HUNUTLU ENTEGRE TERMİK SANTRALİ 2x(600 MW e /616 MW m /1.332,8 MW t ) (KÜL DEPOLAMA SAHASI VE İSKELE) PROJESİ

Transkript

1 HUNUTLU ENTEGRE TERMİK SANTRALİ 2x(600 MW e /616 MW m /1.332,8 MW t ) (KÜL DEPOLAMA SAHASI VE İSKELE) PROJESİ ADANA İLİ, YUMURTALIK İLÇESİ, SUGÖZÜ KÖYÜ ÇED BAŞVURU DOSYASI ÇED RAPORU NİHAİ ÇED RAPORU ANKARA 2014

2 Proje Sahibinin Adı EMBA ELEKTRİK ÜRETİM A. Ş. Adresi Karanfil Cad. Alkaranfil Sok. No:4 Levent-Beşiktaş / İSTANBUL Telefon Ve Faks Numaraları Projenin Adı Proje Bedeli Proje İçin Seçilen Yerin Açık Adresi (Adı, mevkisi, birden fazla il veya ilçede yer alıyorsa bunları tanımlayan yörenin adı) Proje İçin Seçilen Yerin Koordinatları, Zonu 2x(600 MW e /616 MW m /1.332,8 MW t ) (Kül Depolama Sahası ve İskele) Projesi ADANA İLİ, YUMURTALIK İLÇESİ, SUGÖZÜ (HUNUTLU) KÖYÜ Koor. Sırası : Sağa Değer, Yukarı Değer Saat Yönünde Eleman Sırası: Sağa (Y):Yukarı (X) Koor. Sırası : Enlem,Boylam Saat Yönünde: Derece.kesir Eleman Sırası: Enlem:Boylam Datum : ED-50 Datum : WGS-84 Türü : UTM Türü : COĞRAFİ D.O.M. : 33 D.O.M. : - Z.O.N : 36 Z.O.N : - Ölçek Fak. : 6 derecelik SANTRL SAHASI Ölçek Fak. : 6 derecelik , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,85348 KÜL DEPOLAMA SAHASI , , , , , , , , , , , , , , , ,85806 İSKELE , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,867830

3 , , , , , , , , , , , , DOLGU SAHASI , , , , , , , , , , , , , , , , SUALMA BORU HATTI , , , , , , , , DEŞARJ BORU HATTI , , , , , , , , TERMİK SANTRAL tarih ve sayılı ÇED Yönetmeliği EK-I Çevresel Etki Değerlendirmesi Uygulanacak Projeler Listesi'nde 2(a).Madde de belirtilen "Toplam ısıl gücü 300 MWt (Megawatt termal) ve daha fazla olan termik güç santralleri ile diğer yakma sistemleri" sınıfında yer almaktadır. Projenin ÇED Yönetmeliği Kapsamındaki Yeri (Sektörü, Alt Sektörü) KÜL DEPOLAMA SAHASI tarih ve sayılı ÇED Yönetmeliğinde EK-1 ÇED Uygulanacak Projeler Listesinde Madde 12 "Günlük kapasitesi 100 ton ve üzeri atıkların yakılması (oksitlenme yoluyla yakma, piroliz, gazlaştırma veya plazma vb. termal bertaraf işlemleri), belediye atıkları hariç olmak üzere alanı 10 hektardan büyük ve/veya hedef yılı da dahil günlük 100 ton ve üzeri olan atıkların ara işleme tabi tutulması ve düzenli depolanması için kurulacak tesisler." İSKELE ÇED Yönetmeliği EK-I Çevresel Etki Değerlendirmesi Uygulanacak Projeler Listesi'nde 10(b).Madde de belirtilen "1.350 DWT ve üzeri ağırlıktaki deniz araçlarının yanaşabileceği ticari amaçlı liman, iskele ve rıhtımlar (güneşlenme ve sportif amaçlı iskeleler hariç)" sınıfında yer almaktadır. Raporu Hazırlayan Kuruluşun Adı Raporu Hazırlayan Kuruluşun Adresi, Telefon Ve Faks Numaraları Raporu Hazırlayan Kuruluşun Yeterlik Belge No su ve Tarihi Raporun Sunum Tarihi (Gün, Ay, Yıl) Şehit Cevdet Özdemir Mahallesi, (203) Sokak, No:1/7, Çankaya-ANKARA Tel: Faks: Yeterlik Belgesi No:67 Veriliş Tarihi: /03/2014

4 İÇİNDEKİLER İçindekiler Tablosu Tablolar Dizini Şekillerin Dizini Fotoğraflar Dizini Ekler Dizini Kısaltmalar Sayfa No i x xiii xvi xvii xix BÖLÜM I. PROJENİN TANIMI VE AMACI... 1 Proje (Termik Santral ve Liman, Kül Depolama Alanı vb. diğer üniteler) Konusu Faaliyetin Tanımı, Tesisin Faaliyet Aşamasındaki Ana Üretimi, Ürün Cinsi, Proses ve Yakma Sistemlerinde Kullanılan Yakıtın Miktarı, İlgili Üniteler Amaçları, Üretim Kapasitesi, Teknik Özellikleri, Pazar veya Hizmet Alanları ve Bu Alan İçerisinde Ekonomik ve Sosyal Yönden Ülke, Bölge ve/veya İl Ölçeğinde Önem ve Gereklilikleri... 1 BÖLÜM II. PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KONUMU II.1 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı (Plan Notları ve Hükümleri), Onaylı Nazım İmar Planı ve Uygulama İmar Planı (Plan Notları ve Lejantları Üzerinde, Değil İse Mevcut Arazi Kullanım Haritası Üzerinde Gösterimi) (Tesisin Kurulacağı Alanın Çevresinde Yer Alan Sanayi, Yerleşim Yerleri İle İlgili Detaylı Bilgiler) Proje (Termik Santral, İskele, Kül Depolama Alanı vb. Diğer Üniteler) Yer Seçimi (İlgili Valilik veya Belediye Tarafından Doğruluğu Onanmış Olan Faaliyet Yerinin, Lejant ve Plan Notlarının Da Yer Aldığı 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planının İlgili Paftası, Plan Hükümleri, Lejantı Proje Sahasının Bu Plan Üzerinde Gösterilmesi. Doğruluğu Onanmış Olan Faaliyet Yerinin, Lejant ve Plan Notlarının Da Yer Aldığı 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı (Plan Notları ve Hükümleri), Onaylı Nazım İmar Planı ve Uygulama İmar Planı (Plan Notları ve Lejantları Aslının Aynıdır Islak Tasdikli) Üzerinde Gösterimi, Kıyı Yapılarına İlişkin Onaylı 1/1.000 ve 1/5.000 Ölçekli İmar Planları Aslının Aynıdır Islak Tasdikli II.2 Proje Kapsamındaki Faaliyet Ünitelerinin Konumu (Bütün İdari ve Sosyal Ünitelerin, Teknik Alt Yapı Ünitelerinin Varsa Diğer Ünitelerin Proje Alanı İçindeki Konumlarının Vaziyet Planı Üzerinde Gösterimi, Bunlar İçin Belirlenen Kapalı ve Açık Alan Büyüklükleri, Binaların Kat Adetleri ve Yükseklikleri, Temsili Resmi) Proje Kapsamındaki Faaliyet Ünitelerinin (Termik Santral Ve İskele, Kül Depolama Alanı vb. Diğer Üniteler) Konumu (Bütün İdari ve Sosyal Ünitelerin, Teknik Altyapı Ünitelerinin Varsa Diğer Ünitelerin Yerleşim Planı, Bunlar İçin Belirlenen Kapalı ve Açık Alan Büyüklükleri, Binaların Kat Adetleri ve Yükseklikleri, Temsili Resmi, Kıyı-Kenar Çizgisinin ve Batimetrik Bilgilerin Vaziyet Planı na İşlenmesi ve Koordinat Noktalarının Gösterilmesi) BÖLÜM III. PROJENİN EKONOMİK VE SOSYAL BOYUTLARI III.1 Projenin Gerçekleşmesi İle İlgili Yatırım Programı ve Finans Kaynakları III.2 Projenin Gerçekleşmesi İle İlgili İş Akım Şeması veya Zamanlama Tablosu 35 III.3 Projenin Fayda-Maliyet Analizi III.4 Proje Kapsamında Olmayan Ancak Projenin Gerçekleşmesine Bağlı Olarak, Proje Sahibi veya Diğer Yatırımcılar Tarafından Gerçekleştirilmesi Tasarlanan Diğer Ekonomik, Sosyal ve Altyapı Projeleri III.5 Proje Kapsamında Olmayan Ancak Projenin Gerçekleşebilmesi İçin İhtiyaç Duyulan ve Yatırımcı Firma veya Diğer Firmalar Tarafından Gerçekleştirilmesi Beklenen Diğer Ekonomik, Sosyal ve Altyapı Faaliyetleri III.6 Kamulaştırma ve/veya Yeniden Yerleşimin Nasıl Yapılacağı III.7 Diğer Hususlar BÖLÜM IV. TERMİK SANTRAL, İSKELE, KÜL DEPOLAMA TESİSİ VB. DİĞER ÜNİTELER KAPSAMINDA ETKİLENECEK ALANIN BELİRLENMESİ VE BU ALAN İÇİNDEKİ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİN AÇIKLANMASI (*) IV.1 Projeden Etkilenecek Alanın Belirlenmesi (Etki Alanının Nasıl ve Neye Göre Belirlendiği Açıklanacak ve Etki Alanı Harita Üzerinde Gösterilecek) i

5 IV.2 Etki Alanı İçerisindeki Fiziksel ve Biyolojik Çevrenin Özellikleri ve Doğal Kaynakların Kullanımı () IV.2.1 Meteorolojik ve İklimsel Özellikler (Bölgenin genel ve yerel iklim koşulları, projenin bulunduğu mevkiinin topografik yapısı, aylık, mevsimlik ve yıllık sıcaklık, yağış ve nem dağılımı, buharlaşma durumu ve bunların grafikleri, proje alanının sisli, kar yağışlı, karla örtülü günler, en yüksek kar örtüsü ve kar kalınlığı vs. gibi sayılı günler dağılımı, enverziyonlu gün sayıları, kararlılık durumu, rüzgar yönü ve hızı, rüzgar hızı dağılımları, yıllık ve mevsimlik rüzgar gülü, fırtınalı günler sayısı, vb.) IV.2.2 Bölgesel Jeolojik Özellikler ve Proje Alanının Jeolojisi (jeolojik yapının fizikokimyasal özellikleri, tektonik hareketler, mineral kaynaklar, heyelan, benzersiz oluşumlar, çığ, sel, kaya düşmesi başlıkları altında incelenmesi, proje sahasının 1/ ölçekli genel jeoloji haritası ve inceleme alanına ait büyük ölçekli (1/1.000 ve/veya 1/5.000 lik) jeolojik harita ve lejantı, stratigrafik kolon kesiti, jeoteknik etüt raporu (proje yerinin detaylı jeolojijeoteknik etütleri), depremsellik ve doğal afet potansiyeli, bölgedeki kırık ve çatlaklar ile kayma yapacak alanların olup olmadığı, heyelan ve taşkın riski, 1/ ölçekli jeoloji harita ve kesitlerin harita alma tekniğine uygun olarak hazırlanması jeolojik bilgilerin formata uygun olarak detaylandırılması) IV.2.3 Hidrojeolojik Özellikler (yeraltı su seviyeleri, halen mevcut her türlü keson, derin, artezyen vb. Kuyu lokasyonlarının yer ve kotları ile geçilen litolojik özellikleri gösterilerek, jeomekanik özellikleri ile birlikte kütlesel geçirgenlik değerleri, kuyu emniyetli çekim değerleri, suyun fiziksel ve kimyasal özellikleri; yeraltı suyunun mevcut ve planlanan kullanımı, faaliyet alanına mesafeleri ve debileri) Hidrolojik Özellikler ve Yüzeysel Su Kaynaklarının Mevcut ve Planlanan Kullanımı, Faaliyet Alanına Mesafeleri ve Debileri IV.2.4 Hidrolojik Özellikler (yüzeysel su kaynaklarından deniz, göl, dalyan, akarsu ve diğer sulak alanların fiziksel, kimyasal, bakteriyolojik ve ekolojik özellikleri, bu kapsamda akarsuların debisi ve mevsimlik değişimleri, taşkınlar, su toplama havzası, drenaj, tüm su kaynaklarının kıyı ekosistemleri) IV.2.5 Soğutma Suyunun Temin Edileceği Sulardaki Canlı Türleri ve Diğer Özellikler (bu türlerin tabii karakterleri, ulusal ve uluslararası mevzuatla koruma altına alınan türler; bunların üreme, beslenme, sığınma ve yaşama ortamları; bu ortamlar için belirlenen koruma kararları, dalga hareketleri, sıcaklık, derinlik, tuzluluk vb.) İle Yüzeysel Su Kaynaklarının Mevcut ve Planlanan Kullanımı (içme, kullanma, sulama suyu, elektrik üretimi, baraj, göl, gölet, su ürünleri üretiminde ürün çeşidi ve üretim miktarları, su yolu ulaşımı tesisleri, turizm, spor ve benzeri amaçlı su ve/veya kıyı kullanımları, diğer kullanımlar) IV.2.6 Deniz Dibi Zemin Etüt Raporu IV.2.7 Proje Sahasının Hidrografik ve Oşinografik Özellikleri IV Proje Sahasının 1/1.000 Ölçekli Batimetri Haritası ( adresinde belirlenen Hidrografik Harita Standartları na uygun ve örneği verilen rapor ile birlikte) IV Proje Sahası ve Civarının Akıntı Sirkülasyonuna Ilişkin Akıntı Hız ve Yön Ölçüm Sonuçları ve Grafiksel Değerlendirmeler IV Deniz Tabanı Düşey Devamlılığının Tespitine Yönelik Jeolojik-Jeofiziksel (sismik veya sondaj uygulamaları) Çalışma Sonuçları ve Değerlendirmeleri IV Deniz Tabanı Sediment Cinsi ve Dağılımına Ilişkin Değerlendirmeler Ile Sahanın Sediment Dağılım Haritası IV Bölgede Deniz Suyunun Oşinografik Parametlerine (tuzluluk-yoğunluk vb.) Ilişkin Ölçüm Sonuçları Ve Değerlendirmeler IV.2.8 Toprak Özellikleri ve Kullanım Durumu (toprak yapısı, arazi kullanım kabiliyeti sınıflaması, taşma kapasitesi, yamaç stabilitesi, kayganlık, erozyon, toprak işleri için kullanımı, doğal bitki örtüsü olarak kullanılan mera, çayır ve tarım amaçlı kullanım durumları vb.) IV.2.9 Tarım Alanları (tarımsal gelişim proje alanları, sulu ve kuru tarım arazilerinin büyüklüğü, ürün desenleri ve bunların yıllık üretim miktarları, ürünlerin ülke tarımındaki yeri ve ekonomik değeri ile birim alan itibarıyla verimi, kullanılan tarım ilaçları) ii

6 IV.2.10 Orman Alanları, Alan Miktarları, Bu Alanlardaki Ağaç Türleri ve Miktarları, Kapladığı Alan Büyüklükleri, Kapalılığı ve Özellikleri, Mevcut ve Planlanan Koruma ve/veya Kullanım Amaçları, Proje Alanı Orman Alanı Değil Ise Proje ve Ünitelerinin En Yakın Orman Alanına Mesafesi, 1/ Ölçekli Mescere Haritası IV.2.11 Koruma Alanları (Milli Parklar, Tabiat Parkları, Sulak Alanlar, Tabiat Anıtları, Tabiatı Koruma Alanları, Yaban Hayatı Koruma Alanları, Biyogenetik Rezerv Alanları, Biyosfer Rezervleri, Doğal Sit ve Anıtlar, Tarihi, Kültürel Sitler, Özel Çevre Koruma Bölgeleri, Özel Çevre Koruma Alanları, Turizm Alan ve Merkezleri, Mera Kanunu kapsamındaki alanlar, varsa deniz içerisindeki kültür varlıklarının araştırılması) IV.2.12 Karasal ve Sucul (İskenderun Körfezi) Ortamındaki Flora ve Fauna (türler, endemik özellikle lokal endemik bitki türleri, alanda doğal olarak yaşayan hayvan türleri, ulusal ve uluslararası mevzuatla koruma altına alınan türler, nadir ve nesli tehlikeye düşmüş türler ve bunların alandaki bulunuş yerleri, av hayvanlarının adları, popülasyonları ve bunlar için alınan merkez av komisyonu kararları) Proje Alanındaki Vejetasyon Tiplerinin Bir Harita Üzerinde Gösterilmesi. Projeden ve Çalışmalardan Etkilenecek Canlılar Için Alınması Gereken Koruma Önlemleri (inşaat ve işletme aşamasında) Arazide Yapılacak Flora Çalışmalarının Vejetasyon Döneminde Gerçekleştirilmesi ve Bu Dönemin Belirtilmesi IV.2.13 Madenler ve Fosil Yakıt Kaynakları (rezerv miktarları, mevcut ve planlanan işletilme durumları, yıllık üretimleri ve bunun ülke veya yerel kullanımlar için önemi ve ekonomik değerleri) IV.2.14 Soğutma Suyunun Temin Edileceği Sulardaki Canlı Türleri (bu türlerin tabii karakterleri, ulusal ve uluslararası mevzuatla koruma altına alınan türler; bunların üreme, beslenme, sığınma ve yaşama ortamları; bu ortamlar için belirlenen koruma kararları) IV.2.15 Hayvancılık ve Su Ürünleri (balıkçılık, varsa voli yerleri, yetiştirilen türler, beslenme alanları, yıllık üretim miktarları, bu ürünlerin ülke ekonomisindeki yeri ve değeri) IV.2.16 Kömürün Sahaya Getirilmesi Hangi Hattan Alınacağı, Proje Sahasının Platforma Olan Uzaklığı IV.2.17 Peyzaj Değeri Yüksek Yerler ve Rekreasyon Alanları, Benzersiz Özellikteki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlar IV Devletin Yetkili Organlarının Hüküm Ve Tasarrufu Altında Bulunan Araziler (askeri yasak bölgeler, kamu kurum ve kuruşlarına belirli amaçlarla tahsis edilmiş alanlar vb.) IV Proje Yeri ve Etki Alanının Mevcut Kirlilik Yükü (Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği kapsamında arka plan gürültü ölçümleri, NO x, PM için mevcut kirlilik yükünün açıklanması) IV.2.20 Proje Yeri ve Etki Alanının Hava, Su, Toprak ve Gürültü Açısından Mevcut Kirlilik Yükünün Belirlenmesi, Etki Alanı Içinde Derin Deniz Deşarjı Yapılan Diğer Tesislerin Kümülatif Etkisi vb (Deniz Suyunun Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Tablo 4: Deniz Suyunun Genel Kalite Kriterleri uyarınca, Bakanlığımızdan yeterlik/ön yeterlik belgesi almış laboratuarlarca yapılan analiz sonuçları raporda yer almalıdır) IV.2.21 Diğer özellikler IV.3 Sosyo-Ekonomik Çevrenin Özellikleri IV.3.1 Proje Alanı ve Etki Alanındaki Ekonomik Özellikler (yörenin ekonomik yapısını oluşturan başlıca sektörler (balıkçılık faaliyetleri, su ürünleri bakımından ekonomik türler, bölge balıkçılığının incelenmesi, voli yerleri, balıkçı, balıkçı teknesi ve balıkçı kuruluşları yönünden), yöresel işgücünün bu sektörlere dağılımı, sektördeki mal ve hizmet üretiminin yöre ve ülke ekonomisi içindeki yeri ve önemi, diğer bilgiler) IV.3.2 Nüfus, Yöredeki Kentsel ve Kırsal Nüfus, Nüfus Hareketleri; Göçler, Nüfus Artış Oranları, Ortalama Hane Halkı Nüfusu, Diğer Bilgiler IV.3.3 Yöredeki Sosyal Altyapı Hizmetleri (eğitim, sağlık, kültür hizmetleri ve bu hizmetlerden yararlanılma durumu) IV.3.4 Proje Alanı ve Yakın Çevresindeki Kentsel ve Kırsal Arazi Kullanımları (yerleşme alanlarının dağılımı, mevcut ve planlanan kullanım alanları, bu kapsamda sanayi bölgeleri, konutlar, turizm alanları vb.) iii

7 IV.3.5 Gelir (bölgede gelirin iş kollarına dağılımı iş kolları itibariyle kişi başına düşen maksimum, minimum ve ortalama gelir) IV.3.6 İşsizlik (yöredeki işsiz nüfus ve faal nüfusa oranı) IV.3.7 Sağlık (bölgede mevcut endemik hastalıklar) IV.3.8 Diğer özellikler BÖLÜM V. TERMİK SANTRAL, İSKELE, KÜL DEPOLAMA TESİSİ, TANIMLANAN ALAN ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ VE ALINACAK ÖNLEMLER (Bu bölümde projenin fiziksel ve biyolojik çevre üzerine etkileri, bu etkileri önlemek, en aza indirmek ve iyileştirmek için alınacak yasal, idari ve teknik önlemler V.1 ve V.2 başlıkları için ayrı ayrı ve ayrıntılı şekilde açıklanır) V.1 Arazinin Hazırlanması, İnşaat ve Tesis Aşamasındaki Faaliyetler, Fiziksel ve Biyolojik Çevre Üzerine Etkileri ve Alınacak Önlemler (Termik Santral, İskele, Kül Depolama Tesisi, Platformdan Tesise Kömür İletim Hattı, Soğutma Suyu İsale Hattı Vb.) V.1.1 Arazinin Hazırlanması ve Ünitelerin Inşası Için Yapılacak Işler Kapsamında (ulaşım altyapısı dahil) Nerelerde ve Ne Kadar Alanda Hafriyat Yapılacağı, Hafriyat Artığı Toprak, Taş, Kum vb Maddelerin Nerelere, Nasıl Taşınacakları veya Hangi Amaçlar Için Kullanılacakları; Kullanılacak Malzemeler, Araçlar ve Makineler, Kırma, Öğütme, Taşıma, Depolama Gibi Toz Yayıcı Mekanik Işlemler, Tozun Yayılmasına Karşı Alınacak Önlemler V.1.2 Arazinin Hazırlanması ve Ünitelerin İnşası İçin Yapılacak İşler Kapsamında Nerelerde ve Ne Kadar Alanda Hafriyat Yapılacağı, Hafriyat Miktarı, Hafriyat Sırasında Kullanılacak Malzemeler V.1.3 Arazinin Hazırlanması Sırasında ve Ayrıca Ünitelerin Inşasında Kullanılacak Maddelerden Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Toksik Olanların Taşınımları, Depolanmaları, Hangi Işlem Için Nasıl Kullanılacakları, Bu Işler Için Kullanılacak Alet ve Makineler (tesisin yapılacağı alanda olası hafriyat için kazı ve doldurma alanlarının yerleri ve miktarları belirtilmeli ve 1/ ölçekli haritada işaretlenmeli) V.1.4 İnşaat Sırasında Kırma, Öğütme, Taşıma ve Depolama Gibi Toz Yayıcı Işlemler, Kümülatif Değerler (kullanılacak malzemeler, araçlar ve makineler, kırma, öğütme, taşıma, depolama gibi toz yayıcı mekanik işlemler, tozun yayılmasına karşı alınacak önlemler, tesiste tesisin inşaat aşamasında oluşabilecek toz emisyonu miktarlarının emisyon faktörleri kullanılarak hesaplanması ve sonuçlarının, toz emisyonu için hesaplamalar sonucu elde edilen kütlesel debi değerleri SKHKKY Ek-2 de belirtilen sınır değerleri aşmışsa modelleme yapılması, tesiste oluşabilecek emisyonlarla ilgili yapılacak hesaplamalarda kullanılacak olan emisyon faktörlerinin hangi kaynaktan alındığı) V.1.5 Arazinin Hazırlanması Sırasında ve Ayrıca Ünitelerin Inşasında Kullanılacak Maddelerden Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli, Toksik ve Kimyasal Olanların Taşınımları, Depolanmaları, Hangi Işlem Için Nasıl Kullanılacakları, Bu Işler Için Kullanılacak Alet ve Makineler V.1.6 Projeyi Bir Yılda Kullanacak Gemi Sayısı Ve Özellikleri, Iskelenin Yıllık Yükleme Ve Boşaltma Kapasitesi, Taşınacak Yük Miktarı (proje kapsamında 3. şahıslara hizmet verilip verilmeyeceği hakkında bilgi verilmelidir) Proje Kapsamında Yer Alan Kıyı Yapılarının Boyutları, Adetleri, Özellikleri, Kapasiteleri, Derinliği ve Inşaat Tekniği V.1.7 Faaliyetin Olabilecek Taşkınlardan ve Yüzey Sularından Korunabilmesi Taşkın Önleme ve Drenaj Ile Ilgili Işlemlerin Nerelerde ve Nasıl Yapılacağı, Olası Taşkın Riskinin Değerlendirilmesi, Taşkın Önleme Çalışmalarının Belirtilmesi V.1.8 Proje Kapsamında Yapılacak Dolgunun Amacı, Özellikleri, Boyutları, Kaplayacağı Alan (m 2 ), Hacim (m 3 ), Dolgu Yapım Tekniği, Kullanılacak Dolgu Malzemesinin Özellikleri (kayaç cinsleri, mineralojik, fiziksel ve kimyasal özellikleri vb.), Analiz Sonuçları (deniz suyuna dayanıklılık vb.), Miktarı, Dolgu Malzemesi Ve Proje Kapsamında Kullanılacak Diğer Malzemelerin Deniz Ortamı Ile Kısa-Orta-Uzun Vadede Etkileşimi, Korozyona Karşı Dayanıklılığı, Gerekli Çizimler (detay görünüşler, en/boy kesitler vb.) V.1.9 Dolgu Malzemesinin Nereden ve Nasıl Temin Edileceği, Faaliyet Alanına Uzaklığı, Dolgu Malzemesi Proje Alanına Taşınırken Kullanılacak Yollar (bu yollar hakkında ilgili karayolları bölge müdürlüğünden görüş alınması) iv

8 V.1.10 Proje Alanı Içindeki Su Ortamında Herhangi Bir Amaçla Kazı, Dip Taraması vb. İşlemlerin Yapılıp Yapılmayacağı, Yapılacak Ise Nerede, Ne Kadar Alanda, Nasıl Yapılacağı, Inşaat Tekniği ve Inşaat Süresince Kullanılacak Ekipmanlar, Çıkarılacak Malzemenin Miktarı, Özellikleri (Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Ek 11-A ya göre Bakanlığımızdan yeterlilik/ön yeterlilik belgesi almış laboratuarlarca yapılan analiz sonuçları), Nereye Taşınacağı veya Hangi Amaçlar Için Kullanılacağı V.1.11 Proje Kapsamındaki Su Temini Sistemi ve Planı, Kullanılacak Su Miktarı, Özellikleri, Nereden ve Nasıl Temin Edileceği, Ortaya Çıkan Atık Suyun Miktar ve Özellikleri, Nasıl Arıtılacağı ve Nereye Deşarj Edileceği (arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin açılmasına dek yerine getirilecek işlemler sonucu oluşacak atık suların cins ve miktarları, deşarj edileceği ortamlar, yapılması düşünülen paket atıksu arıtma tesisine ait akım şemasının ve proses tipinin raporda net bir şekilde ifade edilmesi), Alınacak Önlemler (inşaat ve işletme aşaması için proses, içme ve kullanma suyu ile ilgili su yönetim planı hazırlanması, su temininin yetersizliği durumunda ne yapılacağına ilişkin açıklama) V.1.12 Proje Kapsamındaki Soğutma Suyu Alma ve Deşarj Yapılarında Kullanılacak Malzemeler, Soğutma Suyu Sistemi Ile Ilgili Yapıların Inşaatı Sırasında Alınacak Önlemler V.1.13 Soğutma Suyunun Tekrar Denize Verilmeden Önce Hangi Amaç Için Kullanılacağı, Bununla Ilgili Yapılması Düşünülen Üniteler, Özellikleri ve Denize Tekrar Verilen Suyun Miktarı, Yapısında ve Miktarında Olası Değişiklikler V.1.14 Taşkın Önleme Ve Drenaj Ile Ilgili Işlemlerin Nerelerde ve Nasıl Yapılacağı V.1.15 Proje Kapsamındaki Su Temini Sistemi ve Planı, Suyun Temin Edileceği Kaynaklardan Alınacak Su Miktarı, Özellikleri, Nereden ve Nasıl Temin Edileceği, Ortaya Çıkan Atık Suyun Miktar ve Özellikleri, Nasıl Arıtılacağı ve Nereye Deşarj Edileceği, Alınacak Önlemler (inşaat ve işletme aşaması için proses, içme ve kullanma suyu ile ilgili su yönetim planı hazırlanması, su temininin yetersizliği durumunda ne yapılacağına ilişkin açıklama). 173 V.1.16 Arazinin Hazırlanmasından Ünitelerin Faaliyete Açılmasına Dek Sürdürülecek Işler Sonucu Meydana Gelecek Katı Atıkların Cins ve Miktarları, Bu Atıkların Nerelere Taşınacakları veya Hangi Amaçlar Için Kullanılacakları V.1.17 Arazinin Hazırlanmasından Başlayarak Ünitelerin Faaliyete Açılmasına Dek Yapılacak Işlerde Kullanılacak Yakıtların Türleri, Tüketim Miktarları, Oluşabilecek Emisyonlar V.1.18 Arazinin Hazırlanmasından Başlayarak Ünitelerin Açılmasına Dek Yapılacak Işler Nedeni Ile Meydana Gelecek Vibrasyon, Gürültünün Kaynakları ve Seviyesi, Kümülatif Değerler V.1.19 Arazinin Hazırlanması ve Inşaat Alanı Için Gerekli Arazinin Temini Amacıyla Elden Çıkarılacak Tarım Alanlarının Büyüklüğü, Bunların Arazi Kullanım Kabiliyetleri ve Tarım Ürün Türleri V.1.20 Arazinin Hazırlanması ve Inşaat Alanı Için Gerekli Arazinin Temini Amacıyla Kesilecek Ağaçların Tür ve Sayıları, Mescere Tipi, Kapalılığı, Orman Alanları Üzerine Olası Etkiler ve Alınacak Tedbirler, Orman Yangınlarına Karşı Alınacak Tedbirler V.1.21 İnşaat Faaliyetlerinin Proje ve Yakın Çevresinde Yeraltı ve Yerüstünde Bulunan Kültür ve Tabiat Varlıklarına (Geleneksel Kentsel Dokuya, Arkeolojik Kalıntılara, Korunması Gerekli Doğal Değerlere) Materyal Üzerindeki Etkilerinin Şiddeti ve Yayılım Etkisinin Belirlenmesi V.1.22 Arazinin Hazırlanmasından Başlayarak Ünitelerin Faaliyete Açılmasına Dek Yerine Getirilecek Işlerde Çalışacak Personelin ve Bu Personele Bağlı Nüfusun Konut ve Diğer Teknik/Sosyal Altyapı Ihtiyaçlarının Nerelerde ve Nasıl Temin Edileceği V.1.23 Arazinin Hazırlanmasından Başlayarak Ünitelerin Faaliyete Açılmasına Dek Sürdürülecek Işlerden, Insan Sağlığı ve Çevre Için Riskli ve Tehlikeli Olanlar V.1.24 Proje Kapsamında Yapılacak Bütün Tesis Içi ve Tesis Dışı Taşımaların Trafik (araç) Yükünün ve Etkilerinin Değerlendirilmesi (bağlantı yolu veya mevcut yollarda genişletme yapılıp yapılmayacağı, yapılacak ise kim tarafından yapılacağı hakkında bilgi verilmeli ve ilgili karayolları bölge müdürlüğünün görüşü alınmalıdır) v

9 V.1.25 Arazi ve Inşaat Çalışmalarının Projenin Mevcut Deniz Trafiğine Etkisi ve Alınacak Önlemler V.1.26 İnşaat Faaliyetlerinden Ötürü Deniz Ortamının Kirlenmesini ve Çamur Yayılmasını Önlemek Için Alınacak Önlemler V.1.27 Proje Alanında Olabilecek Akıntının Yapılacak Dolgu Üzerindeki Etkileri V.1.28 Proje Alanında Peyzaj Öğeleri Yaratmak veya Diğer Amaçlarla Yapılacak Saha Düzenlemelerinin (ağaçlandırmalar, yeşil alan düzenlemeleri vb.) Ne Kadar Alanda Nasıl Yapılacağı, Bunun Için Seçilecek Bitki ve Ağaç Türleri vb V.1.29 Karasal ve Sucul Flora/Fauna Üzerine Olası Etkiler ve Alınacak Tedbirler (Tüm Ünitelerin İnşaatına İlişkin Faaliyetlerden Kaynaklanacak Etkiler, Soğutma Suyu İsale Hattı Dahil) V.1.30 Diğer Faaliyetler V.2 Termik Santral ve Liman, Kül Depolama Alanı, İşletme Aşamasındaki Faaliyetleri, Fiziksel ve Biyolojik Çevre Üzerine Etkileri ve Alınacak Önlemler V.2.1 Proje Kapsamındaki Tüm Ünitelerin Özellikleri, Hangi Faaliyetlerin Hangi Ünitelerde Gerçekleştirileceği, Kapasiteleri, Her Bir Ünitenin Ayrıntılı Proses Akım Şeması, Temel Proses Parametreleri, Prosesin Açıklaması, Faaliyet Üniteleri Dışındaki Diğer Ünitelerde Sunulacak Hizmetler, Kullanılacak Makinelerin, Araçların, Aletlerin ve Teçhizatın Özellikleri (soğutma sistemi ve diğer prosesler arasındaki farkların ayrıntılı açıklaması) V.2.2 Proje Ünitelerinde Üretilecek Mal ve/veya Hizmetler, Nihai ve Yan Ürünlerin Üretim Miktarları, Nerelere, Ne Kadar ve Nasıl Pazarlanacakları, Üretilecek Hizmetlerin Nerelere, Nasıl ve Ne Kadar Nüfusa ve/veya Alana Sunulacağı V.2.3 Proje Ünitelerinde Kullanılacak Suyun Hangi Prosesler Için Ne Miktarlarda Kullanılacağı, Nereden, Nasıl Temin Edileceği, Suya Uygulanacak Ön Işlemler (Arıtma Birimleri Ile Katma-Besleme Suyu Olarak Katılacağı Birimleri Kapsayan), Su Hazırlama Ana Akım Şeması V.2.4 Soğutma Sistemine Ilişkin Bilgiler, Soğutma Suyu Akım Şeması, Kullanılacak Kimyasal Maddeler ve Miktarları, Soğutma Suyunun Deşarj Edileceği Hat ve Ortam, Termal Modelleme Çalışması, Modelleme Çalışmasında Kullanılan Yöntem, Modelin Tanımı, Deşarj Edilecek Ortama Olan Etkileri ve Alınacak Önlemler, Mevcut Su Kalitesine Ilişkin Analiz Sonucunun Rapora Eklenmesi, Soğutma Sisteminde Aylar Bazında Giriş Çıkış Su Sıcaklık Farklarının Belirlenmesi V.2.5 Projenin Tüm Ünitelerinden (gemilerden kaynaklı atıklar dahil olmak üzere) Kaynaklanacak Atık Suların Miktarları, Fiziksel, Kimyasal ve Bakteriyolojik Özellikleri, Atık Su Arıtma Tesislerinde Bertaraf Edilecek Parametreler Ve Hangi Işlemlerle Ne Oranda Bertaraf Edileceği, Arıtma Işlemleri Sonrası Atık Suyun Ne Miktarlarda Hangi Alıcı Ortamlara Nasıl Verileceği V.2.6 Proje Için Gerekli Hammaddenin Nereden ve Nasıl Sağlanacağı, Özellikleri, Rezerv Miktarları, Taşınımları, Depolanmaları, Taşınma ve Depolanması Sırasındaki Etkileri (Tozuma, Yanma Riski, Sızıntı Suları Vb), Kullanılacak Ulaşım Tipi, Ulaşım Yolu ve Araçlar, Bu Araçların Miktarları ve Kapasiteleri, Depolama ve Kırma-Eleme Işleminin Nerede-Ne Şekilde Gerçekleştirileceği, Oluşacak Toz Miktarı V.2.7 Proje Kapsamında Kullanılacak Kireçtaşının Miktarı, Nereden ve Nasıl Sağlanacağı, Karakteristikleri (reaktivitesi ve diğer özellikleri) V.2.8 Proje Kapsamında Kullanılacak Ana Yakıtların ve Yardımcı Yakıtın Hangi Ünitelerde Ne Miktarlarda Yakılacağı ve Kullanılacak Yakma Sistemleri, Yakıt Özellikleri, Anma Isıl Gücü, Emisyonlar, Mevcut Hava Kalitesine Olacak Katkı Miktarı, Azaltıcı Önlemler ve Bunların Verimleri, Ölçümler Için Kullanılacak Aletler ve Sistemler (Baca Gazı Emisyonlarının Anlık Ölçülüp Değerlendirilmesi (On-Line) Için Kurulacak Sistemler, NOx Gazı Indirgeme Sisteminin Açıklanması, Mevcut Hava Kalitesinin Ölçülmesi Için Yapılacak Işlemler), Modelleme Çalışmasında Kullanılan Yöntem, Modelin Tanımı, Modellemede Kullanılan Meteorolojik Veriler (Yağış, Rüzgar, Atmosferik Kararlılık, Karışım Yüksekliği Vb.), Model Girdileri, Kötü Durum Senaryosu Da Dikkate Alınarak Model Sonuçları, Muhtemel ve Bakiye Etkiler, Önerilen Tedbirler, Modelleme Sonucunda Elde Edilen Çıktıların Arazi Kullanım Haritası Üzerinde Gösterilmesi, Kullanılacak Filtrelerin Özellikleri, Filtrelerin Bakımı, vi

10 Arızalanması Durumunda Alınacak Önlemler (Santralden Kaynaklanacak Emisyonlar Için Bir Emisyon Dağılım Modellemesi Yapılması) V.2.9 Santral Dışında Diğer Ünitelerden Kaynaklanan Emisyonlar, Azaltıcı Önlemler ve Bunların Verimleri, Ölçümler Için Kullanılacak Aletler ve Sistemler, Toz Oluşumuna Karşı Alınacak Tedbirler, Kullanılacak Filtrelerin Özellikleri, Filtrelerin Bakımı, Arızalanması Durumunda Alınacak Önlemler V.2.10 Kurulacak Olan Tesisle Aynı Sistemi Kullanan Benzer Bir Faaliyette Bir Deneme Çalışma Yapılması, Işlem Neticesinde Ortaya Çıkacak Atıkların Karakterizasyonunun Tespiti Için Analizlerinin Yapılması, Analiz Sonucuna Göre Bertarafına Yönelik Alan Oluşturulması, Tesisin Faaliyeti Sırasında Oluşacak Külün Analizi, Miktarı ve Özellikleri, Kül Erime Sıcaklıkları, Depolama/Yığma, Bertarafı Yapılacaksa Depolama Şartları ve Alınacak Önlemler, Zemin ve Cephe Geçirimsizliği, Yapılacak Analiz Sonucuna Göre Bu Atıkların Nerelere ve Nasıl Taşınacakları, Alternatif Yol Güzergahları veya Hangi Amaçlar Için Yeniden Değerlendirilecekleri V.2.11 Kül Depolama Tesisinin Tasarımı ve Drenaj Sistemi, Zemin Sızdırmazlığının Sağlanması Için Yapılacak Işlemler ve Kontrol Yöntemleri ve Alınacak Önlemler, Kullanılacak Olan Geçirimsiz Tabakanın Tüm Teknik Özellikleri, Nereden ve Nasıl Temin Edileceği, Depolama Alanına Ait Her Bir Hücre Için Üst Örtü ve Zemin Suyu Drenaj Tabakası Plan ve Kesit Bilgileri, Üst Yüzey Geçirimsizlik Tabakasının Teşkili, Ömrü, Depolama Alanının Uyum/Rehabilitasyonun Projelendirilmesi (Endüstriyel Atık, Kül, Düzenli Depolama Alanı) Yüzeysel Suların Drenajı Ile Ilgili Işlemlerin Belirtilmesi V.2.12 Planlanan Faaliyet Sırasında (kül depolama alanı) Olası Sızıntı Sularının Yer Altı ve Yerüstü Sularına Etkisini Tespit Etmek Amacıyla Mevcut Su Kalitesinin Tayin Edilmesi, Projenin Tüm Aşamalarında (işletme öncesi, işletme süresi ve işletme sonrası) Su Kalitesinin Izlenmesi Için Izleme Programı Oluşturulması, Bu Amaçla Hangi Noktalardan ve Ne Sıklıkta Su Numunesi Alınacağı, Kontrolünün Nasıl Yapılacağının Belirtilmesi V.2.13 Drenaj Sisteminden Toplanacak Suyun Miktarı, Sızıntı Suyu Toplama Havuzunun Toplama Karakteristiği, Arıtılma Şekli, Arıtma Sonucu Ulaşılacak Değerler, Arıtılan Suyun Hangi Alıcı Ortama Nasıl Deşarj Edileceği, Deşarj Limitlerinin Tablo Halinde Verilmesi, Tesiste Oluşacak Sızıntı Suyu Ile Ilgili Değerlendirmenin Şiddetli Yağış Analizlerine Göre Yapılması, Depo Alanı Yüzey Drenaj Suları ve Sızıntı Sularının Kontrolü ve Kirlilik Unsuru Içermesi Durumunda Nasıl Temizleneceği, Alınacak Izinler V.2.14 Tesisin Faaliyeti Sırasında Oluşacak Diğer Katı Atık Miktar ve Özellikleri, Depolama/Yığma, Bertarafı Işlemleri, Bu Atıkların Nerelere ve Nasıl Taşınacakları veya Hangi Amaçlar Için Yeniden Değerlendirilecekleri, Alıcı Ortamlarda Oluşturacağı Değişimler, Muhtemel ve Bakiye Etkiler, Alınacak Önlemler V.2.15 Tesiste oluşabilecek koku toz ve haşere üremesine karşı alınabilecek önlemler V.2.16 Termik santral ve kül depolama tesisi, iskele faaliyeti kapsamında meydana gelecek gürültü ve seviyeleri, muhtemel ve bakiye etkiler ve önerilen tedbirler, vibrasyon, gürültü kaynakları ve seviyeleri, Çevresel Gürültü nün Değerlendirilmesi Ve Yönetimi Yönetmeliği ne göre akustik raporun hazırlanması, (güncel akustik formatının esas alınması) V.2.17 Radyoaktif atıkların miktar ve özellikleri V.2.18 Proje ünitelerinde üretim sırasında kullanılacak tehlikeli, toksik, parlayıcı ve patlayıcı maddeler, taşınımları ve depolanmaları, hangi amaçlar için kullanılacakları, kullanımları sırasında meydana gelebilecek tehlikeler ve alınabilecek önlemler V.2.19 Proje kapsamında yapılacak bütün tesis içi ve tesis dışı (kara ve deniz) taşımalarından kaynaklanacak trafik yükünün ve etkilerinin değerlendirilmesi V.2.20 Projenin bölgedeki mevcut deniz trafiğine etkisi ve alınacak önlemler V.2.21 Proje alanı ve etki alanında bulunan kıyı yapılarına etkiler ve seyir güvenliği açısından alınacak önlemler V.2.22 Yapılacak iskele projesi nedeniyle alanda meydana gelebilecek kumlanma potansiyeli ve alınacak önlemler vii

11 V.2.23 Karasal ve sucul flora/fauna üzerine işletme aşamasında olabilecek etkiler ve alınacak tedbirler V.2.24 Deniz ortamına olabilecek etkiler ve alınacak tedbirler (voli sahaları, deniz suyu kalitesi, su ürünleri, deniz içindeki mevcut kültürel varlıklar ve diğer sucul faaliyetler dikkate alınarak gerçekleştirilecek etki değerlendirmesi) V.2.25 Orman alanları üzerine olası etkiler ve alınacak tedbirler, orman yangınlarına karşı alınacak tedbirler V.2.26 Projenin tarım ürünlerine ve toprak asitlenmesine olan etkileri, toprak asitlenmesinin tahmininde kullanılan yöntemler ve alınacak tedbirler V.2.27 Yeraltı ve yüzey suyuna etkiler ve alınacak tedbirler V.2.28 Bölgenin mevcut kirlilik yükü (hava, su, toprak) dikkate alınarak kümülatif etkinin değerlendirilmesi V.2.29 Tesisin faaliyeti sırasında çalışacak personelin ve bu personele bağlı nüfusun konut ve diğer teknik/sosyal altyapı ihtiyaçlarının nerelerde ve nasıl temin edileceği V.2.30 Projenin işletme aşamasındaki faaliyetlerden insan sağlığı ve çevre açısından riskli ve tehlikeli olanlar V.2.31 Proje alanında peyzaj öğeleri yaratmak veya diğer amaçlarla yapılacak saha düzenlemeleri, peyzaj projesi V.2.32 Sağlık koruma bandı için önerilen mesafe V.2.33 Kül taşımasında kullanılacak araçların özellikleri, atık taşıma yöntemi, taşıma güzergahı, saha içi trafik yönetimi planı, depolama sahasında kötü hava şartlarında yapılacak çalışmalar V.2.34 Diğer faaliyetler V.3 Projenin Sosyo-Ekonomik Çevre Üzerine Etkileri V.3.1 Proje ile gerçekleşmesi beklenen gelir artışları; yaratılacak istihdam imkanları, nüfus hareketleri, göçler, eğitim, sağlık, kültür, diğer sosyal ve teknik altyapı hizmetleri ve bu hizmetlerden yararlanılma durumlarında değişiklikler vb V.3.2 Çevresel fayda-maliyet analizi V.3.3 Projenin gerçekleşmesine bağlı olarak sosyal etkilerin değerlendirilmesi (proje alanı ve etki alanındaki tarım, hayvancılık, balıkçılık, arıcılık vb. faaliyetlere etkileri, projenin inşası ve işletme aşamasında çalışacak insanlar ile yerel halk ilişkileri, bunların insan yaşamı üzerine etkileri ve sosyo-ekonomik açıdan analizi, uygulamaya geçirilecek sosyal sorumluluk projeleri, projenin yapımı dolayısıyla etkilenecek yöre halkı ile görüşmeler yapılarak sosyolojik etkinin ortaya konulması) BÖLÜM VI İŞLETME FAALİYETE KAPANDIKTAN SONRA OLABİLECEK VE SÜREN ETKİLER VE BU ETKİLERE KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER VII.1 Rehabilitasyon ve Reklamasyon Çalışmaları VII.2 Mevcut Su Kaynaklarına Etkiler VII.3 Olabilecek Hava Emisyonları BÖLÜM VII PROJENİN ALTERNATİFLERİ (Bu bölümde yer seçimi, teknoloji, alınacak önlemler gibi alternatiflerinin karşılaştırılması yapılacak ve çıkan sonuçlar tercih sıralaması belirtilecektir.) BÖLÜM VIII İZLEME PROGRAMI VIII.1 Faaliyetin İnşaatı İçin Önerilen İzleme Programı, Faaliyetin İşletmesi ve İşletme Sonrası İçin Önerilen İzleme Programı ve Acil Müdahale Planı VIII.2 ÇED Olumlu Belgesinin Verilmesi Durumunda, Yeterlik Tebliği nde Yeterlik Belgesi Alan Kurum/Kuruluşların Yükümlülükleri Başlığının Da Yer Alan Hususların Gerçekleştirilmesi İle İlgili Program BÖLÜM IX HALKIN KATILIMI (Projeden etkilenmesi muhtemel yöre halkının nasıl ve hangi yöntemlerle bilgilendirildiği, proje ile ilgili halkın görüşlerinin ve önerilerinin değerlendirilmesi ve konu ile ilgili soruların ve açıklamaların na yansıtılması) BÖLÜM X YUKARIDAKİ BAŞLIKLAR ALTINDA VERİLEN BİLGİLERİN TEKNİK OLMAYAN BİR ÖZETİ viii

12 (Projenin inşaat ve işletme aşamalarında yapılması planlanan tüm çalışmaların ve çevresel etkiler için alınması öngörülen tüm önlemlerin, mümkün olduğunca basit, teknik terim içermeyecek şekilde ve halkın anlayabileceği sadelikte anlatılması, özellikle Halkın Katılımı Toplantısında ve ÇED süreci içerisinde tüm paydaşlardan Bakanlığa iletilen soru, görüş ve önerilere yer verilmesi, bu görüşlerin nasıl karşılandığının vurgulanması) BÖLÜM XI SONUÇLAR (Yapılan tüm açıklamaların özeti, projenin önemli çevresel etkilerinin sıralandığı ve projenin gerçekleşmesi halinde olumsuz çevresel etkilerin önlenmesinde ne ölçüde başarı sağlanabileceğinin belirtildiği genel bir değerlendirme, proje kapsamında alternatifler arası seçimler ve bu seçimlerin nedenleri) KAYNAKÇA ix

13 TABLOLAR DİZİNİ Sayfa No Tablo 1. Projenin Teknik Tasarım Özellikleri... 3 Tablo Yılı Türkiye Elektrik Enerjisi Üretimi-Tüketimi... 7 Tablo Yılı Türkiye Elektrik Enerjisi Üretiminin Birincil Enerji Kaynaklara Göre Dağılımı... 7 Tablo Dönemini Kapsayan Enerji ve Puant Talepleri... 8 Tablo Yılı Tüketim Değerleri (GWh) Tablo 6. IX. Kalkınma Planı Hedefleri Tablo 7. Bazı Ülkelerde Kömürün Elektrik Üretimindeki Payı Tablo 8. Koordinatlar Tablo 9. Proje Sahasının Yakın Çevresinde Yer Alan Tesisler Tablo 10. Proje Sahasının Yakın Çevresinde Yer Alan Kıyı Yapıları Tablo 11. Proje Ünitelerinin Öngörülen Yerleşim Alanları Tablo 12. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonları Basınç Değerleri Tablo 13. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonları Sıcaklık Değerleri Tablo 14. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu Yağış Değerleri Tablo 15. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonları Ortalama Nem Değerleri Tablo 16. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu Buharlaşma Değerleri Tablo 17. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu Sayılı Günler Tablosu Tablo 18. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu Maksimum Kar Kalınlığı Değerleri Tablo 19. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu Yönlere Göre Rüzgârın Esme Sayıları Tablo 20. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu İlkbahar ve Yaz Mevsimlerindeki Rüzgârın Esme Sayıları Tablo 21. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu Sonbahar ve Kış Mevsimlerindeki Rüzgârın Esme Sayıları Tablo 22. Uzun Yıllar Yönlere Göre Ortalama Rüzgâr Hızı Değerleri Tablo 23. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu Ortalama Rüzgâr Hızı, Maksimum Rüzgâr Hızı ve Rüzgâr Yönü Tablosu Tablo 24. Ortalama Fırtınalı ve Kuvvetli Rüzgârlı Günler Sayısı Tablo 25. Deprem Kayıtları Tablo 26. Sondaj Kuyularına Ait Derinlik, Koordinat ve Yeraltı Su Seviyesi Bilgileri Tablo 27. Sondaj Kuyularının Genel Özellikleri Tablo 28. Yeraltı Suyu Potansiyeli Tablo 29. Çalışma Bölgesi Algleri Tablo 30. Çalışma Bölgesinin Zooplanktonik Organizmaları Tablo 31. Çalışma Bölgesinin Denizel Bentik Organizmaları Tablo 32. Proje Alanı Balık Faunası Tablo 33. Literatür Bilgilerine Göre bölge Karasularında Bulunan Omurgalı Türleri ve Koruma Statüleri Tablo 34. İnceleme Alanında Açılan Jeoteknik Sondaj Kuyularına Ait SPT-N 30 Değerleri ve Litolojileri Tablo 35. Dalga Kabarma Mesafeleri Tablo 36. Belirgin Dalga Yükseklikleri Aşılma Süreleri Tablo 37. Yumurtalık İlçesi Arazi Varlığı Tablo 38. Arazi Kullanım Kabiliyeti Tablo 39. Tarım Arazilerinin Dağılımı Tablo 40. Tarım Ürünleri (2012) Tablo 41. Sulak Alanlar Tablo 42. Faaliyet Alanı ve Çevresindeki Tespit Edilen Bitki Türleri Tablo 43. Proje Sahası ve Yakın Çevresindeki Karasal ve Sucul Biyotoplarda Yayılış Yapan İkiyaşamlı Türleri ve Koruma Statüleri Tablo 44. Proje Sahası ve Yakın Çevresindeki Karasal ve Sucul Biyotoplarda Yayılış Yapan Sürüngen Türleri ve Koruma Statüleri x

14 Tablo 45. Proje Sahası ve Yakın Çevresindeki Karasal ve Sucul Biyotoplarda Yayılış Yapan Kuş Türleri ve Koruma Statüleri Tablo 46. Proje Sahası ve Yakın Çevresindeki Karasal ve Sucul Biyotoplarda Yayılış Yapan Memeli Hayvan Türleri ve Koruma Statüleri Tablo 47. Tehlike Kategorileri Tablo 48. Su Ürünleri Üretimi Tablo 49. Adana İli Hayvan Mevcudiyeti (2012) Tablo 50. Adana İli Hayvansal Ürünler (2012) Tablo 51. Ölçüm Noktalarına Ait Koordinatlar Tablo 52. Gürültü Ölçüm Sonuçları Tablo 53. PM 10 Ölçüm Sonuçları Tablo 54. NO 2, SO 2, HCI ve HF Ölçüm Sonuçları Tablo 55. Çöken Toz Konsantrasyon Değerleri Tablo 56. Analiz Sonuçları Tablo 57. Deniz Suyundaki Radyoaktivite Sonuçları Tablo 58. Yeraltı Suyu Analiz Sonuçları Tablo 59. Yüzey Suyu Analiz Sonuçları Tablo 60. Toprak Numunelerine Ait Analiz Sonuçları Tablo 61. Toprak Kalite ve Verimlilik Analiz Sonuçları Tablo 62. Adana İli Nüfus Bilgileri Tablo 63. Yumurtalık İlçesi Nüfus Bilgileri Tablo 64. Adana İli Göç İstatistikleri Tablo 65. Yumurtalık İlçesi Eğitim Kurumlarının Sayısı Tablo 66. İnşaat Aşamasında Kullanılacak Ekipman Listesi Tablo 67. Toz Miktarlarının Hesaplarında Kullanılacak Emisyon Faktörleri Tablo 68. İnşaat Aşaması Toz Emisyon Kaynakları ve Kütlesel Toz Debileri Tablo 69. Kütlesel Debiler (SKHKKY Tablo 2.1) Tablo 70. Tesis Etki Alanındaki Yerleşim Yerlerinde İnşaat Aşamasında Kontrollü-Kontrolsüz Şartlarda Görülmesi Muhtemel Hava Kirlenmesine Katkı Değerleri Tablo 71. Kazıklı İskele İnşaatı Sırasında Kullanılacak Ekipman Listesi Tablo 72. Evsel Nitelikli Atık Suların Bazı Tipik Özellikleri Tablo 73. Sektör: Evsel Nitelikli Atık Sular (Sınıf 1: Kirlilik Yükü Ham BOİ Olarak Kg/Gün Arasında, Nüfus = )* (SKKY Tablo 21.1) Tablo 74. Su Ürünleri Yönetmeliği Ek-6 Deşarj Değerleri Tablo 75. Derin Deniz Deşarjına İzin Verilebilecek Atıksuların Özellikleri (SKKY, Tablo 22) Tablo 76. Kullanılacak Motorinin Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri Tablo 77. Hesaplamalarda Kullanılan Emisyon Faktörleri (560 kw'a Kadar Motorlar Için Tier 4 Emisyon Standartları-EPA) Tablo 78. İş Makinelerinden Kaynaklanması Beklenilen Kirletici Değerler Tablo 79. İnşaat Aşamasında Oluşacak Toplam Egzoz Gazlarının Kütlesel Debi Tablo 80. Teçhizat Tipi ve Bunların Net Güç Seviyelerine Uygun Olarak Tanımlanan Ses Gücü Seviyeleri Tablo 81. İnşaat Aşamasında Kullanılacak Olan Makine Ekipmanların Ses Gücü Düzeyi Tablo 82. Proje Sahasındaki Makine/Ekipmandan Kaynaklanan Gürültü Seviyesinin Mesafeye Göre Değerleri Tablo 83. Şantiye Alanı İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri Tablo 84. İnşaat Aşamasında Meydana Gelecek Trafik Yükü Tablo 85. Trafik Yükü Tablo 86. Yaygın Olarak Uygulanmakta Olan Baca Gazı Desülfürizasyon Prosesleri Tablo 87. Demineralizasyon Suyunu Kullanacak Üniteler ve Tüketim Miktarları Tablo 88. Kullanılacak Su Miktarları Tablo 89. Farklı Delik Çapları İçin Gerekli Delik Sayısı ve Delikler Arası Mesafeler Tablo 90. Seyrelme Hesaplamaları Sonucunda Elde Edilen Seyrelme Ve Sıcaklık Farkı Değerleri xi

15 Tablo 91. Senaryolar Tablo 92. Tüm Senaryolar İçin Kıyıdan 250 m Açıkta Tanımlanan Gözlem Profili Boyunca Meydana Gelen En Yüksek Sıcaklık Farkı Değerleri Tablo 93. Derin Deniz Deşarjları İçin Uygulanacak Kriterler (SKKY, Tablo 23) Tablo 94. Tablo 20.2, Sektör: Endüstriyel Nitelikli Diğer Atıksular (Hava Kirliliğini Kontrol Amacıyla Kullanılan Sulu Filtrelerin Çıkış Suları ve Benzerleri) Tablo 95. Sektör: Su Yumuşatma, Demineralizasyon ve Rejenerasyon, Aktif Karbon Yıkama ve Rejenerasyon Tesisleri (SKKY Tablo 20.7) Tablo 96. Sektör: Kömür Hazırlama, İşleme ve Enerji Üretme Tesisleri (Termik Santraller ve Benzerleri) (SKKY, Tablo 9.3) Tablo 97. Atıksular ve Atıksuların Bertarafı Tablo 98. Proje Kapsamında Kullanılacak Kalkerin Özellikleri Tablo 99. Santralden Kaynaklı Meydana Gelecek Emisyonlar ve Kütlesel Debileri Tablo 100. Santralden Kaynaklı Emisyonların Kütlesel Debileri Tablo 101. Senaryo-1 İçin Modelleme Çalışması Sonuçları Tablo 102. Senaryo-2 İçin Modelleme Çalışması Sonuçları Tablo 103. Yeni Tesisler İçin S Değeri Tablo 104. Yumurtalık Maksimum Rüzgar Şiddeti Ortalamaları (m/s) Tablo 105. İthal Kömür Kullanan Bir Santralde Üretilen Küllere Ait Analiz Sonucu Tablo 106. Kül Depolama Sahası Koordinatları Tablo 107. Kül Depolama Tesisi İşletme Ömrü Tablo 108. Tesis İşletme Aşamasında Proje Sahasında Çalıştırılacak Makine Ekipman Listesi Tablo 109. Ünitelerden Kaynaklanan Gürültü Seviyesinin Mesafeye Göre Değerleri Tablo 110. Endüstri Tesisleri İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri (Ek-7, Tablo 4) Tablo 111. Santralde Kullanılacak Kimyasallar Tablo 112. İşletme Aşamasında Meydana Gelecek Trafik Yükü Tablo 113. Fayda-Maliyet Analizi xii

16 ŞEKİLLER DİZİNİ Sayfa No Şekil 1. Dünya Elektrik Üretiminde Enerji Kaynaklarının Payları (TWh)... 6 Şekil Yılı Türkiye Elektrik Enerjisi Üretiminin Birincil Enerji Kaynaklarına Göre Dağılımı... 8 Şekil 3. Elektrik Enerjisi Talep Tahminleri (Senaryo 1 Yüksek Talep)... 9 Şekil 4. Elektrik Enerjisi Talep Tahminleri (Senaryo 2 Düşük Talep)... 9 Şekil 5. Enerji Kaynaklarının Tahmin Edilen Ömürleri Şekil Yılı Dünya Kömür Rezervlerinin Ülkelere Göre Dağılımı (milyar ton) Şekil 7. Dünya Kömür Rezerv Payları Şekil Yılı Dünya Kömür Üretimleri (milyon ton) Şekil 9. Yer Bulduru Haritası Şekil 10. Proje Sahasını Gösteren Uydu Görüntüsü Şekil 11. 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı Şekil 12. 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı Şekil 13. 1/5.000 Ölçekli Mevzii İmar Planı Şekil 14. 1/1.000 Ölçekli Mevzii İmar Planı Şekil 15. Proje Sahası Civarındaki Yerleşim Yerleri Şekil 16. Proje Sahasının Yakın Çevresinde Yer Alan Tesisler Şekil 17. Proje Sahasının Yakın Çevresinde Yer Alan Kıyı Yapıları Şekil 18. Proje Sahasına Ulaşım İçin Kullanılacak Yol Güzergâhı Şekil 19. Kalker Sahasının Yeri ve Kalkerin Taşınmasında Kullanılacak Yol Güzergâhı Şekil 20. İnşaat Aşaması Proje Etki Alanı Haritası Şekil 21. İşletme Aşaması Proje Etki Alanı Haritası Şekil 22. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu Basınç Değerleri Grafiği Şekil 23. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu Sıcaklık Değerleri Grafiği Şekil 24. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu Yağış Değerleri Grafiği Şekil 25. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonları Ortalama Nem Değerleri Grafiği Şekil 26. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu Buharlaşma Değerleri Grafiği Şekil 27. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu Sayılı Günler Grafiği Şekil 28. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu Maksimum Kar Kalınlığı Grafiği Şekil 29. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu Esme Sayılarına Göre Yıllık Rüzgâr Diyagramı. 50 Şekil 30. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu Esme Sayılarına Göre Mevsimlere Ait Rüzgâr Diyagramı Şekil 31. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu Esme Sayılarına Göre Aylık Ait Rüzgâr Diyagramı Şekil 32. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu Ortalama Rüzgâr Hızına Göre Yıllık Rüzgâr Diyagramı Şekil 33. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu Ortalama Rüzgâr Hızı Grafiği Şekil 34. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu Maksimum Rüzgâr Hızı Grafiği Şekil 35. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu Ortalama Fırtınalı ve Kuvvetli Rüzgârlı Günler Sayısı Grafiği Şekil 36. Yumurtalık Bölgesinin Genelleştirilmiş Stratigrafik Kesiti (Yılmaz, E., 2010) (ölçeksiz) Şekil 37. Proje Sahasına En Yakın Konumdaki Fayları Gösterir Harita Şekil 38. Adana İli Deprem Haritası Şekil 39. Sondaj Lokasyonlarını Gösterir Harita Şekil 40. Yerleşime Uygunluk Haritası Şekil 41. Proje Sahası Yakınındaki Yüzeysel Su Kaynaklarının Gösterimi Şekil 42. Deniz Tarafı İnceleme Alanı Şekil 43. İnceleme Alanı Deniz Dibi Profili Şekil 44. Liman Sahası Rüzgâr Gülü ( ) Şekil 45. Güney-Güneydoğu (SSE) Yönü İçin Uzun Dönem Belirgin Dalga İstatistiği Şekil 46. Güney (S) Yönü İçin Uzun Dönem Belirgin Dalga İstatistiği xiii

