüsü yardımıyla boģ bir tasarım ekranı oluģturabilirsiniz. 40

47 KONTROL LĠSTESĠ Bu faaliyet kapsamında aģağıda listelenen davranıģlardan kazandığınız beceriler için Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) iģareti koyarak kendinizi değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri 1. Bilgisayaranızı düzgün bir Ģekilde açabildiniz mi? 2. Elektronik Baskı Devre Programı nı düzgün bir Ģekilde çalıģtırabildiniz mi? 3. Elektronik Baskı Devre Programı ndaki ana menülerle ilgili komutları kullanabildiniz mi? 4. Elektronik Baskı Devre Programı ndaki ana menülere ait alt menüleri kullanabildiniz mi? 5. Elektronik Baskı Devre Programı nda boģ bir tasarım ortamı açabildiniz mi? Evet Hayır DEĞERLENDĠRME Değerlendirme sonunda Hayır Ģeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Ölçme ve Değerlendirme ye geçiniz. 41

48 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cümlelerde boģ bırakılan yerlere doğru sözcükleri yazınız. 1. Elektronik Devre Çizimi ve Baskı Devre Çizim Programı nda PCB tasarımı yapmaya yarayan programın adı..dir. 2. BaĢlat-Programlar-Proteus 6 Demo-ARES 6 Demo iģlemleri sonunda ekrana gelir. 3. File, Output, View, Edit, Library, Tools, System, Help, ana bulunur. 4. PCB elemanı oluģturmak için kullanıcı kütüphanesi üzerinde...harfini tıklarız. 5. Elektronik Baskı Devre Programı nda tasarım alanına parça çağırmak için..harfini tıklarız. 6. Bir parçanın ayna görüntüsünü (Mirror) almaya yarayan düğmelere,..denir. 7. Tasarım alanına yeni bir PCB Ģema çizimine baģlamak için..komutu kullanılır. 8. Daha önce çizilmiģ PCB dosyayı çağırmak için.komutu kullanılır. 9. Tasarım alanındaki PCB Ģemanın ters görüntüsünü elde etmek için komutu kullanılır. 10. Tasarım alanındaki çalıģmayı kâğıda aktarmak için.komutu kullanılır. DEĞERLENDĠRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karģılaģtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. 42

49 ÖĞRENME FAALĠYETĠ 2 AMAÇ ÖĞRENME FAALĠYETĠ-2 Uygun ortam sağlandığında tasarım ortamını tanıyarak tasarım menüsüne ait iģlemleri doğru olarak yapabileceksiniz. ARAġTIRMA Günümüzde kullanılan bilgisayar yazılım programlarını karģılaģtırarak çalıģma alanlarındaki araç çubuklarının görevini ve bilgisayar operatörüne sağladığı kolaylıkları araģtırınız. Boardmaker, Elektronik Devre Çizimi ve Simülasyonu Programı, Ultiboard, Workbench, Orcad vb. çizim programlarının tasarım alanlarının benzerliklerini, araç çubuklarının programdaki görevlerini araģtırıp öğreniniz Program Tasarım Ekranı 2. TASARIM ORTAMI Elektronik Baskı Devre Programı yardımıyla, baskı devre Ģeması çizilebilir, yeni sembol ve kılıflar üretilip mevcutları değiģtirilebilir. Bu çalıģmaların yapıldığı ortam Tasarım Ekranı olarak adlandırılır. Elektronik Devre Çizimi ve Baskı Devre Programı ana menüsündeki Elektronik Devre Çizimi ve Simülasyonu Programı ve Elektronik Baskı Devre Programı nın hangisini çalıģtırırsanız çalıģtırın ekrana gelen ortam görüntü olarak birbirinin aynısıdır. Sadece çalıģtırılan fonksiyonun özelliğine göre alt menülerde küçük farklılıklar vardır. ġekilde Elektronik Baskı Devre Programı tasarım ekranı görülmektedir. 43

50 ġekil 2.1: Elektronik Baskı Devre Programı tasarım ekranı Elektronik Baskı Devre Programı nın penceresinde çizim alanın en üstünde BaĢlık Çubuğu yer alır. BaĢlık Çubuğu: Burada programın ismi yer almaktadır. Menü Çubuğu: Menü çubuğunda File, Output, View, Edit, Library, Tools, System ve Help menüleri bulunmaktadır. Araç Çubukları: Programda, beģ tane araç çubuğu bulunmaktadır. Bu araç çubuklarının hangileri olduğu View-Toolbars komutu çalıģtırılarak öğrenilir. Tasarım Araç Çubuğu: Ekranın solunda yer alır ve editör (ekran) modunu seçer. Bu çubuğu gizleyemezsiniz. Ġçerdiği fonksiyonların karģılığı menülerde yoktur. Çizim (kuģbakıģı penceresi) alanı ön görünüģ Tüm çizimin genel görünümünü verir. Çizim alanının içerisine yaptığınız çalıģmanın küçültülmüģ hâlini verir. Turkuaz çerçeve sayfa sınırları, yeģil kutu ise görülebilir alanı gösterir. Fare imlecini bu pencere içerisine götürüp bir kere sol tıklarsak çizim alanının istediğiniz bölgesine merkez olacak Ģekilde yerleģir. KuĢbakıĢı penceresi aynı zamanda yerleģtirilmek üzere seçilen parçanın deneme görüntüsünü verir. Bu pencere; o Kullanıcı kütüphanesinden bir parça seçildiğinde, o Rotate /Mirror ikonları ile ayar yapıldığında (parçanın sağa sola çevrilip ayna görüntüsünün alınması), o Yönlendirilecek (parça, eleman vs.) bir nesne tipi seçildiğinde kulanılır. 44

51 Kullanıcı Kütüphanesi: PCB elemanı oluģturmak ve kütüphaneden çağrılan PCB elemanlarını izlemek için kullanılır. ġekil 2.2: Kullanıcı Kütüphanesi baģlık çubuğu C Düğmesi PCB elemanı oluģturmak için kullanılır. Kullanıcı kütüphanesine PCB elemanı çağırmak için tasarım araç çubuğu üzerindeki araç çubuğuna tıklanır. Sembol çağırma düğmesi üzerinden P ve L düğmeleri, PCB elemanı çağırmak için (P), kütüphane ile ilgili iģler (kütüphane silmek, kütüphane oluģturmak vb.) için ise (L) düğmesi kullanılır. Yönlendirme Çubuğu: Nesnelerin döndürülmesinde, ayna görüntüsünün alınmasında kullanılan komutları içerir. Eleman döndürme (Rotation): Ayna görüntüsü (Mirror): Çizim (tasarım) penceresi: PCB çalıģmalarını yapıldığı büyük pencere Elektronik baskı devre programı araç çubukları Elektronik Baskı Devre Programı nda 5 tane araç çubuğu vardır. Mode Selector Toolbar (mod seçimi araç çubuğu) File / Print Commands (dosya/yazdırma komutları) Display Commands (görünüm komutları) Editing Commands (düzen komutları) 45

52 Layout Tools (çizim araçları) 2.2. Tasarım Ekranı Menüleri Tasarım ekranı menüleri aģağıda açıklanmaktadır Mode Selector Toolbar (Mod Seçimi Araç Çubuğu) Bu araç çubuğu 3 bölümden oluģur. Bu bölümler: Placing and routing, Pad placament, 2D graphics tir Placing and Routing Pad Placement Tasarım alanındaki parçaya etiket vermek için kullanılır. Tasarım alanına parça çağırmak veya düzenlemek için kullanılır. Tasarım alanında yol (Track) oluģturmak için kullanılır. Tasarım alanında çok katlı çizimlerde Via (geçiģ deliği) koymak için kullanılır. Bölge tanımlaması yapmak ve düzenlemek için kullanılır. Elektronik Baskı Devre Programı editöründe hazırlanmıģ PCB baskı devreye Netlist oluģturur. Bağlantı yollarını (Track) ıģıklandırmak (hataları kontrol amaçlı) için kullanılır. Tasarım alanında bulunan parçalardan istenileni seçmek ve düzenlemek için kullanılır. Daire Ģeklinde Pad (ortası delik) lehimleme tabanı ekler. Kare Ģeklinde Pad (ortası delik) lehimleme tabanı ekler. 46

53 Kenarları oval dikdörtgen Pad (ortası delik) lehimleme tabanı ekler. Kenar bağlantı Pad i yerleģtirir. Dairesel bağlantı Pad i yerleģtirir. Dikdörtgen Ģeklinde bağlantı Pad i yerleģtirir. Çokgen bağlantı Pad i yerleģtirir D Graphics Bu simge yeni bir Pad yığını (matriks) yerleģtirmek için kullanılır. Çizim alanında çizgi oluģturmak için kullanılır. Çizim alanında kutu oluģturmak için kullanılır. Çizim alanında daire oluģturmak için kullanılır. Çizim alanında yay oluģturmak için kullanılır. Çizim alanında serbest çizim yapmak için kullanılır. Çizim alanında metin (text) oluģturmak için kullanılır. Çizim alanında bulunan sembolü düzenlemek ya da yeni oluģturulan kompenente sembol ismi vermek için kullanılır. Çizim alanı orijinini ve yeni oluģturulan kompenentin orijinini belirlemede kullanılır. Çizim alanında bulunan objelerin veya bölgenin boyutlarının (mm veya inç olarak) ölçülmesini sağlar. 47

54 File Print (Dosya Yazdırma) Tasarım alanında yeni bir boģ sayfanın açılmasını sağlar. Daha önceden hafızaya kaydedilmiģ bir çizim dosyasını çağırır. Tasarım alanında çalıģılan çizim dosyasını kaydeder. Daha önce çizilmiģ dosyadan belirlenmiģ bir bloku çalıģılan çizim dosyasına getirir. ÇalıĢılan bir çizim dosyasından belirlenmiģ bir bloku baģka bir çizim dosyasına taģır. Tasarım alanında bulunan çizim dosyasını yazıcı (printer) yardımı ile kâğıda aktarır. Bu sembol aktif yapıldığında tasarım alanındaki çalıģmadan seçilen belirli bir alanın yazdırılmasını (print) sağlanır. CADCAM çıkıģ için Gerber dosyası oluģturulur. CADCAM dosyası çağırmak için kullanılır Display Commands (Görünüm Komutları) Çizim alanı ekranını yeniler. Tasarım alanında bulunan çalıģmanın ayna görüntüsünü (Mirror) alır. Tasarım alanı ekranında bulunan Gridleri (ızgara) çağırır veya yok etmeye yarar. Tasarım alanındaki PCB kartın katlarının görüntülenmesini veya gizlenmesini sağlar. 48

55 Board (PCB kart) ölçülerinin durum çubuğu üzerinde milimetrik veya inç olarak seçilip görüntülenmesini sağlar. Tasarım alanında istenilen noktayı yerel orijin noktası olarak seçmeye yarar. Ġptal etmek için tekrar bu sembol seçilir. Z-Theta koordinat noktası oluģturur. Bu sembol seçili durumda iken imleç çizim alanında herhangi bir yere tıklanırsa orası merkez seçilir ve ekran o noktadan merkezlenir. Çizim alanındaki görüntüyü büyültür (zoom). Çizim alanındaki görüntüyü küçültür (unzoom). Tasarım alanının tamamını ekranda gösterir. Bu sembol seçildikten sonra bir alan belirlenirse, o alanı büyültür Editing Commands (Düzenleme Komutları) (Undo) son yapılan iģlemi geri alır. (Redo) son yapılan geri alma iģlemini iptal eder. Tasarım alanında seçilen bir parça ya da belirlenen bir bloku kopyalayarak çoğaltır. Tasarım alanında seçilen bir parça ya da belirlenen bir bloku baģka bir yere taģır. Tasarım alanında seçilen bir parça ya da bir PCB kartını istenilen açıda ve yönde döndürür. Tasarım alanında seçilen bir elemanı ya da belirlenen bir bloku siler. 49

56 Kütüphaneden çizim alanına eleman ya da sembol çağırmak için kullanılır. Yeni bir parça oluģturmak için kullanılır. Kütüphaneye eleman oluģtururken etiketlemede kullanılır Layout Tools (Çizim Araçları ) Bu sembol aktif yapılırsa tasarım alanındaki parça uçlarına fare imleci getirildiğinde x Ģekli oluģacaktır. Aktif yapılmazsa x Ģekli olmaz. Tasarım alanında yol (trace) çizerken dönüģ açısını belirler. Bu sembol aktif ise yolun dönüģ açıları 45 ve 90 derece olur; pasif ise istenilen açıdan dönüģ yapılabilir. Otomatik baskı devre çiziminde yol sitili seçimi yapılır. Yol (Track) ile Pad arası mesafeyi otomatik olarak ayarlar. Parça arar ve denk olan parçaları etiketler. Çizim alanında bulunan parçaları alfanümerik olarak sıralar. Elektronik Devre Çizimi ve Simülasyonu Programı PCB programından Elektronik Baskı Devre Programı PCB programına otomatik PCB çizimi için geçiģte kart (board) boyutu belirlendikten sonra parçaları otomatik olarak yerleģtirir. Otomatik PCB çizimi yapar, Elektronik Devre Çizimi ve Simülasyonu Programı (Ģematik) programından Elektronik Baskı Devre Programı na geçtikten sonra bağlantı yollarının (Track) otomatik olarak çizilmesi için kullanılır (Autoroute yapar.). Otomatik PCB çizimlerinde bağlantı raporu hazırlar. Dizayn kuralları (Pad-Pad, Pad-Track, Track-Track) arası mesafe ayarlarını kontrol eder ve rapor verir. Electra programına geçiģ yapar. Bu programda otomatik çizim yapılır. 50

57 Orientation Toolbar (Yön Araç Çubuğu ) Rotation (döndürme araç çubuğu) Seçilen parçayı 90 derece sağa (saat yönünde) döndürür. Seçilen parçayı 90 derece sola (saat yönünün tersine) döndürür. Seçilen parçayı klavyeden girilen açı değeri kadar döndürür. Klavyeden açı değeri girildikten sonra Enter tuģuna basılır. Reflection (yansıma-ayna araç çubuğu) Parçanın yatayda (horizontal) yansımasını alır (Mirror- x). Parçanın dikeyde (vertical ) yansımasını alır (Mirror- y). 51

