DÜNYA ÇOCUKLARININ DURUMU 2008 YÖNET C ÖZET. Çocuk Yaflatma. çocuklar için birleflin

Transkript

1 DÜNYA ÇOCUKLARININ DURUMU 2008 YÖNET C ÖZET Çocuk Yaflatma çocuklar için birleflin

2 Rapor un tamam n edinebilmek için, lütfen UNICEF Türkiye Temsilcili i ile irtibata geçiniz. Adresimiz için arka kapa a bak n z. Tasar m Prographics, Inc. Bas m öncesi ifller Bas m Pelin Ofset

3 Ç NDEK LER Girifl Bölüm 1: Çocuk yaflatma: fiu an neredeyiz? Bölüm 2: Geliflim halindeki sa l k hizmetleri sistem ve uygulamalar ndan ç kart lan dersler Bölüm 3: Annelere, yenido anlara ve çocuklara yönelik temel sa l k hizmetlerinde topluluk ortakl klar Bölüm 4: Topluluk ortakl klar n n güçlendirilmesi, bak m bütünlü ü ve sa l k sistemleri Bölüm 5: Çocuk yaflatma ad na birleflmek Özet göstergeler Sahra Güneyi Afrika Do u ve Güney Afrika Bat ve Orta Afrika Orta Do u ve Kuzey Afrika Güney Asya Do u Asya ve Pasifik Latin Amerika ve Karayipler Orta ve Do u Avrupa/Ba ms z Devletler Toplulu u (ODA/BDT) Sanayileflmifl ülkeler Geliflmekte olan ülkeler Az geliflmifl ülkeler

4 Girifl Dünya Çocuklar n n Durumu 2008, annelere, yenido anlara ve çocuklara yönelik yaflatma ve temel sa l k hizmetlerinin bugünkü durumunu etrafl biçimde de erlendirmektedir. Bu konular insani geliflmenin merkezinde yer almakta, bir ülkenin kalk nm fll k ve refah düzeyinin hassas barometreleri olarak ifllev görmekte, benimsenen önceliklerin ve de erlerin kan t n sunmaktad r. Çocuklar n ve annelerinin sa l için yat r m yapmak yaln zca insan haklar aç s ndan bir zorunluluk olarak kalmamaktad r; bu yat r m, ayn zamanda sa l kl bir ekonomik karar, bir ülkenin daha iyi bir gelece e tafl nmas n n en iyi yoludur. UNICEF, henüz sa l k müdahalelerinin kapsam d fl nda kalan milyonlarca çocu a ulafl lmas n sa layacak kararl giriflimler için ça r da bulunmaktad r. Çocuk ölümlerinin azalt lmas, sa l kla ilgili Biny l Kalk nma Hedefleri ne (BKH) ulafl lmas n gerektirir. Bu hedefler aras nda açl n ve yoksullu un azalt lmas (BKH1); anne sa l nda iyileflmeler (BKH5); HIV ve AIDS, s tma ve di er önemli hastal klara karfl mücadele (BKH6) ve su ve sanitasyonda geliflmeler (BKH7) özellikle önem tafl maktad r. Befl yafl alt çocuk ölümlerinde 1990 ile 2015 aras nda üçte iki oran nda azalma öngören BKH4 ün gerçeklefltirilmesi mümkündür; ancak, bunun için hayli yo un bir çaba gerekmektedir: Bu hedefe ulafl lmas, 2006 yal nda 9.7 milyon olan befl yafl alt çocuk ölümlerinin 2015 y l nda 5 milyonun alt na indirilmesi anlam na gelecektir. Bütün bu hedeflere ulafl lmas n n, öncekilerden çok daha ötede siyasal kararl l, kaynaklar ve sa l m stratejileri gerektirece i aç kt r. Çabalar m z n büyük bölümü, çocuk ölümlerinin hemen hemen yar s n n meydana geldi i Sahra Güneyi Afrika ya odaklanacakt r. Bu bölgede, özellikle Bat ve Orta Afrika da, befl yafl alt çocuk ölümlerinin toplam say s n n azalt lmas anlam nda 1990 y l ndan bugüne pek az ilerleme kaydedilmifltir. Bu arada, çocuk ölümleri aç s ndan ikinci s rada gelen Güney Asya da da dikkat edilmesi gerekmektedir. Nihayet, halen temel hizmetlerden yoksun durumdaki di er ülkeler ve topluluklar da gündemdedir. Son birkaç on y l içinde çocuk sa l alan nda edinilen derslerin önümüzdeki yolu ayd nlatmas gerekir. Dünya Çocuklar n n Durumu 2008 bu dersleri de erlendirmekte ve ortaya ç kan en önemli ilkeleri flöyle özetlemektedir: 2

5 Çocuk ölüm h zlar n n ve düzeylerinin en yüksek oldu u ülkeler ve topluluklarla temel sa l k hizmetlerinden yararlanamama riski en fazla olan kesimlere odaklanma gereklili i. Müdahalelerin kapsam n n ve etkisinin art r lmas nda temel hizmetleri bir pakette toplaman n avantajlar. Topluluk üyelerinin sa l k görevlileri olarak aktif hale getirmede ve topluluklar daha geliflkin sa l k uygulamalar için seferber etmede topluluk ortakl klar n n yaflamsal önemi. Haneleri ve topluluklar d fl hizmet ve yay m hizmetleriyle birlikte sa l k kuruluflu temelli bak m çerçevesinde bir arada toplayacak, tüm yaflam kapsayan bir bak m hizmet bütünlü ü sa lama zorunlulu u. Anne, yenido an ve çocuk sa l merkezde yer almak üzere, sa l k sistemlerinin gelifltirilmesine stratejik ve sonuçlara odakl bir yaklafl m n yararlar. Siyasal sahiplenmenin, ulusal ve uluslararas önderli in ve istikrarl finansman n sa l k sistemlerinin güçlendirilmesindeki belirleyici rolü. Küresel sa l k programlar n n ve ortakl klar n n daha fazla uyumlulaflt r lmas gereklili i. Bu hedeflere ulafl labilmesi için karar yetkisi tafl yanlar n; hükümetler ve topluluklar, donörler ve uluslararas kurulufllar, sivil toplum kurulufllar ve özel sektörün ana çocuk sa l n desteklemek üzere eylemlerini ve ortakl klar n birlefltirmeleri gerekmektedir. Hep birlikte çal flarak, annelerin, yenido anlar n ve çocuklar n kaliteli temel hizmetleri almalar n, sa l k ve beslenme durumlar n iyilefltirmelerini sa layabiliriz ve çocuk yaflatmay insanl n ilerlemesine yönelik küresel çabalar n merkezine yerlefltirebiliriz. 3

6 UNICEF/2007/David Anthony Her çocu un sa l kl bir yaflam sürdürme hakk vard r. Topluluk çocuk merkezinde bir grup çocuk, Malavi. 1 Çocuk yaflatma: fiu an neredeyiz? Geride b rakt m z yüzy l içinde temel sa l k hizmetlerinin kapsam nda ve kalitesinde, befl yafl alt çocuk ölümlerinin azalt lmas nda, çocuklar n sa l k ve beslenme durumlar nda kayda de er ilerlemeler sa lanm flt r y l nda, kabaca söylenirse yeni do an 20 milyon çocuk befl yafl na gelemeden ölüyordu. Sa l kl tahminlerin elde bulundu u en son y l olarak 2006 ya gelindi inde ise, tüm dünyadaki y ll k çocuk ölüm say s, kay t tutulan y llar itibar yla ilk kez 10 milyonun alt na, 9.7 milyona inmifltir. Hükümetlerin, donörlerin, uluslararas kurulufllar n ve sa l k alan nda görev yapanlar n kararl çabalar sonucunda çiçek hastal ortadan kald r lm fl, ayr ca k zam k ve çocuk felci gibi önemli hastal klara karfl ciddi ilerlemeler sa lanm flt r. Çocuklar n yeterince beslenmelerine giderek daha fazla önem verilmesi sonucunda birçok ülkede yetersiz beslenmeye maruz çocuklar n say s önemli ölçüde azalm flt r. Su, sanitasyon ve hijyen alanlar nda daha geliflkin uygulamalar sayesinde ishalli hastal klarda azalma görülmüfltür. 4

