Aydın Ġli Sofralık Zeytin ĠĢleme Tesislerinde Yapısal Durumun Belirlenmesi

Transkript

1 Aydın Ġli Sofralık Zeytin ĠĢleme Tesislerinde Yapısal Durumun Belirlenmesi Ġbrahim YALÇIN 1, Türker SARAÇOĞLU 1, Nurettin TOPUZ 1, Necmiye ÜÇER 1 1 Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Makinaları Bölümü, Aydın iyalcin@adu.edu.tr Özet: Bu çalıģma, ülkemizdeki zeytin sektöründe önemli bir konumda yer alan Aydın ilinde bulunan sofralık zeytin iģleme tesislerinin mevcut durumlarını saptamak ve sorunlarını belirlemek amacıyla gerçekleģtirilmiģtir. Bu amaçla, Aydın Ticaret Odası ile temasa geçilerek sofralık zeytin iģletmesi olarak kayıtlı olan iģletmeler saptanmıģ ve görüģmeyi kabul eden iģletmeler ile yüz yüze görüģülerek anket çalıģması yapılmıģtır. ÇalıĢma sonuçlarına göre, büyük çoğunluğunun ticari statüleri limited Ģeklinde olan iģletmelerin %20 sinin m 2, arasındaki toplam alanda, %53.34 ünün m 2 arasındaki toplam alanda ve %26.66 sının da m 2 den daha büyük toplam alanda faaliyetlerini sürdürdükleri belirlenmiģtir. ĠĢçi sayıları sezona göre değiģen tüm iģletmelerin; siyah zeytin, yeģil zeytin, yeģil çizik-kırık-dolgulu zeytin ve zeytin ezmesi gibi üretimlerde bulundukları saptanmıģtır. ĠĢletmelerin büyük çoğunluğunun kaliteli ürün temininde ve finansman konularında sorun yaģadıkları ancak gelecek yıllarla ilgili en büyük hedeflerinin büyüme olduğu ortaya çıkmıģtır. Anahtar sözcükler: Sofralık zeytin, sofralık zeytin iģleme tesisi Determination of the Situation of Olive Processing Plants in Aydın Province Abstract: This study was carried out to determine the current status and problems of table olive processing plants in Aydın, which holds an important position in our country s olive producing sector. For this purpose, Aydın Chamber of Commerce were contacted to determine the facilities registered in table olive business; then face to face surveys were conducted with these enterprises which agreed to talk. According to the results of the study, it was determined that the enterprises, most of whose commercial statuses are limited liability companies, operate on total areas of m 2, m 2, greater than m 2 at a ratio of 20%, 53.34% and 26.66%, respectively. It was determined that all the enterprises, whose employee numbers change according to the season, are producing products such as black olives, green olives, olive paste and green scarified-stuffed olive. It was understood that the majority of the enterprises are having difficulties in obtaining high quality products and in financial topics; however their major goal is growth in the forthcoming years. Keywords: Table olive, olive processing plant GĠRĠġ Akdeniz iklim özellikleri gösteren ülkelerde ekonomik olarak tarımı yapılabilen zeytin günümüzde yaklaģık 38 ülkede yetiģtirilmektedir. Dünya zeytin üretiminin %97 si Akdeniz ülkelerinde