58 UYGULAMA FAALĠYETĠ UYGULAMA FAALĠYETĠ Tasarım ekranı menülerini ve bu menülere ait alt menüleri kullanarak tasarım ortamında, tasarım menüsüne ait iģlemleri yapınız. ĠĢlem Basamakları Öneriler Bilgisayarınızı açarak iģletim sisteminin çalıģmasını sağlayınız. Baskı devre çizim programını (Elektronik Baskı Devre Programı nı) çalıģtırınız. Tasarım alanında File,View, Edit, Library ana menülerini ve bu menülere ait alt menüleri kullanarak pratik yapınız. Menülere ait kısayol tuģlarını kullanınız. Bilgisayarınızı düzgün bir Ģekilde açıp kapatmayı alıģkanlık hâline getiriniz. Elektronik Baskı Devre Programı nı kısayol olarak masaüstüne yerleģtirirmeniz yararınıza olacaktır. Daha önceden oluģturulmuģ bir PCB Ģemayı çalıģma ekranına yüklemeniz ve bu PCB üzerinde menüleri ve alt menüleri çalıģtırmanız yararınıza olacaktır. Ana menülerin alt menülerine ait kısayol tuģlarını araç çubuklarından seçerek çalıģtırınız. 52

59 KONTROL LĠSTESĠ Bu faaliyet kapsamında aģağıda listelenen davranıģlardan kazandığınız beceriler için Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) iģareti koyarak kendinizi değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri 1. Bilgisayaranızı düzgün bir Ģekilde açabildiniz mi? 2. Elektronik Baskı Devre Programı nı düzgün bir Ģekilde çalıģtırabildiniz mi? 3. Elektronik Baskı Devre Programı ndaki ana menülerle ilgili komutları kullanabildiniz mi? 4. Elektronik Baskı Devre Programı ndaki ana menülere ait alt menüleri kullanabildiniz mi? 5. Elektronik Baskı Devre Programı nda ana menülere ait alt menülerin kısayol tuģlarını araç çubuklarından çalıģtırabildiniz mi? Evet Hayır DEĞERLENDĠRME Değerlendirme sonunda Hayır Ģeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Ölçme ve Değerlendirme ye geçiniz. 53

60 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cümlelerin baģında boģ bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru ise D, yanlıģ ise Y yazınız. 1. ( ) Program isminin yer aldığı yere baģlık çubuğu denir. 2. ( ) File, Output, View, Edit, Library, Tools, System, Help tasarım araç çubuğudur. 3. ( ) Tasarım alanına parçaları almadan önce yönlerini ayarladığımız yer ön görünüģ penceresidir. 4. ( ) Rotation (eleman döndürme), Mirror (ayna görüntüsü) iģlemleri yapar. 5. ( ) PCB çalıģmalarının yapıldığı büyük pencereye tasarım penceresi denir. 6. ( ) 2D graphics Elektronik Baskı Devre Programı nda yeni parça çizmek için kullanılır. 7. ( ) iģareti çizim alanında sembol (symbol) oluģturmaya yarar. 8. ( ) iģareti PCB çizimlerinde tasarım alanının Grid lerini yok eder. 9. ( ) Tasarım alanındaki PCB çalıģmalarını hafızaya kaydetmek için yazıcı iģaretini tıklamalıyız. 10. ( ) PCB tasarımlarını kâğıda aktarmak için File / Save Layout komutunu kullanırız. DEĞERLENDĠRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karģılaģtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. 54

61 ÖĞRENME FAALĠYETĠ 3 AMAÇ Uygun ortam sağlandığında elektrik elektronik devre ve Ģemalara ait baskı devreleri bilgisayar ortamında program modlarını tanıyarak dosya kaydetme, Pad-Hat-Sembol ekleme iģlemlerini yapabileceksiniz. ARAġTIRMA ÖĞRENME FAALĠYETĠ-3 Pad, Track, Sembol ifadelerini Boardmaker, Workbench programlarında araģtırınız. ġematik (SCH) ve PCB semboller arasındaki farkları inceleyiniz. Elektronik malzeme satan iģ yerlerinden PCB sembollerini ve parçaların ayak (Pin) yapılarını araģtırınız. Güç kaynaklarını, televizyon ve radyo devrelerinin PCB kartlarını inceleyiniz. 3. PROGRAM MODLARI Bu bölümde Elektronik Baskı Devre Programı nı kullanarak tasarım alanına çizgi (Track), Pad, yazı, sembol eklenmesi, bunların değiģtirilmesi (Edit) konuları incelenecektir. Konular incelenirken daha önce görmüģ olduğumuz menüler ve araç çubukları kullanılacaktır. Konular uygulamalarla açıklanacaktır. Bu bölümün bilgisayar baģında uygulamalı olarak çalıģılması tavsiye edilir Dosya Kaydetme Tasarım alanına çizilen Ģemanın daha sonra tekrar yüklenip kullanılması gerekebilir. Bunun için tasarım alanındaki çalıģmanın kaydedilmesi gerekir. Bilgisayarlar bilgileri dosya biçiminde saklar. Dosyaların saklanması iģlemi kaydetme kelimesiyle ifade edilir. Bir çalıģma ilk defa kaydediliyorsa bir dosya ismi verilmesi gerekir. Dosya ismi verilmesinde Windows iģletim sistemi ve Elektronik Baskı Devre Programı nın kural ve sınırlamaları geçerlidir. Ġsim verilip saklanan bir dosya baģka bir zaman tekrar yüklenip gerekiyorsa değiģiklikler (ekleme, çıkarma vb.) yapılabilir. DeğiĢikliklerin kalıcı olması için dosyanın tekrar kaydedilmesi gerekir. Ancak bu kez yeni bir isim vermek gerekmez, dosya aynı isimle 55

62 kaydedilebilir. Bununla birlikte değiģikliklerden sonra dosyayı baģka bir isimle kaydetmek de mümkündür. O zaman farklı iki dosyamız olacaktır Pad Ekleme Pad; PCB Ģemalarında bulunan devre elemanlarının (komponentlerin) ayaklarının (Pinlerinin) devreye bağlandığı (lehimlendiği) deliklerdir. PCB Ģemamızın istediğimiz yerine Pad koyabiliriz. Örneğin, bir devrenin giriģ ve çıkıģ Pinleri için Pad lere ihtiyaç vardır. Hatta atlama iletkenleri için de Pad ler gereklidir. Elektronik Baskı Devre Programı nda değiģik Ģekillerde ve boyutlarda Pad ler tasarım alanı Pad Placement araç çubukları üzerinde sunulmuģtur. Bunlardan istediğinizi kullanabilirsiniz (ġekil 3.1). ġekil 3.2: Pad çeģitleri ġekil 3.3: Bir Pad in çizim alanında görünüģü Pad Ģeklini değiģtirme Elektronik Baskı Devre Programı kullanıcılara Pad Placement araç çubuğu üzerinden (ġekil 3.5) çok çeģitli Pad Ģekilleri sunmaktadır. ġekilde görülen Pad Placement araç çubuğu üzerinde bulunan düğmeler kullanılarak kullanıcı kütüphanesinde gösterilen Pad Ģekilleri ve ölçüleri değiģtirilebilir. Round (ortası boģ daire) PTH Square (kare) PTH DIL (oval) PTH Edge (kenar bağlantı) connector Circular (dairesel bağlantı) SMT Rectangular (dikdörtgen) SMT Polygonal (çokgen) SMT ġekil 3.5: Pad Ģeklinin değiģtirilmesi ġekil 3.6: Pad boyutlandırma ve çeģitli Pad Ģekilleri 56

63 Kullanıcı kütüphanesindeki mavi barlı ıģıklandırılmıģ kısımdaki C deki; C, circle (daire); 300, Pad in dıģ çapı; 80 de ortadaki küçük dairenin çapı anlamına gelir. ġekil 3.6 da Pad ekleme iģlemleri sırasında kullandığımız araç çubukları görülmektedir. PCB kart üzerinde Pad değiģtirme OluĢturduğunuz bir PCB Ģemada daha sonradan Pad Ģekli değiģtirilmek istenirse Ģu iģlem sırası takip edilir: Tasarım alanı içerisinde bulunan ve değiģtirilmek istenen Pad in üzerine fare imleci ile gelerek (sağ) tıklayınız. Pad seçili hâle geldikten sonra (Pad beyaz renkli olur.) yine fare imleci üzerinde iken bu defa (sol) tıklayınız. ġekil 3.7: PCB Ģemada bir DIL08 paket ġekil 3.8: DIL08 paketin Pad lerinin değiģtirilmesi KarĢımıza ġekil 3.8 de verilen Edit Single Pin iletiģim penceresi gelmelidir. Bu pencereyi Pad katmanını (yüzeyini), Ģeklini (sitilini) ve numarasını değiģtirmek veya numaralamak için kullanabiliriz. ġekil 3.8 de görüldüğü gibi Style kutusunun butonunu tıklayınız. KarĢınıza çıkan numaralardan birini seçiniz. Okey tuģuna basınız. Ayak Ģeklinin büyüdüğünü; aynı iģlemi tekrar yaptığımızda ise daire ayak Ģeklinin kareye dönüģtüğünü görürsünüz. Style leri değiģtirerek örnekleri çoğaltabiliriz. 57

64 Yeni bir Pad oluģturma Edit menüsünden New Pad Style seçeneğini çalıģtırınız (ġekil 3.9). ġekil 3.9: Create New Pad ġekil 3.10: Edit DIL ġekil 3.11: DIL Thru KarĢınıza gelen ġekil 3.9 daki pencereyi kullanarak Pad in Ģeklini giriniz. OK düğmesine basınız. ġekil 3.10 da görülen pencere açılacaktır. Bu pencereden yeni Pad inizin ölçülerini belirleyip ayarlayınız. OK tuģuna basınız. Kullanıcı kütüphanesi kısmında M-2 isimli yeni Pad DIL oval Ģeklinde Pad grubu içinde yer almaktadır (ġekil 3.11). Pad Matrix oluģturma Yeni bir çizim alanı oluģturunuz. Bu çizim alanı üzerinde herhangi bir yere bir Pad yerleģtiriniz. Pad i seçili hâle getiriniz. Edit menüsünden Replicate komutunu seçiniz. Bu komut çalıģtırıldığında karģınıza ġekil 3.12 de görülen pencere gelecektir. Bu pencerede; o X-Step: Çoğaltılacak Pad in, yatay eksendeki aralık miktarı (inch). o Y-Step: Çoğaltılacak Pad in, dikey eksendeki aralık miktarı (inch). o Copies: Çoğaltılacak olan Pad in kaç adet çoğaltılacağı belirlenir. ġekilde ilgili kutularda; o X-Step: 0,5in o Y-step: 0 o Copies: 4 seçerek OK düğmesine basınız. ġekil 3.12: Replicate penceresi o X-Step: 0, 58

65 o o Y-step: 0.5in, Copies: 4 seçerek OK düğmesine basınız. ġekil 3.14: Pad Matrix oluģturma 3.3. Çizgi Hat Ekleme Çizgilerin (hat) yapısı Çizim alanında bulunan parçalar (kompenent) arasında yapılan bağlantılara (çizgilere ya da hatlara) Track denir. Track lar baskılı devre (PCB) Ģemalarında, bir veya daha fazla elemanın Pinini birbirlerine bağlamak için kullanılır. Çizgiler baskılı devre uygulamasında (PCB) kart üzerinde bakır hatlara dönüģmektedir. Çizim (tasarım-çalıģma ) alanına Track (yol) çizilmesi Tasarım araç çubuğunda bulunan Track yerleģtirme ve düzenleme düğmesine ( ) basınız. Kullanıcı kütüphanesi kısmına baktığınızda tasarım alanında kullanabileceğiniz Traces yani Track lar listelenir (ġekil 3.15). Durum çubuğunun sol tarafında bulunan ve ġekil 3.16 da gösterilen kutu aracılığı ile çizim yapılacak kat (yüzey) seçilir. ġu an en uygun kat Bottom Copper (alt bakır yüzey) katıdır. ġekil 3.15: Ġstenilen geniģlikte Track seçilmesi seçilmesi ġekil 3.16: Çizim yüzeyinin (kat) Fare imlecini istenilen Track ın üzerine götürünüz ve sol tuģ ile iki kere tıklayınız. Bunu yapmanızın nedeni istediğimiz Track ın özelliklerini görmek içindir. T60 Track ın 59

66 üzerine çift tıkladığınızda ġekil 3.17 de verilen pencereler karģınıza gelecek ve bu Track ın geniģliğini göreceksiniz. Bu pencerelerdeki bilgilerden de anlaģılacağı gibi; o T60 Track ı 60 th, o T90 Track ı 90 th, o Her bir Track ismi aynı zamanda geniģliği göstermektedir (1 inch =1000 th ve 1 inch =2,54 cm). ġekil 3.17: T60 Track özellikleri ġekil 3.18: T200 Track özellikleri ġekil 3.17 de gösterilen Traces bölümünden T60 Track ı seçiniz (Seçtikten sonra bu Track ın üzeri mavi bar ile kaplanacaktır.) Ġmleci tasarım alanı üzerine götürünüz. A: Track çizimine baģlanması B: Track ın çizilmesi C: Track çiziminin sonlandırılması D: Track ın tamamlanmıģ hâli ġekil 3.19: Track çizilmesi (A-B-C-D) Ģıkları 60