7 Son y llarda, temel hizmetlerin sunumunda ve sa l kl uygulama ve davran fllar n yayg nlaflt r lmas nda sa lanan kayda de er ilerlemeler, iyimserlik için bir zemin oluflturmaktad r. Örne in, y lda en az bir doz A vitamini takviyesi yap lan 6 59 ayl k çocuklar n say s 1999 y l nda bu yana yüzde 50 artm flt r. K zam k afl lar nda kapsam n genifllemesi ve takip kampanyalar küresel k zam k ölümlerinde yüzde 60 azalma sa lanmas na katk da bulunmufl, bu arada k zam k ölümleri 1999 ile 2005 y llar aras nda Sahra Güneyi Afrika da yüzde 75 azalm flt r. Bebeklerin belirli bir dönem yaln zca anne sütüyle beslenmesi fleklindeki uygulama da, gene Sahra Güneyi Afrika n n birçok ülkesinde son on y lda önemli ölçüde yayg nlaflm flt r. Bunlar n yan s ra, kimi baflka alanlar ve müdahalelerde de önemli ilerlemeler sa lanm flt r. Örnekler flöyle s ralanabilir: HIV nin anneden çocu a bulaflmas n önlemeye yönelik çabalar; HIV li çocuklar n tedavisi; ilaçlanm fl sivrisinek cibinliklerinin daha yayg n kullan m ve artemisinin temelli karma tedavi yoluyla s tman n önlenmesi ve tedavisi; ve iyotlu tuz kullanan hanelerin artmas. Bunlar, geçerlili i kan tlanm fl, etkili ve maliyet aç s ndan da uygulanabilir müdahalelerdir. Bugün ortada duran görev ise, gerek bu s ralananlarda gerekse di er temel müdahalelerde kapsam n daha da geniflletilmesidir. Bu geniflleme, baflta Sahra Güneyi Afrika ve Güney Asya dakiler olmak üzere hizmet ve müdahalelerin henüz s n rl kald ülkeler için özellikle gereklidir. Buna karfl l k, çocukluk dönemi hastal klar n n etkili tedavisinde kapsam olarak fazla geliflme sa lanamam flt r. Bugün zatürree baflka herhangi bir hastal a göre daha fazla çocuk ölümüne neden oldu u halde befl yafl alt çocuk ölümlerinin yüzde 20 si bu hastal k yüzündendir zatürree kuflkusu bulunan çocuklar n yaln zca yüzde 56 s bak m için sa l k kurulufllar na götürülmektedir. Çocuklarla ilgilenen her dört kifliden yaln zca biri çocuklarda zatürree vakalar n n bafll ca belirtilerini, yani s k ve güç soluk alma durumunu tan yabilmektedir. shal, befl yafl alt çocuklar aras nda her y l 2 milyon civar nda ölüme neden olmaktad r. Tavsiye edilen tedavi a zdan s v tedavisi veya beslenmenin sürdürülmesiyle birlikte çocu a ek s v verilmesi 1995 ile 2005 y llar aras nda giderek daha genifl bir kesimi kapsasa bile, geliflmekte olan ülkelerde ishale yakalanan çocuklar n halen yaln zca üçte biri uygun tedavi görmektedir. Yetersiz beslenme sorununun afl lmas bir baflka gündemdir; çünkü çocuk ölümlerinin yüzde 50 sinde yetersiz beslenmenin pay vard r. 5

8 Bir baflka görev de, gebelik, do um, do um sonras ve erken çocukluk döneminde ergenlere ve çocuklara yönelik temel sa l k hizmetlerinin ölçe inin geniflletilmesidir. Geliflmekte olan ülkeler ve bölgeler söz konusu oldu unda gebe her 4 kad ndan biri hiç do um öncesi bak m almamakta, ayr ca kad nlar n yüzde 40 vas fl herhangi bir sa l k görevlisi yanlar nda bulunmadan do um yapmaktad r. Befl yafl alt çocuklar aras ndaki ölümlerin neredeyse yüzde 40, çeflitli komplikasyonlar yüzünden neonatal dönemde, yaflam n ilk 28 günü içinde meydana gelmektedir. Dolay s yla, genel olarak bak ld nda, sa lanan bütün kazan mlara karfl n çocuk ölümlerindeki durum bundan 25 y l öncesine göre daha az can yak c veya üzücü de ildir. Bilindi i gibi Birleflmifl Milletler Çocuklara Yard m Fonu (UNICEF) çocuk yaflatma devrimini bundan 25 y l önce bafllatm flt. Her gün, dünyan n fluras nda veya buras nda befl yafl alt ortalama 26 bin çocuk ölmektedir ve bu ölümlerin ço u önlenebilir nedenler yüzündendir. Bu çocuklar n neredeyse tamam geliflmekte olan ülkelerde, daha somut söylemek gerekirse geliflmekte olan 60 ülkededir. Dünyadaki bölgelerin yar s BKH 4 e ulaflma yolunda olsa bile (bak n z sayfa 7) birçok ülke geride kalm fl durumdad r ve bu ülkelerin hedefe ulaflmak için ilerlemeyi h zland rmalar gerekmektedir. BKH 4 e küresel ölçekte ulafl lmas, çeflitli cephelerde daha fazla çaba gerektirmektedir. Kaliteli sa l k hizmetlerinde kapsam geniflleterek sa l kla ilgili di er BKH lere ulafl lmas da bu görevler aras ndad r. Ayr ca, en yoksul, marjinal konumdaki topluluklara ulaflma aç s ndan stratejilerin yeni bafltan gözden geçirilmesine gerek vard r. Son birkaç on y l içinde geliflmekte olan birçok ülkenin çocuk ölümlerini azaltmada sa lad kayda de er ilerleme, iyimserlik gerekçeleri sunmaktad r. Çocuk ölümlerinin nedenleri de, çözüm yollar da iyi bilinmektedir. Milyonlarca çocu un yaflam n kurtarabilecek basit, güvenilir ve maliyet aç s ndan etkili müdahaleler elimizin alt ndad r. Ortada duran görev, bu tür müdahale veya çarelerin anne, yenido an ve çocuk sa l n n oluflturdu u bütünlük içinde bugüne dek hizmetin götürülemedi i milyonlarca çocu a ve aileye ulaflt r lmas d r. 6