gerçekleģmekte olup, en büyük zeytin üretici ülkeler Ġspanya, Ġtalya, Yunanistan, Türkiye, Suriye, Tunus, Fas, Portekiz dir (Çizelge 1). Üretim alanı ve miktarı olarak ilk iki sırayı Ġspanya ve Ġtalya alırken birim alana verim değerlerine bakıldığında en verimli bölgenin Yunanistan olduğu görülmektedir. Türkiye üretim miktarı ve verim değerleri ile Dünya da 4. sırayı almaktadır. TÜĠK verilerine göre Türkiye de 2008 sezonunda ağaç sayısı adete yükselmiģ ve buna bağlı olarak tane üretimi yaklaģık tona çıkmıģtır. Elde edilen ürünün yaklaģık tonu 334

2 sofralık zeytin olarak değerlendirilmiģ geri kalan ton yağlık olarak iģlenmiģtir (TÜĠK, 2010). Ege Bölgesinde üretimi yapılan zeytinin, %80 i yağlık, %20 si sofralıktır. Genelde tüketim, zeytinyağı ağırlıklı olduğu için yağlık zeytin üretimi daha fazla olmaktadır. Sofralık olarak değerlendirilen zeytinler yerel pazarlarda veya tüccarlara ham olarak satılırken aynı zamanda üreticiler kendileri zeytini salamura ederek yerel pazarlarda satmaktadırlar. Çizelge yılı ortalamalarına göre Dünya zeytin üretim miktarları, üretim alanları ve verim değerleri (FAO, 2010). Ülkeler Üretim Miktarı (ton) Üretim Alanı (ha) Verim (ton/ha) Ġspanya ,21 Ġtalya ,96 Yunanistan ,05 TÜRKĠYE ,09 Tunus ,45 Suriye ,37 Fas ,12 Portekiz ,81 Diğer ,92 Toplam ,98 Ege Bölgesinde Aydın, Ġzmir, Muğla, Manisa ve Çanakkale, en önemli zeytin üreticisi illerdir (Anonim, 2006a). Bu bölgede yeterince büyük ölçekli zeytin salamura tesislerinin bulunmaması sofralık zeytin pazarlamasını olumsuz etkilemektedir (Anonim, 2006b). Zeytin, diğer meyve türlerinden oldukça farklıdır. Diğer meyve türleri gibi hasattan hemen sonra tüketilmez. Çünkü tüketim için içerisindeki acılık maddesinin (oleuropein) giderilmesi gerekmektedir (Anonim, 2006a). Sofralık zeytin; uluslararası standartta kültüre alınmıģ zeytin çeģitlerinin, iģlenebilecek olgunlukta hasat edilen meyvelerinin belirli teknik metotlarla acılığının giderilip, tüketimine izin verilen katkı maddeleri ile birlikte veya sade olarak ambalajlanmıģ, yeme olgunluğu kazanan zeytin taneleri olarak tanımlanmakta ve siyah, yeģil, rengi dönük (pembe) zeytin olarak sınıflandırılmaktadır (Tunalıoğlu, 2003). Her çeģit zeytin sofralık olarak iģlenebilirse de kalitede farklılık oluģtuğu için siyah, yeģil ve rengi dönük olarak ayrılan sofralık zeytinler farklı iģleme teknikleri kullanılarak tüketime hazırlanırlar. Genellikle et oranı fazla, çekirdeği küçük, etinden ayrılabilir, kabuğu ince ve esnek, Ģeker oranı yüksek ve yağ oranı tercihen düģük çeģitler sofralık olarak iģlenir (Saraçoğlu, 2008). Dünya da zeytin ağaç varlığı ve tane zeytin üretimine paralel olarak sofralık zeytin üreten önemli ülkeler Ġspanya, Türkiye, Ġtalya, Yunanistan, ABD, Fas, Suriye ve Mısır dır. Dünya da sofralık zeytin üretimi, 1990/91 sezonundan baģlayarak 17 yıllık üretim periyodunu