17 Şekil 47. Güney-Güneybatı (SSW) Yönü İçin Uzun Dönem Belirgin Dalga İstatistiği Şekil 48. Güneybatı (SW) Yönü İçin Uzun Dönem Belirgin Dalga İstatistiği Şekil 49. Sulak Alanların Proje Sahasına Mesafesi Şekil 50. Türkiye nin Fitocoğrafik Bölgeleri Şekil 51. Taksonların Fitocoğrafik Bölgelere Göre Dağılımı Şekil 52. Bölgede Saptanan Karasal Fauna Elemanlarının Tür Sayısı Bakımından Birbirlerine Oranları Şekil 53. Karasal Omurgalı Türlerinin BERN e Göre Dağılım Şekil 54. Alanda Tespit Edilen Fauna Türlerinin IUCN Kategorilerine Göre Dağılımı Şekil 55. Adana İli Maden Haritası Şekil 56. Tipik Kazıklı Sistem Tekniği Şekil 57. S Tipi Boru Döşeme Yöntemi Şemetik Gösterimi Şekil 58. Makine/Ekipmandan Kaynaklanan Gürültünün Mesafeye Göre Dağılımı Şekil 59. Trafik Hacim Haritası Şekil 60. İş Akım Şeması Şekil 61. Kritikaltı ve Süperkritik Buhar Kazanı Şekil 62. Tek Geçişli Soğutma Sistemi Şekil 63. Ters Ozmos Akım Şeması Şekil 64. Ters Ozmos Akım Şeması Şekil 65. Demineralize Su Ünitesi İş Akış Şeması Şekil 66. Tipik Islak Arıtma Baca Gazı Desülfürizasyon Sistemi Şekil 67. Tipik SCR Sistemi Şekil 68. Tipik Elektostatik Filtre Sistemi Şekil 69. Santral Su Kütle Akış Diyagramı Şekil 70. Temsili Difüzör Yapısı Şekil 71. RMA2 Modelinde Oluşturulan Batimetrik Haritanın Google Earth Görüntüsüyle Birlikte Görünümü Şekil 72. RMA2 Modelinde Oluşturulan Ağ Sistemi Şekil 73. Sedef ve Hunutlu Termik Santrallerinin Deşarj Hattı Ağ Sistemi Yakından Görünüm Şekil 74. Tanımlanan Sınır Koşulları Örneği Şekil 75. Çalışma Alanında Tanımlanan Gözlem Noktaları ve Profilleri Şekil 76. Kıyıdan 250 m Açıkta Tanımlanan Gözlem Profili Boyunca Modelleme Zamanı Sonunda Meydana Gelen Sıcaklık Farkı Şekil 77. Senaryo-5: Hunutlu - SEDEF Santrallerinin Birlikte Deşarjına Bağlı 216. Saat Bölgedeki Sıcaklık Farkı Değişimi Şekil 78. Arıtma Tesisi İş Akım Şeması Şekil 79. Baca Gazı Atıksu Arıtma Tesisi Şekil 80. Nötralizasyon Havuzu Şematik Gösterimi Şekil 81. HCI için Abak Hesabı Şekil 82. J/J I Degeri Hesabı için Kullanılan Abak Şekil 83. İçtaş, Diler, Hunutlu Ve Sedef Bacaları İçin N 4.09 M/S Hızlı Rüzgarda Ortama Yayılan Baca Gazlarının Sıcaklık Dağılımının (A) Üstten, (B) Kuzeyden Yatay Görünümü (Ortam Sıcaklığından 1 O C Daha Sıcak Olan Bölge) Şekil 84. İçtaş, Diler, Hunutlu Ve Sedef Bacaları İçin Tüm Hakim Rüzgar Yönlerinde Ortama Yayılan Baca Gazlarının Sıcaklık Dağılımının Kuzeyde Görünümü (Ortam Sıcaklığından 1 O C Daha Sıcak Olan Bölge) Şekil M Yüksekliğe Sahip Hunutlu Bacası İçin N 4.09 M/S Hızlı Rüzgarda Ortama Yayılan Baca Gazlarının Sıcaklık Dağılımının (A) Üstten, (B) Yandan Görünümü (Ortam Sıcaklığından 1 O C Daha Sıcak Olan Bölge) Şekil 86. Kül Depolama Sahasının 3 Boyutlu Görünümü Şekil 87. Taban Geçirimsizlik ve Drenaj Sistemi Şekil 88. Drenaj Geokompoziti Şekil 89. Jeosentetik Kil Kaplama Şekil 90. Depolama Sonrası Atık Üzerinin Kapatılmasını Gösteren Kesit xiv

18 Şekil 91. Havza Planı Şekil 92. Kuşaklama Kanalı Tipkesiti Şekil 93. Külün Silolara Pnömatik Aktarımı ve Silolardan Silobaslara Dolum Körüğü İle Aktarımı Şekil 94. Ünitelerden Kaynaklanan Gürültünün Mesafeye Göre Dağılımı xv

19 FOTOĞRAFLAR DİZİNİ Sayfa No Fotoğraf 1. Proje Sahasına Ait Fotoğraflar Fotoğraf 2. Proje Sahasına Ait Fotoğraflar Fotoğraf 3. Proje Sahasına Ait Fotoğraflar Fotoğraf 4. Proje Sahasına Ait Fotoğraflar Fotoğraf 5. Proje Sahasının Temsili Görüntüsü Fotoğraf 6. Temsili Termik Santral Görüntüsü-1 (Shanghai Caojing Power Plant, China) Fotoğraf 7. Temsili Termik Santral Görüntüsü-2 (Shanghai Caojing Power Plant, China) Fotoğraf 8. Temsili Termik Santral Görüntüsü-3 (Shanghai Caojing Power Plant, China) Fotoğraf 9. Temsili Termik Santral Görüntüsü-4 (Shanghai Caojing Power Plant, China) Fotoğraf 10. Soğutma Sistemi Temsili Görüntüsü Fotoğraf 11. Kömür Stok Alanının Temsili Görüntüsü Fotoğraf 12. Kömür Stok Alanının Temsili Görüntüsü Fotoğraf 13. Kömürün Taşınacağı Konveyör Bant Sisteminin Temsili Görüntüsü Fotoğraf 14. BGD Ünitesinin Temsili Görüntüsü Fotoğraf 15. DeNO x Ünitesinin Temsili Görüntüsü Fotoğraf 16. Elektrostatik Filtre Ünitesinin Temsili Görüntüsü Fotoğraf 17. Alçak Kıyı, Kumlu Plaj Ve Kum Tepeleri Fotoğraf 18. Kayalık Plaj Bölgesi Fotoğraf 19. Alçak Kıyıdan Sonra Belirlenen, Dalga Etkisinde Bulunan Kıyısal Kum Habitatı Fotoğraf 20. Cystoseria lı Kayalık Habitatdan Görünüm Fotoğraf 21. Kayalık Habitatdan Görünüm Fotoğraf 22. Kum Habitatından Görünüm Fotoğraf 23. Çamur Habitatından Görünüm Fotoğraf 24. Proje Sahasından Görünüm Fotoğraf 25. Proje Sahasından Görünüm Fotoğraf 26. S Tipi Boru Döşeme Yöntemiyle Boru Döşenmesine Örnek Fotoğraf 27. Halkın Katılımı Toplantısına Ait Görüntü Fotoğraf 28. Halkın Katılımı Toplantısına Ait Görüntü Fotoğraf 29. Halkın Katılımı Toplantısına Ait Görüntü xvi

20 EKLER DİZİNİ EK 1 Resmi Kurum Yazışmaları 1. Bağlantı Görüşü 2. BOTAŞ ın Tarih ve Sayılı Yazısı 3. BOTAŞ International Limited in tarih ve 0482 Sayılı Yazısı 4. Karayolları Genel Müdürlüğü 5. Bölge Müdürlüğü nün Tarih ve Sayılı Yazısı 5. Adana Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü nün Tarih ve Sayılı Yazısı 6. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü nün Tarih ve Sayılı Yazısı 7. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü nün Tarih ve 3952 Sayılı Yazısı 8. Aksaray Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü nün Tarih ve 47 Sayılı Yazısı 9. Kamu Yararı ve Zaruret Halinin Tespiti Raporu 10. Yumurtalık Belediye Başkanlığı nın Tarih ve 809 Sayılı Yazısı 11. Adana Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü nün Tarih ve 2319 Sayılı Tarım Dışı Kullanım İzni Hakkındaki Yazısı 12. Adana Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü nün Tarih ve 650 Sayılı İskele İmar Planı Uygunluk Yazısı EK 2 İş Termin Planı EK 3 Harita ve Planlar 1. 1/ Ölçekli Topografik Harita 2. Kıyı Kenar Çizgisi İşlenmiş Genel Yerleşim Planı 3. 1/ Ölçekli Mersin-Adana Çevre Düzeni Planı, Plan Notları ve Lejantı 4. 1/ Ölçekli Adana-Karataş-Yumurtalık Kıyı Kesimi Çevre Düzeni Planı, Plan Notları ve Lejantı 5. 1/5.000 Ölçekli Nazım İmar Planı Taslağı 6. 1/1.000 Ölçekli Uygulama İmar Planı Taslağı 7. İskele Uygulama İmar Planı 8. Jeoloji Haritası 9. Batimetri Haritası 10. Arazi Varlığı Haritası 11. Mescere Haritası EK 4 Meteoroloji Bültenleri 1. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar Bülteni ( ) 2. Standart Zamanlarda Gözlenen En Yüksek Yağış Değerleri 3. Tekerrür Eğrileri 4. Fevk Hadiseleri xvii

21 EK 5 İmar Planına Esas Jeoteknik Etüt Raporu EK 6 Hidrojeolojik Etüt Raporu EK 7 Liman Sahasının Mevzii İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu EK 8 Rüzgâr ve Dalga Analizi Raporu EK 9 Ekosistem Değerlendirme Raporu ve Peyzaj Onarım Planı EK 10 Mevcut Durum Ölçüm ve Analiz Raporları 1. Gürültü Ölçümleri 2. PM 10 Ölçüm ve Analiz Raporları 3. Difüzyon Tüpü ile Hava Kalitesi Ölçüm ve Analiz Raporları 4. Çöken Toz Ölçüm ve Analiz Raporları 5. Deniz Suyu Ölçüm ve Analiz Raporları 6. Yeraltı Suyu Ölçüm ve Analiz Raporları 7. Yüzey Suyu Ölçüm ve Analiz Raporları 8. Toprak Numunesi Analiz Raporları 9. Kalker Ocağından Alınan Numunelere Ait Deney Sonuçları EK 11 Hava Kalitesi Modelleme Raporu EK 12 Termal Deşarj Modellemesi EK 13 Akustik Rapor EK 14 Atık Isının Atmosferik Etkileşimi EK 15 Kül Depolama Sahası Avan Projesi EK 16 Sosyal Etki Değerlendirmesi Raporu nu Hazırlayanların Tanıtımı xviii

22 KISALTMALAR Euro A.Ş. Anonim Şirketi ABD Amerika Birleşik Devletleri BGD Baca Gazı Desülfürizasyonu Bkz. Bakınız BOTAŞ Boru Hatları ile Petrol Taşıma cc Cubic Centimetre ( Kübik Santrimetre ) CO Karbonmonoksit CO 2 Karbondioksit ÇED Çevresel Etki Değerlendirmesi ÇGDYY Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği DeNO X Baca Gazı Azot Oksitleri Giderme Sistemi DSİ Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü DWT Deadweight Tons EF Elektrostatik Filtre EİH Elektrik İletim Hattı EPDK Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu ETKB Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Fe Demir Fe 2 O 3 Hematit GSYH Gayri Safi Yurtiçi Hasıla GWh Gigawattsaat Ha Hektar HCI Hidroklorik Asit HF Hidroflorik Asit HTES Hunutlu Termik Santrali İDK İnceleme ve Değerlendirme Komisyonu Kcal/kg Kilokalori/kilogram Km Kilometre kn/m 2 Kilonewton/metrekare kv Kilovolt KVS Kısa Vadeli Sınır Değer m Metre m 3 Metreküp m 3 /sa Metreküp/saat Max. Maksimum MS Milattan Sonra MTA Maden Teknik Arama MW e Megavat (elektrik) MW m Megavat (mekanik) MW t Megavat (termal) µg/m 3 Mikrometre/metreküp µm Mikrometre NO x Azot Oksitler O 2 Oksijen OECD İktisadi İşbirliği ve Gelişme Teşkilatı (Organisation for Economic Co-operation and Development) P 2 O 5 Fosfor pentoksit Pb Kurşun PM 10 Partikül Madde SCR Selective Catalytic Reactor (Seçici Katalitik İndirgeme) SiO 2 Silisyum oksit xix

23 SO 2 Kükürt dioksit SKKY Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği SEÖS Sürekli Emisyon Ölçüm Sistemi SKHKKY Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği T.C. Türkiye Cumhuriyeti TEİAŞ Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi TM Trafo Merkezi UVS Uzun Vadeli Sınır Değer WEO World Energy Outlook YHGS Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Zn Çinko % Yüzde Binde vs. Vesaire 0 C Santrigrat derece xx

24 BÖLÜM I PROJENİN TANIMI VE AMACI

25 BÖLÜM I. PROJENİN TANIMI VE AMACI Proje (Termik Santral ve Liman, Kül Depolama Alanı vb. diğer üniteler) Konusu Faaliyetin Tanımı, Tesisin Faaliyet Aşamasındaki Ana Üretimi, Ürün Cinsi, Proses ve Yakma Sistemlerinde Kullanılan Yakıtın Miktarı, İlgili Üniteler Amaçları, Üretim Kapasitesi, Teknik Özellikleri, Pazar veya Hizmet Alanları ve Bu Alan İçerisinde Ekonomik ve Sosyal Yönden Ülke, Bölge ve/veya İl Ölçeğinde Önem ve Gereklilikleri Faaliyetin Konusu ve Tanımı EMBA Elektrik Üretim A.Ş. tarafından Adana İli, Yumurtalık İlçesi, Sugözü (Hunutlu) Köyü sınırları içerisinde gerçekleştirilmesi planlanan ve işbu Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Raporu na konu Hunutlu Entegre (Kül Depolama Sahası ve İskele) Termik Santrali (HTES) Projesi, 2x(600 MW e /616 MW m /1.332,8 MW t ) kurulu gücünde olacak şekilde dizayn edilmiş olup, proje ile yılda GWh elektrik enerjisi üretilmesi planlanmaktadır. Santral, her biri 600 MW e kurulu gücünde olan iki ünite olacak şekilde tasarlanmıştır. Söz konusu proje; Termik santral, Kül depolama sahası, Kömür stok alanı (kubbe tipi), İskele, Dolgu sahası, Sualma ve deşarj yapılarından oluşan entegre bir projedir. Proje kapsamında; 180 m lik bir adet baca, m 3 /yıl ( ton/yıl) kapasiteli bir adet kül depolama sahası, 2 adet tamamı kapalı kubbe tipi ton/yıl kapasiteli kömür depolama alanı, m 2 lik dolgu alanı ve m uzunluğundaki iskele ile sualma ve deşarj yapılarından oluşmaktadır. Raporun ilerleyen bölümlerinde santral sahası, kömür stok alanı ve kül depolama sahasını proje sahası olarak anılacaktır. Santralde yakıt olarak kullanılacak olan ithal kömür, dünyanın farklı ülkelerinden deniz yolu ile proje sahasına getirilmek suretiyle temin edilecektir. Proje için T.C. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) na lisans başvurusu yapılmıştır. HTES ile üretilecek elektrik enerjisi, bir taraftan 2 km mesafedeki Sugözü şalt tesisine, diğer taraftan da yaklaşık 500 m mesafedeki Sedef 2 şalt tesisine bağlanacak ve ulusal şebeke ile irtibatlandırılacaktır (Bkz. Ek 1). Bahsi geçen enerji iletim hattı (EİH), işbu nun konusu olmayıp, ayrı bir ÇED süreci kapsamında değerlendirilecektir. EMBA Elektrik Üretim A.Ş. tarafından yapılması ve işletilmesi planlanan HTES Projesi; tarih ve sayılı ÇED Yönetmeliği EK-I Çevresel Etki Değerlendirmesi Uygulanacak Projeler Listesi'nde; Madde 2 (a): "Toplam ısıl gücü 300 MWt (Megawatt termal) ve daha fazla olan termik güç santralleri ile diğer yakma sistemleri Madde 10 (b): "1.350 DWT ve üzeri ağırlıktaki deniz araçlarının yanaşabileceği ticari amaçlı liman, iskele ve rıhtımlar (güneşlenme ve sportif amaçlı iskeleler hariç)" Madde 12 "Günlük kapasitesi 100 ton ve üzeri atıkların yakılması (oksitlenme yoluyla yakma, piroliz, gazlaştırma veya plazma vb. termal bertaraf işlemleri), belediye 1

26 atıkları hariç olmak üzere alanı 10 hektardan büyük ve/veya hedef yılı da dahil günlük 100 ton ve üzeri olan atıkların ara işleme tabi tutulması ve düzenli depolanması için kurulacak tesisler." kapsamında yer almaktadır. HTES Projesi; tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan, Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik in Ek-1 Çevreye Kirletici Etkisi Yüksek Olan Faaliyetler listesinde Madde "Katı ve sıvı yakıtlı tesislerden toplam yakma sistemi ısıl gücü 100 MW veya daha fazla olan tesisler" sınıfında yer almaktadır. Bu nedenle tesis işletmeye geçtiğinde tesis için çevre izni alınacaktır. Tesisin Üretim Kapasitesi, Teknik Özellikleri, Ürün Cinsi, Proses ve Yakma Sisteminde Kullanılan Yakıtın Miktarı Santralde yakıt olarak ithal kömür kullanılması planlanmaktadır. Tesiste üretim faaliyetleri sırasında her bir ünitede 191 ton/saat olmak üzere toplam 382 ton/saat ( ton/yıl) kömür tüketilecektir. Kullanılacak ithal kömür, uluslararası pazarlardan (Güney Amerika, Güney Afrika ve Avustralya) temin edilecek olup, sahaya deniz yolu ile getirilecektir. Santral sahasına getirilecek kömür için kıtalar arası seyredebilen DWT DWT kapasiteli kuru yük gemileri kullanılacaktır. Kıyıdan yaklaşık 2,5-3,0 km açığa demirleyecek olan kuru yük gemilerinden alınacak olan kömürler, mavnalar yardımıyla m uzunluğundaki iskeleye nakledilecektir. İskeleye nakledilen kömür, daha sonra 3 m genişliğinde ve yaklaşık m uzunluğundaki kapalı bant konveyörler aracılığı ile santral sahası sınırları içerisindeki yine kapalı olarak projelendirilen 2 adet kubbe tipli kömür stok alanına taşınacaktır. Dünyanın değişik ülkelerinden ithal edilecek kömürlerin alt ısıl değerleri birbirinden farklı olmakla beraber, kömür ithalatı, tarih ve B.18.0.ÇYG /619 sayılı Genelge deki Termik Santraller İçin İthal Taşkömürü Limit Değerleri ne göre yapılacaktır. Yapılması önerilen santralde kullanılacak olan kömürün alt ısıl değeri kcal/kg kcal/kg olacaktır. Kapalı bant konveyörler ile kömür stok alanına nakledilecek kömürler, kazana gönderilmeden önce kömür öğütme ünitesine gönderilerek burada, önce kırıcıdan geçirilerek değirmene gönderilecek, daha sonra yakılmak üzere kazana beslenecek ve son olarak kazanda yanma işlemine tabii tutulacaktır. Önerilen santralde, kömür yakıldığında oluşacak SO 2 konsantrasyonunu Büyük Yakma Tesisleri Yönetmeliği nde belirlenen sınır değerlerin altına çekebilmek için iki adet Baca Gazı Desülfürizasyon (BGD) tesisinin kurulması planlanmıştır. Baca gazı kükürt arıtma sisteminde kalker (kireçtaşı) kullanılacaktır. Sistemde kullanılacak olan kalker, piyasadaki ruhsatlı ocak alanlarından satın alınacak ve kamyonlar vasıtasıyla santral sahasına taşınacaktır. Baca gazı kükürt arıtma sisteminde yaklaşık 12 ton/saat kalker ( ton/yıl) kullanılması öngörülmektedir. Planlanan santralde, baca gazındaki NO x emisyonlarının da yönetmelik sınır değerlerin altında kalması için düşük NO x brülörler kullanılacak ve kazan ön hava ısıtıcısı ile ekonomizer arasına DeNO x (SCR- Selective Catalytic Reactor) yerleştirilecektir. 2

27 Kömürün yanması sonucu oluşacak baca gazının içerdiği uçucu küllerin, atmosfere atılarak çevre kirliliğine neden olmasını önlemek için ise yüksek verimli ''Elektrostatik Filtreler (EF)" kullanılacaktır. Termik santral kazan besleme suyu (make-up) ve soğutma suyu denizden temin edilecektir. Denizden temin edilecek soğutma suyu tekrar denize deşarj edilecektir. Santralde toplam olarak kullanılacak su miktarı yaklaşık m 3 /saat m 3 /saat olup, bunun m 3 /saat lik kısmı kondenserlerde, m 3 /saat lik kısmı kapalı çevrim soğutma suyu sisteminde, 240 m 3 /saat lik kısmı baca gazı kükürt arıtma sisteminde, 640 m 3 /saat lik kısmı ise ön arıtma sisteminde kullanılacaktır. Santralin işletilmesi sırasında yakma sonucunda oluşan uçucu kül ve yatak külü çimento ve sanayi gibi değişik sektörlerde kullanılabilmektedir. Bu nedenle HTES'den kaynaklanacak küllerin çimento fabrikalarına satışı gerçekleştirilecektir. Ayrıca yatırımcı firma tarafından planlamakta olan Trabzon Vakfıkebir Çimento Fabrikası işletmeye geçtikten sonra deniz yolu ile küllerin çimento fabrikasına gönderilmesi de planlanmaktadır. Küllerin piyasaya satışının yapılamaması durumunda ise proje sahası sınırları içerisinde küllerin depolanabileceği bir adet kül depolama sahası projelendirilmiştir. Proje kapsamında baca gazı kükürt arıtma sisteminde kalkerin kullanılması sonucu meydana gelecek alçıtaşı ise alçıpan üretimi yapan fabrikalara satılacak, satışın olmaması durumunda ise kül depolama sahasında depolanabilecektir. Proje kapsamında termik santral için tesis edilecek üniteler aşağıda listelenmiştir: Elektroklorlama ünitesi, Desalinizasyon ünitesi, Soğutma suyu sistemi, Demineralizasyon ünitesi, Pulverize kömür kazanı (2 adet), Türbin-jenaratör seti (2 adet), Kondenser (yoğunlaştırıcı) (2 adet), Baca gazı kükürt arıtma sistemi (BGD Ünitesi (2 adet)) Elektrostatik filtre (2 adet), Baca gazı azot oksit giderme ünitesi (DeNO X (SCR)) Baca (1 adet, baca için iki ayrı duman kanalı olacaktır) Kömür ve kül nakil sistemleri, Yüzer Platform ve İskele (1.755 m uzunluğunda) Yardımcı yakıt depolama tesisi, Şalt sahası, Arıtma tesisleri, Yardımcı ekipmanlar ve üniteler (Laboratuvar, kazan dairesi, bunker binası, makine dairesi, kırıcı binası, tamir atölyesi, su tasfiye binası, şalt sahası, besleme suyu depolama tankları HTES projesinin teknik tasarım parametreleri Tablo 1 de sunulmaktadır. Tablo 1. Projenin Teknik Tasarım Özellikleri Parametre Özellik Kurulu güç 2x(600 MW e /616 MW m /1.332,8 MW t ) Brüt verim %43,84 Kullanılacak yakıt türü İthal kömür Kullanılan kömür miktarı 382 ton/saat (2x191 ton/saat) 3

28 Parametre İthal kömürün alt ısıl değeri İthal kömürün üst ısıl değeri Kömürün kükürt içeriği Kömürün kül içeriği Kömür yakma teknolojisi Kazan içi gaz sıcaklığı Start-up aşamasında kullanılacak yakıt Kömür stok alanı Kül depolama sahası Baca gazı kükürt arıtma sisteminde kullanılacak su miktarı Ön arıtmada kullanılacak su miktarı Soğutma suyu miktarı (kondenser) Sistemde kullanılacak (soğutma suyu harici) su miktarı (make-up, diğer prosesler vs.) Baca yüksekliği Baca iç çapı Santralin çalışma süresi Kalker miktarı Kül miktarı Alçıtaşı miktarı Üretilecek elektrik enerjisi İskele uzunluğu Sualma yapısının uzunluğu Deşarj yapısının uzunluğu Kapalı bant konveyör genişliği Kapalı bant konveyör uzunluğu Özellik kcal/kg kcal/kg kcal/kg kcal/kg %0,90 (max.) %12 (max.) Pulverize kömür yakma teknolojisi C Fuel-oil (25 m 3-30 m 3 ) Doğal gaz ( m m 3 ) Kubbe tipi 2 adet ton/yıl kapasiteli ton/yıl 240 m 3 /saat 640 m 3 /saat m 3 /saat m 3 /saat 180 m 7 m saat/yıl 12 ton/saat ( ton/yıl) 45,8 ton/saat ( ton/yıl) 25 ton/saat ( ton/yıl) GWh m m m 3 m m Tesisin Ömrü Proje inşaat aşaması 40 ay sürecek olup, projenin ekonomik ömrü 30 yıldır. Ancak modernizasyon ve teknolojik yenilemelerle santralin ekonomik ömrü uzatılabilecektir. Santral işletmeye geçtiğinde, yılda saat işletmede olacağı öngörülmektedir. Projenin İş Termin Planı Ek 2 de verilmiştir. Çalışacak Personel Sayısı HTES projesinin inşaat aşamasında ortalama kişinin (inşaat faaliyetlerinin en yoğun olduğu dönemde) çalıştırılması planlanmaktadır. İşletme aşamasında ise 550 kişinin çalıştırılması planlanmaktadır. Projenin Hizmet Amaçları, Önem ve Gerekliliği Dünya ve türkiye'de enerji kaynakları ve elektrik enerji üretimi Enerji ve bu çerçevede elektrik enerjisi tüketimi, ekonomik gelişmenin ve sosyal refahın önemli bir göstergesidir. Kullanım kolaylığı, istenildiği anda diğer enerji türlerine dönüştürülebilmesi ve günlük hayattaki yaygınlığından dolayı bir ülkede fert başına enerji tüketimi, o ülkenin milli gelir seviyesinin ve dolayısıyla da kalkınma ve yaşam standardının bir göstergesi olarak kabul edilmektedir. 4

29 2008 yılında Türkiye de kişi başına yıllık elektrik tüketimi kwh iken, dünya ortalaması kwh, gelişmiş ülkelerde kwh, Amerika Birleşik Devletleri (ABD)'de ise kwh civarındaydı. Ülkemizin ekonomik ve sosyal bakımdan kalkınmasının sağlanması için endüstrileşme bir hedef olduğuna göre bu endüstrinin ve diğer kullanıcı kesimlerin ihtiyacı olan enerjinin, yerinde, zamanında ve güvenilir bir şekilde karşılanması gerekmektedir. Ancak, artan enerji fiyatları, dünya enerji talebindeki artış, hızla tükenmekte olan fosil yakıtlara bağımlılığın yakın gelecekte devam edecek olması, yeni enerji teknolojileri alanındaki gelişmelerin artan talebi karşılayabilecek ticari gelişimden henüz uzak oluşu, ülkelerin enerji arz güvenliği konusundaki kaygılarını her geçen gün daha da artırmaktadır yıllarında yaşanan küresel mali kriz enerji talebi üzerinde geçici bir daralma yaratmış olmakla birlikte, orta ve uzun vadede, dünyadaki nüfus artışı, sanayileşme ve kentleşme, doğal kaynaklara ve enerjiye olan talebi önemli ölçüde arttırmıştır. Yapılan projeksiyon çalışmaları, mevcut enerji politikalarının devamı halinde, 2035 yılında dünya enerji talebinin, ortalama yıllık %1,4 lük artışlarla, 2008 yılına göre %47 (12,271 Mtoe den 18,048 Mtoe ye) daha fazla olacağına işaret etmektedir. Talep artışının %89,7 sinin, döneminde ekonomik büyüme oranları yüksek (yıllık ortalama %4,6) öngörülen ve hızlı nüfus artış oranına sahip İktisadi İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD-Organisation for Economic Co-operation and Development) dışı ülkelerde (özellikle Çin ve Hindistan da), yıllık ortalama %2,2'lik bir değerle, oluşacağı hesaplanmaktadır. Aynı dönemde yıllık gayrisafi yurt içi hasıla (GSYH) artış ortalaması %1,8 olarak öngörülen OECD ülkelerinde ise yıllık ortalama %0,3 lük artışlar beklenmektedir yılları arasında Çin in, dünyanın en fazla enerji tüketen ülkesi konumunda olacağı, 2035 yılında Hindistan ın sırasıyla Çin, ABD ve AB nin ardından dördüncü büyük enerji tüketicisi olması beklenmektedir. Söz konusu dört büyük tüketici, 2035 yılına gelindiğinde dünya toplam enerji arzının %55 ini tüketmekte olacaktır. Bu talep artışının sürdürülebilir koşullarda karşılanabilmesi için ise enerji sektöründe yaklaşık 33 trilyon ABD Doları (2009 rakamlarıyla) değerinde yatırım yapılmasına ihtiyaç duyulduğu hesaplanmaktadır. Türkiye elektrik enerjisi brüt tüketimi (Türkiye brüt üretimi+dış alım dış satım) 2010 yılında %8,4 artarak 210,4 Milyar kwh, 2011 yılında ise %9,4 artış ile 230,3 Milyar kwh olarak gerçekleşmiştir. Türkiye net tüketimi (iç tüketim, şebeke kaybı ve kaçaklar hariç) 2010 yılında 172 Milyar kwh, 2011 yılında ise 186 Milyar kwh olmuştur. Kaynaklar açısından bakıldığında, 2011 yılı itibariyle (geçici rakamlardır), toplam elektrik üretiminin %44,7 si doğal gazdan, %18,2 si yerli kömürden, %22,8 i hidrolik kaynaklardan, %10 u ithal kömürden, %1,7 si sıvı yakıtlardan, %2,1 i rüzgârdan ve %0,5 i jeotermal ve biyogazdan sağlanmıştır (Elektrik Üretim Sektör Raporu, EÜAŞ, 2011). Tüm dünyada son 25 yılda, özellikle elektrik enerjisine talebin yoğunlaştığı gözlemlenmektedir. Elektriğin 2035 yılına kadar en hızlı büyüyen (%2,5) son kullanıcı enerji formu olması, nihai enerji tüketimindeki payının 2008'deki %17 düzeyinden 2020'de %20'ye, 2035'te ise %23'e çıkması beklenmektedir. Ancak elektrik sektörü de 2009 yılında finansal zorluklar ve zayıf talep sebebiyle ciddi şekilde etkilenmiştir. %2'ye yakın gerçekleşen talep düşüşü, İkinci Dünya Savaşı'ndan bu yana görülen en büyük yıllık azalmaya işaret etmektedir (EÜAŞ, 2010, 2011). Uluslararası Enerji Ajansı tarafından hazırlanan senaryo çalışmasına göre (World Energy Outlook, WEO, 2011) elektrik üretiminin, TWh'ye ve 2035 yılında da TWh'ye yükselmesi beklenmektedir. Bu rakamlar döneminde %96,4'lük artışa işaret etmektedir. Benzer şekilde, ABD Enerji Bilgi İdaresi olan EIA tarafından hazırlanan Referans Senaryo Çalışması'na (IEO, 2011) göre; 2008 yılında TWh olan elektrik üretiminin 2020 yılında TWh'ye yükselmesi beklenmektedir döneminde 5

30 ise toplam %84,3 lük bir artışla (yıllık %2,3 lük artışlarla), 2035'de üretimin TWh'ye yükseleceği hesaplanmaktadır (EÜAŞ, 2011). Özellikle gelişmekte olan ülkelerde görülen büyük ekonomik gelişmeler elektrik talebinin de bu ülkelerde artmasına sebep olmaktadır. Kişi başına gelirin artmasıyla yaşam standartları artmakta, bu da endüstri, aydınlatma ve ev aletleri için olan elektrik talebini arttırmaktadır. Tüm dünyada elektrik enerjisi kurulu güç kapasitesinin 2035 yılına kadar brüt GW artması beklenmektedir. Bu bağlamda elektrik sektörünün, Uluslararası Enerji Ajansı tarafından hazırlanan Yeni Politikalar Senaryosu'na göre; döneminde yapılması beklenen 32,8 trilyon dolarlık enerji yatırımlarındaki payının tek başına 16,6 trilyon dolar (2009 rakamlarıyla) olacağı öngörülmektedir. Geriye kalan 8 trilyon dolarlık yatırımın petrol, 7,1 trilyon dolarlık yatırımın doğal gaz ve 0,7 trilyon dolarlık yatırımın ise kömür sektöründe yapılacağı hesaplanmaktadır. Bu yatırımların %64'ünün, talep ve üretimin en hızlı arttığı OECD dışı ülkelerde (tek başına Çin 5,1 trilyon dolar) yapılması beklenmektedir (EÜAŞ, 2010). Enerji kaynakları açısından incelendiğinde, birincil enerji arzında, petrol, doğal gaz ve kömürden oluşan fosil kaynaklı yakıtların ağırlıklı konumunun önümüzdeki yıllarda da devam etmesi beklenmekte ve enerji talebindeki artışın ( dönemi) %75,7 lik bölümünün bu kaynaklardan karşılanması öngörülmektedir. Biyokütle ve çöp için bu oran %8,5, diğer yenilenebilirler için %6,6, nükleer için %6,4, hidrolik için ise %2,8 dir yılında birincil enerji arzındaki en büyük paya (%29,8) sahip olacağı hesaplanan petrolün, 2030 ve 2035 yıllarında ilk sıradaki yerini kömüre (sırasıyla %29,1 ve %29,3) bırakacağı düşünülmektedir. Doğal gazın ise elektrik üretimindeki payını koruması (yaklaşık %21,4) beklenmektedir döneminde elektrik üretiminde ise kömür ve doğal gazın en önemli kaynaklar olmaya devam edeceği, kömürün payının %41'den %42,8 e, doğal gazın payının %21,3 ten %21,7 ye yükseleceği; petrolün payının ise %5,5 den %1,6 ya, hidroliğin payının %15,9 dan %13,3 e, nükleerin payının da %13,5 den %10,8 e düşeceği öngörülmektedir. En büyük yüzdelik artış ise rüzgârda beklenmektedir. Aynı dönemde rüzgârın %1,1 lik payının %5'e yükseleceği öngörülmektedir (EÜAŞ, 2010). Uluslararası Enerji Ajansı tarafından belirtilen dünya elektrik üretiminin kaynaklara göre dağılımı Şekil 1'de verilmiştir. Kaynak: EIA,2010 Şekil 1. Dünya Elektrik Üretiminde Enerji Kaynaklarının Payları (TWh) 6

31 Türkiye Elektrik İletim A.Ş. (TEİAŞ) tarafından yayımlanan 2012 Yılı Faaliyet Raporu na göre; 2012 yılı Türkiye elektrik enerjisi üretimi bir önceki yıla göre % 7,8' e karşılık gelen 4148,3 MW artışla ,4 MW olarak gerçekleşmiştir. Termik santrallerde 1.096,1 MW, hidrolik santrallerde 2472,3 MW, jeotermal ve rüzgâr santrallerde ise 579,9 MW artış sağlanmıştır. Söz konusu rapora göre, 2011 yılında üretilen elektriğin %73 ü termik (taşkömürü, linyit, fuel oil, doğal gaz, LPG, nafta ve diğerleri), %24,2 hidrolik ve %2,8'i jeotermal ve rüzgâr santrallarından sağlanmıştır yılı için elektrik enerjisi üretim miktarları Tablo 2 de ve elektrik enerjisi üretim kaynaklarına göre dağılımı Tablo 3 te verilmiştir. Enerji Kaynakları Tablo Yılı Türkiye Elektrik Enerjisi Üretimi-Tüketimi Artış GWSaat % GWSaat % % Termik ,3 74, ,7 73 1,9 Hidrolik ,6 22, ,2 10,6 Jeo+Rüzgar 5.418,2 2, ,1 2,8 24,8 Toplam , , ,4 Dış Alım 4.555, ,7 - - Dış Satış 3.644, ,6 - - Brüt Tüketim , ,9-5,2 Kaynak: TEİAŞ 2012 Faaliyet Raporu Enerji Kaynakları Tablo Yılı Türkiye Elektrik Enerjisi Üretiminin Birincil Enerji Kaynaklara Göre Dağılımı Artış GWSaat % GWSaat % % Kömür ,9 28, ,1 28,4 2,7 Sıvı Yakıtlar 903,6 0, ,6 0,7 81,3 Doğal Gaz ,6 45, ,5 43,6 0,4 Yenilenebilir ve Atık 469,2 0,2 714,5 0,3 52,3 Hidrolik ,6 22, ,2 10,6 Jeo+Rüzgar 5.418,2 2, ,8 24,8 Toplam , , ,4 Kaynak: TEİAŞ 2012 Faaliyet Raporu Tablo 3 ten de görüleceği üzere ülkemizde kömür yakıtının elektrik üretimindeki payı 2011 yılında %28,9, 2012 yılında ise %28,4 olmuştur (Bkz. Şekil 2) dönemini kapsayan Üretim Kapasite Projeksiyon çalışmasında Enerji ve Tabi Kaynalar Bakanlığı (ETKB) tarafından, makro ekonomik hedeflere uygun olarak yapılan model çalışması sonucunda elde edilen Yüksek ve Düşük Talep tahmin serileri kullanılmıştır. Talep serileri belirlenirken; 2012 yılında her iki talep serisi için de bu yıl için programlanan tüketim tahminleri alınmış, sonraki yıllarda ise yüksek talep serisinde ortalama %7,5, düşük talep serisinde ise %6,5 olarak gelişen ETKB tarafından hesaplanan talep serileri kullanılmıştır. Ayrıca bu dönem için yük eğrisi karakteristiğinin değişmeyeceği kabulü ile puant yük serileri elde edilmiştir (Bkz. Tablo 4, Şekil 3 ve Şekil 4). 7

32 Kaynak: TEİAŞ 2012 Faaliyet Raporu Şekil Yılı Türkiye Elektrik Enerjisi Üretiminin Birincil Enerji Kaynaklarına Göre Dağılımı Tablo Dönemini Kapsayan Enerji ve Puant Talepleri Yüksek Talep PUANT TALEP ENERJI TALEBİ YIL MW Artış (%) GWh Artış (%) , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,7 Düşük Talep , , , , , , , ,5 8

33 Yüksek Talep PUANT TALEP ENERJI TALEBİ YIL MW Artış (%) GWh Artış (%) , , , , , , , , , , , ,7 Kaynak: TEİAŞ 2012 Kapasite Projeksiyon Raporu Kaynak: TEİAŞ 2012 Kapasite Projeksiyon Raporu Şekil 3. Elektrik Enerjisi Talep Tahminleri (Senaryo 1 Yüksek Talep) Kaynak: TEİAŞ 2012 Kapasite Projeksiyon Raporu Şekil 4. Elektrik Enerjisi Talep Tahminleri (Senaryo 2 Düşük Talep) 9

34 2012 yılında en yüksek tüketimin olduğu günde puant talep MW olarak gerçekleşmiştir. TEİAŞ verilerine göre Türkiye'de 27 Temmuz 2012 günü 799 milyon kwh lik elektrik tüketimine ulaşılmıştır. Bu dönemde saat 11'de en yüksek puant yükü MW olarak gerçekleşmiştir. Kapasite projeksiyonunun yanı sıra TEİAŞ ın resmi web sitesinden alınan istatistiklere göre, tahmin edilen talep artışları ve puant değerleri, 2010 yılında, 2009 yılına kıyasla hayli yüksek değerlere ulaşmış, tahminlerin üstünde sonuçlar vermiştir (Bkz. Tablo 5). Tahmini büyüme oranı tahminlerin üstünde bir değere ulaşmıştır. Gerek TEİAŞ ın raporlarından gerekse Dünya Bankası raporlarından da görüleceği üzere 2012 yılından sonra bu büyüme oranlarının düşeceği fakat krizin etkilerinin tamamen geçmesiyle tekrar normal değerlere döneceği öngörülmektedir. Tablo Yılı Tüketim Değerleri (GWh) Aylar % Artış Ocak , ,9 2,92 Şubat , ,5 4,73 Mart , ,1 6,62 Nisan , ,0 9,52 Mayıs , ,6 8,34 Haziran , ,0 7,66 Temmuz , ,5 9,02 Ağustos , ,2 15,04 Eylül , ,6 11,30 Ekim , ,1 7,32 Kasım , ,4 3,42 Aralık , ,0 8,73 Toplam , ,8 7,94 Kaynak: TEİAŞ 2009 Faaliyet Raporu tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Kalkınma Planı ( )'na göre, VIII. Plan döneminde, ekonomik büyüme ve nüfus artışı paralelinde birincil enerji ve elektrik enerjisi tüketiminde önemli artışlar kaydedilmiştir. VIII. Plan döneminde, birincil enerji tüketimi yıllık ortalama %2,8 oranında bir artışla 2005 yılı sonu itibarıyla 92,5 milyon ton petrol eşdeğerine, elektrik enerjisi tüketimi ise yıllık ortalama %4,6 oranında bir artışla 160,8 milyar kwh e ulaşmıştır. IX. Kalkınma Planı döneminde; birincil enerji talebinde, ekonomik ve sosyal kalkınmayla orantılı olarak yıllık ortalama %6,2 oranında artış öngörülmüştür. Enerji tüketimi içinde doğal gazın 2005 yılında (bir önceki dönemde) %28 düzeyinde olan payının %34 e yükselmesi, petrol ürünlerinin payının ise %37 den %31 e gerilemesi beklenmektedir. Diğer yandan aynı plan döneminde elektrik talebinin, ağırlıkla sanayi üretim ve hizmetler sektöründeki gelişmelere paralel olarak, yılda ortalama %8,1 oranında artış göstereceği tahmin edilmektedir (Bkz. Tablo 6). Tablo 6. IX. Kalkınma Planı Hedefleri Enerji Hedefleri Birincil Enerji Talebi ,2 Elektrik Enerjisi Talebi ,1 Kaynak: Kalkınma Planı ( ), tarih ve sayılı Resmi Gazete 10

35 Her geçen gün artan enerji ihtiyacı doğrultusunda Türkiye'nin 2011 yılı cari açığı 77,1 milyar dolara ulaşmış olup, 2011 yılında enerji ithalatı 54,1 milyar dolar düzeyinde gerçekleşmiştir. Cari açığın yüzde 70,2'sini enerji ithalatı oluşturmaktadır. Türkiye'nin 106 milyar dolara ulaşan dış ticaret açığının ise yüzde 51'i enerji ithalatından kaynaklanmaktadır (TCMB, TCEB). Bu proje ile birlikte cari açığın azaltılması, bölgenin kalkınma potansiyelinin ortaya çıkarılması, bölgede ve ülkede sayıları hızla artan sanayi tesislerine sağlıklı ve sürekli enerji sağlanması, elektriğin daha ekonomik olarak üretilmesi, Türkiye nin enerji ihtiyacının karşılanması ve enerji piyasası kanun ve yönetmeliklerine uygun olarak serbest enerji piyasasının rekabet koşulları çerçevesinde elektrik enerjinin tüketicilere ulaştırılması amaçlanmaktadır. Ayrıca proje yeni bir istihdam kaynağı olup, projenin işletmeye geçmesiyle birlikte yaklaşık 550 kişi doğrudan istihdam sağlayacaktır. Dünyada kömür rezervi Enerji kaynaklarının kalan ömürleri dikkate alındığında, kömürün, özellikle 2030 yılından sonra çok daha büyük önem kazanacağı anlaşılmaktadır. Mevcut üretim seviyeleri ile dünya görünür kömür rezervlerinin 120 yılı aşkın bir sürede tüketileceği tahmin edilmektedir. Buna karşılık görünür petrol ve doğal gaz rezervlerinin tükenme ömürlerinin mevcut üretim seviyeleri ile sırasıyla yaklaşık 45 ve 60 yıl süreceği tahmin edilmektedir (TKİ, 2012). Dünya toplam kömür rezervi 826 milyar ton olup, en büyük rezerv miktarı 238,3 milyar ton ile ABD ye aittir. Bu ülkeyi, 157 milyar ton ile Rusya, 114,5 milyar ton ile Çin, 76,2 milyar ton ile Avustralya, 58,6 milyar ton ile Hindistan, 33,9 milyar ton ile Ukrayna, 31,3 milyar ton ile Kazakistan ve 30,4 milyar ton ile Güney Afrika izlemektedir. Bunların dışındaki ülkelerde ise toplam 85,8 milyar ton kömür rezervi bulunmaktadır (Bkz. Şekil 5 ve Şekil 6). Kaynak: TKİ, Taşkömürü Sektör Raporu, 2012 Şekil 5. Enerji Kaynaklarının Tahmin Edilen Ömürleri 11

36 Kaynak: BP Statistical Review of Word Energy June,2010 Şekil Yılı Dünya Kömür Rezervlerinin Ülkelere Göre Dağılımı (milyar ton) Dünya rezervlerinin %60 ı ABD, Rusya ve Çin de bulunmakla birlikte, en büyük pay Asya Kıtası ndadır. Türkiye toplam 2,343 milyar ton kömür rezerviyle dünya kömür rezervinin %0,3 üne sahiptir (Bkz. Şekil 7) (BP, 2012). Kaynak: BP Statistical Review of Word Energy June,2012 Şekil 7. Dünya Kömür Rezerv Payları 12

37 Dünya kömür üretimi 2008 yılında 6,8 milyar ton olan dünya kömür üretimi 2009 yılı sonunda yaklaşık %2,2 oranında artarak 6,9 milyar ton olarak gerçekleşmiştir. Taşkömürü üretimi 2009 yılında yaklaşık 6 milyar ton olup, bir önceki yıla göre (5,8 milyar ton) %3,4 oranında artış göstermiştir. Dünya linyit üretimi ise 2008 yılında 965 milyon ton iken 2009 yılında 913 milyon ton ile %5,4 oranında azalmıştır. Almanya 2009 yılındaki 169,9 milyon ton linyit üretimi ile dünyanın en büyük linyit üreticisi olmaya devam etmektedir (IEA, 2010). Dünya kömür üretiminin neredeyse yarısını sağlayan Çin, 2009 yılında milyon ton üretim gerçekleştirmiştir. Bu ülkeyi, 973 milyon ton ile ABD, 558 milyon ton ile Hindistan, 409 milyon ton ile Avustralya, 298 milyon ton ile Rusya, 253 milyon ton ile Endonezya ve 250 milyon ton ile de Güney Afrika izlemektedir (Bkz. Şekil 8). Kaynak: BP Statistical Review of Word Energy June,2010 Şekil Yılı Dünya Kömür Üretimleri (milyon ton) Dünya elektrik üretiminde kömürün payı Dünya kömür üretiminin yaklaşık %65 i elektrik üretimi amacıyla kullanılmaktadır. Diğer kullanımları ise ısınma, demir çelik ve çimento sektörlerinde yoğunlaşmıştır. Dolayısıyla kömür, elektrik üretimi amacıyla kullanılan yakıtlar arasında en yaygın olanıdır. Kömürün elektrik üretiminde en yüksek oranda kullanılan yakıt olma niteliğinin öngörülebilir bir gelecekte de değişmeyeceği tahmin edilmektedir (TKİ, 2010) yılı itibariyle dünya elektrik enerjisi üretiminde kömür %42 oranında kullanılmış olup 2035 yılında da bu payın %43 olması öngörülmektedir (IEA, 2010). Çeşitli ülkelerdeki elektrik üretiminde kömür kullanım payları, Güney Afrika Cumhuriyeti nde %93, Polonya da %92, Çin de %79, Avustralya da %77, Kazakistan da %70, Hindistan da %69, İsrail de %63, Çek Cumhuriyeti nde %60, Fas ta %55, Yunanistan da %52, ABD de %49 ve Almanya da %46 şeklindedir (Bkz. Tablo 7). 13

38 Tablo 7. Bazı Ülkelerde Kömürün Elektrik Üretimindeki Payı Ülke % Ülke % Güney Afrika 93 İsrail 63 Polonya 92 Çek Cumhuriyeti 60 Çin 79 Fas 55 Avustralya 77 Yunanistan 52 Kazakistan 70 ABD 49 Hindistan 69 Almanya 46 Kaynak: U.S. Energy Information Administration / Annual Energy Outlook 2010 Türkiye'de kömürün elektrik üretimindeki payı Türkiye'de 2012 Şubat ayı sonu itibariyle kömüre dayalı termik santrallerin kurulu gücü ,7 MW'tır. Bunun 8.139,7 MW'ı linyit, 335 MW'ı yerli taşkömürü, MW'ı ithal kömür santralidir. 14

39 BÖLÜM II PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KONUMU

40 BÖLÜM II. PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KONUMU II.1 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı (Plan Notları ve Hükümleri), Onaylı Nazım İmar Planı ve Uygulama İmar Planı (Plan Notları ve Lejantları Üzerinde, Değil İse Mevcut Arazi Kullanım Haritası Üzerinde Gösterimi) (Tesisin Kurulacağı Alanın Çevresinde Yer Alan Sanayi, Yerleşim Yerleri İle İlgili Detaylı Bilgiler) Proje (Termik Santral, İskele, Kül Depolama Alanı vb. Diğer Üniteler) Yer Seçimi (İlgili Valilik veya Belediye Tarafından Doğruluğu Onanmış Olan Faaliyet Yerinin, Lejant ve Plan Notlarının Da Yer Aldığı 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planının İlgili Paftası, Plan Hükümleri, Lejantı Proje Sahasının Bu Plan Üzerinde Gösterilmesi. Doğruluğu Onanmış Olan Faaliyet Yerinin, Lejant ve Plan Notlarının Da Yer Aldığı 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı (Plan Notları ve Hükümleri), Onaylı Nazım İmar Planı ve Uygulama İmar Planı (Plan Notları ve Lejantları Aslının Aynıdır Islak Tasdikli) Üzerinde Gösterimi, Kıyı Yapılarına İlişkin Onaylı 1/1.000 ve 1/5.000 Ölçekli İmar Planları Aslının Aynıdır Islak Tasdikli Proje Sahasının Yeri Proje konusu faaliyet; Adana İli, Yumurtalık İlçesi, Sugözü (Hunutlu) Köyü sınırları içerisinde yer almaktadır. Faaliyet alanı, 1/ ölçekli Mersin O35-b4 paftasında yer almaktadır. Proje sahası yaklaşık ,9 m 2 lik bir alan üzerinde kurulacaktır. HTES; Yumurtalık İlçesi nin 7,5 km doğusunda, Sugözü (Hunutlu) Köyü nün 1,5 km güneybatısında, Demirtaş Köyü nün 2,8 km doğusunda, Herekli Mahallesi nin 2,6 km güney-güneydoğusunda yer almaktadır. Söz konusu proje sahasının 1,8 km doğusunda İSKEN Sugözü Termik Santrali bulunmaktadır. Santralin işletmeye alınmasıyla birlikte kömürün yanması sonucu oluşacak SO 2 nin giderilmesi amacıyla sistemde kullanılacak olan kalker, Adana İli, Ceyhan İlçesi, Dokuztekne Köyü sınırları dâhilinde bulunan IB ruhsat numaralı kalker ocağından temin edilecektir. Söz konusu malzeme, proje sahasına kamyonlar vasıtasıyla taşınacaktır. Proje kapsamında kömürün yanması sonucunda açığa çıkacak küllerin piyasaya satışından sonra arta kalan kül olması durumunda bir adet kül depolama sahası projelendirilmiştir. Söz konusu saha, proje sahası sınırlarında konumlandırılmıştır. Benzer şekilde, kömür stok alanı da proje sahası sınırları içerisinde yer almaktadır. Projenin yer bulduru haritası Şekil 9 da, uydu fotoğrafları Şekil 10 da, proje sahasına ilişkin fotoğraflar Fotoğraf 1, Fotoğraf 2, Fotoğraf 3 ve Fotoğraf 4 te sunulmuştur. Proje sahasının koordinatları Tablo 8 de, kıyı kenar çizgisi işlenmiş 1/ ölçekli Topografik Harita ve Genel Yerleşim Planı ise Ek 3 te sunulmuştur. 15

41 Şekil 9. Yer Bulduru Haritası 16

42 Santral Alanı Şekil 10. Proje Sahasını Gösteren Uydu Görüntüsü 17

43 Fotoğraf 1. Proje Sahasına Ait Fotoğraflar-1 Fotoğraf 2. Proje Sahasına Ait Fotoğraflar-2 18

44 Fotoğraf 3. Proje Sahasına Ait Fotoğraflar-3 Fotoğraf 4. Proje Sahasına Ait Fotoğraflar-4 19

45 Tablo 8. Koordinatlar Koor. Sırası : Sağa Değer, Yukarı Değer Koor. Sırası : Enlem,Boylam Saat Yönünde Saat Yönünde: Derece.kesir Eleman Sırası: Sağa (Y):Yukarı (X) Eleman Sırası: Enlem:Boylam Datum : ED-50 Datum : WGS-84 Türü : UTM Türü : COĞRAFİ D.O.M. : 33 D.O.M. : - Z.O.N : 36 Z.O.N : - Ölçek Fak. : 6 derecelik Ölçek Fak. : 6 derecelik SANTRAL SAHASI , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,85348 KÜL DEPOLAMA SAHASI , , , , , , , , , , , , , , , ,85806 İSKELE , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , DOLGU SAHASI , , , , , , , , , , , , , , , , SUALMA BORU HATTI , , , , , , , , DEŞARJ BORU HATTI , , , , , , , ,

46 Proje Sahasının Mülkiyet Durumu HTES Projesi, Adana İli, Yumurtalık İlçesi, Sugözü (Hunutlu) Köyü sınırları içerisinde kurulacaktır. Projenin yardımcı üniteleri olan dolgu alanı, iskele, sualma yapısı ve deşarj yapısı ise kıyı kenar çizgisinin deniz tarafında kalan ve devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan deniz alanında tesis edilecektir. Deniz alanında yapılacak yardımcı üniteler için Milli Emlak Genel Müdürlüğü'nden kiralama yapılacaktır. Termik santral için toplam ,9 m 2 alan kullanılacaktır. Kullanılacak arazinin ,4 m 2 'si şahıs, ,6 m 2 'si hazine+itirazlı arazi ve geri kalan ,9 m 2 lik arazi ise orman arazidir. Proje kapsamında kullanılacak tarım ve diğer şahıs arazileri için kamulaştırma işlemi yapılacaktır. Bu alanlarının kamulaştırma işlemleri; 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu nun 19. Maddesi ve 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu na göre yapılacaktır. Proje sahasındaki orman vasıflı araziler için kamulaştırma söz konusu olmayıp, bu alanlar için 6831 sayılı Orman Kanunu nun 17/3. Maddesi gereğince gerekli izinler alınacak ve Orman Genel Müdürlüğü nün talimatları doğrultusunda hareket edilecektir. Proje sahasında yer alan tarım alanlarının tarım dışı amaçla kullanılması; 3083 sayılı Sulama Alanlarında Arazi Düzenlemesine Dair Tarım Reformu Kanununun 19. ve uygulama yönetmeliğinin 65. Maddeleri ile Tarım Arazisinin Korunması ve Değerlendirilmesi Teknik Talimatının 9.3.maddesi kapsamında uygun bulunmuş olup, Adana Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü nden alınana Tarım Dışı Kullanım İzni Ek-1'de verilmiştir. Proje Sahasının Çevre Düzeni Planları Açısından Değerlendirilmesi Proje sahası; tarihinde Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından onaylanan Mersin- Adana Planlama Bölgesi 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı nda, Enerji Üretim ve Depolama Alanı olarak işaretlenen alan içerisinde kalmaktadır (Bkz. Şekil 11 ve Ek 3). Şekil 11. 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı 21

47 EMBA ELEKTRİK ÜRETİM A.Ş. 1/ Ölçekli Adana Karataş-Yumurtalık Kıyı Kesimi Çevre Düzeni Planı nda "Tarım" ve "İkincil Konut Alanı" olarak işaretlenen alan içerisinde kalmaktadır (Bkz. Şekil 12 ve Ek 3). Şekil 12. 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı 22

48 1/5.000 ölçekli Nazım İmar Planı nda Termik Santral Alanı olarak işaretlenen alan içerisinde kalmaktadır (Bkz. Şekil 13 ve Ek 3). Şekil 13. 1/5.000 Ölçekli Mevzii İmar Planı 23

49 1/1.000 ölçekli Uygulama İmar Planı nda Termik Santral Alanı olarak işaretlenen alan içerisinde kalmaktadır (Bkz. Şekil 14 ve Ek 3). Şekil 14. 1/1.000 Ölçekli Mevzii İmar Planı Proje kapsamında planlanan iskele ve dolgu alanı için "İskele Uygulama İmar Planı" hazırlatılmış olup, iskele için imar planı istenen alana ilişkin Adana Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü'nden uygun görüş alınmıştır (Bkz, Ek-1 ve Ek-3). Proje sahası ve yakın çevresi ile ilgili olarak mülga Bayındırlık ve İskân Bakanlığı Teknik Araştırma ve Uygulama Dairesi tarafından 3621 sayılı Kıyı Kanunu kapsamında çalışmalar yapılmış ve tarihinde onaylanmıştır. Kıyı kenar çizgisi ile deniz arasında kalan alanlar Kıyı Kanunu kapsamındadır. Bu nedenle kıyı kenar çizgisinden itibaren birinci 50 m sınırı içerisinde yapılaşma yasağı söz konusu olup, ikinci 50 m sınırı içerisinde kalan yerlerde ise, günübirlik yapıların yapılması uygundur. Kıyı kenar çizgisinin işlenmiş olduğu Genel Yerleşim Planı Ek 3 te sunulmuştur. 24

50 Proje Sahasının Yakın Çevresindeki Yerleşim Yerleri HTES; Yumurtalık İlçesi nin 7,5 km doğusunda, Sugözü Köyü nün 1,5 km güneybatısında, Demirtaş Köyü nün 2,8 km güneydoğusunda ve Herekli Mahallesi nin 2,6 km güney-güneydoğusunda planlanmaktadır (Bkz. Şekil 15). Şekil 15. Proje Sahası Civarındaki Yerleşim Yerleri Proje Sahasının Yakın Çevresindeki Sanayi Tesisleri Yumurtalık bölgesi, enerji yatırımlarının oldukça fazla olduğu bir yerleşimdir. Planlanan projenin yer aldığı sahanın yakın çevresinde yer alan tesisler Tablo 9 ve Şekil 13 te sunulmuştur. Tesisi Adı Tablo 9. Proje Sahasının Yakın Çevresinde Yer Alan Tesisler Doğu Akdeniz Petrokimya ve Rafineri 700 İsken Termik Santrali Sanko Petro-Kimya Tesisi Proje Sahasına Mesafesi (~m) Bununla beraber proje sahasına yaklaşık m mesafede BOTAŞ a ait boru hattı yer almaktadır. Yapılması planlanan santralin tarih ve sayılı Ham Petrol ve Doğal Gaz Boru Hattı Tesislerinin Yapımı ve İşletilmesine Dair Teknik Emniyet ve Çevre Yönetmeliği açısından herhangi bir sakınca bulunmamaktadır (Bkz. Ek 1). 25

51 Kaynak: Mevzii İmar Planı, Şekil 16. Proje Sahasının Yakın Çevresinde Yer Alan Tesisler Proje Sahasının Yakın Çevresindeki Kıyı Yapıları Proje sahasının yakın çevresindeki enerji tesislerine ait kıyı kullanımları mevcuttur. Proje sahasının yaklaşık 3,4 km doğusunda Sugözü Enerji Santrali ne ait iskele, 4,5 km doğusunda Sanko Petrokimya Tesisi İskelesi, 8,2 km doğusunda Bakü-Tiflis-Ceyhan Boru Hattı Projesine ait iskele ve yine yaklaşık 10 km doğusunda Boru Hatları İle Petrol Taşıma Anonim Şirketi (BOTAŞ) ne ait iskele bulunmaktadır (Bkz. Tablo 10 ve Şekil 17). Tesisi Adı Tablo 10. Proje Sahasının Yakın Çevresinde Yer Alan Kıyı Yapıları Yumurtalık Sugözü Termik Santral İskelesi 3,4 Sanko İskelesi 4,5 Ceyhan Haydar Aliyev Terminali 8,2 Ceyhan Botaş Limanı 10 Ceyhan Bayraktar İskelesi 16 Ceyhan Toros Gübre İskelesi 16,5 HTES İskelesine Mesafesi (~km) 26

52 Kaynak: Şekil 17. Proje Sahasının Yakın Çevresinde Yer Alan Kıyı Yapıları Proje kapsamında BOTAŞ International Limited ten alınan ve yapılması planlanan faaliyetin, Ceyhan Hayvar Aliyev Deniz Terminali faaliyetleri açısından herhangi bir sakıncasının olmadığına dair görüşleri Ek 1 de sunulmuştur. II.2 Proje Kapsamındaki Faaliyet Ünitelerinin Konumu (Bütün İdari ve Sosyal Ünitelerin, Teknik Alt Yapı Ünitelerinin Varsa Diğer Ünitelerin Proje Alanı İçindeki Konumlarının Vaziyet Planı Üzerinde Gösterimi, Bunlar İçin Belirlenen Kapalı ve Açık Alan Büyüklükleri, Binaların Kat Adetleri ve Yükseklikleri, Temsili Resmi) Proje Kapsamındaki Faaliyet Ünitelerinin (Termik Santral Ve İskele, Kül Depolama Alanı vb. Diğer Üniteler) Konumu (Bütün İdari ve Sosyal Ünitelerin, Teknik Altyapı Ünitelerinin Varsa Diğer Ünitelerin Yerleşim Planı, Bunlar İçin Belirlenen Kapalı ve Açık Alan Büyüklükleri, Binaların Kat Adetleri ve Yükseklikleri, Temsili Resmi, Kıyı-Kenar Çizgisinin ve Batimetrik Bilgilerin Vaziyet Planı na İşlenmesi ve Koordinat Noktalarının Gösterilmesi) Proje sahasında tesis edilecek olan binaların öngörülen adet, boyut ve alanları Tablo 11 de, ünitelerin proje sahasındaki genel yerleşimleri ile kıyı kenar çizgisinin işlenmiş olduğu Genel Yerleşim Planı Ek 3 te sunulmuştur. Tesisin tamamlandıktan sonraki temsili görüntüleri ise Fotoğraf 5 ila Fotoğraf 17 arasında sunulmaktadır. Ünite Tablo 11. Proje Ünitelerinin Öngörülen Yerleşim Alanları Alan (~m²) Kömür stok alanı Yardımcı kazan 560 Soğutma suyu havuzu Şalt sahası Fuel-oil istasyonu Kül siloları Kömür bunkeri

53 Ünite Alan (~m²) Atıksu arıtma tesisi Hidrojen üretim tesisi Kireç deposu Kireç hazırlama ünitesi Yangın söndürme binası Klorlama ünitesi 150 Ambar Atölye Fotoğraf 5. Proje Sahasının Temsili Görüntüsü-1 28

54 Fotoğraf 6. Temsili Termik Santral Görüntüsü-1 (Shanghai Caojing Power Plant, China) Fotoğraf 7. Temsili Termik Santral Görüntüsü-2 (Shanghai Caojing Power Plant, China) 29

55 Fotoğraf 8. Temsili Termik Santral Görüntüsü-3 (Shanghai Caojing Power Plant, China) Fotoğraf 9. Temsili Termik Santral Görüntüsü-4 (Shanghai Caojing Power Plant, China) 30

56 Fotoğraf 10. Soğutma Sistemi Temsili Görüntüsü Fotoğraf 11. Kömür Stok Alanının Temsili Görüntüsü-1 31

57 Fotoğraf 12. Kömür Stok Alanının Temsili Görüntüsü-2 Fotoğraf 13. Kömürün Taşınacağı Konveyör Bant Sisteminin Temsili Görüntüsü 32

58 Fotoğraf 14. BGD Ünitesinin Temsili Görüntüsü Fotoğraf 15. DeNO x Ünitesinin Temsili Görüntüsü 33

59 Fotoğraf 16. Elektrostatik Filtre Ünitesinin Temsili Görüntüsü 34

60 BÖLÜM III PROJENİN EKONOMİK VE SOSYAL BOYUTLARI

61 BÖLÜM III. PROJENİN EKONOMİK VE SOSYAL BOYUTLARI III.1 Projenin Gerçekleşmesi İle İlgili Yatırım Programı ve Finans Kaynakları HTES projesi kapsamında, yılda yaklaşık olarak GWh net elektrik üretimi olması planlanmaktadır. Proje, MW (2x600 MW e ) kurulu gücünde inşa edilecektir. Proje nin toplam maliyeti Euro ( ) olarak tahmin edilmektedir. Buna göre, finansmanın %30 unun öz sermaye ve %70 inin ise yerli ve/veya yabancı kredilerden karşılanması planlanmaktadır. III.2 Projenin Gerçekleşmesi İle İlgili İş Akım Şeması veya Zamanlama Tablosu Proje nin inşaat aşaması 40 ay, işletme ömrü ise yaklaşık 30 yıl olarak planlanmaktadır. HTES projesi kapsamında hazırlanan İş Termin Planı Ek 2 de verilmiştir. III.3 Projenin Fayda-Maliyet Analizi Projenin Faydaları Gelişmekte olan ülkelerde enerji, sanayileşme ve buna paralel olarak elektrik kullanımının artması ile giderek önem kazanmıştır. Ülkemiz açısından değerlendirildiğinde ise söz konusu ihtiyaç gün geçtikçe daha da artmaktadır. Proje ile yılda yaklaşık olarak GWh net elektrik üretimi sağlanacak olup, ülkemizde yaşanması muhtemel arz açığının kapanması için katkı sağlanmış olacaktır. Söz konusu projenin inşaat ve işletme aşamaların çalışacak kalifiye personel dışında, çalışacak vasıfsız personelin bölge halkından sağlanması planlanmaktadır. Böylece bölgedeki mevcut işsizlik koşullarında istihdam imkânı da yaratacaktır. Yapılması planlanan proje ile; Her yıl artan elektrik enerjisi talebinin karşılanması, Ulusal elektrik sistemindeki istikrarın sağlanması, Bölgede ve ülkede sayıları hızla artan sanayi tesislerine sağlıklı ve sürekli enerji sağlanması, Bölgede istihdamın sağlanması ve işsizliğin azaltılması planlanmaktadır. Projenin Maliyeti Proje kapsamında yapılan fizibilite çalışmalarına göre; proje maliyetinin yaklaşık olacağı ve tam yük çalışma kapasitesi olarak saat/yıl alınacağı belirlenmiştir. III.4 Proje Kapsamında Olmayan Ancak Projenin Gerçekleşmesine Bağlı Olarak, Proje Sahibi veya Diğer Yatırımcılar Tarafından Gerçekleştirilmesi Tasarlanan Diğer Ekonomik, Sosyal ve Altyapı Projeleri HTES'nin işletilmesiyle birlikte yıllık üretilecek enerji miktarı GWh mertebesinde olacaktır. HTES ile üretilecek elektrik enerjisi, bir taraftan 2 km mesafedeki Sugözü şalt tesisine, diğer taraftan da yaklaşık 500 m mesafedeki Sedef 2 şalt tesisine bağlanacak ve ulusal şebeke ile irtibatlandırılacaktır (Bkz. Ek 1). 35