9 Anne, yenido an ve çocuk sa l nda zamana ve mekâna göre durum Annelerin ve çocuklar n yaflamlar n n yaflam boyu gerçeklefltirilecek birtak m temel müdahalelerle kurtar lmas, anne, yenido an ve çocuk sa l bütünlü ünün temel hedefidir. Bak m bütünlü ü kavram, anne, yenido an ve çocuk ölümlerinin, beslenme yetersizli i ile benzer ve ba lant l bir dizi ortak nedene sahip olduklar n n saptanmas ndan kaynaklanm flt r. Bu nedenler flöyle s ralanabilir: g da güvensizli i, kad nlarda okumaz yazmazl k, erken gebelikler ve düflük a rl kl do um dahil sorunlu do umlar, yetersiz besleme uygulamalar, hijyene özen göstermeme, temiz su ve yeterli sanitasyon imkanlar n n olmay fl ; yoksulluk, co rafi veya siyasal marjinallik yüzünden hizmetlere ulaflamama veya hizmet kapsam d fl nda b rak lma; kaynak bak m ndan s k nt l, duyars z ve kültürel ortamlara uygun düflmeyen sa l k ve beslenme hizmetleri. Bak m bütünlü ü, son birkaç on y l içinde biriken kan tlar ve deneyimlerden ç kart lan dersleri yans tmaktad r. Konunun iki boyutu, uygulamaya da fl k tutmaktad r. Zaman: Annelere ve çocuklara, gebelik, do um, postpartum dönem, bebeklik ve erken dönem çocuklukta temel hizmetlerin ulaflmas n n sa lanmas. Yer: Temel hizmetlerin sunumunun, ev, topluluk, d flar ya hizmet ve sa l k kuruluflu temelli bak m bütünlefltiren dinamik bir temel sa l k sistemi ile iliflkilendirilmesi. Bu etmenler, annelerin ve çocuklar n hastal k ve ölüm risklerinin gerek do um öncesinde gerekse sonras nda en yüksek düzeye ulaflt n, ayr ca hizmet ve bak m aç klar n n bunlara en fazla gereksinim duyan hane ve topluluklarda en fazla görüldü ünü kabul etmektedir. Sa l k bak m hizmetleri bütünlü ünde genifl kapsama ulafl lmas n n öngörülen etkisi çok çarp c olabilir. Örne in, Sahra Güneyi Afrika da bak m bütünlü ünün annelerin ve yeni do an bebeklerin yüzde 90 n kapsamas durumunda yenido an ölümlerinin üçte ikisinin önlenmesi ve her y l yaflam n kurtar lmas mümkün olabilecektir. Çocuk ölümlerini azaltmada sa lanan küresel ilerleme BKH 4 e ulaflma aç s ndan yetersiz* durumunda gözlenen befl yafl alt ölüm oran nda (5YKÖO) döneminde gözlenen y ll k ortalama düflüfl oran (YODO) ve BKH 4 e ulaflmak için döneminde sa lanmas gereken YODO. 5YKÖO YODO Bin canl BKH do umda Gözlenen Gereken do rultusunda ölüm say s % % sa lanan ilerleme Sahra Güneyi Afrika lerleme yetersiz Do u ve Güney Afrika lerleme yetersiz Bat ve Orta Afrika lerleme yok Orta Do u ve Kuzey Afrika lerleme yetersiz Güney Asya lerleme yetersiz Do u Asya ve Pasifik Ulaflma yolunda Latin Amerika ve Karayipler Ulaflma yolunda ODA/BDT Ulaflma yolunda Sanayileflmifl ülkeler/bölgeler Ulaflma yolunda Geliflmekte olan ülkeler/bölgeler lerleme yetersiz Dünya lerleme yetersiz * BKH do rultusunda sa lanan ilerleme, ülkelerin s n fland r lmas afla daki efliklere göre yap lm flt r: Ulaflma yolunda 5YKÖO 40 n alt nda veya 5YKÖO 40 veya daha yüksek oldu u halde döneminde gözlenen befl yafl alt çocuk ölümleri y ll k ortalama düflüfl oran (YODO) yüzde 4.0 veya daha yüksek. lerleme yetersiz 5YKÖO 40 veya daha yüksek ve dönemindeki YODO yüzde 1.0 ile yüzde 3.9 aras nda. lerleme yok 5YKÖO 40 veya daha yüksek ve dönemindeki YODO yüzde 1.0 in de alt nda. Kaynak: UNICEF tahminleri, Kurulufllar Aras Çocuk Ölümleri Tahmin grubu nun çal flmalar n temel almaktad r. 7

10 UNICEF/HQ /Mark Thomas Annelere, yenido anlara ve çocuklara yönelik sa l k hizmetleri bütünlü ünde, ilerlemeyi h zland racak stratejilere odaklanmak gerekiyor. Bir mülteci kamp ndaki klinik, Eski Yugoslav Cumhuriyeti Makedonya. 2 Geliflen sa l k hizmetleri sistem ve uygulamalar ndan ç kart lan dersler 20. yüzy l n bafllar ndan bugüne temel hizmetlerin verilifline yönelik farkl yaklafl mlar n incelenmesi, bir dizi etkili müdahalenin ve politikan n ilerlemenin h zland r lmas aç s ndan potansiyel tafl d n göstermektedir. Bu farkl yaklafl mlar, örne in s tma veya yetersiz beslenme gibi tek bir hastal a veya duruma yönelik giriflimlerden, hastane ve klinik imkanlar n, ayakta tedavi ve topluluklara uzanmay, hane ve topluluk temelli bak m bütünlefltiren yaklafl ma kadar genifl bir alana yay lmaktad r. Hastal k kontrolü: Belirli hastal klar n kontrol alt na al nmas na yönelik çabalar 20. yüzy l n bafllar nda bafllam fl, ard ndan belirli bir teknolojiye dayanarak belirli bir hastal n ortadan kald r lmas na veya azalt lmas na yönelik çal flmalar, kitlesel kampanyalar n 8

11 yayg nlaflmas yla 1950 ler, 60 lar ve 70 lerde belirgin bir h z kazanm flt r. Bu dikey kitlesel kampanyalardan baz lar n n, özellikle de çiçek eradikasyon kampanyas n n baflar s, muhtemelen tarihteki en baflar l önleyici halk sa l program n n temel tafllar ndan birini oluflturmufltur: 1974 y l nda bafllat lan Geniflletilmifl Ba fl klama Program (GBP). Örne in k zam k gibi belirli hastal klar kontrol alt na almaya yönelik çabalar bugün gene gündemdedir ve bunlara hat r say l r donör deste i sa lanmaktad r. Kapsay c temel sa l k hizmetleri: kinci Dünya Savafl ndan sonra Çin, Endonezya ve Nijerya gibi birbirinden farkl ülkelerde topluluk sa l alan nda ortaya ç kan baflar l yenilikler, bir dizi sa l k hizmetinin, belirli hastal klar hedef alan çal flmalar n ötesine tafl - nabilece ini göstermifltir. Önemli bir dönemeç oluflturan 1978 Alma- Ata Uluslararas Konferans nda teyit edilen ve pekifltirilen önceliklendirilmifl temel sa l k hizmetleri yaklafl m, sa l k hizmetleri kavram n n kapsam n belirli hastal klar n kontrolünün ötesine tafl yarak yeni kavram ve alanlara uzand. Bunlar, topluluk kat l m, hakkaniyet, sa l k koflullar n n iyilefltirilmesi, sa l k hizmetlerinin sunumuna entegre yaklafl m ve sektörler aras iflbirli i idi. Temel sa l k alan ndaki bu ve benzeri di er ilkeler, son birkaç on y l içinde sa l k sistemlerinin yap lanmas nda ve geliflmesinde yol gösterici bir ifllev görmüfltür. Önceliklendirilmifl temel sa l k hizmetleri: Ekonomik s k nt lar ve di er etmenler, temel sa l k hizmetleri yaklafl m n n yaflama geçirilmesini 1980 li y llarda engelleyen etmenler oldu. Bunun yerine, alternatif bir çerçeve olarak önceliklendirilmifl temel sa l k hizmetleri anlay fl ön plana ç kt. Burada, belli bafll hastal klar ve durumlardan hareketle bir alt küme tan mlan yor, ard ndan belirli hedeflere ulaflmak üzere görece ucuz t bbi teknolojilerle bu kümeye odaklan l yordu. Önceliklendirilmifl temel sa l k hizmetleri donörlerden güçlü bir destek buldu. UNICEF in öncülü ünde 1982 y l nda bafllat lan çocuk yaflatma devrimi de bu çerçeveye dayan yordu. Devrim, özel olarak odakland düflük maliyetli dört müdahalenin bafl harflerinden hareketle GOBI fleklinde adland r l yordu yetersiz beslenmeye karfl büyümenin izlenmesi, çocuklarda ishal vakalar na karfl a zdan s v tedavisi, küçük çocuk sa l için anne sütüyle besleme ve alt ölümcül çocuk hastal na karfl ba fl klama. DSÖ taraf ndan yürütülen önemli programlar da GOBI yi destekliyordu. Bunlar, Geniflletilmifl Ba fl klama Program ile birlikte, ishalli hastal klar ve akut solunum yolu enfeksiyonlar n kontrole yönelik programlard. Bütün bunlar, 1980 li y llarda çocuk ölümlerinin azalt lmas na önemli bir katk sa lam flt r. 9