içine alan 1990/ /2007 sezonları ortalaması olarak yaklaģık tondur. Bu üretimde Avrupa Birliği nin payı yaklaģık ton olarak gerçekleģmiģtir. Ortalama Dünya üretiminde %40,6 paya AB nin %12,3 lük paya Türkiye nin, %8 paya Suriye nin, %7,6 paya Mısırın, %6,7 lik paya Fas ın ve %25 lik paya da diğer ülkelerin sahip olduğu görülmektedir. AB içinde sofralık zeytin üretiminin dağılımına bakıldığında ise, son 17 yıllık ortalamalara göre bunun %66,8 sini Ġspanya, 16,5 ini Yunanistan ve % 12,6 sını Ġtalya sağlamaktadır. Dünya sofralık zeytin ithalatı ortalama ton, AB nin ithalatı ise ton dur. Ġthalata iliģkin rakamlar içerisinde ABD nin payı % 27,7, AB nin payı %16,4 ve Brezilya nın payı ise %13,4 dür. Türkiye sofralık zeytin üretiminde Ġspanya dan sonra ikinci sırada yer almaktadır. Türkiye, Dünya ülkeleri arasında siyah sofralık zeytin üretimi ile ilk sırada yer alırken, yeģil sofralık zeytin üretiminde ise Ġspanya ilk sırada yer almaktadır (International Olive Oil Council (IOOC), 2007). Siyah sofralık zeytin üreten ve iģleyen ülkelerin pazar boyutları doğal olarak tüketim Ģekli ve alıģkanlıklarıyla bağlantılıdır. Bu piyasalardaki değiģimler yeni kullanım alanlarının doğması ve geniģlemesi ile mümkün olabilecektir. Sofralık zeytin Türkiye, Fas ve Yunanistan da genellikle kahvaltı, yemek öncesi ve sonrası öğünlerde tüketilirken, Ġspanya, Ġtalya ve ABD de daha çok ara öğünlerde, ikramlarda ve hamur iģlerinde özelliklede pizzada kullanılmaktadır (Tunalıoğlu, 2003). Türkiye nin 1990/ /07 yılları arasındaki 17 yıllık üretim rakamları ortalamasına göre sofralık zeytin üretimi yaklaģık ton dur (IOOC, 2007). Türkiye de sofralık zeytin üretiminin %20 si Marmara Bölgesi nde (üretiminin %85 i sofralıktır ve 335

3 sofralık üretimin tamamına yakını Gemlik çeģididir), %65 i Ege Bölgesi nde (üretimin %28 i sofralıktır), %15 i Akdeniz, Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde gerçekleģmektedir. Türkiye de üretilen sofralık zeytinin %85 i siyah, %15 i yeģil ve rengi dönük olarak iģlenmektedir. Türkiye de siyah sofralık olarak iģlemesi yapılan çeģitler arasında Gemlik ilk sırayı almaktadır (Tunalıoğlu, 2003). Zeytin iģleme teknikleri, yeģil zeytin iģleme ve siyah zeytin iģleme tekniği olmak üzere iki ana baģlık altında incelenebilir. YeĢil zeytin iģleme yöntemleri de Ġspanyol usulü yeģil zeytin iģleme ve çizme veya kırma zeytin iģleme tekniği Ģeklinde olabilmektedir. Siyah sofralık zeytin iģlenmesi ise; salamura tipi siyah zeytin, sele zeytini, kalamata tipi zeytin, teneke tipi (salamuralı) zeytin, teneke tipi (kuru) zeytin, sirkeli siyah zeytin ve kostikli siyah zeytin Ģeklinde ayrılmaktadır (Bülbül, 2007). Bu çalıģmada Aydın ili sofralık zeytin iģleme tesislerindeki mevcut durumun ve sorunların belirlenmesi amaçlanmıģtır. Önemli bir zeytin ili olan Aydın ın, sofralık zeytin sektöründeki durumunun