62 III.5 Proje Kapsamında Olmayan Ancak Projenin Gerçekleşebilmesi İçin İhtiyaç Duyulan ve Yatırımcı Firma veya Diğer Firmalar Tarafından Gerçekleştirilmesi Beklenen Diğer Ekonomik, Sosyal ve Altyapı Faaliyetleri Ulaşım Proje kapsamında herhangi bir bağlantı yolu yapılmayacak olup, ulaşım için Demirtaş Köyü nden geçen ve proje sahasına yaklaşık 3,5-4 km mesafede bulunan mevcut toprak yol kullanılacaktır. Gerekli olması halinde mevcut yollarda iyileştirme çalışma yapılabilecektir. Buna ilaveten proje sahası D817 karayoluna yaklaşık 3,5 km mesafededir (Bkz. Şekil 18). 3,5 km Proje Sahası 3,5 km Şekil 18. Proje Sahasına Ulaşım İçin Kullanılacak Yol Güzergâhı Proje sahasına ulaşım Santral sahası, kül depolama sahası ve kömür stok alanı aynı sınırlar içerisinde yer aldığından söz konusu sahalara ulaşım için Demirtaş Köyü nden geçen mevcut toprak yol kullanılabilecektir. Proje sahasına ulaşım için herhangi bir bağlantı yolu yapılmayacak olup, gerektiğinde mevcut yollarda iyileştirme çalışmaları yapılabilecektir. Buna ilaveten, saha sınırları içinde, tüm ünitelere ulaşımın sağlanabilmesi için servis yolları yapılacaktır. Yeni yol yapılması durumunuda kazı işleri yamaçlardan aşağıya toprak kaydırmayacak şekilde ekskavatörlerle yapılacaktır. Kalker sahasına ulaşım Proje kapsamında baca gazı arıtma sisteminde kullanılacak olan kalker, Adana İli, Ceyhan İlçesi, Dokzutekne Köyü sınırlarındaki ruhsatlı ocak alanından temin edilerek, üstü kapalı kamyonlar vasıtasıyla proje sahasına getirilecektir. Söz konusu ocak alanı Şekil 19 da gösterilmiş olup, proje sahasına yaklaşık 23 km mesafededir. 36

63 Şekil 19. Kalker Sahasının Yeri ve Kalkerin Taşınmasında Kullanılacak Yol Güzergâhı Mevzuat açısından değerlendirme Proje kapsamında kurulacak tüm tesislere ve yapılara ilişkin yer planlamasında Karayolu Kenarında Yapılacak ve Açılacak Tesisler Hakkında Yönetmelik hükümlerine ve Karayolu Kamulaştırma Sınırı Çekme Payı na uyulacaktır. İnşaat ve işletme aşamasında karayollarının kullanılması durumunda 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu ve karayolları ile ilgili çıkarılan tüm kanun ve yönetmeliklere uyulacaktır. Projenin inşaat ve işletme aşamalarında gerekli olacak tüm malzemelerin taşınması sırasında 2918 sayılı "Trafik Kanunu" ve bu kanuna istinaden karayolları ile ilgili olarak çıkarılan tüm kanun ve yönetmeliklere uyulacaktır. Karayolları 5. Bölge Müdürlüğü nün görüşleri doğrultusunda inşaat ve işletme aşamalarında karayoluna giriş-çıkışlarda trafik güvenliği açısından her türlü güvenlik önlemi proje sahibince alınacaktır. İnşaat ve işletme aşamalarında yollara zarar verilmeyecek, verilmesi durumunda tüm zarar Karayolları 5. Bölge Müdürlüğü ile yapılacak protokol çerçevesinde proje sahibince karşılanacaktır. Buna ilaveten, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren "Tehlikeli Maddelerin Karayolu ile Taşınması Hakkında Yönetmelik" ve tarih ve sayılı Karayolları Kenarında Yapılacak ve Açılacak Tesisler Hakkındaki Yönetmelik in 26. Maddesinde belirtilen geri çekme mesafelerine uyulacak olup, buralarda yapılacak her türlü çalışma ile ilgili Karayolları 5. Bölge Müdürlüğü ile protokol yapılacaktır. 37

64 Planlanan projenin mühendislik çalışması esnasında Karayolları 5. Bölge Müdürlüğü nün görüşü talep edilmiş, söz konusu kurumun Ek 1 de sunulan görüşünde, bahse konu projenin karayolu ağındaki mevcut ve tasarı halindeki herhangi bir proje ile çakışmadığı belirtilmiştir. Barınma Çalışanların büyük bir kısmı yöreden temin edileceğinden, bu personeller, yörede kendi imkanları ile barınabilecektir. Ancak projenin inşaat aşamasında çalışacak ve yöre halkından olmayan personelin barınma ihtiyaçlarının karşılanabilmesi için proje sahasında geçici olarak bir şantiye alanı tesis edilecek ve şantiye alanında personelin konaklayabileceği prefabrik yapılar bulunacaktır. Atıksu Arıtma Tesisi İnşaat aşamasında çalışacak personelden kaynaklı atıksuların bertaraf edilmesi amacıyla inşaat aşamasında paket atıksu arıtma tesisi kurulacaktır. III.6 Kamulaştırma ve/veya Yeniden Yerleşimin Nasıl Yapılacağı Kamulaştırma Kamulaştırma işlemleri, 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu nun 19. Maddesi ve 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu na göre yapılacaktır. Proje kapsamında gerçekleştirilecek olan kamulaştırma çalışmaları kapsamında özel mülkiyet sahipleri ile öncelikli olarak karşılıklı anlaşma yoluna gidilecek, anlaşmazlık olması durumunda ise yasalara uygun olarak hareket edilecektir. Proje sahasındaki orman vasıflı araziler için kamulaştırma söz konusu olmayıp, bu alanlar için 6831 Sayılı Orman Kanunu nun 17/3. Maddesi gereğince gerekli izinler alınacak, izin işlemleri Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü nün tarihli ve sayılı yazısı ile yayımlanan 2011/10 Genelgesi kapsamında yürütülecektir. Yeniden Yerleşim Proje kapsamında yeniden yerleşim yapılmayacaktır. III.7 Diğer Hususlar Proje kaspamında, Adana Orman Bölge Müdürlüğü nün tarih ve sayılı yazısı ile Kamu Yararı ve Zaruret Halinin Tespiti Raporu onaylanmış olup, Orman Genel Müdürlüğü nde ön izin ile ilgili işlemler hali hazırda devam etmektedir. Bu kapsamda ÇED sürecinin tamamlanmasının ardından söz konusu ön izin alınacak, alınamaması durumunda ise yatırımcı firma hiçbir hak talep etmeyecektir. 38

65 BÖLÜM IV TERMİK SANTRAL, İSKELE, KÜL DEPOLAMA TESİSİ VB. DİĞER ÜNİTELER KAPSAMINDA ETKİLENECEK ALANIN BELİRLENMESİ VE BU ALAN İÇİNDEKİ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİN AÇIKLANMASI

66 BÖLÜM IV. TERMİK SANTRAL, İSKELE, KÜL DEPOLAMA TESİSİ VB. DİĞER ÜNİTELER KAPSAMINDA ETKİLENECEK ALANIN BELİRLENMESİ VE BU ALAN İÇİNDEKİ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİN AÇIKLANMASI (*) IV.1 Projeden Etkilenecek Alanın Belirlenmesi (Etki Alanının Nasıl ve Neye Göre Belirlendiği Açıklanacak ve Etki Alanı Harita Üzerinde Gösterilecek) Projeden etkilenecek alanın belirlenebilmesi için projeden kaynaklanan çevresel, ekonomik ve sosyal boyutlardaki etkilerin tümünün bir arada değerlendirilmesi gerekmektedir. Yapılması plananan tesisten kaynaklanacak etkiler hava kalitesi modelleme çalışması, flora ve fauna, gürültü, vb. etkenler göz önünde bulundurularak tayin edilmiştir. Projenin çevresel etki alanları için inşaat ve işletme aşamaları gözönüne alındığında, uzun ve kısa dönemli olmak üzere bazı etkiler meydana gelecektir. Arazi hazırlık ve inşaat aşamasındaki çevresel etkiler (toz, gürültü, gaz emisyonları vb.), inşaat çalışmaları tamamalandığında ortadan kalkacak mahiyette olup, kısa sürelidirler. Planlanan tesisin arazi hazırlık ve inşaat aşamasındaki çevresel etki alanı yapılan toz ve gürültü raporları neticesinde etki alanı 200 m olarak belirlenmiştir. Yani proje sahası merkez olmak üzere 200 m yarı çapındaki alan projenin inşaat faaliyetlerinden etkilenecek alandır. Bu etkilere ait bilgiler ve alınacak önlemlerle ilgili detaylı bilgiler Bölüm V.1 de sunulmuştur. Proje kapsamında yapılan hava kalitesi modelleme raporunda, yer seviyesi toz emisyonu değerleri hesaplanmış ve tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği (SKHKKY) Ek 2'de belirtilen uzun ve kısa vadeli sınır değerler (UVS ve KVS) ile mukayese edilmiştir. İşletme aşamasında meydana gelecek çevresel etkiler, inşaat aşamasında meydana gelecek olan çevresel etkilere nazaran daha uzun sürelidir. Projenin işletme aşamasındaki etki alanının belirlenmesinde en belirleyici unsur baca yüksekliğidir. Yapılan çalışmalarda tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği (SKHKKY) Ek-2.b.1 de belirtilen etki alanı tanımı göz önüne alınmıştır. Buna göre söz konusu yönetmelikte, inşası planlanan tesisin baca yüksekliğinin 50 katı yarıçapına sahip bir alan, etki alanı olarak tanımlanmaktadır. Bu bağlamda, proje kapsamında tesis edilecek olan baca yüksekliği 180 m olduğundan, planlanan tesis için yönetmelikte belirlenen etki alanı tanımına göre 9 km lik yarıçaplı alan, tesisin etki alanını oluşturmaktadır (Bkz. Şekil 20 ve Şekil 21). Modelleme girdileri, sonuçları, kullanılan yöntemler ve değerlendirilmeleri ile ilgili detaylı bilgiler Bölüm V.2 de verilmiştir. 39

67 Şekil 20. İnşaat Aşaması Proje Etki Alanı Haritası 40

68 EMBA ELEKTRİK ÜRETİM A.Ş. Şekil 21. İşletme Aşaması Proje Etki Alanı Haritası 41

69 IV.2 Etki Alanı İçerisindeki Fiziksel ve Biyolojik Çevrenin Özellikleri ve Doğal Kaynakların Kullanımı ( * ) IV.2.1 Meteorolojik ve İklimsel Özellikler (Bölgenin genel ve yerel iklim koşulları, projenin bulunduğu mevkiinin topografik yapısı, aylık, mevsimlik ve yıllık sıcaklık, yağış ve nem dağılımı, buharlaşma durumu ve bunların grafikleri, proje alanının sisli, kar yağışlı, karla örtülü günler, en yüksek kar örtüsü ve kar kalınlığı vs. gibi sayılı günler dağılımı, enverziyonlu gün sayıları, kararlılık durumu, rüzgar yönü ve hızı, rüzgar hızı dağılımları, yıllık ve mevsimlik rüzgar gülü, fırtınalı günler sayısı, vb.) Bölgenin Genel İklim Koşulları Adana İli nde iki tip iklim görülmektedir. Birinci tip; kıyı ve ovalardaki Akdeniz iklimi, ikincisi ise yüksek yerlerdeki karasal iklimdir. Akdeniz ikliminin karakteri yazlar sıcak ve kurak, kışların ılık ve yağışlı olmasıdır. Adana İli nin kuzey kısımları yüksek dağlarla çevrilmiş olması dolayısıyla kuzey rüzgârlarına karşı kapalı oluşu yaz aylarının çok sıcak geçmesine neden olmaktadır. Yağışların yarısı kış aylarında diğer yarısı da ilkbahar ve sonbaharda görülmektedir. Proje kapsamında, Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu na ait uzun yıllar bülteni ( ) kullanılmıştır (Bkz. Ek 4). Basınç i. Ortalama Basınç: Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama basınç 1.009,4 hpa'dır (Bkz. Tablo 12 ve Şekil 22). ii. Maksimum Basınç: Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre ölçülen maksimum basınç 1021,2 hpa ile Ocak ayında gerçekleşmiştir (Bkz. Tablo 12 ve Şekil 22). iii. Minimum Basınç: Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre ölçülen minimum basınç 987,7 hpa ile Ocak ayında gerçekleşmiştir (Bkz. Tablo 12 ve Şekil 22). Aylar Tablo 12. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonları Basınç Değerleri Basınç (hpa) Ortalama Basınç (hpa) Maksimum Basınç (hpa) Minimum Basınç (hpa) Ocak 1.014, ,5 993,5 Şubat 1.012, ,7 991,3 Mart 1.011, ,4 987,7 Nisan 1.008, ,8 994,1 Mayıs ,1 996,1 Haziran 1.005, ,8 Temmuz 1.002, ,8 994,2 Ağustos 1.003, ,5 996,3 Eylül 1.007, ,2 Ekim , ,1 Kasım 1.013, ,6 Aralık 1.014, ,5 992,4 Yıllık 1.009, ,2 987,7 * Bu Bölümde Proje İçin Seçilen Yerin Çevresel Özellikleri Verilirken Etki Alanı Dikkate Alınmalıdır. Bu Bölümde Sıralanan Hususlar İtibari İle Açıklanırken, İlgili Kamu Kurum Ve Kuruluşlarından, Araştırma Kurumlarından, Üniversitelerden Veya Benzeri Diğer Kurumlardan Temin Edilen Bilgilerin Hangi Kurumdan Ve Kaynaktan Alındığı Raporun Notlar Bölümünde Belirtilir Veya İlgili Harita, Doküman Vb. Belgeye İşlenir. Proje Sahibince Kendi Araştırmalarına Dayalı Bilgiler Verilmek İstenirse, Bunlardan Kamu Kurum Ve Kuruluşların Yetkileri Altında Olanlar İçin İlgili Kurum Ve Kuruluşlardan Bu Bilgilerin Doğruluğunu Belirten Birer Belge Alınarak Rapora Eklenir 42

70 Şekil 22. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu Basınç Değerleri Grafiği Sıcaklık i. Ortalama Sıcaklık: Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama sıcaklık 18,9 0 C'dir (Bkz. Tablo 13 ve Şekil 23). ii. Maksimum Sıcaklık: Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre maksimum sıcaklık 41,4 0 C olarak 26 Haziran 2007 tarihinde ölçülmüştür (Bkz. Tablo 13 ve Şekil 23). iii. Minimum Sıcaklık: Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre minimum sıcaklık -3,5 0 C olarak 9 Şubat 1964 tarihinde ölçülmüştür (Bkz. Tablo 13 ve Şekil 23). Tablo 13. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonları Sıcaklık Değerleri Sıcaklık ( C) Ortalama Sıcaklık ( C) Maksimum Sıcaklık ( C) Minimum Sıcaklık ( C) Maksimum Sıcaklık Günü Maksimum Sıcaklık Yılı Aylar I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Yıllık 10,3 10,8 13,4 17,1 20,9 24,6 27,1 27,8 25,7 21, ,9 18,9 23, ,2 36, , ,4 38,8 32,4 28,4 41,4-2,8-3,5-2,8 0,7 6,4 12, ,3 6,7 0-2,4-3,

71 Aylar Sıcaklık ( C) Yıllık I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Minimum Sıcaklık Günü Minimum Sıcaklık Yılı Şekil 23. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu Sıcaklık Değerleri Grafiği Yağış i. Toplam Yağış Ortalaması: Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama toplam yağış miktarı 795,9 mm dir (Bkz. Tablo 14 ve Şekil 24). ii. Günlük Maksimum Yağış Miktarı: Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre maksimum yağış miktarı 210,8 mm ile Mayıs ayında geçekleşmiştir (Bkz. Tablo 14 ve Şekil 24). Tablo 14. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu Yağış Değerleri Yağış (mm) Toplam Yağış Ortalaması (mm) Maksimum Yağış (mm) Aylar Yıllık I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 122,5 102,8 86,2 62,1 56,9 19,2 9,2 6, ,2 107, ,9 93,7 94,4 68,2 110,3 210,8 136,7 43,8 32,7 113,8 120,4 167,3 105,6 210,8 44

72 Şekil 24. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu Yağış Değerleri Grafiği Ortalama Nem Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama nispi nem %68'dir (Bkz. Tablo 15 ve Şekil 25). Tablo 15. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonları Ortalama Nem Değerleri Nem (%) Ortalama Nem (%) Aylar Yıllık I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 62,2 63,8 67,5 70,9 73,8 74,8 76,3 74, ,3 59,6 63,4 68,0 45

73 Şekil 25. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonları Ortalama Nem Değerleri Grafiği Buharlaşma i. Ortalama Açık Yüzey Buharlaşması: Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama açık yüzey buharlaşması 1.297,2 mm'dir (Bkz. Tablo 16 ve Şekil 26). ii. Maksimum Açık Yüzey Buharlaşması: Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama açık yüzey buharlaşması 15,9 mm ile Temmuz ayında olmuştur (Bkz. Tablo 16 ve Şekil 26). Tablo 16. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu Buharlaşma Değerleri Buharlaşma (mm) Ortalama Açık Yüzey Buharlaşması (mm) Maksimum Açık Yüzey Buharlaşması (mm) Aylar Yıllık I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 43,4 44,6 67,9 97,1 130,4 159,6 183, ,5 111,4 67, ,2 6,1 5 7,1 10,1 10, , ,2 8,6 4,7 15,9 46

74 Şekil 26. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu Buharlaşma Değerleri Grafiği Sayılı Günler i. Kar Yağışlı Günler Sayısı: Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama kar yağışlı günler sayısı 0,1 dir (Bkz. Tablo 17 ve Şekil 27). ii. Kar Örtülü Günler Sayısı: Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama kar örtülü günler sayısı sıfır olarak belirlenmiştir (Bkz. Tablo 17 ve Şekil 27). iii. Sisli Günler Sayısı: Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama sisli günler sayısı 0,3 tür (Bkz. Tablo 17 ve Şekil 27). iv. Dolulu Günler Sayısı Ortalaması: Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama dolulu günler sayısı 1,8 dir (Bkz. Tablo 17 ve Şekil 27). v. Kırağılı Günler Sayısı Ortalaması: Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama kırağılı günler sayısı 0,4 tür (Bkz. Tablo 17 ve Şekil 27). vi. Toplam Orajlı Günler Sayısı Ortalaması: Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama orajlı günler sayısı 33,3 tür (Bkz. Tablo 17 ve Şekil 27). Sayılı Günler Tablo 17. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu Sayılı Günler Tablosu Aylar I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Kar Yağışlı Günler Sayısı 0 0, ,1 Kar Örtülü Günler Sayısı Sisli Günler Sayısı Ortalaması 0-0,1 0, ,3 Dolulu Günler Sayısı Ortalaması 0,2 0,3 0,4 0,3 0, ,1 0 0,2 1,8 Kırağılı Günler Sayısı Ortalaması 0,1 0, ,1 0,4 Toplam Orajlı Günler Sayısı Ortalaması 2 2,8 3,7 3,5 4 2,2 0,6 0,8 2,4 4,6 3,7 3 33,3 Yıllık 47

75 Şekil 27. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu Sayılı Günler Grafiği Maksimum Kar Kalınlığı Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre maksimum kar kalınlığı 2 cm ile Şubat ayında gerçekleşmiştir (Bkz. Tablo 18 ve Şekil 28). Tablo 18. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu Maksimum Kar Kalınlığı Değerleri Aylar Kar Kalınlığı (cm) Yıllık I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Maksimum Kar Kalınlığı (cm)

76 Şekil 28. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu Maksimum Kar Kalınlığı Grafiği Standart Zamanlarda Gözlenen En Büyük Yağış Değerleri, Tekerrür Grafikleri Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu standart zamanlarda gözlenen en büyük yağış değerleri ve yağış şiddet-süre-tekerrür eğrileri Ek 4 te verilmiştir. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu standart zamanlarda gözlenen en büyük yağış değerleri 100 yılda 24 saat içerisinde 181,3 mm olarak görülmektedir. Proje kapsamında gerekli drenaj sistemlerinin tasarımında ve kuşaklama kanallarının tasarımı esnasında Meteoroloji Genel Müdürlüğü tarafından Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu nda kaydedilen standart zamanlarda gözlenen bu değerler dikkate alınacaktır. Fevk Bilgileri Proje aşamasında ve işletme aşamasında bölgeye ait fevk bilgileri de dikkate alınacaktır. Yumurtalık fevk bilgileri aşağıda verilmiştir tarihinde yağış ve sel, dolu olayı gözlenmiştir, Yağış ve sellerden dolayı zirai ürünler zarar görmüş, dolu zirai ürünlere zarar vermiştir tarihinde fırtına olayı gözlenmiştir. Fırtınadan dolayı zirai ürünler, çevre ve yerleşim yerleri zarar görmüştür tarihinde dolu olayı gözlenmiştir. Dolu sebze bahçelerine zarar vermiştir. 49

77 Rüzgar Yıllık, Mevsimlik, Aylık Rüzgâr Yönü Uzun Yıllar Yönlere Göre Rüzgârın Esme Sayıları: Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre yönlere göre rüzgârın esme sayıları toplamları Tablo 19, Tablo 20 ve Tablo 21 ile Şekil 29, Şekil 30 ve Şekil 31 de verilmiştir. Rüzgâr Yönü Tablo 19. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu Yönlere Göre Rüzgârın Esme Sayıları Aylar I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII N NNE NE ENE E ESE SE SSE S SSW SW WSW W WNW NW NNW Yıllık Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre birinci derecede hâkim rüzgâr yönü NE (Kuzeydoğu), ikinci derecede hâkim rüzgâr yönü SW (Güneybatı), üçüncü derecede hâkim rüzgâr yönü ise NNE (KuzeyKuzeybatı) dir. Şekil 29. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu Esme Sayılarına Göre Yıllık Rüzgâr Diyagramı 50

78 Tablo 20. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu İlkbahar ve Yaz Mevsimlerindeki Rüzgârın Esme Sayıları İlkbahar Mart Nisan Mayıs Mevsimlik Yaz Haziran Temmuz Ağustos Mevsimlik N N NNE NNE NE NE ENE ENE E E ESE ESE SE SE SSE SSE S S SSW SSW SW SW WSW WSW W W WNW WNW NW NW NNW NNW Tablo 21. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu Sonbahar ve Kış Mevsimlerindeki Rüzgârın Esme Sayıları Sonbahar Eylül Ekim Kasım Mevsimlik Kış Aralık Ocak Şubat Mevsimlik N N NNE NNE NE NE ENE ENE E E ESE ESE SE SE SSE SSE S S SSW SSW SW SW WSW WSW W W WNW WNW NW NW NNW NNW

79 Şekil 30. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu Esme Sayılarına Göre Mevsimlere Ait Rüzgâr Diyagramı 52

80 Şekil 31. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu Esme Sayılarına Göre Aylık Ait Rüzgâr Diyagramı 53

81 Yönlere Göre Rüzgâr Hızı Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre, yönlere göre ortalama rüzgâr hızları Tablo 22 ve Şekil 32 de verilmiştir. Tablo 22. Uzun Yıllar Yönlere Göre Ortalama Rüzgâr Hızı Değerleri Rüzgâr Yönü Aylar I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII N 2,9 2,8 2,5 2,1 1,7 1,4 1,4 1,5 1,7 2,3 2,6 2,6 2,1 NNE 2,2 2,3 2,2 1,9 1,6 1,4 1,6 1,4 1,6 1,9 2 2,1 1,9 NE 2,4 2,3 2,2 2,1 1,8 1,5 1,8 1,3 1,6 2 2,1 2,2 1,9 ENE 1,9 2 1,9 1,6 1,5 1,4 1,4 1,1 1,3 1,5 1,6 1,8 1,6 E 2,7 2,5 2,4 1,9 1,5 1,4 1,3 1,2 1,3 1,7 2,1 2,5 1,9 ESE 3,1 2,8 2,5 2 1,8 1,7 1,7 1,7 1,8 1,9 2,2 3,2 2,2 SE 3,6 3 2,5 2,4 1,9 1,7 1,8 1,9 1,8 2,1 2,6 3,7 2,4 SSE 2,7 2,4 2,3 2,1 2,1 2,2 2,3 2,2 2,2 1,9 2,2 2,7 2,3 S 3 2,7 2,7 2,9 2,9 3 3,3 3,2 2,8 2,3 2,1 2,6 2,8 SSW 3,2 3,3 3,3 3,5 3,6 3,8 3,9 3,8 3,5 2,7 2,8 3,2 3,4 SW 4,1 3,7 3,7 3,9 3,6 3,6 3,6 3,6 3,4 3,1 3,1 4,1 3,6 WSW 2,8 3,3 3,2 3 2,8 3 2,8 2,8 3 2,6 2,7 3,1 2,9 W 2,4 2,6 2,6 2,4 2,4 2,2 2,1 2 2,3 2,3 2,7 2,5 2,4 WNW 1,9 2 1,9 1,8 1,8 1,8 1,7 1,7 1,8 2,2 2,4 2,1 1,9 NW 1,7 1,8 1,5 1,4 1,5 1,4 1,2 1,2 1,4 1,7 1,8 1,8 1,5 NNW 2,6 2,4 1,9 1,6 1,4 1,2 1,3 1,2 1,4 1,8 2,2 2,4 1,8 Yıllık Şekil 32. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu Ortalama Rüzgâr Hızına Göre Yıllık Rüzgâr Diyagramı 54

82 Ortalama Rüzgâr Hızı: Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama rüzgâr hızı 2,9 m/s'dir (Bkz. Tablo 23 ve Şekil 33). Maksimum Rüzgâr Hızı ve Yönü: Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre maksimum rüzgârın yönü SSW (Güneygüneybatı) olup, maksimum rüzgârın hızı ise 34,9 m/s ile Ekim ayında görülmüştür (Bkz. Tablo 23 ve Şekil 34). Tablo 23. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu Ortalama Rüzgâr Hızı, Maksimum Rüzgâr Hızı ve Rüzgâr Yönü Tablosu Rüzgâr Hızı (m/s) Ortalama Rüzgâr Hızı (m/s) Maksimum Rüzgâr Hızı (m/s) ve Yönü Aylar I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 3,2 3, ,8 3 3,3 3 2,6 2,5 2,7 3 2,9 27,7 ESE 28,6 NNW 30,0 ESE 23,1 NNW 24,7 SSW 20,0 NNW 23,2 NNW 22,0 NW 24,6 WNW 34,9 SSW 25,8 WNW 27,3 SSW Yıllık 34,9 SSW Şekil 33. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu Ortalama Rüzgâr Hızı Grafiği 55

83 Şekil 34. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu Maksimum Rüzgâr Hızı Grafiği Ortalama Fırtınalı Günler Sayısı: Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama fırtınalı günler sayısı 8,4 dir (Bkz. Tablo 24 ve Şekil 35). Ortalama Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayısı: Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama kuvvetli rüzgarlı günler sayısı 41,6 dir (Bkz. Tablo 24 ve Şekil 35). Tablo 24. Ortalama Fırtınalı ve Kuvvetli Rüzgârlı Günler Sayısı Gün Sayısı Fırtınalı Günler Sayısı Ortalaması Kuvvetli Rüzgârlı Günler Sayısı Ortalaması Aylar I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Yıllık 1,4 1,4 0,9 0,6 0,4 0,2 0 0,1 0,1 0,6 1,1 1,6 8,4 5 4,7 4,1 3,9 3,2 2,9 2,9 2,5 1,9 2,4 3,3 4,8 41,6 56

84 Şekil 35. Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu Ortalama Fırtınalı ve Kuvvetli Rüzgârlı Günler Sayısı Grafiği IV.2.2 Bölgesel Jeolojik Özellikler ve Proje Alanının Jeolojisi (jeolojik yapının fizikokimyasal özellikleri, tektonik hareketler, mineral kaynaklar, heyelan, benzersiz oluşumlar, çığ, sel, kaya düşmesi başlıkları altında incelenmesi, proje sahasının 1/ ölçekli genel jeoloji haritası ve inceleme alanına ait büyük ölçekli (1/1.000 ve/veya 1/5.000 lik) jeolojik harita ve lejantı, stratigrafik kolon kesiti, jeoteknik etüt raporu (proje yerinin detaylı jeoloji-jeoteknik etütleri), depremsellik ve doğal afet potansiyeli, bölgedeki kırık ve çatlaklar ile kayma yapacak alanların olup olmadığı, heyelan ve taşkın riski, 1/ ölçekli jeoloji harita ve kesitlerin harita alma tekniğine uygun olarak hazırlanması jeolojik bilgilerin formata uygun olarak detaylandırılması) Bölgesel Jeoloji Adana İli ve çevresi, stratigrafi, yapı ve kaya türü özellikleri açısından, aralarında belirgin ayrımlar bulunan, birbirleriyle tektonik dokanaklı değişik tektonostratigrafik birlikleri kapsamaktadır. Bolkar Dağı birliği, Devoniyen-Alt Tersiyer aralığından çökelmiş karbonat ve kırıntılı kayalar ile beraber olistostrom özellikli kayaları kapsamaktadır. Bozkır birliği, Triyas- Senoniyen aralığında çökelmiş kıta yamacı ve okyanus tipi kayalardan, şelf tipi kayalara kadar değişen farklı fasiyes ve ortamları temsil eden istiflerle asidik tüf, bazik ve ultrabazik kayaları ve serpantinitleri kapsamaktadır. Aladağ birliği, Devoniyen-Kreatase aralığını temsil eden şelf tipi karbonat ve kırıntılı kayaları kapsamaktadır. Geyik Dağı birliği, Kambriyen-Erken Tersiyer aralığına ait karbonat ve kırıntılı kayaları kapsamaktadır. Görbiyes Dağı birliği, olasılıkla Jura-Geç Kretase aralığını temsil eden karbonat istifi ile olistolit ve olistostromal oluşukları kapsamaktadır. Görbiyes Dağı birliği düşük dereceli metamorfizma göstermektedir. Keban-Malatya birliği, Üst Paleozoyik-Alt Kreatase yaş aralığına sahip, metamorfizma geçirmiş, ağırlıklı olarak platform türü metakırıntılı ve metakarbonatlarla temsil edilir. Misis-Andırın birliği, Kreatase-Tersiyer zaman aralığında çökelmiş, melanj nitelikli ve volkanosedimanter fasiyes özellikleri sunar. Örtü birimleri, Tersiyer-Kuvaterner aralığında çökelmiş sığ deniz çökelleri ile pelajik çökellerden oluşur (Adana İli Jeolojik Özellikleri, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Doğu Akdeniz Bölge Müdürlüğü). 57

85 Stratigrafik Jeoloji Bolkar dağı birliği Birlik adını Orta Toroslar da Bolkar dağından alır (Özgül, 1976). Çoğunlukla, yeşil şist fasiyesli metamorfitleri kapsar. Birliğin fosil (mercan ve brachiopod) içeren en yaşlı birimi Devoniyen yaşlı şist ve mermerlerdir (Özgül, 1971). Karbonifer şist, kuvarsit ve kireçtaşı; Permiyen kuvarsit arakatkılı yeniden kristalleşmiş kireçtaşı ile temsil edilir. Triyas şeyl, kuvarsit, kireçtaşı ve dolomit, metamorfizma gösteren bölgede ise mermer arakatkılı, yeşil kloritli, serisitli şistleri kapsar. Üst Kreatase (Senomaniyen-Türoniyen) rudistli kireçtaşı, Maastrihtiyen pelajik kireçtaşı ile temsil edilmiştir. Birliğin en üst birimini Maastrihtiyen ve/veya Paleosen yaşta olistostrom fasiyesinde kayalar oluşturur. Üst Paleozoyik ve Mesozoyik süresince epirojenik hareketler etkili olmuştur (Özgül, 1976). Bozkır birliği Triyas-Senoniyen aralığında çökelmiş okyanus tipi kayalardan şelf tipi kayalara kadar değişen fasiyeste farklı ortamları temsil eden istiflerle asidik tüf, bazik ve ultrabazik kayaları ve serpantinitler kapsayan topluluk Özgül (1976) tarafından adlandırılmıştır. Geniş anlamda bir karışık (Melange) niteliğindedir. Bölgede Aladağ ve Geyik Dağı birliklerinin üzerinde allokton örtüler oluşturan Bozkır birliğine ait ofiyolit ve ofiyolitlerle karışmış karbonat ve kırıntılı kaya topluluğu Karsantı ofiyolit karışığı olarak tanımlanır (Özgül ve Kozlu, 2002). Karsantı ofiyolit karışığı başlıca dünit, harzburgit, piroksenit, gabro gibi ultramafik kayalar ile karbonat, kırıntılı, mafik ve ultramafik kaya bloklarından oluşur. Aladağ birliği Genellikle Devoniyen-Üst Kretase aralığını temsil eden kaya birimlerini kapsayan bu birlik; şelf türü karbonat ve kırıntılı kayalar, olistolit ve olistostromal oluşukları içeren fliş görünüşlü kırıntılı kayalarla temsil edilir. Üst Tiryas da karasallaşma evresinin izleri görülür. Buna bağlı olarak Toros kuşağında kalınlığı 500 m yi bulan kırmızı çakıltaşı, kumtaşı birimi görülür. Permiyen ve Triyas kayalarıyla denetlenen kurşun-çinko cevher yataklarını kapsar (Özgül ve Kozlu, 2002). Geyikdağı birliği Doğu Toroslar da Adana İli kuzeyinde Kozan, Feke, Saimbeyli, Tufanbeyli İlçeleri civarında geniş alan kaplayan Geyik Dağı birliği Kambriyen den Tersiyer e değin uzanan zaman aralığında çökelmiş, başlıca şelf tipi karbonat ve kırıntılı kayaları kapsar (Özgül ve diğerleri, 1973; Metin, 1984, Kop, 2003; Usta ve diğerleri, 2004). Görbiyes dağı birliği Görbiyes Dağı birliği, Mesozoyik yaşta metamorfik karbonat ve kırıntılı kayaları kapsar. Alttan üste doğru dolomit, neritik kireçtaşı, çakmaklı kireçtaşı ve pelajik mikritlerle beraber fliş görünümlü oluşuklardan meydana gelir. Bu kaya birimi yeşil şist fasiyesinde metamorfizma gösterir (Özgül ve Kozlu, 2002). 58

86 Keban-malatya birliği Keban-Malatya birliği, Üst Paleozoyik-Alt Kretase yaş aralığına sahiptir. Alt kesimi en azından amfibolit ya da yeşilşist fasiyesi düzeyinde metamorfizma geçirmiştir. Metamorfizma derecesi üst düzeylere doğru azalır. Ağırlıklı olarak platform türü metakrıntılı ve metakarbonatlarla temsil edilir (Yılmaz ve diğerleri, 1992). Misis-andırın birliği Misis-Andırın birliği; güneyde Karataş, batıda Adana-Yakapınar (Misis), doğuda Ceyhan ile Yumurtalık arasında uzanan bölgeyi içerisine almaktadır. Doğu Toros otokton kayaları ile ilişkisi görülemeyen ve Adana havzası ile Amanoslar arasında kalan Misis grubu, Dokuztekne, Andırın ve Karataş formasyonlarına ayrılarak incelenmiştir. Örtü birimleri Adana Havzası, Tersiyer örtü kayaları olarak bilinen birim; batıda Ecemiş fay kuşağı, kuzeyde Aladağ İlçesi ile güneyde Adana ve batıda Kozan İlçesi arasında yüzlekler verir. Senozoyik Adana Havzası nda, Tersiyer e ait Gildirli Formasyonu, Karsantı Formasyonu, Kaplankaya Formasyonu, Karaisalı Formasyonu, Cingöz Formasyonu, Güvenç Formasyonu, Kuzgun Formasyonu ve Handere Formasyonu bulunur. Kuvaterner de taraça, kaliçi, eskiyeni alüvyon çökelleri gözlenir. Adana ve yakın çevresinin stratigrafik kolon kesiti Şekil 36 da, proje sahasının 1/ ölçekli Jeoloji Haritası ise Ek 3 te verilmiştir. 59

87 Şekil 36. Yumurtalık Bölgesinin Genelleştirilmiş Stratigrafik Kesiti (Yılmaz, E., 2010) (ölçeksiz) 60

88 Jeomorfoloji Adana İli sınırları içerisinde, değişik akarsu şekilleri ve bunların meydana getirdiği vadi yarmaları, dik yamaçlar, akarsuların yatak değiştirmesiyle oluşmuş küçük adacıklar ve ova kesiminde oluşmuş alüvyon yelpazeleri dikkati çeken morfolojik şekillerdir. Adana İli merkezi, kuzey ve güney olmak üzere iki bölümde incelenir. Kuzey kısmında aşınmadan dolayı iyice küçülmüş şerit ve adacıklar şeklinde yüzeylenen Post Miyosen aşınım yüzeyleri ile yamaçlarda kayaç farklılıklarından oluşan selcik erozyonları, kaya düşmeleri, baraj gölü çevresinde bedlands topografyası, ova tabanına geçişli olarak aşınım ve birikim glasileri ile sırtlar ve dik yamaçlardan meydana gelir. Güney kesiminde ise delta çökellerinin oluşturduğu alüvyonlar ile Seyhan Nehri nin zamanla yatak değiştirmesinden oluşan geniş taşkın alanı, kopuk menderesler, lagünler, karasallaşmış lagünler, geçici ve daimi göller, burun seti depoları, kraveseler ile akarsu sekilerinden oluşur (Yaşar ve diğerleri, 1999). Proje sahasında KD-GB gidişli paralel sırtların oluşturduğu çizgisel rölyefler hâkimdir. Karataş Formasyonu na ait dayanımlı ve kalın kumtaşı tabakalarının oluşturduğu dayanımlı seviyeler yanal yönde uzun sırtlar oluşturmuştur. Bu uzanımlar arasında kalan göreceli olarak dayanımsız ince taneli birimlerin oluşturduğu seviyeler aşınarak çizgisel sırt ve vadiler oluşmuştur. Dayanımsız birimler yüksek rölyeflerden KD ve GB yönüne doğru uzanan alüvyal akıntılar oluşturmuş ve sırtları dikine kesen alüvyal düzlükler birleşmiştir. Sırtları dikine kesen ve denize doğru ilerleyen derelerin oluşturduğu alüvyal düzlükler geniş alanlar kaplamaktadır. Proje sahasındaki eğimler, %0-%20, %20-%40 ve %40 tan büyük değerler sunmaktadır. Kıyı Jeomorfolojisi Ceyhan Deltası güneybatısında, İskenderun Körfezi nin kuzeybatısında, Misis Dağlarının eteklerinde denizden faylarla yükselmiş bir etek düzlüğü şeridi vardır. Bu etek düzlüğü boyunca az geniş bir kumsal şeridi Dörtyol Ovası na kadar uzanır. Halen burada hızla gelişen petrol depoları ve diğer endüstri, ticari tesisler bu kıyı kesiminin doğal niteliğini şimdiden yok etmiş durumdadır. Halen büyük bir ekonomik etkinliği bulunan ancak ana kaya üzerinde olduğu için kıyı dinamiği bakımından olumsuz etkileri pek belirgin olmayan bu kesimdeki tesislerin zamanla batıya doğru genişleyerek, Ceyhan Deltası alanına taşabileceği düşünülmektedir. Faaliyet Alanı Jeolojisi Prpje sahasında derinlikleri 9 m ile 12 m arasında değişen 6 adet sondaj kuyusunda Üst Miyosen yaşlı kumtaşı-kiltaşı ardalanmasından oluşan Kızıldere Formasyonu, kıyıya yakın kesimlerde ise Kuvaterner yaşlı alüvyon birimler gözlenmektedir. Yapılması planlanan proje kapsamında hazırlanan İmar Planına Esas Jeolojik- Jeoteknik Etüt Raporu Ek 5 te sunulmuştur. 61

89 Doğal Afet Durumu Deprem ve faylar Adana ve yöresi aktif deprem kuşaklarından birindedir. Afrika, Arabistan ve Avrasya Levhaları arasında bulunan, Arap ve Afrika Levhalarının kuzeye hareketi sonucunda arada sıkışarak deforme olan Anadolu Levhacığı nın güneydoğu sınırında yer almaktadır. Türkiye tektonik oluşumu, jeolojik yapısı, topografyası ve meteorolojik özellikleri gibi nedenlerle, her zaman çeşitli doğal afet tehlikelerine sahip bir ülke olmuştur. Ülkenin fiziksel ve sosyal zarar görebilirliğinin de yüksek olduğu dikkate alındığında, meydana gelen doğal olaylar büyük ölçüde can kayıpları, yaralanmalar ve mal kayıplarına yol açmakta ve afet sonucunu doğurmaktadır. Türkiye'de başta depremler olmak üzere, heyelanlar, su baskınları, erozyon, kaya ve çığ düşmeleri, kuraklık başlıca doğal afetlerdir. Ülkemizde depremsellik bakımından oldukça aktif bir bölge olan Adana ve çevresinde; tarihsel deprem katalogları incelendiğinde, dünyada meydana gelmiş depremlerin yıkıcı ve en fazla can alıcı olanların önemli bir kısmının meydana geldiği görülür. Meydana gelen bu depremler sonucunda büyük can kayıpları olmuş, birçok şehir yıkılmış ve nehirler yatak değiştirmiştir. Bölgedeki sismik aktivitenin yüksek oluşu, bu bölgedeki tektonik hareketlerin günümüzde de devam ettiğini göstermektedir. Bölgede meydana gelen depremlerin oluş zamanları ve yapmış oldukları tahribatlar Tablo 25 te verilmiştir. Tablo 25. Deprem Kayıtları Tarih Yer Magnitüd MS 334 Klikya Anavarza 7,0 757 Misis-Ceyhan 7,0 803 Misis-Ceyhan 8, Adana-İçel Ceyhan 6, Ceyhan 6, Adana-Ceyhan 6,3 Kaynak: İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü, Bölgede en önemli kırık, Yumurtalık Fayı olarak adlandırılan Misis Grubu ile Kızıldere Formasyonu arasında izlenen faydır. Bu fay; güneyde Yumurtalık İlçesi dolayından, kuzeyde N36b2 paftasına kadar yüksek açılı ters eğim fayı olarak izlenmektedir. Tortoniyen'den sonra oluşan Yumurtalık Fayı nı kullanarak Kuvaterner'de bazaltik erüpsiyonlar oluşmuştur. Güneybatıda Karataş dolayında başlayan ve Delihalil yöresinde sönümlenen ikinci büyük kırık ise, Karataş Formasyonu içerisindeki bir yüksek açılı ters eğim fayıdır. Ceyhan İlçesi güneybatısındaki Dokuztekne üyesinin tekrarlanmasına neden olan fay da yüksek açılı ters eğim fayı olup, yersel olarak da düşük açılı eğim fayı özelliği göstermektedir. Proje sahasına en yakın faylar, sahanın kuzey kesiminden geçmekte olan Yumurtalık Fayı (yaklaşık 2 km) ile Yumurtalık Fayı nın da kuzey kesiminden geçmekte olan Karataş Fayı (yaklaşık 6,5 km) dır (Bkz. Şekil 37). 62

90 Kaynak: Türkiye Diri Fay Haritası Serisi, MTA Genel Müdürlüğü, Şekil 37. Proje Sahasına En Yakın Konumdaki Fayları Gösterir Harita Proje sahası, mülga Bayındırlık ve İskân Bakanlığı tarafından hazırlanmış olan Deprem Bölgeleri Haritasına göre 1. derece deprem bölgesi içinde yer almaktadır (Bkz. Şekil 38). Buna göre; projenin inşaatı, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik hükümlerine uygun olarak gerçekleştirilecek, deprem ihtimaline karşı gerekli tüm önlemler alınacaktır. Şekil 38. Adana İli Deprem Haritası 63

91 Proje sahasına ait yapı ve yerleşim için yasaklanmış bölge ve afete maruz bölge kararı bulunmamaktadır. Heyelan Adana ve çevresi topografik konumundan dolayı aktif heyelan bölgesi değildir. Ancak güneyden kuzeye doğru genç dağ silsileleri ile ovalar arasında kalan engebeli görünüm arz eden sahalar eşik sahalar olarak adlandırılır. Yüksekliği m ye çıkmayan arazide eğim %5-%20 arasındadır. Bu eğim zaman zaman daha da fazlalaşır. Kozan, Karaisalı, Feke, Saimbeyli gibi İlçeler bu eşik sahalar üzerine kurulmuş ilçelerdir. Bu ilçelere bağlı bazı köylerde muhtemel heyelandan ötürü iskân çalışması yapılmış, bazı köyler ise kontrol etütleri programına alınarak belirli zamanlardaki heyelanın gelişimi izlenmektedir. Seyhan İlçesi nde 100. Yıl mahallesinin kuzey kesiminde tarihinde 14 konutu etkileyen bir heyelan meydana gelmiştir. Süleyman Demirel Bulvarının kuzey kesiminde göl alanına kadar olan alanda yer yer aktif heyelanlar mevcuttur (Adana İl Çevre ve Durum Raporu, 2011). Proje sahasında yapılan sondaj çalışmaları ve arazi gözlemlerine heyelan tehlikesi mevcut değildir. Sahadaki eğimler %0-%20, %20-%40 ve %40 tan büyük dereceler sunmaktadır. Proje sahasındaki düşük dayanımlı sedimanter kayaçların olduğu bölümlerde eğim dereceleri artmaktadır. Bu nedenle söz konusu kesimlerde yapılacak çalışmalarda iksa ve istinat duvarı uygulamaları yapılacaktır. Çığ 2011). Adana İli nde çığ tehlikesi bulunmamaktadır (Adana İl Çevre ve Durum Raporu, Sel Adana İli, en büyük sel felaketini 1936 ve 1980 yıllarında yaşamıştır. Şehir, Tepebağ Mahallesi hariç, büyük sel suları altında kalmıştır. Toros dağlarından sürüklenerek gelen kaya blokları şehrin merkezi yerlerinde toplanmıştır sel afetinde en çok Ceyhan ve Feke İlçeleri etkilenmiştir (Adana İl Çevre ve Durum Raporu, 2011). Fırtına, kasırga, hortum, tayfun, tornado ve tsunami tehlikesi Akdeniz in açık bir deniz olmamasından dolayı fırtına, kasırga, hortum, tayfun, tornado ve tsunami tehlikesi pek mümkün olmamaktadır. Ancak, bölgede zaman zaman fırtına ve hortumlar gözükmektedir (Adana İl Çevre ve Durum Raporu, 2011). Benzersiz Oluşumlar Proje sahası sınırları içerisinde herhangi bir benzersiz oluşum bulunmamaktadır. Jeoteknik Etüt Raporu Proje kapsamında yapılan İmar Planına Esas Jeolojik ve Jeoteknik Etüt Raporu EK 5 te sunulmuş olup, söz konusu tesisin deniz tarafındaki çalışmalar için yapılan jeoteknik etütler hakkındaki detaylı bilgiler ise Bölüm IV.2.7 de verilmiştir. Şişme potansiyeli Proje sahasında şişme özelliği gösteren birimlere rastlanmamıştır. 64

92 Yeraltı suyu durumu Yapılan 6 adet sondaj çalışmasında herhangi bir yeraltı suyuna rastlanmamıştır. Sondaj çalışmaları Proje sahasında derinlikleri 9 m ile 12 m arasında değişen 6 adet zemin sondaj kuyusu açılmış (Bkz. Tablo 26, Şekil 39 ve Tablo 27) olup, araştırma ve derin sondaj açılmamıştır. Tablo 26. Sondaj Kuyularına Ait Derinlik, Koordinat ve Yeraltı Su Seviyesi Bilgileri Koordinatlar Yeraltı Su Kuyu No Derinlik (m) Sevisyesi X Y (YASS) SK-1 12, , ,346 - SK-2 9, , ,303 - SK-3 9, , ,298 - SK-4 10, , ,405 - SK-5 9, , ,122 - SK-6 9, , ,886 - Şekil 39. Sondaj Lokasyonlarını Gösterir Harita Tablo 27. Sondaj Kuyularının Genel Özellikleri Sondaj No SK-1 SK-2 SK-3 SK-4 Derinlik (m) Açıklama 0,0-20,0 Bitkisel toprak 0,2-4,0 Grimsi renkli kumtaşı 4,0-12,0 Yer yer ayrışmış düşük dayanımlı, zayıf RQD li kiltaşı 0,0-0,2 Bitkisel toprak 0,2-9,0 Grimsi renkli yer yer ayrışmış orta dayanımlı kumtaşı 0,0-0,2 Bitkisel toprak 0,2-9,0 Grimsi renkli yer yer ayrışmış orta dayanımlı kumtaşı 0,0-0,20 Bitkisel toprak 0,2-10,5 Yer yer ayrışmış düşük dayanımlı, zayıf RQD li kiltaşı Litoloji Kızıldere Formasyonu (Üst Miyosen) 65

93 Sondaj No SK-5 SK-6 Derinlik (m) Açıklama 0,0-0,2 Bitkisel toprak 0,2-4,0 Grimsi renkli yer yer ayrışmış orta dayanımlı kumtaşı 4,0-9,0 Kahverengi orta dayanımlı orta derecede ayrışmış kiltaşı 0,0-0,2 Bitkisel toprak 0,2-9,0 Yüksek derecede ayrışmış zayıf dayanımlı kiltaşı Litoloji Zeminin mekanik özellikleri Proje sahasında kumtaşı-kiltaşı ardalanmasından oluşan Kızıldere Formasyonu na ait kaya birimlerin bazı seviyelerinde ayrışmış özellik sunarken, bazı seviyelerinde ise pekişmiş, sert ve dayanımlı bir yapı sunmaktadır. Yerleşime uygunluk Yapılması planlanan santral alanı yaklaşık 41,8 ha lık alan üzerinde tesis edilecektir. Yapılan çalışmalarda söz konusu sahanın yerleşime uygunluk açısından; Uygun Alanlar-2 (UA-2) (Kaya Ortamlar) ve Önlemli Alan 2.1 (ÖA.2.1) (Önlem Alınabilecek Nitelikte Stabilite Sorunlu Alanlar) olmak üzere 2 kategoride değerlendirilmiştir (Bkz. Şekil 40). Uygun alanlar-2 (UA-2)-kaya ortamlar: Proje sahasında yapılan sondaj çalışmalarında; yüzeyden itibaren Üst Miyosen yaşlı türbiditik özellikli yer yer ayrışmış, düşük dayanımlı, kiltaşı-kumtaşı ardalanmasından oluşan Kızıldere Formasyonu gözlenmiştir. Bu alanlarda eğimler %0-20 arasında değişmektedir. 66

94 Şekil 40. Yerleşime Uygunluk Haritası Önlemli alanlar-2.1 (ÖA-2.1)-önlem alınabilecek nitelikte stabilite sorunlu alanlar: Proje sahasında eğimlerin, %20-40 ve %40 tan büyük olduğu bu alanlarda yapılan sondaj çalışmalarında yer yer ayrışmış, düşük dayanımlı, kahverenkli sarımsı-bej renkli kiltaşıkumtaşı ardalanmasından oluşan Kızıldere Formasyonu na ait birimler gözlenmiştir. Jeolojik Harita ve Kesitler Faaliyet alanının gösterildiği 1/ ölçekli Jeoloji Haritası Ek 3 te sunulmuştur. 67

95 Sonuçlar Proje sahası ve yakın çevresinin jeolojik yapısı Üst Miyosen yaşlı türbiditik özellikli kumtaşı-kiltaşı ardalanmasından oluşan, yer yer ayrışmış, az dayanımlı Kızıldere Formasyonu oluşturmaktadır. Proje sahasında derinlikleri 9 m ile 12 m arasında değişen 6 adet zemin sondaj kuyusu açılmış olup, araştırma ve derin sondaj açılmamıştır. Proje sahası yerleşime uygunluk bakımından Uygun Alanlar (UA)-2 (kaya ortamlar) ve Önemli Alan 2.1 (ÖA-2.1) (önlem alınabilecek nitelikte stabilite sorunlu alanlar) olmak üzere 2 kategoride değerlendirilmiştir. Proje sahasındaki eğimler, %0-%20, %20-%40 ve %40 tan büyük değerler sunmaktadır. Proje sahası, mülga Bayındırlık ve İskân Bakanlığı tarafından hazırlanmış olan Deprem Bölgeleri Haritasına göre 1. derece deprem bölgesi içinde yer almaktadır. Proje kapsamında, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik hükümlerine uygun olarak gerçekleştirilecek, deprem ihtimaline karşı gerekli tüm önlemler alınacaktır. olarak belirlenmiştir. Yapılan çalışmalarda proje sahasında yeraltı suyuna rastlanmamıştır. Sismik çalışmaların sonuçlarına göre; Yer esneklik direnci (E) (Young Modulus): kg/cm Yer esneklik direnci modülüne göre mukavemet tanımı sağlam Yer kesme esneklik direnci (G) (Shear Modulus):7.859 kg/cm 2 Yer kesme esneklik direnci modülüne göre mukavemet tanımı sağlam Kızıldere Formasyonu na ait birimlerdeki zemin grubu B ve yerel zemin sınıfı Z2 olarak belirlenmiştir. Proje sahası ve yakın çevresi ile ilgili olarak mülga Bayındırlık ve İskân Bakanlığı Teknik Araştırma ve Uygulama Dairesi tarafından 3621 sayılı Kıyı Kanunu kapsamında çalışmalar yapılmış ve tarihinde onaylanmıştır. Proje sahasına ait yapı ve yerleşim için yasaklanmış bölge ve afete maruz bölge kararı bulunmamaktadır. Proje sahasında 7269 sayılı yasa kapsamına girebilecek herhangi bir heyelan, kaya düşmesi, su baskını, çığ vb. olayına rastlanmamıştır. 68

96 IV.2.3 Hidrojeolojik Özellikler (yeraltı su seviyeleri, halen mevcut her türlü keson, derin, artezyen vb. Kuyu lokasyonlarının yer ve kotları ile geçilen litolojik özellikleri gösterilerek, jeomekanik özellikleri ile birlikte kütlesel geçirgenlik değerleri, kuyu emniyetli çekim değerleri, suyun fiziksel ve kimyasal özellikleri; yeraltı suyunun mevcut ve planlanan kullanımı, faaliyet alanına mesafeleri ve debileri) Hidrolojik Özellikler ve Yüzeysel Su Kaynaklarının Mevcut ve Planlanan Kullanımı, Faaliyet Alanına Mesafeleri ve Debileri Genel İl in yeraltı suyu kaynakları potansiyeli Tablo 28 de sunulmuştur. Yerleşim Yeri Tablo 28. Yeraltı Suyu Potansiyeli Adana-Seyhan-Yüreğir Adana-Karataş Adana-Ceyhan Adana-Kozan Adana-Tufanbeyli Adana-Yumurtalık Adana-Pozantı Adana-Karaisalı Adana-Saimbeyli Adana-İmamoğlu Kaynak: Adana İl Çevre Durum Raporu, Yıllık Çekilen Su Miktarı (m 3 /yıl) Proje kapsamında yapılan jeolojik etütler sırasında herhangi bir yeraltı suyuna rastlanmamıştır (Bkz. Ek 5). Proje çalışmaları kapsamında 167 sayılı Yeraltısuları Hakkında Kanun ile Yeraltısularının Kirlenmeye ve Bozulmaya Karşı Korunması Hakkında Yönetmelik, DSİ Yeraltısuyu Ölçüm Sistemleri Yönetmeliği, hükümlerine uyulacaktır. Proje kapsamında hazırlanan Hidrojeolojik Etüt Raporu Ek 6 da sunulmuştur. Hidrojeolojik Etüt Raporu Kapsamında Değerlendirme Proje kapsamında hazırlanan Hidrojeolojik Etüt Raporu Ek 6 da sunulmuştur. Proje sahasında formasyon kiltaşı, silttaşı ve kumtaşı ardalanmasından oluşmakta olup, hakim kaya türü kiltaşıdır. Bu formasyon proje sahasının kara kısmında Kuvaterner yaşlı alüvyonlar ve deniz kısmında da güncel kum çökelleri ile örtülmüştür. Kara kısmında genel olarak yapıların önemli bir kısmı için temel zemini bu birim olacaktır. Sığ kuyular ve sondaj kuyuları İnceleme alanın çevresinde DSİ ve özel şahıslar tarafından açılan sondaj kuyuları ile halk tarafından kullanım amaçlı açılan keson kuyular bulunmamaktadır. Yeraltı suyu taşıyan formasyonlar İnceleme alanında bulunan formasyon kiltaşı, silttaşı ve kumtaşı ardalanmasından oluşmaktadır. Yağışlardan süzülme, kırık ve çatlaklar boyunca olmaktadır. İnceleme alanı içerisinde birimin yüzeysel beslenme alanı oldukça azdır. 69

97 Yeraltı Suların Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri Proje kapsamında mevcut kirlilik yükünün tespitine yönelik çalışmalarda 1 adet su numunesi alınarak analiz edilmiştir. Yeraltı suyu numunesi üzerinde yapılan analiz sonuçlarına göre; numunenin alındığı bölgedeki yeraltı suları civa, klorür ve oksijen doygunluğu açısından II. sınıf, sıcaklık parametresi açısından IV. sınıf olup, diğer tüm parametreler açısından ise I. sınıf su kalitesindedir. Konuyla iligli detaylı bilgiler Bölüm IV.2.19 da sunulmuştur. IV.2.4 Hidrolojik Özellikler (yüzeysel su kaynaklarından deniz, göl, dalyan, akarsu ve diğer sulak alanların fiziksel, kimyasal, bakteriyolojik ve ekolojik özellikleri, bu kapsamda akarsuların debisi ve mevsimlik değişimleri, taşkınlar, su toplama havzası, drenaj, tüm su kaynaklarının kıyı ekosistemleri) Genel 1. Akarsular Seyhan Nehri: Akdeniz Bölgesi nde, Adana dan geçerek Akdeniz e dökülen Seyhan Nehri nin uzunluğu 560 km olup, yağış alanı km 2 dir. Seyhan Nehri, İç Anadolu nun doğu kesiminde Uzunyayla yöresinden doğan Zamantı Irmağı (uzunluğu 317 km) ile bunun doğusunda Doğu Anadolu sınırları üzerinden doğan Göksu nun (uzunluğu 198 km) birleşmesiyle meydana gelir. Seyhan Nehri nin Adana il sınırları içerisinde Seyhan ve Çatalan Barajları inşa edilmiştir. Seyhan Barajı 1956 yılında işletmeye açılmış olup, sulama, enerji ve taşkın önleme amaçlıdır. Seyhan Nehri ne sırasıyla Eğlence, Körkün, Üçürge ve Çakıt dereleri katılmaktadır. Adana İli içinden geçen Seyhan Nehri, ova içinde güneybatıya yönelerek ve birçok menderesler çizerek Tarsus (Berdan) Çayı nın denize döküldüğü noktanın 3 km kadar doğusunda Akdeniz e dökülmektedir. Ceyhan Nehri: Ceyhan Nehri, Binboğa dağlarından doğar. Güneye akarak Göksun yakınında Üstüngelen Deresi ve batıdan akan Tokat Suyu ile birleşir. Buradan doğuya doğru akan Göksun Irmağı, Söğütlü Suyu ile birleşerek Ceyhan Irmağı nı oluşturur km 2 yağış alanına sahip olan Ceyhan Nehri 500 km uzunluğundadır. Kahramanmaraş İl sınırlarında Aksu Çayı Ceyhan Nehri ne katılır, daha sonra Aslantaş Barajı menbasında Keşişsuyu, Andırın Çayı ve Sabunsuyu kolları katılır. Aslantaş Barajı mansabında ise Hamis, Karaçay, Savrun, Kesiksuyu, Sumbas, Çeperce ve Handeresi kolları Ceyhan Nehri ne katılırlar. Çakıt Çayı: Çakıt Çayı nın ilk doğduğu yer Ulukışla nın arkasındaki dağlardır. Porsuk Çayını besleyen asıl kol, soldan katılan ve yağış alanı büyük olan Kırgeçit Deresi dir. Daha aşağılarda Çakıt Suyu nu sürekli verimli tutan bir kaynak suyu olan Şekerpınarı Suyu katılır ve bu noktadan itibaren ırmak, Çakıt Suyu adını alır. Eğlence Deresi: Eğlence Deresi m kotlarında çeşitli küçük kollar olarak doğmakta ve iki ana kol olan Eğni ve Aksu Derelerini oluşturarak güney yönünde akmaktadır. Çönekli Mahallesi nin güneydoğusunda Kabaktaş Tepesi Mevkiinde birleşen iki dere buradan itibaren Eğlence Çayı ismini almakta ve Çatalan yakınlarına kadar bu isimle akmaktadır. Çatalan Baraj Gölüne dökülen Eğlence Deresi 87 km uzunluğundadır. Körkün Çayı: Körkün Çayı ilk kaynaklarını Aladağ ın batı eteklerinden alır. Başlangıçta Üçkapılı Dere ve Ecemiş Deresini oluşturarak güney yönünde akarken Mahmatlı 70