12 Entegre yaklafl mlar: 1990 larla birlikte içinde bulundu umuz on y l n ilk dönemleri sa l k hizmetlerinin sunumunda entegre yaklafl mlar n yeniden ön plana ç kmas na tan kl k etmifltir. Bu entegre yaklafl mlar, sa l k alan ndaki belirli sorunlara yönelik maliyet etkin çözümler üzerinde odaklanmaktad r. Temel özellikleri, topluluk kat l m n n, sektörler aras iflbirli inin ve yaklafl mlar n genel sa l k sistemine içsellefltirilmesinin öngörülmesidir. Bu tür yaklafl mlardan biri de Bamako Giriflimidir. Sponsorlu unu UNICEF ve DSÖ nün yapt Bamako Giriflimi, 1987 y l nda Afrikal sa l k bakanlar taraf ndan benimsenmifltir. Bu strateji, sa l k ocaklar arac l yla entegre asgari sa l k paketlerinin halka ulaflt r lmas na dayan yor, topluluk ortakl klar na ve ilaçlar n bulunabilirli ine özel önem veriyordu. Entegrasyonla ilgili bugünkü baflat çerçeve IMCI dir (Çocuk Hastal klar n n Entegre Yönetimi). IMCI çocuk hastal klar n n vaka baz nda ele al nmas nda genifl kapsaml ve ö eleri birbiriyle kesiflen bir yaklafl ma dayanmaktad r. Sa l k görevlilerinin performans n art rmay, sa l k sistemlerini güçlendirmeyi, topluluk ve aile düzeyindeki uygulamalar iyilefltirmeyi hedefleyen IMCI stratejileri, ilk ortaya ç kt klar 1992 y l ndan bu yana 100 ü aflk n ülke taraf ndan benimsenmifltir. Temel sa l k hizmetlerine entegre yaklafl m n daha yak n zamanlardan bir örne ini H zland r lm fl Çocuk Yaflatma ve Geliflim (ACSD) giriflimi oluflturmaktad r y l nda Kanada Uluslararas Kalk nma Ajans taraf ndan bafllat lan ACSD bugün befl yafl alt ölüm oran n n yüksek oldu u 11 Bat ve Orta Afrika ülkesinde 16 milyondan fazla insan kapsayacak konuma gelmifltir. H zland r lm fl Çocuk Yaflatma ve Geliflim flu noktalara odaklanmaktad r: aile sa l, beslenme ve hijyen uygulamalar nda topluluk temelli geliflme; temel hizmet ve ürünlerin halka ulaflt r lmas n amaçlayan d fl hizmetler ve kampanyalar; ve temel hizmetlerden oluflan asgari entegre paketin sa l k kuruluflu temelinde sunumu. ACSD, mevcut baz yaklafl mlar n güçlü yanlar n temel almaktad r. Bu yaklafl mlar, Do um Öncesi Bak mda art programlar, Geniflletilmifl Ba fl klama Program ve Çocuk Hastal klar n n Entegre Yönetimidir. Birleflik bir çerçeveye do ru: Anne, yenido an ve çocuk sa l uzmanlar, geçti imiz yüzy l n derslerini bir süzgeçten geçirerek art k yavafl yavafl bir dizi stratejik ilke üzerinde mutabakata ulaflmaktad r. Bunlar: 10

13 Temel sa l k hizmetleri ilkelerinin bir kez daha teyidi: Çocuk yaflatma, büyütme ve geliflim alanlar nda aile ve topluluk ortakl klar n n birincil öneminin vurgulanmas. Sa l k hizmetlerinin sunumuna sa l k sistemlerinin sonuçlara dönük gelifltirilmesi yaklafl m, maliyet etkin müdahale paketlerinde ölçek büyütülmesi ve bunlar n anne ve çocuklara yönelik bak m bütünlü üne dahil edilmesi yoluyla seçici/dikey ve kapsaml /yatay yaklafl mlar n güçlü yanlar n bir araya getirmektedir. Bu yaklafl m, her ikisinin de sistemleri sonuç al c hale getirerek gerçeklefltirilebilece ini savunarak, sonuç elde etmeye yönelik dikey yaklafl mlarla sistemleri güçlendirmeye yönelik entegre yaklafl mlar aras nda sürüp giden dikotominin d fl nda kalmaktad r. Ulusal ve uluslararas düzeylerde çal flman n gelifltirilmifl yollar, eflgüdüm, uyumlulaflt rma ve sonuç boyutlar na özel vurgu yapmaktad r en belirgin örne i, sa l kla ilgili Biny l Kalk nma Hedefleri ne ulafl lmas ba lam nda görülmektedir. Sa l k hizmetlerinin sunumunda yaklafl k yüz y ll k geçmifle sahip yaklafl mlardan ortaya ç kan bir genel ve kucaklay c ilke varsa o da fludur: Tek bafl na hiçbir yaklafl m her koflulda uygulanabilir nitelik tafl maz. Sa l k hizmetlerinin organizasyonu, sunumu ve müdahale yönelimi, insani ve finansal kaynak s k nt lar n, sosyoekonomik koflullar, sa l k sisteminin mevcut kapasitesini ve nihayet sonuca ulaflmada öngörülen ivedili i karfl layacak biçimde uyarlanmal d r. 11

14 UNICEF/HQ /Pablo Bartholomew Topluluk ortakl klar, anne, yenido an ve befl yafl ndan küçük çocuk ölümlerinin azalt lmas nda temel önemdedir. Bir topluluk kalk nma çal flan, Hindistan. 3 Annelere, yenido anlara ve çocuklara yönelik temel sa l k hizmetlerinde topluluk ortakl klar Sa l k alan ndaki Biny l Kalk nma Hedefleri ne ulafl lmas, sa l k sistemlerinin her düzeyde güçlendirilmesini gerektirecektir: tesis temelli hizmetler, resmi halk sa l programlar ve topluluk ortakl klar. Giderek biriken kan tlar, toplulukta ve hanelerde daha geliflkin sa l k uygulamalar n n, sa l k sistemindeki sevk ifllemleriyle birlikte, befl yafl alt çocuk ölümlerinin azalt lmas nda çok önemli bir etki yaratabildi ini göstermektedir. Sonuçta, gerek ulusal politikalarda, gerekse sa l k alan ndaki uluslararas ortakl k ve programlarda, entegre sa l k sistemlerine ve topluluk temelli sa l k hizmetlerine bir kez daha özel vurgu yap lmaktad r. Topluluk ortakl klar ve topluluk kat l m, özellikle sa l k sistemlerinde kapasite yetersizli i olan ülkelerde ve gene özellikle en 12

15 yoksul ve marjinal nüfus kesimleri aç s ndan, sa l k, beslenme ve çevre koflullar n n iyilefltirilmesinde büyük bir potansiyele sahiptir. Deneyler, baflar l topluluk ortakl klar n n birkaç temel etmende ortaklaflt klar n göstermektedir: S k ve kapsay c bir topluluk örgütlenmesi ve kat l m : Belirli bir topluluktaki yerleflik yap lara dayanan, toplumsal aç dan kapsay c, topluluk üyelerini planlama ve de erlendirme süreçlerinin yan s ra uygulamaya da dahil eden programlar, geliflmekte olan ülkelerde en fazla baflar kazanan programlard r. Topluluk sa l k görevlilerinin desteklenmesi ve özendirilmesi: Topluluk temelli tedavinin, e itimin ve dan flmanl n bafll ca özneleri durumunda olan topluluk sa l k görevlilerinin, yükümlülüklerini yerine getirebilmeleri, motivasyonlar n sürekli k labilmeleri ve görevlerini b rakmamalar için teflvik ve deste e gereksinimi vard r. Yeterli program denetimi ve deste i: Topluluk üyelerinin ilgi ve motivasyonlar n n canl tutulmas ve ifli b rakmalar n n önlenmesi için denetim gereklidir. Lojistik, malzeme ve donan m temini, di er önemli destek türleridir. Sa l k kuruluflu temelli bak m için iyi iflleyen bir sevk sistemi: Hastaneler ve klinikler, topluluk ortakl klar n n baflar s nda önemli bir bilefleni oluflturmaktad r. Bu kurulufllar, örne in acil obstetrik müdahale gibi, baflka yer ve ortamlarda güvenli biçimde yap lamayacak hizmetler verirler. lçe sa l k sistemleri, halk sa l program n n eflgüdümünde odak nokta olarak ifllev görür. Di er programlar ve sektörlerle iflbirli i ve eflgüdüm: Anne, yenido an ve çocuk sa l na bütünlüklü bir yaklafl m, sa l k, beslenme, hijyen, bafll ca hastal klar ve g da güvenli i gibi konular ele alan programlar ve sektörler aras nda ortak hareketi gerektirir. Ulafl m altyap s n n yetersizli i, su ve sanitasyon imkanlar na eriflim gibi alanlardaki giriflimlerin de gene bu çerçevede ele al nmas gerekir. Gerekli finansman n sa lanmas : uzun vadede baflar l olmak için, topluluk ortakl klar n n finansman nda sürdürülebilirlik ve hakkaniyet gibi ö eler de dikkate al nmal d r. Maliyet paylafl m ve topluluk sa l k görevlilerine yönelik finansal özendiriciler de bu kapsamdad r. 13