ve sorunlarının bir bütünlük içinde ele alınması, çözüm yollarını ortak bir payda da buluģturacaktır. MATERYAL VE YÖNTEM Bu araģtırmada dört grup materyalden yararlanılmıģtır. Birinci grup materyal; ele alınan sofralık zeytin iģletmeleri ile ilgili Aydın Ticaret Odasından elde edilen bilgileri içermektedir. Ġkinci grup materyal; Aydın ili ve ilçelerinde bulunan sofralık zeytin iģletmeleridir. Üçüncü grup materyal; sofralık zeytin iģletmelerinden veri elde edilmesinde kullanılacak olan anket formlarından oluģmaktadır. Dördüncü grup materyal ise; konuyla ilgili kaynaklardan oluģmaktadır. Aydın ili merkezle beraber 17 ilçeden oluģmaktadır. Bu merkezlerde farklı büyüklüklerde sofralık zeytin iģleme tesisi bulunmaktadır. Bu çalıģma, Aydın yöresindeki değiģik ürün iģleme sistemlerine sahip sofralık zeytin iģletmelerinde karģılıklı görüģme yoluyla anket yapılarak yürütülmüģtür (Yalçın ve Uçucu, 1995; Özarslan ve ark., 1998; CoĢkun ve ark., 1998; Doğan ve ark., 1998). Herhangi bir örnekleme yöntemi yerine faaliyetini sürdürdüğü saptanan iģletmelerin tümüyle görüģülmüģtür. Yapılan ön çalıģmada, Aydın Ticaret Odası ile temasa geçilerek sofralık zeytin iģletmesi olarak kayıtlı olan 71 adet iģletme saptanmıģ ve görüģmeyi kabul eden iģletmeler ile yüz yüze görüģülerek anket formları doldurulmuģtur. Bu iģletmelerin 56 sıyla iletiģime geçilmiģ ve 15 ine ulaģılamamıģtır. ĠletiĢime geçilen iģletmelerden 34 ünün kapandığı, 6 sının zeytincilik dıģı faaliyetlerinin olduğu ve bir adet iģletmeninde yurtdıģına taģındığı bilgisine ulaģılmıģtır. Aktif olarak çalıģtığı belirlenen ve görüģmeyi kabul eden 15 iģletme ile Kasım 2009-Ocak 2010 döneminde anket çalıģmalar yapılarak veriler elde edilmiģtir. Değerlendirmede dikkate alınan kriterler anket formunda yer alan ana baģlıklarda toplanmıģtır. 1- ĠĢletmelere iliģkin genel bilgiler, 2- ĠĢletmelerin fiziki olanakları, 3- ĠĢlem ünitelerine iliģkin bilgiler, 4- ĠĢletmelerin teknoloji ve üretimlerine iliģkin bilgiler, 5- Pazarlamaya yönelik bilgiler, 6- Diğer bilgiler Anketler sonucunda elde edilen bilgiler bilgisayar ortamına aktarılarak değerlendirilmiģtir. ARAġTIRMA BULGULARI Aydın ili genelinde görüģmeyi kabul eden 15 adet iģletme ile anket yapılarak bilgiler toplanmıģ ve elde edilen bulgular aģağıda sunulmuģtur. ĠĢletmelere iliģkin genel bilgiler kapsamında, iģletme sahiplerinin öğrenim durumu ve iģletmelerin ticari yapısına iliģkin bulgular ġekil 1 ve ġekil 2 de sunulmuģtur. İlkokul Ortaokul Lise 20,00 Üniversite 53,34 6,66 20,00 ġekil 1. ĠĢletme sahiplerinin öğrenim durumu 336