67 ġekil 3.19 A da gösterildiği gibi Track çizeceğiniz noktaya imleci getirip sol tıklayınız. Ġmleç ġekil 3.19 A da gösterildiği gibi Ģekil alacak ve imlecin ucunda Ģekli oluģacaktır. Daha sonra imleci Track ın çizimini bitirmeyi düģündüğünüz yerine doğru sürükleyiniz. ġekil 3.19 B de görüldüğü gibi çizim esnasında Track yeģil renkli bir çizgi olarak görülecektir. Bitirmek istediğiniz yere gelince ġekil 3.19 C de gösterildiği gibi önce sol tuģa sonra sağ tuģa basıp bırakınız. ġekil 3.19 D de gördüğünüz gibi 60 th geniģliğinde bir Track, tasarım alanına çizilmiģ oldu. Bu iģlemler sonucunda tasarım alanımızda ġekil 3.19 D de görüldüğü gibi mavi renkli ve 60 th geniģliğinde bir Track oluģmuģtur. Bu Track ın mavi renkli olmasının sebebi ise Track ın çizildiği katın Bottom Copper (alt bakır yüzey) mavi renkli olmasıdır. Track ın çizildiği kat değiģtikçe her katın rengini alacaktır. ġekil 3.16 da Track ın çizilebileceği katlar ve renkleri görülmektedir. Renkler istenirse yeniden düzenlenebilir. Track özelliklerinin değiģtirilmesi Track (yol) silinmesi (Delete ) o Çizim alanına T80 özelliklerine sahip bir Track çiziniz (ġekil 3.24 A). A: Özellikleri değiģtirilecek B: Track ın seçilmesi C: DeğiĢtirilecek özellik menüsü Track ġekil 3.24: ÇizilmiĢ olan Track ın özelliklerinin değiģtirilmesi o o o Ġmleci tasarım alanında bulunan Track ın üzerine getiriniz ve imleç x Ģeklini alınca sağ tuģa iki kere peģ peģe tıklayınız. Birinci sağ tıklamada ġekil 3.24 B deki gibi Track seçilir. Ġkinci sağ tıklamada ise ġekil 3.24 C de gösterildiği gibi değiģtirilecek özellik menüsü karģınıza gelir. Özellik menüsünden Delete tıklanarak Track (yol) silinir. Çizginin(yol-Track) her türlü özelliğini değiģtirebileceğimiz ve ġekil 3.25 te verilmiģ olan menüdeki komutların görevlerini tek tek inceleyelim: 61

68 ġekil 3.25: Track özellik değiģtirme menüsü Delete: Seçilen Track ı siler. Copy: Seçilen Track ı kopyalar. Move: Seçilen Track ı tasarım alanı içerisinde baģka bir alana taģır. Mitre: Çizilen Track taki keskin köģeleri kaldırır. Gönyeli çizilmesini sağlar. Unmitre: Mitre komutunun yaptığı iģlemi geri alır. Set Mitre Dept: Çizilen iki Track ın birleģme noktaları arasındaki çizim açısını (gönye) ayarlar. Trace Layer: Seçilen Track ın katını (yüzey) değiģtirir. Alt seçenekler ġekil 3.26 da verilmiģtir. Track seçilip sol tıklandıktan sonra açılan menüden, Trace Layer seçilip alt seçeneklerden istenilen kat seçilir. Bu iģlemden sonra Track ın bulunduğu kat değiģmiģ olur. ġekil 3.26: Trace Layer alt seçenekleri ġekil 3.27: Trace Styl alt seçenekleri Trace Style: Seçilen Track ın geniģliğini değiģtirir. Alt seçenekler ġekil 3.27 de gösterilmiģtir. Track seçilip sağ tıklandıktan sonra açılan menüden Trace Style seçilip alt seçeneklerden istenilen geniģlik seçilir. 62

69 AĢağıda verilen alt seçenekler, seçilen Track ın; o o o o Default: Track geniģliğini 12 th yapar. Relief: Track geniģliğini 10 th yapar. Txxx: T harfinin (Track ı ifade eder) yanında bulunan rakam ya da rakamların geniģliğine bir Track yapar. Via Style: Eğer seçilen Track üzerinde Via varsa sitilini (ölçüsünü) değiģtirir. Alt seçenekleri ġekil 3.28 de gösterilmiģtir. Bu seçeneğin kullanılması Trace Style ile aynıdır. ġekil 3.28: Via Style iletiģim penceresi ve Via Style uygulaması Track çizim açısının ayarlanması Tools menüsü altında bulunan Trace Angle Lock seçeneği Track çizim açısını ayarlamak amacı ile kullanılır. Bu seçenek onaylı iken Track çiziminde, dönüģ açıları 90 ile 45 derece arasında olmaktadır. ġekil 3.29 da bu durum gösterilmiģtir. ġayet Trace Angle Lock seçeneği onaylı değil ise Track çizerken dönüģ açıları serbest ayarlanabilir. Bu durum ġekil 3.30 da gösterilmiģtir. ġekil 3.29: 90 ve 45 derecelik dönüģ açısına sahip Track çizimi Track (çizginin) kalınlığını değiģtirmek ġekil 3.30: Serbest açılı Track çizimi Track kalınlığını değiģtirmek için kalınlığı değiģecek Track üzerine farenin sağ tuģuyla art arda iki kere tıklayınız. Seçilen Track rengi beyazlaģarak aktif hâle gelir. Açılan pencerede Trace Style seçerek alt seçeneklerden belirlediğiniz Track kalınlığını seçiniz. Track kalınlığının değiģtiğini göreceksiniz. 63

70 ġekil 3.31: Track kalınlığının değiģtirilmesi ġekil 3.32: Track Style penceresi Track katının değiģtirilmesi Çizilen baskı devre Ģeması birden fazla bakırlı yüzeyden oluģuyorsa tasarım alanındaki çizgilerin hangi kata ait olduğunun belirlenmesi gerekir. Tasarım alanındaki bir çizginin ait olduğu katı değiģtirmek için; Tasarım alanındaki mavi renk çizgiyi (Track) fare tuģu ile çift sağ tıklayınız. Açılan Track özellik değiģtirme penceresinden (Trace Layer) komutunu seçiniz. Açılan alt menü penceresinden uygun katı seçeriz. Inner 8; seçeneğini aktif yaptığımızda mavi renkli Track, kırmızı renk hâlini alır(bk. ġekil 3.33). ġekil 3.33: Track katının değiģtirilmesi 64

71 Bir çizginin (Track) silinmesi Tasarım alanına bir çizgi (Track) çiziniz veya tasarım alanındaki PCB üzerinden Track ı farenin sağ tuģunu çift tıklayarak seçiniz (Seçilen yol ġekil 3.34 te görüldüğü gibi beyaz renge dönüģür.). Ekrana açılan pencereden Delete komutunu seçiniz. ġekil 3.35 te görüldüğü gibi seçilen Track silinmiģ oldu. Sildiğimiz Track hatalı silindi ise Undo komutuyla geri kurtarılabilir. Veya Ctrl+Z kısa yol tuģları ile de kurtarabiliriz. ġekil 3.34: Track silinmesi ġekil 3.35: Track silinmesi Bir çizginin (Track) tekrarlanması (kopyalanması) Tasarım alanına bir çizgi (Track) çiziniz (ġekil 3.36). Çizgiyi seçili hâle getiriniz (Çizgi beyaz renk olur. ġekil 3.37). Farenin sağ tuģuna çift tıklayınız. Açılan pencereden Copy komutunu seçiniz (ġekil 3.37). Çizilen çizginin aynısını tekrar tekrar farenin sol tuģuna tıklayarak istediğimiz kadar çoğaltabiliriz (ġekil 3.38). 65

72 ġekil 3.36: Çizgi (Track) ġekil 3.37: Çizgi (Track) kopyalama ġekil 3.38 : Çizgiler Bir çizginin (Track) taģınması (Move) Tasarım alanına bir Track ya da daha önce çizilmiģ bir PCB üzerinde yol iģaretleyiniz (Track beyaz renge dönüģür. ġekil 3.39). Ekrana gelen pencereden (move) komutunu seçiniz (TaĢınacak kısım beyaz renklidir. ġekil 3.40). Farenin sol tuģuna basılı tutarak taģımak istediğiniz yere sürükleyiniz (Ġnce çizgilerle hareket eder. ġekil 3.41). Farenin sol tuģunu tıklayarak taģınan Track ı sabitleyiniz (ġekil 3.42). ġekil 3.39 ġekil 3.40 ġekil 3.41 ġekil 3.42 Bir çizginin taģınması Çizim açısının (gönyesinin) düzeltilmesi (Mitre) Tasarım alanına çizilen Track ların 90 derecelik açılarla çizilmiģ köģelerin keskinliklerini ortadan kaldırmak için (Mitre) komutu kullanılır. ĠĢlem basamakları Tasarım alanına 90 o lik açıları olan Track lar çiziniz (ġekil 3.43). Tasarım alanındaki çizgilerden herhangi birini seçiniz (ġekil 3.44). Seçilen çizgiyi farenin sağ tuģu yardımı ile çift tıklayarak iletiģim penceresinden gerekli minimum ve maksimum açıyı Mitre Settings iletiģim penceresinden ayarlayınız (ġekil 3.45). 66

73 Seçili olan Track ı yeniden farenin sağ tuģuyla tıklayınız. Açılan pencerenin (Mitre) komutunu aktif yapınız. Seçilen Track köģelerinin açısının değiģtiğini göreceksiniz (ġekil 3.46). Yapılan ayarlarınız istediğiniz gibi olmadıysa (Unmitre) komutuyla geri alınız. ġekil 3.43 ġekil 3.44 ġekil 3.45: Mitre Settings penceresi ġekil 3.46 Çizginin gönyesinin Track parçasının kalınlığının değiģtirilmesi düzeltilmesi Bazı durumlarda bir çizgiyi meydana getiren parçalardan birisinin diğerlerine göre daha ince veya daha kalın olması istenebilir. Bu durumda çizgi kalınlığının değiģtirilmesi iģlemi yapılır (ġekil 3.47, ġekil 3.48). Aynı yüzeyde: Farklı katlarda: ġekil 3.47: Tek kat çalıģmada ġekil 3.48: Çift kat çalıģmada Bu uygulamadaki çalıģmaları sizler öğrendiğiniz bilgilerle tekrarlayarak yapınız Çizim Alanı Yazı (Text) ĠĢlemleri Çizim alanına yazı (Text) eklenmesi OluĢturulan (PCB) baskı devre Ģemalarda kimi zaman kısa da olsa yazılarda yer alır. Pin numaraları, beslemeler, eleman sembol isimleri vb. gibi değerler Text yazı ile belirtilir. AĢağıda anlatılanlar sırayla yapılırsa çizim alanına yazı (Text) eklemiģ oluruz: ġekil 3.49: 2D Graphics Araç çubuğu ġekil 3.49 da verilen 2D Graphics araç çubuğu üzerinde bulunan düğmesine basınız. Fare imlecini çizim alanına yazıyı eklemek istediğiniz yere götürünüz ve sol tıklayınız. 67

74 KarĢınıza gelen ġekil 3.50 deki Edit 2D Graphics Text penceresi aracılığı ile yazı yazılarak özellikleri ayarlanır yazının boyutları pencerenin sol alt kısmında görülen Height-yükseklik ve Width-geniĢlik kısmından ayarlanır. Yazının yazıldığı kat ġekil 3.51 de görüldüğü gibi seçilir. ġekil 3.50 ġekil 3.51 Yazının ve özelliklerinin ayarlanması Tasarım alanı yazı iģlemleri 2D Graphics araç çubuklarından A iģaretini tıklayınız. Fare imlecini tasarım alanına yazıyı eklemek istediğiniz yere götürüp sol tıklayınız. KarĢınıza gelen 2D Graphics iletiģim penceresinde String (kayıt penceresi) e gerekli ismi yazınız (ġekil 3.50). OK tuģuna basınız (ġekil 3.52). ġekil 3.52: Tasarım alanına yazılan yazının görüntüsü Yazının kopyalanması Tasarım alanındaki yazıyı fare imleci ile iģaretleyip sağ tuģuna tıklayınız. Yazının rengi beyaz olacaktır (ġekil 3.53). ġekil 3.53: Yazının kopyalanması Editing Commands (düzenleme) araç çubuğunda bulunan (Copy tagged objects kopyalama) düğmesine basınız. Fare imleci tasarım alanında bulunan yazıya odaklanacak ve etrafında bir çerçeve oluģacak, yazı pembe rengi alacaktır. ġekil 3.54 : Yazının kopyalanması 68

75 Fare imlecini hareket ettirdiğinizde çerçeveli ve yeģil renkli yazının hareket ettiğini göreceksiniz (ġekil 3.55). ġekil 3.55 : Yazının kopyalanması Fare imlecini yazının kopyalanacağı yere götürünüz ve sol tıklayınız. Yazı istenen yere kopyalanmıģtır. Tek kopya yeterliyse iģlemi sona erdirmek için fareye sağ tıklayınız (ġekil 3.56). ġekil 3.56: Yazının kopyalanması Yazının özelliklerinin değiģtirilmesi Yazıyı seçili hâle getiriniz (Beyaz renk almasını sağlayınız.). Fare imleci yine yazı üzerinde iken sol tıklayınız. KarĢınıza gelen ġekil 3.50 de verilen Edit 2D Graphics Text penceresidir. Bu pencereyi kullanarak yazı değiģtirilebileceği gibi yazının yüksekliği (Height) ve geniģliği de (Width) ayarlanır (ġekil 3.57). ġekil 3.57: Yazı özellikleri Yazının ayna görüntüsünün (Mirror) oluģturulması Çizim alanına herhangi bir yazı yazınız. Yazdığınız yazıyı seçili hâle getiriniz. Reflection (yansıma-ayna) araç çubuğunda bulunan (Horizontal Reflection yatay yansıma) düğmesine basınız. ġekil 3.58 de ayna görüntüsü elde edilmiģtir. ġekil 3.58: Yazının ayna görüntüsünün elde edilmesi 69

76 3.5. Sembol Ekleme Elektronik Baskı Devre Programı kütüphanesinde PCB Ģema çiziminde kullanacağınız bütün parçaları (elektronik malzemelerin PCB kılıfları) hazır olarak bulabilirsiniz. ġekil 3.59: Package placement and editing araç çubuğu ġekil 3.59 da verilen araç çubuğu üzerinde bulunan editing) düğmesine basınız. (Package placement and ġekil 3.60: Parça çağırma iģlemine baģlanması ġekil 3.61: Pick Packages penceresi ġekil 3.60 da görüldüğü gibi kullanıcı kütüphanesi kısmında Package baģlığı altında parçalar listelenecektir. Hiçbir kompenent çağrılmamıģ olduğu için boģ olacaktır. Parça çağırmak için Packages baģlığının sol tarfında bulunan P isimli düğmeye basınız. KarĢınıza ġekil 3.61 de verilen parça çağırma penceresi açılacaktır. Daha önceki bölümde (Elektronik Baskı Devre Programı Parça Kütüphanesi) ayrıntılı olarak anlatılmıģtı. Bu pencerede Libraries bölümünde üstte seçilen kütüphanenin içerisinde bulunan parçalar, pencerenin sol alt tarafında ise seçilen parçanın Ģekli görülmektedir. ġekil 3.61 de gösterilen Category den (Integrated Circuit) kütüphanesinden DIL 06 kompenentinin üzerine fare imleci ile gelerek çift tıklayınız. 70