98 mevkiinde birleşmektedirler. Bu iki derenin birleşimiyle yine Ecemiş deresi adı altında akışına devem eden dere Kamışlı mevkiine kadar birçok yan kolla birleşerek büyümekte ve bu noktadan itibaren Körkün Çayı adıyla akmaktadır. Seyhan Baraj Gölüne katılan Körkün Çayı nın uzunluğu 157 km dir. Üçürge Çayı: Sügeç Dağı eteklerinden doğan Üçürge Çayı 60 km uzunluğundadır. Üzerinde sulama amaçlı Nergizlik Barajı 1995 yılında inşa edilmiş ve işletmeye açılmıştır. Yıllık ortalama debisi 1 m 3 /sn dir. 2. Göller Seyhan Havzası yukarı bölümlerinde kayda değer bir göl bulunmamaktadır. Yalnız Aladağ üzerinde Yedigöller ve Dipsiz Göl ile Ulukışla civarında Çiğli ve Karagöl gibi küçük göller vardır. Akyatan Lagünü: Adana İli nin Karataş İlçesi sınırları içerisinde yer almaktadır. Adana ya 48 km mesafededir. Akyatan Gölü, Türkiye nin en büyük lagün gölüdür. Ortalama su seviyesindeki alanı ha dır. Yaz boyunca gölü besleyen suların azalması ve yüksek buharlaşma nedeniyle göl alanı çok küçülmektedir. Suyun çekildiği alanlarda geniş çamur düzlükleri oluşmakta ve yaz sonuna doğru tamamen kurumaktadır. Göl, güneybatıdan çıkan 2 km lik dar bir kanalla denize bağlanmaktadır. Göl sularının yüksek olduğu dönemlerde kanal vasıtasıyla gölden denize, düşük olduğu dönemlerde ise denizden göle doğru su akışı olmaktadır. Bu nedenle göl suyundaki tuzluluk mevsimlere göre değişiklik göstermektedir. Gölün kuzeyi geniş tarım alanları ile çevrilidir. Akyatan Lagünü, yaşama ortamlarının çeşitliliği, barındırdığı hayvan ve bitki türleri ile çok sayıda uluslararası öneme sahip sulak alan kriterine sahip bir sulak alan ekosistemidir. Tüm bunların yanı sıra, Akyatan Lagünü, su ürünleri üretimi ve turizm faaliyetleri gibi imkânlarıyla yöre ekonomisine önemli katkılar sağlayan çok yönlü bir sulak alan ekosistemidir. Ağyatan Lagünü: Ceyhan Nehri ağzının batısında yer alan ha alana sahip, yeraltı suları ve yağışlı dönemde nehir sularıyla beslenen bir lagündür. En fazla 3 m derinliğe ulaşan göl ile deniz arasında bağlantıyı Hurma Boğazı adında dar bir boğaz sağlar. Kuzeyinde geniş ıslak çayırlıklar ve kıyılarda tatlı suyun ağır bastığı yerlerde küçük bataklık alanlar bulunur. Göldeki su seviyesinin, Çukurova daki diğer sulak alanlara oranla daha az farklılık göstermesi, çevresinde çamur düzlüğü ve tuzcul bataklıkların oluşumunu sınırlamıştır. Tuzla Gölü: Tuzla Gölü (2.800 ha), Seyhan ağzının doğusunda yer alır ve Çukurova daki göllerin en batıda olanıdır. Gölün suyu, yılın büyük bir bölümünde hafif tuzludur. Su seviyesi özellikle kış yağışlarından sonra yükselir, bu dönemde göldeki tuzluluk azalır. Gölün özellikle doğu tarafından geniş çamur düzlükleri ve tuzcul bataklıklar bulunur. Kuzeyinde, 500 m genişliğinde bir şerit üzerinde kuru tarım yapılan tarlalar ve çayırlar vardır. Kısa bir kanal gölün denizle bağlantısını sağlar. Denize açılan boğazda bir balık dalyanı bulunur. Yumurtalık Lagünleri: Ceyhan ağzı ve Yumurtalık Körfezi arasında kalan ve lagünler, tuzcul bataklıkları, çamur düzlükleri, sazlıklar, ıslak çayırlar, kumullar ve bir çam ormanından oluşan dev bir sulak alan sistemidir. Başlıca sulak alanlar Çamlık (ya da Yumurtalık) Lagünü, Yelkoma Gölü (1.150 ha), Ömer Gölü (350 ha), Yapı Gölü (300 ha) ve Darboğaz Gölü dür (380 ha). İlkbahar ve yaz aylarında gölün bir bölümü kuruyunca, özellikle kuzeyde geniş çamur düzlükleri ortaya çıkar. Tatlı suyun kumullardan göle sızdığı bölümlerde sazlıklar vardır. Tuzcul bataklıklar ve çamur düzlükleriyle çevrili olan Çamlık Lagünü, Ömer Gölü, Yapı 71

99 Gölü, Darboğaz Gölü ve daha küçük Kaldırım Gölü, kış aylarında su seviyesi yükseldiğinde tek bir büyük göl oluşturur. Yelkoma Lagünü nün ağzında, eski Ceyhan ağzında ve Çamlık Lagünü nün Yumurtalık Körfezi ne açıldığı yerde dalyanlar bulunmaktadır. Bölgede bulunan sulak alanların proje sahasına göre konumları ile ilgili detaylı bilgiler Bölüm IV.2.11 de sunulmuştur. 3. Göletler Adana İl sınırları içerisinde DSİ tarafından yapılıp işletmeye açılan bir adet gölet bulunmaktadır. Handeresi üzerinde, 1999 yılında inşa edilen Hakkıbeyli Göleti sulama amaçlıdır. Taşkın Alanları Proje sahası ve yakın çevresi ile ilgili olarak ilgili idaresince verilmiş bir taşkın sahası kararı bulunmamaktadır (Bkz. Ek 5). Proje Sahasının Hidrolojik Açısından Değerlendirmesi Proje sahasına en yakın yüzeysel su kaynağı 35 m mesafedeki Kuru Dere, 20 m mesafedeki İçme Dere ile 350 m mesafedeki Söğütlü Dere dir (Bkz. Şekil 41). Söz konusu dereler için şev üzerinden yeterli koruma bandı mesafesi bırakılacak olup, bu koruma bandı mesafesi içerisinde taş tahkimat yapılmak suretiyle derelere herhangi bir pasa, atık, taş vb. malzemenin karışması engellenecektir. Proje sahası sınırlarında ise devamlı akış gösteren herhangi bir yüzeysel su kaynağı bulunmamakla birlikte, kış mevsiminde aktifleşen yaz mevsiminde ise kuruyan cılız derelere ait yan kollar bulunmaktadır. Buna ilaveten proje kapsamında herhangi bir yüzeysel su kaynağından yol geçişi sağlanmayacaktır. 72

100 Şekil 41. Proje Sahası Yakınındaki Yüzeysel Su Kaynaklarının Gösterimi Proje faaliyetleri sırasında, akarsuların ve mevsimsel akış gösteren kuru dere yataklarının zarar görmemesi, dere yataklarına ve dere yataklarına ulaşması söz konusu olabilecek yerlere pasa malzemesi, kazı fazlası malzeme, katı ve sıvı atıklar atılmayacak, derelerin doğal akışı ve yatak şekli değiştirilmeyecek, derelerden herhangi bir malzeme temin edilmeyecektir. Proje kapsamında yüzey ve yeraltı sularına olumsuz etkide bulunabilecek tüm kirletici unsurlar ile ilgili gerekli tüm önlemler faaliyet sahibi tarafından alınacaktır. Yüzey Suların Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri Proje kapsamında mevcut kirlilik yükünün tespitine yönelik çalışmalarda 2 farklı noktadan alınan yüzey suyu numuneleri üzerine yapılan analiz sonuçları ile Yüzeysel Su Kalitesi Yönetmeliği Tablo 5 Su Kalite Sınıfları karşılaştırıldığında; yüzey sularının genellikle II, III ve IV. sınıf su kalitesinde olduğu görülmüştür. Konuyla iligli detaylı bilgiler Bölüm IV.2.19 da sunulmuştur. IV.2.5 Soğutma Suyunun Temin Edileceği Sulardaki Canlı Türleri ve Diğer Özellikler (bu türlerin tabii karakterleri, ulusal ve uluslararası mevzuatla koruma altına alınan türler; bunların üreme, beslenme, sığınma ve yaşama ortamları; bu ortamlar için belirlenen koruma kararları, dalga hareketleri, sıcaklık, derinlik, tuzluluk vb.) İle Yüzeysel Su Kaynaklarının Mevcut ve Planlanan Kullanımı (içme, kullanma, sulama suyu, elektrik üretimi, baraj, göl, gölet, su ürünleri üretiminde ürün çeşidi ve üretim miktarları, su yolu ulaşımı tesisleri, turizm, spor ve benzeri amaçlı su ve/veya kıyı kullanımları, diğer kullanımlar) 73

101 Proje kapsamında yapılan sucul ekosistem çalışmasında kurulacak tesisin yapılacağı alandaki deniz canlılarının (makro algler, makro omurgasızlar ve omurgalı organizmalar) tespiti ile ve bu canlıların bulunduğu habitatların tanımlanması, bu canlıların mevcudiyetleri ve proje sahasında mevcut olan endemik, koruma altına alınan tür/türler ve koruma statülerinin belirlenmesi, denizden alınacak ve deşarj edilecek suyun fiziksel özelliklerinin yorumlanarak, planlanan faaliyetin bu canlılar üzerine etkileri değerlendirilmesi ve projenin sucul canlılar üzerindeki etkisi ile alınması gereken önlemler irdelenmiştir. Metodoloji Denizel alan çalışmalarında kıyısal alan (kıyı ve deniz) enine hatlar boyunca taranmıştır. Tarama metodolojisi Sualtı Görsel Sayım (SGS) uygulamaları ile paralel yürütülmüştür. Denizel bölgede var olan flora ve fauna elemanları ile bu canlıların barındıkları habitatlar (biyotoplar) değerlendirilmiştir. Gemi adamı ve yardımcı personel ile yapılan inceleme ve numune alma seferinde bölgede bulunan bütün habitatlar ziyaret edilmiştir. Araştırmalara katılan tekne yeteri büyüklükte olup, dalış malzemeleri, personel ve diğer örnekleme cihazlarının yüklenmesine ve sefer halinde kullanımına izin verecek kapasitede olmasına özen gösterilmiştir. Çalışmada, habitat yapılarının belirlenmesi açısından, Sualtı Görsel Sayım (SGS) tekniği uygulanarak biyotop (habitat) yapısı ve durumu bilgileri ile makro biyolojik çeşitlilik belirleme çalışmaları yapılmıştır. Bu çalışmalar esnasında görüntüleme teknikleri (Sea and Sea Underwater Imaging System) de uygulanmıştır. Biyotop (habitat) ve bitki komunitelerindeki denizel makroflora ve makrofauna türlerinin envanteri çıkarılmıştır. Denizel alan çalışmalarında, Sualtı Görsel Sayım (SGS), satıhtan kontrollü görüntüleme sistemi (AquaVu) ve/veya doğrudan görsel belirleme ile teknenin rotası boyunca habitat özellikleri belirlenmiştir. Alan çalışmalarında Garmin ve Magellan Marka GPS ler yardımı ile alınan tüm veriler kayıt edilmiştir. Fitoplanktonik ve Zooplanktonik Organizmaların Toplanması Deniz, fitoplanktonik ve zooplanktonik organizmaları tespit etmek amacıyla 50 µm por açıklığında, 60 cm çapında ve 1,5 m uzunluğunda plankton kepçesi kullanılmıştır. Plankton kepçesi ile horizontal olarak 200 m (6 dakika süre ile) çekilen örnekler, 250 cc'lik plastik kavonozlara alınmıştır. Planktonik numuneler %4'lük formaldehit ile tamponlanarak fikse edilmişlerdir. Laboratuvara getirilen örneklerden diyatome dışındaki alglerin geçici preparatları hazırlanarak Nikon marka mikroskop altında teşhisleri yapılmıştır. Geçici preparatlar, lamın üzerine alınan örneklerin üzerine lamel kapatılarak mikroskop altında incelenmeleri ile gerçekleştirilmiştir. Daimi preparatlar ise sadece diyatome türlerinin teşhisi için hazırlanmıştır. Buna göre diyatomelerin teşhisinde kullanılan rafe ve sitria gibi yapıların net olarak görülebilmesi için asit ile kaynatma metodu kullanılmıştır (Round, 1973). Bu metoda göre; 2,3 devirde 2 dakika santrifüj edilen örneklerin üzerindeki formollü su dökülerek, geri kalan tortu kısmına 20 ml'lik saf su alınmıştır. Buda çalkalandıktan sonra 100 ml'lik erlen'lere aktarılmıştır. Üzerine, daha önceden hazırlanmış olan 0,1 N potasyum permanganattan 2 ml ilave edilmiştir. Bu şekilde ağzı kapalı olarak oda koşullarında dört saat bekletilmiştir. Bekleme süresi sonunda 7 ml HCl örneklerin üzerine eklendikten sonra erlenler bu hali ile çeker ocakta 20 dakika kaynatılmıştır. Kaynatmayı takiben asitten uzaklaştırmak için tekrar 2,3 devirde 2 dakika santrifüj işlemi uygulanmıştır. Alttan kalan tortu kısım lamellerin üzerine yayılarak kurumaya bırakılmıştır. 74

102 Lam üzerine kanada balzamı damlatılmış ve bunun üzerine kurumuş örneğimizi içeren lamel kapatılmıştır. Ardından kanada balzamının kurumasını sağlamak için etüv'de iki gün süre ile 70 0 C'de beklemeye bırakılmıştır. Zooplanktonik organizmaların tanınması için de, geçici ve kalıcı olmak üzere iki çeşit preparat hazırlanmıştır. Geçici preparatlar, çalışma sırasında lam üzerine alınan örneklerin üzerine lamel kapatılarak ya da doğrudan incelenmesiyle elde edilmiştir. Daimi preparatların yapılmasında, 0,00 numaralı böcek iğnesi kullanılmıştır. Daimi preparatların hazırlanmasında Euromex arnhem marka binoküler mikroskop kullanılmıştır. Alınan organizma lamın tam ortasına gelecek şekilde ayarlanmış ve organizmanın deforme olmasını engellemek amacıyla, lamelin dört kenarına plastilin değdirilerek kapatılmış ve gliserin içerisindeki suyun tamamen buharlaşması sağlandıktan sonra, lamelin kenarları entellan ile kapatılarak etiketlenmiştir. Bentik Organizmaların Toplanması Bentik omurgasızlar, sığ alanlardan standart dip kepçesi ile taban taranarak, derin bölgelerde ise Peterson dip kepçesi ile toplanmıştır. Yanık Değirmen Dere deki bentik organizmalar ise dip kepçesi ve alanda mevcut olan taşların kap içinde yıkanmasıyla toplanmıştır. Toplanan örnekler %80 lik etil alkole konulup laboratuvara getirilmiştir. Arazide ve laboratuvarda çeşitli por çaplarına sahip eleklerden geçirilerek örnekler ayrılmış ve teşhisleri yapılmıştır. Teşhislerde Nikon marka binoküler mikroskop kullanılmıştır. Teşhisleri yapılan örnekler %80 lik alkolde saklanmıştır (Wetzel and Likens, 1991). Balık Örneklerinin Toplanması Deniz ve lagün alanlarındaki balık örneklemeleri, balıkçı ağları ile gerçekleştirilmiştir. Çeşitli gözenek çaplarına sahip balık ağları bir gün süre ile bekletilmiş ve ağlardaki balıklar toplanarak teşhis edilmişlerdir. Bölgenin yapısına uygun olarak örneklemi detaylandırmak için m ağ kullanılmıştır. Bulgular Algler Algler, gerek yapısal olarak gerekse de dış görünüşleri bakımından oldukça farklı görünümdedirler. Yapısal olarak eukaryotik (gelişmiş hücre tipi) ve prokaryotik (basit yapılı hücre tipi) olmak üzere iki büyük gruba ayrılırlar. Buna göre mavi-yeşil algler göstermiş oldukları hücre organizasyonları bakımından prokaryot hücre özelliği taşımaktadırlar. Belirgin bir hücre çekirdeğinin olmaması ve çok basit olan kromatofor yapısındaki pigmentlerin dağılımı ve prokaryotik hücre özellikleri bakımından diğer alglerden ayrılırlar. Dış görünümleri bakımından tek hücreli ve ipliksi formlardan karışık olarak gelişmiş bireylere kadar değişik biçimlerde gözlenebilmektedirler (Round, 1973). Ekolojik olarak algler, karlı alanlar, tamamen buzla kaplı alanlarda da ve deniz yüzeyinden 1 km aşağıda bulunabilirler. Fakat %70'nin dağıldığı asıl yayılış alanı sulardır. Bu ortamlarda organik karbon bileşiklerinin major primer üreticisidirler. Mikroskobik fitoplankton formunda meydana gelebilirler. Makroskobik ve mikroskobik formların her ikisi de kara ve su hattı boyunca ve bu ortamların her ikisinde de meydana gelebilirler. Gövde ya da benzer işlevlere sahip yapıları ile derelerin alt kısımları ve sedimenlere, toprak partiküllerine ya da kayalara tutunurlar. Yukarıda da belirtildiği gibi buzla kaplı alanlarda bulundukları gibi 70 0 C 75

103 ya da daha yüksek sıcaklıktaki kaynak sularında da yaşayabilirler. Bazıları çok tuzlu su ortamlarında bile gelişebilirler. Göllerde ve denizlerde yüzeyden 100 m aşağıda ya da daha düşük ışık yoğunluğu ve yüksek basınç altında yaşayabilirler. Denizlerde yüzeyden 1 km aşağıda da yaşayabildikleri görülmüştür (Elliot et. al., 1992). Algler su ortamında primer üretici canlılardır. Yapılarındaki pigmentleri sayesinde karbondioksit ve suyu ışığın etkisi ile karbonhidratlara çevirirler, böylece su ortamındaki besin değerinin ve çözünmüş oksijen oranının artmasını sağlarlar. Sonuçta kendi gelişimlerini sağlayarak besin zincirinin ilk halkasını oluştururlar. Bu şekilde üretime olan katkıları ve üst basamaktaki canlılarla olan ilişkileri açısından önem taşımaktadırlar. Çalışma bölgesinde tespit edilen algler Tablo 29 da verilmiştir. Tablo 29. Çalışma Bölgesi Algleri BACILLARIOPHYCEAE Amphiprora gigantea Asterionella japonica Asterolampra van-heurckii Asteromphalus flabellatus Bacteriastrum delicatulum Bacteriastrum hyalinum Campylodiscus sp. Chaetoceros affinis Chaetoceros costatum Chaetoceros decipiens Chaetoceros gracile Chaetoceros lorenzianum Coscinodiscus perforatus Coscinodiscus sp. Cylindrotheca closterium Dactyliosolen mediterraneus Ditylum brightwellii Guinardia flaccida Gyrosigma sp. Gyrosigma spenceri Gyrosigma tenuissumum Hemiaulus hauckii Lauderia borealis Leptocylindricus danicus Leptocylindrus minimus Licmophora abbreviata BACILLARIOPHYCEAE Melosira sulcata Navicula sp. Nitzschia longissima Nitzschia paradoxa Nitzschia sigma Pleurosigma elongatum 76

104 Pleurosigma normanii Podocystis sp. Pseudonitzschia pungens Pseudosolenia calcar-avis Rhizosolenia alata Rhizosolenia delicatula Rhizosolenia fragilissima Rhizosolenia imbricata var. shrubsolei Rhizosolenia robusta Rhizosolenia setigera Rhizosolenia sytliformis Skeletonema costatum Striatella unipunctata Surirella fastuosa Thalassionema nitzschioides Thalassiothrix longissima Thalassiothrix mediterranea DINOPHYCEAE Amphisolenia bidentata Ceratium biceps Ceratium breve Ceratium concilians Ceratium contortum Ceratium euarcuatum Ceratium furca var. eugrammum Ceratium fusus Ceratium fusus var. seta Ceratium inflatum Ceratium kofoidii Ceratium longirostrum Ceratium macroceros var. gallicum Ceratium minutum Ceratium trichoceros Ceratium tripos var. atlanticum DINOPHYCEAE Cerotocorys gourreti Dinophysis caudata Dinophysis caudata Dinophysis doryphora Dinophysis fortii Dinophysis hastata Dinophysis rotundata Gonyaulax diegensis Gonyaulax polygramma Ornithocercus quadratus 77

105 Ornithocercus quadratus Oxytoxum scolopax Pavillardinium intermedium Podolampas bipes Podolampas elegans Podolampas spinifera Prorocentrum compressum Prorocentrum micans Protoperidinium brochi Protoperidinium divergens Protoperidinium mediterraneum Protoperidinium steini Pyrocystis fusiformis Pyrocystis pseudonoctiluca Spiraulax jollifei CHLOROPHYCEAE Acinetospora crinita Anadyomena stellata Caulerpa racemosa Caulerpa prolifera Cladophora sp. Ceramium sp. Chaetomorpha linum Dasycladus vermicularis Dasycladus clavaeformis Enteromorpha sp. Enteromorpha compressa Enteromorpha linza Halimeda tuna PHAEOPHYCEAE Colpomenia sinuosa Cystoseria barbata Cystoseria corniculata Dictyota dichotoma Dictyota linearis Dilophus mediterraneus Padina pavonia Sargassum acinarum Sargassum vulgare Taonia atomaria RHODOPHYCEAE Acanthophora nayadiformis Cladostephus spongiosus Cladostepus verticillatus Corallina elongata 78

106 Dasya ocellata Diegena simplex Gelidium sp. Halymenia latifolia Hypneia musciformis Jania rubens Laurencia papillosa Spyridia filamentosa Lithophyllum lichenoides Zooplanktonik organizmalar Zooplanktonik organizmaların önemli bir grubunu oluşturan Cladocera ve Copepoda, oldukça küçük, çoğunlukla mikroskobik hayvanların oluşturduğu gruplardır. Cladocera takımına ait türlerin büyük bir çoğunluğu tatlısularda yayılış göstermektedir. Podon, Euadne ve Penilia gibi cinsleri ise denizeldir. Tatlısularda yaşayan türler genellikle planktonik olup, göllerin limnetik bölgelerinde bulunurlar. Bu hayvanlar hem partenogenetik olarak hem de eşeyli olarak çoğalabilmektedirler. Çevre koşulları elverişli olduğu zaman populasyondaki dişi bireyler mayoz geçirmemiş çok sayıda yumurta üretirler. Çevre koşulları elverişsiz olmaya başladığında ise, dişi bireyler mayoz geçirmiş daha az sayıda yumurta üretirler. Bu yumurtalar döllendikten sonra, kuluçka odacığının çevresi oldukça kalın bir kılıf ile kuşatılarak yumurta çevre koşullarına dayanıklı hale getirilir. Zooplanktonik organizmaların bir diğer grubu ise Rotifera'dır. Rotifera'ya ait bireylerde oldukça küçük, mikroskobik canlılardır. Büyük bir çoğunluğu tatlısularda yayılış göstermektedir. Denizel tür sayısı tatlısulara göre daha azdır. Gölcüklerde, küçük su birikintilerinde, acısu ortamlarında ve tuzlusularda yaşayan türleri de mevcuttur. Türlerin büyük bir kısmı planktonik olup, göllerin limnetik ve littoral bölgelerinde yaşarken bir kısmı da dip kesimlerde sesil olarak yayılış gösterirler. Tatlısu sistemlerinin su kalitesini saptamada, Rotifera türlerinin indikatör olarak kullanılmaları, sucul ekosistemlerde birçok omurgasız ve omurgalı canlının besinlerini oluşturmaları nedeniyle önem taşımaktadır. Çalışma bölgesi zooplanktonik organizmaları Tablo 30 da verilmiştir. Tablo 30. Çalışma Bölgesinin Zooplanktonik Organizmaları COPEPODA Acartia clausi Acartia discaudata Acartia negligens Aetideus giesbrechti Calocalanus pavo Calocalanus pavoninus Calocalanus styliremis Calanus minör Calanus tenuicornis Candacia armata Candacia ethiopica Centropages furcatus Centropages violaceus Coryceaus spp. Corycaeus clausi Clausocalanus arcuicornis Clausocalanus furcatus Ctenocalanus vanus Euterpina acutifrons Farranula rostrata CLADOCERA Evadne spinifera Evadne tergestina Penilia avirostris Podon polyphemoides DIGER HOLOPLANKTON Amphipoda Radiolaria Appendicularia Chaetognatha Doliolida Foraminifera Heteropoda Pterepoda Siphonophora MEROPLANKTON Balık larvası Bivalvia Cirripedia Decapoda Echinodermata 79

107 Labidocera brunescens Labidocera pavo Lucicutia flavicornis Mecynocera clausi Haloptilus longicorois Nannocalanus minor Paracalanus parvus Temora stylifera Oithona helgolandica Oithona nana Oithona plumifera Oithona spinirostris Pontella mediterranea Oncea media Oncea mediterranea Clytemnestra scutellata Gastropoda Polychaeta Bentik organizmalar Bentik hayvanlar arasındaki karmaşık ilişkiler konusundaki çalışmalar, çevresel değişkenlerle ilişkili olarak tanımına ve dağılımına odaklanmıştır. Her ne kadar bu gibi incelemeler toplulukların ilk değerlendirmeleri için gerekli olsa da, düzenleyici çevresel değişkenlerin fizyolojik kökenli deneysel incelemeleri, planktonik topluluklar arasındaki çalışmalarda kullanıldığı kadar bentik topluluklar arasında kullanılmamıştır. Denizlerde, bentik faunanın populasyon, verimlilik ve beslenme ilişkileri az anlaşılabilmiştir; akarsularda biraz daha iyi bilinmektedir. Denizlerdeki bentik faunanın dağılımı, beslenme, gelişme ve üremeleri için farklı gereksinimlerinin olması sonucu, son derece heterojendir. Bu gereksinimler büyük ölçüde, oksijen içeriğindeki değişimler ve besin için gereken canlı ya da ölü organik madde girdisi gibi, yaşam ortamlarındaki değişimlerden ve mevsimsel değişimlerden etkilenir. Bentik organizmalar ya bu değişikliklerin üstesinden gelebilecek uyumsal mekanizmalara sahiptirler ve uygun koşulları beklemek için durağan evreye girererler, ya da ölürler. Bentik canlıların dağılımları, gelişimleri, verimlilikleri ve üreme potansiyelleri çevresel parametre değişikliklerine karşı uyum yeteneklerine bağlıdır. Bentik hayvanlar son derece çeşitlidir ve protozoalardan büyük makroomurgasızlar ve omurgalılara kadar neredeyse tüm şubelerle temsil edilirler. Bu gerçek, heterojen habitat, beslenme, gelişme, üreme, ölüm ve davranış özellikleri ile birleşince bu hayvanların bütünsel ve fonksiyonel bir yaklaşımla ele alınmalarını son derece zorlaştırmaktadır. Çalışma bölgesi nin bentik organizmaları Tablo 31 de verilmiştir. Bu çalışma kapsamında alanda tespit edilen türlerle birlikte literatür taraması sonucu alanda bulunması muhtemel türlerde verilmiştir. Tablo 31. Çalışma Bölgesinin Denizel Bentik Organizmaları ŞUBE SINIF TÜR NEMERTINI Nemertini sp. ANNELIDA POLYCHAETA Amphictene auricoma Aricidea sp. Capitella sp. Capitomastus sp. Cirratulus sp. Cossura sp. Eunice floridana Gleycera cf rouxi 80

108 Glycera sp. Goniada norvegica Harmohoe impar Harmothoe sp. Hermonia hystrix Hteromastus filiformis Lumbrinerides cf amoureuxi Lumbrineris sp. Magelona papillicornis Malaccoceros sp. Marphysa bellii Monticellina heterochaeta Naineris laevigata Neanthes pelagica Nephths caeca Nephthys sp. Neridines sp. Nerine cf cirratulus Nereis diversicolor Notomastus latericeus Onuphis eremita Paradoneis lyra Ploynoidae (sp.) Pomatoceros trigueter Prinospio fallax Prinospio sp. Pseudocapitella incerta Sigalion cf. Mathildae Sigambra parva Spio sp. Spiochaepterus costarum Spionidae sp. Spiophanes bombyx Sthenelais boa ARTHROPODA CRUSTACEA Acanthonyx lunulatus Achaeus cranchii Alpheus dentipes * Alpheus glaber * Alpheus macrocheles Ampelisca brevicornis Ampelisca diadema Apseudes intermedius Athanas nitescens Atylus vedlomensis Bathyporeia lindstromi * Bodotria arenosa mediterranea 81

109 Caprella equilibra Caprella sp. Carpias stebbingi Cestopagurus timidus Charybdis longicollis Chlorotocus crassicornis Clibanarius erythropus Cumella limicola Diastylis rugosa Ebalia cranchii Ebalia nux Ericthonius brasiliensis Eriphia verrucosa Ethusa mascamne Eurydice sp. Eurynome aspera Galathea sp. Galathea squamifera Galathea strigosa Gammaridae sp. Goneplax rhomboides Hippolyte inermis Hippolyte varians Inachus thoracicus Leptomysis sp. Liocarcinus arcuatus Liocarcinus corrugatus Liocarcinus maculatus Lissa chiragra lnachus dorsettensis Lophogaster typicus Lysianassa longicornis Macropodia rostrata Pagurus chevreuxi Palaemon serratus Palinums elephas Pandalina brevirostris Penaeus semisulcatus Philocheras bispinosus bispinosus Primela denticulata Processa edulis Scalpellum scalpellum Scyllarus arctus Scyllarus pygmaeus Sphaeroma serratum Tylos latreillii 82

110 Upogebia pusilla Upogebia tipica Uromunna petiti Urothoe grimaldii MOLLUSCA PLACOPHORA Chiton olivaceus GASTROPODA Acteon tornatilis Anachis savignyi Bittium reticulatum * Bittium submamillatum * Bolma rugosa Caecum trachea * Cerithium vulgatum * Cerithium rupestre * Columbella rustica Euparthenia bulinea Jujubinus exasperates * Loripes lacteus * Macoma Cumana * Myrtea spinifera * Nassarius gibbosulus Philine catena Smaragdia viridis Tricolia speciosa * Turritella turbona * Tonna galea * MOLLUSCA BIVALVIA Acanthocardia tuberculata * Abra alba * Chamelea gallina * Conus ventricosus Dentalium dentalis Donax venustus * Dosinia lupinus Glans aculeate * Glycymeris glycymeris Gouldia minima Lissopecten hyalinus Loripes lacteus * Modiolula phaseolina Modiolus adriaticus Myrtea spinifera * Paphia lucens Parvicardium exiguum * Plagiocardium papillosum * Striarca lactea Tellina balaustina Tellina pulchella 83

111 Venus verrucosa ECHINODERMATA ASTROIDAE Astropecten irregularis OPHIUROIDEA Amphiopholis squamata Amphiura chiajei Ophiura albida Ophioderma longicaudum HOLOTHUROIDEA Holothuria mammata Schizaster canaliferus ECHINOIDEA Echinocardium cordatum Echinocyamus pusillus Paracentrotus lividus Schizaster canaliferus CHORDATA ENTEROPNEUSTA Saccoglossus sp. ASCIDIACEAE Holocynthia sp. PORIFERA DERMOSPONGIAE Ircinia sp. Clathrina sp. Axinella sp. * Alanda tespit edilen türler Balıklar Balıkların yaşadıkları habitatlarda dikkate alındığında, proje sahası genel olarak kumluk-kayalık zemin alanlardan oluşmaktadır. Proje sahasında tespit edilen balık türleri Tablo 32 de verilmiştir. Tablo 32. Proje Alanı Balık Faunası Tür Avrupa Kırmızı Listesi (ERL) Bern Sözleşmesi Familya: Rhinobatidae Rhinobatos rhinobatos (Linnaeus, 1758) EN A4cd ver3.1 - Familya: Dasyatidae Gymnura altavela (Linnaeus, 1758) VU A2bd+4bd ver3.1 - Familya: Torpedinidae Torpedo nobilliana Bonaparte, 1835 DD - Familya: Rajiidae Raja sp. - - Familya: Echeneidae Echeneis naucrates (Linnaeus, 1758) - - Familya: Sparidae Lithognathus mormyrus (Linnaeus, 1758) - - Pagellus erythrinus (Linnaeus, 1758) - Diplodus annularis (Linnaeus, 1758) NE - Diplodus sargus sargus (Linnaeus, 1758) NE - Diplodus vulgaris (Geoffroy Saint-Hil., 1817) NE - Dentex dentex (Linnaeus, 1758) Oblada melanura (Linnaeus, 1758) NE - Sparus aurata (Linnaeus, 1758) NE - Familya: Serranidae Epinephelus marginatus (Lowe, 1834) EN A2d ver 3.1 III Serranus scriba (Linnaeus, 1758) NE - Familya: Mullidae Mullus barbatus barbatus (Linnaeus, 1758) NE - NE 84

112 Mullus surmuletus (Linnaeus, 1758) NE - Familya: Sciaenidae Umbrina cirrosa (Linnaeus, 1758) NE - Familya: Siganidae Siganus rivulatus Forsskål, 1775 LC ver Familya: Soleidae Solea solea (Linnaeus, 1758) NE - Familya: Pomacentridae Chromis chromis(linnaeus, 1758) NE - Familya: Labridae Coris julis (Linnaeus, 1758) LC ver Labrus viridus (Linnaeus, 1758) VU A4ad ver Sympodus mediterraneus (Linnaeus, 1758) LC ver Sympodus sp. Thalassoma pavo (Linnaeus, 1758) LC ver Familya: Gobiidae Gobius sp. - Familya: Scaridae Sparisoma cretense (Linnaeus, 1758) LC ver Familya: Carangidae Trachurus trachurus (Linnaeus, 1758) NE - Familya: Triglidae Chelidonichthys lucerna (Linnaeus, 1758) NE - Familya: Balistidae Balistes carolinensis (Gmelin, 1789) - - Familya: Tetradontidae Lagocephalus spadiceus (Richardson, 1844) Egzotik tür - Çalışma Bölgesi Kıyısal Alanının Habitat Yapısı Çalışma bölgesinin habitat yapısına bakıldığında farklı özellikteki zemin yapıları ve bunlar ile ilişkili biyolojik yaşam modellerinin varlığı izlenmiştir. Kıyıdan açık bölgelere doğru gittikçe farklı habitat tipleri bulunmaktadır. Kıyı kesimlerdeki baskın habitat kumluk zemin ve kayalık zemin yapısıdır. Kıyıdan uzaklaştıkça Cystoseria lı kayalık, daha sonra da çıplak kayalık (rocky) habitat baskın duruma geçmektedir m derinlikten sonra ise kum zemin yapısı baskın hale geçmektedir. Yapılan arazi uygulamasında alanın habitat yapısı ve habitatların dağılımı değerlendirilmiş ve kıyı bölgesinin kum (sandy beach) ve kum tepeleri (sand dune) sistemlerinden oluşan alçak kıyı yapısına sahip olduğu belirlenmiştir. Bu sistemde, özellikle koyun her iki ucunda yer yer kayalıkların da olduğu belirlenmiştir (Bkz. Fotoğraf 17 ve Fotoğraf 18). - 85

113 Fotoğraf 17. Alçak Kıyı, Kumlu Plaj Ve Kum Tepeleri Fotoğraf 18. Kayalık Plaj Bölgesi Faaliyet alanının olduğu bölgede ve yakın çevresinde, arka sahil ve iç sahil (gel-git zonu) ile birlikte denizel ortamın kıyıdan itibaren ilk m sinin (derinlik: 0,5-1 m) bir alanın kumlu taban (sandy bottom) habitat tipinde olduğu belirlenmiştir (Bkz. Fotoğraf 19). 86

114 Fotoğraf 19. Alçak Kıyıdan Sonra Belirlenen, Dalga Etkisinde Bulunan Kıyısal Kum Habitatı Yapılan alan çalışmalarında, kum taban habitatından sonra, Cystoseria lı kayalık, yaklaşık 6 m derinlikten sonra da kayalık habitat başlamaktadır. Bu durum, 8-10 m lere kadar devam etmekte, bu derinlikten sonra ise kum, alan çalışmalarının birtirildiği 15 m lik derinlikten sonra ise çamurlu zemin (muddy bottom) yapısı baskın hale geçmektedir (Bkz. Fotoğraf 20, Fotoğraf 21, Fotoğraf 22, Fotoğraf 23). Fotoğraf 20. Cystoseria lı Kayalık Habitatdan Görünüm 87

115 Fotoğraf 21. Kayalık Habitatdan Görünüm Fotoğraf 22. Kum Habitatından Görünüm 88

116 Fotoğraf 23. Çamur Habitatından Görünüm Algler Araştırma alanı içerisinde deniz alanında 6 ayrı alg sınıfı ve Angiospermae ait toplam 127 takson kaydı verilmiştir. Örnekleme sonucunda elde edilen verilere göre fitoplanktonik organizmaların bağlı formlara göre tür çeşitliliği bakımından daha baskın oldukları görülmektedir. Özellikle Bacillariophyceae grubu algler çeşitlilik bakımından en zengin sınıf olmuştur. Bu sınıfa ait 49 takson, Dinophyceae ya bağlı 41, Chlorophyceae'ya ait 13, Phaeophyceae ya bağlı 10, Rhodophyceae ya bağlı 12 ve Angiospermae ye ait 1 takson bulunmuştur. Araştırma alanında alglerin gelişim ve dağılım alanlarında rol oynayan bazı faktörler vardır. Bunların başında deniz suyu sıcaklığı, ışık geçirgenliği, ph, tuzluluk ve çözünmüş oksijen gelmektedir. Geniş bir alandan en küçük birim alana kadar her bölgenin kendi sıcaklık derecesine özgü belirli alg türleri bulunmaktadır. Geniş alanların mevsimsel sıcaklık farkları çok daha az olmasına karşın, koy özelliğindeki kıyısal alanların sıcaklıkları daha hızlı değişim göstermektedir. Sıcaklığa bağlı olarak fotosentez hızının solunum hızından fazla olduğu ilkbahar ve yaz aylarında mevsimlik olduğu kadar yıllık ve çok yıllık bitkilerin hepsini bir arada görmek olasıdır. Algler fotosentez için ışığa gereksinim duyarlar ve ışığın su içerisindeki yayılışına bağlı olarak dağılım gösterirler. Suda asılı duran partiküller ışığın alt katmanlara inmesini engeller ve bu durum alg gelişimini olumsuz etkiler. Örnekleme tarihinde ışık geçirgenliği oldukça uygun olduğu görülmüştür. Ancak aşırı miktardaki dalga hareketlerin dip kısımları karıştırarak kumulların su kütlesine karışmasına neden olmaktadır. Bu durum alglerin gelişimi için geçici bir sorun teşkil etmekle birlikte biyolojik döngü açısından önemli sorunlar yaratmamaktadır. 89

117 Deniz suyu ph'sı genellikle alkali özellik göstermektedir. Bu durum alglerin dağılımında da etkilidir. ph değişimlerinde en çok etkilenen gruplar çoğunlukla kahverengi ve Kırmızı Algler oluşturmaktadır. Zaten çalışma bölgesindeki çok ciddi bir ph artışı söz konusu değildir ve deniz suyunda ph'yı etkileyebilecek ciddi bir girdi de bulunmamaktadır. Örnekleme sonuçlarına göre Bacillariophyta grubu alglerin yoğunluk açısından en baskın grup oldukları dikkati çekmektedir. Bacillariophyceae içerisinde Pseudonitzchia pungens, Tallassiothrix fraunfeldii, Bacteriastrum hyalinum Pleurosigma spp., Pseudosolenia calcar-avis, Chaetoceros affinis, Guinardia flaccida, Dinophyceae sınıfına bağlı Ceratium furca var. eugrammum, C. macroceros var. gallicum, C. fusus var. seta, Dinophysis caudata, Pyrocystis pseudonoctiluca, Protoperidinium steini, P. divergens türleri ön plana çıkmışlardır. Bacillariophyta tüm çalışma alanında baskın organizma grubu olmuştur. Ardından Pyrrophyta ve Cyanophya divizyoları ön plana çıkmaktadır. Rhodophyta ve Chlorophyta nın yoğunluk değerleri birbirlerine daha yakın bulunurken en düşük yoğunluğa Phaeophyta divizyosu sahiptir. Zooplanktonik organizmalar Sucul ekosistemlerdeki besin zincirinde, karbonhidratlar, yağlar ve proteinler ilk olarak fitoplanktonik alg grupları tarafından sentezlenir ve buradan daha yüksek besin kademelerine geçerler. Bu bitkisel protein ilk olarak zooplanktonun Crustacea grubunda hayvansal proteine dönüşür. Deniz ve okyanusların büyük bir kısmında Copepodlar zooplanktonun en önemli grubudur. Sıcak okyanuslar boyunca baskın zooplankton formları genelde Copepod'lardır. Bitkisel proteini hayvansal proteine dönüştürmeleri nedeniyle Copepod'lar denizel ortamda hayvansal proteine gereksinim duyan canlılar için besin zincirinde çok önemli bir halkaya sahiptirler. Deniz çalışmasından elde edilen sonuçlar değerlendirildiğinde, zooplanktonik organizmalar içerisinde en baskın grubu Copepoda oluşturmakta ve 36 tür ile temsil edilmektedir. Copepoda sınıfına ait Oithona plumufera, Farranula rostrata, Temora stylifera, Haloptilus longicorois Acartia clausi, Paracalanus parvus taksonları dominant organizmadır. Evadne spinifera da Cladocera içersinde en baskın taksonlardır. Bunlar gerçek planktonik organizmalar olup Holoplankton olarak adlandırılmaktadırlar. Bunun dışında yaşamlarının sadece bir dönemlerini su kütlesi içerisinde geçiren, diğer dönemlerini farklı ortamlarda sürdüren canlılarda vardır ve bunlara da Meroplankton denilmektedir. Yapılan örneklemelerde bu canlılara da rastlanmıştır ve bunların listesi ilgili bölümde verilmiştir. Denizdeki tüm zooplanktonik gruplar arasında Copepod ların önemli oranda baskınlığı söz konusudur. Ardından Cladocera gelmektedir. Tespit edilen zooplanktonik organizmalar içerisinde endemik/nesli tehlikede olan bir tür bulunmamaktadır. Bentik omurgasızlar Deniz ekosistemlerinde hemen hemen tüm biyotoplarda temsil edilen ve özellikle yumuşak zeminlerin en karakteristik türlerini içeren Mollusca türleri, antropojenik etkiler sonucu kirlenen veya stres altında olan komünitelerin de indikatör (belirteç) grubudur. Ancak bu alanın su parametreleri sonuçlarına göre temiz olduğu ve organik kirliliğin söz konusu olmadığı görülmektedir. Dolayısı ile ortamdaki Mollusca tür çeşitliliğinin fazlalığı tamamen dip yapısının kum, kum-çamur bileşiminde olmasından kaynaklanmaktadır. Genel olarak bakıldığında teşhisi yapılan bentik omurgasızların Akdeniz de geniş bir dağılıma sahip oldukları görülmektedir ve hepside temiz deniz ortamlarında belirgin olan türlerdir. 90

118 Deniz alanındaki çalışma bölgesinde yapılan örneklemelere göre yedi büyük filuma ait toplam 168 bentik omurgasız türü teşhis edilmiştir. Bunlardan 1'i Nemertini, 42 si Annelida, 63 ü Arthropoda, 48 i Mollusca, 11 i Echinodermata, 2'si Chordota ve 1 i de Porifera şubelerine aittir. Görüldüğü üzere en çok türün teşhis edilen grup Annelida şubesi olmuştur. Annelida içinde Polychaeta tür bakımından en zengin sınıf olmuştur. Mollusca şubesine bağlı türlerin önemli bir kısmı kabuklu bireylerden oluştuğu için özellikle kıyı kesimlerde kolayca erişilmiş ve teşhis edilmişlerdir. Bentik organizmalar içerisinde tür sayısı bakımından baskın olan Mollusca şubesi üyeleri yoğunluk bakımından da ön planda olmuşlardır. Bu grup tüm bentikler içerisinde yoğunluk bakımından Bittium reticulatum, Abra alba baskın bulunmuştur. Çalışma bölgesinde, kıyı ve derin kısımlar dikkate alınarak farklı noktalardan örneklemeler yapılmıştır. Kıyıdan yapılan örnekleme alanlarının derin bölgeye göre tür çeşitliliği ve yoğunluk bakımından daha zengin olduğu görülmüştür. Bu durum littoral bölgedeki türler arası ilişkinin oldukça yoğun olmasına bağlanabilinir. Sıcaklık, ışık, besin ve çözünmüş oksijen gibi abiyotik faktörler bakımından yeterli koşullara sahip olan littoral bölgeler bentik organizmalar için de uygun alanlardır. Lagünlerde ve Yanık Değirmen Deresi nde bentik organizmalarla ilgili yapılan çalışma kapsamında en baskın türün Gastropoda dan Melanopsis sp. olduğu belirlenmiştir. Balık türleri Deniz alanında yapılan incelemelerde balık türleri yakalama ve gözlem yolu ile teşhis edilmiştir. Bu türler içerisinde Epinephelus marginatus (Orfoz) hem Bern Sözleşmesi EK III kapsamında korunan türler içerisinde, hem de IUCN Kırmızı Liste ye göre tehlike altındaki türler (EN) kapsamındadır. Bununla birlikte, Rhinobatus rhinobatus yine IUCN Kırmızı Liste ye göre tehlike altında; Gymnura altavella ile Labrus viridus duyarlı (VU) türler içerisinde yer almaktadır. Faaliyet alanı ve yakın çevresi balıkların beslenme, yuvalama ve barınma alanı olarak oldukça sık kullanılan verimli bir bölge bulunmamaktadır. Dolayısı proje bölgesi, su ürünleri üretimi açısından etkin olarak kullanılmamaktadır. Ancak proje sahası ve etki alanı dönem dönem balıkçılar tarafından avlak olarak kullanılmaktadır. Proje Bölgesindeki Türlerin Ulusal ve Uluslararası Koruma Statüleri Açısından Değerlendirilmesi Uluslararası anlaşmalar ve uygulamalar ise genellikle koruma altında, ticareti yasaklanmış ve sınır ötesi ve/veya göçmen olan flora ve fauna elemanları ve bu canlıların yaşam alanları ile ilgili olup, bu canlıların ve/veya habitatlarının bulunduğu bölgeleri korumayı amaçlamaktadır. Koruma-kullanma detayları konusunda bağlayıcı çalışmalar yapan kurumlar arasında UN FAO, UNEP, AB; IUCN gibi kurumlar gelmektedir. Bu canlıların ve yaşam alanlarının korunmak üzere oluşturulan kriterler ve projenin gerçekleşmesi durumunda nasıl etkilenecekleri, olası önlemler ve izleme çalışmaları ile ilgili öneriler deniz alanında yapılan projelerde verilmelidir. Bu çalışmada sedimentten alınan numunelerden ve SGS tekniği ile bentoz üzerinde tesbit edilen omurgasızlar denizel fauna kapsamında verilmiştir. Koruma açısından ön plana çıkan nadir veya endemik tür belirlenmemiştir. Ayrıca, elde edilen örneklerin hiçbirisi kirlilik veya diğer bir açıdan indikatör tür olma özelliğini göstermemektedir. 91

119 SGS tekniği ile çekilen transektlerden elde edilen makrofitobentos listesi denizel flora kapsamında sunulmuştur. Görsel sayım yöntemi ile alanda varlığı belirlenen omurgalı türleri de denizel fauna kapsamında verilmiştir. Çalışmada belirlenen türlerden Epinephelus marginatus (Orfoz, Grouper) ile Rhinobatus rhinobatus (Gitar Balığı) koruma altındadır. Bu türler, IUCN Red List de Endangered statüsündedir. Ayrıca, alanda daha önceden farklı araştırıcılar tarafından kaydedilmiş ve koruma altında olan türler de literatür bilgileri kapsamında belirlenmiştir. Bu türlerden Caretta caretta ve Chelonia mydas bölgede sıklıkla görülmektedir. Koruma altında olmalarına rağmen, belirtilen canlılar oldukça yüksek hızda hareket etme kabiliyetine sahip olup, inşaat ve işletme sırasında bölgeden ayrılma potansiyeline sahiptir. Söz konusu türler bu alanı yalnızca beslenme ve gezinme alanı olarak kullanabilirler. Bu durumda, projenin inşaat ve işletme aşamalarından olumsuz olarak etkilenmeleri beklenmemektedir. Teşhis edilen denizel omurgalı hayvanlara ilişkin literatür bilgilerini içeren türler Tablo 33 te verilmiştir. 92

120 Tablo 33. Literatür Bilgilerine Göre bölge Karasularında Bulunan Omurgalı Türleri ve Koruma Statüleri Ordo Familya Tür IUCN Kırmızı Liste Bern Bonn CITES EUNIS EC Hexanchiformes Hexanchidae Hexanchus griseus LR/nt ver 2.3 (1994) NE Lamniformes Alopiidae Alopias vulpinus DD ver 2.3 (1994) Lamnidae Carcharodon carcharias VU-A1bcd+2cd ver 2.3 (1994) II I, II II, III B Isurus oxyrinchus LR/nt ver 2.3 (1994) III Lamna nasus LR/nt ver 2.3 (1994) III Odontaspididae Carcharias taurus VU A1ab+2d ver 2.3 (1994) Carcharhiniformes Carcharhinidae Carcharhinus brevipinna LR/nt ver 2.3 (1994) Carcharhinus melanopterus LR/nt ver 2.3 (1994) Carcharhinus plumbeus LR/nt ver 2.3 (1994) Prionace glauca III Sphyrnidae Sphyrna mokarran DD ver 2.3 (1994) Sphyrna zygaena LR/nt ver 2.3 (1994) Triakidae Galeorhinus galeus VU A1bd ver 2.3 (1994) Rajiformes Myliobatidae Mobula mobular VU A1cd ver 2.3 (1994) II Rajidae Raja clavata LR/nt ver 2.3 (1994) Clupeiformes Clupeidae Alosa fallax DD ver 2.3 (1994) III X Syngnathiformes Syngnathidae Hippocampus guttulatus DD ver 3.1 (1994) II B Hippocampus hippocampus VU A2cd ver 2.3 (1994) II II B Syngnathus abaster DD ver 2.3 (1994) III Perciformes Gobiidae Zosterisessor ophiocephalus DD ver 2.3 (1994) Sciaenidae Sciaena umbra III Umbrina cirrosa III Scombridae Thunnus alalunga DD ver 2.3 (1994) Thunnus thynnus DD ver 2.3 (1994) Serranidae Epinephelus marginatus EN A2d ver 2.3 (2001) III Mycteroperca rubra DD ver 2.3 (1994) Sparidae Pagrus pagrus EN A1bd+2d ver 2.3 (1994) 93

121 Ordo Familya Tür IUCN Kırmızı Liste Bern Bonn CITES EUNIS EC Xiphiidae Xiphias gladius DD ver 2.3 (1994) Atheriniformes Atherinidae Atherina boyeri DD ver 2.3 (1994) Testudines Cheloniidae Caretta caretta EN-A1abd ver 2.3 (1994) II 1, II I X A Chelonia mydas EN-A1abd ver 2.3 (2001) II 1, II I X A Catacea Delphinidae Stenella coeruleoalba LR/cd ver 2.3 (1994) II II II, III X A Balaenopteridae Balaenoptera physalus EN-A1abd ver 2.3 (1994) II 1, II I X A 94

122 Proje İnşaat Çalışmalarının Deniz Ekosistemine Etkileri Faaliyet alanının deniz sahasındaki fiziksel ölçüm değerleri ve genel gözlemlere göre ortamın temiz su özelliğinde olduğu ve biyolojik çeşitliliğinin orta seviyede olduğu görülmektedir. Alanda Posidonia çayırlarının olmaması biyolojik çeşitliliğin yüksek olmasını engellemektedir. Teşhisleri gerçekleştirilen algler, zooplanktonik organizmalar, bentik organizmalar ve balıkların tamamı Akdeniz in yaygın ve bol bulunan türlerini ihtiva etmektedir. Boru hattının yapım çalışmaları kapsamında deniz ekosisteminde sadece kazıma çalışmaları gerçekleştirilecek olup, bununla beraber bazı etkilerin oluşması kaçınılmazdır. Bu çalışmalar sonucu dip kısımda birikmiş olan sedimen su kütlesi içine yayılacaktır. Boru hattının yerleştirilmesi sırasında beton blok kelepçeler kullanılacaktır. Blokların (kelepçelerin) yapımında kullanılacak malzemenin içeriği çok önemlidir. Bunun için kullanılacak betonun dış etkilere karşı dayanıklı sert bir malzeme olması gerekmektedir. Beton malzeme su tarafından çözünmeyecek nitelikte olmalı ve toksik ağır metalleri ve deniz suyu ile etkileşime giren kimyasalları içermediğine ilişkin analizleri yapılmalıdır. Aksi takdirle hem projenin sonuçları olumsuz etkilenir hem de deniz ekosisteminin kirlenmesi söz konusu olabilir. Kelepçelerin yerleştirilmesi sırasında deniz suyunun bulanması özellikle balık ve planktonik canlılar için istenmeyen koşullar yaratabilir. Bunun için, çalışmanın yapıldığı alanda set çekilmeli ve ardından çalışma gerçekleştirilmelidir. Böylece yerleştirme sırasında oluşacak bulanıklık etkisi, diğer deniz ortamı ile olan bağlantı kesildiği için nispeten azalacaktır. Bölgenin dip yapısına bakıldığında, kum ve silt içeren bir tabakanın bulunduğu gözlenmiştir. Boru yerleştirme çalışmaları ile su kütlesi içinde artan bulanıklık, su kalitesi değerlerinde bir değişime neden olacaktır. Bu durumda sedimende birikmiş olan birçok kirletici su kütlesine karışabilmektedir. Bu nedende, sedimenden ortama karışacak bu maddeler fiziksel ve kimyasal olarak ortam koşullarını değiştirecek ve denizel canlılar açısından istenmeyen koşullara neden olabilecektir. Ayrıca su kütlesine karışan sedimen, sucul canlıların özellikle balıkların solungaç sistemleri üzerine yapışarak solunum mekanizmalarını olumsuz etkileyebilmektedir. Bulanıklığın artmış olması, ışığın dip kısımlara, makro ve mikro alglere ulaşmasını engelleyeceğinden uzun süreli bir etki bu canlılara zarar verebilir. Ancak proje kapsamında gerçekleştirilecek dolgu çalışmaları ile ortaya çıkacak olan bu etkiler uzun süreli olmayacaktır. Özellikle çalışma bölgesine yakın yerlerde gerçekleştirilmiş, benzer etkiye sahip faaliyetler düşünüldüğünde başta makro ve mikro algler olmak üzere tüm denizel biota varlıklarını sürdürebilmişlerdir. Bu çalışmadaki sedimen boyutları ve süresi düşünüldüğünde, etki çok sınırlı düzeyde olacaktır. Balık türleri bulanıklığın oluştuğu ortamdan uzaklaşacaktır. Bu nedenle balıkların da sedimen bulutundan etkilenmeleri sınırlı düzeyde olacaktır. Söz konusu bu etkilerin tümü değerlendirildiğinde sedimen, bölgenin balık türleri ve balıkçılık faaliyetlerine yönelik önemli bir etkisinin olmayacağı düşünülmektedir. Sedimenlerin sucul sisteme karışması ve etkisinin minimum düzeye indirilebilmesi için aşağıdaki önlemler alınacaktır. Mümkün olan en az sınırlı alanda çalışılmalı ve gereksiz müdahalelere izin verilmemelidir. 95

123 İlkbahar dönemi (Mart, Nisan, Mayıs ve Haziran başı) denizel biyolojik aktivitenin en yüksek olduğu üreme dönemi olarak bilinmektedir. Bu dönemlerde kazıma çalışmaları yapılmasından kaçınılmalıdır. Denizel canlıların yoğunluklarının da artmaya başladığı bu dönemde gürültü, bulanıklık ve mekanik etkiler yumurta, genç ve ergin bireylerin mevcudiyetini ve miktarlarını olumsuz yönde etkileyebilir. Dolgu çalışmalarının gerçekleştirileceği dönemlerin biyolojik aktivitenin en düşük olduğu sonbahar sonu ve kış aylarında yapılması deniz ekosistemine minimum düzeyde etki yapacaktır. Çalışmalar uygun olmayan rüzgar ve dalga koşullarında yapılmamalıdır. Aksi takdirde sedimen bulutları uzak noktalara hızlı bir şekilde yayılabilirler. Sedimentasyona karşı çalışma alanının çevresinde silt perdeleri (silt curtains) kullanılarak çalışılmalıdır. Bu silt perdelerinin durumu ve etkinliği düzenli olarak kontrol edilmelidir. Deşarjin Deniz Ekosistemine Etkileri ve Risklerin Değerlendirilmesi Yapılan çalışmada öncelikli olarak göz önüne alınan unsur, deşarjın ekosistem üzerinde yaratabileceği olası olumsuz etkiler olmuştur. Bu açıdan deşarjın yapılacağı noktadaki difüzer sistemi ve çıkış suyunun yayılımı modellenmiştir. İnşası planlanan tesiste enerji üretimi sırasında açığa çıkan atık ısının temassız açık devre deniz suyu soğutma sistemi ile uzaklaştırılması planlanmaktadır. Buna göre, denizden uygun bir derinlikten alınacak olan deniz suyu pompalar ile kondenserlere basılacak, burada ısı eşanjörleri vasıtasıyla sistemdeki atık ısı deniz suyuna aktarılacak ve sıcaklığı artmış olan deniz suyu deşarj boruları ve difüzörler vasıtası ile uygun bir şekilde denize deşarj edilecektir. Projenin deniz çevresi açısından en kritik etkisi deşarjın olduğu noktada deniz suyu sıcaklığının artışıdır. Bu olgu, Poornima ve ark. (2006), Nour El-Din (2004) ve Claudet ve Fraschetti (2010) tarafından kapsamlı bir şekilde tartışılmıştır. Claudet ve Fraschetti (2010), Akdeniz de benzer amaçlar uğruna insan eliyle yapılan tahribatları derledikleri çalışmada, soğutma suyunun değişik habitatlar üzerindeki etkilerini diğer araştırmacıların çalışmalarına dayanarak değerlendirmişlerdir. Bu çalışmada, özellikle mercan oluşumları, kayalık ve Fanerogamlı (Ülkemizde özellikle Posidonia oceanica habitatına denk gelmektedir) habitatların ve buralarda bulunan sesil (hareketsiz) organizmalar ile kum habitatda bulunan hareketli omurgasızların olumsuz etkilendiklerini belirtmişlerdir. Yapılacak projenin etki alanında mercan oluşumları, kayalık veya fanerogamlar bulunmamaktadır. Ancak kum habitat ve bu habitatda habitatda hareketli omurgasızlar bulunmaktadır. Bu canlıların ise ortamdan uzaklaşması beklenmektedir. Bu açıdan gerçekleştirilecek projenin etkisinin minimal olacağı düşünülmektedir. Sonuç olarak, yapılacak olan tesisin deşarj suyunun alıcı ortama verileceği alanda habitat yapısının koruma öncelikli veya hassas özelliklere sahip olmadığı, bu habitata ait türlerin de koruma altında olmayan ve öncelikli olarak etkilenebileceklerin de hareketli olduğu belirlenmiş ve projenin olumsuz etkisinin minimal olacağı öngörülmektedir. İzleme Programı Ekolojik çalışmalarda sürdürülen izleme çalışmalarının her mevsim yapılması gerekliliği dikkate alınırsa yıl içinde 4 kez izleme yapılması uygundur. Ancak, hem denizel ortamın ısı değişimleri açısından biraz daha stabil olduğu hem de santralin bulunduğu bölgedeki iklimsel koşullar dikkate alındığında, yılda 2 kere (kış ve yaz) izleme çalışması yapılması yeterlidir. Projenin inşaat ve işletme dönemlerinde uygulanacak izleme çalışmaları ile ilgili detaylı bilgiler Bölüm VIII.1 de verilmiştir. 96

124 Yüzeysel Su Kaynaklarının Mevcut ve Planlanan Kullanımı Proje sahası ve yakın çevresinin hidrolojik özellikleri ile, mevcut su kaynaklarının kullanımı ile ilgili detaylı bilgiler Bölüm IV.2.5 te sunulmuştur. IV.2.6 Deniz Dibi Zemin Etüt Raporu Proje kapsamında kıyı kenar çizgisinin deniz tarafında çalışmalar yapılmıştır (Bkz. Şekil 42). Bu çalışmalarda deniz içi sondajlar yapılarak Mevzii İmar Planına Esas Jeolojik- Jeoteknik Etüt Raporu hazırlanmıştır (Bkz. Ek 7). Bu çalışma kapsamında yapılan yerinde gözlemler, sondajlar ve laboratuvar deneylerinden elde edilen veriler kullanılarak sahanın profili çıkartılmıştır. İnceleme Alanı Şekil 42. Deniz Tarafı İnceleme Alanı Kıyı Yapısı İnceleme alanı alçak/basık bir kıyı yapısına sahiptir. Falez, Lagün, Bataklık, Kumul vb. Yapılar İnceleme alanı kumul, sazlık-bataklık ve tarım alanlarından oluşmaktadır, topografik yapısı genel olarak düzdür. İnceleme alanında yaklaşık 150 m yüksekliğe kadar gözlemlenen Karataş Formasyonu deniz ile birleşmektedir. Topografik Eğim Tasarlanan yapı yerlerindeki deniz tabanı 0-18 m arasında değişen derinliklere uzanmaktadır. Kıyıdan açığa doğru %10 dan düşük eğimli bir deniz tabanı morfolojisi bulunmaktadır. Sondajlar İnceleme alanı zemininin derinlikle değişimini saptamak, zeminin sınıflandırılması, zeminin tanımı, indeks özellikler, litolojik, fiziksel özellikleri, suya karşı davranışı, jeolojik yapı, süreksizlik ve üzerlerine gelen basınç-gerilme miktarlarına bağlı kitle hareketleri ve zemin oturmalarını irdelemek amacıyla, 15 adet jeoteknik sondaj kuyusu açılmıştır (Bkz. Ek 7). 97

125 Buna ilaveten inceleme alanında derinliği 15,00 m olan toplam 5 adet sığ deniz sondajı ile derinlikleri 17,00-45,50 m arasında değişen toplam 10 adet derin deniz sondajı yapılmıştır. Sondajlara ait koordinat bilgileri Ek 7 de sunulan Mevzii İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu nda sunulmuştur. Laboratuvar Deneyleri Saha üzerinde gerçekleştirilen jeoteknik sondaj kuyusu çalışmaları sırasında alınan ve zemini temsil edebilecek nitelikte olan 17 adet örselenmiş numuneleri üzerinde, zeminin fiziksel özelliklerini belirlemek amacıyla Su içeriği, Atterberg Limitleri, Elek Analizi, Doğal Birim Hacim Ağırlık, Serbest Basınç ve Kesme kutusu deneyi; alınan 1 adet örselenmemiş UD numunesi üzerinde Su içeriği, Atterberg Limitleri, Elek Analizi, Doğal Birim Hacim Ağırlık, Üç Eksenli Basınç deneyi; alınan 9 adet karot numuneleri üzerinde Su içeriği, Atterberg Limitleri, Elek Analizi, Doğal Birim Hacim Ağırlık ve Serbest Basınç deneyi yapılmıştır. Numuneler üzerinde yapılan tüm deneylere ait sonuçlar Ek 7 de sunulmuştur. Arazi Deneyleri İnceleme alanında her bir sondaj kuyusunda şartların elverdiği sayıda Standart Penetrasyon Testi (SPT) yapılmış ve örselenmiş örnekler mümkün mertebede ve zemin tipinin her değişiminde alınmıştır. Toplam 15 sondaj kuyusunda 75 adet SPT yapılarak örselenmiş numune ve 1 adet örselenmemiş (UD) numunesi alınmıştır. Böylece temel zemininin sıkılığı ve sertliği hakkında bilgi edinilmiştir. Zemin değerlendirmesi yönünden bakıldığında, inceleme alanında genel olarak deniz tabanının hemen altında gri renkli, yer yer fosil kavkılı, yer yer siltli kum birimi genel olarak sıkı kıvamda olup Standart Penetrasyon sayıları ortalaması SPT-N 30 = R olarak değerlendirilmiştir. 2. tabaka olan (özellikle DS-14 ve DS-15 de karşılaşılan) gri renkli ince taneli siltli yer yer kil ara bantlı kum birimi yumuşak-katı özellik gösterir. Düzeltilmiş Standart Penetrasyon sayıları ortalaması SPT-N 30 = 5 olarak değerlendirilmiştir. Üçüncü birim olan kiltaşı, dayanımlılık yönünden çok zayıf dayanımlı, kaya kalitesi yönünden incelendiğinde çok zayıf kaliteli kaya, ayrışma yönünden incelendiğinde çok ayrışmış-tümüyle ayrışmış mertebesindedir (Bkz. Tablo 34). Tablo 34. İnceleme Alanında Açılan Jeoteknik Sondaj Kuyularına Ait SPT-N 30 Değerleri ve Litolojileri Kuyu No Derinlik (m) Deniz Suyu Derinliği (m) SPT-N 30 Değeri Litoloji DS-1 3,00-3,07 2 R Siltli Kum DS-2 6,50-6,58 5 R Siltli Kum DS-2 8,00-8,05 5 R Kiltaşı DS-3 3,50-3,56 3 R Siltli Kum DS-4 6,50-6,70 5 R Kiltaşı DS-6 7,00-7, Siltli Çakıllı Kum DS-6 11,00-11,20 7 R Kiltaşı DS-6 12,50-12,60 7 R Kiltaşı DS-7 8,00-8,50 7,5 22 Kil Bantlı Siltli Kum DS-7 11,00-11,50 7,5 25 Kum DS-7 14,00-14,50 7,5 49 Kum DS-7 17,00-17,50 7,5 R Kum DS-7 19,00-19,35 7,5 R Kum DS-8 8,00-8,45 8 R Kum DS-8 11,00-11,45 8 R Kum DS-8 14,00-14,45 8 R Kum DS-8 17,00-17,45 8 R Kum DS-8 20,00-20,45 8 R Kum 98