4 86,67 6,66 ġekil 2. ĠĢletmelerin ticari statüleri Anonim Şti. Ltd. Şti. Diğer 6,66 ġekil 1 ve 2 de iģletme sahiplerinin %50 den fazlasının üniversite mezunu olduğu ve iģletmelerin büyük çoğunluğunun (%86.6) limited Ģirket statüsünde olduğu görülmektedir. Ayrıca, anket yapılan iģletmelerin %66.67 si 2000 yılından önce, %33.33 si ise 2000 yılından sonra faaliyete baģlamıģ ve halen faaliyetlerine devam etmekte oldukları ortaya çıkmıģtır. ġekil 1 ve ġekil 2 de sunulan özeliklere sahip iģletmelerin kurulu oldukları alanlara iliģkin bilgiler Çizelge 2 te sunulmuģtur. Çizelge 2. Alanlara göre iģletmelerin dağılımı Kapalı alan ĠĢletme Açık alan ĠĢletme (m 2 ) Adet % (m 2 ) Adet % TOPLAM TOPLAM Çizelge 2 de iģletmelerin %40 nın m 2 lik kapalı alana, yine %46.67 sinin m 2 lik açık alana sahip olduğu görülmektedir. Anket yapılan iģletmelerin %20 sinin m 2 arasındaki toplam alanda, %53.34 ünün m 2 arasındaki toplam alanda ve %26.66 sının da m 2 den daha büyük toplam alanda faaliyet sürdürdükleri ortaya çıkmıģtır. ĠĢletmelerde görev yapan personel yapısı ve sayılarına iliģkin bilgiler Çizelge 3 te verilmiģtir. Çizelge 3. Personel yapısı ve sayısına göre iģletmelerin dağılımı Ġdari ĠĢletme Tek. ĠĢletme ĠĢletme ĠĢçi pers. Ad. % pers. Ad. % Ad. % Yok - - Yok Yok TOP TOP TOP Çizelge 3 te görüleceği gibi iģletmelerin %70 inde 1-7 arasında değiģen idari personel, %73.3 ünde de 1-4 arasında değiģen teknik eleman bulunduğu ortaya çıkmıģtır. ĠĢçi sayıları değerlendirildiğinde, 21 ve daha fazla iģçi çalıģtıran iģletmelerin oranının %60 civarında olduğu saptanmıģtır. Ancak, bu iģçilerin büyük çoğunluğunun sezonluk tabir edilen geçici iģçi statüsünde çalıģtıkları belirlenmiģtir. Çizelge 3 te açıklanan personel profiline sahip iģletmelerin tümü tek vardiya, çalıģmakta olup sezon içerisinde zaman zaman çift vardiya çalıģan iģletmelerin de bulunduğu bilgisine ulaģılmıģtır. Ayrıca, anket yapılan iģletmelerin %53,33 ünün ton/yıl, %33.33 ünün ton/yıl ve %13.34 ünün de 6001 ton/yıl dan daha büyük ürün iģleme kapasitesine sahip olduğu ortaya çıkmıģtır. ĠĢletmelerin genellikle tam kapasite çalıģma arzusunda oldukları bilgisine de ulaģılmıģtır. Sofralık zeytin iģleme tesislerinde iģlem aģamaları incelendiğinde, tesislerde iģlenen ürüne bağlı olarak değiģmekle birlikte genellikle; ön temizleme, seçme, yıkama, sınıflandırma, fermantasyon, kostikleme, boyama, ikinci temizlik ve seçme, pastörizasyon sterilizasyon ve ambalajlama ünitelerinin bulunduğu belirlenmiģtir. Ancak, bazı iģletmelerde, iģletmenin büyüklüğüne ve iģledikleri ürün cinsine bağlı olarak boyama, çizme, kırma, çekirdek çıkarma ve depolama gibi ünitelere sahip oldukları saptanmıģtır. ĠĢletmelerde gerçekleģtirilen anket çalıģması sonucunda elde edilen ürün profillerine bakıldığında; siyah zeytin, yeģil zeytin, yeģil çizik-kırık-dolgulu zeytin ve zeytin ezmesi gibi ürünlerle karģılaģılmaktadır. ĠĢletmelerin bazılarının ise dolgu zeytin eldesi sırasında ortaya çıkan çekirdekleri prina olarak değerlendirdiği ve iģletmelerinde de bu prinadan yararlandıkları ortaya çıkmıģtır. Faaliyetlerini sürdürmekte olan iģletmelerde, mevcut durumun yanında iģletmelerin karģılaģtığı değiģik sorunların da bulunduğu ortaya çıkmıģtır. ÇalıĢma kapsamında iģletmelerin karģılaģtığı sorunlar gruplandırılmıģ ve söz konusu sorunlara iliģkin bilgiler Çizelge 4 de sunulmuģtur. 337