16 lçe ülke düzeyi programlar ve politikalarla entegrasyon: Gerekli stratejilerin gelifltirilmesi, anne ve çocuk yaflatman n net hedefler ve somut ölçütlerle ulusal ve yerel planlarda ve bütçelerde ön planda yer almas için, karfl l kl fikir al flverifline dayanan çok paydafll süreçler gerekmektedir. En yoksullar da aralar nda olmak üzere dünyadaki birçok ülke topluluk temelli sa l k programlar n baflar yla uygulam flt r. Bangladefl te (BRAC), Hindistan da (Jamkhed ve di erleri) ve Pakistan da (Kad n Sa l k Görevlileri) uygulanan genifl ölçekli topluluk sa l k görevlisi giriflimlerinin bafl n, ço u kez kad n gruplar olmak üzere, hep yerel kurulufllar çekmifltir. Bu gruplar, kendi topluluklar nda yerleflik durumda olup örne in e itim ve kredi, ayr ca sa l k dahil olmak üzere di er kalk nma alanlar na da uzanan yap lanmalar temel alm flt r Filipinler de, ülkedeki en küçük idari birim olan barangay düzeyindeki sa l k görevlileri çocuk yaflatma alan ndaki iyileflmelerin itici gücünü oluflturmufllard r. Bu baflar y getiren, 1995 tarihli Barangay Sa l k Görevlileri Haklar ve Özendiricileri Yasas d r. Bu yasa, geçim ödene i, kariyer zenginlefltirme ve özel e itim programlar ve kredilerde öncelik gibi ö eler öngörmektedir. Kurulufllar, di er programlarla iflbirli i ve eflgüdüm içinde tüm dünyadaki örnek uygulamalara iliflkin bilgileri paylaflm fllard r. Örne in, befl yafl alt çocuk ölümlerinin azalt lmas na yönelik Temel Grup yaklafl m nda topluluklar e itecek kifliler grup etkileflimi yoluyla e itilmektedir ve buna iliflkin yöntemler Kamboçya, Malavi, Mozambik ve Ruanda gibi ülkelerde baflar yla uygulanmaktad r. Annelere ve çocuklara yönelik temel sa l k hizmetlerinde baflar l topluluk ortakl klar na çeflitli örnekler verilebilir. Bu örnekler, Orta ve Do u Avrupa ve Ba ms z Devletler Toplulu u, Do u Asya ve Pasifik, Latin Amerika ve Karayipler, Orta Do u ve Kuzey Afrika, Güney Asya ve giderek artan flekilde Sahra Güneyi Afrika gibi bölgelerde görülmektedir. fiimdi ortada duran görev bu deneyimlerden dersler ç karmak, programlar n ölçe ini büyütmek ve sa l k sistemlerinin bugüne dek es geçti i milyonlarca çocu a ulaflmakt r. 14

17 UNICEF/HQ /Shehzad Noorani Sa l k alan ndaki temel müdahalelerde ve yaklafl mlarda ölçek büyütülmesi, gerek ilerlemeyi h zland ran stratejilerin gerekse engellerin iyi kavranmas n gerektirir. Büyüme izlemesinde bir bebe i tartan bir sa l k görevlisi, Filipinler. 4 Topluluk ortakl klar n n, bak m tedavi bütünlü ünün ve sa l k sistemlerinin güçlendirilmesi Çocuk yaflatma alan ndaki ilerlemelerin h zland r lmas, sa l k sektöründe yüzy l boyunca meydana gelen geliflmelerden dersler ç kart l p uygulanmas n ve topluluk ortakl klar n, bak m ve sa l k sistemleri bütünlü ünü güçlendirici etkili yaklafl mlar benimsenmesini gerektirir. Dünya Bankas, Dünya Sa l k Örgütü ve UNICEF dahil önde gelen uluslararas kurulufllar taraf ndan gelifltirilen ortak çerçeveyi temel alan Dünya Çocuklar n n Durumu 2008, geliflmekte olan ülkelerde ve bölgelerde sa l k sistemlerinin güçlendirilmesi aç s ndan, gelecek on y ldaki politikalar, programlar ve ortakl klar için gerekli, her biri kendine özgü, ancak birbiriyle iliflkili befl eylem belirlemektedir. 15

18 Eylem I: Bak m tedavi bütünlü ünün sa lanabilmesi için, belirli hastal klara özgü müdahalelerin, kan tlara dayal, etkisi yüksek ve bütünlüklü paketlerle bütünlefltirilmesi. Burada müdahale paketlerinin belirlenmesi, kapsam ve hizmet sunumuna iliflkin ölçü ve hedefler konulmas ve kombine hizmetlerin üç ana yoldan sunumu gerekir: vas fl profesyonellerce düzenli aral klarla denetlenmek üzere aile yönelimli, topluluk temelli hizmetler; vas fl veya yar vas fl görevliler taraf ndan sa lanan nüfus yönelimli, programl hizmetler; ve geliflkin becerilere sahip sa l k görevlilerini gerektiren, kifliye yönelik klinik hizmetler. Eylem II: Temel hizmetlerin ölçe inin büyütülmesinde, ana çocuk sa l n n entegre ulusal planlama süreçlerinin merkezi bir ilkesi haline getirilmesi. Paket halinde toplanm fl müdahalelerde ölçek büyütülmesine yönelik ulusal stratejik planlarda al nmas gereken önlemler flunlard r: sa l k sistemindeki darbo azlar n belirlenmesi ve giderilmesi; kapsamadaki ilerlemelerin ve sorunlar n izlenmesi; müdahale paketlerinin devreye sokulmas ve sa l k sisteminin güçlendirilmesi; birçok ülkede sa l k hizmetlerinde görülen insan kaynaklar krizinin ele al nmas ; sa l k sistemlerinin gelifltirilmesinde sonuçlara odakl yaklafl mlar gelifltirilmesi; ve sa l k sistemlerinin ilçe düzeyinde güçlendirilmesi. Eylem III: Sa l k sistemlerinin güçlendirilmesine yönelik finansmanda kalite ve tutarl l n sa lanmas. Sa l k sistemlerinde ölçek büyütülmesine yönelik planlar n finansman nda gözetilecek befl ilke konusunda bir mutabakat flekillenmektedir. Bunlar: yap lan anlaflmalar yoluyla performans n öngörülebilir bir çerçevede ödüllendirilmesi; kalk nma yard mlar n n ülkelerde mevcut sistemlerle uyumlu hale getirilmesi; sonuçlara dayal finansman; sa l k sistemlerinin gelifltirilmesiyle ilgili ölçü efliklerinin ve sonuç göstergelerinin belirlenmesi; ve yenilikçi ve eflitlikçi finansman stratejileri gelifltirilmesidir. Eylem IV: Siyasal kararl l n sa lanmas. Defalarca kan tlanm flt r ki, hükümetler öncülü ü üzerlerine ald klar nda, baflar kazanan küçük ölçekli ve pilot projeleri yayg nlaflt rma kararl l gösterdiklerinde, bu giriflimler h zla bütün ülkeye kal yor. Brezilya daki topluluk sa l k çal flanlar program ve Bolsa Familia giriflimi, Meksika daki sa l k, beslenme ve e itim program PROGRESA ve Seguro Popular de Salud sa l k sigortas sistemi, Endonezya daki topluluk sa l k görevlileri, M s r daki a zdan s v tedavisi giriflimleri ve Etiyopya daki Sa l k Program, hükümetler 16