77 ġekil 3.62: Parça eleman penceresi ġekil 3.62 de gösterildiği gibi, kullanıcı kütüphanesinden çağrılan DIL 06 parçasının listelendiğini görürsünüz. Dikkat ederseniz parça çağırma penceresi hâlâ karģımızda durmaktadır. Bu pencere aracılığı ile çağıracağımız baģka parçalar da varsa onları da aynı yöntemle (fare imleci ile üzerine çift tıklayarak ) kullanıcı kütüphanesi bölümüne alabiliriz. ġekil 3.63 te verilen parçaları kullanıcı kütüphanesine alınız. ġekil 3.63: Kullanıcı kütüphanesine çağrılan parçalar Kullanıcı kütüphanesine alınan parçaların çizim alanına taģınması iģlemi hepsinden kolaydır. Önce kullanıcı kütüphanesinden DIL 08 parçaçasını seçiniz (Fare imleci ile üzerine gelip bir kere sol tıklayınız.). ġekil 3.64: Kullanıcı kütüphanesine çağrılan parçaların çizim alanına taģınması 71

78 Fare imlecini çizim alanına parçayı yerleģtirmek istediğiniz yere götürünüz ve sol tıklayınız. Daha sonra sıra ile diğer parçaları çizim alanına taģıyınız ve ġekil 3.64 teki görüntünün oluģmasını sağlayınız. Bir parçanın taģınması Parçayı seçiniz. Ġmleci parçanın üzerine getiriniz ve sağ tıklayınız (Parça beyaz rengi almalıdır. ġekil 3.65 A-B). Ġmleç parça üzerinde iken sol tuģa basılı tutarak imleci sürükleyiniz (Bu esnada parça yeģil renk alacak ve imleç ile birlikte sürüklenecektir. ġekil 3.65 C). Parçayı taģımak istediğiniz yere geldiğinizde sol tuģu bırakınız (Parça hâlâ beyaz renktedir yani seçili hâldedir.). Bu durumdan kurtulmak için imleci çizim alanında boģ bir alana götürünüz ve sağ tıklayınız. TaĢıma iģlemi sona ermiģtir. ġekil 3.65 D de görülmektedir. ġekil 3.65.A ġekil 3.65.B ġekil 3.65.C ġekil 3.65.D ġekil 3.65: Parça taģıma esnasında objenin beyaz ve yeģil renge dönüģmesi Bir parçanın kopyalanması Parçayı seçiniz. Editing Commands (düzenleme) araç çubuğunda bulunan (Copy tagged objects - kopyalama) düğmesine basınız. Fare imleci çizim alanında bulunan parçaya odaklanacak ve etrafında bir çerçeve oluģarak parça pembe rengi alacaktır (ġekil 3.66 A). Fare imlecini hareket ettirdiğinizde çerçeveli ve yeģil renkli parçanın hareket ettiğini göreceksiniz (ġekil 3.66 B). Fare imlecini parçanın kopyalanacağı yere götürünüz ve sol tıklayınız. Gördüğünüz gibi parça istenilen yere kopyalanmıģtır fakat iģlem sona ermemiģtir. Çünkü kopyalanan parça hâlâ sol tıklama ile istenilen baģka yere yapıģtırılabilir (ġekil 3.66 C). ĠĢlemi sona erdirmek için ise sağ tıklayınız (ġekil 3.66 D). ġekil 3.66.A ġekil 3.66.B ġekil 3.66.C ġekil 3.66.D ġekil 3.66: Bir parçanın kopyalanması 72

79 Bir parçanın döndürülmesi Parçayı seçiniz. ġekil 3.67: Orientation Toolbar Orientation Toolbar araç çubuğu üzerinde bulunan (Rotate Clockwise - parçayı 90 sağa döndür.) düğmesine basınız. Bu araç düğmesine her basıģınızda parça 90 sağa döndürülür. düğmesi ise parçayı her basıģta 90 sola döndürür. kutusu içerisine yazdığınız açı kadar parça döndürülür. Buraya yazacağınız açı değeri serbesttir (30, 45, vb. açı değeri girilip "Enter" tuģuna basılır.). Bir parçanın ayna görüntüsünün (Mirror) elde edilmesi Parçayı seçili hâle getiriniz. (Horizontal Reflection- Reflection (yansıma ayna) araç çubuğunda bulunan yatay yansıma) düğmesine basınız. ġekil 3.68: Parçanın yataydaki ayna görüntüsü ġekil 3.68'de görüleceği üzere parçanın yataydaki ayna görüntüsü elde edilmiģtir. ġekil 3.69: Parçanın dikeydeki görüntüsü Parçayı seçili hâle getirip (Vertical Reflection dikey yansıma) düğmesine bastığımızda ise ġekil 3.69 da görüldüğü üzere parçanın dikeydeki ayna görüntüsü elde edilmiģ olacaktır. Bir parçanın silinmesi Bir parçanın ya da çizim alanında bulunan herhangi bir objenin ( Pad, Track vb.) silinmesi için üç kolay yöntem vardır: Birinci yöntem 73

80 Ġkinci yöntem o o o o Fare imlecini parça üzerine getiriniz. Farenin sağ tuģuna çift tıklayınız. Parçayı seçili hâle getiriniz Klavyeden Delete tuģuna basınız. NOT: Track, Pad, Text, vb. gibi objelerin silinmesi de aynı parça silinmesi gibidir. Üçüncü yöntem (Delete Tagged Objects- sil) o Tasarım alanında bulunan parçanın sol üst köģesine fare imlecini getirip sağ tuģuna basarak parçanın sağ alt köģesine doğru sürükleyiniz. BitiĢ yerine geldiğinizde sağ tuģu bırakınız. ġekilde görüldüğü gibi seçilen parça mavi renkli çerçeve ile çevrilir. Ġçinde bulunan parça beyaz rengi alarak seçili hâle gelmiģ olur. o Araç çubuğu üzerinde bulunan (Delete Tagged Objects sil) Ģekline tıklayarak tasarım alanındaki parçanın silindiğini görürüz (ġekil 3.70). ġekil 3.70: Parçanın silinmesi 74

81 UYGULAMA FAALĠYETĠ UYGULAMA FAALĠYETĠ Tasarım alanında çizgi çizip dosyayı kaydediniz. ĠĢlem Basamakları Öneriler ġekil 3.1.a: Çizilen yollar ġekil 3.1.b: Save komutu penceresi ġekil 3.1.c: Save Dosyası Tasarım alanına çeģitli yollar (Track) çiziniz. File/Save Layout komutlarını çalıģtırınız. Açılan pencerede Untitled yazan kısma yeni bir dosya ismi giriniz. Kaydet butonuna basınız ve dosyayı yeni isimle kaydediniz. Bu komuta klavyeden S tuģuna basarak kısayoldan ulaģabiliriz. Tasarım alanına istediğiniz boyutta Track (yol) çizebilirsiniz. Dosya kaydetme iģleminin File menüsünden Save Layout seçeneği seçilerek veya araç çubuklarından Save Layout kısa yolu tıklanarak veya klavyeden S tuģuna basılarak yapılabildiğini uygulamalı olarak test ediniz. Eğer önceden çalıģtığımız bir dosyanın adını farklı olarak kaydetmek istiyorsak Save As Layout seçeneğini kullanırız. Burada açılan pencerede vereceğimiz yeni isim girilir ve isteğimize bağlı olarak dosyanın kayıt yeri değiģtirilebilir. 75

82 UYGULAMA FAALĠYETĠ Pad ekleme değiģtirme iģlemlerini yapınız. ĠĢlem Basamakları Öneriler ġekil 3.4: Pad boyutlarının boyutlarının değiģtirilmesi ve çeģitli büyüklüklerde Pad lerin çizim alanında görünüģü Yeni, boģ bir tasarım alanı oluģturunuz. Tasarım alanında Pad placement araç çubuğunda bulunan Pad ekleme düğmelerinden daire Ģeklinde Pad seçiniz. Pad imizin büyüklüğünü kullanıcı kütüphanesinden ayarlayınız. ġeklimizde C Pad i seçilmiģ olup ön izleme penceresinden tasarım alanına alınmayı beklemektedir. Ġmleci Pad yerleģtirmek istediğimiz çizim alanında bir yere getirerek sol tıklarız. Bu dört iģlem sonunda Pad imiz tasarım alanına eklenmiģ olur. düğmesi aktif olduğunda ve fare imleci tasarım alanı içerisinde iken fare tuģlarından sol tuģa her tıkladığımızda yeni bir Pad oluģacaktır (ġekil 3.4). Tasarım alanına istediğiniz büyüklükte Pad ekleyebiliriz. ÇalıĢma alanına farklı büyüklükte Pad ekledikten sonra herhangi bir Pad in büyüklüğünü kontrol edebiliriz. Pad in üzerine gelip farenin sağ tuģuna basılarak açılan pencereden Edit (düzen) komutu tıklandığında Pad in büyüklüğünü görüntüleyebilirsiniz. ekranda 76

83 UYGULAMA FAALĠYETĠ Çizim Alanına Birçok Bölümden OluĢan Track Çizilmesini gerçekleģtiriniz. ĠĢlem Basamakları Öneriler A:Track çizimine baģlanması B: Ġlk bölümü oluģturunuz C: Ġkinci bölümünoluģturulması D: Üçüncü bölümün çizimi E:Track çiziminin sonlandırılması F:Track ın tamamlanmıģ hâli ġekil 3.21: Track çizimi (A-B-C-D-F) ġekil 3.22: Top Copper katında yukarıdaki örneği tekrarlayınız. 77

84 ġekil 3.23 ġekil 3.23 te görülen renklerle yukarıdaki örnekleri tekrarlayınız. Çizim alanında parçalar arasındaki bağlantıyı sağlamak için kullanılan Track lar birçok parçadan oluģuyorsa bu parçaların her birine bölüm (segment) adı verilir. ġekil 3.20: Yeni bir tasarım alanının oluģturulması ġekil 3.20 de görülen File/ New Layout komutunu seçerek yeni bir tasarım sayfası açınız. Çizim yapacağınız yüzeyi Bottom Copper yüzeyi olarak seçiniz (ġekil 3.16). Tasarım araç çubuğunda bulunan Track yerleģtirme ve düzenleme düğmesine basınız. Kullanıcı kütüphanesi kısmında Traces yani listedeki Track lardan T70 i seçiniz. Ġmleci çizim alanına, Track ı çizmeyi düģündüğünüz yerin baģlangıç noktasına getiriniz. Farenin sağ tuģuna tıklayıp imlecin x Ģeklini aldığını ve baģlangıç noktasının iģaretlendiğini görünüz (ġekil 3.21 A). Ġmleci ġekil 3.21.B de görüldüğü gibi çizginin (Track) ilk bölümünün bitiģ yeri olarak düģündüğünüz yere doğru 78 Track çizerken çalıģma yüzeyini Botom Coppper veya Top Copper olarak seçtiğimizde Track renginin nasıl değiģtiğine özellikle dikkat ediniz.

85 sürükleyiniz ve bitiģ yerine geldiğinizde farenin sol tuģuna basıp bırakınız (Sağ tuģa basar bırakırsanız Track çizimi sonlandırılmıģ olur.). Çizeceğiniz Track birçok bölümden oluģacağından çizime devam etmeniz gerekecek ve bu nedenle sol tuģa basıp bırakmamız çizimin devam etmesini sağlayacaktır. ġekil 3.21 C de ilk bölümün görüntüsü verilmiģtir. Ġmleci ġekil 3.21 C de görüldüğü gibi aģağıya sürükleyiniz ve ikinci bölümün bitiģ yerine geldiğinizde yine sol tuģa basıp bırakınız. ġekil 3.21 D de ikinci bölüm görülmektedir. Ġmleci ġekil 3.21 D de gösterildiği sağa doğru sürükleyiniz ve üçüncü segmentin bitiģ yerine geldiğinizde ġekil 3.21 E de gösterildiği gibi önce sol tuģa, sonra da sağ tuģa basıp bırakınız. ġekil 3.21 F de gösterildiği gibi 70 th geniģliğinde bir Track Bottom Copper yüzeyine çizilmiģ oldu. Uygulamayı (Top Copper) katında tekrarlayınız. 79

86 KONTROL LĠSTESĠ Bu faaliyet kapsamında aģağıda listelenen davranıģlardan kazandığınız beceriler için Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) iģareti koyarak kendinizi değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri 1. Bilgisayaranızı düzgün bir Ģekilde açabildiniz mi? 2. Elektronik Baskı Devre Programı nı düzgün bir Ģekilde çalıģtırabildiniz mi? 3. ÇalıĢma alanına farklı boyutlarda Track (yol) çizebildiniz mi? 4. Çizdiğiniz bir Track yığınını bir isimle kaydedebildiniz mi? 5. ÇalıĢma alanına sembol ekleyebildiniz mi? Evet Hayır DEĞERLENDĠRME Değerlendirme sonunda Hayır Ģeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Ölçme ve Değerlendirme ye geçiniz. 80

87 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cümlelerin baģında boģ bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru ise D, yanlıģ ise Y yazınız. 1. ( ) Kare lehimleme tabanı çizebilmek için Pad placement araç çubuğunda Square Pad ı seçeriz. 2. ( ) Pad Matrixs Edıt/Replıcate komutu ile yapılır. 3. ( ) Ģeklini tıklarsak çizim alanına Pad ekler. 4. ( ) Mitre dik açılı çizilmiģ yolların köģelerinin keskinliğinin yok edilmesini sağlar. 5. ( ) Track/Layer komutu Track ların katını değiģtirir. 6. ( ). iģareti tasarım alanına Track çizer. 7. ( ) Ģekli tasarım alanına kütüphaneden sembol çağırmaya yarar. 8. ( ). Tasarım alanındaki PCB devre elemanlarını veya bloku kopyalar. 9. ( ). Bir parçanın ayna görüntüsünü iģareti alır. 10. ( ). ĠĢareti tıklanırsa tasarım alanına Track çizer. DEĞERLENDĠRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karģılaģtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. 81