5 Çizelge 4. Sorunlara göre iģletmelerin dağılımı ĠĢletmelerin karģılaģtıkları sorunlar ĠĢletme Adet % Kaliteli ürün temini Finansman güçlükleri Kalifiye eleman bulamama Makina-ekipman yetersizliği AraĢtırma kuruģları ile iliģki kuramama Pazarlama Bilinçli üretici Çizelge 4 incelendiğinde iģletmelerin en fazla kaliteli ürün temininde (iģletmelerin %86.66 sı) ve finansman güçlüğü (iģletmelerin %80 i) konularında sıkıntı çektikleri görülmektedir. Bunların yanında kalifiye eleman bulamamanın da önemli bir sorun olduğu belirlenmiģtir (%66.67). Çizelge 5 te anket yapılan iģletmelere ait beklenti ve hedefler sunulmuģtur. Çizelge 5. Beklenti ve hedeflere göre iģletmelerin dağılımı Beklenti ve hedefler ĠĢletme Adet % Büyümek Mevcut durumu korumak Otomasyona geçiģ Rekabet Ģansı Ġstikrarlı piyasa Ġhracatı artırmak DeğiĢik ürün çeģitleri kullanmak Kontrol sıklığı Çizelge 5 te de görüldüğü gibi iģletmelerin %50 den fazlası büyümeyi hedeflerken, %20 sinin ise mevcut durumun korunmasının kendilerine yeterli olacağını ifade etmiģlerdir. Ayrıca, doğru politikalar ile istikrarlı bir piyasanın oluģması buna bağlı olarak da ihracatın arttırılması iģletmelerin beklentileri arasında yer almaktadır. SONUÇ Aydın ilinde yer alan sofralık zeytin iģletmeleri ile yüz yüze yapılan anket çalıģmasıyla aģağıdaki sonuçlara ulaģılmıģtır. ĠĢletmelerin büyük çoğunluğunun, ticari statüleri limited Ģirket Ģeklindedir. Aynı Ģekilde, iģletme sahiplerinin büyük çoğunluğu üniversite mezunu olup, iģletmelerin %60 ından fazlası da 2000 yılından önce ticari hayatına baģlamıģlardır. ĠĢletmelerin, %20 sinin m 2, %53.34 ünün m 2 ve %26.66 sının da m 2 den daha büyük toplam alanda faaliyetlerini sürdürmektedirler. Sadece bir iģletmede bulunmamakla beraber geriye kalan tüm iģletmelerde ortalama 5 adet teknik personel bulunmaktadır. ĠĢletmelerde çalıģan iģçilerin sayıları sezona göre değiģmektedir. Sofralık zeytin iģlemenin yanı sıra farklı ürünlerin iģlendiği iģletmeler tüm yıl içerisinde personel sayılarını korumaktadırlar. Sadece sofralık zeytin iģlemesi yapan iģletmeler sezonluk iģçi çalıģtırmaktadırlar. Buna bağlı olarak da her yıl kalifiye iģçi bulmada sıkıntı yaģamaktadırlar. ĠĢletmeler çok farklı üretim yelpazesine sahip olmalarının yanında genel olarak tüm iģletmelerin; siyah zeytin, yeģil zeytin, yeģil çizik-kırık-dolgulu zeytin ve zeytin ezmesi gibi ürünleri bulunmaktadır. ĠĢletmelerin büyük çoğunluğu kaliteli ürün temininde ve finansman konularında sorun yaģamaktadırlar. Ayrıca makina-teçhizat yetersizlikleri ve araģtırma kuruluģları ile yeterli iletiģim kuramamaktan Ģikayet etmektedirler. AraĢtırma kuruluģlarınca düzenlenecek