ÇEVRE VE ACİL DURUM YÖNETİMİ

Transkript

1 ÇEVRE VE ACİL DURUM YÖNETİMİ Şafak Özsoy Tulip Eğitim ve Danışmanlık Limited Şirketi, PAKSA/Metroport, Merdivenköy Mh. G-118 Sk. A Blok, No:2, Kat:11, D:36, Göztepe, İstanbul Özet Sanayi tesislerinden kaynaklı büyük ölçekli kazaların yönetiminde acil müdahale organizasyonlarının etkinliğinin artırılması hedef olacaktır. Sanayi kaynaklı risklerin çevre ve insan sağlığına etkileri araştırılarak bir izleme programı oluşturulması acil müdahalede gerekliliklerden birini oluşturmaktadır. Bölgesel Acil Durum Planlarının, Ulusal Acil Durum Planlarına entegrasyonu gerekliliği kaçınılmazdır. Bu kapsamda çıkan Büyük Endüstriyel Kazaların Kontrolü Hakkındaki Yönetmelik gerekliliklerinin uygulamaya titizlikle sokulması önemlidir. Bu çerçevede sanayinin iş süreçlerine çevreyi entegre etmesi sürecinde yol alınmış ve özellikle Çevre Denetim Yönetmeliği ve Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkındaki Yönetmeliği nin uygulamaya girmesi olumlu bir gelişme olmuştur. Süreklilik arz eden üretimin planlanması proaktif bir yapı içinde acil müdahalenin yönetilmesi esastır. Bu bildiride büyük ölçekli endüstriyel bir kazada acil müdahale organizasyonun ele alınarak uygulamaya sokulması anlatılacaktır. Yeni bakış açısı içinde risklerin yönetiminde farklı bir çerçeve çizilecektir. Anahtar kelimeler: Acil durum yönetimi, büyük ölçekli endüstriyel kazalar, hassas haritalama, sürdürülebilirlik ENVIRONMENT AND EMERGENCY MANAGEMENT Abstract The target is increasing the effectiveness of emergency response organizations in management of large-scale accidents from industrial facilities and possible hazards. Management of environmental and human health risks will be significance with the integration of regional administratons and industrial organizations. In this context it is important to implement the requirements of Regulation on Control of Major Industrial Accidents. The aim of this paper is highlighted the prevention of major accident hazards involving dangerous substances, and limitation of their consequences for man the environment, with a view to ensuring high levels of protection throughout the community in a consistent and effective manner. A requirement for a Safety Report is included in the directive as one of the principal measures to achieve this aim. Keywords: Emergency management (contingency planning)) large-scale industrial accidents, sensitive mapping, sustainability 1. SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK ve SÜRDÜRÜLEBİLİR GELİŞME Sürdürülebilirlik ve Sürdürülebilir gelişme oldukça önemli terimler olarak sanayi terminolojisi içinde, birçok konferans, kitap, makale içinde yer alarak pek çok kuruluşun temel prensipleri içinde aktif gelişim projeleri olarak dünyanın gündemine girmiştir. Sürdürülebilirlik, çevreciler ve işbirliği hedefi içinde çalışanlar için heyecan yaratan bir süreci başlatmıştır. Günümüzde gelişen sanayi ile beraber doğal kaynakları ve çevreyi korumaya muhtaç olduğumuz gerçeğinden yola çıkarak, sürdürülebilir raporlama şirketlerin ekonomi, çevre ve sosyal boyutlarını kamuoyu ile paylaştıkları bir platform olmuştur. Bu döngü içinde şirketlerin varlıklarını ve itibarlarını sürdürecekleri yönetim modellerine bir yenisi eklenmiştir ki bu, acil durumları yönetebilme becerisidir.