88 ÖĞRENME FAALĠYETĠ-4 AMAÇ ÖĞRENME FAALĠYETĠ 4 Uygun ortam sağlandığında baskı devre çiziminde dikkat edilecek noktaları öğrenip baskı devre çizimi uygulamalarını doğru olarak yapabileceksiniz. ARAġTIRMA Bu faaliyet öncesi yapmanız gereken öncelikli araģtırmalar Ģunlardır: Daha önceki modüllerde öğrendiğiniz (PCB) baskı devre çıkarma yöntemlerinden yararlanarak 555 Entegresi yardımıyla yapılmıģ Flip-Flop devresinin baskı devre Ģemasının tasarımını yapınız. ÇeĢitli elektronik cihazların (TV, VCD, müzik seti, MP3 çalar, cep telefonu vb.) yapısını ve PCB kartlarını inceleyiniz. PCB tasarımının veya tasarımcılarının elektronik alandaki önemini ve faydalarını araģtırınız. PCB tasarımında kullanılan PCB kart çeģitlerini, özelliklerini ve bunların aralarındaki avantaj ve dezavantajları araģtırınız. 4. BASKI DEVRE ġemasi ÇĠZĠMĠ 4.1. Baskı Devre Çiziminde Dikkat Edilecek Özellikler Bir elektronik devrenin PCB sini çıkarmanın teknik kuralları vardır. Bu kurallara uymak devrenin sağlıklı çalıģması bakımından zorunludur. Bu kuraları Ģöyle sıralayabiliriz. PCB si çıkarılacak elektronik devredeki elemanların boyutları önceden bilinmeli ve PCB tasarımı bu boyutlara göre yapılmalıdır. PCB tasarımında kullanılacak elektronik devre elemanlarının plaketteki pozisyonu elemanın teknik özelliğine ve devrenin amacına göre belirlenmelidir (Elemanın kartta dik veya yatık monte edileceği ve Pinler arası mesafe belirlenmelidir.). Yüksek frekanslı devrelerin sağlıklı çalıģabilmeleri için PCB oluģturulurken ekranlama unutulmamalı ve devredeki bobinler yan yana konulmamalıdır. Birbirine parelel olan yolların kapasitif etki oluģturabileceği unutulmamalıdır. Yüksek güç harcaması gereken devrelerde soğutucular için yer ayrılmalıdır. 82

89 PCB oluģturulurken öyle bir tasarım yapılmalıdır ki devre sonradan arıza yaptığında tamiri esnasında eleman değiģimi zor olmamalıdır. Mümkün olduğu kadar elemanlar üzerindeki yazı, Ģekil ve diğer açıklayıcı bilgiler, bir yönden okunacak Ģekilde yerleģtirilmelidir. Örneğin, birbirine parelel yerleģtirilmiģ dirençlerin tolerans renkleri aynı yönden okunmalı veya aynı tip transistörler mümkün oldukça aynı yöne takılmalıdır. Diyotların, kondansatörlerin veya benzeri elemanların yazıları rahat okunabilecek Ģekilde üst tarafa gelmelidir. Kuvvetli akım taģıyan hatların bakır geniģliği, zayıf akım taģıyan hatların bakır geniģliğinden daha fazla olmalıdır. Aksi hâlde kuvvetli akım hatları ani akım darbelerinde yanarak kopabilir. Baskı devrenin düzenlenmesi sırasında elemanların yerleģtirilmesi açısından bir simetriklik, bir düzen olmalı ve göze hoģ görünmelidir. Elemanları rastgele yerleģtirilmiģ bir baskı devre üzerinde çalıģma yapmak oldukça zordur. Malzemelerin numarası ve değerleri baskı devre üzerinde yer almalı, bu yazılar malzemeli yüzden rahatlıkla okunabilmelidir. Yine yarı iletken malzemelerin uçları belirtilmelidir. Baskı devre tasarımında malzemeli yüz (üstten görünüģ) esas alınmalı, plaketin üzerine eleman sembolleri yerleģtirilmiģ olarak çizilmeli, daha sonra çizilmiģ olan plaket ters çevrilerek alt görünüģü (bakırlı yüzü) elde edilmeli, yani çizilecek kısımda sadece bakır hatlar ve diğer Pad ler olmalıdır. Elektronik Baskı Devre Programı nın kütüphanesinde bulunan PCB sembol ölçüleri ile elemanın gerçek ölçülerinin aynı olup olmadığı kontrol edilmelidir. PCB tasarımını yaparken Elektronik Baskı Devre Programı nın kütüphanesinden seçtiğiniz malzemelerin ölçüleri ile üretici firmaların sattığı standart malzemelerin ölçüleri aynı olmalıdır. Örneğin, eleman ¼ W lık bir direnç iken kütüphaneden 1 W lık bir direnç sembolü seçilirse ölçüler birbirini tutmayacaktır. Baskı devre tasarımı yapılırken Ģu normlara uyulması gerekir Kart üzerine yatay olarak yerleģtirilecek 1/2 ve 1/4 Watt dirençlerin lehimleme tabanları arası 15 mm, 1/8 Watt dirençlerin ise 10 mm olmalıdır (ġekil 4.1). 1/2 1/4 W 1/8 W ġekil 4.1: 1/2,1/4 ve 1/8 Watt dirençlerin lehimleme taban mesafeleri 83

90 Dikey olarak yerleģtirilecek dirençlerin ve diyotların lehimleme tabanları arasındaki mesafe, 5 mm olmalıdır (ġekil 4.2). ġekil 4.2: Dikey yerleģtirilecek direnç ve diyot lehimleme taban mesafesi ġekil 4.3: Güçlü direnç örnekleri Güçlü dirençlerin lehimleme tabanları arasındaki mesafe, iletkenleri arasındaki mesafeye uygun olmalıdır (ġekil 4.3). ġapkalı tip transistörlerin tabanları arasındaki mesafe, ġekil 4.4 te gösterildiği gibi olmalıdır. ġekil 4.4: ġapkalı tip transistör örnekleri Yassı transistörlerin lehimleme tabanları, ġekil 4.5 te belirtildiği gibi olmalıdır. ġekil 4.5: Yassı tip transistör örnekleri Trimpotların lehimleme tabanları ġekil 4.6 da gösterildiği gibi olmalıdır. ġekil 4.6: Trimpot örnekleri Kondansatörlerin iletkenleri arasındaki mesafeler ölçülmeli ve lehimleme tabanları bu mesafeye uygun olarak yerleģtirilmelidir (ġekil 4.7). ġekil 4.7: Kondansatör örnekleri 84

91 Diyotların lehimleme tabanları arasındaki mesafe 10 mm olmalıdır. Gerekirse ölçülmeli lehimleme tabanları bu mesafeye uygun olmalıdır (ġekil 4.8). ġekil 4.8: Diyot örnekleri Kart üzerindeki bağlantı terminallerinin aynı kenar üzerine yerleģtirilmesine özen gösterilmelidir (ġekil 4.9). YANLIġ DOĞRU ġekil 4.9: Bağlantı terminallerinin yerleģtirilmesi Transistör üzerindeki soğutucular, birbirine veya baģka bir devre elemanına temas etmeyecek kadar uzak olmalıdır. Isı yayan direnç ve transistörler, birbirlerinden etkilenmeyecek kadar uzağa yerleģtirilmelidir. ġekil 4.3 teki gibi güçlü direnç örnekleri, elemanlar kart üzerine yatay ve dikey olarak yerleģtirilmelidir (ġekil 4.10). YANLIġ DOĞRU ġekil 4.10: Güçlü dirençlerin PCB üzerine yerleģtrilme Ģekli Trimpotlar, kolayca ayarlanabilecek yön ve Ģekilde yerleģtirilmelidir. 85

92 Ölçüm ve kontrol kolaylığı için kart üzerine kontrol noktaları konulmalıdır. Büyük tip kondansatörlerin tek baģlarına ayrı bir kart üzerine yerleģtirilmesi tercih edilmelidir. Yatay olarak yerleģtirilmiģ ½ ve ¼ Watt lık dirençlerin lehimleme tabanları arasından en fazla iki bağlantı yolu geçirilir (ġekil 4.11). ġekil 4.11: Dirençelerin lehimleme tabanları arasından geçirilen bağlantı yolları Diyotların lehimleme tabanları arasından en fazla bir bağlantı yolu geçirilir. ġapkalı tip transistörlerin lehimleme tabanlarına bağlı bağlantı yolları Ģekil 4.12 deki gibi düzenlenmelidir. YANLIġ DOĞRU ġekil 4.12: Diyotların lehimleme tabanları arasından geçirilen bağlantı yolu Ġki bağlantı yolu arasındaki mesafe, en az 1 mm olmalıdır (ġekil 4.13). ġekil 4.13: Ġki bağlantı yolu arasındaki mesafe Dikey yerleģtirilecek dirençlerin lehimleme tabanları arasından bağlantı yolu geçirilmemelidir (ġekil 4.14). ġekil 4.14: Dikey bağlanan dirençler Devre elemanlarının gövdeleri birbirine değmemeli ve aralarındaki mesafe en az 1 mm olmalıdır (ġekil 4.15). 86

93 YANLIġ DOĞRU ġekil 4.15: Devre elemanları arasındaki mesafeler Bağlantı yolları köģeli olmamalıdır (ġekil 4.16). YANLIġ DOĞRU ġekil 4.16: KöĢeli bağlantı yolları Devre elemanları, kart kenarından 5 mm içeride olacak Ģekilde tasarlanmalıdır. Tüm bağlantı yolları yatay ve dikey olmalıdır (ġekil 4.17). YANLIġ DOĞRU ġekil 4.17: Yatay, dikey bağlantı yolları ve yatay veya dikey olmayan bağlantı yolları Bağlantı yollarındaki dik dönüģler, yuvarlatılmalı ve bağlantı yolu geniģliğinin sabit kalmasına dikkat edilmelidir. 45 o yapılan dönüģlerde de köģeler yuvarlatılmalıdır. Bağlantı yolları, lehimleme tabanlarına dik olarak bağlanmalıdır (ġekil 4.18). DOĞRU YANLIġ ġekil 4.18: Lehimleme tabanına dik ve dik olmaya bağlantı yoları 87

94 Bağlantı yollarının geniģliği TaĢıdığı en fazla akım 0,2 mm 0,1 amper 0,5 mm 0,3 amper 1 mm 2,5 amper 2 mm 5 amper 3 mm 6 amper 4 mm 7 amper 5 mm 9 amper Tablo 4.1: Bağlantı yollunun geniģliğine bağlı olarak taģıyabilecekleri akım miktarı Basma devre kartlarının tasarımlanması yapılırken bağlantı yollarının geniģliği taģıyacağı akıma göre belirlenmelidir. Üretici firmalar 35 mikron kalınlığındaki bakır tabaka için Tablo 4.1 deki değerleri vermiģlerdir Baskı Devre Çizim Uygulamaları Baskı devre çizim uygulamaları aģağıda açıklanmaktadır Bir PCB ġemanın Hazırlanması ġekil 4.19 da isimleri verilen parçaları kullanıcı kütüphanesine çağırınız. ġekil 4.19: Parçaların Elektronik Baskı Devre Programı kütüphanesinden kullanıcı kütüphanesine alınması Bu parçaları ġekil 4.20 de gösterildiği gibi çizim alanına yerleģtiriniz. ġekil 4.20: Parçaların çizim alanına yerleģtirilmesi 88

95 Parçalar arası Track (yol) bağlantısının oluģturulmaya baģlanması için tasarım alanı araç çubukları üzerindeki (Track placement and editing) düğmesine basınız. ġekil 4.20 de görüldüğü gibi fare imlecini giriģ Pininin üzerine getiriniz ve fare imlecinin ucunda x iģareti oluģunca sol tıklayınız. Fare imlecini ġekil 4.21 de gösterildiği gibi Bridge 2 parçasını AC1 Pini üzerine götürünüz ve x iģareti oluģunca sol tıklayınız. Bu iģlem basamağında Track çizim kurallarını uygulayarak PCB Ģeklini tamamlayınız. ġekil 4.21: Track (yol) çizimine baģlanması Ayrıca Track çizimlerini yaparken (durum çubuğu üzerinden) ġekil 4.21 de gösterilen ve o anda çizilen Track ın katını ġekil 4.22 de sık sık kontrol ediniz. ġekil 4.22: OluĢturulan Track ın hangi katmana çizildiği ġekil 4.23 te gösterildiği gibi PCB Ģemasının bütün Track ları çizilmiģ olup PCB Ģemasının büyük bir kısmı tamamlanmıģtır. Siz de PCB Ģemanızı Ģekil 4.23 te gösterildiği gibi tamamlayınız. ġekil 4.23: Track (yol ) çiziminin tamamlanmıģ hâli Track çizimlerinden sonra sıra, giriģ ve çıkıģları yazı ile belirtmeye geldi. Ayrıca parçaların üzerine sembol isimlerini de yazınız (ġekil 4.24). ġekil 4.24 te gösterıldiği gibi yazıları gereken yerlere yerleģtiriniz. Yazıları boyutlandırma (Size-Widht) iģlemi sizin tercihinize kalmıģtır. 89

96 ġekil 4.24: Çizimi tamamlanmıģ PCB Ģeması ġekil 4.24 te çizimi tamamlanmıģ olan PCB Ģeması görülmektedir.bu çalıģmayı File menüsünden Save Layout As seçeneğini kullanarak kaydediniz Güç Kaynağı ġemasının PCB Devresinin Çizilmesi ġekil 4.25: Örnek devre Ģeması Ġstenilen Bir Alanın Blok Ġçerisine Alınması PCB Ģema çizimlerinde, istenilen bir alanın blok içerisine alınarak silinmesi, kopyalanması ya da taģınması gibi iģlemler çok sık yapılmaktadır. Sırasıyla bu iģlemler; ġekil 4.24 te oluģturduğunuz ve kaydettiğiniz PCB Ģemayı çizim alanına çağırınız. Kaydedilmedi ise ya da silinmiģ ise tekrar çiziniz (ġekil 4.26.a). ġekil 4.26.a da gösterildiği gibi fare imlecini 7812 parçasının sol üst köģesine getiriniz ve sağ tuģa basınız. Sonra fare imlecini 100nF lik parçanın sağ alt köģesine doğru sürükleyiniz. BitiĢ yerine geldiğinizde sağ tuģu bırakınız. 90