126 Kuyu No Derinlik (m) Deniz Suyu Derinliği (m) SPT-N 30 Değeri Litoloji DS-8 23,00-23,45 8 R Kum DS-8 26,00-26,45 8 R Kum DS-8 28,00-28,45 8 R Kum DS-9 12,00-12, Kum DS-9 15,00-15, Kil Bantlı Siltli Sıkı Kum DS-9 18,00-18, Kil Bantlı Siltli Sıkı Kum DS-9 21,00-18, Kil Bantlı Siltli Sıkı Kum DS-9 21,00-21, Kil Bantlı Siltli Sıkı Kum DS-9 24,00-24, Kil Bantlı Siltli Sıkı Kum DS-9 27,00-27, Kil Bantlı Siltli Sıkı Kum DS-9 30,00-30, Kil Bantlı Siltli Sıkı Kum DS-9 33,00-33, Kil Bantlı Siltli Sıkı Kum DS-10 36,00-36, Kil Bantlı Siltli Sıkı Kum DS-10 10,50-10, Kil Bantlı Siltli Sıkı Kum DS-10 12,50-12, Kil Bantlı Siltli Sıkı Kum DS-10 13,50-13, Kil Bantlı Siltli Sıkı Kum DS-10 16,50-16, İnce Çakıl Bantlı Sıkı Kum DS-10 19,50-19, Kum DS-10 22,50-22, Kum DS-10 25,50-25,95 9 R Kum DS-11 27,00-27, Kil Bantlı İnce Kum DS-11 16,00-16, Kil Bantlı İnce Kum DS-11 20,00-20, Kil Bantlı İnce Kum DS-11 23,00-23, Kil Bantlı İnce Kum DS-11 26,00-26, Kil Bantlı İnce Kum DS-11 29,00-29, Kil DS-11 32,00-32, Siltli Kum DS-12 35,00-35, Kil Bantlı İnce Kum DS-12 13,50-13, Kil Bantlı İnce Kum DS-12 16,50-16, Kil Bantlı İnce Kum DS-12 19,00-19, Kil DS-12 22,50-22, Siltli Kum DS-12 25,50-25, Siltli Kum DS-13 28,50-28, Siltli Kum DS-13 15,00-15, Siltli Kil DS-13 18,00-18, Siltli Kil DS-13 21,00-21, Siltli Kil DS-13 24,00-24, Siltli Kil DS-13 27,00-27, Siltli Kil DS-13 30,00-30, Siltli Kil DS-13 36,00-36, Siltli Kil DS-13 40,00-40, Siltli Kil DS-14 17,00-17,45 16,50 5 Siltli Kum DS-14 20,00-20,45 16,50 9 Siltli Kil DS-14 23,00-23,45 16,50 16 Siltli Kil DS-14 26,00-26,45 16,50 18 Siltli Kil DS-14 29,00-29,45 16,50 21 Siltli Kil DS-14 31,00-31,45 16,50 24 Siltli Kil DS-15 21,00-21, Siltli Kil DS-15 24,00-24, Siltli Kil 99

127 Kuyu No Derinlik (m) Deniz Suyu Derinliği (m) SPT-N 30 Değeri Litoloji DS-15 27,50-27, Siltli Kil DS-15 30,50-30, Siltli Kil DS-15 33,50-33, Siltli Kil DS-15 36,50-36, Siltli Kil DS-15 39,50-39, Siltli Kil DS-15 42,50-42, Siltli Kil DS-15 45,00-45, Siltli Kum IV.2.7 Proje Sahasının Hidrografik ve Oşinografik Özellikleri Deniz Profili İnceleme alanında deniz seviyesi 0-18,00 m arasındadır. İnceleme alanında yapılan sondaj çalışmaları neticesinde DS-7 kuyusuna kadar olan alanda iki birim gözlenmiştir. Üst seviyelerde gri renkli, fosil kavkılı, siltli ve yer yer çakıllı kum birimi gözlenirken alt seviyelerde gri renkli, oldukça zayıf dayanımlı kiltaşı birimi geçilmiştir. DS-7 kuyusundan DS-13 kuyusuna kadar olan alanda karşılaşılan birimler genel olarak gri renkli yer yer fosil kavkılı, siltli yer yer killi ince kum birimi ve gri renkli ince sıkı kum birimi ve özellikle DS-11 ve DS-12 kuyularının bulunduğu alanda kalınlıkları 2,00-5,00 m arasında değişen gri renkli kil birimi geçilmiştir. DS-13 kuyusundan başlayarak açıklara doğru yapılan sondaj çalışmalarında gri renkli yer yer fosil kavkılı, siltli kum birimi ve gri renkli siltli yer yer fosil kavkılı kil birimi geçilmiştir. İncelenen alanda deniz içerisinde derinlikleri 15,00-45,50 m arasında değişen toplam 15 adet jeoteknik sondaj kuyusu açılmıştır. Zemin etüt sondajlarında saptanan birimler ve yanal değişikliklerinde önemli farklılık gözlenmemiştir. İnceleme alanı Üst Miyosen yaşlı SM-CL-ML grubu alüvyon ve çok zayıf dayanımlı kiltaşı üzerinde yer almaktadır. Deniz tabanının altında gri renkli yer yer fosil kavkılı, yer yer kil bantlı siltli kum birimine rastlanmıştır. Yapılan sondajlar korole edildiğinde kıyıya yakın kesimlerde 0,30 m- 1,20 m arası kalınlık sunarken denizin orta kesimlerinde bu kalınlık 24,20 m ye ulaşmış ve denizde daha açıklarda maksimum 28,00 m kalınlıkta rastlanmıştır. Daha sonra yumuşakorta katı ve fosil kavkılı siltli kil birimine rastlanmıştır. Bu birim 2,00 m ile 23,50 m arasında değişen kalınlık sunmaktadır. İnceleme alanında karşılaşılan bir diğer birim kiltaşı birimleridir. Gri renkli olup, çok-tümüyle ayrışmış ve çok zayıf dayanımlı özelliktedir. İnceleme alanında eğim %10 dan küçük olup, eğim yönü kuzeybatıdır. İnceleme alanında muhtemel heyelan, kaya düşmesi vb. herhangi bir doğal afet olayları söz konusu değildir. Fakat denizdeki yapıların suyun magnezyum ve sülfat içerikli olması sebebiyle su ile temas ettiklerinde zarar görebilme ihtimaline karşılık çelik, beton, donatı vb. malzemelerin suyla temasına karşı zarar görmemeleri için gerekli önlemler alınacaktır. İnceleme alanında kazık temeller altındaki oturmalar müsaade edilebilir sınırlar içerisindedir ancak inceleme alanında orta sıkı özellikte gri renkli, fosil kavkılı siltli kum birim için yapılan oturma hesabı sonucu münferit temeller için kabul edilebilir sınırların üzerindedir (S= 7,5 cm). Ayrıca inceleme alanında bulunan kil birimlerde yapı itibariyle şişme ve oturma riski beklenmektedir. 100

128 Yapılan hesaplamalar sonucunda inceleme alanının taşıma gücü 182,63 kn/m ,46 kn/m 2 arasında hesaplanmıştır. İnceleme alanında deniz tabanında yer alan gevşek-orta sıkı siltli killi kum, siltli kum seviyelerde Idriss ve Seed prensibini esas alan Civiltech Liquefy programından faydalanarak yapılan sıvılaşma analizinde inceleme alanında yüksek oranda sıvılaşma riski bulunmaktadır. İnceleme alanı yerleşime uygunluk değerlendirmesi, Önlemli Alan 1.1 (Sıvılaşma Tehlikesi Açısından Önlemli Alan) ve Önlemli Alan 5.1 (Önlem Alınabilecek Nitelikte Şişme, Oturma Açısından Sorunlu Alanlar) olarak değerlendirilmiştir. Kıyıdan DS-7 kuyusuna kadar olan alanda üst seviyeler B2 zemin grubu ve Z2 yerel zemin sınıfı olarak; gri renkli, zayıf dayanımlı kiltaşı biriminden oluşan alt seviyeler ise C1 zemin grubu ve Z2 yerel zemin sınıfı olarak değerlendirilmiştir. DS-7, DS-8, DS-10 kuyularının bulunduğu alanlarda ise üst seviyeler C2 zemin grubu ve Z3 yerel zemin sınıfı olarak değerlendirilmiştir. DS-11, DS-12, DS-13, DS-14 ve DS- 15 kuyularının bulunduğu alanlarda özellikle üst seviyelerde bulunan gevşek özellikteki kum birimlerinin bulunduğu alanlar D2 zemin grubu ve Z3 yerel zemin sınıfı olarak değerlendirilmiştir. Bu alanlarda alt seviyelerde bulunan daha sıkı özellikteki kum birimleri C2 zemin grubu ve Z3 yerel zemin sınıfı olarak değerlendirilirken; daha katı özellik gösteren kil birimi C3 zemin grubu ve Z3 yerel zemin sınıfı olarak değerlendirilmiştir. Özellikle DS-15 kuyusunun bulunduğu alanda gözlenen yumuşak özellikteki siltli kil birimi D3 zemin grubu ve Z3 yerel zemin sınıfı olarak değerlendirilmiştir. Etkin yer ivme katsayısı (A0) 1. derece deprem bölgelerinde 0,40 alınmaktadır. Spektrum Karakteristik Periyotlarının Z2 için TA=0,15 TB=0,40; Z3 için TA=0,15 TB=0,60; olarak değerlendirilmiştir. Yatay (Ch) ve Düşey (Cv) eşdeğer deprem katsayıları; Ch = 0,2 (I+1) Ao = 0,176 ve Cv = 2 Ch/3 = 0,117 dir. İnceleme alanı için değerlendirilen zemin grupları ve yerel zemin sınıflamalarının saha üzerindeki dağılımı Şekil 43 te sunulmuştur. 101

129 Şekil 43. İnceleme Alanı Deniz Dibi Profili IV Proje Sahasının 1/1.000 Ölçekli Batimetri Haritası ( adresinde belirlenen Hidrografik Harita Standartları na uygun ve örneği verilen rapor ile birlikte) İnceleme alanının 1/1.000 ölçekli batimetri haritaları Ek 3 te sunulmuştur. Söz konusu haritalar, Dz. K.K. Seyir Hidrografi ve Oşinografi Dairesi Başkanlığı na onaylattırılacaktır. IV Proje Sahası ve Civarının Akıntı Sirkülasyonuna Ilişkin Akıntı Hız ve Yön Ölçüm Sonuçları ve Grafiksel Değerlendirmeler Akdeniz deki deniz suyu sıcaklığı, bulunduğu enlem nedeniyle diğer denizlere nazaran daha sıcak olup, buharlaşma oranı daha fazladır. Akdeniz de deniz akıntısı doğudan batıya doğrudur. Tuzlu olan Akdeniz in suları Cebelitarık Boğazı ndan alt akıntı ile Atlas Okyanusu na, Atlas Okyanusu nun az tuzlu suları ise üst akıntı ile Akdeniz e akmaktadır. Akdeniz, buharlaşma yoluyla kaybettiği suyu Karadeniz ve Atlantik ten telafi eder. Akdeniz e giren Atlantik suları doğu Akdeniz e doğru hareket ederek Ege Denizi nden ve Karadeniz den gelen sularla birleşerek Türkiye ve Yunanistan sahillerini yaladıktan sonra kısmen Adriyatik Denizi ne uğrar ve tekrar Sicilya açıklarında Atlantik ten gelen sularla birleşir. Atlantik ten gelen ve Akdeniz e giren akıntının kalınlığı 200 m kadardır. Bunun altında m derinlikte Akdeniz den Atlantik Okyanusuna ters bir akıntı vardır (MEGEP, 2006, Fiziksel Oşinografi). Bölgedeki akıntı hızları incelendiğinde kıyıdan yaklaşık 1 km açığa kadar olan mesafedeki akıntı hızının 3,5-75 cm/s arasında değiştiği, akıntı yönlerinin ise güneybatıdan kuzeydoğuya ve kuzeydoğudan güneybatıya doğru olduğu belirlenmiştir. 102

130 IV Deniz Tabanı Düşey Devamlılığının Tespitine Yönelik Jeolojik- Jeofiziksel (sismik veya sondaj uygulamaları) Çalışma Sonuçları ve Değerlendirmeleri İnceleme alanında derinliği 15,00 m olan toplam 5 adet sığ deniz sondajı, derinliği 17,00 m ile 45,50 m arasında değişen toplam 10 adet derin deniz sondajı ve derinliği 15 m- 45,50 m arasında değişen derinliklerde toplam 15 adet jeoteknik sondaj çalışması yapılmıştır. Zemin etüt sondajlarında saptanan birimler ve yanal değişikliklerinde önemli farklılık gözlenmemiştir. Proje kapsamında deniz ortamında yapılan çalışmalarda, açıklarda su derinliğinin -18,00 kotunda olduğu gözlenmiştir. Yapılan sondaj çalışmalarında inceleme alanına yeraltı yapı kesiti, kıyıdan açıklara doğru değerlendirildiğinde; gri renkli yer yer fosil kavkılı, yer yer kil bantlı siltli kum birime rastlanmıştır. Yapılan sondajlar korole edildiğinde kıyıya yakın kesimlerde 0,30 m-1,20 m ler arası kalınlık sunarken denizin orta kesimlerinde bu kalınlık 24,20 m ye ulaşmış ve denizde daha açıklarda maksimum 28,00 m kalınlıkta rastlanmıştır. Yumuşak-orta katı ve fosil kavkılı siltli kil birimine rastlanmıştır. Bu birim 2,00 m ile 23,50 m arasında değişen kalınlık sunmaktadır. Genel olarak tabanda çok zayıf dayanımlı kiltaşı birimi bulunmaktadır. IV Deniz Tabanı Sediment Cinsi ve Dağılımına Ilişkin Değerlendirmeler Ile Sahanın Sediment Dağılım Haritası Deniz dibi sediment dağılımı Tablo 34 ve Şekil 43 te sunulmuştur. IV Bölgede Deniz Suyunun Oşinografik Parametlerine (tuzlulukyoğunluk vb.) Ilişkin Ölçüm Sonuçları Ve Değerlendirmeler Akdeniz in tuzluluk oranı arasında değişmekte olup, tuz oranı fazla olan denizler grubunda değerlendirilmektedir. Akdeniz de tuzluluğun fazla olmasının nedeni, büyük nehir girişlerinin olmaması ve buharlaşmayla kaybedilen su eklenince tuzluluğun artması olarak açıklanmaktadır ( Bölgede yapılan araştırma sonuçlarına göre deniz yüzeyinde sıcaklık değişiminin genellikle 21 C-22 C arasında değiştiği, deniz yüzeyinde tuzluluk değerlerinin arasında değişmekte olduğunu, deniz suyu yoğunluğunun ise 22 sigma-t ile 23 sigma-t arasında değiştiği belirlenmiştir. Rüzgâr ve Dalga İklimi Rüzgâr Analizi Proje kapsamıda rüzgâr hızlarının, dalga kabarmalarının ve dalga ikliminin belirlenmesi için Ek 8 de sunulan Rüzgâr ve Dalga İklimi Raporu hazırlanmıştır. Bu çalışmada, Adana İli Yumurtalık İlçesi nde o K enleminde, o D boylamındaki Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu rüzgâr verileri kullanılmış ve yönlere göre dalga kabarma mesafeleri belirlenerek dalga yükseklikleri tahminlenmiştir. Tahminlenen dalga yükseklikleri kullanılarak dalga istatistiği çalışması yapılmıştır. Söz konusu raporda, Aralık 1982 ile Kasım 1999 tarihleri arasındaki veriler kullanılmak suretiyle rüzgâr gülleri hazırlanmıştır. Buna göre bölgedeki hâkim rüzgâr Şekil 44 ten de görüleceği üzere kuzeydoğu (NE) ile güneybatı (SW) aralığından gelmektedir. 103

131 Şekil 44. Liman Sahası Rüzgâr Gülü ( ) Detayları Ek 8 de sunulan raporda verilen çalışmada, etkili dalga kabarma mesafeleri güney-güneydoğu (SSE) ile güneybatı (SW) yönü arasında olduğu tespit edilmiştir. Güneygüneydoğu ile güneybatı arasındaki yönler için etkili dalga kabarma mesafeleri hesaplanmıştır (Bkz. Tablo 35). Tablo 35. Dalga Kabarma Mesafeleri Yönler Etkin Dalga Kabarma Mesafesi (km) Güney-Güneydoğu 115,84 Güney 197,99 Güney-Güneybatı 212,73 Güneybatı 170,84 Dalga iklimi Bir yörede oluşan dalga yüksekliklerinin istatistiksel olarak değerlendirilmesi için kullanılan en yaygın model, tüm fırtınalarda oluşan belirgin dalga yükseklikleri ile bunların oluşma olasılıkları arasındaki ilişkiyi gösteren Log-lineer dağılım dır. Uzun dönem dalga istatistiği olarak da isimlendirilen bu yöntem, uzun dönemlerde dalga etkilerini görebilmek amacı ile dalga yüksekliğinin tahminlenmesinde kullanılmaktadır. Özellikle, basen içi çalkantı modellemelerinde uzun dönem dalga istatistiği ile belirlenen dalga yüksekliklerinden yararlanılmaktadır. Log-lineer olasılık dağılım denklemi; Q(H1/3)=e2,3(H1/3-B)/A dir.. (1) Denklemde; Q(H1/3): Fırtınalarda oluşan belirgin dalga yüksekliğinin H1/3 değerine eşit ya da daha büyük olma olasılığı, 104

132 H1/3 : Belirgin dalga yüksekliğinin değeri, A ve B: dağılım parametreleridir. Log-lineer olasılık dağılım denklemi aşağıdaki şekilde de yazılabilir: H1/3=A*LogQ(H1/3)+B..(2) Yapılması planlanan tesis kapsamında kullanılacak olan liman, güney-güneydoğu (SSE) ile güneybatı (SW) yönü arasında dalgaların gelmesi için uygun bir konumdadır. Bu aralık için uzun dönem dalga istatistikleri çalışması yapılmıştır. Güney-güneydoğu ile güneybatı aralığındaki yönler için grafikler Şekil 45, Şekil 46, Şekil 47 ve Şekil 48 de sunulmaktadır. Şekil 45. Güney-Güneydoğu (SSE) Yönü İçin Uzun Dönem Belirgin Dalga İstatistiği 105

133 Şekil 46. Güney (S) Yönü İçin Uzun Dönem Belirgin Dalga İstatistiği Şekil 47. Güney-Güneybatı (SSW) Yönü İçin Uzun Dönem Belirgin Dalga İstatistiği 106

134 Şekil 48. Güneybatı (SW) Yönü İçin Uzun Dönem Belirgin Dalga İstatistiği Grafiklerde R2 değeri 1'e yaklaştıkça tahminlerin doğruluğu artmaktadır. Belirgin dalga yükseklikleri aşılma süreleri Tablo 36'da sunulmaktadır. Tablo 36. Belirgin Dalga Yükseklikleri Aşılma Süreleri Yönler Hs (m) 1 saat/10 yıl 1 saat/yıl 10 saat/yıl 20 saat/yıl 50 saat/yıl SSE 4,86 3,75 2,65 2,31 1,87 S 4,06 3,18 2,29 2,02 1,67 SSW 4,76 3,81 2,86 2,58 2,20 SW 3,96 3,23 2,50 2,27 1,98 IV.2.8 Toprak Özellikleri ve Kullanım Durumu (toprak yapısı, arazi kullanım kabiliyeti sınıflaması, taşma kapasitesi, yamaç stabilitesi, kayganlık, erozyon, toprak işleri için kullanımı, doğal bitki örtüsü olarak kullanılan mera, çayır ve tarım amaçlı kullanım durumları vb.) Toprak Yapısı Adana İli nde çeşitli büyük toprak grupları oluşmuştur. Büyük toprak gruplarının yanı sıra toprak örtüsünden ve profil gelişmesinden yoksun bazı arazi tipleri de görülmektedir. İl genelinde görülen büyük toprak grupları aşağıda listelenmiştir: Alüvyal Toprakları Hidromorfik Alüvyal Topraklar Alüvyal Sahil Bataklıkları Kolüviyal Topraklar Organik Topraklar Kırmızı Akdeniz Toprakları Kırmızı Kahverengi Akdeniz Toprakları 107

135 Kireçsiz Kahverengi Topraklar Rendzina Topraklar Vertisol Topraklar Regosol Topraklar Bazaltik Topraklar Irmak Taşkın Yatakları Sahil Kumulları Çıplak Kaya Ve Molozlar Arazi Varlığı Proje sahasının yer aldığı Yumurtalık İlçesi ndeki arazi varlığı Tablo 37 de sunulmuştur. Tablo 37. Yumurtalık İlçesi Arazi Varlığı Mevkii Tarım Alanı (ha) Çayır Mera Alanı (ha) Orman Alanı (ha) Diğer Araziler ha) Adana Yumurtalık Kaynak: Adana İl Çevre Durum Raporu, Arazi Kullanım Kabiliyeti İl topraklarının arazi kullanım kabiliyeti Tablo 38 de sunulmuştur. Tablo 38. Arazi Kullanım Kabiliyeti Arazi Kullanım Özellik Kabiliyeti En iyi topraklardır. Bunların kullanımlarını kısıtlayan, hafif derecede bir veya iki sınırlandırması I.Sınıf olabilir. İl genelinde ha lık alan kaplamaktadır. Bu sınıftaki topraklar, kötüleşmeyi önlemek veya işleme sırasında hava ve su ilişkilerini II.Sınıf iyileştirmek için yapılan koruma uygulamalarını içeren dikkatli bir toprak idaresini gerektirir. İlde bu sınıfa giren toprakların kapladığı alan ha dır. Orta derecede eğim, şiddetli su ve rüzgâr erozyonu, ürüne zarar veren sık taşkınlar, alt toprakta çok yavaş geçirgenlik, yaşlık ve göllenme, orta derecede tuzluluk ve sodiklik bu sınıfın III.Sınıf sınırlayıcı faktörlerini oluşturan özelliklerdir. İlde bu sınıfa giren toprakların kapladığı alan ha dır. IV.Sınıf İlde bu sınıfa giren toprakların kapladığı alan ha dır. Bu topraklar, yetişecek bitki çeşitlerini kısıtlayan kültür bitkilerini normal gelişmesini önleyen sınırlandırmalara sahiptir. Bunlardan topografya hemen hemen düzdür. Toprakları, ya sık sık V.Sınıf sel basması nedeniyle sürekli olarak yaş ya da çok taşlı veya kayalıdır. İlde bu sınıfa giren toprakların kapladığı alan ha dır. Bu sınıftaki toprakların dik eğim, ciddi erozyon zararı, geçmişteki erozyonun olumsuz etkileri, VI.Sınıf taşlılık, sığ kök bölgesi, aşırı yaşlık ve taşkın tuzluluk veya sodiklik gibi düzeltilemeyecek sürekli sınırlandırmaları vardır. İlde bu sınıfa giren toprakların kapladığı alan ha dır. Bu sınıf araziler erozyon, yaşlık, taşlılık, kayalık, düşük nem tutma kapasitesi, tuzluluk ve sodiklik gibi kısıtlayıcı faktörlerden bir veya birkaçının önlenemeyecek derecedeki şiddetli VII.Sınıf sınırlandırmaları nedeniyle ot, ağaç ve kültür bitkilerinin yetiştirilmesine elverişli değildir. İlde bu sınıfa giren toprakların kapladığı alan ha dır. Bu sınıf araziler yaşlık, erozyon, taşlılık, kayalık, düşük rutubet kapasitesi, tuzluluk ve sodiklik gibi kısıtlayıcılardan bir veya birkaçının önlenemeyecek derecedeki şiddetli sınırlandırmaları VIII.Sınıf nedeniyle ot, ağaç ve kültür bitkilerinin yetiştirilmesine elverişli değildir. İlde bu sınıfa giren toprakların kapladığı alan ha dır. Kaynak: Adana İl Çevre Durum Raporu,

136 Arazi Kullanım Durumu Adana da kuru tarımda kullanılan toplam ha lık arazinin %31 i dik veya çok dik eğimlidir. %54,2 si sığ ve çok sığ toprak derinliğine sahiptir. %39,7 si orta, %34,4 ü şiddetli, %3,7 si çok şiddetli erozyona sahiptir. Erozyondan fazla etkilenmeyen %10,3 ünün ha sında çoraklık problemi mevcuttur. Bu kısıtlamalardan dolayı kuru tarım arazileri çeşitli kabiliyet sınıflarında yer almaktadır. Kuru tarım yapılan alanların ha sında nadas uygulanmakta ha lık kısmında sulu tarım yapılmakta olup, bunun %85,9 u düz, düze yakın eğimli ve derin topraklardır. %8,9 unda yaşlık, %16,9 unda çoraklık sorunu vardır. Sulu tarım uygulanan arazilerin %96,3 ü I., lll. ve IV. sınıf arazilerdir. Özel ürün olarak 300 ha da zeytin, 112 ha da muz, 114 ha da turunçgil yetiştirilmektedir. 307 ha sı düz, düze yakın eğimli ve derindir. %34,0 ı sığdır, %45,8 inde orta erozyon hüküm sürmektedir. Çayırların kapladığı alan çok az ve genellikle düz, düze yakın derin ve bozuk drenajlıdır. Orman ve fundalık alanların %98,4 ü VI. ve VII. sınıf arazileridir. Geriye kalan küçük bir bölümü ise II., III. ve IV. sınıf arazilerdir. %97,4 ü, %12 den fazla eğime sahiptir. Toplam alanın %84,5 inde toprak çok sığ, %13,5 inde sığdır. %54,6 sı şiddetli, %42 sinde çok şiddetli erozyon hüküm sürmektedir. Yerleşik alanların %52,4 ünü I. ve IV. sınıf araziler teşkil etmektedir. İlin değişik yerlerinde görülen toplam ha tutarındaki araziler VIII. sınıf olup çıplak kaya, kıyı kumulu ve ırmak taşkın yatağı şeklindedir (Adana İl Çevre Durum Raporu, 2011). Arazi Problemleri Farklı eğim ve yüksekliklerden farklı topraklar oluşturur. Bu özelliklere sahip Adana İli topraklarında bitki yetişmesini ve tarımsal kullanımı kısıtlayan erozyon, sığlık, taşlık, kayalık, drenaj bozukluğu, tuzluluk ve sodiklik gibi etkinlik dereceleri yer yer değişen bazı sorunlar bulunmaktadır (Adana İl Çevre Durum Raporu, 2011). Proje Sahasının Arazi Kullanım Durumu Proje sahası, Ek 3 te sunulan Arazi Varlığı Haritası ndan da görülebileceği gibi VII.sınıf, nadassız kuru tarım arazilerinden ve kahverengi orman topraklarından oluşmaktadır. Sahadaki topraklar genel itibariyle orta derin (50-90 cm) ve çok sığ (0-20 cm) olup, eğim dikliğinin az olduğu ve su basması problemlerinin yaşanmadığı orta derinlikte toprak yapısına sahip kısımlarda nadassız koşullarda kuru tarım faaliyetleri gerçekleştirilmektedir. Eğime bağlı olarak sahanın güney doğu kesimlerinde orta derecede, eğimin %30 dan daha da dikleştiği kuzey ve kuzeydoğu kesimlerinde ise su erozyonu tehlikesi bulunmaktadır. Eğim dikliğinin arttığı bu kısımlar genel itibariyle fundalık alanlar olarak kullanılmaktadırlar. Proje sahası içerisinde ortalama eğim dikliği %20 dir. Eğim diklikleri arasında değişmektedir. Alansal ortalama olarak yapılacak bir değerlendirmede proje sahasının 2/3 lük kısmında eğim dikliği %12 den daha fazladır. 109

137 İzleme Programı Yapılması planlanan proje kapsamında, sahanın toprak ve topografya (eğim) özelliklerine göre, termik santral faaliyet alanın çevresinde yer alan arazi kullanım türleri topraklarında bir izleme programı yapılmıştır. Proje sahasında faaliyetler başlamadan önce kontrol amaçlı, sonrasında ise her yıl toprak örneklemeleri yapılarak, alınabilir metaller kurşun, kadmiyum, nikel, krom, çinko, bakır, kükürt ve klor, toprakta sülfat olarak kükürt, ph, florür analizleri gerçekleştirilecektir. Yıllık alınan örneklerde yapılan analizlere ek olarak, aynı yer belirteç noktalarından alınan toprak örneklerinde, ağır metallerin toplam miktarı 3 yılda bir ve toprak yapısındaki değişimi izlemek için her 5 yılda bir agregat stabilitesi analizleri yapılacaktır. IV.2.9 Tarım Alanları (tarımsal gelişim proje alanları, sulu ve kuru tarım arazilerinin büyüklüğü, ürün desenleri ve bunların yıllık üretim miktarları, ürünlerin ülke tarımındaki yeri ve ekonomik değeri ile birim alan itibarıyla verimi, kullanılan tarım ilaçları) Tarımsal Faaliyetler Ceyhan ve Seyhan Nehirleri ile Seyhan, Kozan ve Çatalan Barajlarını kazandırmış ve çok verimli alüvyonlu toprakların oluşmasını sağlamıştır. Coğrafi konumu, iklimin uygunluğu tarımsal yönden de avantaj sağlamıştır. Oldukça verimli olan Çukurova topraklarında ikinci ürün olarak mısır, fıstık, soya, ayçiçeği gibi ürünler ile sera ürünlerinin ekim alanları giderek artmaktadır. Ayrıca bağ ve bahçecilik konularında modern yöntemlerle çalışmalar yapılmakta, üzüm, kiraz gibi meyve üretimi geliştirilmektedir. Türkiye'nin en gelişmiş tarım bölgesi olduğu gibi, modern tarım ağaçlarının en çok kullanıldığı ildir. Yüzölçümünün %39'u tarıma elverişli ve çok bereketlidir tona yaklaşan saf pamuk ile Türkiye'nin pamuk üretiminin dörtte biri buradan sağlanır. Pamuğun Akala ve Cocker türleri yetişir. Adana, pamuk ambarı olduğu gibi; tahıl, susam, kavun, karpuz, turfanda, sebze, arpa, yulaf, baklagiller, şeker kamışı, üzüm, incir, tütün, pirinç, yer fıstığı ve turunçgiller bakımından da önemli bir yer tutar ( İl genelindeki tarım arazilerinin dağılımı Tablo 39 da sunulmuştur. Tablo 39. Tarım Arazilerinin Dağılımı Tarım Arazilerinin Dağılımı Alan (ha) Tarla Meyve Sebze Nadasa Bırakılan Alan Kaynak: Tarım Ürünleri ve Türkiye Ekonomisindeki Yeri Adana İli ndeki tarımsal ürünler Tablo 40 da sunulmuştur. Tablo 40. Tarım Ürünleri (2012) Ürün Türkiye Adana Toplam tahıl, (ton) Buğday (ton) Çavdar (ton) Arpa (ton)

138 Ürün Türkiye Adana Mısır (dane), (ton) Çeltik (ton) Mısır (Hasıl) (ton) Patates (ton) Kuru baklagiller (ton) Şekerpancarı (ton) Toplam yağlı tohumlar (ton) Kolza (ton) Ayçiçeği (ton) Soya (ton) Keten tohumu (ton) 13 - Pamuk tohumu (ton) Tütün (ton) Meyveler (zeytin ve turunçgiller hariç) (ton) Üzüm (ton) Zeytin (ton) Kaynak: Proje Sahasındaki Tarımsal Faaliyetler Proje sahasında ayçiçeği tarlaları bulunmakta olup, saha, VII.sınıf nadassız kuru tarım arazilerinden oluşmaktadır (Bkz. Ek 3). Proje sahasında yer alan tarım alanlarının tarım dışı amaçla kullanılması; 3083 sayılı Sulama Alanlarında Arazi Düzenlemesine Dair Tarım Reformu Kanununun 19. ve uygulama yönetmeliğinin 65. Maddeleri ile Tarım Arazisinin Korunması ve Değerlendirilmesi Teknik Talimatının 9.3.maddesi kapsamında uygun bulunmuş olup, Adana Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü nden alınana Tarım Dışı Kullanım İzni Ek-1'de verilmiştir. IV.2.10 Orman Alanları, Alan Miktarları, Bu Alanlardaki Ağaç Türleri ve Miktarları, Kapladığı Alan Büyüklükleri, Kapalılığı ve Özellikleri, Mevcut ve Planlanan Koruma ve/veya Kullanım Amaçları, Proje Alanı Orman Alanı Değil Ise Proje ve Ünitelerinin En Yakın Orman Alanına Mesafesi, 1/ Ölçekli Mescere Haritası Ormanlık Alanlar Adana İli ndeki toplam ormanlık alan miktarı ha olup, bunun ha sı koru ormanı, ha sı ise baltalık ormandır ha lık ormanlık sahanın ha sı verimli orman olup, ha sı da bozuk karakterindeki ormanlık sahadır (Adana Çevre Durum Raporu, 2011). Ek 1 de sunulan Kamu Yararı ve Zaruret Halinin Tespiti Raporu na göre proje sahasındaki ormanlık alan miktarı ,9 m 2 dir. Proje alanında kalan ormanlık alanlar Adana Orman Bölge Müdürlüğü, Ceyhan İşletme Müdürlüğü, Ceyhan İşletme Şefliği sınırlarında kalmaktadır. Ağaç Türleri, Mescere Türü ve Kapalılığı İl genelinde en yaygın olarak bulunan ağaç türü kızılçamdır. Yaklaşık ha lık bir alan kaplayan kızılçamı karaçam, sedir, ardıç, meşe, kıbrısakasyası, fıstıkçamı ve halepçayı izlemektedir (Adana Çevre Durum Raporu, 2011). 111

139 Proje sahasındaki meşcere türü; BkBt (bozuk karışık baltalık) dir (Bkz. Ek 3). Proje Sahasına En Yakın Orman Alanı Proje sahasında ormanlık alanlar bulunmaktadır. Buna ilaveten proje sahasına en yakın bir diğer orman alanı ise kuzeybatı istikametinde yer almakta olup, sahaya yaklaşık 600 m mesafededir. Mevzuat Açısından Değerlendirme Faaliyet alanındaki orman vasıflı araziler için kamulaştırma söz konusu olmayıp, bu alanlar için 6831 sayılı Orman Kanunu nun 17. Maddesi ve Orman Kanunu nun 17 ve 18 i Maddelerinin Uygulama Yönetmeliği gereğince gerekli izinler alınacaktır. Bu bağlamda Orman Ön İzni için, Adana Orman Bölge Müdürlüğüne müracaat edilmiş ve Adana Orman Bölge Müdürlüğü nün tarih ve sayılı yazısı ile Kamu Yararı ve Zaruret Halinin Tespiti Raporu onaylanmış olup, Orman Genel Müdürlüğü nde ön izin ile ilgili işlemler hali hazırda devam etmektedir. Bu kapsamda ÇED sürecinin tamamlanmasının ardından söz konusu ön izin alınacak, alınamaması durumunda ise yatırımcı firma hiçbir hak talep etmeyecektir (Bkz. Ek 1). IV.2.11 Koruma Alanları (Milli Parklar, Tabiat Parkları, Sulak Alanlar, Tabiat Anıtları, Tabiatı Koruma Alanları, Yaban Hayatı Koruma Alanları, Biyogenetik Rezerv Alanları, Biyosfer Rezervleri, Doğal Sit ve Anıtlar, Tarihi, Kültürel Sitler, Özel Çevre Koruma Bölgeleri, Özel Çevre Koruma Alanları, Turizm Alan ve Merkezleri, Mera Kanunu kapsamındaki alanlar, varsa deniz içerisindeki kültür varlıklarının araştırılması) Genel 2873 Sayılı Milli Parklar Kanunu kapsamında Adana İli nde 1 adet Milli Park ve 4 Adet Tabiatı Koruma Alanı ve 4 adet Tabiat Anıtı bulunmaktadır 1. Aladağlar Milli Parkı: tarihinde ilan edilen ve ha lık bir alanda yayılım gösteren Aladağlar Milli Parkı, idari olarak Adana, Kayseri ve Niğde İl sınırlarında kalmaktadır. Alanda aynı zamanda I. ve II. Derece Doğal Sit Alanı bulunmaktadır. Aladağlar Milli Parkı jeomorfolojik açık hava müzesidir. Yöre klimatik açıdan kendine has özelliklere sahiptir. Bu klimatik yapı yörenin yüksek kesimlerinde kalıcı karların barınmasına imkân sağlamaktadır. Aladağlar Milli Parkı vejetasyon açısından çok zengin olup, ormanı oluşturan hâkim türler karaçam ve kızılçamdır. Ormanın üst sınırından itibaren Alpin Zonu başlamaktadır. Bu zonda Alpin çayırları yer almaktadır. Alpin Zonu ve daha yüksek kesimlerde yükseklik ve eğim koşullarından kaynaklanan çıplak kayalık mostralara ulaşılmaktadır. Yumurtalık Tabiatı Koruma Alanı: 1995 yılında ilan edilerek koruma altına alınan Yumurtalık Tabiatı Koruma Alanı aynı zamanda 1. Derece Doğal Sit ve Ramsar Alanı dır. Seyhan-Ceyhan Deltası göl lagünleri, kıyı kumulları, barındırdığı bitki ve hayvan türleri ile kompleks bir yapı oluşturmaktadır. Ülkemizde halep çamının (Pinus halepensis) nadir bir yayılış alanı olmasının yanında nesli tehlikeye düşmüş su kuşlarının yaşama ortamıdır. Saha, Türkiye nin Akdeniz kıyılarında yer alan 20 deniz kaplumbağası yuvalama alanlarından birisidir. Özellikle Akdeniz de yok olma tehlikesi içinde bulunan chelonia mydas türü kaplumbağa için son sığınma alanlarındandır. 1 Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü 112

140 Bığbığ Orman Sarmaşığı Tabiat Anıtı: Yörenin en yaşlı sarmaşığı olması ve kayaya yapışık olarak 15 m boya sahip olması ile bilinmektedir. Acıkise Ardıç Ağacı Tabiat Anıtı: Ardıç Ağacı (Juniperus foetidissima), 630 yaşlarında, 19 m boy, 1,88 m çap ve 5,90 m çevre genişliğine sahiptir. Kandildere Ardıç Ağacı Tabiat Anıtı: Çınar Ağacı (Platanus orientalis) türü, 340 yaşında, 16 m boy, 2,16 m çap ve 6,80 m çevre genişliğine sahiptir. Acıkise Doğu Çınarı Tabiat Anıtı: Çınar Ağacı (Platanus orientalis) türü, 340 yaşlarında, 16 m boy, 2,16 m çap ve 6,80 m çevre genişliğine sahiptir. Adana İli nde 4915 sayılı Kanun uyarınca ilan edilmiş 5 adet Yaban Hayatı Geliştirme Sahası (YHGS) bulunmaktadır. Akyatan Gölü YHGS: ha genişliğindeki alan barındırdığı Su Kuşları açısından koruma altına alınmıştır. Alan aynı zamanda sulak alandır. Türkiye nin Akdeniz kıyılarında yer alan 20 deniz kaplumbağası yuvalama alanlarından birisidir. Özellikle Akdeniz de yok olma tehlikesi içinde bulunan (chelonia mydas) türü kaplumbağa için son sığınma alanlarındandır. Pozantı Karanfıldağ YHGS: ha genişliğindeki alan barındırdığı Yaban Keçisi açısından koruma altına alınmıştır. Seyhan Baraj Gölü YHGS: ha genişliğindeki alan barındırdığı Su Kuşları açısından koruma altına alınmıştır. Alan aynı zamanda sulak alandır. Tuzla Gölü YHGS: ha genişliğindeki alan barındırdığı Su Kuşları açısından koruma altına alınmıştır. Alan aynı zamanda sulak alandır. Maraş Hançerderesi YHGS: ha genişliğindeki alan barındırdığı Yaban Keçisi açısından koruma altına alınmıştır Sayılı Kanun uyarınca halkın rekreasyon ihtiyacını karşılamak amacıyla tescil edilmiş 5 adet Mesire Yeri bulunmaktadır. Kozan-Dağılcak Mesire Yeri: 1967 yılında tescil edilen alan 2,5 ha alana sahiptir. Karataş-Kumluk-I Mesire Yeri: 1971 yılında tescil edilen alan 29 ha alana sahiptir. Karataş-Kumluk-II Mesire Yeri: 2001 yılında tescil edilen alan 2,18 ha alana sahiptir. Sarıçam I Mesire Yeri: 1970 yılında tescil edilen alan 15 ha alana sahiptir. Sarıçam II Mesire Yeri: 1997 yılında tescil edilen alan 18,71 ha alana sahiptir. Adana İli sınırları içerinde 2 si Ramsar Alanı (Yumurtalık Lagünü ve Akyatan Lagünü) olmak üzere 6 adet uluslararası öneme sahip, toplam 13 adet sulak alan bulunmaktadır. Ayrıca, il sınırları içerisinde Kırmıtlı Kuş Cenneti de yer almaktadır. 113

141 Türkiye nin Akdeniz kıyılarında yer alan 20 önemli deniz kaplumbağası yuvalama alanlarından 2 si Adana İl sınırları içerisinde yer almakta olup, Akyatan ve Yumurtalık kumsalları Akdeniz de yok olma tehlikesi içinde bulunan üst ölçekte koruma altında bulunan Chelonia mydas türü deniz kaplumbağaları için önemli yumurtlama alanlarıdır. Proje Sahasının Korunan Alanlar Açısından Değerlendirilmesi Proje sahası sınırları içerisinde herhangi bir doğal sit ve tabiat varlığı statüsünde bulunan herhangi bir alan bulunmamaktadır (Bkz. Ek 1). Benzer şekilde Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü nün Ek 1 te sunulan görüşünde de belirtmiş olduğu üzere, proje sahasında, 2634 sayılı Turizmi Teşvik Kanunu uyarınca ilan edilen herhangi bir Turizm Merkezi veya Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesi bulunmamaktadır. Yukarıda da bahsedildiği üzere proje sahası sınırları içerisinde herhangi bir korunan alan bulunmamakta birlikte, Adana İl sınırlarındaki uluslararası öneme sahip sulak alanlar bulunmaktadır. Söz konusu alanların proje sahasına mesafeleri Tablo 41 ve Şekil 49 da sunulmuştur. Tablo 41. Sulak Alanlar No Sulak Alan Adı Alanı (ha) Proje Sahasına Mesafesi (~km) 1 Ağyatan Lagünü Sulak Alanı Akyatan Lagünü Sulak Alanı Kesik Gölü Sulak Alanı Tuzla Lagünü Sulak Alanı Yumurtalık Lagünü Sulak Alan Şekil 49. Sulak Alanların Proje Sahasına Mesafesi 114

142 IV.2.12 Karasal ve Sucul (İskenderun Körfezi) Ortamındaki Flora ve Fauna (türler, endemik özellikle lokal endemik bitki türleri, alanda doğal olarak yaşayan hayvan türleri, ulusal ve uluslararası mevzuatla koruma altına alınan türler, nadir ve nesli tehlikeye düşmüş türler ve bunların alandaki bulunuş yerleri, av hayvanlarının adları, popülasyonları ve bunlar için alınan merkez av komisyonu kararları) Proje Alanındaki Vejetasyon Tiplerinin Bir Harita Üzerinde Gösterilmesi. Projeden ve Çalışmalardan Etkilenecek Canlılar Için Alınması Gereken Koruma Önlemleri (inşaat ve işletme aşamasında) Arazide Yapılacak Flora Çalışmalarının Vejetasyon Döneminde Gerçekleştirilmesi ve Bu Dönemin Belirtilmesi Bu bölümde sadece karasal flora ve fauna özellikleri irdelenmiş olup, sucul ekosisteme ait detaylı bilgiler Bölüm IV.2.5 te sunulmuştur. Proje kapsamında hazırlanan Ekosistem Değerlendirme Raporu Ek 9 da sunulmuştur. Söz konusu raporda proje sahası ve yakın çevresi ile ilgili fitoekolojik değerlendirme, faunistik değerlendirme, hidrobiyolojik değerlendirme, jeolojik ve hidrojeolojik değerlendirme ve zirai açıdan değerlendirme yapılmıştır. Flora Proje kapsamında Yrd. Doç. Dr. M. Erkan UZUNHİSARCIKLI tarafından yapılan çalışmalarda faaliyet alanı ve çevresine ait mevcut biyolojik çeşitlilik, bölgedeki habitat tipleri, yürütülecek inşaat faaliyetlerinin bölge florası üzerine olan etkileri, bölgedeki faaliyetlerden etkilenebilecek nadir, lokal endemik veya nesli tehlike altında bulunan türler ve etki azaltıcı önlemler irdelenmiştir. Metodoloji Çalışma alanından toplanan bitkiler başta Flora of Turkey and the East Aegean Islands (Davis, ) adlı eser olmak üzere ilgili floralar kullanılarak teşhis edilmiştir. Endemik ve endemik olmadığı halde tehdit altında olan türlerin tehlike kategorilerinin tespiti için Ekim ve arkadaşları tarafından hazırlanan Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı (Ekim ve ark., 2000) referans alınmıştır. Bitkilerin Türkçe isimleri tespiti için Türkiye Bitkileri Listesi isimli eserden yararlanılmıştır (Güner, 2012). Floristik liste; açık tohumlular (Gymnospermae) ve kapalı tohumlular (Angiospermae) olmak üzere filogenetik sıraya göre dizilmiştir. Türler otör isimleri ile birlikte verilmiş ve sıra ile varsa yöresel Türkçe adları, fitocoğrafik bölgesi, endemik olup olmadığı ve endemik taksonların tehlike kategorileri verilmiştir. Ekolojik yapı Ülkemiz topografik yapı ve iklim özelliklerinin farklılığından dolayı 3 floristik bölgenin etkisi altındadır. Bunlar; Akdeniz, İran-Turan ve Avrupa Sibirya bölgeleridir. Hunutlu Termik Santrali proje sahasının bulunduğu bölge Akdeniz Fitocoğrafik bölgesi sınırları içinde yer almaktadır (Bkz. Şekil 50). 115

143 Şekil 50. Türkiye nin Fitocoğrafik Bölgeleri Vejetasyon Proje sahası ve çevresinde başlıca kumul ve maki vejetasyonu tespit edilmiştir. Kumul vejetasyonun karakteristik türlerinden bazıları; Ephedra campylopoda, Cakile maritima, Salsola ruthenica, Eryngium maritimum, Silybum marianum, Cionura erecta, Heliotropium hirsutissimum, Plantago maritima, Euphorbia paralias, Asphodelus aestivus, Urgenia maritima, Bulboschoenus maritimus var. maritimus dur. Fotoğraf 24. Proje Sahasından Görünüm-1 Maki vejetasyonu ise Cistus creticus, Paliurus spina-christii, Tamarix tetrandra, Colutea cilicica, Rosa canina, Myrtus communis, Erica manipuliflora, Jasminum fruticans, Nerium oleander, Quercus coccifera, Smilax aspera, ve Tamus communis var. communis gibi türlerle temsil edilmektedir. 116

144 Fotoğraf 25. Proje Sahasından Görünüm-2 Floristik yapı Yapılan çalışmalar neticesinde alandan 54 familyaya ait 210 tür ve tür altı seviyede takson tespit edilmiştir. Proje sahasında Avrupa-Sibirya fitocoğrafik alanına ait 6 takson (%3), Akdeniz fitocoğrafik bölgesine ait 46 (%22) takson ve Iran-Turan fitocoğrafik bölgesine ait 9 takson (4) takson bulunmaktadır. Tespit edilen türlerin 149 u oldukça geniş yayılışlı olup (71) kozmopolittir (Bkz. Şekil 51). Alanda endemik takson tespit edilmemiştir. 117

145 Şekil 51. Taksonların Fitocoğrafik Bölgelere Göre Dağılımı Tehlike sınıfı ve endemizm açısında alandaki bitkilerin durumu Alanda 210 takson tespit edilmiş olup, endemik tür tespit edilmemiştir. Faaliyet alanı ve çevresindeki tespit edilen bitki türleri Faaliyet alanı ve çevresindeki tespit edilen bitki türleri Tablo 42 de sunulmuştur. Tablo 42. Faaliyet Alanı ve Çevresindeki Tespit Edilen Bitki Türleri Familya Tür Adı Türkçe Adı Fitocoğrafik Bölge End R W IUCN EPHEDRACEAE Ephedra campylopoda C. A. Meyer Borotu RANUNCULACE AE CRUCIFERAE Clematis vitalba L. Ranunculus repens L. Ranunculus constantinopolitanus (DC.) d'urv. Ranunculus rionii Lagger Ceratocephalus falcatus (L.) Pers. Papaver rhoeas L. Descurainia sophia (L.) Hirschfeldia incana (L.) Lag.-Foss. Cardaria draba (L.) Desv. subsp. draba Clypeola jonthlaspi L. Eruca sativa Miller Biscutella didyma L. Ak Asma Düğün Çiçeği Düğün Çiçeği Düğün Çiçeği Yelotu Gelincik Sadırotu Nadas Turpu Yabani Tere Akçeotu Roka Başlıkotu Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı 118

146 Familya Tür Adı Türkçe Adı Fitocoğrafik Bölge End R W IUCN RESEDACEAE CISTACEAE CARYOPHYLLA CEAE ILLECEBRACEA E POLYGONACEA E LINACEAE GERANIACEAE Arabis verna (L.) DC. Mor Kazteresi Akdeniz Neslia paniculata (L.) Desv. subsp. thracica (Velen.)Bornm. Capsella bursa-pastoris (L.) Medik. Sisymbrium officinale (L.) Scop. Erophila verna (L.) Chevall. subsp. verna Cakile maritima Scop. Reseda lutea L. var. lutea Cistus creticus L. Helianthemum stipulatum (Forks) C. Chirstensen Helianthemum salicifolium (L.) Miller Fumana thymifolia (L.) Verlot var. thymifolia Minuartia hamata (Hausskn.) Mattf. Göçmen Hardalı Çobancantasi Çalgıcı Otu Çırçırotu Deniz Teresi Muhabbet Çiçeği Laden Kulak Güngülü Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Akdeniz Geniş Söğüt Güngülü Yayılışlı Kekik Güneşotu Geniş Yayılışlı Geniş Koruotu Yayılışlı Minuartia mediterranea (Ledeb.) K. Maly Yalı Tıstısı Akdeniz Saponaria glutinosa Bieb. Vaccaria pyramidata Medik. var. grandiflora (Fisch. ex DC.) Cullen Karga Sabunotu Ekin Ebesi Silene vulgaris (Moenc) Garcke var. vulgaris Gıvışkan Otu Silene dichotoma Ehrh Silene kotschyi Boiss. var. maritima Agrostemma githago L. Herniaria incana Lam. Paronychia chionaea Boiss. subsp. chionaea Polygonum cognatum Meissn. Polygonum equisetiformesibth.&sm. Çatal Nakıl Deniz Nakılı Buğday Çiçeği Kirik Otu Deli Kepekotu Madımak Madımak Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Linum nodiflorum L. Yabani Keten Akdeniz Linum tenuifolium L. Erodium ciconium (L.) L'Herit Geranium lucidum L. Geranium molle L. subsp. molle MALVACEAE Malva neglecta Wallr. Ebegümeci CHENOPODIAC EAE Chenopodium foliosum (Moench) Aschers Salsola ruthenica Iıjin Yabani Keten Geniş Yayılışlı Turna Gagası Geniş Yayılışlı Turna Gagası Geniş Yayılışlı Turna Gagası Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Kaz Ayağı Geniş Yayılışlı Kum Döngelesi Geniş Yayılışlı 119

147 Familya Tür Adı Türkçe Adı MALVACEAE Althaea cannabina L. Gülhannaz RHAMNACEAE ANACARDIACEA E Rhamnus oleoides L. subsp. graecus (Boiss.Rreut.) Holmboe Paliurus spina-christi Miller Çitlembik Karaçalı Fitocoğrafik Bölge Geniş Yayılışlı Akdeniz Geniş Yayılışlı Pistacia lentiscus L. Menengiç Akdeniz TAMARICACEAE Tamarix tetranda Pallas ex Bieb LEGUMINOSAE Hymenocarpus circinnatus (L.) Savi. Ilgın Pulluot Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Astragalus stella Gouan Geven Akdeniz Astragalus hamosus L. Lathyrus inconspicuus L. Lathyrus cicera L. Lathyrus sativus L. Ononis spinosa L.subsp. leiosperma (Boiss.) Sirj. Colutea cilicica Boiss. & Bal. Geven Burçak Buröak Mürdümük Köy Göçüren Patlangaç Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Akdeniz Geniş Yayılışlı Ononis adenotricha Boiss. var. adenotricha At Helvası Akdeniz Trigonella spicata Sibth.&Sm. Başak Boyotu Akdeniz End R W IUCN ROSACEAE Trigonella brachycarpa (Fisch.) Moris Yabani Çemen Ir.-Tur. Trigonella spruneriana Boiss. var. spruneriana Koç Boyotu Ir.-Tur. Trigonella kotschyi Fenzl Mersin Çemeni Ir.-Tur. Vicia cracca L. subsp. stenophylla Vel. Trifolium resupinatum L. var. resupinatum Trifolium stellatum L. var. stellatum Trifolium campestre Schreb. Trifolium hybridum L. var. hybridum Trifolium physodes Stev. ex Bieb. pyhsodes Trifolium arvense L. subsp. arvense Fiğ Üçgül Üçgül Üçgül Üçgül Üçgül Üçgül Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Trifolium cherleri L. Üçgül Akdeniz Trifolium purpureum Lois. var. purpureum Medicago lupulina L. Üçgül Yonca Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Medicago sativa L. subsp. Sativa Yonca Ir.-Tur. Lotus palustris Willd. Potentilla recta L. Sanguisorba minor Scop. Subsp. muricata (Spach)Brig Geniş Gazel Boynuzu Yayılışlı Dik Parmak Otu Geniş Yayılışlı Geniş Çayırdüğmesi Yayılışlı 120

148 Familya Tür Adı Türkçe Adı Rosa canina L. Rubus canascens DC. Var. Canascens Rubus discolor Weihe & Nees Kusburnu Böğürtlen Böğürtlen Fitocoğrafik Bölge Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Sarcopterium spinosum (L.) Spach Abdestbozan Akdeniz MYRTACEAE Myrtus communis L. Mersin UMBELLIFERAE VALERIANECEA E DIPSACACEAE COMPOSITAE Torilis leptophylla (L.) Reichb. Eryngium maritimum L. Eryngium creticum Lam. Berula erecta (Hunds.)Coville Oenanthe pimpinelloides L. Daucus carota L. Caucalis platycarpus L. Turgenia latifolia (L.) Hoffm. Valerianella balansae Mathews Scabiosa argentea L. Scabiosa atropurpurea L. subsp. maritima (L.) Arc. Dipsacus laciniatus L. Chondrilla juncea İnce Dercikotu Kum Boğadikeni Şeker Dikeni Gendeme Attohumu Yabani Havuc Kavkal Demir Pıtrak Kaya Kuzugevreği Süpürge Otu Mor Uyuzotu Çoban Tarağı Karakavuk Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Inula viscosa (L.) Aiton Sümenit Akdeniz Pulicaria dysenterica(l.) Bernh Bellis perennis L. Senecio vernalis Waldst. & Kit Xeranthemum annuum L. Cichorium intybus L. Anthemis tinctoria L Carduus pycnocephalus L. Carduus nutans L. sensu lato Silybum marianum (L.) Gaertner Yaraotu Koyun Gözü Kanaryaotu Kağıtçiçeği Karahindiba Papatya Kenger Kenger Boga Dikeni Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Cardopatium corymbosum L. Kurtludiken Akdeniz Logfia arvensis (L.) Holub. Keçeotu Geniş Yayılışlı Lapsana communis L. Şebrek Geniş End R W IUCN 121

149 Familya Tür Adı Türkçe Adı Fitocoğrafik Bölge End R W IUCN Yayılışlı Centaurea iberica Trev. ex Sprengel Cirsium vulgare (Savi) Ten. Sonchus asper (L.) Hill. Subsp. glaucoescens (Jordon) Ball. Crepis sancta (L.) Babcock Scolymus hispanicus L. Crupina crupinastrum (Moris) Vis. Çakır Dikeni Su Dikeni Gevirtlek Yaban Kıskısı Şevketi Bostan Gelindöndüren Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı ERICACEAE Erica manipuliflora Salisb. Sürürge Otu Akdeniz OLEACEAE Jasminum fruticans L. Yasemin Akdeniz Olea europaea L. var. sylvestris (Miller) Lehr. Yabani Zeytin Akdeniz Nerium oleander L. Zakkum Akdeniz ASCLEPIADACE AE GENTIANACEAE BORAGINACEA E Cionura erecta (L.) Griseb. Babrik Akdeniz Cynanthum acutum L. subsp. acutum Blacstonia perfoliata (L.) Hudson subsp perfoliata Centaurium erythraea Rafn subsp. turcicum (Velen.)Melderis Bacırgan Deli Şıra Tukulotu Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Echium plantagineum L. Kurt Kuyrüğü Akdeniz Buglossoides arvensis (L.) Johnston Onosma tauricum Pallas ex Willd. Var. tauricum Tarla Taşkeseni Sigir Dili Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Heliotropium hirsutissimum Grauer Aygün Çiçeği Akdeniz SOLANACEAE Datura stramonium L. Boru Çiçeği SCROPHULARIA CEAE CONVOLVULAC EAE Veronica bozakmanii M.A. Fischer Veronica arvensis L. Veronica triloba (Opiz) Kerner Veronica anagallis-aquatica L. Verbascum cheiranthifolium Boiss. var. Cheiranthifolium Bozakman Mavişi Ekin Mavişi Üçmaviş Sudegemesi Sığırkuyruğu Geniş Yayılışlı Ir.-Tur. Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Verbascum sinuatum L. Sığırkuyruğu Akdeniz Scrophularia scopolii Hoppe ex Pers var. scopolii Scrophularia umbrosa Dum Linaria simplex (Willd.) DC. Parentucellia latifolia (L.) Caruel subsp. latifolia Convolvulus arvensis L. Elköpürten Su Kestereotu Yalın Nevruzotu Üçdilotu Çadır Çiçeği Geniş Yayılışlı Avrupa- Sibirya Akdeniz Akdeniz Geniş Yayılışlı Ipomea stolonifera (Cyr.) J. F. Gmelin Yalınotu Akdeniz 122

150 Familya Tür Adı Türkçe Adı APOCYNACEAE OROBANCHAC EAE VERBANACEAE LABIATAE PLUMBAGINAC EAE THYMELAEACE AE PLANTAGINACE AE LORANTHACEA E EUPHORBIACEA E Ipomea sagittata Poiret Vinca herbacea Waldst.& Kit Sarmaşık Bikirçiçeği Fitocoğrafik Bölge Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Nerium oleander L. Zakkum Akdeniz Orobanche caryophyllacea Smith Phylla nodiflora(l.) Greene Canavar Otu Suçileği Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Vitex angus-castus L. Hayıt Akdeniz Teucrium scordium L. subsp. scordioides (Schereber) Maire & Petit. Prunella vulgaris L. Satureja hortensis L. Sideritis montana L. subsp. remota (d'urv.) P.W. Ball ex Heywood Stachys annua (L.) subsp. annua var. annua Kurtluca Gelinciklemeot u Kekik Mor Karaçay Hacıosmanotu Salvia viridis L. Adaçayı Akdeniz Limonium virgatum (Willd.)Fourr. Kuduzotu Akdeniz Thymelaea hirsuta (L.) Endl. Tüylü Çekem Akdeniz Plantago major L. subsp. intermedia (Gilib) Lange Plantago maritima L. Plantago lanceolata L. Viscum album L. subsp. album Sinir Otu Sinir Otu Sinir Otu Ökse Otu Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Euphorbia rigida Bieb. Sütleğen Akdeniz Euphorbia falcata L. subsp. falcata var. falcata Euphorbia paralias L. Sütleğen Sütleğen URTICACEAE Urtica dioica L. Isırgan Otu Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı FAGACEAE Quercus cocciferae Pinar Akdeniz PLATANACEAE Platanus orientalis L. Çınar SALICACEAE ARISTOLOCHIA CEAE RUBIACEAE POTAMOGETO NACEAE Salix babylonica L. Populus x canadensis Moench Söğüt Kavak Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Aristolochia maurorum L. Loğusa Otu Ir.-Tur. Cruciata taurica (Pallas ex Willd.) Ehrend. Kırım Güzeli Ir.-Tur. Galium fissurense Ehrend.& Schönb. -Tem. Yogurt Otu Galium verum L. subsp. verum Potamogeton pectinatus L. Yogurt Otu Su Sümbülü Ir.-Tur. Avrupa- Sibirya Avrupa- Sibirya Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Avrupa- Sibirya Geniş Yayılışlı LILIACEAE Smilax aspera L Gıcırdikeni Akdeniz End R W IUCN 123

151 Familya Tür Adı Türkçe Adı Fitocoğrafik Bölge End R W IUCN Asphodelus aestivus Brot. Çirişotu Akdeniz Allium scorodoprasum L. subsp. rotundum (L.) stearn Yabani Sarımsak Akdeniz Urgenia maritima (L.) Baker Kum Zambağı Akdeniz Asparagus acutifolius L. Kuşkonmaz Geniş Yayılışlı Ornithogalum narbonense L. Yıldız Çiçeği Akdeniz Asphodeline brevicaulis (Bertol.) J. Gay ex Baker Muscari comosum (L.) Miller Iris pseudacorus Çiriş Akdeniz Köpek Sümbülü Akdeniz Kurt Kulağı Geniş Yayılışlı IRIDACEAE Gladiolus illyricus W. Koch Gladiyol Akdeniz THYPHACEAE JUNCACEAE CYPERACEAE DIOSCOREACE AE GRAMINEAE Thypa angustifolial. Juncus acutus L. Juncus heldreichianus Marson ex Parl. subsp heldreichianus Juncus capitatus Weigel Cladium mariscus (L.) Pohl. Bolboschoenus maritimus (L.) Palla var. maritimus Cyperus capitatus Vandelli Carex otrubae Podp. Carex riparia Curtis Gargı Kofa Dombayotu Topak Kofa Gıyak Sandalyesazı Şehvetotu Hasır Otu Yılan Sazotu Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Akdeniz Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Avrupa- Sibirya Tamus communis L. subsp. communis Siyah Akasma Akdeniz Poa bulbosa L. Lagurus ovatus L. Bracypodium sylvaticum (Hudson) P. Beauv. Elymus hispidus (Opiz) Melderis subsp. hispidus Koeleria cristata (L.) Pers. Yumrulu Salkım Geniş Yayılışlı Tavşankuyruğ Geniş u Yayılışlı Koru Kılcanı Geniş Yayılışlı Elimotu Geniş Yayılışlı Gagaotu Geniş Yayılışlı Cynosurus effusus L. Yel Tarakotu Akdeniz Bromus arvensis L. Bromus tectorum L Dactylis glomerata L. subsp. hispanica (Roth) Nyman Briza humilis Bieb. Lolium perenne L. Tarla Bromu Kır Bromu Parmak Otu Kadındili Çim Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Akdeniz Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Apera intermedia Hackel Puslu İpekçimi Ir.-Tur. Alopecurus arundinaceus Poiret Kamış Tilkikuyruğu Avrupa- Sibirya 124

152 Familya Tür Adı Türkçe Adı Taeniatherum caput-medusae Nevsk subsp. crinitum (Schreber) Melderis Cynodon dactylon (L.) Pers. Var. dactylon Polypogon monspeliensis ( L.) Desf. Kılçık Arpası Ayrık Hıtır Fitocoğrafik Bölge Akdeniz Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Phleum bertolonii DC. Kamış Akdeniz Arundo donax L. Phragmites australis (Cav.)Trin. Ex Steudel Saccharum ravennae (L.) Muray Psilurus incurvus (Gouan) Schinz & Thell R: Nadir Türler, W: Geniş Yayılışlı Etki azaltıcı tedbirler Kamış Kamış Şeker Kamışı Eğri Kuyrukotu Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı Geniş Yayılışlı End R W IUCN Türkiye florasının %34 nün endemik olduğu düşünülürse çalışma alanının florasının endemizm açısından son derece fakir olduğu anlaşılmaktadır. Sahada tespit edilen endemik türler de geniş bir yayılışa sahip olup, gelecekte nesillerinin tehlikeye girmesi gibi bir durum da söz konusu değildir. Yapılması planlanan faaliyetler sonucunda alandaki doğal flora elemanları kısmen etkilenecektir. Tespit edilen türlerin önemli bir kısmının da kozmopolit olması ve endemiklerinin de geniş yayılışlı olması nedeniyle yapılacak olan faaliyetin, flora türlerinin geleceği açısından risk oluşturmayacağı ortadadır. Faaliyet alanı içerisinde yer alan ve kısmen tahrip olan habitatlar ve popülasyonu zarar gören türler kısa zaman dilimi içersinde kendini yenileyecektir. Özellikle faaliyet sırasında kumul vejetasyonun tahrip edilmemesi son derece önemlidir. Bu vejetasyonun karakteristik türlerinden bazıları; Ephedra campylopoda, Cakile maritima, Salsola ruthenica, Eryngium maritimum, Silybum marianum, Cionura erecta, Heliotropium hirsutissimum, Plantago maritima, Euphorbia paralias, Asphodelus aestivus, Urgenia maritima, Bulboschoenus maritimus var. maritimus dur. Diğer kumul bölgelerde de yayılışa sahip olan, endemik olmamalarına rağmen sadece bu vejetasyona özgü olan bu bitkilerin zarar görmemesi için gerekli tedbirlerin alınacaktır. İnşaat dönemi esnasında, özellikle kullanılan yollar sık sık ıslatılırsa toz kalkması önlenecektir. Böylece doğal çevre faaliyetlerden fazla etkilenmemiş olacaktır. Fauna Proje kapsamında Dr. Pınar ÇAM ve Uzman Biyolog Esra TAŞ tarafından yapılan çalışmalarda faaliyet alanı ve çevresinedeki ikiyaşamlılar, sürüngenler, kuşlar ve memeli hayvanlar incelenmiş, endemik, nadir ve nesli tehdit altında olan hayvan türleri tespit edilmiştir (Bkz. Ek 9). 125