2 Geleneksel yönetim anlayışının yerini sistemlere bırakması, rekabet edilebilmede sürdürülebilir raporlamanın giderek yaygınlaşması, oluşabilen her türlü riski engelleyecek unsurların ortaya çıkarılarak yönetimi kaçınılmazdır. İşte bu bağlamda Büyük Endüstriyel Kazaların Kontrolü Hakkındaki Yönetmelik in tarihinde yayınlanması ile Türkiye de faaliyet gösteren sanayinin sistemli ve planlı olarak acil durumları yönetebilme becerisini arttırmak hedeflenmektedir. 1. ACİL DURUM YÖNETİMİ Acil durumlar, faaliyetin rekabetini baltalayarak, kesintiye uğratacak unsurlardır. Bunlar, çevresel felaketler olabildiği gibi ekonomik krizler de olabilmektedir. Bu makalede sadece çevresel unsurlar ele alınmaktadır. Geçmişte yaşanan çevre felaketleri ve kazaların, güvenlik bilincinin oluşmasında önemli bir etken olduğu aşikardır. Bu kazaların mevcut hukuk düzenlemelerine ek yeni düzenlemeler getirdiği gözden kaçmamalıdır. Bu bağlamda, Büyük Endüstriyel Kazaların Kontrolü Hakkında Yönetmelik, tehlikeli maddelerin anlık bulundurulan miktarlara göre bildirimlerini gerekli kılmıştır. Bildirimlere bağlı olarak, tehlikeli kimyasalın çevre ve insana olan etkileri gözönüne alınarak detaylı bir Güvenlik Raporu hazırlanmasını zorunlu kılmaktadır. Güvenlik Raporu nu bir anlamda, şirketlerin Güvenlik Yönetim Sistemleri nin bir göstergesi olup, risklerin boyutunu ve olabilecek dökülmelere bağlı kalınarak etki alanlarının detaylı incelenmesini gerekli kılmaktadır. Güvenlik raporu hazırlanması ve acil durum planlarının oluşturulması detaylı bir uzmanlığı gerekli kılmaktadır. Gerekli olan uzmanlık alanları: Acil durum yönetimi Modelleme Hassas haritalama İş güvenliği Fauna-flora konularında uzmanlık Su, hava ve toprak yönetimi konularında uzmanlık olarak sınıflandırılabilir. Güvenlik yönetim sisteminin varlığı, işletmelerde acil durumlarla başa çıkma anlamında planlı ve sistematik uygulamaları yönetebilme becerisi kazandırmaktadır.güvenlik yönetim sisteminin temel bileşenleri: Organizasyon ve personel Tehlike ve risk/kaza boyutları/değerlendirilmesi İşletim kontrolü Değişim yönetimi Acil durum yönetimi Performans izlenmesi Denetleme- inceleme olarak sınıflanabilmektedir.

3 Acil durum planlamasında üst yönetimin katılımı ve desteği önemli olup, yıllık acil duruma sebebiyet verecek risklerin gözden geçirilmesi konusunda zaman ayrılmalıdır. Acil durumlar, acil durumlar öncesinde risklerin yönetildiği, acil durumlarda ise krizlerin yönetildiği bir döngü içinde ele alınmaktadır. 2. GÜVENLİK RAPORU Büyük Endüstriyel kazaların Kontrolü Hakkındaki Yönetmelik kapsamında güvenlik raporu genel itibarıyla üst seviyeli kuruluş olarak nitelendirilen kuruluşların hazırlamaları gereken bir rapordur. Güvenlik raporu hazırlanmasında temel amaç, büyük kazaların tanımlanması, önlenmesi ve bunların insan ve çevre üzerindeki etkileri sınırlandırılarak gerekli önlemlerin alınmasının sağlanmasıdır. Aynı zamanda faaliyetin, gerek ekipman gerek altyapı ve tasarımı ile inşaat faaliyetleri, bakım ve işletim prosedürleri ile yeterli güvenliğinin sağlandığının bir göstergesidir. Dolayısı ile güvenlik raporu, güvenlik yönetim sisteminin uygulandığının ve büyük kaza önleme politikasının mevcudiyetinin kanıtlanmasıdır. Güvenlik raporu içinde; Güvenlik raporunun amaçları Güvenlik yönetim sisteminin gereklilikleri Faaliyetin konumu, coğrafi özellikleri, jeolojik, meteorolojik özellikleri, yeraltı ve yer üstü suları vb. gibi bilgiler İşletme hakkında bilgiler, depolanan kimyasallar ve bu kimyasalların çevre ve insan üzerindeki etkileri Risk değerlendirme, kimyasalların tek başlarına ve diğer kimyasallarla birlikte yaratacağı etkile bu etkinin değerlendirilmesi Modelleme çalışmaları Tehlikeli maddelerin özellikleri, atıkları dahil olmak üzere depolama koşulları Tüm işletim prosedürleri, bakım planları, diğer saha üzerindeki yerleşim planları Acil durumlar ve acil durumlardaki yönetim esasları Bildirimlerin nasıl yapılacağı gibi, konular ayrıntılı olarak ele alınmalıdır. Bu alan uzmanlık gerektiren bir alan olup, tehlikeli kimyasalların çevreye ve insana olan etkilerinin detaylandırılması ve acil durum sonrasındaki izleme faaliyetlerinin de oluşturulmasına imkan verecek nitelikte ve derinlikte bir çalışma yapılması gereklidir yılında Meksika Körfezi ndeki Deep Water Horizon petrol dökülmesi vakasında, kaza esnasında ve sonrasında izleme faaliyetleri ABD gibi uzman ve gelişmiş laboratuvar faaliyetlerine sahip bir ülkeyi bile çaresiz bırakacak nitelikte olmuştur. Deniz suyunun kalitesinin izlenmesi çerçevesinde su kolonundan alınan su numulerin ve deniz canlılarının laboratuvar ortamında analizlerinin yapılabilmesinde sıkıntılar laboratuarlar yetersiz kalmıştır. O nedenle güvenlik raporu hazırlayan kuruluşların kendi koşullarını iyi analiz etmeleri, faaliyetlerinin hava, su ve toprak üçgeni içinde flora, fauna, insana ve diğer canlı türlerine etkilerinin nasıl anlaşılacağının izleme programlarına dahil edilmesi gerekmektedir. Acil müdahale planları bu amaç için uygun bir çerçeve oluşturacak nitelikte olmalıdır.