97 ġekilde görüldüğü gibi blok içerisine alınan alan mavi renkli bir çerçeve ile çevrilir ve blok içerisinde kalan parçalar ve uzantısındaki Track lar beyaz rengi alarak seçili hâle gelir. ġekil 4.26.a: YeĢil renkli çizgi ile elemanların seçilmesi ġekil 4.26.b: PCB üzerinde blok içerisine alınmıģ alan Eğer blok içerisine alınmak istenen alanda hata oldu ise yani blok içerisine istemediğiniz parçalar seçildi veya istediğiniz parçalar dâhil olmadı ise hatalı bloku yok etmek için fare imlecini tasarım alanı içerisinde boģ bir alana götürünüz ve sağ tıklayınız. Daha sonra blok alma iģlemini tekrar baģtan baģlayınız ve doğru yapana kadar iģlemleri tekrarlayınız Blokun Kopyalanması Bu uygulamayı yapabilmek için önce PCB kartının tamamının bir önceki uygulamadaki gibi blok içerisine alınması gerekmektedir. ġekil 4.26.a daki PCB kartınızı blok içerisine alınız. ġekil 4.27: Editing Commands (düzen) araç çubuğu ġekil 4.27 de gösterilen araç çubuğu üzerinde bulunan (Coppy Tagged Objets-kopyala) düğmesine basınız. Fare imleci tasarım alanında bulunan PCB bloka odaklanacak ve etrafında bir çerçeve oluģarak blok pembe rengi alacaktır. Fare imlecini hareket ettirdiğinizde çerçeveli ve yeģil renkli blokun hareket ettiğini göreceksiniz. Fare imlecini blokun kopyalanacağı yere götürünüz ve sol tıklayınız. Gördüğünüz gibi blok istediğiniz yere kopyalanmıģtır fakat iģlem sona ermemiģtir. Çünkü kopyalanan blok hâlâ sol tıklama ile baģka kopyalar yapıģtırabilir. ĠĢlemi sona erdirmek için ise sağ tıklanır (ġekil 4.28). 91

98 ġekil 4.28: Blokun kopyalanması Blokun TaĢınması PCB Ģema üzerinde belirlenen blokun taģınması iģlemi blokun kopyalanması iģlemi ile aynıdır. Tek fark, ikinci iģlem basamağındaki kopyalama düğmesine değil de (Move Tagged Objets taģı) düğmesine basılması gerektiğidir. Diğer iģlem basamakları aynıdır Blokun Silinmesi Bu uygulamayı yapabilmek için ġekil 4.26.a daki PCB devreyi blok içine alınız. Klavyeden Delete tuģuna basınız ya da ġekil 4.27 de gösterilen araç çubuğu üzerinde bulunan (Delete Tagged Objets- sil) düğmeye basınız. Blok içerisindeki alan silinmiģ olacaktır Blokun Döndürülmesi Tasarım alanındaki PCB devreyi blok içerisine alınız (ġekil 4.29). ġekil 4.27 de gösterilen araç çubuğu üzerinde bulunan (Rotate Tagged Objetsdöndür) düğmesine basınız ve karģınıza gelen iletiģim penceresi (ġekil 4.30) aracılığı ile açınızı ve döndürme ekseninizi belirleyerek OK düğmesine basınız. ġekil 4.29: Blok içindeki PCB devreye ġekil 4.30 : Block rotate penceresi block rotate uygulanıģı ġekil 4.31: PCB Ģemanın Y ekseninde 180 o döndürülmüģ hâli 92

99 PCB Ģemasını incelediğinizde ġekil 4.31 de görüldüğü gibi PCB Ģeması Y ekseni üzerinde 180 derecelik bir açı ile döndürülmüģtür. Bu döndürme iģlemi standart açıların dıģında da yapılabilmektedir (15, 30, 80, 125 ve benzeri gibi). Tek yapmanız gereken Ģey ġekil 4.30 daki iletiģim penceresinden Angle kısmına istediğiniz açı değerini girerek döndürme eksenini aktif hâle getirerek OK düğmesine basmaktır Blokun Yazdırılması (Print) Tasarım alanına PCB devre çiziniz ya da çizmiģ olduğunuz PCB devreyi çağırınız (ġekil 4.32). ġekil 4.32: Yazdırılacak PCB devre Bu PCB Ģema üzerinde yazdırmak üzere bir blok oluģturalım. Bunun için Output menüsünden Set Output Area komutunu çalıģtırınız. ġekil 4.33: Yazdırma hâlindeki devre Set Output Area komutu çalıģtırılıp fare imleci kare Ģeklini aldıktan sonra tasarım alanındaki çalıģmanızın kâğıda aktarılacak bölümünün baģlangıcına fare imleci getirilir. Sol tuģa basılı tutularak bitiģ noktasına doğru sürüklenir. BitiĢ noktasına gelindiğinde sol tuģ bırakılır. Böylece yazdırılacak bölüm blok içerisine alınır ve blokun arka plan rengi gri olur. Output menüsünden Print seçeneği çalıģtırılarak açılan iletiģim penceresinden diğer ayarlar yapılır (Output-Print konusuna bakınız.). OK düğmesine basılır ve blok içerisine alınan kısım yazıcıya gönderilir. 93

100 UYGULAMA FAALĠYETĠ UYGULAMA FAALĠYETĠ Açık Ģeması ġekil 4.34 teki devrenin baskı devresini çiziniz. ġekil 4.34: Optokuplör ile tetiklenen devre ĠĢlem Basamakları Bilgisayarınızı açarak iģletim sisteminin çalıģmasını sağlayınız. Baskı devre çizim programını (Elektronik Baskı Devre Programı) çalıģtırınız. Yukardaki devredeki elemanları tek tek seçerek çalıģma alanına getiriniz. Açık Ģemaya uygun olarak elemanların bağlantılarını gerçekleģtiriniz. ÇalıĢmayı blok içerisine alarak baskı devre çizimini tamamalayınız. Öneriler Bilgisayarınızı düzgün bir Ģekilde açıp kapatmayı alıģkanlık hâline getiriniz. Elektronik Baskı Devre Programı nı kısayol olarak masaüstüne yerleģtirmeniz yararınıza olacaktır. Elemanları kütüphaneden seçerken Elektronik Baskı Devre Programı nda bulmakta zorluk çektiğiniz elemanları Elektronikı Devre Çizimi ve Simülasyonu Programı nda bulmanız yararınıza olacaktır. Bağlantı yollarını çizerken konu anlatımındaki tüm uyarıları dikkate alınız. Çizim yaparken belli kuralların olduğunu unutmayınız. Baskı devrenin tamamlanmasından sonra çalıģmayı mutlaka blok içerisine alınız. 94

101 KONTROL LĠSTESĠ Bu faaliyet kapsamında aģağıda listelenen davranıģlardan kazandığınız beceriler için Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) iģareti koyarak kendinizi değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri 1. Bilgisayaranızı düzgün bir Ģekilde açabildiniz mi? 2. Elektronik Baskı Devre Programı nı düzgün bir Ģekilde çalıģtırabildiniz mi? 3. Açık Ģeması verilen devrenin elemanlarını çalıģma alanına getirebildiniz mi? 4. Elemanlar arasındaki bağlantıları yapabildiniz mi? 5. Baskı devre çizimi sonunda plaket boyutunu seçebildiniz mi? Evet Hayır DEĞERLENDĠRME Değerlendirme sonunda Hayır Ģeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Ölçme ve Değerlendirme ye geçiniz. 95

102 ÖLÇME DEĞERLENDĠRME ÖLÇME DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cümlelerin baģında boģ bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru ise D, yanlıģ ise Y yazınız. 1. ( ) Track lar parçaların Pinlerini birbirine bağlar. 2. ( ) Track lar dönüģlerde keskin köģeli olmalıdır. 3. ( ) Lehimleme tabanları malzemelerin Pin (ayak) büyüklüğüne göre belirlenmez. 4. ( ) Direnç, diyot gibi devre elemanları PCB kart üzerine çapraz olarak yerleģtirilmelidir. 5. ( ) PCB kartları üzerinde giriģ ve çıkıģ klemensleri veya konnektörler, aynı yönlerde olmalıdır. 6. ( ) PCB devrelerde dirençlerin renk ve toleransları aynı yönlerde olmamalıdır. 7. ( ) POT, ayarlı direnç gibi elemanlar kolaylıkla ayarlanabilecek yönlerde olmalıdır. 8. ( ) Bilinmeyen elemanların ayakları arası mesafe ölçülmeden Pad konulmaz. 9. ( ) Yapılan PCB tasarımda parçalar birbiri üzerine basmalıdır. 10. ( ) PCB tasarımlarda ısınan komponentler için soğutucu için boģluk bırakılmalıdır. DEĞERLENDĠRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karģılaģtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. 96

103 ÖĞRENME FAALĠYETĠ 5 AMAÇ ÖĞRENME FAALĠYETĠ-5 Uygun ortam sağlandığında, baskı devre içine sembol ekleyebilecek veya sembol düzenleme iģlemlerini doğru olarak yapabileceksiniz. ARAġTIRMA PCB de kullanılan parçalar ile SCH de kullanılan semboller arasında ne fark vardır? AraĢtırınız sayıcı, karaģimģek, yürüyen ıģık devrelerinin Elektronik Baskı Devre Programı ndan PCB devresini çıkarınız. PCB devresini, çıkarmak istediğiniz devrelerin parçalarından bazıları kütüphanede bulunmadığında neler yapılmalıdır? AraĢtırınız. Program kütüphanesini eksik malzeme ve sembol bakımından zenginleģtirmek için üretici firmaların kataloglarından nasıl yararlanılmalıdır? Arızalı cihazın içinden sökülen bozuk malzeme (kompenent) piyasada bulunmazsa cihazı tamir edebilmek için tamircilerin neler yaptıklarını araģtırınız. TV, radyo Ģemalarını inceleyiniz. ġemadaki sembollerin devre üzerindeki yerlerini bulmaya çalıģınız. ġemadaki sembol ve parçaları Elektronik Devre Çizimi ve Simülasyonu Programı veya Elektronik Baskı Devre Programı kütüphanesinde araģtırınız Bir Sembolün DeğiĢtirilmesi 5. SEMBOLLER Elektronik Baskı Devre Programı, baskılı devre (PCB) çiziminde, piyasada bulunan baskı devre çıkarma programları içerisinde, kütüphanesi en zengin olan programlardan birisidir. Ayrıca kütüphanesinde olmayan parçaları kullanıcı tarafından oluģturma imkânının kolay olması ve bu parçaların, internet aracılığı ile paylaģılma imkânının bulunması açısından da geliģmiģ bir programdır. 97

104 Eleman Değeri veya Parça Ġsmini DeğiĢtirme ĠĢlem sırası Ġkonunu farenin sol tuģuyla tıklayınız. P tuģuna basınız, karģınıza (tasarım alanı) Elektronik Baskı Devre Programı kütüphanesi gelir (ġekil 5.2). Elektronik Baskı Devre Programı kütüphanesinden değiģtireceğiniz parçaları çift tıklayarak kullanıcı kütüphanesine çağırınız. Elektronik Baskı Devre Programı kütüphanesinde parçaları, tasarım alanına çağırmadan önce parça izleme penceresinden kılıf yapısını görüp özelliklerini öğrenebilirsiniz. Fare imlecini tasarım alanına alacağınız parça üzerine getirip sol tuģu tıklayınız. Ön görünüģ peneresinden parçanın yönünü gerekirse değiģtirerek tasarım alanına alınız (ġekil 5.1). ġekil 5.1: Elektronik Baskı Devre Programı kütüphanesine ulaģmak 98

105 Bir Sembolün DeğiĢtirilmesi Bu uygulamada: ġekil 5.2: Kütüphaneden parça çağırma Mevcut sembollerden birinin üzerinde değiģiklik yapabilir, daha sonra bu sembolü kaydederek çalıģmalarda kullanabilirsiniz. Yeni bir sembol oluģturarak kaydedip kütüphaneye ekleyebilirsiniz. ĠĢlem sırası: Ģekline fare ile sol tıklayarak tasarım alanına gelen iletiģim penceresine değiģiklik yapacağınız elemanın adının ilk iki harfini yazınız. Örneğin DIL in, DI yazdığınızda, iletiģim penceresinde yalnızca ismi DI ile baģlayan parçaların isimleri gözükür. Elektronik Baskı Devre Programı kütüphanesinden değiģiklik yapacağınız parçaları çift tıklayarak tasarım alanına getiriniz (ġekil 5.3). DeğiĢiklik yapacağınız parçayı, fare sağ tuģunu kullanarak seçili hâle getiriniz (ġekil 5.4). 99

106 ġekil 5.3: Bir Parçayı değiģtirme ġekil 5.4: Bir parçayı değiģtirme 100

107 ġekil 5.5: Bir parçayı değiģtirme DeğiĢiklik yapacağınız parçanın önce Pad lerini düzenleyiniz. Fare imlecini değiģiklik yapacağınız Pad in üzerine getirerek sol tıklayınız. ġekil 5.5 te açılan Edit Single Pin penceresinden Style i iģaretleyerek istediğiniz lehimleme tabanını ve ölçüsünü seçerek OK düğmesini iģaretleyiniz. Seçtiğiniz Pin in Ģekil ve ölçüsünün değiģtiğini gözlemleyiniz (ġekil 5.6). Aynı iģlemi diğer Pad ler için tekrarlayınız (ġekil 5.7). ġekil 5.6: Pad leri değiģtirme ġekil 5.7: Pad leri değiģtirme 101