153 Metodoloji Yapılan çalışmalarda bölgede daha önceki yıllarda yapılan arazi çalışmalarından elde edilen bilgiler ile birkaç günlük yapılan arazi çalışmaları ve literatür bilgileri kullanılmıştır. Arazi çalışması sırasında fauna elemanlarının saptanmasına yönelik çalışmalar yapılmıştır. Ayrıca arazideki dışkılar, ayak izleri, yenmiş besin kalıntıları ve baykuş pelletleri de kaydedilmiştir. Çalışma alanı içerisinde arazi çalışması yapılarak alandaki biyotop tipleri belirlenmiş ve optik olarak görüntülenmiştir. Saha omurgalı hayvanların Amphibia, Reptilia, Aves ve Mammalia sınıflarına ait çok sayıda tür için doğal bir yaşam alanı oluşturmaktadır. Faunistik yapı Çalışma güzergahında saptanan omurgalı hayvan türlerinin sınıflarına göre yüzdeleri Şekil 52 de verilmiştir. Buradan görüleceği gibi alanda en fazla tür %78 lik bir oranla kuşlara ait olup, bunu %13 ile memeli ve %11 sürüngen hayvan türleri izlemekte olup, ikiyaşamlı türler ise 2 tür ile %2 lik bir oranı temsil etmektedir. 13% 2% 11% İkiyaşamlılar Sürüngenler 74% Kuşlar Memeliler Şekil 52. Bölgede Saptanan Karasal Fauna Elemanlarının Tür Sayısı Bakımından Birbirlerine Oranları İkiyaşamlılar İkiyaşamlılar; Caudata ve Anura takımları içinde yer almaktadır. Caudata takımı kuyruklu iki yaşamlıları (semenderler) kapsayan takımdır. Semenderler içinde karasal ve sucul olan türler vardır. Bu sınıfın türleri soğukkanlı oluşları itibariyle genelde bahar aylarından itibaren aktivite gösterirler, soğuk sezonda su altında dip çamurunda veya toprak altında inaktif olarak bulunurlar. Anura takımı kuyruksuz iki yaşamlıları (kurbağaları) kapsar ve kurbağalar da kara ve su kurbağası olmak üzere ülkemizde iki grup halinde bulunur. Proje sahası ve yakın çevresinde kara ve su kurbağaları bulunmaktadır. Türkiye genelinde de oldukça yaygın olan bu türler koruma statüleriyle birlikte Tablo 43 te verilmiştir. Proje sahası ve yakın çevresinde bulunması muhtemel ikiyaşamlı türleri irdelenmiş ve bu canlılar alanda 2 türle temsil edilmiştir. Çalışma alanında tespit edilen ikiyaşamlıların tümü IUCN e göre LC Yaygın-En Az Endişe Verici olarak belirlenmiştir. Proje sahasında endemik ikiyaşamlı türüne rastlanmamıştır. 126

154 Tablo 43. Proje Sahası ve Yakın Çevresindeki Karasal ve Sucul Biyotoplarda Yayılış Yapan İkiyaşamlı Türleri ve Koruma Statüleri Takım / Familya Tür ve Türkçe adı Habitatı Anura/ Bufonidae Anura/ Ranidae Bufo viridis (Pseudepidalea viridis) Gece Kurbağası Rana ridibunda (Pelophylax ridibundus) Su Kurbağası Dere kenarı yoğunluklu olmak üzere nemli topraklar Bol bitkili havuz, göl ve ağır akan sularda daha çok alçak ovalardaki sularda (2500 m ye kadar) yaşarlar Koruma Statüsü Bern IUCN Ek- II Ek- III LC LC Türkiye de hâkim ve yaygın olan türlerdir. Ayrıca her yıl yayımlanan Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararı na göre de incelemesi yapılan türlerin tamamı, Madde 5 (4915 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrası) gereğince, Bakanlıkça koruma altına alınmıştır. Sürüngenler Sürüngen türleri Testudines ve Squamata olmak üzere Reptilia sınıfının 2 takımına ait olan türlerdir. Bu takımlardan Testudines kaplumbağa türlerini içerir; kaplumbağalar da karasal ve sucul türler olmak üzere iki ayrılır. Sucul türler içinde de tatlısu bitotoplarına uyum sağlamış türler bulunur. Squamata ise kertenkele ve yılan türlerini kapsamaktadır. Tablo 44 te verilen türlerin proje sahası ve yakın çevresinde zaman zaman görülme olasılığı yüksektir. Tablo 44. Proje Sahası ve Yakın Çevresindeki Karasal ve Sucul Biyotoplarda Yayılış Yapan Sürüngen Türleri ve Koruma Statüleri Takım / Familya Tür ve Türkçe adı Habitatı Testudınata/ Testudınıdae Squamata/ Gekkonidae Squamata/ Lacertidae Squamata/ Typhlopidae Squamata/ Colubridae Testudo graeca Yaygın Tosbağa Cyrtopodion kotschyi İnce parmaklı keler Lacerta trilineata Küçük yeşilkertenkele Ophisops elegans Tarla kertenkelesi Lacerta danfordi (Lacerta anatolica) Toros kertenkelesi Lacerta laevis Hatay kertenkelesi Typhlops vermicularis Kör yılan Dolichopis jugularis Kara Yılan Telescopus fallax Kedigözlü yılan Kuru, taşlı ve kumlu arazilerde, bağ- bahçe arasında Kayalık alanlarda ve bina duvarlarında Orman içi otluk ve çalılık yerlerde Az bitkili açık alanlarda, taşlı ve topraklı zeminde yaşar. Suya yakın orman ve ağaçlık kısımlardaki kayalıklar ve taş duvarlarda yaşarlar Kumlu yamaçlar, kurak ve bitkili kısımlar, tarlalar, bahçe duvarları, kayalık vb nemli yerlerde yaşarlar Orman içinde toprak altında Ovalarda taşlık dere kenarları, yamaç ve tarlalar ile bataklıklarda yaşar. Güneşli ve taşlık yamaçlar yol kenarı ve harabelerde yaşarlar. Koruma Statüsü Bern IUCN Ek- II VU* Ek- II LC Ek- II LC Ek- II - Ek- II LC Ek- III LC Ek- III LC 127

155 Takım / Familya Tür ve Türkçe adı Habitatı Hemorrhois nummifer Sikkeli yılan Natrix natrix Yarısucul yılan Az bitkili taşlık bölgelerde yaşar. Koruma Statüsü Bern IUCN - LC Suya yakın çayırlıklarda Ek- III LC Proje sahası ve yakın çevresinde bulunması muhtemel sürüngen türlerinin neredeyse tümü LC Yaygın-En Az Endişe Verici kategorisinde olup, Türkiye de hâkim ve yaygın olan türlerdir. Ayrıca yer yıl yayımlanan Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararı na göre de incelemesi yapılan türlerin tamamı, Madde 5 (4915 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrası) gereğince, Bakanlıkça koruma altına alınmıştır. Koruma altına alınan av hayvanlarının avlanması, ölü ya da canlı bulundurulması ve nakledilmesi yasaktır. Proje sahasında endemik sürüngen türlerine rastlanmamıştır. Kuşlar Proje sahası ve yakın çevresinde santralin kurulması planlanan alan etrafında tespit edilen karasal ve sucul biyotoplarda göçmenlik statüsüne göre; 1) Yerli, 2) Yaz göçmeni, 3) Kış göçmeni olmak üzere kuş türlerine mevsimsel olarak rastlamak olanaklıdır. Bu gruplarda yerli kuşlarla yaz göçmeni kuşlar hat civarında üreme yaparlar. Sahada genellikle tarla kuşları, ötücü kuşlar, karasal formlar ağırlıklı olarak bulunmaktadır. Ayrıca gündüz yırtıcıları ve su kenarında avlanan ve yaşayan kuşların da varlığı söz konusudur. Bölge çok sayıda yerli ve üreyen kuşları barındırmasının yanında, çalışma alanının dar oluşu göçmen kuşların proje çalışmasından etkilenişini en aza indirgeyecektir. SAhada saptanan kuş türleri, göçmenlik durumları ve koruma statüleri Tablo 45 te verilmiştir. Tablo 45. Proje Sahası ve Yakın Çevresindeki Karasal ve Sucul Biyotoplarda Yayılış Yapan Kuş Türleri ve Koruma Statüleri No Bilimsel Adı Takım/Familya/Tür Türkçe Adı Koruma Satüsü Göçmenlik Durumu Ciconiiformes/Ciconiidae Ciconia ciconia Leylek II LC Yazın üreme Falconiformes/Accipitridae Buteo rufinus Kızıl şahin II LC Kış göçmeni Buteo buteo Şahin II LC Yerli Falco tinnunculus Kerkenez II LC Yerli Falco naumanni Küçük Kerkenez II VU Yazın üreme Columbiiformes/Columbidae Bern Eki IUCN Columba livia Kaya güvercini III LC Yerli Strigiformes/ Tytonidae Tyto alba Peçeli Baykuş II LC Yerli Strigiformes/Strigidae Athene noctua Kukumav II LC Yerli Apodiformes/Apodidae 128

156 No Bilimsel Adı Takım/Familya/Tür Türkçe Adı Koruma Satüsü Bern Eki IUCN Göçmenlik Durumu Apus apus Ebabil III LC Yazın üreme Coraciiformes/Coraciidae Coracias garrulus Gökkuzgun II NT Yazın üreme Passeriformes/Alaudidae Alauda arvensis Tarlakuşu III LC Yerli Galerida cristata Tepeli toygar III LC Yerli Passeriformes/Hirundinidae Hirundo rustica Kır kırlangıcı II LC Yazın üreme Delichon urbicum Ev Kırlangıcı II LC Yazın üreme Passeriformes/Motacillidae Anthus trivialis Ağaç İncirkuşu II LC Yaz göçmeni Anthus cervinus Kızıl Gerdanlı İncirkuşu II LC Yaz göçmeni Motacilla flava Sarı kuyruksallayan II LC Yaz göçmeni Motacilla alba Ak kuyruksallayan II LC Yerli Motacilla cinerea Dağ Kuyruksallayanı II LC Yaz göçmeni Passeriformes/Prunellidae Prunella ocularis Sürmeli Dağbülbülü II LC Passeriformes/Turdidae Luscinia megarhynchos Bülbül II LC Yazın üreme Phoenicurus ochruros Kara kızılkuyruk II LC Yerli Phoenicurus phoenicurus Kızılkuyruk II LC Yazın üreme Oenanthe oenanthe Kuyrukkakan II LC Yazın üreme Oenanthe isabellina Boz kuyrukkakan II LC Yazın üreme Oenanthe hispanica Kara Kulaklı Kuyrukkakan II LC Yazın üreme Saxicola rubetra Çayır taşkuşu II LC Yaz göçmeni Saxicola torquata Taşkuşu II LC Yazın üreme Monticola saxatilis Taşkızılı II LC Yaz göçmeni Passeriformes/Sylviidae Hippolais pallida Ak Mukallit II LC Yaz göçmeni Sylvia nisoria Çizgili Ötleğen II LC Yaz göçmeni Sylvia communis Ak Gerdanlı Ötleğen II LC Yazın üreme Phylloscopus collybita Çıvgın II LC Yazın üreme Passeriformes/Muscicapidae Ficedula semitorquata Alaca Sinekkapan II NT Yaz göçmeni Ficedula hypoleuca Kara Sinekkapan II LC Geçit Ziyaretçisi Passeriformes/Paridae Parus caeruleus Mavi Baştankara II LC Yerli Passeriformes/Sittidae Sitta europaea Sıvacıkuşu II LC Yerli Passeriformes/Laniidae Lanius isabellinus Kızıl Kuyruklu II LC Rastlantısal Lanius excubitor Örümcekkuşu Büyük Örümcekkuşu II LC Kış Göçmeni Passeriformes/Corvidae Pica pica Saksağan - LC Yerli Garrulus glandarius Alakarga - LC Yerli Corvus monedula Küçük karga - LC Yerli Corvus corone cornix Leş kargası - LC Yerli Passeriformes/Sturnidae 129

157 No Bilimsel Adı Takım/Familya/Tür Türkçe Adı Koruma Satüsü Bern Eki IUCN Sturnus vulgaris Sığırcık - LC Yerli Göçmenlik Durumu Passeriformes/Passeridae Passer domesticus Serçe - LC Yerli Passer montanus Ağaç serçesi III LC Yerli Passeriformes/Fringillidae Fringilla coelebs İspinoz III LC Yerli Carduelis cannabina Ketenkuşu II LC Yerli Carduelis carduelis Saka II LC Yerli Carduelis spinus Karabaşlı İskete II LC Kış göçmeni Loxia curvirostra Çaprazgaga II LC Yerli Memeli hayvanlar Proje sahası etrafında yapılan çalışmalarda yarasaların yuvalanması için uygun mağara ve benzeri yapıların bulunmadığı, etrafta gözlenen veya olası türlerin su etrafına beslenmek için yerleşkelerden veya uzaktaki kayalık alanlardan gelen türler olduğu söylenenbilir. Alanda bulunma olasılığı olan memeli türleri Tablo 46 da koruma statüleri ile birlikte verilmiştir. Tablo 46. Proje Sahası ve Yakın Çevresindeki Karasal ve Sucul Biyotoplarda Yayılış Yapan Memeli Hayvan Türleri ve Koruma Statüleri Takım / Familya Tür ve Türkçe adı Habitatı Eulipotyphla/ Erinaceidae Eulipotyphla/ Soricidae Chiroptera/ Pteropodidae Chiroptera/ Rhinolophidae Chiroptera/ Vespertilionidae Lagomorpha/ Leporidae Rodentia/ Cricetidae Rodentia/ Muridae Carnivora/ Canidae Erinaceus concolor Kirpi Crocidura suaveolens Sivriburunlu bahçe faresi Crocidura leucodon Sivriburunlu bahçe faresi Rousettus aegyptiacus Mısır meyve yarasası Rhinolophus euryale Akdeniz nalburunlu yarasası Myotis emarginatus Kirpikli yarasa Pipistrellus pipistrellus Cüce yarasa Lepus europaeus Yabani tavşan Microtus rossiaemeridionalis (Microtus levis) Çayır tarla faresi Rattus rattus Çatı sıçanı Rattus norvegicus Göçmen sıçan Mus macedonicus Ev Faresi Vulpes vulpes Tilki Alandaki ormanlık alanlar ve dere kenarları başta olmak üzere her yerde Orman ve orman içi açıklıklarda, dere kenarlarında Orman ve orman içi açıklıklarda, dere kenarlarında Meyve, narenciye bahçeleri çevresindeki mağara, boş bina Ormanlık alanlarda dere yataklarında uçar etraftaki mağaralara ve kaya yarıklarına yuvalanır Yuvalanma alanı mağara ve metruk yerlerdir Hat civarındaki evlerin çatı yarıkları içine yuvalanır Orman içinde veya açıklıklarda bulunur Orman içi ve arası bol otlu suya yakın çayırlıklarda bulunur Yerleşkelerde ve dere yataklarında Kıyıya yakın yerleşkelerde Yerleşkeler ve çalılık nemli yerlerde bulunur Orman içinde ve yerleşke civarında Koruma Statüsü Bern IUCN - LC Ek- II Ek- III LC LC - LC Ek- II Ek- II Ek- III Ek- III NT LC LC LC - LC - LC - LC - LC - LC 130

158 Buna göre saptanan türlerin hemen hemen hepsinin IUCN Red List e göre LC yani Yaygın Türler kategorisinde olduğu görülmüştür. Burada listelenen türler dışında başka memeli hayvan türleri rastlantısal olarak alanda görülebilir. Vulpes vulpes (Kızıl Tilki) türü Madde 6 (4915 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrası) gereği, Bakanlıkca belirlenen av hayvanlarından, av döneminde avlanmanın serbest olduğu sürelerde avlanmasına Merkez Av Komisyonu nca izin verilen av hayvanları kategorisine dâhildir. Proje sahasında endemik memeli hayvan türüne rastlanmamıştır. Biyotoplar ve fauna üzerine olası etkileri Santral belirli sınırlı alanda kurulacak olup, sistemin çıktıları daha çok fauna türlerini etkileyebilmektedir. İnşaat süresince kısa bir süre ekosistem kaybına, türlerin alanı terk etmesine ve doğal yapının bozulmasına neden olabilmektedir. Faaliyet süresince yapılacak olan çalışmalar açık alanda gerçekleştirileceği için sahada bulunan canlı gruplarının faaliyetlerden etkilenmesi muhtemeldir. Bu aşamada yapılacak olan çalışmalar nedeniyle, karasal fauna elemanlarının habitatlarını değiştirmesi söz konusu olacaktır. Fauna türlerinin uluslararası ve yurtiçi koruma statüleri 1. BERN Sözleşmesi Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarının Korunması Sözleşmesi ilk defa 1979 yılında Bern de kabul edilmiştir. Türkiye ise bu sözleşmeyi 1984 yılında imzalayarak sözleşmeye taraf olmuştur. Bu sözleşmenin amacı: Nesli tehlikeye düşmüş ve düşebilecek türlerin özellikle göçmen olanlarına öncelik verilmek üzere, yabani flora ve fauna ve bunların yaşam ortamlarının korunmasını sağlamak ve bu konuda birden fazla devletin işbirliğini geliştirmektir. Bern Sözleşmesine göre koruma altına alınan fauna türleri iki kategoriye ayrılmıştır. Ek II Ek III Kesin olarak koruma altına alınan türler Korunan türler Bern Sözleşmesi Madde 6 hükümleri: Her Âkit Taraf, II no.lu ek listede belirtilen yabani fauna türlerinin özel olarak korunmasını güvence altına alacak uygun ve gerekli yasal ve idari önlemleri alacaktır. Bu türler için özellikle aşağıdaki hususlar yasaklanacaktır: a) Her türlü kasıtlı yakalama ve alıkoyma, kasıtlı öldürme şekilleri; b) Üreme veya dinlenme yerlerine kasıtlı olarak zarar vermek veya buraları tahrip etmek; c) Yabani faunayı, bu Sözleşmenin amacına ters düşecek şekilde, özellikle üreme, geliştirme ve kış uykusu dönemlerinde kasıtlı olarak rahatsız etmek; d) Yabani çevreden yumurta toplamak veya kasten tahrip etmek veya boş dahi olsa bu yumurtaları alıkoymak; e) Bu madde hükümlerinin etkinliğine katkı sağlayacak hallerde, tahnit edilmiş hayvanlar ve hayvandan elde edilmiş kolayca tanınabilir herhangi bir kısım veya bunun 131

159 kullanıldığı malzeme dâhil, bu hayvanların canlı veya cansız olarak elde bulundurulması ve iç ticareti. Ek II: Kesinlikle koruma altına alınması gereken fauna türlerini içeren liste Ek II içinde yer almaktadır. Sözleşmeye akdeden taraflar Ek II de belirtilen vahşi fauna türlerinin özel olarak koruma altına alınması için gerekli yasal ve idari önlemleri alacaktır. Bu türlerle ilgili olarak aşağıda belirtilen durumlar özellikle yasaklanacaktır: Ek III: Koruma altına alınan fauna türlerinin listesini içermektedir. Sözleşmeyi akdeden her bir taraf Ek III de belirtilen vahşi fauna türlerinin koruma altına alınmasını temin etmek için uygun ve gerekli yasal ve idari önlemleri alacaktır. Ek II de belirtilen vahşi fauna türlerinin istismar edilmesi konusu, 2. Maddede ileri sürülen şartlar göz önüne alınarak populasyonları tehlikeden uzak tutmak için düzenlenecektir. Buna yönelik önlemler aşağıdakileri içerecektir: Ek-IV Yasaklanan Av Metodu ve Araçları ile Diğer Yasak İşletme Şekilleri Bern Sözleşmesi Madde 7 hükümleri: 1 - Her Âkit Taraf, III no.lu ek listede belirtilen yabani faunanın korunmasını güvence altına alacak uygun ve gerekli yasal ve idari önlemleri alacaktır. 2 - III no.lu ek listede belirtilen yabani faunanın her türlü işletme şekli, 2. maddenin şartları gözönünde tutularak, populasyonlarının varlığını tehlikeye düşürmeyecek şekilde düzenlenmiş olacaktır. f) Alınacak önlemler; g) Kapalı av mevsimlerini ve/veya işletmeyi düzenleyen diğer esasları, h) Yabani faunayı yeterli populasyon düzeylerine ulaştırmak amacıyla, uygun durumlarda, işletmenin geçici veya bölgesel olarak yasaklanmasını, i) Yabani hayvanların canlı ve cansız olarak satışının, satmak amacıyla elde bulundurulmasının ve nakledilmesinin veya satışa çıkarılmasının uygun şekilde düzenlenmesi hususlarını, kapsayacaktır. Sahada tespit edilen omurgalı hayvan türlerinden BERN e göre türlerin hangi eklerde yer aldıklarını Şekil 53 te sunulmuştur. 132

160 Şekil 53. Karasal Omurgalı Türlerinin BERN e Göre Dağılım 2. IUCN (International Union for Conservation of Nature and Natural Resources) IUCN (International Union for Conservation of Nature and Natural Resources: Doğa ve Doğal Kaynakların Korunması için Uluslararası Birlik) Tehlike Kategorileri (Red Data Book) ve anlamları aşağıda verilmiştir. Tablo 47. Tehlike Kategorileri EX (Extınct) EW (Extinct İn The Wild) CR (Critically Endangered) EN (Endangered) VU (Vulnerable) NT (Near Threatened) LC (Least Concern) DD (Data Deficient) NE (Not Evaluated) Nesli tükenmiş olan takson (Tükenmiş) Doğada yok olmuş takson(doğada Tükenmiş) Kritik olarak tehlikede olan takson(kritik) Tehlike altında olan takson(tehlikede) Neslinin doğada tükenme riskinin yüksek olduğu takson (Duyarlı-Hassas-Zarar Görebilir) Tehdit altına girebilir (Tehdite Yakın) Geniş yayılışlı ve nüfusu yüksek olan takson (Düşük Riskli) Yeterli bilgi bulunmadığı için yayılışına ve/veya nüfus durumuna bakarak tükenme riskine ilişkin bir değerlendirme yapmanın mümkün olmadığı takson (Yetersiz Verili) Değerlendirilmemiş takson (Değerlendirilmemiş) IUCN e göre tespit edilen türlerin hangi koruma kategorisinde yer aldığını Şekil 54 te gösterilmiştir. 133

161 Şekil 54. Alanda Tespit Edilen Fauna Türlerinin IUCN Kategorilerine Göre Dağılımı 3. Merkez av komisyonu (MAK) Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü nün her yıl Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Merkez Av Komisyonu kararına göre alandaki türler Ek Listelerde verilen kategorilere göre de sınıflandırılmıştır. MAK Kararlarına göre; Ek Liste- I Ek Liste-II Ek Liste-III Orman ve Su İşleri Bakanlığı nca koruma altına alınan yaban hayvanları Merkez Av Komisyonu nca koruma altına alınan av hayvanları Merkez Av Komisyonu nca avına belli edilen sürelerde izin verilen av hayvanları gösterir. Buna göre; İkiyaşamlı türlerden; sahada tespit edilen türlerin hiçbiri MAK Kararlarına göre herhangi bir ekte yer almamaktadır. Türkiye de bulunan ikiyaşamlı türlerin hemen hepsi MAK Kararlarına göre koruma altında değildir. Sürüngenlerden; tespit edilen türlerin hepsi MAK Kararlarına göre Ek-1 listesinde yer almaktadır. Yani bu türlerin hepsi Orman ve Su İşleri Bakanlığı nca koruma altına alınan yaban hayvanlardandır. Kuşların hemen hemen hepsi MAK Kararlarına göre bir listede yer alırlar. alırlar. Memeli hayvanlardan; hemen hemen hepsi MAK Kararlarına göre bir listede yer Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Merkez Av Komisyonu kararları doğrultusunda her yıl yeniden hazırlanan Av Dönemlerine ait koruma listelerinde bulunan türler için bu komisyon kararlarında belirtilen koruma tedbirlerine uygun hareket edilmesi gerekmektedir. 134

162 Etki azaltıcı tedbirler Çalışmalar sırasında karasal fauna türlerinin hareket kabiliyeti olduğu için yakın çevredeki benzer habitatlara yöneleceklerdir. Bununla beraber sahada çalışılırken bazı hususlara dikkat edilecektir. Yakın çevrede bulunan su kaynaklarına herhangi bir hafriyat malzeme dökülmeyecektir. Dere yatağı ve su kaynaklarının korunmasına özen gösterilecektir. Çalışmalar esnasında Çevre mevzuatı gereğince yayımlanmış yönetmeliklere uyulacaktır. İnşaat çalışmaları yabani hayvanların üreme zamanı olan Mart-Haziran arasında çok dikkatli yapılacaktır. Gürültünün minimize edilmesi için gereken önlemler alınacaktır. IV.2.13 Madenler ve Fosil Yakıt Kaynakları (rezerv miktarları, mevcut ve planlanan işletilme durumları, yıllık üretimleri ve bunun ülke veya yerel kullanımlar için önemi ve ekonomik değerleri) Genel Jeolojik konumu nedeni ile Adana İli, çok çeşitli ve önemli yeraltı kaynaklarına sahiptir. MTA nın bölgede yaptığı çalışmalar sonucunda önemli metalik maden ve endüstriyel hammadde yatak ve zuhurları ortaya çıkarılmıştır. Bunlar, başta demir olmak üzere, krom, alüminyum, bakır-kurşun-çinko, manganez, kuvars, kuvarsit, fosfat ve kum-çakıldır. Feke-Mansurlu yöresi, Sivas-Divriği den sonra Türkiye demir rezervleri ve üretim miktarları açısından ikinci önemli bölge konumundadır. Bu bölgenin rezerv bakımından en büyüğü Attepe olmak üzere Elmadağbeli, Mağarabeli, Ayıdeliği, Hanyeri ve Karakızoluğu gibi irili ufaklı çok sayıda demir yatak ve zuhurlarının oluşturduğu provens Mansurlu Havzası olarak anılmaktadır. Bu yatakların birçoğu Adana-Feke-Mansurlu-Kayseri-Yahyalı bölgesinde yoğunlaşmıştır. Bunlardan Attepe demir yatağında %58,38 Fe 2 O 3 ve %3 SiO 2 tenörlü 36 milyon ton rezerv belirlenmiştir yılı itibarıyla, Attepe Yatağı nda kalan rezerv miktarı 2 milyon tonun altına düşmüştür. Mağarabeli yatağında ise toplam ton görünür rezerv tespit edilmiş olup, yataktan geçmiş yıllarda çok az da olsa üretim yapılmıştır. Bu yatakta, son yıllarda yeraltı faaliyetleriyle demir üretimi gerçekleştirilmektedir. Bunlar dışında, Karakızoluğu demir yatağında, %53,47 Fe ve %8,07 SiO 2 tenörlü ton görünür rezerv tespit edilmiş ve geçmiş yıllarda üretim yapılmıştır. Ayrıca Kozan ve Saimbeyli İlçelerinde de demir yatakları mevcuttur. Kozan-İnniktepe demir yatağında %44,88 Fe ve %1,96 SiO 2 tenörlü ton rezerv tespit edilmiştir. Saimbeyli İlçesi ndeki önemli demir yatakları Kaburluk ve Aşılık yörelerinde yer almakta olup, Kaburluk demir yatağında %52,72 Fe ve %6,23 SiO 2 tenörlü ton; aşılık demir yatağında ise %52,93 Fe ve %6,15 SiO 2 tenörlü ton rezerv tespit edilmiştir. Her iki yatak da geçmiş yıllarda işletilmiştir. Saimbeyli İlçesi nde aynı zamanda Beypınarı sahasında %7,6 P 2 O 5, %23,8 SiO 2 ve %30,3 Fe 2 O 3 içerikli ve ton mümkün rezerve sahip demirli fosfat yatağı ile Gümüğlektepe, Kızılçaltepe ve Küçükakçal tepe mevkilerinde de alüminyum yatak ve zuhurları yer almaktadır. Alimünyum yataklarının toplam mümkün rezervleri ton civarındadır. Bakırkurşun-çinko cevherleşmelerine Kozan ve Tufanbeyli İlçelerinde rastlanmaktadır. Kozan- Horzum daki %1,5 Pb ve %28,15 Zn tenörlü kurşun-çinko cevherleşmesinde ton rezerv belirlenmiş olup, yatak zaman zaman işletilmiştir. Tufanbeyli İlçesi nde ise çok sayıda karbonatlı bakır-kurşun-çinko cevherleşmeleri bulunmakta olup, Kirazlıyurt yöresindeki 135

163 Kodamandere, Beşiktaş ve Belbaşı mevkilerindeki yataklardan geçmiş yıllarda üretim yapılmıştır. %13 Zn ve %3,8 Pb tenörlü Kodamandere yatağından önceki yıllarda ton yüksek tenörlü cevher üretilmiştir. Yatakta halen düşük tenörlü ton görünür+muhtemel+ mümkün cevher rezervi vardır. Yatak zaman zaman işletilmektedir. %4 Pb ve %13,2 Zn tenörlü Beşiktaş tepe yatağında ise ton rezerv hesaplanmış olup, yatak zaman zaman işletilmektedir. Belbaşı karbonatlı çinko yatağından önceki yıllarda ton üretim yapılmıştır. Yatakta halen %27 Zn tenörlü ton ve % 8 Zn tenörlü ton olmak üzere toplam ton görünür rezerv mevcuttur. Akçal karbonatlı kurşun-çinko yatağı ise %17,8 Zn ve %2,7 Pb içeriğine sahip olup, geçmiş yıllarda ton üretim yapılmıştır. İldeki önemli metalik madenlerden biri olan krom cevherleşmeleri Aladağ İlçesi nde yoğunlaşmaktadır. Aladağ-Kızılyüksek ve Yataardıç krom yatağında %5,37 Cr 2 O 3 tenörlü ton rezerv belirlenmiştir. Ofiyolitlere bağlı krom yatakları açısından dünyanın en büyük rezervine sahip olan Kızılyüksek Yatağı nın yörede bir entegre tesis kurularak işletmeye alınmalıdır. Bununla birlikte, Aladağ ofiyolitlerinde çok sayıda krom yatak ve zuhurları bulunmakta ve bunlar da krom açısından önemli bir potansiyel oluşturmaktadır. Bölgede özel sektör tarafından arama, araştırma ve üretim çalışmaları sürdürülmektedir. Yörede, düşük tenörlü yüksek rezervlere sahip cevherleri üretmek için özel sektör tarafından konsantre tesisleri kurulmuş olup, sayıları günden güne artmaktadır. Manganez cevherleşmeleri genellikle Ceyhan İlçesi nde yer almaktadır ancak bunlar demirli manganez yatak ve zuhurlarıdır. Bunlardan bazıları %24,77 Fe ve %16,22 Mn tenörlü Dokuztekne ve %26,67 Fe ve %18,74 Mn tenörlü Nacarlı demirli manganez yatakları ile %28,09 Fe ve %19,57 Mn tenörlü Sarıkeçili, %22,87 Fe ve %14,85 Mn tenörlü Hamdilli demirli manganez zuhurlarıdır. Dokuztekne yatağında ton görünür+muhtemel rezerv tespit edilmiş olup, geçmiş yıllarda yataktan cevher üretilmiştir. Nacarlı yatağından zaman zaman cevher üretimi yapılmıştır. Endüstriyel hammaddeler bakımından ildeki en önemli hammadde kaynakları kuvarsit ve kum-çakıl olarak sayılabilir. Feke, Kozan ve Tufanbeyli İlçelerinde önemli kuvarsit yatakları bulunurken, Kum-çakıl hammaddeleri ise Ceyhan İlçesi nde yer almaktadır. Feke İlçesi ndeki Köleli ve Kızılyer kuvarsit yataklarında cam ve döküm kumu olarak kullanılabilir nitelikte ve %96,70 ile %98,64 arasında değişen %SiO 2 içeriğine sahip kuvarsitlerin toplam görünür+muhtemel rezervi 163 milyon ton, Tufanbeyli İlçesi ndeki Doğanbeyli, Karsavuran ve Kumlupınar yataklarında %SiO 2 içerikleri 94,82 ile 96,84 arasında değişen kuvarsitlerin toplam görünür+muhtemel rezervi ise 600 milyon ton olarak belirlenmiştir. Kozan-Horzum yatağındaki %95,32 SiO 2, %0,1 Fe 2 O 3 içerikli kuvarsitlerin de görünür+muhtemel rezervi 150 milyon tondur. Ceyhan İlçesi nde de m 3 muhtemel rezerve sahip, kum-çakıl hammaddeleri ise stabilize yol malzemesi ve inşaat kumu olarak kullanılmaya elverişli niteliktedir. MTA Genel Müdürlüğü nün Adana İli nde kömür aramalarına yönelik araştırmaları yılları arasında yürütülmüş ve bu çalışmalar sonucunda Adana-Tufanbeyli linyit sahasının rezervi belirlenmiştir. Adana İli nde yılları arasında kömür içerebilecek formasyonlar ve oluşumlar yeniden ele alınmış ve bu çalışmalarla Tufanbeyli linyit sahası ortaya çıkarılmıştır. İl sınırları içinde MTA tarafından tespit edilen kömürlü sahalar Adana Tufanbeyli-Pınarlar Sahası, Adana-Karaisalı-Meydan Sahası, Adana-Kozan-Bacaklı Sahasıdır. Sahaların sırasıyla alt ısıl değerleri Kcal/kg, Kcal/kg ve Kcal/kg olup, Adana Tufanbeyli-Pınarlar Sahasında açık işletmeye uygun özellikte ton, Adana-Karaisalı-Meydan Sahasında ton ve Adana Kozan-Bacaklı Sahasında ise ton toplam rezerv tespit edilmiştir. Ayrıca İl sınırları içerisinde ekonomik özellik göstermeyen, Saimbeyli-Himmetli, Karaisalı-Cungurlu, Karsantı-Hacıosman, Zambal ve Meydan zuhurları da tespit edilmiştir ( 136

164 Proje Sahasının Maden Kaynakları Açısından Değerlendirilmesi Proje sahasında herhangi bir madencilik faaliyet yürütülmemekte olup, santral sahası sınırları içerisinde de herhangi bir maden rezervi bulunmamaktadır (Bkz. Şekil 55). Kaynak: Şekil 55. Adana İli Maden Haritası 137

165 IV.2.14 Soğutma Suyunun Temin Edileceği Sulardaki Canlı Türleri (bu türlerin tabii karakterleri, ulusal ve uluslararası mevzuatla koruma altına alınan türler; bunların üreme, beslenme, sığınma ve yaşama ortamları; bu ortamlar için belirlenen koruma kararları) Soğutma suyunun temin edileceği sulardaki canlı türleri, bu türlerin ulusal ve uluslararası mevzuat kapsamında değerlendirilmesi, söz konusu canlı türleri için koruma tedbirleri ile ilgili detaylı bilgiler Bölüm IV.2.5 ve Bölüm IV.2.12 te sunulmuştur. IV.2.15 Hayvancılık ve Su Ürünleri (balıkçılık, varsa voli yerleri, yetiştirilen türler, beslenme alanları, yıllık üretim miktarları, bu ürünlerin ülke ekonomisindeki yeri ve değeri) Hayvancılık Tarım faaliyetleri ile beraber hayvancılık da coğrafi koşulların imkân vermesiyle Adana ekonomisine ülke ekonomisinin ortalamasının üstünde katkı sağlamaktadır. Büyükbaş ve küçükbaş hayvancılığın yanı sıra, Akdeniz'e kıyısı bulunan Adana'nın ilçeleri Yumurtalık ve Karataş'ta deniz mahsulleri üretimi de önemli bir yer tutmaktadır. Adana İli genelinde hayvan mevcudu ilin coğrafi durumu, iklim şartları ve tarımsal karakterine göre değişiklik göstermektedir. Ova kısımlarında tüm alanlar ekime ayrıldığından daha çok ahır hayvancılığı yapılmaktadır. Şehir merkezine yakın yerlerde besi hayvancılığı ve tavukçuluk, dağlık ve ormanlık yerlerde ise koyun ve keçi beslenmektedir. Bölgedeki arıcılık faaliyetleri ise daha çok dağlık ve orman içi köylerde gerçekleştirilmektedir. Bunun yanında bölgesel ihtiyacı karşılamak üzere ilde yumurtacı tavukçuluktan çok, etlik tavukçuluk yapılmaktadır. Bunun nedeni, etlik pilicin pazar durumuna göre planlamasının kolay ve riskin daha az olmasıdır. Su Ürünleri Adana İli ndeki 2011 yılındaki su ürünleri üretim değerleri Tablo 48 de verilmiştir. Tablo 48. Su Ürünleri Üretimi Yapılan Avcılığın Çeşidi Deniz Balıkları Avcılığı Diğer Deniz Ürünleri Avcılığı Tatlı Su Balıkları Avcılığı Avlanan Balık (kg) Kültür Balıkları Avcılığı (Tatlısu) Toplam Kaynak: Adana İl Çevre Durum Raporu, Yumurtalık İlçesi, balıkçılık açısından önemli bir bölge olup, Karataş ta balıkçı barınağı vardır. Voli Alanları Su ürünlerini istihsale elverişli, içinde veya üzerinde herhangi bir istihsal vasıtası kurulabilen, kullanılabilen sucul alanlar su ürünleri istihsal sahası olarak adlandırılmaktadır. Bu çerçevede, her ne kadar ülkemizin tüm kıyı ve iç suları, su ürünleri istihsal sahası olarak adlandırılsa da, proje sahasının da yer aldığı Adana İli, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Sınır Tespit Tutanağı nda karara bağlanan 138

166 ve Su Ürünleri Üretim ve İstihsal Sahası olarak belirlenen 12 adet saha içerisinde yer almamaktadır. Hayvansal Ürünler ve Bunların Türkiye Ekonomisindeki Yeri Adana İli ndeki hayvan potansiyeli, hayvansal ürünler ve bunların Türkiye ekonomisindeki yeri Tablo 49 ve Tablo 50 de sunulmuştur. Tablo 49. Adana İli Hayvan Mevcudiyeti (2012) Tür Türkiye Adana Dana ve buzağı: erkek (baş) Dana ve buzağı: dişi (baş) Tosun: 1-2 yaş (baş) Düve: 1-2 yaş (baş) İnek: 2 yaş ve üzeri (baş) Boğa ve öküz: 2 yaş ve üzeri (baş) Manda (baş) Deve (baş) Domuz (baş) Koyun (baş) Keçi (baş) At, katır ve eşek (baş) Kümes hayvanı (baş) Kaynak: Tablo 50. Adana İli Hayvansal Ürünler (2012) Bölge Adı Türkiye Adana İnek sütü (ton) Manda sütü (ton) Koyun sütü (ton) Keçi sütü (ton) Bal (ton) Kaynak: IV.2.16 Kömürün Sahaya Getirilmesi Hangi Hattan Alınacağı, Proje Sahasının Platforma Olan Uzaklığı Santralde yakıt olarak ithal kömür kullanılması planlanmaktadır. Kullanılacak ithal kömür, uluslararası pazarlardan (Güney Amerika, Güney Afrika ve Avustralya) temin edilecek olup, sahaya deniz yolu ile getirilecektir. Santral sahasına getirilecek kömür için kıtalar arası seyredebilen DWT DWT kapasiteli kuru yük gemileri kullanılacaktır. Kıyıdan yaklaşık 2,5-3,0 km açığa demirleyecek olan gemilerden alınan kömür, mavnalar yardımıyla m uzunluğundaki iskeleye nakledilecektir. İskeleye nakledilen kömür, daha sonra kapalı bant konveyörler aracılığı ile santral sahasındaki kömür stok alanına taşınacaktır. Söz konusu kapalı bant konveyör hattı yaklaşık m uzunluğundadır. 139

167 IV.2.17 Peyzaj Değeri Yüksek Yerler ve Rekreasyon Alanları, Benzersiz Özellikteki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlar Yapılması planlanan proje sahası sınırlarında, peyzaj öğeleri bakımından özel statüye sahip herhangi bir alan bulunmamaktadır. Proje sahası için Ek 9 da sunulan Peyzaj Onarım hazırlanmıştır. Peyzaj onarım tekniğinin amacı ve görevi; tahrip edilmiş alanların stabilize edilmesi, bu alanların ekolojik koşullarının iyileştirilmesi ve herhangi bir alanın kullanılır biçime dönüştürülmesidir. Diğer bir ifade ile, açılmış yaraların onarımı, yapılan zararların ortadan kaldırılmasıyla ekolojik yönden en uygun duruma getirilmesi ve geliştirilmesidir. Örneğin, eğimli alanların toprak kaymalarına veya erozyona karşı korunması, kömür ve maden ocaklarının ve çöplük alanların bitkilendirilmesi ve durağan hale getirilmesi peyzaj onarımının amaç ve görevlerindendir. Yapılması planlanan projede aynı şekilde inşaat faaliyetleri sırasında ortaya çıkacak doğa tahribatın giderilmesi ve alanın eski haline kavuşturulması amaçlanmaktadır. Proje çalışmaları sürecinde tahrip olan ve zarar gören doğa ile ilgili olarak çevreye uyum sağlayan bir arazi morfolojisinin tasarlanması ve tahrip edilen yüzeylerin bitkilendirilmesi (biyo-restorasyon) aşaması bu süreci kapsamaktadır. Bitkilendirme çalışmaları sırasında zaman zaman yapısal ve teknik önlemlerin de alınması gerekmektedir. Yapılan peyzaj analizleri sonucunda proje sahasında görülen erozyon fonksiyonu açısından saptanmış olan risk, erozyon önleme tedbirleri, teraslamalar, kazı-dolgu işlemleri sonucu topografyanın düzenlenmesi uygulamaları ile ortadan kaldırılacaktır. Erozyon riskinin ortadan kaldırılması gerekmektedir çünkü bu risk erozyon fonksiyonu açısından hassas bölgeleri işaret etmektedir. Faaliyet sebebi ile ortaya çıkacak geçici etkiler, faaliyetin tamamlanması ile sona erecektir. Peyzajın karakter fonksiyonu analizi sonucunda benzer peyzaj karakterlerinin geniş alanlara yayılmış olduğu, proje sahası ve yakın çevresinde nadir peyzaj karakterine rastlanılmadığı, var olan peyzaj karakterinin ise bölgede bulunma derecesinin çok sık olduğu görülmektedir. İnşaat aşamasından sonra erozyona karşı önlemler alınacak ve yeniden bitkilendirme (revegetation) yapılacaktır. Yeniden bitkilendirme doğal bitki örtüsüne uygun türler ile gerçekleştirilecektir. Bu habitatlarda meydana gelecek deformasyonların Ekolojik Restorasyon ilkelerine uygun olarak restore edilecektir. Sürdürülebilir bir orman ve sucul ekosisteminin sağlanabilmesi için projenin inşasının her aşamasında ve sonrasında biyoçeşitlilik ve diğer ekolojik faktörler üzerindeki olası çevresel etkileri izlenecektir. Onarım çalışmaları kapsamında yapılacak arazi çalışmaları Çalışmanın tasarımı (kazı işlemleri, araziye verilecek son şekil) Alandaki doğal drenaj yapısının oluşturulması Depolanmış üst toprağın erozyonu önlemek amacıyla bitkilendirilmesi (çayırmera bitkileri ile) Tahrip edilmiş alana biyolojik verimliliğin yeniden kazandırılması (organik kimyasal gübreler, zehirli atıkların uzaklaştırılması) Yeniden bitkilendirme (çayır-mera bitkileri, baklagiller, diğer otsu bitkiler, ağaç ve çalı tohumları) İzleme (bitki gelişmesi ve toprağın iyileştirilmesi için su kalitesi, drenaj, şev duyarlılığı ve erozyonun izlenmesi) 140

168 Kalıcı bitkilerin büyüme hızının izlenmesi ve gerekli durumlarda ek bitkilendirmenin yapılması (tamamlama, yenileme) aşamalarını kapsamaktadır. IV Devletin Yetkili Organlarının Hüküm Ve Tasarrufu Altında Bulunan Araziler (askeri yasak bölgeler, kamu kurum ve kuruşlarına belirli amaçlarla tahsis edilmiş alanlar vb.) Proje sahasında herhangi bir askeri yasak bölge, kamu kurum ve kuruluşlarına belirli amaçlarla tahsis edilmiş alan ya da 7/16349 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile sınırlandırılmış alanlar bulunmamaktadır. IV Proje Yeri ve Etki Alanının Mevcut Kirlilik Yükü (Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği kapsamında arka plan gürültü ölçümleri, NO x, PM için mevcut kirlilik yükünün açıklanması) Genel Proje sahası ve yakın çevresindeki mevcut kirlilik yükünün belirlenmesi amacıyla 2013 yılının Temmuz ve Ağustos aylarında 8 noktada gürültü, 2 noktada PM 10, 4 noktada çöken toz, 8 noktada pasif difüzyon tüpü ile ölçüm (3 dönem olarak), 2 noktada toprak, 1 noktada yeraltı suyu, 2 noktada yüzey suyu ve 2 noktada deniz suyu ölçüm ve analiz çalışmaları gerçekleştirilmiştir (Bkz. Tablo 51). Söz konusu analiz raporları Ek 10 da verilmektedir. Tablo 51. Ölçüm Noktalarına Ait Koordinatlar Ölçüm Parametresi Koordinatlar Kuzey (Y) Doğu (X) G G G G G G G G PM PM DT DT DT DT DT DT DT DT ÇT ÇT ÇT ÇT DS DS YAS

169 Ölçüm Parametresi Koordinatlar Kuzey (Y) Doğu (X) Y Y T T DT: Difüzyon Tüpü, ÇT: Çöken Toz, PM: Partikül Madde, DS: Deniz Suyu, T: Toprak, YAS: Yeraltı Suyu, Y: Yüzey Suyu, G: Gürültü Gürültü Ölçümleri ve Sonuçları Proje sahası ve yakın çevresindeki gürültü seviyesinin tespit edilmesi için 8 farklı noktada gürültü ölçümleri gerçekleştirilmiştir. Ölçüm sonuçları, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği (ÇGDYY) de belirtilen sınır değerler ile mukayese edilmiş ve söz konusu yönetmelikte belirtilen sınır değerin altında olduğu görülmüştür (Bkz. Tablo 52). Tablo 52. Gürültü Ölçüm Sonuçları Ölçüm Noktası G-1 51,5 G-2 53,2 G-3 46,1 G-4 47,0 G-5 46,5 G-6 45,4 G-7 44,7 G-8 42,3 Arka Plan Gürültü Düzeyi (dba) (Gündüz) Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği Ek VII Tablo 5 Sınır Değerler (dba) Diğer Bina Yol Kaynaklar PM 10 Ölçümleri ve Sonuçları Proje sahası ve yakın çevresindeki mevcut toz emisyonlarının belirlenmesi amacıyla Segal Çevre Ölçüm ve Analiz Laboratuarı tarafından Temmuz (2013) ayında ölçüm ve analiz çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Yapılan ölçümlere ait sonuçlar, Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği (SKHKKY) nde belirtilen sınır değerler ile karşılaştırılmıştır (Bkz. Tablo 53). Tablo 53. PM 10 Ölçüm Sonuçları Ölçüm Noktası PM 10 Ölçüm Sonucu (µg/m 3 ) PM-1 83 PM-2 50 Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Ek 2 Tablo 2.2 KVS Sınır Değerler (2013) (µg/m 3 ) 100 Tablo 53 ten de görülebileceği gibi, proje sahası ve yakın çevresindeki PM 10 emisyon değerleri SKHKKY de belirtilen sınır değerlerin altındadır. 142

170 Difüzyon Tüpü ile Ölçüm ve Analiz Sonuçları Proje sahası ve yakın çevresindeki NO 2, SO 2, HCI ve HF emisyonlarının belirlenmesi amacıyla Segal Çevre Ölçüm ve Analiz Laboratuarı tarafından Temmuz (2013), Ağustos (2013) ve Eylül (2013) aylarında ölçüm ve analiz çalışmaları gerçekleştirilmiştir (Bkz. Tablo 54). Tablo 54. NO 2, SO 2, HCI ve HF Ölçüm Sonuçları No NO 2 (µg/m 3 ) SO 2 (µg/m 3 ) HCI (µg/m 3 ) HF (µg/m 3 ) 1. Dönem HK-1 3,20 <L.O.D. 4,09 7,33 HK-2 1,94 <L.O.D. 2,70 7,33 4,89 HK-3 2,58 <L.O.D. 4,09 4,17 HK-4 <L.O.D. <L.O.D. 0,46 0,27 HK-5 1,71 <L.O.D. 1,61 2,53 HK-6 1,63 <L.O.D. 1,25 3,00 HK-7 2,25 <L.O.D. 3,33 5,90 HK-8 8,28 6,72 4,28 4,69 2. Dönem HK-1 2,67 <L.O.D. 4,74 5,25 HK-2 2,86 <L.O.D. 6,98 4,46 HK-3 2,19 <L.O.D. 5,43 3,77 HK-4 0,98 2,28 5,15 1,50 HK-5 1,68 <L.O.D. 8,67 5,92 HK-6 1,21 <L.O.D. 7,14 4,77 HK-7 2,19 <L.O.D. 6,35 5,85 HK-8 6,74 4,54 6,38 5,72 3. Dönem HK-1 3,51 1,98 3,24 4,30 HK-2 3,26 1,50 0,49 0,16 HK-3 2,89 2,84 3,11 4,50 HK-4 1,57 <L.O.D. 1,06 1,62 HK-5 2,25 <L.O.D. 2,75 4,89 HK-6 2,64 <L.O.D. 0,30 2,65 HK-7 3,31 <L.O.D. 3,19 4,28 HK-8 8,98 3,50 5,34 6,72 L.O.D:Ölçülebilecek sınırın altında Gerçekleştirilmiş olan hava kalitesi izleme çalışmalarının sonucunda, proje sahası çevresinde gaz kirleticilerin yer seviyesi konsantrasyonlarının, SKHKKY nde belirlenmiş olan sınır değerlerden oldukça düşük olduğu görülmüştür. Çöken Toz Ölçüm ve Analizleri Proje sahası ve yakın çevresindeki çöken toz konsantrasyonlarının belirlenmesi amacıyla bir ay süreyle 4 farklı lokasyonda Segal Çevre Ölçüm ve Analiz Laboratuarı tarafından ölçüm ve analiz çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Yapılan ölçümlere ait sonuçlar, Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği (SKHKKY) nde belirtilen sınır değerler ile karşılaştırılmıştır (Bkz. Tablo 55). 143

171 Tablo 55. Çöken Toz Konsantrasyon Değerleri Ölçüm Noktası ÇT ÇT-2 87 ÇT ÇT-4 54 Çöken Toz Konsantrasyon Değerleri (mg/m 2 -gün) Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Ek 2 Tablo 2.2 UVS Sınır Değerler (2013) (mg/m 2 -gün) Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Ek 2 Tablo 2.2 KVS Sınır Değerler (2013) (mg/m 2 -gün) Tablo 55 ten de görülebileceği gibi, proje sahası ve yakın çevresindeki çöken toz emisyon değerleri SKHKKY de belirtilen sınır değerlerin altındadır. Deniz Suyu Ölçüm ve Analizleri 2013 yılının Temmuz ayında proje sahasının deniz tarafında kalan kısmında Segal Çevre Ölçüm ve Analiz Laboratuarı tarafından 2 adet deniz suyu numunesi alınarak analizleri yapılmıştır. Söz konusu analizler Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (SKKY) Tablo 4 ile Yüzme Suyu Kalitesi Yönetmeliği ne göre değerlendirilmiş ve sonuçları Tablo 56 ve Tablo 57 de sunulmuştur. Parametre Tablo 56. Analiz Sonuçları Analiz Sonucu DS-1 Analiz Sonucu DS-2 SKKY Tablo 4 Yüzme Suyu Kalitesi Yönetmeliği Değeri Kılavuz Zorunlu ph 8,1 8, Askıda Katı Madde (mg/l) Çözünmüş Oksijen (mg/l)/% 8,32/95 8,4/96,1 Doygunluğun %90 nınından fazla Işık Geçirgenliği (m) Parçalanabilir Organik Kirleticiler <4 < (BOİ) (mg/l) Klorofil-a (Üretkenlik) <0,001 <0, (mg/l) Fenol (mg/l) <0,001 <0,001 0,001 0,005 0,005 Bakır (mg/l) <0,01 <0,01 0, Kadmiyum (mg/l) <0,003 <0,003 0, Kurşun mg/l) <0,01 <0,01 0,1 - - Nikel (mg/l) <0,02 <0,02 0,1 - - Çinko (mg/l) <0,01 <0,01 0,1 - - Civa (mg/l) <0,0005 <0,0005 0, Krom (mg/l) <0,02 <0,02 0,1 - - Arsenik (mg/l) 0,0035 0,0033 0,1 - - Amonyak (mg/l) 0,011 0,052 0, Nitrat (mg/l) 3,94 0, Fosfat (mg/l) <0,01 <0, Kjeldahl Azotu (mg/l) 0,22 <0, Toplam Siyanür (mg/l) <0,01 <0, Renk(Pt-Co) 16 <5 Doğal - Renkte 144

172 Parametre Analiz Sonucu DS-1 Analiz Sonucu DS-2 SKKY Tablo 4 Yüzme Suyu Kalitesi Yönetmeliği Değeri Kılavuz Zorunlu olağandışı bir değişiklik olmamalı Yüzer madde Yok Yok - Bulunmamalı - Balık Biyodeneyi (zehirlilik) <4 <4 Bulunmayacak - - Yüzey Aktif Madde (mg/l) <0,025 <0,025 - Bulanıklık (NTU) 4,27 1,34 Doğal Ham Petrol ve Petrol Türevleri (mineral yağ) (mg/l) <0,003 <0,003 0, Kalıcı olmayan köpük Su yüzeyinde görünür film tabak, koku olmamalı Pestisitler (mg/l) <0,00025 <0, Toplam Koliform (KOB/100 ml) Fekal Koliform (KOB/100 ml) Fekal Streptokok (KOB/100 ml) Salmonella (KOB/100 ml) Tablo 57. Deniz Suyundaki Radyoaktivite Sonuçları Parametre Radyoaktivite Alfa Aktivitesi (Bq/L) Radyoaktivite Beta Aktivitesi (Bq/L) Analiz Sonucu DS-1 Analiz Sonucu DS-2 SKKY Tablo 4 Değerleri Yüzme Suyu Kalitesi Yönetmeliği Değerleri Kılavuz <5,42 <3, ,7 9, Zorunlu Yapılan deniz suyu analiz çalışmalarına göre; Her iki numunenin ph değeri sınır değer olan 6-9 aralığındadır. Deniz suyunda yüzer maddeye rastlanmamıştır. DS-1 numaralı numune için askıda katı madde miktarı yönetmelik sınır değerini sağlarken, DS-2 numaralı numune yönetmelik sınır değerinin üstündedir. Fenol, bakır, kadmiyum, kurşun, nikel, çinko, civa, krom, arsenik ve amonyak parametrelerinin tespit edilen değerleri yönetmelik sınır değerlerinin altındadır. Yeraltı Suyu Ölçüm ve Analizleri Yeraltı suyu kalitesinin tespitine yönelik çalışmalar kapsamında Segal Çevre Ölçüm ve Analiz Laboratuarı tarafından Temmuz (2013) ayında numune alma ve analiz çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Alınan yeraltı suyu numunesi üzerinde SKKY Tablo 1 e göre analizler gerçekleştirilmiş olup, detaylar Tablo 58 de sunulmuştur. 145

173 Parametre Tablo 58. Yeraltı Suyu Analiz Sonuçları Analiz Sonucu SKKY Tablo 1 Su Kalite Sınıfları I II III IV ph 7,85 6,5-8,5 6,5-8,5 6,0-9,0 6,0-9,0 Sıcaklık >30 O 2 (Çözünmüş Oksijen) (mg/l) 7, <3 Oksijen Doygunluğu (%) 84, <40 Toplam Çözünmüş Katı (mg/l) 306, >5.000 Fekal Koliform (KOB/100 ml) >2.000 Toplam Koliform (KOB/100 ml) > KOİ (mg/l) < >70 BOİ (mg/l) < >20 Krom +6 (µg/l) <20 * >50 Renk (pt-co) < >300 Fenol (mg/l) <0,001 0,002 0,01 0,1 >0,1 Florür (µg/l) < >2.000 Klorür (µg/l) >400 Sülfat (mg/l) 20, >400 Sülfür (µg/l) < >10 Toplam Kjeldahl Azotu (mg/l) 0,37 0,5 1,5 5 >5 Amonyum Azotu (mg/l) <0,1 0,2 1 2 >2 Nitrat Azotu (mg/l) 0, >20 Nitrit Azotu (mg/l) 0,003 0,002 0,01 0,05 >0,05 Toplam Fosfor (mg/l) <0,01 0,02 0,16 0,65 >0,65 Serbest Klor (µg/l) < >50 Bor (µg/l) >1.000 Civa (µg/l) <0,5 0,1 0,5 2 >2 Kadmiyum (µg/l) < >10 Bakır (µg/l) < >200 Krom (toplam) (µg/l) < >200 Çinko (µg/l) < >2.000 Nikel (µg/l) < >200 Mangan (µg/l) < >3.000 Sodyum (µg/l) 35, >250 Kobalt (µg/l) < >200 Kurşun (µg/l) < >50 Demir (µg/l) >5.000 Selenyum (µg/l) 1, >20 Arsenik (µg/l) 7, >100 Alüminyum (mg/l) <0,01 0,3 0,3 1 >1 Baryum (µg/l) >2.000 Toplam Organik Karbon (mg/l) >12 Deterjanlar (MBAS) (mg/l) <0,025 0,05 0,2 1 >1,5 Mineral Yağ Ve Türevleri (mg/l) <0,003 0,02 0,1 0,5 >0,5 Toplam Pestisit (mg/l) <0,001 0,001 0,01 0,1 >0,1 Siyanür (µg/l) < >100 *Ölçülemeyecek kadar az Yeraltı suyu numunesi üzerinde yapılan analiz sonuçlarına göre; numunenin alındığı bölgedeki yeraltı suları civa, klorür ve oksijen doygunluğu açısından II. sınıf, sıcaklık parametresi açısından IV. sınıf olup, diğer tüm parametreler açısından ise I. sınıf su kalitesindedir. 146

174 Yüzey Suyu Ölçüm ve Analizleri Yüzey suyu kalitesinin tespitine yönelik çalışmalar kapsamında Segal Çevre Ölçüm ve Analiz Laboratuarı tarafından Temmuz (2013) ayında numune alma ve analiz çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Alınan yüzey suyu numuneleri üzerinde Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği Tablo 5 e göre analizler gerçekleştirilmiş olup, detaylar Tablo 59 da sunulmuştur. Tablo 59. Yüzey Suyu Analiz Sonuçları Analiz Analiz Yüzeysel Su Kalitesi Yönetmeliği Parametre Sonucu Sonucu Tablo I 5 II III IV Y-1 Y-2 Su Kalite Sınıfları Sıcaklık ( o C) 30,7 29, > 30 ph 8,17 7,9 6,5-8,5 6,5-8,5 6,0-9,0 6,0-9,0 İletkenlik (µs/cm) < dışında > RES 436 nm 0,58 1,3 1, ,3 5 Renk RES 525 nm <0,5 <0,5 1,2 2,4 3,7 4,2 RES 620 nm <0,5 <0,5 0,8 1,7 2,5 2,8 Çözünmüş Oksijen (mg/l) 7,5 7,41 > < 3 Oksijen Doygunluğu (%) 86,5 85, < 40 Kimyasal Oksijen İhtiyacı (mg/l) <10 <10 < > 70 (KOİ) Biyolojik Oksijen İhtiyacı (BOİ 5 ) <4 <4 < > 20 (mg/l) Amonyum Azotu (mg/l) <0,01 <0,01 < 0,2 0, > 2 Nitrit Azotu (mg/l) 0,17 0,98 < 0,002 0,002-0,01-0,05 > 0,05 Nitrat Azotu (mg/l) 20,5 8,2 < 5 0, > 20 Toplam Kjeldahl-Azotu (mg/l) 0,4 0,37 0,5 1,5 5 > 5 Toplam Fosfor (mg/l) 0,02 0,061 < 0,03 0,03-0,16-0,65 > 0,65 Cıva (μg/l) <0,5 <0,5 < 0,1 0,16 0,1-0,5 0,5-2 > 2 Kadmiyum (μg/l) <1 < > 7 Kurşun (μg/l) <10 < > 50 Bakır (μg/l) <10 < > 200 Nikel (μgi/l) <20 < > 200 Çinko (μg/l) <10 < > Fekal Koliform (KOB/100 ml) > Toplam Koliform (KOB/100 ml) > Yapılan analiz sonuçları ile Yüzeysel Su Kalitesi Yönetmeliği Tablo 5 Su Kalite Sınıfları karşılaştırıldığında; Sıcaklık parametresine göre Y-1 no.lu numune IV. sınıf, Y-2 no.lu numune ise III. sınıf su kalitesindedir. İletkenlik parametresine göre Y-1 no.lu numune III. sınıf, Y-2 no.lu numune ise II. sınıf su kalitesindedir. Çözünmüş oksijen parametresine göre her iki numune de II. sınıf su kalitesindedir. Oksijen doygunluğu parametresine göre her iki numune de II. sınıf su kalitesindedir. Nitrit ve nitrat azotu parametresine göre her iki numune de IV. sınıf su kalitesindedir. Toplam fosfor parametresine göre Y-1 nolu numune I. sınıf, Y-2 nolu numune ise III. sınıf su kalitesindedir. Fekal koliform parametresine göre Y-1 nolu numune I. sınıf, Y-2 nolu numune ise IV. sınıf su kalitesindedir. Toplam koliform parametresine göre her iki numune de II. sınıf su kalitesindedir. 147

175 Toprak Numunelerinin Analizleri Proje sahası ve çevresindeki toprak kalitesinin tayin edilebilmesi için 2013 yılında Segal Çevre Ölçüm ve Analiz Laboratuarı tarafından analizler gerçekleştirilmiştir (Bkz. Tablo 60 ve Tablo 61). Tablo 60. Toprak Numunelerine Ait Analiz Sonuçları Parametre Birim Analiz Sonucu T-1 Analiz Sonucu T-2 Antimon mg/kg 2,85 2,85 Arsenik mg/kg <0,25 <0,25 Bakır mg/kg 18,5 18 Baryum mg/kg Bor mg/kg <2,5 <2,5 Civa mg/kg <0,25 <0,25 Çinko mg/kg Kadmiyum mg/kg <0,75 <0,75 Krom mg/kg 85,5 82,5 Kurşun mg/kg <2,5 <2,5 Molibden mg/kg <2,5 <2,5 Selenyum mg/kg 1,1 1,4 Toplam Petrol Hidrokarbonları mg/kg 62,2 45,25 TO X mg/kg ,42 Tablo 61. Toprak Kalite ve Verimlilik Analiz Sonuçları Fosfat Organik Potasyum Parametre İşba (%) ph Kireç (%) Tuz (%) (kg/da) madde (%) (kg/da) 49 7,70 70,41 0,017 5,95 0,33 63,98 T-1 Çok Fazla Tın Hafif Alkali Tuzsuz Az Çok Az Yeterli Kireçli 55 7,9 31,72 0,067 2,52 0,20 61,14 T-2 Çok Fazla Killi Tın Hafif Alkali Tuzsuz Çok Az Çok Az Yeterli Kireçli Değerlendirilen her iki örnek açısından da ölçülen Toplam Petrol Hidrokarbon (TPH) değerleri bölge içerisinde yer alan petrol boru hatları sebebiyle diğer bölgelere kıyasla yüksek seviyelerdedir. Analiz sonucu olarak verilen değerlendirmelerde TPH değeri toplam olarak verildiğinden alifatik ve aromatik olarak sınır değerlere göre değerlendirilememektedir. Alifatik olarak değerlendirildiğinde; her iki numunenin de izin verilebilir sınır değerlerin altında iken, aromatik kirletici olarak her ikisi de izin verilebilir değerin çok üzerindedir. Bu noktada izleme aşamasında bölge topraklarının petrol ve yan ürünlerinin taşımacılığı sebebiyle kirlilik içermesi sebebiyle analiz sonuçlarının daha ayrıntılı olarak irdelenmesi önem taşımaktadır. Analiz sonuçlarından Toplam Organik Halojen (TOX) değerleri farklı organik halojenler için hesaplanan toplam değerler üzerinden değerlendirildiğinde, kirlilik yaratacak konsantrasyonlarda olmadıkları görülmüştür. Örneklerin Antimon kapsamları yeraltı suyuna taşınması ve bu suların içilmesi durumunda izin verilen sınırların üzerinde olup, mevcut durumda kirlilik riski bulunmaktadır. Çok düşük konsantrasyonları bile insan sağlığı üzerine önemli düzeylerde etki edebilen bir element olan Arsenik in yapılan analizler neticesinde mevcut koşullarda izin verilebilir sınırların altındadır. 148