19 sa l k ve sosyal refah programlar na bir küçük finansman sa lad klar nda bile ölçek büyütmede ne ölçüde zengin bir potansiyel yarat labilece ini göstermektedir. Finansman art fl na ek olarak, Hükümetlerin, ayr ca, gerekli teknik ve idari kapasiteyi oluflturup bunu sürekli k lmaya da kararl olmalar gerekir Eylem V: Küresel sa l k programlar n n ve ortakl klar n n daha ileri düzeyde uyumlulaflt r lmas na yönelik koflullar n oluflturulmas. Sa l k alan nda yeni programlar ve ortakl klar n h zla yayg nlaflmas, geliflmekte olan ülkeler aç s ndan, yönetme ve eflgüdüm sa lama flöyle dursun izleme aç s ndan bile zorlu bir görev ortaya koymaktad r. Bunu dikkate alan OECD Kalk nma Yard mlar Komitesi küresel programlar n ülke ölçe inde uyumlulaflt r lmas için bir Örnek Uygulamalar K lavuzu haz rlam flt r. Bu k lavuz, uygulamalar n ülkelerce daha fazla sahiplenilmesi, uyumlulaflt rma ve ortaklaflt rma bak m ndan küresel ölçekteki programlar n yönetiflim ve uygulamas n güçlendirmeyi, böylece ana çocuk sa l nda karfl l kl hesap verebilirli i sa lamay amaçlamaktad r. Hükümetler, donörler, uluslararas kurulufllar ve küresel sa l k ortakl klar aç s ndan etkili bir ölçek büyütme, bafll ca paydafllar n temel sa l k hizmetlerinde yeni bir çal flma tarz n benimsemelerini gerektirmektedir. Bu paradigman n merkezi paradigmas birliktir. Ana çocuk sa l n n çeflitli alanlar nda geliflme sa lamaya yönelik giriflimler ve ortakl klar say ca hayli fazlad r ve bu say giderek artmaktad r. Ancak, annelere ve çocuklara iliflkin Biny l Kalk nma Hedefleri nin gerçekleflebilmesi için bu giriflimler ve ortakl klar n daha fazla bütünlü e ve uyuma tafl nmas gerekmektedir. 17

20 UNICEF/HQ /Shehzad Noorani Sa l kla ilgili BKH lerin gerçeklefltirilmesi, anne, yenido an ve çocuk a l alanlar nda birleflik giriflimleri ve ortakl klar gerektirir. Afl s ralar n bekleyen çocuklar, Bangladefl 5 Çocuk yaflatma ad na birleflmek Biny l Kalk nma Hedefleri ütopik bir dizi hedeften ibaret de ildir. Dünyan n kimi önde gelen siyasetçilerinin, kalk nma uzmanlar n n, iktisatç lar n n ve bilim insanlar n n yo un düflüncelerinin ve titiz hesaplamalar n n ürünüdür ve insani geliflmenin h zland r lmas aç - s ndan dünyan n besleyebilece i en ayd nl k umudu temsil etmektedir. Söz konusu hedeflere ulafl lmas, 2005 ile 2015 y llar aras nda 30 milyon çocu un ve 2 milyon annenin yaflam n n kurtar lmas anlam na gelecektir. Böylece, yüz milyonlarca çocuk, erkek ve kad n açl ktan kurtulacak, temiz su ve sanitasyon imkanlar ndan yararlanacak, e itim görme ve baflkalar n n yararland klar ayn ekonomik avantajlara ve siyasal f rsatlara kavuflma olanaklar bulacakt r. Belirli bölgeler ve ülkeler geride kalsa bile, siyasal kararl l k gösterilmesi, gerekli kaynaklar n ve uygun stratejilerin devreye sokulmas durumunda geri kalan zaman süresi içinde bütün bu hedeflere ulafl lmas mümkündür. Birleflik bir tepki için sekiz merkezi eyleme gerek vard r: 18

21 Çocuk yaflatma ve çocuk sa l alan nda destekleyici bir ortam yarat lmas : sa l k sistemlerinin ve programlar n n haklar temel almas ; bar fl, güvenlik, çocuk koruma, ayr m gözetmeme, toplumsal cinsiyet eflitli i ve kad n n güçlendirilmesi gibi alanlardaki çal flmalar desteklemesi. Bak m hizmet bütünlü ünün zaman ve mekan itibar yla gelifltirilip güçlendirilmesi: Bak m hizmet bütünlü ünde, annelerin ve çocuklar n yaflamlar n n kritik dönemeçlerinde temel hizmetler sa lanmal d r. Ayr ca, hane, topluluk, kaliteli d fl hizmet ve birinci kademe sa l k kurulufllar yla hastanelerde sa lanan klinik hizmetler gibi ö eler aras nda güçlü ba lant lar oluflturulmal d r. Sa l k sistemlerinin ve topluluk ortakl klar n n güçlendirilmesiyle temel hizmetlerden oluflan paketlerin uzand kesimlerin geniflletilmesi: sa l k görevlilerinin e itilmesine, d flar ya hizmet verilmesine, darbo azlar n afl lmas na ve yeni teknolojilerden yararlan lmas na yönelik giriflimler. Veri, araflt rma ve kan t dayanaklar n n geniflletilmesi: ana çocuk sa l alan nda kan tlar hayli zengin kaynaklarca sa lan yor olsa bile, veri toplama ve yayma, araflt rma ve de erlendirme gibi alanlarda daha titiz çal flmalara gerek vard r. Kaynaklar n anneler, yenido anlar ve çocuklar için harekete geçirilmesi: Donörlerce sa lanan yard mlar artmaktad r. Ancak bu art fl hedeflere ulaflma aç s ndan yeterli de ildir. Ulusal hükümetlerin de sa l k alan ndaki harcamalar artt rma sözlerini yerine getirmeleri gerekir. Anne, yenido an ve çocuk sa l n n küresel bir zorunluluk haline getirilmesi lerlemenin h zland r lmas, Biny l Kalk nma Hedefleri için son tarih olan 2015 e uzanan süreçte bu hedeflerin uluslararas gündemin merkezine yerlefltirilmesini gerektirmektedir. Ortada duran görev, d fl ulafl m aktiviteleri gerçeklefltirilen önleyici müdahaleler sayesinde geliflmekte olan ülkelerde özellikle son dönemde sa lanan ilerlemeleri temel almakt r. Eylemlerin temelini oluflturacak ö eler veriler, araflt rmalar ve de erlendirmeler elde haz rd r. Baflvurulacak çerçeveler topluluk ortakl klar, bak m hizmet bütünlü ü ve sonuçlara yönelik olarak sa l k sistemlerinin güçlendirilmesi iyi tan mlanm flt r. Art k ifl kararl l a ve harekete geçmeye kalm flt r; bir çocu un yaflam n kurtarmaktan daha soylu veya getirileri aç s ndan daha de erli baflka hiçbir giriflim düflünülemez. 19