4 Faaliyetin yer aldığı coğrafi konum çevredeki diğer faaliyetler ve/veya insan yerleşimleri konusu da özen ile gözden geçirilerek yakın çevre nüfusun, faaliyetin etkilerinden nasıl korunacaklarının detaylandırılması gerekmektedir. Güvenlik raporlarının da faaliyetten kaynaklı tehlikelerinin sınırlarının tespiti ile bu sınırların uygun ölçekli haritalarda gösteriminin yapılması önemlidir. Bölgedeki su yapıları, okullar, hastaneler, insan yoğun alanlar ile yer altı ve yer üstü su yolları, deniz, hava, demiryolları, kara yolları,liman, marina vb yerlerin uygun ölçekli haritalarda gösterimi gereklidir. Has has haritalarda bölgenin tüm özellikleri ele alınması, acil müdahale esnasında kolaylık sağlanacaktır. 3. GÜVENLİK YÖNETİM SİSTEMİ Büyük Endüstriyel Kazaların Kontrolü Hakkındaki Yönetmelik kapsamında bahsi geçen güvenlik yönetim sisteminin, OHSAS18001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri ile kıyaslandığında farklılıkları bulunmaktadır. Güvenlik yönetim sistemi odağına acil durumları almış olup gündelik operasyonların yönetimi OHSAS ve veya ISO İş Sağlığı ve Güvenliği ile Çevre Yönetim sistemlerinin çalışma odağında yer almaktadır. Güvenlik yönetim sistemi politika hedefler ile güvenlik organizasyonu, risklerin yönetilebileceği bir sistemi tasarlamayı amaçlamaktadır. Kilit risk kontrol sistemleri olarak: Operasyonel kontroller Değişim yönetimi Acil durum planlaması esasından yola çıkılmış olup geniş kapsamlı riskleri içermektedir. Operasyonel kontrol sistemi, OHSAS18001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri ile ISO14001 Çevre Yönetim Sistemleri nde yer alan kontroller ile benzerlik göstermektedir. Temelde, tüm fabrika, proses, tesis ve ekipmanların inşaa, deneme ve uygulanmasında, yeni başlama, normal koşullarda çalışma, acil durumlar, durma ve yeniden başlama ve bakım durumları ele alınmaktadır. Güvenlik yönetim sistemi içinde değişim yönetimi aşina olmadığımız başlık olup, değişikliklerin planlanması, kontrolünün de bir sisteme bağlanması gerekliliğine dayanmaktadır. İşletmelerin, değişim yönetimini, güvenlik yönetim sistemi içinde inşaa etmeleri zorunlu bir adımdır. Değişim yönetiminden sorumluların atanması ve gerekmektedir. Uygulamada seçilen metoda bağlı olarak değişimin nasıl uygulanacağının izlenmesi ve performası güvenik yönetim sistemi içinde önemli bir parametredir. Değişim yönetiminden sorumluların tariflenmesi, makine, insan, ekipman, tesis vb dahil olmak üzere değişikliklerin tüm sistem içindeki riskleri ve bu risklerin acil bir duruma etkileri tetkik edilmelidir. 4. ACİL DURUM PLANI Acil durum yönetimi planlı faaliyetlerin bir sonucu olup, güvenlik raporunda tespit edilen risklere dayalı olarak her bir senaryo esas alınarak oluşabilecek acil durumda nasıl faaliyet gösterileceğinin planlanması, uygulanması, denenmesi esasına dayanır. Acil durumlar temelde: Organizasyon