176 Örneklerin Bakır kapsamları toprakta kirlilik yaratacak düzeylerde değildir. Örneklerin Baryum konsantrasyonları ise risk unsuru taşımamaktadır. Örneklerin Bor içeriklerinin değerlendirilmesinde ilgili yönetmelikler kapsamında verilen herhangi bir sınır değer bulunmamakla birlikte, 5 mg/kg dan daha fazla bor içeriğine sahip topraklarda bitki gelişimi önemli düzeylerde azalmaktadır. Sularda ise bu değer 1 mg/kg kadar olup, fazlası toksik etki yaratmaktadır (Wolf, 1971). Mevcut koşullarda toprakların bor içerikleri önemli düzeyde kirletici unsur içermemektedir. Analiz sonuçlarına göre değerlendirilen toprakların ph değerleri 7,64 ile 7,90 arasında değişmekte olup, genel itibariyle hafif alkalin karakterlidirler. Tuz içerikleri oldukça düşük olan bu topraklar tuzsuz olarak değerlendirilmişlerdir. Kireç kapsamları %31,72 ile %70,41 arasında ölçülen topraklar, kahverengi orman toprakların belirgin özelliğini doğrulayacak şekilde çok fazla kireçli ve organik madde kapsamları açısında genel itibariyle çok az olarak değerlendirilen topraklar, bünye sınıfı olarak tın ve killi tın olacak şekilde değerlendirilmişlerdir. Özellikle kil içeriğinin yüksek olması topraklarda bölgesel yapı itibariyle yüksek olarak ölçülen TPH değerleri göz önüne alınarak değerlendirildiğinde, kirleticilerin topraktan uzaklaştırılmasının oldukça uzun ve zahmetli olması sonucunu doğurmaktadır. Toprakların fosfat içerikleri yetiştiricilik açısından genel itibariyle az, potasyum içeriği bakımından yeterli olarak değerlendirilmiştir. Benzer Teknoloji ile Çalışan Tesise Ait Temsili Kül Numunesi Analizi Yapılması planlanan tesis için uluslararası piyasadan ithal kömür temin edilecektir. Uluslararası pazarlardan kömür temin edilirken radyoaktif maddeler içermeyen kömürler seçilecektir. Zira yapılması planlanan santrale getirilecek olan ithal kömürler, tarihli İthal Katı Yakıtlar konulu Genelge kapsamında gerekli gümrük işlemlerine tabi tutulmaktadır. HTES ile aynı kalitede ithal kömür kullanmakta olan benzer santrallerde oluşan kül örneğine ait analiz sonuçları değerlendirildiğinde, ithal kömürün yanması sonucunda oluşan küllerin, Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik kapsamında inert veya tehlikesiz kategoride oldukları görülmüştür. Konuyla ilgili detaylı bilgiler Bölüm V.2.10 da sunulmuş olup, kül içerisinde ilgili sınır değerleri aşan miktarda herhangi bir tehlikeli ya da toksik madde bulunmamaktadır. IV.2.20 Proje Yeri ve Etki Alanının Hava, Su, Toprak ve Gürültü Açısından Mevcut Kirlilik Yükünün Belirlenmesi, Etki Alanı Içinde Derin Deniz Deşarjı Yapılan Diğer Tesislerin Kümülatif Etkisi vb (Deniz Suyunun Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Tablo 4: Deniz Suyunun Genel Kalite Kriterleri uyarınca, Bakanlığımızdan yeterlik/ön yeterlik belgesi almış laboratuarlarca yapılan analiz sonuçları raporda yer almalıdır) Proje sahası ve yakın çevresinde yapılan hava, su, toprak ve gürültü ölçümleri ile ilgili detaylı bilgiler Bölüm IV.2.19 da, analiz sonuçları ise Ek 10 da sunulmuştur. IV.2.21 Diğer özellikler Bu bölümde değinilmesi gereken başka bir husus bulunmamaktadır. 149

177 IV.3 Sosyo-Ekonomik Çevrenin Özellikleri IV.3.1 Proje Alanı ve Etki Alanındaki Ekonomik Özellikler (yörenin ekonomik yapısını oluşturan başlıca sektörler (balıkçılık faaliyetleri, su ürünleri bakımından ekonomik türler, bölge balıkçılığının incelenmesi, voli yerleri, balıkçı, balıkçı teknesi ve balıkçı kuruluşları yönünden), yöresel işgücünün bu sektörlere dağılımı, sektördeki mal ve hizmet üretiminin yöre ve ülke ekonomisi içindeki yeri ve önemi, diğer bilgiler) Ekonomik Özellikler Nüfusun büyük çoğunluğu ziraat ve hayvancılıkla, sahil kesimlerinde ise balıkçılıkla uğraşmaktadır. Tarımda pamuk, hububat, narenciye ve turfanda sebze yetiştiriciliği ilk sıralardadır. Adana, ilk sanayileşen şehirlerden biridir. Seyhan Barajı'nın inşasıyla ve tarım tekniklerindeki gelişimlerle beraber 1950'li yıllarda tarımsal verimde büyük gelişmeler yaşanmıştır. Adana; pamuk, buğday, soya fasulyesi, arpa, üzüm ve narenciyenin büyük miktarlarda üretildiği Çukurova tarım bölgesinin pazarlama ve dağıtım merkezidir. Türkiye de yetiştirilen mısır ve soya fasulyesinin yarısı Adana'da üretilmektedir. Tekstil ve deri sanayi Adana'nın üretiminin %29'unu oluşturan büyük sanayi koludur. Bununla beraber bitkisel yağ ile işlenmiş yiyecek üreten tesisler de sayıca fazladır yılı itibariyle Adana, Türkiye'de en üst sıralarda yer alan 500 sanayi firmasının 11'ine ev sahipliği yapmıştır. İlde ticari faaliyetler Ceyhan, Kozan, İmamoğlu ve Merkez ilçelerinde yoğunlaşmıştır. Ticaretin önemli bir bölümünü sanayi, tarım ve hayvancılık ürünleri oluşturmaktadır. Adana İli nde kişi başı Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYİH) değeri Dolar ($) dır. Türkiye ortalaması ise $ dır (TÜİK, 2001). Kişi başına GSYİH da İl 18. sırada yer almıştır. Adana da fert başına ithalat ve ihracat miktarları ülke ortalamasından düşüktür, bununla beraber ihracatın ithalatı karşılama oranı ülke ortalamasının oldukça üzerindedir (Adana Büyükşehir Belediyesi Stratejik Planı). Tarım Alüvyonların getirdiği verimli topraklar nedeniyle senelerdir bir cazibe merkezi olan, ülkenin en verimli ovalarından Çukurova'da buğday, ayçiçeği, zeytin, nar, mısır, narenciye (portakal, turunç, mandalina ve limon), muz, kivi, baklagiller, şekerkamışı, patates, domates, biber, marul, lahana, soğan, pirinç, soya, pamuk, üzüm, yerfıstığı, bakla, börülce, fasulye, hıyar, badem, karpuz, kavun, yenidünya gibi birçok ürün üretilmekte olup, bu ürünlerin en önemlisi pamuktur. Üretim klasik sulama sistemlerinden, yağmurlama (damla sulama) teknolojisine geçilmektedir. Adana da yetiştirilen ürünler ve bu ürünlerin Türkiye ekonomisindeki yeri Bölüm IV.2.9 da sunulmuştur. Hayvancılık Tarım ile birlikte hayvancılık da coğrafi koşulların imkân vermesiyle Adana ekonomisine ülke ekonomisinin ortalamasının üstünde katkı sağlamaktadır. 150

178 Büyükbaş ve küçükbaş hayvancılığın yanı sıra, Akdeniz'e kıyısı bulunan Yumurtalık ve Karataş'ta deniz mahsülleri üretimi de önemli bir yer tutmaktadır. Adana İli genelinde hayvan mevcudu ilin coğrafi durumu, iklim şartları ve tarımsal karakterine göre değişiklik göstermektedir. Ova kısımlarında tüm alanlar ekime ayrıldığından daha çok ahır hayvancılığı yapılmaktadır. Şehir merkezine yakın yerlerde besi hayvancılığı ve tavukçuluk, dağlık ve ormanlık yerlerde ise koyun ve keçi beslenmektedir. Adana dan komşu il ve ülkelere her zaman hayvan sevkiyatı yapılmaktadır. Bunun yanında %80 oranında Doğu Anadolu Bölgesi ve Güney Doğu Anadolu Bölgesi nden canlı hayvan ve ürünlerinin girişi yapılmaktadır. Adana daki hayvan mevcudiyeti ve hayvansal ürün miktarları ile bu ürünlerin Türkiye ekonomisindeki yeri ile ilgili bilgiler Bölüm IV.2.15 de sunulmuştur. Sanayi Adana daki sanayinin gelişmesinin en önemli nedenleri arasında yatırım ikliminin çok müsait olması gelmektedir. Diğer bir önemli etken de tarıma dayalı sanayi veya gıda ürünlerindeki diğer yatırımlar için hammaddenin kaynağında bulunulmasıdır. Üçüncü önemli faktör, hem yatırım hem de ihracat için her türlü imkân ve altyapıya sahip olmasıdır. Yani bölgeyi baştan aşağı sulayan kanal ve kanaletler, enerji nakil hatları, uluslararası havalimanı, TEM otoyolu ve demiryolu, mükemmel altyapısı ile tek parçada Türkiye nin en büyüklerinden biri olan Organize Sanayi Bölgesi, rezerv alanı olarak genişleyebilecek olan Yumurtalık Serbest Bölgesi, yetişmiş insan gücü ve Türkiye nin en başarılı üniversitelerinden biri olan Çukurova Üniversitesi ile Adana, yatırım iklimi açısından önemli avantajlara sahiptir. Adana da son 30 yılda, sadece Adana Organize Sanayi Bölgesi nde modern teknoloji ve küresel rekabet koşullarına uygun 300 den fazla fabrika kurulmuştur. Bunların içerisinde, geleneksel olarak her yıl Türkiye nin büyük firma sıralamasına girenlerle birlikte, son yıllarda Beyteks Tekstil, Özmaya Gıda, Oyka Kâğıt Ambalaj, Gürsoy Yem, Özgür Atermit, Kıvanç Tekstil, Adana Besi Yem, Abdioğulları Plastik, Zahit Alüminyum, Akyem, Oğuz Tekstil, Oğuz Gıda, Yağmur Mobilya, Ulusoy Tekstil gibi kuruluşlar da Türkiye nin ilk firması arasına girmeyi başarabilmişlerdir (Adana Sanayi Odası, 2010). Balıkçılık Yumurtalık İlçesi nde 6 adet su ürünleri kooperatifi bulunmaktadır. Bu kooperatifte 400 üye ve 190 kayık mevcuttur ( IV.3.2 Nüfus, Yöredeki Kentsel ve Kırsal Nüfus, Nüfus Hareketleri; Göçler, Nüfus Artış Oranları, Ortalama Hane Halkı Nüfusu, Diğer Bilgiler Kırsal ve Kentsel Nüfus Proje sahasının yer aldığı Adana ve Yumurtalık ın kırsal ve kentsel nüfus dağılımı, yıllık nüfus artış hızı ile ilgili bilgiler Tablo 62 ve Tablo 63 te sunulmuştur. Tablo 62. Adana İli Nüfus Bilgileri Nüfus Kişi Toplam nüfus İl ve ilçe merkezleri nüfusu Belde ve köyler nüfusu

179 Nüfus İl ve ilçe merkezleri nüfusunun toplam nüfus içindeki oranı (%) 88,76 Belde ve köyler nüfusunun toplam nüfus içindeki oranı (%) 11,24 Yıllık nüfus artış hızı (binde) 7,95 Kaynak: Tablo 63. Yumurtalık İlçesi Nüfus Bilgileri İlçe Merkezi Köy Toplam Yumurtalık Kaynak: Göçler İlden dışarıya verilen göç, İl e alınan göçten fazla olup, dönemi için net göç hızı binde -6,27 dir (Bkz. Tablo 64). Tablo 64. Adana İli Göç İstatistikleri Göç İstatistikleri Adana Aldığı Göç Verdiği Göç Net Göç Net Göç Hızı (Binde) -6,27 Kaynak: IV.3.3 Yöredeki Sosyal Altyapı Hizmetleri (eğitim, sağlık, kültür hizmetleri ve bu hizmetlerden yararlanılma durumu) Eğitim Yumurtalık İlçesi nde 16 adet ilköğretim okulu, 1 adet okul öncesi ve ortaöğretim okulu ile Meslek Yüksekokulu bulunmaktadır (Bkz. Tablo 65). Tablo 65. Yumurtalık İlçesi Eğitim Kurumlarının Sayısı İlköğretim Okul Sayısı Derslik Sayısı Öğrenci Sayısı 1 Dersliğe Düşen Öğrenci Sayısı Ortaöğretim Derslik Okul Sayısı Sayısı Öğrenci Sayısı 1 Dersliğe Düşen Öğrenci Sayısı Okul Öncesi Derslik Şube Okul Sayısı Sayısı Sayısı Öğrenci Sayısı 1 Dersliğe Düşen Öğrenci Sayısı Okul Sayısı Derslik Sayısı Toplamı Toplamı Öğrenci Sayısı Toplamı 1 Dersliğe Düşen Öğrenci Sayısı Kaynak: Sağlık Projenin tesis edileceği Yumurtalık İlçesi nde, Yumurtalık Sağlık Grup Başkanlığı bulunmaktadır. Başkanlığa bağlı olarak, ilçede Merkez Sağlık Ocağı, Kaldırım, Zeytinbeli ve Yeşilköy Sağlık Ocakları bulunmaktadır. Yumurtalık Sağlık Grup Başkanlığı na bağlı olarak ilçede, 112 acil ambulans kurtarma, aile planlaması koruyucu hizmetler, çevre sağlığı ve Kişi 152

180 laboratuvar bulunmakta olup, bölgeye hizmet vermektedir. Bununla beraber, İlçe de 3 adet eczane ile 2 adet Sağlık Evi de mevcuttur ( Ulaşım Yumurtalık taki tüm köylere her mevsimde ulaşım yapılabilmektedir. Köy yollarının tamamı asfalttır. İlçe sadece kara ulaşımı yönünden elverişli olup, deniz kıyısı olmasına rağmen büyük liman bulunmadığından, deniz ulaşımı yapılamamaktadır. İlçede balıkçı barınağı mevcuttur. Turizm Faaliyetleri Turizm sezonunda ilçe nüfusunun bin kişi civarında olduğu tahmin edilmektedir. Ancak bu nüfusa hitap edecek alt yapı mevcut olmadığından yaz aylarında birçok sıkıntılar ortaya çıkmaktadır. Bunların başlıcaları; yatak kapasitesinin yetersiz olması, kalifiye eleman ihtiyacı, belediyelere kış nüfusuna göre ödenek gönderilmesidir. İlçede toplam 588 yatak kapasiteli kamu tesisi ile 411 yatak kapasiteli özel tesis bulunmaktadır ( Kültür Hizmetleri TÜİK 2011 verilerine göre ilde koltuk kapasiteli 24 adet sinema, koltuk kapasiteli 10 adet tiyatro ve 17 adet kütüphane bulunmaktadır. IV.3.4 Proje Alanı ve Yakın Çevresindeki Kentsel ve Kırsal Arazi Kullanımları (yerleşme alanlarının dağılımı, mevcut ve planlanan kullanım alanları, bu kapsamda sanayi bölgeleri, konutlar, turizm alanları vb.) Adana kent makro formunu etkileyen başlıca fiziki unsurlar arasında; güneyde verimli tarım toprakları, doğuda İncirlik Hava Üssü, kuzeyde Seyhan Baraj Gölü ve Üniversite bulunmaktadır. Buna göre konut alanları kuzeybatı yönünde gelişmiştir. Sanayi alanları ise E 5 Devlet Karayolu paralelinde doğu batı aksında gelişmekle birlikte, kentin doğusunda Organize Sanayi Bölgesi bulunmaktadır. Adana kenti düz bir alan üzerine yerleşmiş olması nedeniyle uzun süre topografik açıdan yerleşime uygun olmayan alan kavramı olmamış bunun yerine tarımsal açıdan verimlilik yerleşime açılma konusunda en önemli kıstas olmuştur. Adana nın büyüme yönleri, güneydeki verimli tarım arazilerinin korunması ilkesi ile kentin son 20 yıllık süreçte gösterdiği kentsel yayılma deseninden hareketle belirlenmekte olup, kuzey yönde gelişmenin teşvik edilmesi olarak netleşmektedir. Adana nın 2000 li yıllardaki kentsel gelişmesini yönlendirmek için 2006 yılında yeniden nazım imar planı ilave ve revizyonu yapılmasına ihtiyaç duyulmuş 2007 ve 2008 yıllarında sonuçlanmıştır. Faaliyet Alanının Değerlendirilmesi Proje alanı ve yakın çevresinde sanayi alanı olarak 1,8 km doğusunda İSKEN (Sugözü) Termik Santralı bulunmaktadır. Proje kapsamında genel itibariyle kırsal arazi kullanımı yaygın olup, proje alanının bir kısmı orman, hazine ve tarım iyeliğinde özel mülkiyet arazilerdir. 153

181 IV.3.5 Gelir (bölgede gelirin iş kollarına dağılımı iş kolları itibariyle kişi başına düşen maksimum, minimum ve ortalama gelir) 2010 yılı TÜİK verilerine göre, Adana İli ndeki işgücüne katılma oranı %49 ile %52,8 arasında, istihdam oranı %39 ile %43,4 arasında değişmektedir. IV.3.6 İşsizlik (yöredeki işsiz nüfus ve faal nüfusa oranı) 2010 yılı TÜİK verilerine göre, Adana İli ndeki işsizlik oranı %16,9 ile %21,3 arasında değişmekte olup; ortalama olarak % 19,1 dir. IV.3.7 Sağlık (bölgede mevcut endemik hastalıklar) Bölgede endemik bir hastalık bulunmamaktadır. Bölgedeki sağlık hizmetleri ve sağlık kuruluşları ile ilgili detaylı bilgiler Bölüm IV.3.3 te sunulmuştur. IV.3.8 Diğer özellikler Bu başlık altında belirtilmesi gerekli başka bir husus bulunmamaktadır. 154

182 BÖLÜM V TERMİK SANTRAL, İSKELE, KÜL DEPOLAMA TESİSİ, TANIMLANAN ALAN ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ VE ALINACAK ÖNLEMLER

183 BÖLÜM V. TERMİK SANTRAL, İSKELE, KÜL DEPOLAMA TESİSİ, TANIMLANAN ALAN ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ VE ALINACAK ÖNLEMLER (Bu bölümde projenin fiziksel ve biyolojik çevre üzerine etkileri, bu etkileri önlemek, en aza indirmek ve iyileştirmek için alınacak yasal, idari ve teknik önlemler V.1 ve V.2 başlıkları için ayrı ayrı ve ayrıntılı şekilde açıklanır) V.1 Arazinin Hazırlanması, İnşaat ve Tesis Aşamasındaki Faaliyetler, Fiziksel ve Biyolojik Çevre Üzerine Etkileri ve Alınacak Önlemler (Termik Santral, İskele, Kül Depolama Tesisi, Platformdan Tesise Kömür İletim Hattı, Soğutma Suyu İsale Hattı Vb.) V.1.1 Arazinin Hazırlanması ve Ünitelerin Inşası Için Yapılacak Işler Kapsamında (ulaşım altyapısı dahil) Nerelerde ve Ne Kadar Alanda Hafriyat Yapılacağı, Hafriyat Artığı Toprak, Taş, Kum vb Maddelerin Nerelere, Nasıl Taşınacakları veya Hangi Amaçlar Için Kullanılacakları; Kullanılacak Malzemeler, Araçlar ve Makineler, Kırma, Öğütme, Taşıma, Depolama Gibi Toz Yayıcı Mekanik Işlemler, Tozun Yayılmasına Karşı Alınacak Önlemler Kazı Çalışmalarının Yapılacağı Alanlar Proje kapsamında ünitelerin tesis sınırlarında konumlandırılması için proje sahasında arazi düzenlemeleri gerçekleştirilecektir. Bu işlemler sırasında kazı fazlası malzeme meydana gelecektir. Kazı Fazlası Malzeme Miktarı ve Bertarafı Proje sahasında yapılacak kazı çalışmalarında arazi, m kotuna kadar indirilecek olup, bu işlem için alanda yaklaşık m 3 'lük kazı fazlası malzeme meydana gelecektir. Temel kazı çalışmalarının yapılacağı alanda yaklaşık 20 cm kalınlığında bitkisel toprak örtüsü bulunmaktadır. Bu durumda proje kapsamında takribi m 3 ünün bitkisel toprak olacağı öngörülmektedir. Sıyrılan bitkisel toprak, erozyona karşı korunacak, diğer kazı fazlası malzeme ile karıştırılmadan proje sahası içerisinde geçici olarak depolanacak ve inşaat faaliyetleri tamamlandıktan sonra santralin peyzaj onarımı çalışmalarında kullanılacaktır. Kazı faaliyetleri nedeniyle meydana gelecek olan kazı fazlası malzemenin büyük bir kısmı proje sahasında dolgu işlemlerinde ve dolgu alanının deniz ile temas etmeyen üst kısmında kullanılacak, artan malzemenin olması durumunda ise belediyenin döküm alanına nakledilecektir. Kazı İşlemleri Sırasında Kullanılacak Ekipmanlar İnşaat işleri kapsamında kullanılacak olan makine ve ekipman listesi Tablo 66 da sunulmuştur. Tablo 66. İnşaat Aşamasında Kullanılacak Ekipman Listesi Ekipman Miktar (Adet) Dozer 2 Transmikser 6 Ekskavatör 2 Kamyon (20 ton kapasiteli) 15 Arazöz 2 Vibrasyonlu Silindir 1 155

184 Ekipman Miktar (Adet) Vinç 1 Kaya Delici 1 Loader-Yükleyici 5 Kompresör 1 Kazı İşlemleri Sırasında Meydana Gelecek Çevresel Etkiler Kazı işlemleri devam ederken toz ve gürültü emisyonları ile trafik yükünde artış meydana gelecektir. Bu etkiler inşaat faaliyetleri devam ettiği müddetçe geçerli olacaktır. İnşaat faaliyetleri sırasında meydana gelecek toz emisyonlarını önlemek için, belirli aralıklarla saha içerisinde ve yollarda arazözlerle sulama yapılacaktır. İş makinelerinden kaynaklanacak gürültüyü minimum seviyeye indirgemek için araçların periyodik bakımları yapılacaktır. Kazı fazlası malzeme, pasa veya atıklar izne konu alanlar dışındaki yerlere kesinlikle dökülmeyecektir. Kazı fazlası malzemeler; tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 2006/27 sayılı Başbakanlık genelgesi hükümlerine göre dere ve kuru dere yataklarına dökülmeyecektir. Proje kapsamında oluşacak kazı fazlası malzemenin toplanması, taşınması konusunda tarih, sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği ne uyulacaktır. Proje kapsamında oluşacak pasa, atık veya herhangi bir malzeme orman vasfına sahip arazilere dökülmeyecektir. Tozun Yayılmasına Karşı Alınacak Önlemler Kazı işlemleri sırasında zemin özelliklerinden dolayı herhangi bir patlatma işlemi gerçekleştirilmeyeceğinden, patlatmaya bağlı gürültü ve toz oluşumu meydana gelmeyecektir. İnşaat faaliyetleri sırasında yürütülecek işlemler sırasında meydana gelecek toz emisyonlarının kontrolünü sağlamak amacıyla, inşaat dönemi boyunca sahada toz bastırma amaçlı sulama yapılacaktır. Proje kapsamında, tesis için gerekli olan beton ihtiyacı piyasadan hazır olarak temin edileceğinden, bu aşamada proje sahası içerisinde herhangi bir beton santrali ve kırma eleme tesisi kurulmayacaktır. Dolayısıyla, söz konusu tesislerden kaynaklanması muhtemel herhangi bir toz ve/veya gürültü meydana gelmeyecektir. V.1.2 Arazinin Hazırlanması ve Ünitelerin İnşası İçin Yapılacak İşler Kapsamında Nerelerde ve Ne Kadar Alanda Hafriyat Yapılacağı, Hafriyat Miktarı, Hafriyat Sırasında Kullanılacak Malzemeler Proje kapsamında santral ünite alanlarında ve kül depolama sahasının olacağı lokasyonlarda temel kazı çalışmaları ve arazi düzenlemeleri yapılacaktır. Santral sahasında ve kül depolama sahasında yapılacak ( m 3 santral ünite alanında m 3 kül depolama sahasında) m 3' lük hafriyatın takribi m 3 'ü bitkisel toprak olacaktır. 156

185 Konuyla ilgili detaylı bilgiler bir önceki bölümde (Bkz. Bölüm V.1.1) sunulmuştur. V.1.3 Arazinin Hazırlanması Sırasında ve Ayrıca Ünitelerin Inşasında Kullanılacak Maddelerden Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Toksik Olanların Taşınımları, Depolanmaları, Hangi Işlem Için Nasıl Kullanılacakları, Bu Işler Için Kullanılacak Alet ve Makineler (tesisin yapılacağı alanda olası hafriyat için kazı ve doldurma alanlarının yerleri ve miktarları belirtilmeli ve 1/ ölçekli haritada işaretlenmeli) Genel İnşaat sırasında kullanılacak olan parlayıcı ve patlayıcı maddelerin güvenli bir şekilde nakledilmesi ve kullanılması faaliyet sahibinin yükümlülüğünde olup, bu maddelerin kullanılmasında "Patlayıcı, Parlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışacak Iş Yerlerinde Alınacak Tedbirler Hakkındaki Tüzük" ve gün ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan "Tekel Dışı Bırakılan Patlayıcı Maddelerle Av Malzemesi ve Benzerlerinin Üretimi, İthali, Taşınması, Saklanması, Depolanması, Satışı, Kullanılması, Yok Edilmesi, Denetlenmesi, Usul ve Esaslarına ilişkin Tüzük'te belirtilen esaslara uyulacaktır. Proje Kapsamında Kullanılacak Olan Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Toksik Maddeler ve Kullanım Amaçları Tesis alanının zemin yapısını kumtaşı ve kiltaşları oluşturmaktadır. Dolayısıyla inşaat faaliyetleri sırasında herhangi bir patlatma faaliyeti gerçekleştirilmeyecektir. Proje kapsamında tesis alanında yapılacak temel kazı çalışmalarında kırıcılı ekskavatörler kullanılacaktır. Bunun dışında projenin inşaat aşamasında, iş makinelerinde kullanılacak olan motorin ve/veya benzin, patlayıcı madde olarak değerlendirilebilir. Proje Kapsamında Kullanılacak Olan Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Toksik Maddelerin Taşınımları ve Depolanması İş makinelerinde kullanılacak akaryakıt ürünleri proje sahasına en yakın akaryakıt istasyonlarından belirli periyotlarla (günlük, 2 günde 1 vb.), akaryakıt istasyonunun kendi dağıtım aracı ile taşınacaktır. İnşaat aşamasında proje sahası içerisinde herhangi bir depolama yapılmayacaktır. V.1.4 İnşaat Sırasında Kırma, Öğütme, Taşıma ve Depolama Gibi Toz Yayıcı Işlemler, Kümülatif Değerler (kullanılacak malzemeler, araçlar ve makineler, kırma, öğütme, taşıma, depolama gibi toz yayıcı mekanik işlemler, tozun yayılmasına karşı alınacak önlemler, tesiste tesisin inşaat aşamasında oluşabilecek toz emisyonu miktarlarının emisyon faktörleri kullanılarak hesaplanması ve sonuçlarının, toz emisyonu için hesaplamalar sonucu elde edilen kütlesel debi değerleri SKHKKY Ek-2 de belirtilen sınır değerleri aşmışsa modelleme yapılması, tesiste oluşabilecek emisyonlarla ilgili yapılacak hesaplamalarda kullanılacak olan emisyon faktörlerinin hangi kaynaktan alındığı) İnşaat aşamasında proje sahasında (santral sahası, kül depolama sahası) yapılacak kazı, yükleme, boşaltma vb. faaliyetler sırasında toz emisyonu meydana gelecektir. Proje sahasında gerçekleştirilecek kazı faaliyetleri sırasında meydana gelecek toz emisyonları Ek 11 de verilen Hava Kalitesi Dağılım Modellemesi Raporu nda ayrı ayrı hesaplanmıştır. Proje kapsamında meydana gelmesi muhtemel toz emisyonları hesaplamaları sırasında kullanılan emisyon faktörleri Tablo 67 de verilmektedir. 157

186 Tablo 67. Toz Miktarlarının Hesaplarında Kullanılacak Emisyon Faktörleri Faaliyet Birim Emisyon Faktörü Sökme kg/ton 0,025 Yükleme kg/ton 0,01 Nakliye kg/km-araç 0,7 Boşaltma kg/ton 0,01 Depolama kg/ha-gün 5,8 Kaynak: Hava Kalitesi Dağılım Modellemesi Raporu nda hesaplanan kirletici emisyonları kütlesel debileri Tablo 68 de toplu olarak gösterilmiştir. Faaliyet Tablo 68. İnşaat Aşaması Toz Emisyon Kaynakları ve Kütlesel Toz Debileri Kütlesel Debi (kg/saat) Kontrolsüz Sökme 8 4 Kütlesel Debi (kg/saat) Kontrollü Yükleme x 2 (Dolgu amaçlı depolanan malzemenin yüklenmesi) 2 x 3,2 2 x 1,6 Nakliye x 2 (depolanan malzemenin dolgu amaçlı kullanılması amacıyla tekrar taşınması) 2 x 3,6 2 x 1,8 Boşaltma x 2 (dolguda kullanma) 2 x 3,2 2 x 1,6 Depolama 0,53 0,26 GENEL TOPLAM 28,53 14,26 İnşaat aşamasındaki faaliyetten kaynaklanacak toz emisyonlarının kütlesel debileri yukarıda kontrollü ve kontrolsüz durum için verilmiş olup, bu değerler tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren SKHKKY nin Ek 2 si kapsamında verilen ve Tablo 69 da belirtilen sınır değerler ile karşılaştırılmıştır. Emisyonlar Tablo 69. Kütlesel Debiler (SKHKKY Tablo 2.1) Normal işletme şartlarında ve haftalık iş günlerindeki işletme saatleri için kütlesel debiler (kg/saat) Bacadan Baca Dışındaki Yerlerden Toz 15 1,5 Kurşun 0,5 0,05 Kadmiyum 0,01 0,001 Talyum 0,01 0,001 Klor 20 2 Hidrojen klorür ve gaz halde İnorganik klorür bileşikleri 20 2 Hidrojen florür ve gaz Halde inorganik florür bileşikleri 2 0,2 Hidrojen sülfür 4 0,4 Karbon monoksit Kükürt dioksit 60 6 Azot dioksit [NO x (NO 2 cinsinden)] 40 4 Toplam uçucu organik bileşikler 30 3 Not: Tablodaki emisyonlar tesisin tamamından (bacaların toplamı) yayılan saatlik kütlesel debilerdir. 158

187 Kontrollü ve kontrolsüz durum için hesaplanan toz emisyonu kütlesel debi değerleri SKHKKY Ek-2 Tablo 2.1 de verilen normal işletme şartlarında ve haftalık iş günlerindeki işletme saatleri için verilen kütlesel debi (>1,0 kg/saat) (baca dışındaki yerler) değerinin üzerindedir. Bu nedenle kontrolsüz durum için toz dağılım modellemesi yapılarak hava kirlenmesi katkı değerleri hesaplanmıştır. Hava Kalitesi Dağılım Modellemesi Raporu Ek 11 de verilmiştir. Ek 11 de verilen Hava Kalitesi Dağılım Modellemesi Raporu ile inşaat aşamasındaki partikül madde (PM) ve çöken toz emisyonlarının mevcut meteorolojik koşullar altında ne şekilde yayılacağı ve bu yayılma sonucunda söz konusu kirleticilerin neden olacağı muhtemel yer seviyesi konsantrasyonları incelenmiştir. Yayılım hesapları AERMOD modeli kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Model sonuçlarına göre en yakın yerleşim yerlerinde görülmesi muhtemel hava kirlenmesine katkı değerleri Tablo 70'te verilmiştir. Tablo 70. Tesis Etki Alanındaki Yerleşim Yerlerinde İnşaat Aşamasında Kontrollü-Kontrolsüz Şartlarda Görülmesi Muhtemel Hava Kirlenmesine Katkı Değerleri Yerleşim Yeri (Koordinat) Partiküler Madde (µg/m 3 ) Çöken Toz (mg/m 2 /gün) 24 Saatlik Yıllık Aylık Yıllık KONTROLSÜZ ŞARTLAR İncirli Mah (762253,90; ,00) 0,09 0,03 0,13 0,08 Gölovası (757937,00; ,80) 0,27 0,12 0,84 0,52 Gölvası Sahil Sitesi (759408,90; ,60) 0,20 0,09 0,44 0,27 Sugözü (755038,10; ,30) 0,82 0,35 1,81 1,17 Demirtaş (751143,00; ,90) 0,37 0,27 0,22 0,17 Yumurtalık Akyuva Mah (750652,00; ,40) 0,17 0,09 0,06 0,05 Yumurtalık (749411,20; ,30) 0,12 0,08 0,05 0,03 Kalemli (746631,90; ,10) 0,23 0,09 0,06 0,04 Yeniköy (747505,40; ,90) 0,17 0,09 0,08 0,06 Herekli Mah (752822,40; ,40) 0,20 0,12 0,28 0,22 Hamzalı (755258,40; ,90) 0,25 0,14 0,45 0,26 Narlıören (752372,00; ,60) 0,14 0,08 0,13 0,10 Çevretepe (751618,90; ,20) 0,11 0,04 0,09 0,06 Doruk (746173,90; ,60) 0,08 0,03 0,07 0,05 KONTROLLÜ ŞARTLAR İncirli Mah (762253,90; ,00) 0,06 0,02 0,11 0,07 Gölovası (757937,00; ,80) 0,21 0,09 0,72 0,45 Gölvası Sahil Sitesi (759408,90; ,60) 0,14 0,06 0,40 0,24 Sugözü (755038,10; ,30) 0,42 0,21 0,96 0,70 Demirtaş (751143,00; ,90) 0,22 0,15 0,14 0,10 Yumurtalık Akyuva Mah (750652,00; ,40) 0,11 0,06 0,04 0,03 Yumurtalık (749411,20; ,30) 0,09 0,05 0,03 0,02 Kalemli (746631,90; ,10) 0,14 0,05 0,04 0,03 Yeniköy (747505,40; ,90) 0,11 0,05 0,05 0,04 Herekli Mah (752822,40; ,40) 0,16 0,08 0,24 0,18 Hamzalı (755258,40; ,90) 0,17 0,09 0,32 0,18 Narlıören (752372,00; ,60) 0,10 0,05 0,08 0,07 Çevretepe (751618,90; ,20) 0,07 0,03 0,06 0,04 Doruk (746173,90; ,60) 0,06 0,02 0,06 0,05 159

188 Tablo 70 ten de görüleceği üzere proje sahasına yakın yerleşimlerdeki PM 10 ve çöken toz yer seviyesi konsantrasyon değeri, yönetmelik sınır değerlerini sağlamaktadır. Faaliyet sahibi, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren SKHKKY, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği ve tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik hükümlerini yerine getireceğini ve söz konusu yönetmeliklerde yer alan sınır değerlere uyacağını beyan ve taahhüt etmektedir. V.1.5 Arazinin Hazırlanması Sırasında ve Ayrıca Ünitelerin Inşasında Kullanılacak Maddelerden Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli, Toksik ve Kimyasal Olanların Taşınımları, Depolanmaları, Hangi Işlem Için Nasıl Kullanılacakları, Bu Işler Için Kullanılacak Alet ve Makineler İnşaat faaliyetleri devam ederken proje sahasının zemin özelliklerinden dolayı herhangi bir patlatma faaliyeti gerçekleştirilmeyecektir. Dolayısıyla herhangi bir patlayıcı madde kullanımı da söz konusu olmayacaktır. Arazinin hazırlanması ve ünitelerin inşası sırasında kullanılacak olan iş makineleri için gerekli olan tehlikeli nitelikteki malzemelerin hangi amaçlarla kullanılacağı, taşınmaları ve depolanmaları ile ilgili detaylı bilgiler Bölüm V.1.3 te sunulmuştur. V.1.6 Projeyi Bir Yılda Kullanacak Gemi Sayısı Ve Özellikleri, Iskelenin Yıllık Yükleme Ve Boşaltma Kapasitesi, Taşınacak Yük Miktarı (proje kapsamında 3. şahıslara hizmet verilip verilmeyeceği hakkında bilgi verilmelidir) Proje Kapsamında Yer Alan Kıyı Yapılarının Boyutları, Adetleri, Özellikleri, Kapasiteleri, Derinliği ve Inşaat Tekniği Taşınacak Yük Miktarı ve Özellikleri Santralde yakıt olarak ithal kömür kullanılması planlanmaktadır. Santralde üretim faaliyetleri sırasında her bir ünitede 191 ton/saat olmak üzere toplam 382 ton/saat ( ton/yıl) kömür tüketilecektir. Kullanılacak ithal kömür, uluslararası pazarlardan (Güney Amerika, Güney Afrika ve Avustralya) temin edilecek olup, sahaya deniz yolu ile getirilecektir. Dünyanın değişik ülkelerinden ithal edilecek kömürlerin alt ısıl değerleri birbirinden farklı olmakla beraber, kömür ithalatı, tarih ve B.18.0.ÇYG /619 sayılı Genelge deki Termik Santraller İçin İthal Taşkömürü Limit Değerleri ne göre yapılacaktır. Yapılması önerilen santralde kullanılacak olan kömürün alt ısıl değeri kcal/kg kcal/kg olacaktır. Gemi Sayısı ve Özellikleri Proje kapsamında yılda ton kömür kullanılması planlanmakta olup, söz konusu kömürün taşınması için DWT DWT gemiler kullanılacağından, bölgeye yılda gelecek gemi sayısı 24 (ayda 2 gemi) olacaktır. Santral sahasına getirilecek kömür için kıtalar arası seyredebilen DWT DWT kapasiteli kuru yük gemileri kullanılacaktır. Proje sahasında gemilere herhangi bir akaryakıt ikmali hizmeti verilmeyecektir. 160

189 İskelenin Yıllık Yükleme ve Boşaltma Kapasitesi Proje kapsamında tesis edilecek olan m uzunluğundaki iskele, sadece planlanan proje kapsamında kömürün uluslararası pazarlardan getirilmesi amacıyla kullanılacak olup, 3. şahıslara hizmet vermeyecektir. Santral sahasına kuru yük gemileri vasıtasıyla getirilecek olan kömür, mavnalar yardımıyla m uzunluğundaki iskeleye nakledilecektir. İskeleye nakledilen kömür, daha sonra 3 m genişliğinde ve m uzunluğundaki kapalı bant konveyörler aracılığı ile santral sahası sınırları içerisindeki kömür stok alanına taşınacaktır. Proje kapsamında yılda ton kömür, tesis edilecek olan iskeleden kapalı bant konveyör sistemi vasıtasıyla iki adet üstü tamamen kapalı kubbe tipi kömür stok alanına nakledilecektir. Proje Kapsamında Yer Alan Kıyı Yapıları ve Özellikleri Proje kapsamında tesis edilecek edilecek kıyı yapıları için, inşaat faaliyetlerine başlanmadan evvel Liman Başkanlığı na haber verilecektir. Proje kapsamında tesis edilecek olan kıyı yapıları; 1 adet dolgu alanı, 1 adet iskele, 1 adet sualma yapısı ile 1 adet deşarj yapısıdır. Dolgu alanı: Tesis kapsamında bir adet m 2 büyüklüğünde dolgu alanı inşa edilecektir. İskele: Proje kapsamında tesis edilecek olan iskelenin uzunluğu m dir. Sualma ve deşarj yapıları: Proje kapsamında tesisin soğutma suyunun temin edileceği m uzunluğunda sualma yapısı ve m uzunluğunda deşarj yapısı tesis edilecektir. Sualma ve deşarj yapıları demirleme sahası içerisinde yer almayacaktır. Proje Kapsamında Yer Alan Kıyı Yapılarının İnşaatı Dolgu alanı: Tesis kapsamında bir adet m 2 büyüklüğünde dolgu alanı inşa edilecektir. Dolgu alanında denizden alınacak soğutma suyu ile ilgili üniteler tesis edilecektir. Yapılması planlanan dolgu alanı kıyı ile bütünleşik olarak tesis edilecek ve -7 m ye kadar uzanacaktır. Proje kapsamında gerçekleştirilecek olan dolgu çalışmaları sırasında yaklaşık m 3 dolgu malzemesine ihtiyaç duyulacaktır. Dolgu alanının inşasında ihtiyaç duyulacak malzemenin tamamı Adana İli, Ceyhan İlçesi, Dokuztekne Köyü ndeki ruhsatlı ocak sahasından satın alınmak suretiyle temin edilecektir. Kullanılacak olan dolgu malzemesi DLH Liman ve Deniz İnşaat İşleri Genel Teknik Şartnamesi nde belirtilen niteliklerde olacaktır. Malzeme ocağına ait numuneler üzerinde yapılan deneyler sonucunda elde edilen analiz sonuçları Ek 10 da sunulmuştur. Proje kapsamında yapılacak dolgu çalışmaları, dolgu malzemelerinin kamyonlar ile sahaya getirilerek iş makineleri yardımıyla denize dökülmesi ile gerçekleştirilecektir. Dolgu işlemi yapılırken ilk işlem olarak anroşman malzemesi dolgu alanının etrafına dökülecektir. Dolgu inşaatı kara kesiminden denize doğru yapılacaktır. Dolgu alanının etrafına anroşmanlı tahkimat malzemesi vinç ve ekskavatör yardımı dökülerek dolgu alanının deniz ile teması yapım süresince kesilmiş olacaktır. Dolgu malzemesi, kıyıdan itibaren dolgu alanına boşaltılacak, bir dozer veya eşdeğeri bir iş makinesi ile birbirine dik istikamette 30 ar cm 161

190 kalınlıkta tabakalar halinde serilecek, uygun ekipmanla sıkıştırılacaktır. İnşaat çalışmaları kontrollü bir şekilde yürütülecek, inşaat süresince denizde bulanıklık yaratacak asıntı/yüzer maddelerin karışması engellenecektir. Dolgu işlemi tamamlandıktan sonra üst beton dökülecektir. Dolgu esnasında dolgu malzemelerinin deniz ortamına yayılmaması ve dolgu alanı dışında kirlilik yaratmaması için gerekli önlemler alınacaktır. İskele: Yapılan zemin araştırmaları sonucunda proje kapsamında kullanılacak olan m uzunluğundaki iskelenin kazıklı sistem yöntemi ile uygulanmasına karar verilmiştir. Dolgu alanının önüne yapılacak iskele, -7 m ile -20 m su derinliği arasında yapılacaktır. Yapılması planlanan iskele, kazıklı sistem olarak inşa edilecektir. İskele inşasına, çelik boruların çakılması ile başlanacaktır. İskele alanının kara tarafında kaynak yapılmak suretiyle birbirine eklenen borular, iki ucu kapatılarak inşaatın yapılacağı yere götürülecek ve kazıkların çakılmasına başlanacaktır. Kazıkların çakılması sırasında yüzer şahmerdan kullanılacaktır. Kazıklar çakıldıktan sonra içleri betonarme betonu ile doldurulacaktır. Kazıklı sistemin uygulaması esnasında iskele geri sahasında 0-0,4 ton taşlarla iskele arkası çekirdek dolgunun teşkil edilmesi sağlanacaktır. İskele arkası çekirdek dolgu işleminin tamamlanmasının ardından 0,4-2 ton taşlarla çekirdek üstü anroşman, son olarak 2-4 ton taşlarla koruyucu anroşmanın teşkili gerçekleştirilecektir. Kazıkların çakma işleminden sonra mikserler ile sahaya getirilen hazır beton, beton pompası aracılığıyla kazık içlerine dökülecektir. Kazık içlerinin betonla doldurulmasının ardından iskelenin tabliye denilen betonarme kısmının inşasına başlanacaktır. Kazıklar arasında çelik profiller ve ahşap elemanlar ile kalıp oluşturulacaktır. Demir montajı yapıldıktan sonra beton pompası aracılığıyla döşeme betonu dökülecektir. Ardından elektrik, su gibi tesisat işleri; aydınlatma ve ekipman montajı, iskele üzerinde baba montajları gibi işlemler tamamlanarak iskele kullanıma hazır hale getirilecektir (Bkz. Şekil 56). Şekil 56. Tipik Kazıklı Sistem Tekniği 162

191 Kazıklı sistem inşaatı sırasında kullanılacak makine ve ekipmanlar Kazıklı sistem prensibine göre yapılacak olan iskelenin inşaatı sırasında kullanılacak olan makine ve ekipmanların listesi Tablo 71 de verilmiştir. Tablo 71. Kazıklı İskele İnşaatı Sırasında Kullanılacak Ekipman Listesi Ekipman Adet Yüzer Şahmerdan Dubası 1 Yüzer Vinç Dubası 1 Çeki Römorkörü 1 Servis Botları 2 Servis Hizmet Dubaları 1 Hizmet Salları 2 İskele inşaatının tamamlanmasının ardından Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı ndan, Kıyı Tesislerine İşletme İzni Verilmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik gereği işletme izni alınacaktır. Sualma ve deşarj yapıları: Proje kapsamında termik santralin soğutma suyu ihtiyacının karşılanması için denizden sualma yapısı ve deşarj yapısı tesis edilecektir. Sualma yapısı -7 m den başlamak üzere -12 m ye kadar, deşarj yapısı ise -15 m den başlayarak -23 m ye kadar devam edecektir. Yapılacak olan sualma yapısı m, deşarj yapısı ise m uzunluğunda olacak şekilde dizayn edilmiştir. Deniz dibine boru döşeme işlemi, boruların boru döşeme gemisinde ard arda sıralanması, kaynak yapılması ve suya indirilmesi yoluyla gerçekleştirilecek olup, herhangi bir tarama işlemi yapılmayacaktır. Boru parçaları, boru döşeme gemisine önceden kaplanmış olarak taşınacaktır. Tüm kaynak yerleri test edildikten sonra boru hattı gergin bir şekilde denize indirilecektir. Borular, S Tipi boru döşeme tekniğiyle doğrudan deniz yatağına döşenecektir. S tipi boru döşeme yönteminde, boru parçaları yatay pozisyonda birbirine kaynak yapılmak suretiyle tutturulmakta, birbirine eklenen parçalar sürekli olarak geminin ön tarafındaki boru döşeme platformundan denize bırakılmaktadır (Bkz. Şekil 57). Borular, Şekil 57 de görüldüğü gibi geminin arkasında (borunun denize bırakıldığı noktada) stinger (truss iskele sistemi) adı verilen sistemle iskele üzerinden denize paralele yakın bir şekilde denize bırakılmaktadır. Bu şekilde boru S yaparak denize indirilir. Söz konusu iskelenin amacı borunun gemiden ayrıldığı noktadaki eğriliği/açıyı minimize ederek (dolayısıyla eğilme gerilmelerini minimize ederek) boruya zarar vermeden denize indirilmesini sağlamaktır (Bkz. Fotoğraf 26). 163

192 Şekil 57. S Tipi Boru Döşeme Yöntemi Şemetik Gösterimi Fotoğraf 26. S Tipi Boru Döşeme Yöntemiyle Boru Döşenmesine Örnek 164

193 V.1.7 Faaliyetin Olabilecek Taşkınlardan ve Yüzey Sularından Korunabilmesi Taşkın Önleme ve Drenaj Ile Ilgili Işlemlerin Nerelerde ve Nasıl Yapılacağı, Olası Taşkın Riskinin Değerlendirilmesi, Taşkın Önleme Çalışmalarının Belirtilmesi Drenaj Sistemi Proje kapsamında yüzeysel akışın ve yağmur sularının santral sahasına ve kül depolama sahasına ulaşmasını engellemek amacıyla gerekli yerlere drenaj kanalları ve hendekler açılacaktır. Drenaj kanallarının tasarımında 100 yılda 24 saat içerisinde gözlenmesi muhtemel yağış verileri dikkate alınacaktır. Kül depolama sahasından, sızıntı suyunun yüzey ve yeraltı su kaynaklarına karışmasını engellemek için alanda uygun bir sızıntı suyu drenaj sistemi teşkil edilecektir. Sızıntı suyu havuzunda biriken sular, kül depolama sahasında külün tekrar nemlendirilmesinde kullanılacaktır. Bu şekilde külden sızan sular çevreye yayılmadan bir döngü halinde sistem içerisinde kullanılmış olacaktır. Olası Taşkın Riski Proje sahasına en yakın yüzeysel su kaynağı 35 m mesafedeki Kuru Dere, 20 m mesafedeki İçme Dere ile 350 m mesafedeki Söğütlü Dere dir. Söz konusu dereler için şev üzerinden yeterli koruma bandı mesafesi bırakılacak olup, bu koruma bandı mesafesi içerisinde taş tahkimat yapılmak suretiyle derelere herhangi bir pasa, atık, taş vb. malzemenin karışması engellenecektir. Proje sahası sınırlarında ise devamlı akış gösteren herhangi bir yüzeysel su kaynağı bulunmamakla birlikte, kış mevsiminde aktifleşen yaz mevsiminde ise kuruyan cılız derelere ait yan kollar bulunmaktadır. Buna ilaveten, proje sahası ve yakın çevresinde ilgili idaresince alınan herhangi bir taşkın sahası kararı da bulunmamaktadır. Taşkın Önleme Çalışmaları Proje kapsamında tesis edilecek olan drenaj kanalları için aşağıdaki hususlara dikkat edilecektir: 100 yılda ve 24 saatte görülmesi muhtemel yağış verileri dikkate alınacaktır. Açılacak drenaj kanalları arazinin topografyasına göre konumlandırılacaktır. Yapılacak olan drenaj sistemi kalıcı olarak tesis edilecek olup, işletme aşamasında da kullanılacaktır. Tesis yerinde meydana gelecek olası taşkınlarla ilgili gereken tüm tedbirler faaliyet sahibi tarafından alınacaktır. Tesis yerinde oluşacak olası taşkının zararlarından DSİ Genel Müdürlüğü sorumlu tutulmayacaktır. Buna ek olarak, taşınmazdaki yapılaşmadan dolayı görülebilecek yüzeysel su baskını sonucu tesisin ve üçüncü şahısların görebileceği zararlardan DSİ Genel Müdürlüğü sorumlu tutulmayacaktır. Ancak, bu taşkınlara tesisin yol açmadığı bilirkişi tarafından tespit edildiği durumlarda taşkınların zararlarından proje sahibi sorumlu tutulmayacaktır. Ayrıca inşaat ve işletme aşamasında tarih ve sayılı Dere Yatakları ve Taşkınlar adı ile yayımlanan 2006/27 no.lu Başbakanlık Genelgesi nde belirtilen hükümlere uyulacaktır. 165

194 V.1.8 Proje Kapsamında Yapılacak Dolgunun Amacı, Özellikleri, Boyutları, Kaplayacağı Alan (m 2 ), Hacim (m 3 ), Dolgu Yapım Tekniği, Kullanılacak Dolgu Malzemesinin Özellikleri (kayaç cinsleri, mineralojik, fiziksel ve kimyasal özellikleri vb.), Analiz Sonuçları (deniz suyuna dayanıklılık vb.), Miktarı, Dolgu Malzemesi Ve Proje Kapsamında Kullanılacak Diğer Malzemelerin Deniz Ortamı Ile Kısa-Orta-Uzun Vadede Etkileşimi, Korozyona Karşı Dayanıklılığı, Gerekli Çizimler (detay görünüşler, en/boy kesitler vb.) Proje Kapsamında Yapılacak Dolgunun Amacı, Özellikleri ve Boyutları Yapılması planlanan proje kapsamında dolgu alanının yaratılması için deniz ortamında dolgu işlemi m 2 lik alanda yapılacaktır. Söz konusu alanın inşaatı için yaklaşık m 3 lük dolgu malzemesinin kullanılması planlanmaktadır. Dolgu alanının inşasında ihtiyaç duyulacak malzemenin tamamı Adana İli, Ceyhan İlçesi, Dokuztekne Köyü ndeki ruhsatlı ocak sahasından satın alınmak suretiyle temin edilecektir. Kullanılacak olan dolgu malzemesi DLH Liman ve Deniz İnşaat İşleri Genel Teknik Şartnamesi nde belirtilen niteliklerde olacaktır. Dolgu esnasında dolgu malzemelerinin deniz ortamına yayılmaması ve dolgu alanı dışında kirlilik yaratmaması için gerekli önlemler alınacaktır. Dolgu Yapım Tekniği Proje kapsamında yapılacak dolgu çalışmaları, Bölüm V.1.6 da da detaylı olarak açıklandığı üzere; dolgu malzemesinin iş makineleri yardımıyla denize dökülmesi ile gerçekleştirilecektir. Dolgu işlemi yapılırken ilk işlem olarak anroşman malzemesi dolgu alanının etrafına dökülecektir. Dolgu inşaatı kara kesiminden denize doğru yapılacaktır. Dolgu alanının etrafına anroşmanlı tahkimat malzemesi vinç ve ekskavatör yardımı dökülerek dolgu alanının deniz ile teması yapım süresince kesilmiş olacaktır. Dolgu malzemesi, kıyıdan itibaren dolgu alanına boşaltılacak, bir dozer veya eşdeğeri bir iş makinesi ile birbirine dik istikamette 30 ar cm kalınlıkta tabakalar halinde serilecek, uygun ekipmanla sıkıştırılacaktır. İnşaat çalışmaları kontrollü bir şekilde yürütülecek, inşaat süresince denizde bulanıklık yaratacak asıntı/yüzer maddelerin karışması engellenecektir. Dolgu işlemi tamamlandıktan sonra üst beton dökülecektir. Dolgu Malzemesinin Özellikleri Dolgu malzemesi olarak; T.C. Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı Altyapı Yatırımları Genel Müdürlüğü tarafından yayımlanan Liman ve Deniz İnşaat İşleri Genel Teknik Şartnamesi ne ve T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nın ilgili mevzuatlarına uygun malzemeler seçilecektir. Kullanılacak dolgu malzemeleri deniz ortamında çözünmeyen malzemelerden oluşacaktır. Dolgu malzemesinin yapısında suda çözünebilen toksik madde bulunmayacaktır. Bu bağlamda dolgu malzemesi olarak kullanılacak taşlar; Sert, Sağlam, Masif ve sık kristallerden teşekkül etmiş, Aşınma, don, su ve hava etkilerine yeteri kadar dayanıklı, Absorbsiyon özelliği olmayan çatlak ve kırıksız, 166

195 Deniz suyunun kirlenmesine neden olmayacak, dış etkilerden bozulmayan ve ayrışmayan özelikte, suda çözünülebilen toksik ağır metalleri ve diğer maddeleri ihtiva etmeyecek, Kullanılacak malzemenin mineralojik, kimyasal ve fizikokimyasal özellikleri denizin mevcut kalitesini bozmayacak nitelikte olacaktır. Analiz Sonuçları Proje kapsamında yapılacak olan dolgu işlemi için kullanılacak malzemeler, Adana İli, Ceyhan İlçesi, Dokuztekne Köyü nde bulunan ruhsatlı kalker ocağından temin edilecektir. Söz konusu kalker ocağından alınan numuneler üzerinde; Los Angeles aşınma kaybı, su emme, donma-çözünme kaybı, tek eksenli basınç dayanımı, nokta yükleme dayanımı ve özgül ağırlık analizleri yapılmıştır. Yapılan analiz sonuçları Ek 10 da sunulmuştur. Dolgu Malzemesinin Deniz Ortamı ile Etkileşimi ve Korozyon Korozyon bir yüzey olayıdır Yani metal ile ortamın temas yeri olan ara yüzeyde oluşur Korozyon metal ile ortam arasında ara yüzey de oluşan bir olay olduğuna göre korozyondan korunmak için ara yüzeye müdahale ederek metal-ortam ilişkisini kesmek gerekmektedir. Korozyonu önlemek için; su altında kalacak imalatlarda kullanılması planlanan çelik donatı malzemelerin epoksi boya ile boyanmaları veya katodik koruma planlanmaktadır. Ayrıca bağlantı zincirinin çapı; zincirin aşınma, korozyon ve deniz canlılarının etkisi gibi faktörler göz önüne alınarak belirlenmektedir. Zincir üzerinde periyodik kontroller yapılarak ve gerektiğinde yenileme çalışmaları yapılacaktır. V.1.9 Dolgu Malzemesinin Nereden ve Nasıl Temin Edileceği, Faaliyet Alanına Uzaklığı, Dolgu Malzemesi Proje Alanına Taşınırken Kullanılacak Yollar (bu yollar hakkında ilgili karayolları bölge müdürlüğünden görüş alınması) Dolgu Malzemesinin Temini Proje kapsamında deniz ortamında yapılacak dolgu alanı için ihtiyaç duyulacak malzemenin tamamı Adana İli, Ceyhan İlçesi, Dokuztekne Köyü ndeki ruhsatlı ocak sahasından (IB ) satın alınmak suretiyle temin edilecektir. Söz konusu malzeme ocağı, proje sahasına yaklaşık 23 km mesafededir. Ek 10 da verilen ve söz konusu ocak alanından alınan numuneler üzerinde yapılan analiz sonuçları, söz konusu ocak alanındaki malzemenin kullanıma uygun nitelikte olduğuna işaret etmektedir. Dolgu Malzemesinin Proje Sahasına Taşınması Dolgu malzemesi olarak kullanılacak malzemeler, proje sahasına yaklaşık 23 km mesafedeki Ceyhan İlçesi ne bağlı Dokuztekne Köyü nden temin edilecektir. Söz konusu malzemenin proje sahasına taşınması sırasında Bölüm III.5 te sunulan Şekil 19 da gösterilen yol güzergâhı kullanılacaktır. Dolgu malzemesi, proje sahasına kamyonlar vasıtasıyla taşınacaktır. Taşıma sırasında, kamyonlar tehlikeye mahal vermeyecek şekilde yüklenecek, malzemenin taşınması sırasında etrafa dökülme, yayılma, sızma, akma vb. olaylara neden olmaması temin edilecektir. Proje kapsamında dolgu malzemesi olarak kullanılacak malzemenin proje sahasına taşınması sırasında, Karayolları 5. Bölge Müdürlüğü nün Ek 1 de sunulan 167

196 görüşünde de belirtmiş olduğu üzere, 2918 sayılı Trafik Kanunu ve ilgili maddelerine riayet edilecektir. V.1.10 Proje Alanı Içindeki Su Ortamında Herhangi Bir Amaçla Kazı, Dip Taraması vb. İşlemlerin Yapılıp Yapılmayacağı, Yapılacak Ise Nerede, Ne Kadar Alanda, Nasıl Yapılacağı, Inşaat Tekniği ve Inşaat Süresince Kullanılacak Ekipmanlar, Çıkarılacak Malzemenin Miktarı, Özellikleri (Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Ek 11-A ya göre Bakanlığımızdan yeterlilik/ön yeterlilik belgesi almış laboratuarlarca yapılan analiz sonuçları), Nereye Taşınacağı veya Hangi Amaçlar Için Kullanılacağı Proje kapsamında dip taraması yapılmayacaktır. V.1.11 Proje Kapsamındaki Su Temini Sistemi ve Planı, Kullanılacak Su Miktarı, Özellikleri, Nereden ve Nasıl Temin Edileceği, Ortaya Çıkan Atık Suyun Miktar ve Özellikleri, Nasıl Arıtılacağı ve Nereye Deşarj Edileceği (arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin açılmasına dek yerine getirilecek işlemler sonucu oluşacak atık suların cins ve miktarları, deşarj edileceği ortamlar, yapılması düşünülen paket atıksu arıtma tesisine ait akım şemasının ve proses tipinin raporda net bir şekilde ifade edilmesi), Alınacak Önlemler (inşaat ve işletme aşaması için proses, içme ve kullanma suyu ile ilgili su yönetim planı hazırlanması, su temininin yetersizliği durumunda ne yapılacağına ilişkin açıklama) Genel Projenin inşaat aşamasında; Personel içme ve kullanma suyu, Toz bastırma suyu (arazözle sulama suyu) İnşaat aşamasında içme ve kullanma suyu ihtiyacı damacana ve/veya tankerlerle proje sahasına getirilmek suretiyle karşılanacaktır. İnşaat aşamasındaki içme ve kullanma suyu, T.C. Sağlık Bakanlığı nın tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik ve tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik hükümlerine uygun olarak temin edilecektir. Söz konusu yönetmelikte belirtilen periyotlarda denetim ve izlemeler yapılacak, sular, Adana Halk Sağlığı İl Müdürlüğü nce verilen Tankerlerle Su Taşıma İzin Belgesi bulunan firmalar vasıtasıyla taşınacaktır. Su Miktarları İçme-kullanma suyu miktarı İnşaat aşamasında çalışacak personel sayısı kişidir. Kişi başı günlük su ihtiyacı 242 lt/kişi 2 olarak kabul edildiğinde, su ihtiyacının 484 m 3 /gün olacağı hesaplanmıştır. Toz bastırma suyu miktarı Proje kapsamında toz bastırma işlemi için de su kullanımı olacaktır. Bu miktar yaklaşık olarak 30 m 3 /gün olarak hesaplanmıştır (10 tonluk arazöz ile 3 sefer sulama yapacağı kabul edilmiştir)

197 Atıksu Oluşumu İnşaat aşamasında çalışacak personelden kaynaklı evsel nitelikli atıksu meydana gelecektir. Proje sahasında tozumayı önlemek amacıyla yapılacak sulama çalışmalarında kullanılacak su, buharlaşacağı için atıksu olarak geri dönmesi söz konusu olmayacaktır. Atıksuların Bertarafı Personelden kaynaklı evsel nitelikli atıksuyun bertarafı Personel tarafından kullanılan suyun %100 ünün atıksu olarak geri döneceği kabulünden yola çıkarak, meydana gelecek atıksu miktarı 484 m 3 /gün olarak hesaplanmıştır. Proje kapsamında çalışacak personelden kaynaklı atıksu evsel nitelikli olacaktır. Evsel nitelikli atıksular askıda, koloidal ve çözünmüş halde organik ve inorganik maddeler içermektedir. Tablo 72 de ham, yani hiç arıtılmamış ve bir işleme tabi tutulmamış tipik evsel atıksu özellikleri verilmektedir. Tablo 72 den de görüleceği gibi, atıklar çok büyük oranda karbon, azot, fosfor gibi organik besinlerden ve yüksek konsantrasyonda mikroorganizmalardan oluşmaktadır. Tablo 72. Evsel Nitelikli Atık Suların Bazı Tipik Özellikleri Parametre Konsantrasyonları (g/kişi-gün) BOİ KOİ 1,6-1,9XBOI Toplam Organik Karbon 0,6-1,0XBOI Askıda Katı Madde Klorür 4-8 Toplam Azot 6-12 Serbest Amonyak 0,6XToplam N Toplam Fosfor 0,6-4,5 İnorganik (Polifosfat) 0,7XP İçme suyu ve atıksu miktarları ile atıksudan kaynaklanan kirlilik yükü Tablo 72 de verilen değerler kullanılarak aşağıda hesaplanmıştır. Toplam kirlilik yükü = kişi x ort. Kirlilik yükü = x 54 = g BOI/gün KOI = 1,9 X = g KOI/gün Toplam Organik Karbon = 1 x = g TOC/gün AKM = x 220 = g/gün Klorür = 8 x = g/gün Toplam N = 12 x = g/gün Serbest Amonyak = 0,6 x = g/gün Toplam P = 4,5 x = g/gün İnorganik = 0,7 x = g/gün İnşaat aşamasında çalışacak personelden kaynaklı meydana gelecek evsel nitelikli atıksular proje kapsamında işletilmesi planlanan paket atıksu arıtma tesisine verilecektir. Paket atıksu arıtma tesisine ilişkin detay bilgi Bölüm V.2.5'de verilmiştir. 169