22 SAHRA GÜNEY AFR KA GÖSTERGE BÖLGE DÜNYA Nüfus göstergeleri Toplam nüfus (2006) 748,886,000 6,577,236, yafl alt nüfus (2006) 376,047,000 2,212,024,000 5 yafl alt nüfus (2006) 125,254, ,781,000 Yaflam Do umda yaflam beklentisi (2006) Yeni do an ölüm h z (28 günün alt nda), her 1,000 canl do um (2000) Bebek ölüm h z (1 yafl alt ), her 1,000 canl do um (2006) yafl alt ölüm h z, her 1,000 canl do um (2006) yafl alt ölüm h z, ortalama y ll k düflüfl h z ( ) Anne ölüm oran, her 100,000 canl do um (2005, düzeltilmifl) Sa l k ve beslenme Düflük do um a rl kl bebek % si ( *) Orta veya afl r düflük a rl k etkisinde olan 5 yafl alt çocuklar n % si ( *) Sa l kl içme suyuna ulaflabilen nüfus % si (2004) Kentsel K rsal Yeterli sanitasyon imkanlar na sahip nüfus % si (2004) Bu hastal klara karfl afl lanan 1 yafl ndaki çocuklar % si (2006): Tüberküloz (BCG) Difteri/bo maca/tetanoz (DPT1) Difteri/bo maca/tetanoz (DPT3) Çocuk felci (polio3) K zam k Hepatit B (hepb3) Haemophilus influenzae (Hib3) E itim lkö retime bafllay p 5 inci s n fa kadar gelenlerin % si ( dari veriler; *) ** lkö retim devaml l k oran ( *) net Erkek K z Ortaö retim devaml l k oran ( *) net Erkek 25 50** K z 22 47** Yetiflkinler okur-yazarl k oran ( *)

23 GÖSTERGE BÖLGE DÜNYA Ekonomik göstergeler Kifli bafl na GSMG (ABD$, 2006) 851 7,406 Günde 1 dolardan az kazanan nüfus % si ( *) Merkezi hükümet harcamalar ndan sa l k, e itim ve savunmaya ayr lan pay % si ( *): Sa l k - 14 E itim - 5 Savunma - 11 Hanehalk gelirinden al nan % pay ( *): En düflük yüzde En yüksek yüzde 20 si HIV/AIDS Yetiflkinlerde (15-49 yafl) tahmini HIV prevalans, 2005 y l sonu HIV li olarak yaflayan tahmini insan say s (bütün yafllar), 2005 (1,000) 24,500,000 38,600,000 HIV li olarak yaflayan tahmini çocuk (0-14 yafl) say s (2005) 2,000,000 2,300,000 AIDS nedeniyle kimsesiz kalan tahmini çocuklar (0-17 yafl, 2005) 12,000,000 15,200,000 Çocuk korunmas Do um kayd ( *) 34 - Kentsel 52 - K rsal 28 - Çocuk evlilikleri ( *) 40 - Kentsel 24 - K rsal 47 - Çocuk iflçili i (5-14 yafl, *) 35 - Erkek 36 - K z 34 - Kad nlar Yetiflkin erkek okur-yazarl n n % si olarak kad n okur yazarl ( *) Do um öncesi yard m alanlar n % si ( *) Do umlar n e itilmifl kifli nezaretinde yapanlar n % si ( *) Yaflam boyunca anne ölüm riski (2005) 22 de 1 72 NOTLAR: * Veriler bulunabildikleri en yak n y la aittir. ** Çin hariç. - Veri yok. Bu tabloda verilen do um kayd yla ilgili küresel ve bölgesel tahminler dönemi için elde verileri bulunan ülkeler alt kümesini esas almaktad r. Daha genifl ülkeler kümesi için dönemine iliflkin küresel ve bölgesel tahminler ise mevcut olup adresinden bulunabilir. 21

24 DO U VE GÜNEY AFR KA GÖSTERGE BÖLGE DÜNYA Nüfus göstergeleri Toplam nüfus (2006) 370,361,000 6,577,236, yafl alt nüfus (2006) 183,232,000 2,212,024,000 5 yafl alt nüfus (2006) 60,197, ,781,000 Yaflam Do umda yaflam beklentisi (2006) Yeni do an ölüm h z (28 günün alt nda), her 1,000 canl do um (2000) Bebek ölüm h z (1 yafl alt ), her 1,000 canl do um (2006) yafl alt ölüm h z, her 1,000 canl do um (2006) yafl alt ölüm h z, ortalama y ll k düflüfl h z ( ) Anne ölüm oran, her 100,000 canl do um (2005, düzeltilmifl) Sa l k ve beslenme Düflük do um a rl kl bebek % si ( *) Orta veya afl r düflük a rl k etkisinde olan 5 yafl alt çocuklar n % si ( *) Sa l kl içme suyuna ulaflabilen nüfus % si (2004) Kentsel K rsal Yeterli sanitasyon imkanlar na sahip nüfus % si (2004) Bu hastal klara karfl afl lanan 1 yafl ndaki çocuklar % si (2006): Tüberküloz (BCG) Difteri/bo maca/tetanoz (DPT1) Difteri/bo maca/tetanoz (DPT3) Çocuk felci (polio3) K zam k Hepatit B (hepb3) Haemophilus influenzae (Hib3) E itim lkö retime bafllay p 5 inci s n fa kadar gelenlerin % si ( dari veriler; *) lkö retim devaml l k oran ( *) net Erkek K z Ortaö retim devaml l k oran ( *) net Erkek 20 50** K z 19 47** Yetiflkinler okur-yazarl k oran ( *)

25 GÖSTERGE BÖLGE DÜNYA Ekonomik göstergeler Kifli bafl na GSMG (ABD$, 2006) 1,171 7,406 Günde 1 dolardan az kazanan nüfus % si ( *) Merkezi hükümet harcamalar ndan sa l k, e itim ve savunmaya ayr lan pay % si ( *): Sa l k- 14 E itim - 5 Savunma - 11 Hanehalk gelirinden al nan % pay ( *): En düflük yüzde En yüksek yüzde 20 si HIV/AIDS Yetiflkinlerde (15-49 yafl) tahmini HIV prevalans, 2005 y l sonu HIV li olarak yaflayan tahmini insan say s (bütün yafllar), 2005 (1,000) 17,500,000 38,600,000 HIV li olarak yaflayan tahmini çocuk (0-14 yafl) say s (2005) 1,400,000 2,300,000 AIDS nedeniyle kimsesiz kalan tahmini çocuklar (0-17 yafl, 2005) 8,700,000 15,200,000 Çocuk korunmas Do um kayd ( *) 24 - Kentsel 39 - K rsal 21 - Çocuk evlilikleri ( *) 36 - Kentsel 20 - K rsal 44 - Çocuk iflçili i (5-14 yafl, *) 36 - Erkek 38 - K z 33 - Kad nlar Yetiflkin erkek okur-yazarl n n % si olarak kad n okur yazarl ( *) Do um öncesi yard m alanlar n % si ( *) Do umlar n e itilmifl kifli nezaretinde yapanlar n % si ( *) Yaflam boyunca anne ölüm riski (2005) 29 da 1 92 NOTLAR: * Veriler bulunabildikleri en yak n y la aittir. ** Çin hariç. - Veri yok. Bu tabloda verilen do um kayd yla ilgili küresel ve bölgesel tahminler dönemi için elde verileri bulunan ülkeler alt kümesini esas almaktad r. Daha genifl ülkeler kümesi için dönemine iliflkin küresel ve bölgesel tahminler ise mevcut olup adresinden bulunabilir. 23

26 BATI VE ORTA AFR KA GÖSTERGE BÖLGE DÜNYA Nüfus göstergeleri Toplam nüfus (2006) 378,525,000 6,577,236, yafl alt nüfus (2006) 192,816,000 2,212,024,000 5 yafl alt nüfus (2006) 65,057, ,781,000 Yaflam Do umda yaflam beklentisi (2006) Yeni do an ölüm h z (28 günün alt nda), her 1,000 canl do um (2000) Bebek ölüm h z (1 yafl alt ), her 1,000 canl do um (2006) yafl alt ölüm h z, her 1,000 canl do um (2006) yafl alt ölüm h z, ortalama y ll k düflüfl h z ( ) Anne ölüm oran, her 100,000 canl do um (2005, düzeltilmifl) 1, Sa l k ve beslenme Düflük do um a rl kl bebek % si ( *) Orta veya afl r düflük a rl k etkisinde olan 5 yafl alt çocuklar n % si ( *) Sa l kl içme suyuna ulaflabilen nüfus % si (2004) Kentsel K rsal Yeterli sanitasyon imkanlar na sahip nüfus % si (2004) Bu hastal klara karfl afl lanan 1 yafl ndaki çocuklar % si (2006): Tüberküloz (BCG) Difteri/bo maca/tetanoz (DPT1) Difteri/bo maca/tetanoz (DPT3) Çocuk felci (polio3) K zam k Hepatit B (hepb3) Haemophilus influenzae (Hib3) E itim lkö retime bafllay p 5 inci s n fa kadar gelenlerin % si ( dari veriler; *) 71 78** lkö retim devaml l k oran ( *) net Erkek K z Ortaö retim devaml l k oran ( *) net Erkek 30 50** K z 25 47** Yetiflkinler okur-yazarl k oran ( *)