108 Parça Çizgilerinin DeğiĢtirilmesi Seçili parçanın çizgisine farenin sol tuģuyla tıklayınız (ġekil 5.8). Edit line s graphic style iletiģim penceresinden çizgi kalınlığını değiģtiriniz. All Tagged Graphics düğmesini tıklayınız. Parçanın kılıf çizgilerinin değiģtiğini görünüz (ġekil 5.9). ġekil 5.8: Edit line s graphics style iletiģim penceresi ġekil 5.9: Çizgileri değiģtirlmiģ parça Parça Ġsminin DeğiĢtirilmesi DeğiĢiklik yaptığımız parça seçili iken Ģekline tıklayınız. Tasarım alanına gelen Make Package iletiģim penceresine değiģtirdiğiniz parçanın yeni ismini giriniz. Örneğin DIL06 parçası; 038 veya 809 olarak değiģtirilmiģ oldu (ġekil 5.10). Ġsim değiģikliklerini kullanıcı kütüphanesinden görebilirsiniz (ġekil 5.11). DeğiĢiklik yapılan parçanın en son hâli ġekil 5.12 de görülmektedir. 5.10: Make Package iletiģim penceresi ġekil 5.11: Yeni ismi ġekil 5.12: Yeni 5.2. Sembol OluĢturma isimli görünüm Elektronik Baskı Devre Programı, PCB tasarımı ile uğraģan elektronikçilere yeni PCB parça oluģturma imkânı vermektedir. 102

109 UYGULAMA FAALĠYETĠ UYGULAMA FAALĠYETĠ LM 741 Entegresinin PCB kılıfının oluģturulması çiziniz. ĠĢlem Basamakları Yeni bir dizayn dosyası oluģturunuz ( sembolüne tıklayınız). KarıĢıklığa neden olmaması için yeni oluģturulacak olan parçanın Pin numaralarının çizim katı olarak malzemelerin yerleģtirildiği Compenent Side parça yüzeyi seçilir (üstten görünüģ). ġayet lehim yüzeyini Solder Side seçerek bu yüzeyde parçayı oluģturmaya baģlarsak Pinleri ters olarak yapmamız gerekir (alttan görünüģ ġekil 5.13). Bu noktaya çok dikkat ediniz. Öneriler lehim yüzeyini Solder Side seçerek bu yüzeyde parçayı oluģturmaya baģlarsak Pinleri ters olarak yapmamız gerekir ġekil 5.13: Çizim katını (yüzeyini) seçme ġekil 5.14: 2D Graphics araç çubuğu ġekil 5.14 te görülen 2D Graphics araç çubuğu üzerinde bulunan çizgi düğmesine basınız ve Ģekil 5.15 A da verilen Ģekli oluģturunuz. Yine 2D Graphics araç çubuğu üzerinde bulunan yay düğmesine basınız ve ġekil 5.15 B de verilen Ģekil hâline getiriniz. Düğmesine basınız ve kullanıcı kütüphanesinde listelenen Pad lerden S Pad ini seçerek ġekil 5.15 C de gösterildiği gibi 1 nu.lı Pin yerine yerleģtiriniz. Düğmesine basınız ve kullanıcı kütüphanesinde listelenen Pad lerden C Pad ini seçerek ġekil 5.15 D ve E de gösterildiği gibi sıra ile yerleģtiriniz. 103

110 Düğmesine basınız ve parçanın ismini yazıp (LM741 veya 555), düğmesini kullanarak sola 90 derece döndürünüz. ġekil 5.15 E de gösterildiği gibi yerleģtiriniz. A: Çizgi çizilmesi B: Arc çizilmesi C: 1 nu lı Pin oluģturulması D: Diğer Pinlerin oluģturulması E: Ġsminin verilmesi F: Kütüphaneden çağrılmıģ hâli ġekil 5.15: LM 741 opampının PCB kılıfının oluģturulması ġekil 5.15 E yi uyguladıysanız parça oluģturulmuģ demektir. ġimdi bu parçaya bir isim vererek kütüphaneye yerleģtirme iģlemini yapınız. ġekil 5.15 E de görülen parçanızı, fare sağ tuģunu kullanarak blok içerisine alınız ve ġekil 5.16 da görülen Ģekli elde ediniz. ġekil 5.16: Parçanın blok içerisine alınarak kütüphane isminin verilmesi Menü çubuğundan Library-Make Package 104

111 komutunu ya da araç çubuklarından sembolünü tıklayınız ve ġekil 5.16 da gösterilen pencere aracılığı ile parçaya isim veriniz. Parçanızın kütüphaneye eklenme iģlemi de tamamlanmıģtır. ĠĢlem, buraya kadardır. ġimdi kütüphaneden, eklediğiniz parçayı, tasarım alanına çağırınız. ġekil 5.17 de gösterilen araç çubuğu üzerinde bulunan (Package placement and editing komponent çağırma ve düzenleme) düğmesine basınız. ġekil 5.17: Placing and Routing çubuğu ġekil 5.18 de görüldüğü gibi kullanıcı kütüphanesi kısmının baģlığı Package olmaktadır ve içerisinde de herhangi bir parça bulunmamaktadır. Package baģlığının sol tarafında bulunan parça çağırma düğmesi olan P düğmesine basınız. ġekil 5.18: Kullanıcı kütüphanesi ġekil 5.19: Parçanın kullanıcı KarĢınıza gelen ġekil 5.20 deki Pick Packages parça çağırma penceresinin Libraries bölümünden Userpkg kütüphanesini seçiniz. ġekilden de göreceğiniz gibi Object bölümünde ise bizim oluģturduğumuz ve adına da 555 ve LM 741 dediğimiz parça listelenmektedir. 105

112 Bu pencereden (ġekil 5.19) LM741 ve 555 parçalarının üzerine sırasıyla fare imleci ile çift tıklayınız. Daha sonra bu pencereyi kapatınız ve kullanıcı kütüphanesi kısmını inceleyiniz. ġekil 5.19 da gösterildiği üzere parça kullanıcı kütüphanesi kısmına çağrılmıģtır. ġekil 5.20: Parça çağırma penceresi ġimdi de kullanıcı kütüphanesinden listelenen parçanızı tasarım alanına taģıyınız ve inceleyiniz. Parçanın çizim alanındaki durumu ġekil 5.15 F de görülmektedir. Dikkat ettiyseniz Elektronik Baskı Devre Programı parçanın Pinlerini otomatik olarak (parçayı oluģtururken Pin leri yerleģtirdiğimiz sıraya bağlı olarak) ġekil 5.21 de numaralandırılmıģtır (Parçayı seçiniz, taģıyınız, kopyalayınız, siliniz, ters görüntüsünü elde ediniz vb. gibi iģlemleri yapınız. Göreceksiniz ki oluģturduğunuz parçaların Elektronik Baskı Devre Programı nın diğer parçalarından hiçbir farkı yoktur.). 106

113 ġekil 5.21: Elektronik Baskı Devre Programı nda oluģturulmuģ iki parça Bu uygulamadan faydalanarak baģka parçalarda oluģturabilirsiniz. ġekil 5.22: Mono ve Stereo potlarını parça olarak çiziniz. 107

114 KONTROL LĠSTESĠ Bu faaliyet kapsamında aģağıda listelenen davranıģlardan kazandığınız beceriler için Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) iģareti koyarak kendinizi değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri 1. Bilgisayaranızı düzgün bir Ģekilde açabildiniz mi? 2. Elektronik Baskı Devre Programı nı düzgün bir Ģekilde çalıģtırabildiniz mi? 3. Sembolünü oluģturacağımız parçanın dıģ Ģeklini çizebildiniz mi? 4. ġekli çizdikten sonra Pinleri yerleģtirebildiniz mi? 5. Pinleri yerleģtirdikten sonra parçaya isim vererek kütüphaneye kaydedebildiniz mi? Evet Hayır DEĞERLENDĠRME Değerlendirme sonunda Hayır Ģeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Ölçme ve Değerlendirme ye geçiniz. 108

115 ÖLÇME DEĞERLENDĠRME ÖLÇME DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cümlelerin baģında boģ bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru ise D, yanlıģ ise Y yazınız. 1. ( ) Tasarım ekranına elemanlar Package ile çağrılır. 2. ( ). Decompes komutu ile kütüphanedeki elemanların ayak Pinlerinde değiģiklik yapılamaz. 3. ( ). 2D Graphics araç çubuğu yeni sembol oluģturmak için kullanılır. 4. ( ). Component Side elemanların PCB karta üstten yerleģtirilmiģ hâlidir. 5. ( ). komutu PCB tasarımda çizgi çizmeye yarar. 6. ( ). komutu daire çizer. 7. ( ). komutu yazı yazmaya yarar. 8. ( ). komutu daire çizer. 9. ( ). komutu kare Ģekli elde etmeye yarar. 10. ( ) Library Make Package yeni parçalara isim verir. DEĞERLENDĠRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karģılaģtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. 109

116 ÖĞRENME FAALĠYETĠ-6 ÖĞRENME FAALĠYETĠ 6 AMAÇ Uygun ortam sağlandığında, otomatik baskı devre çizimini gerçekleģtirerek çıktı iģlemlerini doğru olarak yapabileceksiniz. ARAġTIRMA Amatörce çizdiğiniz elektronik PCB baskı devre çizimlerinin daha düzgün olması için baskı devre tasarımı kurallarını araģtırınız. Bir televizyon Ģemasını yakından inceleyerek PCB baskı devresi ile karģılaģtırınız. Aynı TV Ģemasının baskı devresini elle çizerseniz ne gibi sorunlarla karģılaģırsınız. Otomatik PCB tasarımı tam sizin istediğiniz gibi olmazsa ne yaparsınız. Otomatik PCB tasarımının bizlere sağladığı faydaları, cep telefonu PCB kartını inceleyerek araģtırınız. 6. OTOMATĠK BASKI DEVRE ÇĠZĠMĠ 6.1. Açık ġemadan Baskı Devreye GeçiĢ Bu uygulamayı yapabilmemiz için tekrar Elektronik Devre Çizimi ve Simülasyonu programına dönmeniz ve aģağıda ġekil 6.2'de verilen elektronik devreyi oluģturmanız gerekmektedir. Bu devrede kullanılan elemanların listesi ise ġekil 6. 1'de verilmiģtir. ġekil 6.1: Elektronik Devre Çizimi ve Simülasyonu Programı nda kullanılacak elemanlar 110

117 Otomatik PCB çizimi yapacağınız için Elektronik Devre Çizimi ve Simülasyonu Programı nda devreyi oluģtururken dikkat edilmesi gereken nokta Ģudur: Elektronik Devre Çizimi ve Simülasyonu Programı nda Ģeması çizilip Elektronik Baskı Devre Programı nda otomatik olarak baskılı devresi çıkarılacak olan elektronik devrenin bu programda kullanılacak olan elemanları belirlenirken bu elemanların PCB kılıfının Elektronik Baskı Devre Programı nda bulunması gerekmektedir. Bunu öğrenmenin yöntemi Ģöyledir: Eleman, kullanıcı kütüphanesine çağrılırken karģımıza gelen "Pick Devices" yani eleman çağırma penceresinin (ġekil 6.3) sağ alt tarafında PCB kılıfının gösteriliyor olması gerekmektedir. Eğer bu bölümde hiçbir PCB kılıf yok ve "No PCB Package" bilgisi varsa o elemanın Elektronik Baskı Devre Programı nda PCB karģılığı yok demektir. Bu durumda bu elemanı değil bu elemana benzer ve PCB karģılığı bulunan baģka bir elemanı kullanmanız önerilir. ġekil 6.2: Elektronik Devre Çizimi ve Simülasyonu Programı nda hazırlanacak olan devre Ģeması Yukarıda bahsedildiği gibi ġekil 6.3 te verilen pencere Elektronik Devre Çizimi ve Simülasyonu Programı nda eleman çağrılırken Elektronik Baskı Devre Programı nda PCB kılıfının olup olmadığını gösterir. Bunun için seçilen elemanın sembolünü gösteren bölümün altına bakmanız gerekmektedir. Bu pencerede "Device" kütüphanesinden "Bridge" elemanını seçiniz. Pencerenin sağ tarafında bu elemanın sembolü, sembolün altındaki bölümde ise PCB kılıfı görülmektedir. Elektronik Devre Çizimi ve Simülasyonu Programı nda oluģturacağınız devrede kullanılan elemanlar bu husus göz önüne alınarak seçilmiģtir (Bu husus göz önüne alınmadığında otomatik PCB oluģturamazsınız anlamına gelmemektedir. Sadece iģiniz biraz zorlaģmaktadır. Bunun nedeni devreyi Elektronik Devre Çizimi ve Simülasyonu Programı nda oluģturup Elektronik Baskı Devre Programı na geçtiğinizde PCB kılıfı tanımlanmamıģ olan elemanlar için karģınıza bir pencere gelir ve bu tanımlamaların yapılması istenir. Bu tanımlamaların elemana, özellikle de Pin yapısına uygun olması gerekmektedir.). 111

118 ġekil 6.3: Devrede kullanılacak olan elemanın PCB kılıfının olup olmadığının kontrolü Elektronik Devre Çizimi ve Simülasyonu Programı aracılığı ile ġekil 6.2'de verilen basit güç kaynağı devresi hazırlandıktan sonra otomatik PCB oluģturmak için gereken her Ģey tamamdır. ġimdi sırayla aģağıda verilen iģlem basamaklarını uygulayalım: 6.2. Elemanların Otomatik YerleĢtirilmesi Yukarıda anlatılan hususları göz önüne alarak ġekil 6.2'de verilen devreyi Elektronik Devre Çizimi ve Simülasyonu Programı nı kullanarak oluģturunuz. ġekil 6.4: Netlist sonrası Elektronik Baskı Devre Programı kullanıcı kütüphanesi Elektronik Devre Çizimi ve Simülasyonu Programı menü çubuğu üzerinde bulunan "Tools - Netlist to Elektronik Baskı Devre Programı" seçeneklerini çalıģtırınız. Bu seçeneklerin çalıģtırılması ile devrenin "Netlist" dosyası hazırlanmakta, yani otomatik PCB çizimi için hazır hâle getirilmektedir (Bu iģlem basamağından sonraki iģlem basamaklarının tamamı Elektronik Baskı Devre Programı nda uygulanacaktır). 112