5 Bildirimler Acil müdahale planının aktive edilmesi Atık yönetimi İş sağlığı ve güvenliği Halkla ilişkiler Kirlilik izleme programları Harici acil durum planlarına entegrasyon Konularının detaylandırıldığı ve dikkatlice ele alındığı planlardır. Acil durum planlamasında organizasyonel yeterlilik, sorumluların yedeklenmesi, kaynak yönetimi ile risklere bağlı olarak müdahale yeteneğinin her birinin ayrı ayrı ele alınması ve detaylandırılması önemlidir. Acil müdahale bir iletişim yönetimi olup dahili ve harici iletişimin yönetimi aynı zamanda acil müdahalenin de başarısını oluşturmaktadır. Acil müdahalede teknik ve idari tepkinin bünye içinde ve dışında nasıl yönetileceği ancak tatbikat ve eğitim programları ile pekiştirildiğinde bir anlam ifade edecek olup, fiili bir durum da başarıyı artıracaktır. Acil durumlarda iç ve dış bünyede gerekli olan eğitimler, ekipmanlar vb detaylı olarak araştırılması görevli tüm personelin görev ve sorumluluklarını nasıl ele alacakları tasarlanarak, planlık ve plansız tatbikat programları ile desteklenmelidir. Tatbikat programları planlanan bir sıklıkta yapılarak, tatbikatların performasının izlenmesi, düzeltici ve önleyici faaliyetlerle desteklenmesi faydalı olacaktır. 5. SONUÇ - Çevre yönetiminin ayrılmaz bir parçası olan acil durumlar ve acil durumların yönetiminde uzmanların yetiştirilmesi gerekmekte olup, üniversite eğitimi veren kurum ve kuruluşlarda bu alanlarda araştırma yapılması gerekmektedir. - Çevre felaketlerini yönetmede hukuksal altlığın iyileştirilmesi ve eşgüdümün geliştirilmesi zaruridir. - Şirketler bazında bu çalışmalarla gerçekçi, detaylı çalışmaların yapılarak işlerlik kazanması ve iş sürekliliğini önemli bir unsur olarak yönetimlerin kontrol altında tutmaları gereklidir. - Denetim mrekanizmasının sağlıklı olarak başlatılması bu kapsamda kapasite geliştirme programlarının oluşturulması ve yetki mekanizmasının sağlanarak, beliki de inceleme ve değerlendirmde uzman kuruluşların oluşturulması önerilmektedir. Bu uzman kuruluşların devreye alınması sonucunda ikili bir iletişim yerine üçlü iletişim sisteminin geliştirilmesi, paydaş yönetimi içinde iyi bir altlık olabilecektir. - Denetimlerin bilgili personel ile yapılması bu süreçlerde yer alan tüm paydaşların yeterliliklerinin arttırılması gereklidir. - Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı nın eşgüdümleri içinde tüm süreçlerin iller bazında sanayicilere anlatılması ve geçişin daha bilinçli yapılması gereklidir. - Genel bir değerlendirme yapıldığında uzman kurum ve kuruluşların azlığı, uzman olmayan kişi/kurum/kuruluşların bu işi yapmaya yönelmeleri eğer iyi denetim unsuru işletilmediğinde sıkıntılara sebep vereceği aşikardır. 6. KAYNAKLAR 6.1 Yönetmelik Büyük Endüstriyel Kazaların Kontrolü Hakkındaki Yönetmelik

6 6.2 Makaleler Özsoy Şafak, ISO14001 ve Sürdürülebilir Stratejiler, 2001 Özsoy Şafak, Acil Durum Yönetimi ve Risk Değerlendirme, Dünya Gazetesi, 1 Mart 2007