27 GÖSTERGE BÖLGE DÜNYA Ekonomik göstergeler Kifli bafl na GSMG (ABD$, 2006) 553 7,406 Günde 1 dolardan az kazanan nüfus % si ( *) Merkezi hükümet harcamalar ndan sa l k, e itim ve savunmaya ayr lan pay % si ( *): Sa l k - 14 E itim - 5 Savunma - 11 Hanehalk gelirinden al nan % pay ( *): En düflük yüzde En yüksek yüzde 20 si HIV/AIDS Yetiflkinlerde (15-49 yafl) tahmini HIV prevalans, 2005 y l sonu HIV li olarak yaflayan tahmini insan say s (bütün yafllar), 2005 (1,000) 6,900,000 38,600,000 HIV li olarak yaflayan tahmini çocuk (0-14 yafl) say s (2005) 650,000 2,300,000 AIDS nedeniyle kimsesiz kalan tahmini çocuklar (0-17 yafl, 2005) 3,300,000 15,200,000 Çocuk korunmas Do um kayd ( *) 41 - Kentsel 58 - K rsal 35 - Çocuk evlilikleri ( *) 44 - Kentsel 27 - K rsal 53 - Çocuk iflçili i (5-14 yafl, *) 34 - Erkek 33 - K z 34 - Kad nlar Yetiflkin erkek okur-yazarl n n % si olarak kad n okur yazarl ( *) Do um öncesi yard m alanlar n % si ( *) Do umlar n e itilmifl kifli nezaretinde yapanlar n % si ( *) Yaflam boyunca anne ölüm riski (2005) 17 de 1 92 NOTLAR: * Veriler bulunabildikleri en yak n y la aittir. ** Çin hariç. - Veri yok. Bu tabloda verilen do um kayd yla ilgili küresel ve bölgesel tahminler dönemi için elde verileri bulunan ülkeler alt kümesini esas almaktad r. Daha genifl ülkeler kümesi için dönemine iliflkin küresel ve bölgesel tahminler ise mevcut olup adresinden bulunabilir. 25

28 ORTA DO U VE KUZEY AFR KA GÖSTERGE BÖLGE DÜNYA Nüfus göstergeleri Toplam nüfus (2006) 382,048,000 6,577,236, yafl alt nüfus (2006) 152,632,000 2,212,024,000 5 yafl alt nüfus (2006) 44,126, ,781,000 Yaflam Do umda yaflam beklentisi (2006) Yeni do an ölüm h z (28 günün alt nda), her 1,000 canl do um (2000) Bebek ölüm h z (1 yafl alt ), her 1,000 canl do um (2006) yafl alt ölüm h z, her 1,000 canl do um (2006) yafl alt ölüm h z, ortalama y ll k düflüfl h z ( ) Anne ölüm oran, her 100,000 canl do um (2005, düzeltilmifl) Sa l k ve beslenme Düflük do um a rl kl bebek % si ( *) Orta veya afl r düflük a rl k etkisinde olan 5 yafl alt çocuklar n % si ( *) Sa l kl içme suyuna ulaflabilen nüfus % si (2004) Kentsel K rsal Yeterli sanitasyon imkanlar na sahip nüfus % si (2004) Bu hastal klara karfl afl lanan 1 yafl ndaki çocuklar % si (2006): Tüberküloz (BCG) Difteri/bo maca/tetanoz (DPT1) Difteri/bo maca/tetanoz (DPT3) Çocuk felci (polio3) K zam k Hepatit B (hepb3) Haemophilus influenzae (Hib3) E itim lkö retime bafllay p 5 inci s n fa kadar gelenlerin % si ( dari veriler; *) 88 78** lkö retim devaml l k oran ( *) net Erkek K z Ortaö retim devaml l k oran ( *) net Erkek 54 50** K z 52 47** Yetiflkinler okur-yazarl k oran ( *)

29 GÖSTERGE BÖLGE DÜNYA Ekonomik göstergeler Kifli bafl na GSMG (ABD$, 2006) 2,104 7,406 Günde 1 dolardan az kazanan nüfus % si ( *) 4 19 Merkezi hükümet harcamalar ndan sa l k, e itim ve savunmaya ayr lan pay % si ( *): Sa l k5 14 E itim 13 5 Savunma Hanehalk gelirinden al nan % pay ( *): En düflük yüzde En yüksek yüzde 20 si HIV/AIDS Yetiflkinlerde (15-49 yafl) tahmini HIV prevalans, 2005 y l sonu HIV li olarak yaflayan tahmini insan say s (bütün yafllar), 2005 (1,000) 510,000 38,600,000 HIV li olarak yaflayan tahmini çocuk (0-14 yafl) say s (2005) 33,000 2,300,000 AIDS nedeniyle kimsesiz kalan tahmini çocuklar (0-17 yafl, 2005) - 15,200,000 Çocuk korunmas Do um kayd ( *) - - Kentsel - - K rsal - - Çocuk evlilikleri ( *) 17 - Kentsel 11 - K rsal 19 - Çocuk iflçili i (5-14 yafl, *) 9 - Erkek 10 - K z 8 - Kad nlar Yetiflkin erkek okur-yazarl n n % si olarak kad n okur yazarl ( *) Do um öncesi yard m alanlar n % si ( *) Do umlar n e itilmifl kifli nezaretinde yapanlar n % si ( *) Yaflam boyunca anne ölüm riski (2005) 140 ta 1 92 NOTLAR: * Veriler bulunabildikleri en yak n y la aittir. ** Çin hariç. - Veri yok. Bu tabloda verilen do um kayd yla ilgili küresel ve bölgesel tahminler dönemi için elde verileri bulunan ülkeler alt kümesini esas almaktad r. Daha genifl ülkeler kümesi için dönemine iliflkin küresel ve bölgesel tahminler ise mevcut olup adresinden bulunabilir. 27

30 GÜNEY ASYA GÖSTERGE BÖLGE DÜNYA Nüfus göstergeleri Toplam nüfus (2006) 1,542,571,000 6,577,236, yafl alt nüfus (2006) 612,647,000 2,212,024,000 5 yafl alt nüfus (2006) 174,830, ,781,000 Yaflam Do umda yaflam beklentisi (2006) Yeni do an ölüm h z (28 günün alt nda), her 1,000 canl do um (2000) Bebek ölüm h z (1 yafl alt ), her 1,000 canl do um (2006) yafl alt ölüm h z, her 1,000 canl do um (2006) yafl alt ölüm h z, ortalama y ll k düflüfl h z ( ) Anne ölüm oran, her 100,000 canl do um (2005, düzeltilmifl) Sa l k ve beslenme Düflük do um a rl kl bebek % si ( *) Orta veya afl r düflük a rl k etkisinde olan 5 yafl alt çocuklar n % si ( *) Sa l kl içme suyuna ulaflabilen nüfus % si (2004) Kentsel K rsal Yeterli sanitasyon imkanlar na sahip nüfus % si (2004) Bu hastal klara karfl afl lanan 1 yafl ndaki çocuklar % si (2006): Tüberküloz (BCG) Difteri/bo maca/tetanoz (DPT1) Difteri/bo maca/tetanoz (DPT3) Çocuk felci (polio3) K zam k Hepatit B (hepb3) Haemophilus influenzae (Hib3) - 22 E itim lkö retime bafllay p 5 inci s n fa kadar gelenlerin % si ( dari veriler; *) 72 78** lkö retim devaml l k oran ( *) net Erkek K z Ortaö retim devaml l k oran ( *) net Erkek 55 50** K z 50 47** Yetiflkinler okur-yazarl k oran ( *)