kurs veya bilgilendirme toplantıları iģletmeler ile araģtırma kuruluģlarının iletiģimlerini artırabileceği gibi karģılıklı fikir alıģveriģi ile kalitenin arttırılması söz konusu olacaktır. ĠĢletmelerin genel kanısı, ürün temininde yaģadıkları sorunların çiftçilerin bilinçlendirilmesiyle çözülebileceği Ģeklindedir. Dünya da ve ülkemizde yaģanan küresel kriz de düģünüldüğünde çok kısıtlı ve maddi zorluklar içerisinde faaliyetlerini sürdüren iģletmelerin, her Ģeye rağmen karamsarlığa kapılmadan gelecek yıllarla ilgili en büyük hedeflerinin büyümek olduğu anlaģılmıģtır. Ancak, iģletmeler bu hedefe ulaģabilmek için sektörel anlamda doğru politikaların üretilmesi gerektiği konusunda birleģmektedirler. Bu sayede istikrarlı bir piyasa ortamında rekabet Ģanslarının da artacağını belirtmektedirler. Özellikle son yıllarda kalite bilincinin artması ile diğer zeytin üreticisi ülkelerle rekabet edebilmek konusunda mevcut iģletmelerin kendilerini yenileyebilmeleri oldukça önem kazanmaktadır. Tüm iģletmelerin en büyük arzularından biri olan tam otomasyona geçilmesi, kalifiye iģçi temininde yaģanan güçlükleri azaltacağı gibi ürünün iģlenmesi sırasında insan kaynaklı sorunları da ortadan kaldıracaktır. Bu sayede hijyenik ortamlarda, daha kaliteli ve Dünya 338

6 piyasasında söz sahibi olacak üretim gerçekleģtirilmiģ olacaktır. LĠTERATÜR LĠSTESĠ Anonim, 2006a. T.B.M.M. Zeytin ve Zeytinyağı AraĢtırma Komisyonu Raporu, Ankara. Anonim, 2006b. TR3 Ege Bölgesi Master Planı, Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı Strateji GeliĢtirme BaĢkanlığı, Ankara. FAO, FAOSTAT Agricultural Database Web Page. EriĢim: ġubat CoĢkun, M.B., C. Özarslan, Ġ. Yalçın, T. Doğan, Aydın Yöresinde Tarım Makinaları Ġmalat Sanayinin Yapısal Durumu. Ege Bölgesi 5. Tarım Kongresi Bildiri Kitabı. Cilt 1, s , Aydın. Doğan, T., Ġ. Yalçın, R. Uçucu, Aydın Yöresinde Çilek Üretiminde Mekanizasyon Sorunları, Ege Bölgesi 1. Tarım Kongresi Cilt-I, s , Aydın. Bülbül, E Her Yönüyle Zeytincilik. Ġnkilap Kitapevi Yayın Sanayi ve Ticaret A.ġ. ISBN-13: IOOC, 2007, International Olive Oil Council Web Page. EriĢim: Kasım Özarslan, C., M.B. CoĢkun, Ġ. Yalçın, R. Uçucu, Aydın Yöresi Tarım ĠĢletmelerinin Tarımsal Yapı ve Mekanizasyon Özellikleri, Ege Bölgesi 1. Tarım Kongresi Cilt I, s , Aydın. Saraçoğlu, T., Ege bölgesi bazı yağlık zeytin çeģitlerinin mekanik hasat kriterlerinin belirlenmesi. Doktora Tezi (YayımlanmamıĢ), Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Makinaları Anabilim Dalı. Bornova ĠZMĠR. Tunalıoğlu, R., Sofralık Zeytin, Tarımsal Ekonomi AraĢtırma Enstitüsü T.E.A.E-BAKIġ Sayı: 4(5), Ankara. TÜĠK, 2010, Türkiye Ġstatistik Kurumu Web Sayfası. EriĢim: ġubat Yalçın, Ġ., R. Uçucu, Tarım Kredi Kooperatiflerinin Tarımsal Mekanizasyonun GeliĢmesi Üzerine Etkileri, Tarımsal Mekanizasyon 16 Ulusal Kongresi, s. 1 10, Bursa. 339