119 KarĢınıza Elektronik Baskı Devre Programı gelmekte ve ġekil 6.4 te gösterildiği gibi Elektronik Devre Çizimi ve Simülasyonu Programı nda oluģturduğunuz devrede kullanılan elemanların PCB kılıf sembol isimleri kullanıcı kütüphanesinde bulunmaktadır. Kullanıcı kütüphanesinde listelenen PCB kılıf isimlerini incelediğinizde, Elektronik Devre Çizimi ve Simülasyonu Programı nda oluģturduğunuz devrede kullandığımız elemanların sembol isimleri ile aynı olduğunu göreceksiniz. Bu durum çok önemli olmakla birlikte bu parçaları çizim alanına yerleģtirirken faydalı olacaktır. ġekil 6.5 te gösterildiği gibi parçaları çizim alanına taģıyınız. Bu iģlemi yaparken kullanıcı kütüphanesinde istediğiniz parça sembolünü seçerek fare imlecini çizim alanında yerleģtirmek istediğiniz yere götürerek sol tıklamanız yeterli olacaktır. Ya da ikinci bir yöntem olarak Elektronik Devre Çizimi ve Simülasyonu Programı ndan "Netlist to Elektronik Baskı Devre" seçeneğini çalıģtırıp Elektronik Baskı Devre Programı na geçtiğinizde fare imlecini çizim alanına götürüp devamlı sol tıklama yaparak parçaları birer birer çizim alanına yerleģtirebilirsiniz. ġekil 6.5: Parçaların çizim alanına rastgele yerleģtirilmesi ve görünüģü ġekil 6.6: Döndürme araç düğmeleri 6.3. Elemanların Yerlerinde Düzenleme Yapılması Parçaları çizim alanına ġekil 6.5 te gösterildiği gibi ya da rastgele yerleģtirdikten sonra döndürme araç düğmelerini kullanarak ve parçaları taģıyarak ġekil 6.6'da gösterildiği gibi düzenleyiniz. Bu düzenleme iģleminden sonra baskılı devre otomatik çizim için hazır hâle gelmiģtir. ġekil 6.7: Parçaların çizim alanında düzenlenmesi 113

120 6.4. Baskı Devrenin Otomatik Çizimi Elektronik Baskı Devre Programı menü çubuğu üzerinde bulunan "Tools - Auto Router..." seçeneklerini çalıģtırınız. KarĢınıza ġekil 6.8'de gösterilen otomatik çizim penceresi gelecektir. Bu pencere daha önce "Tools - Auto Router" menüsünün açıklandığı bölümde ayrıntılı olarak anlatılmıģtı. Bu bölümü hatırlamanız için geriye dönerek bir göz atmanız önerilir. ġekil 6.8: Auto Router otomatik çizim penceresi Baskılı devre çizimlerinde uyulması gereken kurallardan daha önce bahsetmiģtik. Bu kurallar; Pad - Pad arası, Pad - Track arası, Track - parça Pini arası vb. mesafelerin ya da çizimde uygulanacak stratejilerin belirlenmesinden oluģmaktaydı. Bu kuralların belirlenmesi ve otomatik olarak çizdirilmek istenen PCB Ģemanın tek yüzeye çizdirilebilmesi için ġekil 6.8'de verilen pencerede "Edit Strategies" düğmesine basınız (Eğer bu düğmeye basmadan "OK" düğmesine basarsanız baskılı devre çift yüzeye çizilecektir. Bu durum da böyle basit PCB çizimleri için hiç istenmeyen bir durumdur.). KarĢınıza, otomatik PCB çizimi için kuralların belirlendiği ġekil 6.9'da verilen "Edit Strategies" penceresi gelecektir (Bu pencere ile ilgili ayrıntılı bilgi edinmek için "Tools - Auto Router" konusuna bakınız.). Bu pencereyi kullanarak yapacağınız en önemli değiģiklik baskılı devrenizi tek yüzlü olarak çizdirmektir. Diğer ayarlar Elektronik Baskı Devre Programı nın default ayarları olduğu için hiç dokunmamamız yerinde olacaktır. 114

121 ġekil 6.9: Edit Strategies penceresi-otomatik çizim için kuralların belirlenmesi Otomatik çizim için kuralların belirlenmesi baskılı devreyi tek yüzlü olarak çizdirebilmek için ġekil 6.9 da verilen pencerede; "Strategy" bölümünden "Power" seçeneğini seçiniz. Pair 1 (Hoz) bölümünden "Top Copper" seçeneğini seçiniz. Pair 1 (Vert) bölümünden "Top Copper" seçeneğini seçiniz. "Strategy" bölümünden "Signal" seçeneğini seçiniz. Pair 1 (Hoz) bölümünden "Top Copper" seçeneğini seçiniz. Pair 1 (Vert) bölümünden "Top Copper" seçeneğini seçiniz. Yukarıda anlatılan iģlemler yapıldıktan sonra "OK" düğmesine basınız. Tekrar ġekil 6.6'da gösterilen otomatik çizim penceresine döneceksiniz. Bu pencerede de OK düğmesine bastığınızda tasarım alanında bulunan Ģema otomatik olarak çizilmeye baģlayacaktır. ġekil 6.8 e dönüldüğündeki penceredeki OK tuģuna tekrar tıklayınız. Otomatik çizim baģlayacaktır (ġekil6.10). ġekil 6.10: Otomatik çizim sonrası PCB Ģema Çizim alanında bulunan Ģemanız otomatik çizim sonrası ġekil 6.10'da gösterildiği gibi olacaktır. Görüldüğü üzere PCB Ģemanız "Top Copper" yüzeyine ve tek yüzlü olarak çizilmiģtir (Track'ların ince olduğunu düģünüyorsanız, "Edit - Undo" seçeneklerini çalıģtırarak ya da klavyeden "Ctrl +Z" tuģlarına birlikte basarak son yapılan otomatik çizim iģlemini geri 115

122 alınız. Tekrar "Tools-Auto Router" seçeneklerini çalıģtırınız ve "Edit Strategies" düğmesine basarak karģınıza gelen pencereden "Trace Style" bölümünden istediğiniz geniģliği seçiniz ve "OK" düğmesine basınız.) Ġnce Çizilen Yolların (Track) KalınlaĢtırılması Tasarım alanında otomatik çizilen PCB baskı devresinin yolları ince çizilmiģ olabilir. Elektronik Baskı Devre Programı ince çizilen Track ların kalınlığını Edit Strategies iletiģim penceresinden, Trace Style den Track kalınlığını değiģtirebilirsiniz (ġekil 6.11). PCB baskı devresinin iģlem sonucunda Track larının kalınlığının değiģtiği ġekil 6.12 de görülmektedir. ġekil 6.11: Otomatik PCB çizimde ince yolların kalınlaģtırılması iletiģim penceresi ġekil 6.12: PCB Kartın yollarının kalınlığının değiģtirilmesi PCB Baskı Devre Kartına Ġsim Yazılması PCB Ģeması otomatik olarak çizdirildikten sonra ġekil 6.13 te gösterildiği gibi altına Ģema ismini yazınız ve ġekil 6.14'te gösterilen çizim yüzeyini seçme kutusundan "Board Edge" seçeneğini seçerek Ģemanızı çerçeve içerisine alınız (Etiketlendiriniz.). 116

123 ġekil 6.13: PCB kartın etiketlendirilmesi ġekil 6.14: PCB kartın çerçeve içine alınması 6.5. Baskı Devrenin Çıktısının Alınması PCB Ģemanız hazır olarak çizim alanında durmaktadır. ġimdi ise sıra bu Ģemanın istediğiniz Ģekilde yazıcıdan çıktısını almaya gelmiģtir. Bu iģlem için menü çubuğundan "Output - Print" seçeneklerini çalıģtırmanız ve karģınıza gelen pencereden (ġekil 6.15) ayarları yaparak "OK" düğmesine basmanız yeterli olacaktır (Bu pencere hakkında ayrıntılı bilgiyi "Output-Print" konusu altında bulabilirsiniz.). ġekil 6.15: Yazıcı ayarlarının yapıldığı iletiģim penceresi ġekil 6.16: Yazıcıdan (printer) ayarlar yaparak üst, alt görünüģlerin çıkarılması 117

124 UYGULAMA FAALĠYETĠ UYGULAMA FAALĠYETĠ Bir PCB ġemanı, Netlist OluĢturularak Çiziniz. ĠĢlem Basamakları ġekil 6.17 'de isimleri verilen elemanları kullanıcı kütüphanesine çağırınız. Öneriler Netlist (Net Mode) iģlemleri, otomatik baskılı devre hazırlamanın temelini oluģturmaktadır. Net, sembol Pad lerini birbirine bağlayan geçici bağlantı hatlarıdır. Bu geçici bağlantı hatları, otomatik çizim sırasında bağlantı kurallarına uygun olarak Track lar hâline getirilir. ġekil 6.17: PCB Ģemada kullanılacak olan parçalar Bu parçaları ġekil 6. 18'de gösterildiği gibi çizim alanına yerleģtiriniz. ġekil 6.18: PCB Ģemada kullanılacak olan parçaların çizim alanına yerleģtirilmesi Elemanlar arası Netlist bağlantılarının oluģturulmaya baģlanması için verilen araç çubuğu üzerinde bulunan (Enter or modify rastnest connections) düğmesine basınız. 118

125 Fare imlecini "D-09-M-R" parçasının 3 nu.lı Pin 'i üzerine getiriniz. Fare imleci 3 nu.lı Pin üzerinde iken durum çubuğunda verilen mesajı inceleyiniz (ġekil 6.18). ġekil 6.19: Durum çubuğunda Pin ile ilgili verilen mesaj ġekil 6.19'da görülen mesajda 3 nu.lı Pin hakkında bilgiler verilmektedir. Net - <NONE> : Net yoktur (Net tanımlanmamıģ.). Style - S : Pad in sitili; (square) kare, dıģ çap 70, iç çap 30 Fare imleci "D-09-M-R" parçasının 3 nu.lı Pin'i üzerinde iken fare imleci ucunda "x" iģareti oluģunca sol tıklayınız. Daha sonra fare imlecini "DIODE25" parçasının "anod" u üzerine götürünüz ve "x" iģareti oluģunca sol tıklayınız. Bu iģlemi yapmakla ilk Net iģleminizi ve ilk rastnest bağlantınızı yapmıģ bulunmaktasınız. Fare imlecini tekrar "D-09-M-R" parçasının 3 nu.lı Pin'i üzerine getiriniz ve durum çubuğunu inceleyiniz. Göreceksiniz ki verilen "Net" bilgisi değiģmiģtir. Net lerin silinmesi iģlemi aynı diğer parçaları silme iģlemi gibidir. Fare imleci ile üzerine gelip iki kere sağ tıklamak Net in silinmesi için yeterlidir. ġekil 6.20: Bağlantı sonrası durum çubuğunda Pin ile ilgili verilen mesaj ġekil 6.20'de görüldüğü gibi Net - <NONE> bilgisi yerine Net -%00000 bilgisi gelmiģtir. Artık bu Pin in bir bağlantısı vardır ve ismi de "Net - % 00000"dır. 119

126 ġekil 6.21 de verilen Net bağlantılarını yapınız. ġekil 6.21: Net lerin tamamının oluģturulması Net bağlantılarının tamamı yapıldıktan sonra m (Enter or modify rastnest connections) düğmesi aktif iken kullanıcı kütüphanesi kısmında, yapılan bütün Netlerin isimleri listelenir. Bu durum ġekil 6.22 'de gösterilmektedir. ġekil 6.22: Kullanıcı kütüphanesine Netlerin listelenmesi Net iģlemi tamamlandıktan sonra fare imleci ile Pin lerin üzerine gidiniz ve durum çubuğunda verilen bilgileri inceleyiniz (Bu bilgiler size, çizim alanında Ģekilsel olarak gösterilen bağlantıları teorik olarak sunmaktadır.). Hazırladığınız ve Net lerini oluģturduğunuz PCB Ģemanızın otomatik olarak baskılı devresinin oluģturulmasına geçebilirsiniz. Çizime geçmeden önce bu baskılı devrenin kaç kat olacağına karar vermeniz gerekir. Devreniz basit olduğu için PCB Ģemayı tek kat yapmak uygun olacaktır. Menü çubuğundan "Tools - Auto Router" seçeneklerini çalıģtırınız. KarĢınıza gelen ġekil 6.23 teki pencereden, "Edit Strategies" Kullanıcı kütüphanesinde isimleri listelenen Net lerin, fare imleci ile isminin üzerine gelip iki kere sol tıklama yapılırsa çizim alanında bulunan o Net ıģıklandırılacaktır. 120

127 düğmesine basınız. KarĢınıza bu sefer ġekil 6.24 te verilen pencere gelecektir. Bu pencere aracılığı ile; "Strategy" bölümünden "Signal" seçeneğini seçiniz. Pair 1 (Hoz) bölümünden "Top Copper" seçeneğini seçiniz. Pair 1 (Vert) bölümünden "Top Copper" seçeneğini seçiniz. Sonra da "OK" düğmesine basınız. Tekrar "Auto Router" penceresine döneceksiniz. Bu pencerede de "OK" düğmesine bastığınızda otomatik çizim iģlemi "Top Copper" yüzeyine de gerçekleģtirilecektir. ġekil 6.23: PCB kartın Track kalınlığının ayarlanması ġekil 6.24: Tek kat PCB çizmek için Edit Strategies 121

128 ġekil 6.25 'te PCB Ģemanızın en son hâli görülmektedir. ġekil 6.25: "Auto Router" iģleminden sonra PCB Ģemanın görünümü ġekil 6.26: Ġnce çizilmiģ olan Track ların ayarının Trace Style den yapınız. ġekil 6.27: PCB Track kalınlığının değiģtiği görülmektedir. 122

129 ġekil 6.28: Çift yüzlü PCB uygulaması KONTROL LĠSTESĠ Bu faaliyet kapsamında aģağıda listelenen davranıģlardan kazandığınız beceriler için Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) iģareti koyarak kendinizi değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri 1. Bilgisayaranızı düzgün bir Ģekilde açabildiniz mi? 2. Elektronik Baskı Devre Programı nı düzgün bir Ģekilde çalıģtırabildiniz mi? 3. ÇalıĢma alanına elemanların otomatik yerleģtirmesini yapabildiniz mi? 4. Baskı devrenin otomatik çizimini yapabildiniz mi? 5. Baskı devrenin bilgisayardan çıktısını alabildiniz mi? Evet Hayır DEĞERLENDĠRME Değerlendirme sonunda Hayır Ģeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Ölçme ve Değerlendirme ye geçiniz. 123