198 İnşaat faaliyetlerine başlanmadan önce atıksu arıtma tesisi için tarih ve 2013/4 sayılı Atıksu Arıtma/Derin Deniz Deşarjı Proje Onayı genelgesi kapsamında Atıksu Arıtma Tesisi Projesi hazırlatılarak Adana Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü ne onay için sunulacaktır. İnşaat aşamasında işletilecek olan evsel nitelikli paket atıksu arıtma tesisi tarihli ve sayılı Resmi Gazete'de (değişiklik tarih ve Resmi Gazete) yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği nde verilen Tablo 21.2 de Evsel Nitelikli Atıksuların Alıcı Ortama Deşarj Standartları nı, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Ürünleri Yönetmeliği Ek 6 da Atıksular için verilen deşarj sınır değerlerini ve Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Tablo 22'de Derin Deniz Deşarjı Için Izin Verilecek Atıksu Özelliklerini sağlayacak şekilde işletilecektir (Bkz. Tablo 73, Tablo 74 ve Tablo 75). Tablo 73. Sektör: Evsel Nitelikli Atık Sular (Sınıf 1: Kirlilik Yükü Ham BOİ Olarak Kg/Gün Arasında, Nüfus = )* (SKKY Tablo 21.1) Kompozit Numune Kompozit Numune Parametre Birim 2 Saatlik 24 Saatlik Biyokimyasal Oksijen İhtiyacı (BOİ 5 ) (mg/l) Kimyasal Oksijen İhtiyacı (KOİ) (mg/l) Askıda Katı Madde (AKM) (mg/l) ph *Köyler için tabloda verilen deşarj limitleri ya da parametreler için en az %60 arıtma verimi uygulanacaktır. Tablo 74. Su Ürünleri Yönetmeliği Ek-6 Deşarj Değerleri Parametre Birim Su Ürünleri Yönetmeliği, EK-6 BOI mg/l 50 KOI mg/l 170 Askıda katı madde mg/l 200 Yağ ve gres mg/l 30 Fenoller mg/l 5 Serbest siyanür mg/l 0,06 Toplam siyanür mg/l 0,3 Serbest klor mg/l 0,5 Toplam sülfür mg/l 1 Nitrat azotu mg/l 5 Toplam fosfor mg/l 1 Amonyak azotu mg/l 0,2 Florür mg/l 20 Civa mg/l 0,01 Kadmiyum mg/l 0,05 Kurşun mg/l 0,5 Arsenik mg/l 0,5 Toplam krom mg/l 0,5 Bakır mg/l 0,5 Nikel mg/l 0,5 Çinko mg/l 2 ph - 170

199 Tablo 75. Derin Deniz Deşarjına İzin Verilebilecek Atıksuların Özellikleri (SKKY, Tablo 22) Parametre Sınır Düşünceler ph Sıcaklık 35 C - Askıda katı madde (mg/l) Yağ ve gres (mg/l) 15 - Yüzer maddeler Bulunmayacaktır - 5 günlük biyokimyasal oksijen ihtiyacı, BOİ5 (mg/l) Kimyasal oksijen ihtiyacı, KOİ (mg/l) Toplam azot (mg/l) 40 - Toplam fosfor (mg/l) 10 - Metilen mavisi ile reaksiyon veren yüzey aktif maddeleri(mbas) (mg/l) Diğer parametreler 10 Biyolojik olarak parçalanması Türk Standardları Enstitüsü standartlarına uygun olmayan maddelerin boşaltımı prensip olarak yasaktır. 31/12/2005 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Tehlikeli Maddelerin Su ve Çevresinde Neden Olduğu Kirliliğin Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelikte bu parametreler için verilen sınır değerlere uymalıdır. Proje kapsamında işletilecek olan atıksu arıtma tesisi çıkış suları SKKY Tablo 21.1 de ve Tablo 22'de verilen sınır değerleri ve tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Ürünleri Yönetmeliği Ek 6 da verilen sınır değerleri sağlayacak olup, arıtma tesisi çıkış suları tarih sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Atıksu Arıtma Tesisleri Teknik Usuller Tebliği'nin Madde 22.'de verilen sınır değerleri sağladığı takdirde inşaat aşamasında (geri dönüşümlü kullanılmak üzere) arazözle sulama suyu için kullanılacaktır. İnşaat aşamasında arazözle sulamaya ihtiyaç duyulmadığı dönemlerde, arıtılan sular denize deşarj edilecektir. Atıksu arıtma tesisi çıkış sularının deşarjı için tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik uyarınca, alıcı ortama yapılacak deşarj konulu Çevre İzni, Adana Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü nden alınacaktır. İnşaat aşamasında meydana gelecek evsel nitelikli atıksuların bertarafında; tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ne (Değişiklik Sayılı Resmi Gazete, tarih ve sayılı Resmi Gazete ve tarih ve sayılı Resmi Gazete) tarih sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Atıksu Arıtma Tesisleri Teknik Usuller Tebliği, tarih ve 2013/4 sayılı Atıksu Arıtma/Derin Deniz Deşarjı Proje Onayı, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan "Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği", tarihli sayılı Su Ürünleri Yönetmeliği ne uygun olarak bertaraf edilecektir. 171

200 V.1.12 Proje Kapsamındaki Soğutma Suyu Alma ve Deşarj Yapılarında Kullanılacak Malzemeler, Soğutma Suyu Sistemi Ile Ilgili Yapıların Inşaatı Sırasında Alınacak Önlemler Proje kapsamında termik santralin soğutma suyu ihtiyacının karşılanması için denizden sualma ve deşarj yapısı tesis edilecektir. Sualma yapısı -7 m den başlamak üzere -12 m ye kadar, deşarj yapısı ise -15 m den başlayarak -23 m ye kadar devam edecektir. Sualma yapısı yaklaşık m, deşarj yapısı ise m uzunluğunda olacak şekilde tasarlanmıştır. Sualma ve deşarj yapıları, deniz dibine boru döşeme tekniği ile yerleştirilecektir. Herhangi bir dip tarama işlemi yapılmayacaktır. Deniz dibine boru döşeme işlemi, boruların boru döşeme gemisinde ard arda sıralanması, kaynak yapılması ve suya indirilmesi yoluyla gerçekleştirilecek olup, herhangi bir tarama işlemi yapılmayacaktır. Boru parçaları, boru döşeme gemisine önceden kaplanmış olarak taşınacaktır. Tüm kaynak yerleri test edildikten sonra boru hattı gergin bir şekilde denize indirilecektir. Borular, S Tipi boru döşeme tekniğiyle doğrudan deniz yatağına döşenecektir. Soğutma suyu sistemi (sualma ve deşarj boruları) tesis edilirken deniz canlılarının etkilenmemesi, deniz kirlenmesinin vuku bulmaması, seyir emniyetinin sağlanması ve bulanıklığın giderilmesi için gerekli tüm önlemler alınacaktır. Bulanıklık: Deniz ortamında geçici bir süre için bulanıklık meydana gelmesi olasıdır. Bu etkiyi minimum seviyeye indirgemek için; inşaat alanı mümkün olan en dar koridor içinde seçilecek ve mümkün olan en kısa sürede işlemler tamamlanacaktır. Deniz ortamının kirlenmesi: İnşaat süresince gemilerden kaynaklanacak atık su ve atık türlerinin deniz ortamını kirletmemesi için mevzuata uygun hareket edilecektir. İnşaat çalışmaları sırasında, makine ve ekipmanlardan yağ ve mazot gibi kirleticilerin deniz ortamına sızması ve/veya dökülmesini önlemek için alana bariyerler serilecektir. Bariyerler ile deniz ortamına sızan kirleticiler kontrol altına alındıktan sonra pompalar yardımıyla toplanarak; tarih ve sayılı (değişiklik, tarih ve sayılı Resmi Gazete ve tarih ve sayılı Resmi Gazete) Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği ile tarih ve sayılı (değişiklik, tarih ve sayılı Resmi Gazete ve tarih ve sayılı Resmi Gazete) Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren "Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği nin ilgili hükümleri doğrultusunda bertaraf edilecektir. Denizel ekosistem: İnşaat gemilerinin ve makinelerin faaliyetinden dolayı deniz ortamında gürültü ve titreşim etkileri oluşturacaktır. Sualtı gürültüsü özellikle çalışmanın yapıldığı alandaki deniz canlılarını geçici süreli de olsa rahatsız edecektir. Gürültü ve titreşimden rahatsız olan deniz canlıları ortamı terk etmek ve yeni alanlar bulmak üzere yer değişikliği yapabileceklerdir. Kaldı ki, boru döşeme faaliyetlerinde kullanılacak gemiler inşaat alanında hemen hemen hareketsiz duracağı için, deniz canlıları başka alanlara gidebilmek için gerekli zamana sahip olacaktır. İnşaat sırasında gemilerin varlığı ve yaydıkları gürültü sürekli olmakla beraber, gürültünün göç eden türler üzerindeki etkileri lokal ve sınırlı olacaktır. İnşaat faaliyetlerinde çalışacak gemilerin gürültü emisyonları, gemi trafiği açısından oldukça yoğun olan bölgedeki diğer tanker ve/veya yük gemilerinin gürültü emisyonlarından daha düşüktür. Balıkların gürültü emisyonlarına uyum sağlayabilmesi ve oldukça hareketli olmaları nedeniyle, balık göçleri üzerindeki etkilerin boru döşeme gemisinin çevresi ile sınırlı olması ve bölgedeki gemilerin sayısına bağlı olarak aralıklı ve ilaveten geçici olması beklenmektedir. 172

201 Gürültü ve titreşim etkisinin haricinde, gemilerin 24 saat kesintisiz çalışacak olması ve gece çalışmalarında ışık sistemi kullanacak olmaları da denize canlıları rahatsız edebilecektir. Gece yapılacak çalışmalarda deniz canlılarının gemi ışıklarından rahatsız olmamaları için filtreli ve doğru açılı ışıklar kullanılacaktır. Seyir emniyeti: Boru döşeme faaliyetleri 24 saat boyunca devam edecektir. Boru döşeme faaliyetleri sırasında inşaat alanı geçici olarak erişime kapatılacaktır. V.1.13 Soğutma Suyunun Tekrar Denize Verilmeden Önce Hangi Amaç Için Kullanılacağı, Bununla Ilgili Yapılması Düşünülen Üniteler, Özellikleri ve Denize Tekrar Verilen Suyun Miktarı, Yapısında ve Miktarında Olası Değişiklikler Proje kapsamında kullanılacak olan su, denizden temin edilecektir. Denizden alınan su elektroklorlama ünitesinden geçirilerek direk soğutmada kullanılacaktır. Denizden temin edilen su, buhar türbinlerindeki düşük basınçlı buharın yoğuşturularak kazana geri döndürülmesinde kullanılacaktır. Yapılması planlanan termik santral projesi kapsamında kullanılacak olan soğutma suyu sistemeni tek geçişli açık soğutma sistemi olacak şekilde tasarlanmıştır. Soğutma suyunun denizden temin edilmesi sualma yapısı marifetiyle sağlanacaktır. Sualma yapısı m uzunluğundadır. Santralde kullanılacak suyun; m 3 /saat lik kısmı kondenserlerde, m 3 /saat lik kısmı kapalı çevrim soğutma suyu sisteminde, 240 m 3 /saat lik kısmı baca gazı kükürt arıtma sisteminde, 640 m 3 /saat lik kısmı ise ön arıtma sisteminde kullanılacaktır. Soğutma suyu, türbinden gelen buharı yoğuştururken ısınır. Soğutma suyu tekrar denize deşarj edilmeden önce deşarj suyu dinlendirme (dengeleme) havuzlarında dinlendirildikten sonra ve SKKY Tablo 22 ve Tablo 23'de verilen deşarj standartlarına uygunluğu kontrol edildikten sonra tekrar denize deşarj edilecektir. Planlanan proje kapsamında suyun denizden temin edilerek tekrar denize deşarj edilmesi ile ilgili detaylı bilgilere Ek 12 de sunulan Termal Deşarj Modelleme Raporu ile Bölüm V.2.4 te sunulmuştur. V.1.14 Taşkın Önleme Ve Drenaj Ile Ilgili Işlemlerin Nerelerde ve Nasıl Yapılacağı Proje sahasındaki taşkın önleme ve drenaj işlemleri ile ilgili detaylı bilgiler Bölüm V.1.7 de sunulmuştur. V.1.15 Proje Kapsamındaki Su Temini Sistemi ve Planı, Suyun Temin Edileceği Kaynaklardan Alınacak Su Miktarı, Özellikleri, Nereden ve Nasıl Temin Edileceği, Ortaya Çıkan Atık Suyun Miktar ve Özellikleri, Nasıl Arıtılacağı ve Nereye Deşarj Edileceği, Alınacak Önlemler (inşaat ve işletme aşaması için proses, içme ve kullanma suyu ile ilgili su yönetim planı hazırlanması, su temininin yetersizliği durumunda ne yapılacağına ilişkin açıklama) Proje kapsamında soğutma suyu ve proses suyu denizden temin edilecek olup, su temininin yetersizliği söz konusu değildir. Su teminine ilişkin detaylı bilgiler Bölüm V.1.11 de sunulmuştur. 173

202 V.1.16 Arazinin Hazırlanmasından Ünitelerin Faaliyete Açılmasına Dek Sürdürülecek Işler Sonucu Meydana Gelecek Katı Atıkların Cins ve Miktarları, Bu Atıkların Nerelere Taşınacakları veya Hangi Amaçlar Için Kullanılacakları Projenin inşaat aşamasında oluşması beklenen katı atıklar; İnşaat ve hafriyat atıkları, Evsel nitelikli katı atıklar ve ambalaj atıkları, Atık yağlar, Bitkisel atık yağlar, Tehlikeli atıklar, Atık pil ve akümülatör, Ömrünü tamamlamış lastikler, Tıbbi atıklar. İnşaat ve Hafriyat Atıkları Proje kapsamında santral sahasındaki kazı çalışmalarında öncelikle bitkisel toprak, yüzeyden sıyrılarak, tekniğine uygun olarak proje sahası sınırlarında depolanacak ve inşaat çalışmalarının bitiminde peyzaj çalışmalarında tekrar kullanılacaktır. Bitkisel toprak dışında sahada kazı fazlası malzemenin bir kısmı proje kapsamında tekrar dolgu malzemesi olarak kullanılacaktır, kalan kısmı ise belediyenin izin vereceği alana nakledilecektir. Kazı fazlası malzeme; tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 2006/27 sayılı Başbakanlık genelgesi hükümlerine göre dere ve kuru dere yataklarına dökülmeyecektir. Proje kapsamında oluşacak olan hafriyat atıklarının geri kullanımı ve atık yönetiminde tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği nde belirtilen hükümlere uyulacaktır. Kazı fazlası malzeme dışında faaliyet sahasında parça demir, sac vb. inşaat atıkları da oluşacaktır. Bu atıklardan, demir, çelik, metal plaka vb. geri kazanımı mümkün olan malzemeler, diğer atıklardan ayrı olarak biriktirilecek ve çevre lisanslı geri kazanım tesislerine verilerek geri kazanımı sağlanacaktır. Evsel Nitelikli Katı Atıklar ve Ambalaj Atıkları İnşaat faaliyetlerinde kişinin çalışması planlanmaktadır. Buna göre oluşacak evsel nitelikli katı atık miktarı kg/gün (2.000 kişi x 1,21 3 kg/kişi/gün) olacaktır. Termik santral inşasında çalışacak personelden kaynaklı meydana gelecek evsel nitelikli katı atıklar içerisinde; yemek atıkları, ambalaj atıkları (cam, şişe, metal kutu) vb. türü atıklar bulunacaktır. Yukarıda verilen bilgiler doğrultusunda HTES Projesi inşaat aşamasında çalışacak toplam 2000 kişiden kaynaklı meydana gelecek katı atık miktarı kg/gün'dür. Bu atık miktarının yaklaşık %15'i ambalaj atığı olacağı öngörülmektedir (Atık Yönetimi Eylem Planı, ). Bu durumda meydana gelecek ambalaj atığı miktarı 363 kg/gün, evsel katı atık miktarı kg/gün olacaktır. 3 Adana İli Kişi Başı Ortalama Katı Atık Miktarı, TUİK. 174

203 HTES Projesi inşaat aşamasında meydana gelecek ambalaj atıkları ve geri kazanılabilir atıklar (kağıt, cam, plastik, metal kutular vb.) sınıfına girenleri tekrar kullanılabilirlikleri göz önünde bulundurularak Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği gereği ayrı ayrı toplanacak, biriktirilecek ve tarih ve yayımlanan Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği ilgili hükümleri doğrultusunda çevre izni ve lisansı almış firmalara verilecektir. HTES Projesi işletme aşamasında meydana gelecek evsel nitelikli katı atıklar; proje alanında bulundurulacak ağzı kapalı konteynırlarda biriktirilecek ve ücret karşılığında Yumurtalık Belediyesi tarafından proje alanından alınması sağlanacaktır. Evsel nitelikli katı atıkların ücret karşılığında Yumurtalık Belediyesi tarafından alınacağına dair yazı alınış olup, Ek 1'de sunulmuştur. İşletme aşamasında evsel nitelikli katı atıkların ve ambalaj atıklarının toplanması, bertarafı ve geri kazanımı tarih ve sayılı Resmi Gazete ile yayınlanan Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ve tarih ve yayımlanan Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine titizlikle uyulacaktır. İnşaat aşamasında kullanılacak olan paket atıksu arıtma tesisinden kaynaklı arıtma çamuru oluşacaktır. İnşaat aşamasında kişinin çalıştığı ve arıtma tesisinde kişi başına günde yaklaşık 0,15-0,20 kg çamur (Sanin F. D., 2007) üretildiği dikkate alındığında oluşacak arıtma çamuru miktarı kg/gün olarak hesaplanmaktadır. İnşaat aşamasında kullanılacak olan atıksu arıtma tesisinden kaynaklı oluşacak arıtma çamurları, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmeliği Ek-2 ye göre analizleri yaptırılarak tehlikeli atık olup olmadığı belirlenecektir. Analiz sonuçlarına göre arıtma çamurlarının tehlikeli atık çıkmaması durumunda Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik hükümleri doğrultusunda II. sınıf düzenli depolama alanlarında bertarafı sağlanacaktır. Arıtma çamurlarının yapılan analiz sonucunda tehlikeli atık çıkması durumunda ise tarih ve sayılı Resmi Gazete de (değişiklik: tarih ve sayılı Resmi Gazete, tarih ve sayılı Resmi Gazete) yayımlanan Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği nin ilgili hükümleri uyarınca çevre izin ve lisanslı tehlikeli atık geri kazanım veya bertaraf tesislerine verilerek bertaraf edilecektir. Atık Yağlar Proje nin hazırlık ve inşaat aşamalarında çalışacak araçların bakım, onarım ve temizlik işlemleri proje sahasında yapılmayacaktır. Ancak araçların bakımlarının proje sahasında yapılmasının zorunlu olduğu durumlarda, iş makinelerinin bakım onarımı şantiye sahasındaki zemin geçirimsizliği sağlanmış makine parkında yapılacaktır. İnşaat aşamasında iş makinelerinin bakım ve onarım faaliyetlerinden kaynaklı atık yağlar, tarih ve sayılı Resmi Gazete de (değişiklik: tarih ve sayılı Resmi Gazete) yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği Ek-1 de verilen parametrelere göre analizleri yaptırılarak kategorilerine göre ayrı ayrı sızdırmaz tanklarda toplanacaktır. Atık yağ depolama tankları kırmızı renkli olacak ve üzerinde Atık Yağ ibaresi bulunacaktır. İnşaat aşamasında araç bakımlarından kaynaklanacak atık yağlar, atık yağ taşıma lisansı olan taşıyıcı firmalar tarafından tesisten özel araçlarla alınarak çevre lisanslı bertaraf tesislerine verilecektir. 175

204 İnşaat aşamasında; tarih ve sayılı (değişiklik, tarih ve sayılı Resmi Gazete, tarih ve sayılı Resmi Gazete) Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. Bitkisel Atık Yağlar Projenin inşaat aşamasında çalışacak olan personelin yemekleri dışarıdan hazır getirilecek ya da şantiyede pişirilecektir. Yemeklerin şantiyede pişirilmesi durumunda inşaat aşamasında bitkisel atık yağ oluşumu söz konusu olacaktır. İnşaat aşamasında oluşması muhtemel bitkisel atık yağlar, sızdırmaz, iç ve dış yüzeyleri korozyona dayanıklı bidonlarda toplanarak çevre izin ve lisanslı bitkisel atık yağ geri kazanım tesislerine verilerek geri kazanımı sağlanacaktır. Bitkisel atık yağların toplanması ve geri kazanımı konusunda; tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak (değişiklik tarih ve sayılı Resmi Gazete, tarih ve sayılı Resmi Gazete) yürürlüğe giren Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. Tehlikeli Atıklar İnşaat aşamasında atölyede yapılacak bakım faaliyetlerinden kaynaklı atık yağ ile kirlenmiş bez ve üstübü atıkları, flüoresan lambalar gibi tehlikeli atıkların meydana gelmesi söz konusudur. Meydana gelecek tehlikeli atıklar, inşaat aşamasında tehlikeli atıkların geçici depolanması için ayrılmış alanda toplanacak ve taşıma lisansı olan taşıyıcı firmalar tarafından tesisten özel araçlarla alınarak çevre lisanslı bertaraf tesislerine verilecektir. Tehlikeli atıkların bertarafı konusunda tarih ve sayılı (değişiklik, tarih ve sayılı Resmi Gazete, tarih ve sayılı Resmi Gazete) Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren "Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. Atık Pil ve Akümülatörler Proje nin hazırlık ve inşaat aşamalarında çalışacak araçların bakım, onarım ve temizlik işlemleri proje sahasında yapılmayacaktır. Ancak araçların bakımlarının proje sahasında yapılmasının zorunlu olduğu durumlarda, iş makinelerinin akü değişim işlemleri sonucunda ortaya çıkan atık aküler, akü değişimi yapan yetkili firmalara verilerek dolusu ile değiştirilecektir. İnşaat aşamasında meydana gelecek atık piller, proje sahasında uygun alanlara koyulan atık pil kumbaralarında "Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği"nin 13. maddesinde belirtilen hususlar dikkate alınarak toplanacak ve belirli aralıklarla çevre lisansı almış atık pil geri kazanım tesislerine gönderilecektir. Atık pillerin ve akülerin toplanmasında ve bertarafında tarih ve sayılı Resmi Gazete de (değişiklik, tarih ve sayılı Resmi Gazete, tarih ve sayılı Resmi Gazete) yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. 176

205 Ömrünü Tamamlamış Lastikler İnşaat aşamasında meydana gelmesi muhtemel ömrünü tamamlamış lastik atıkları, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak (değişiklik, tarih ve sayılı Resmi Gazete, tarih ve sayılı Resmi Gazete) yürürlüğe giren Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği gereğince, taşıma lisansı almış araçlar vasıtasıyla çevre izin ve lisanslı geri kazanım tesislerine gönderilmesi sağlanacaktır. Tıbbi Atıklar İnşaat aşamasında çalışacak personele acil durumlarda ilk yardım ve acil tedavi gibi sağlık hizmetlerinin verilmesi amacıyla revir ünitesi kurulacak ve revirde bir hekim çalıştırılacaktır. Proje kapsamında revir ünitesinden kaynaklı; yara bandı, enjeksiyon, sargı bezi, pansuman ekipmanları, vb. tıbbi atıklar meydana gelecektir. Kişi başına yıllık tıbbi atık miktarı 0,42 kg olarak kabul edildiğinde (Yardım., Y. 2006) santralin inşaat aşamasında meydana gelecek tıbbi atık miktarı; Çalışan kişi sayısı Kişi başına günlük tıbbi atık Toplam tıbbi atık = kişi = 0,42 kg/kişi.yıl = kişi x 0,42 kg/kişi.yıl = 840 kg/yıl dır. Tesisin inşaat faaliyetleri sırasında çalışacak personelden kaynaklanacak tıbbi atıklar, Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği nin 13. maddesi gereği diğer atıklardan ayrı, özel sızdırmaz özellikteki tıbbi atık poşetlerinde biriktirilecektir. Tıbbi atıklar, lisanslı tıbbi atık bertaraf tesislerine verilecektir. Tıbbi atıkların toplanması ve bertaraftı, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği (değişiklik tarih ve sayılı Resmi Gazete, tarih ve sayılı Resmi Gazete) ilgili hükümleri doğrultusunda yapılacaktır. V.1.17 Arazinin Hazırlanmasından Başlayarak Ünitelerin Faaliyete Açılmasına Dek Yapılacak Işlerde Kullanılacak Yakıtların Türleri, Tüketim Miktarları, Oluşabilecek Emisyonlar Proje kapsamında tesis edilecek olan şantiye sahasında elektrik enerjisinden faydalanılacak olup, ısınma amaçlı herhangi bir yakıt kullanımı söz konusu olmayacaktır. Projenin inşaat aşamasında, iş makinelerinde dizel yakıtlar kullanılacaktır. İş makinelerinde kullanılacak akaryakıt ürünleri proje sahasına en yakın petrol istasyonlarından belirli periyotlarla (günlük, 2 günde 1 vb.) petrol istasyonunun kendi dağıtım aracı ile taşınacaktır. Bu nedenle inşaat aşamasında herhangi bir akaryakıt depolaması söz konusu olmayacaktır. Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin açılmasına kadar inşaat aşamasında iş makinelerinde akaryakıt kullanımından kaynaklı gaz emisyonları oluşumu söz konusu olacaktır. İş makinelerinde yakıt olarak dizel yakıt kullanımından kaynaklı NO x, CO ve SO x emisyonları meydana gelecektir. Oluşacak bu emisyonların yönetmelik sınır değerlerini aşmaması için gerekli tüm önlemler alınacaktır. İnşaat aşamasında iş makinelerinden kaynaklanan emisyonun kontrol edilmesi için yeni ve bakımlı araçlar kullanılacak, ayrıca tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Egzoz Gazı Emisyonu Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. 177

206 Proje kapsamında araçlarda kullanılacak motorinin fiziksel ve kimyasal özellikleri Tablo 76 da verilmiştir. Tablo 76. Kullanılacak Motorinin Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri Bileşimi (% Ağırlıkça) C : %86,5 - H : %12,2 - O : %1,0 - S : %0,3 Yoğunluk (P 15 C, gr/cm 3 ) 0,86 Alt Isıl Değeri 40,4 Viskozite (10-3 Pa S/C) 79,7/80 Max. CO 2 içeriği (% hacim) 15,5 Ağır iş makineleri için EPA (Environmental Protection Agency) tarafından verilen emisyon faktörleri Tablo 77 de verilmiştir. Tablo 77. Hesaplamalarda Kullanılan Emisyon Faktörleri (560 kw'a Kadar Motorlar Için Tier 4 Emisyon Standartları-EPA) Motor Gücü Yıl CO (g/kwh) HC (g/kwh) NO x (g/kwh) PM (g/kwh) 56 kw < 130 (75 hp < 175) 2012 ve Üstü 5,0 0,19 0,40 0, kw 560 (175 hp 750) 2011 ve Üstü 3,5 0,19 0,40 0,02 Tablo 77 de verilen emisyon faktörleri kullanılarak Tablo 66 da (Bölüm V.1.1) verilen makine-ekipman ve toplam güç düzeylerine göre inşaat aşamasında meydana gelecek gaz emisyonları hesaplanmış ve Tablo 78 ile Tablo 79'da sunulmuştur. Tablo 78. İş Makinelerinden Kaynaklanması Beklenilen Kirletici Değerler Kirletici Araçlar ve İş Makineleri Beklenilen Kirletici Değer (kg/saat) Ekskavatör (2 adet) Kaya Delici (1 adet) Kamyon (15 adet) Arazöz (2 adet) Dozer (2 adet) Vibrasyonlu Silindir (1 adet) PM 0,02 g/kwh x 94 Kw x 2 adet x kg/1000 g 0,00376 NO x 0,04 g/kwh x 94 Kw x 2 adet x kg/1000 g 0,00752 CO 5 g/kwh x 94 Kw x 2 adet x kg/1000 g 0,94 HC 0,19 g/kwh x 94 Kw x 2 adet kg/1000 g 0,03572 PM 0,02 g/kwh x 179 Kw x 1 adet x kg/1000 g 0,00358 NO x 0,04 g/kwh x 179 Kw x 1 adet x kg/1000 g 0,00716 CO 3,5 g/kwh x 179 Kw x 1 adet x kg/1000 g 0,6265 HC 0,19 g/kwh x 179 Kw x 1 adet kg/1000 g 0,03401 PM 0,02 g/kwh x 235 Kw x 15 adet x kg/1000 g 0,0705 NO x 0,04 g/kwh x 235 Kw x 15 adet x kg/1000 g 0,141 CO 3,5 g/kwh x 235 Kw x 15 adet x kg/1000 g 12,3375 HC 0,19 g/kwh x 235 Kw x 15 adet kg/1000 g 0,66975 PM 0,02 g/kwh x 191 Kw x 2 adet x kg/1000 g 0,00764 NO x 0,04 g/kwh x 191 Kw x 2 adet x kg/1000 g 0,01528 CO 3,5 g/kwh x 191 Kw x 2 adet x kg/1000 g 1,337 HC 0,19 g/kwh x 191 Kw x 2 adet kg/1000 g 0,07258 PM 0,02 g/kwh x 99 Kw x 2 adet x kg/1000 g 0,00396 NO x 0,04 g/kwh x 99 Kw x 2 adet x kg/1000 g 0,00792 CO 5 g/kwh x 99 Kw x 2 adet x kg/1000 g 0,99 HC 0,19 g/kwh x 99 Kw x 2 adet kg/1000 g 0,03762 PM 0,02 g/kwh x 63 Kw x 1 adet x kg/1000 g 0,00126 NO x 0,04 g/kwh x 63 Kw x 1 adet x kg/1000 g 0,00252 CO 5 g/kwh x 63 Kw x 1 adet x kg/1000 g 0,315 HC 0,19 g/kwh x 63 Kw x 1 adet kg/1000 g 0,01197 Transmikser PM 0,02 g/kwh x 280 Kw x 6 adet x kg/1000 g 0,

207 Kirletici Araçlar ve İş Makineleri Beklenilen Kirletici Değer (kg/saat) (6 adet) NO x 0,04 g/kwh x 280 Kw x 6 adet x kg/1000 g 0,0672 Vinç (1 adet) Loader Yükleyici (5 adet) Kompressör (1 adet) CO 3,5 g/kwh x 280 Kw x 6 adet x kg/1000 g 5,88 HC 0,19 g/kwh x 280 Kw x 6 adet kg/1000 g 0,3192 PM 0,02 g/kwh x 37 Kw x 1 adet x kg/1000 g 0,00074 NO x 0,04 g/kwh x 37 Kw x 1 adet x kg/1000 g 0,00148 CO 3,5 g/kwh x 37 Kw x 1 adet x kg/1000 g 0,1295 HC 0,19 g/kwh x 37 Kw x 1 adet kg/1000 g 0,00703 PM 0,02 g/kwh x 191 Kw x 5 adet x kg/1000 g 0,0191 NO x 0,04 g/kwh x 191 Kw x 5 adet x kg/1000 g 0,0382 CO 3,5 g/kwh x 191 Kw x 5 adet x kg/1000 g 3,3425 HC 0,19 g/kwh x 191 Kw x 5 adet kg/1000 g 0,18145 PM 0,02 g/kwh x 11 Kw x 1 adet x kg/1000 g 0,00022 NO x 0,04 g/kwh x 11 Kw x 1 adet x kg/1000 g 0,00044 CO 3,5 g/kwh x 11 Kw x 1 adet x kg/1000 g 0,0385 HC 0,19 g/kwh x 11 Kw x 1 adet kg/1000 g 0,00209 Tablo 79. İnşaat Aşamasında Oluşacak Toplam Egzoz Gazlarının Kütlesel Debi Kirletici Toplam Kütlesel Debi (kg/saat) Yönetmelik Sınır Değeri* Değerlendirme PM 0, Sınır Değerlerin Altında NO x 0, Sınır Değerlerin Altında CO 25, Sınır Değerlerin Altında HC 1, Sınır Değerlerin Altında Hesaplanan saatlik kütlesel debi (kg/saat) değeri SKHKKY Ek-2 Tablo 2.1 de verilen normal işletme şartlarında ve haftalık iş günlerindeki işletme saatleri için verilen kütlesel debi (kg/saat) (Baca dışındaki yerler) değerleri ile karşılaştırıldığında emisyon kütlesel debilerinin yönetmelikte verilen sınır değerlerin altında kaldığı görülmüştür. Bu nedenle hava kalitesine katkı değerleri hesaplanmamıştır. Arazinin hazırlanması, inşaat ve işletme dönemlerinde; tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren SKHKKY ve tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren "Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği" hükümlerine uyulacaktır. Proje kapsamında kullanılacak olan iş makinelerinden kaynaklı emisyonların yönetmelik sınır değerleri aşmaması için gerekli tüm önlemler alınacaktır. İnşaat aşamasında iş makinelerinden kaynaklanan emisyonun kontrol edilmesi için yeni ve bakımlı araçlar kullanılacak, ayrıca tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Egzoz Gazı Emisyonu Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. V.1.18 Arazinin Hazırlanmasından Başlayarak Ünitelerin Açılmasına Dek Yapılacak Işler Nedeni Ile Meydana Gelecek Vibrasyon, Gürültünün Kaynakları ve Seviyesi, Kümülatif Değerler Genel Proje; tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan, Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmeliğin Ek-1 Çevreye Kirletici Etkisi Yüksek Olan Faaliyetler veya Tesisler listesinde Madde Katı ve sıvı yakıtlı tesislerden toplam yakma sistemi ısıl gücü 100 MW veya daha fazla olan tesisler. sınıfında yer almaktadır. 179

208 Bu kapsamda tesisin inşaat ve işletme aşamasında meydana gelecek gürültü seviyelerinin hesaplandığı bir Akustik Rapor hazırlanmıştır (Bkz. Ek 13). Proje sahası, ÇGDY Yönetmeliği Ek-VII Tablo-4 de; Ticari yapılar ile gürültüye hassas kullanımların birlikte bulunduğu alanlardan konutların yoğun olarak bulunduğu alanlar sınıfında değerlendirilmektedir. HTES; Yumurtalık İlçesi nin 7,5 km doğusunda, Sugözü Köyü nün 1,5 km güneybatısında, Demirtaş Köyü nün 2,8 km doğusunda, Herekli Mahallesi nin 2,6 km güneygüneydoğusunda planlanmaktadır. Gürültüye duyarlı en yakın alıcı ortam Proje sahası sınırına yaklaşık m mesafededir. İnşaat Dönemi Gürültü Seviyesi Proje kapsamında inşaat aşamasında proje sahasında ve deniz ortamında çalıştırılacak iş makinesi ve ekipmanlar ile adetleri Tablo 66 da sunulmuştur (Bölüm V.1.1). Yapılan hesaplamalar tüm iş makinelerinin aynı anda ve sürekli çalışmaları varsayımına göre hesaplanmış olup gerçekte ise böyle bir uygulama pek mümkün olmamaktadır. Bu nedenle gerçekte meydana gelecek gürültü seviyeleri yapılan hesaplamalarla bulunan gürültü seviyesinden çok daha düşük çıkacaktır. İnşaat aşamasında çalıştırılacak ekipmanların konumları hakkında bu aşamada kesin bir bilgi vermek mümkün olmayıp, hesaplamalar en kötü durum için yapılmıştır. İnşaat sırasında kullanılacak olan makine ve ekipmanlar ses güç seviyeleri için Tablo 80'de belirtilen formüller kullanılmıştır. Tablo 80. Teçhizat Tipi ve Bunların Net Güç Seviyelerine Uygun Olarak Tanımlanan Ses Gücü Seviyeleri Teçhizatın tipi Sıkıştırma makineleri (titreşimli silindirler, titreştirici levhalar, titreşimli çekiçler) Paletli dozerler, paletli yükleyiciler, paletli kazıcı yükleyiciler Tekerlekli dozerler, tekerlekli yükleyiciler, tekerlekli kazıcı-yükleyiciler, damperli kamyonlar, greyderler, yükleyici tipli toprak doldurmalı sıkıştırıcılar, içten yanmalı motor tahrikli karşı ağırlıklı hidrolik kaldırmalı kamyonlar,hareketli vinçler, sıkıştırma makineleri (titreşimsiz silindirler), kaldırım perdah makineleri, hidrolik güç oluşturma makineleri Kazıcılar, eşya taşımak için yük asansörleri, yapı (konstrüksiyon) vinçleri, motorlu çapalama makineleri Net kurulu güç P (kw) Elektrik gücü P el (1) (kw) Uygulama kütlesi, m (kg) Kesme genişliği L (cm) Müsaade edilen ses gücü seviyesi db/1 pw 3 Ocak 2004 den itibaren P < < P < Ocak 2006 dan itibaren P > log P log P P < P > log P log P P < P > log P log P P < P > log P log P Elle tutulan beton kırıcıları ve deliciler m <

209 Teçhizatın tipi Net kurulu güç P (kw) Elektrik gücü P (1) el (kw) Uygulama kütlesi, m (kg) Kesme genişliği L (cm) Müsaade edilen ses gücü seviyesi db/1 pw 3 Ocak 2004 den itibaren 3 Ocak 2006 dan itibaren 15< m < log m log m m > log m log m Kule vinçleri 98 + log P 96 + log P Kaynak ve güç jeneratörleri Kompresörler P el < log P el 95 + log P el 2< P el < log P el 96 + log P el P el > log P el 95 + log P el P < P > log P log P Proje kapsamında kullanılacak makinelerin motor güçlerine göre, araçların ses gücü seviyeleri hesaplanmıştır. Kamyon (Damperli) : Proje alanında kullanılacak kamyonun motor gücü 315 HP = 235 kw tır. Tablo 80 de kamyon için verilen değerlendirme sonucu, P =235 kw > 55 kw olduğundan L w = log P formülü ses gücü hesabında kullanılmıştır; L w = log 235 = 107,5 = 108 db Ekskavatör: Proje alanında kullanılacak ekskavatör motor gücü 120 Hp = 88 kw tır. Tablo 80 de ekskavatör için verilen değerlendirme sonucu, P = 88 kw > 55 kw olduğundan L w = log P formülü ses gücü hesabında kullanılmıştır; L w = log 88 = 105,3 = 105 db Dozer (Paletli): Proje alanında kullanılacak dozer motor gücü 130 HP = 95 kw tır. Tablo 80 de dozer için verilen değerlendirme sonucu, P = 95 kw > 55 kw olduğundan L w = log P formülü ses gücü hesabında kullanılmıştır; L w = log 95 = 105,75 = 106 db Vinç: Proje alanında kullanılacak vinç motor gücü 200 HP = 147 kw tır. Tablo 80 de vinç için verilen değerlendirme sonucu, P = 147 kw > 15 kw olduğundan L w = 96 + log P formülü ses gücü hesabında kullanılmıştır; L w = 96 + log 147 = 98,1= 98 db Yükleyici: Proje alanında kullanılacak yükleyici motor gücü 150 HP = 110 kw tır. Tablo 80 de yükleyici için verilen değerlendirme sonucu, P = 110 kw > 55 kw olduğundan L w = log P formülü ses gücü hesabında kullanılmıştır; L w = log 110= 104,4 = 104 db 181

210 Kompresör: Proje alanında kullanılacak kompresör motor gücü 40 HP = 29 kw tır. Tablo 80 de kompresör için verilen değerlendirme sonucu, P = 29 kw > 15 olduğundan L w = log P formülü ses gücü hesabında kullanılmıştır; L w = log 29= 97,9 = 98 db Delici: Proje alanında kullanılacak delici motor gücü 203 HP = 150 kw tır. Tablo 80 de delici için verilen değerlendirme sonucu, P = 150 kw > 55 kw olduğundan L w = log P formülü ses gücü hesabında kullanılmıştır; L w = log 150= 105,9 = 106 db Transmikser: Tesis alanında kullanılacak transmikser motor gücü 82 Hp = 60 kw tır. Tablo 80 de kamyon için verilen değerlendirme sonucu, P = 60 kw > 55 kw olduğundan Lw = log P formülü ses gücü hesabında kullanılmıştır; Lw = log 60 = 101,55= 102 db Arazöz: Tesis alanında kullanılacak arazöz motor gücü 220 HP = 161 kw tır. Tablo 80 de kamyon için verilen değerlendirme sonucu, P =161 kw > 55 kw olduğundan Lw = log P formülü ses gücü hesabında kullanılmıştır; Lw = log 161 = 106,2 = 106 db Silindir:Tesis alanında kullanılacak silindir motor gücü 150 HP = 110 kw tır. Tablo 80 de silindir için verilen değerlendirme sonucu, P = 110 kw > 55 kw olduğundan Lw = log P formülü ses gücü hesabında kullanılmıştır; Lw = log 110 = 108,45 = 108 db Hesaplanan ses gücü düzeyleri Tablo 81 de verilmiştir. Tablo 81. İnşaat Aşamasında Kullanılacak Olan Makine Ekipmanların Ses Gücü Düzeyi Makine Ekipman Adı Kullanım Yeri Ses Gücü Düzeyleri (db) Adet Dozer Kara tarafı inşaat işleri Transmikser Kara tarafı inşaat işleri Ekskavatör Kara tarafı inşaat işleri Kamyon Kara tarafı inşaat işleri Arazöz Kara tarafı inşaat işleri Vibrasyonlu Silindir Kara tarafı inşaat işleri Vinç Kara tarafı inşaat işleri 98 1 Delici Kara tarafı inşaat işleri Yükleyici Kara tarafı inşaat işleri Kompresör Kara tarafı inşaat işleri 98 1 Yüzer Şahmerdan Dubası Deniz tarafı inşaat işleri Yüzer Vinç Dubası Deniz tarafı inşaat işleri Çeki Römorkörü Deniz tarafı inşaat işleri Servis Botları Deniz tarafı inşaat işleri 85 2 Servis Hizmet Dubaları Deniz tarafı inşaat işleri 65 1 Hizmet Salları Deniz tarafı inşaat işleri

211 Proje sahasında kullanılan iş makinelerinden kaynaklanacak toplam ses gücü düzeyi; her bir kaynağın ses gücü düzeyinden aşağıda verilen formül yardımı ile hesaplanmıştır. L Wt 10 log n i 1 10 Lwi 10 Bu formülde; n : Gürültü kaynaklarının sayısı L Wi : Gürültü kaynaklarının ses gücü düzeyleri (db) değerleri L Wt : Toplam ses gücü düzeyi 4 L WT 8x10 10 log 1x x10 3x x x x x x = 123,12 dba 5 Makine/ekipmandan kaynaklanan ve belirli bir mesafeye ulaşan ses basınç seviyesi (L PT ), aşağıda verilen 2 numaralı formül yardımıyla hesaplanmaktadır. L PT Q 10 log 4.. r LWT 2 (2) L PT Q r : Ses basınç (gürültü) seviyesi (dba) : Ses Düzeyi Sabiti (2 alınmıştır) : Mesafe (m) Açık ortamda çalışılmasından dolayı, havanın atmosferik yutuştan kaynaklanan ses basınç düzeyindeki azalma da göz önünde bulundurulabilir. Ancak, en kötümser yaklaşım ile hesaplamalarda, atmosferik yutuş nedeniyle ses basınç düzeyinde herhangi bir azalma meydana gelmeyeceği varsayılmıştır. Değişik mesafelerdeki gürültü seviyeleri bu formüller vasıtasıyla hesaplanmış olup, Şekil 58 de özetlenmektedir. Mesafeye bağlı olarak ses seviyesindeki değişim Tablo 82 de sunulmaktadır. 4 Prof. Dr. Nevzat ÖZGÜVEN, Endüstriyel Gürültü Kontrol, Makine Mühendisi Odası Yayını 5 db ile dba arasındaki fark ihmal edilebilir düzeyde olduğundan dolayı db=dba olarak alınmıştır. 183

212 Şekil 58. Makine/Ekipmandan Kaynaklanan Gürültünün Mesafeye Göre Dağılımı Tablo 82. Proje Sahasındaki Makine/Ekipmandan Kaynaklanan Gürültü Seviyesinin Mesafeye Göre Değerleri Mesafe (m) 0 123, , , , , , , , , , , , , , ,2 A-Ağırlıklı Ses Basıncı Düzeyleri (dba) ÇGDY Yönetmeliğinin Ek-7 Tablo 5 de şantiye alanı için çevresel gürültü sınır değerleri yer almaktadır. Söz konusu sınır değerler Tablo 83 te verilmiştir. Tablo 83. Şantiye Alanı İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri Faaliyet türü (yapım, yıkım ve onarım) L gündüz (dba) Bina 70 Yol 75 Diğer kaynaklar

213 ÇGDY Yönetmeliğinin 23. maddesinde belirtildiği üzere inşaat aşamasında inşaat sahasındaki çalışmalar sırasında meydana gelecek L gündüz gürültü düzeyi, çalışma alanına en yakın duyarlı yapı çevresinde 70 dba seviyesini aşmaması gerekmektedir. Tablo 82 den de görüleceği üzere 70 dba sınır değeri yaklaşık 200 m den itibaren sağlanmaktadır. İnşaat sahasına en yakın duyarlı yapı yaklaşık m mesafede bulunan konutlardır. Yapılan hesaplamalarda m de gürültü seviyesi 53,2 dba olup ÇGDYY sınır değerlerinin altında yer aldığı görülmüştür. Bu durumda en yakın yerleşim yerlerinin gürültüden olumsuz etkilenmesi beklenmemektedir. Hesaplamalar, tüm iş makinelerinin aynı yerde aynı zamanda çalışacağı varsayımına göre yapılmıştır. Gerçekte ise böyle bir uygulama pek mümkün olmamaktadır. Bu nedenle Tablo 82'de hesap edilen gürültü seviyeleri hesaplanan değerden çok daha düşük olacaktır. İzleme Programı İnşaat aşamasındaki iş makinelerinin çalışması sonucu oluşacak gürültü seviyesinin kontrol edilebilmesi için üç ayda bir ekipmanlar denetlenecek ve proje sahasına en yakın yerleşimde yine üç ayda bir olmak üzere gürültü ölçümü yapılacaktır. Mevzuat Açısından Değerlendirme Proje kapsamında aşamasında tarih ve sayılı Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği ne titizlikle uyulacaktır. Gürültüye maruz kalınan ortamlarda çalışanların sağlığını koruyabilmek ve faaliyetin sürekliliğini sağlayabilmek için başlık, kulaklık veya kulak tıkaçları gibi koruyucu ekipman verilecektir. V.1.19 Arazinin Hazırlanması ve Inşaat Alanı Için Gerekli Arazinin Temini Amacıyla Elden Çıkarılacak Tarım Alanlarının Büyüklüğü, Bunların Arazi Kullanım Kabiliyetleri ve Tarım Ürün Türleri Termik santral için toplam ,9 m 2 alan kullanılacaktır. Kullanılacak arazinin ,4 m 2 'si şahıs, ,6 m 2 'si hazine+itirazlı arazi ve geri kalan ,9 m 2 lik arazi ise orman arazidir. Proje sahasında ayçiçeği tarlaları bulunmakta olup, saha, VII.sınıf nadassız kuru tarım arazilerinden oluşmaktadır. Proje sahasında yer alan tarım alanlarının tarım dışı amaçla kullanılması; 3083 sayılı Sulama Alanlarında Arazi Düzenlemesine Dair Tarım Reformu Kanununun 19. ve uygulama yönetmeliğinin 65. Maddeleri ile Tarım Arazisinin Korunması ve Değerlendirilmesi Teknik Talimatının 9.3.maddesi kapsamında uygun bulunmuş olup, Adana Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü nden alınana Tarım Dışı Kullanım İzni Ek-1'de verilmiştir. V.1.20 Arazinin Hazırlanması ve Inşaat Alanı Için Gerekli Arazinin Temini Amacıyla Kesilecek Ağaçların Tür ve Sayıları, Mescere Tipi, Kapalılığı, Orman Alanları Üzerine Olası Etkiler ve Alınacak Tedbirler, Orman Yangınlarına Karşı Alınacak Tedbirler Kesilecek Ağaçların Türü, Sayısı, Mesçere Türü, Kapalılığı Proje sahasındaki ormanlık alan miktarı Ek 1 de sunulan Kamu Yararı ve Zaruret Halinin Tespiti Formu na göre ,9 m 2 dir. Söz konusu alandaki mescere türü BkBt 185

214 (bozuk karışık baltalık) olup, Ek 1 de sunulan Kamu Yararı ve Zaruret Halinin Tespiti Raporu nda da belirtildiği üzere sahada herhangi bir ağaç kesimi olmayacaktır. Orman Alanları Üzerine Olası Etkiler ve Alınacak Önlemler Tesisin işletme faaliyetleri nedeniyle orman alanları üzerine olabilecek etkiler; baca gazı emisyonlarından kaynaklı hava kalitesi etkisinden ibarettir. Proje kapsamında kullanılacak olan baca gazındaki PM, SO 2 ve NO 2 emisyonlarının YSK değerleri, yönetmelik sınır değerlerini sağlamaktadır. Dolayısıyla baca gazı emisyonlarının orman alanlarına olumsuz yönde etki etmesi beklenmemektedir. Planlanan santralin işletme aşamasında meydana gelecek katı atıkların bertarafı, yönetmelik hükümleri gereğince yapılacak olup, hiçbir katı atığın ormanlık alanlarda depolanmasına ve bertaraf edilmesine müsaade edilmeyecektir. Orman Yangınlarına Karşı Alınacak Tedbirler Proje sahasında, çıkabilecek herhangi bir yangına karşı yeterli sayıda yangın söndürme ekipmanı (kazma, kürek, balta, su kovası vs.) bulundurulacak olup, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiş olan İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü nün 5. Kısım, 1. Bölüm İş yerlerinde Yangına Karşı Alınacak Güvenlik Tedbirleri ile ilgili madde hükümlerine uyulacaktır. Yangın çıkması durumunda olabilecek etkiler ve yapılacak görevler için tesis personeli eğitilecektir. Yangın olasılığı durumunda diğer yakın kuruluşlara haber verilecektir. Yangının fark edilmesi ve alarm verilmesini takiben, belirli lokasyonlarda hazır bulundurulan yangın ile mücadele kaynaklarından yararlanarak sorunun derhal ortadan kaldırılmasına çalışılacak ve aşağıdaki hususlar yerine getirilecektir. V.1.21 İnşaat Faaliyetlerinin Proje ve Yakın Çevresinde Yeraltı ve Yerüstünde Bulunan Kültür ve Tabiat Varlıklarına (Geleneksel Kentsel Dokuya, Arkeolojik Kalıntılara, Korunması Gerekli Doğal Değerlere) Materyal Üzerindeki Etkilerinin Şiddeti ve Yayılım Etkisinin Belirlenmesi Proje kapsamında, 4957/2634 sayılı Turizmi Teşvik Kanunu kapsamında Bakanlar Kurulu Kararı ile ilan edilen herhangi bir Turizm Merkezi veya Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesi sınırları içerisinde bulunmamaktadır (Bkz. Ek 1). Adana Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulunca yerinde yapılan incelemelerde proje alanında herhangi bir taşınmaz kültür varlığı tespit edilmemiştir (Bkz. EK-1) sayılı "Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu"na göre korunması gerekli herhangi bir tabiat varlığı ve doğal sit alanı bulunmamaktadır (Bkz. Ek 1). Yürütülecek çalışmalarda, herhangi bir kültür varlığına rastlanması halinde, durum en yakın müze müdürlüğüne bildirilecektir. Projenin inşaat faaliyetlerinden kaynaklanabilecek en önemli etki, hafriyat çalışmalarından oluşacak toz ve gürültü emisyonu olup, bununla ilgili de arazide sulama yapılması, malzemelerin üzerinin kapatılması gibi önlemlerin alınmasıyla bu etkinin minimum düzeye indirgenmesi hedeflenmektedir. Dolayısıyla projenin yakın çevresindeki yeraltı ve yerüstünde bulunan kültür ve tabiat varlıklarına herhangi bir olumsuz etkinin olması beklenmemektedir. 186

215 V.1.22 Arazinin Hazırlanmasından Başlayarak Ünitelerin Faaliyete Açılmasına Dek Yerine Getirilecek Işlerde Çalışacak Personelin ve Bu Personele Bağlı Nüfusun Konut ve Diğer Teknik/Sosyal Altyapı Ihtiyaçlarının Nerelerde ve Nasıl Temin Edileceği Projenin inşaat aşamasının 40 ay sürmesi öngörülmektedir. Bu süre içerisinde aynı anda çalışacak personel sayısı en fazla olacaktır. Söz konusu personelin inşaat faaliyetleri süresince kullanmaları için proje sahası içerisine şantiye kurulacaktır. Çalışacak personel, mümkün oldukça bölge halkından temin edilecektir. İnşaat aşamasında çalışacak personel civardaki mahalle ve köylerden ya da Yumurtalık İlçe merkezinden ve Adana İl merkezinden geliş gidiş yapacaktır. Bu nedenle personelin konaklamaları için konut, lojman inşa edilmeyecektir. Personel tesise servislerle geliş gidiş yapacaktır. Santral alanı içerisinde çalışacak personel için sosyal ve idari tesis yapılacaktır. Proje inşaat aşamasında çalışacak olan personelin evsel nitelikli atıksularının bertarafı için paket atıksu arıtma tesisi kurulacaktır. İnşaat aşamasında çalışacak personelin sağlık durumlarının denetlenmesi ve acil tedavi gibi sağlık hizmetleri için revir ünitesi kurulacaktır. Gerektiği durumlarda Yumurtalık İlçe merkezinde ve Adana İl merkezinde yer alan hastanelerden faydalanılacaktır. V.1.23 Arazinin Hazırlanmasından Başlayarak Ünitelerin Faaliyete Açılmasına Dek Sürdürülecek Işlerden, Insan Sağlığı ve Çevre Için Riskli ve Tehlikeli Olanlar Proje kapsamında insan sağlığı ve çevre için risk taşıyabilecek faaliyetler, iş kazaları, inşaat faaliyetlerinden kaynaklı toz ve gürültü oluşumudur. Proje kapsamında yapılacak olan çalışmalarda personelin dikkatsizliği ve güvenlik talimatlarına uymaması, güvenli araç ve malzemelerinin kullanılmaması durumunda iş kazalarının olması muhtemeldir. İş kazalarının asgariye indirilmesi amacıyla, kalifiye eleman çalıştırılmasına ve personelin iş emniyeti konusunda eğitilmesi yoluna gidilecektir. Bu aşamada her türlü iş kazasının önlenmesi için çalışma alanlarına uyarıcı levhalar konulacak ve çalışanlara kişisel koruyucu ekipmanlar verilecektir. Özellikle iş makineleri çevresinde bulunması gereken personel, sözlü olarak da uyarılacaktır. İş makineleri çalışırken, zorunlu olmaksızın diğer personelin iş makinelerine yaklaşmamaları konusunda uyarılacaktır. Çalışma süreleri içerisinde kısa molalar verilerek konsantrasyonun azalmasına bağlı iş kazalarının oluşma riskinin önüne geçilecektir. Proje kapsamında yürütülecek tüm faaliyetlerde tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu hükümlerine harfiyen uyulacağından inşaat aşamasındaki faaliyetlerin insan sağlığı ve çevre açısından herhangi olumsuz bir etki oluşturması beklenmemektedir. Proje kapsamında yapılacak faaliyetler sırasında oluşabilecek tehlike ve riskleri önlemek amacıyla; Trafik artışından dolayı artması muhtemel trafik kazalarını önlemek için personele eğitim verilecek, araçlara hız sınırlaması getirilecektir. İş kazalarının meydana gelmesini önlemek için inşaat aşamasında çalışacak personele konu ile ilgili olarak gerekli eğitimler verilecektir. Buna ilaveten, çalışma alanına uyarıcı levhalar konulacaktır. 187

216 İşçilerin tozdan etkilenmemeleri için toz maskesi kullanmaları sağlanacaktır. Ayrıca araç, makine ve teçhizatın kullanımından dolayı da iş kazaları (araç devrilmesi, çarpması, araç çarpışması vb.) olabilir. Tüm bu kazaları azaltmak ve engellemek için personele eğitim yaptırılacak, gerekli uyarılar yapılacak ve ilgili yerlere uyarı levhaları asılacaktır. Elektrik ile ilgili çalışmalarda, elektrik çarpması gibi iş kazalarını en aza indirmek için, özellikle bu işlerde kalifiye eleman çalıştırılması yoluna gidilecek ve personel iş emniyeti konusunda bilgilendirilecektir. Şantiye ortamındaki bulaşıcı hastalıkların önüne geçebilmek için çalışanların periyodik olarak muayeneleri yapılacaktır. Mevzuat gereği, şantiyede işyeri hekimi bulundurulacaktır. Proje kapsamında iş makineleri kullanılacak kişilerin eğitimli ve yeterlilik belgesine sahip kişiler arasından temin edilmesi sağlanacaktır. Proje kapsamında çalışacak personel için yapılacak olan sosyal tesislerin teknik ve hijyenik şartlara uygun olması sağlanacaktır. Sahada bir adet revir bulundurulacaktır. İncinmeler ve hafif yaralanmalar burada tedavi edilecek, daha ciddi yaralanmalarda ise Yumurtalık ve/veya Adana da bulunan sağlık kurumlarına başvurulacaktır. Proje kapsamında gerçekleştirilecek faaliyetler esnasında tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği ilgili hükümlerine uyulacaktır. Gürültüye maruz kalınan ortamlarda çalışanların sağlığını koruyabilmek ve faaliyetin sürekliliğini sağlayabilmek için başlık, kulaklık veya kulak tıkaçları gibi koruyucu ekipman verilecektir. Faaliyet kapsamında meydana gelmesi muhtemel yangın ve patlamalara karşı alınacak önlemler ve bu tip olayların meydana gelmesi durumunda yapılacaklar hakkındaki detaylı bilgiler Bölüm VIII.1 de sunulan Acil Müdahale Planı nda sunulmuştur. Projenin inşaat ve işletme aşamalarında 4857 sayılı İş Kanunu hükümlerine, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü hükümlerine ve tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren İşçi Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. V.1.24 Proje Kapsamında Yapılacak Bütün Tesis Içi ve Tesis Dışı Taşımaların Trafik (araç) Yükünün ve Etkilerinin Değerlendirilmesi (bağlantı yolu veya mevcut yollarda genişletme yapılıp yapılmayacağı, yapılacak ise kim tarafından yapılacağı hakkında bilgi verilmeli ve ilgili karayolları bölge müdürlüğünün görüşü alınmalıdır) Trafik Yükünde Meydana Gelecek Artış Proje kapsamında kullanılacak olan yol güzergahı Bölüm III.5'te Şekil 18 de sunulmuş olup, herhangi bir bağlantı yolu yapılmayacaktır. Ulaşım için Demirtaş Köyü nden geçen ve proje sahasına yaklaşık 3,5-4 km mesafede bulunan mevcut toprak yol kullanılacaktır. Gerekli olması halinde mevcut yollarda iyileştirme çalışma yapılabilecektir. Projenin inşaat aşamasında meydana gelecek trafik yükünün kaynakları aşağıda listelenmiştir: İnşaat aşamasında çalışacak personelin proje sahasına taşınması, İhtiyaç duyulan yapı malzemelerinin taşınması, 188

217 Personelin taşınması Projenin inşaat aşamasında toplam kişinin vardiyalı olarak çalıştırılması planlanmaktadır. Santralde çalışan personelin proje sahasına ulaşımında minibüsler (20 kişilik) ve otobüs (45 kişilik) kullanılacaktır. Ayrıca 25 personelin de kendi araçları ile proje sahasına geldiği varsayılmıştır. Bu durumda personelin proje sahasına taşınmasında günlük 35 otobüs, 20 adet minibüs ve 25 adet otomobil kullanılacaktır. Yapı malzemelerinin taşınması Santralin inşası için gerekli yapı malzemelerinin (çimento, demir vb.) taşınması aşamasında günlük 21 kamyon, 36 iş makinesi, 10 orta yüklü ticari aracın kullanılacağı öngörülmektedir (Bkz. Tablo 84). Tablo 84. İnşaat Aşamasında Meydana Gelecek Trafik Yükü Trafik Yükü Kaynağı Personelin taşınması Malzeme Taşınması TOPLAM Araç Sayısı 25 adet otomobil/gün 20 adet minibüs/gün 35 adet otobüs/gün 21 kamyon 36 iş makinesi 15 orta yüklü ticari taşıt 152 araç/gün (maksimum) Trafik Yükünün Hesaplanması Karayolları Genel Müdürlüğü Program ve İzleme Dairesi Başkanlığı Ulaşım ve Maliyet Etütleri Şubesi Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilen Otoyollar ve Devlet Yolları Trafik Hacim Haritası (2012) Şekil 59 ve Tablo 85 te verilmiştir. Şekil 59. Trafik Hacim Haritası 189

218 Tablo 85. Trafik Yükü Araç Türü Yolu Yolu Yolu Otomobil Orta Yüklü Ticari Taşıt Otobüs Kamyon Kamyon+Römork, Çekici+Yan Römork Toplam Yukarıda verilen günlük taşıma kapasitesi, kullanılması planlanan karayollarına eşit bir şekilde dağıldığı varsayılarak taşıt yükü hesabı yapılmıştır. Bu nedenle projenin inşaat aşamasında günlük 304 araç/gün (gidiş-dönüş) taşıt yükü karayollarına eşit bir şekilde paylaştırılacaktır. Bu durumda her bir karayolunun trafik yüküne günlük 101 araç/gün eklenmiş olacaktır karayolundaki toplam taşıt hacmi 980 taşıt/gün olup, söz konusu projenin inşaat aşamasında taşıt/gün (gidiş + geliş 101 taşıt/gün) olacağı öngörülmektedir. Bu durumda inşaat aşamasında karayolunun mevut taşıt hacmi %1,1 oranında artacaktır karayolundaki toplam taşıt hacmi 672 taşıt/gün olup, söz konusu projenin inşaat aşamasında 773 taşıt/gün (gidiş + geliş 101 taşıt/gün) olacağı öngörülmektedir. Bu durumda inşaat aşamasında karayolunun mevut taşıt hacmi %1,15 oranında artacaktır karayolundaki toplam taşıt hacmi taşıt/gün olup, söz konusu projenin inşaat aşamasında taşıt/gün (gidiş + geliş 101 taşıt/gün) olacağı öngörülmektedir. Bu durumda inşaat aşamasında karayolunun mevut taşıt hacmi %1,07 oranında artacaktır. Projeye ilişkin Karayolları 5. Bölge Müdürlüğü'nden faaliyetin gerçekleştirilmesinde Karayolları 5. Bölge Müdürlüğünce bir sakınca olmadığına dair görüş alınmış olup, alınan görüş Ek 1'de sunulmuştur. Mevzuat Açısından Değerlendirilmesi Taşıma faaliyetleri sırasında ve şantiyeye giriş/çıkışlarda 2918 sayılı Trafik Kanunu nun ilgili maddelerine ve tarih ve sayılı Karayolu Taşıma Yönetmeliği ve aynı yönetmelikte tarih sayılı değişikliğe, tarih ve sayılı Karayolları Trafik Yönetmelik hükümlerine riayet edilecektir. Nakliye çalışmalarında mevcut yollara zarar verilmeyecek olup, taşıma faaliyetleri sırasında trafik güvenliğini tehlikeye düşürecek şekilde duman, yanmamış gaz, toz vb. maddeler yola doğru verilmeyecek, araçlara istiap haddinden fazla yükleme yapılmayacak, köy yolu üzerinde bulunan köprü, trafik levhaları, menfez, asfalt ve stabilize kaplamalarına zarar verilmeyecektir. Bu yapılara zarar verilmesi durumunda bu zarar faaliyet sahibi tarafından karşılanacaktır. Tehlikeli madde sınıfına giren malzemelerin taşınması esnasında, Tehlikeli Maddelerin Karayolu ile Taşınması Hakkında Yönetmelik hükümlerine uyulacaktır. 190

219 İşletme aşamasında karayolu ağı dâhil yolların kullanılması ile ilgili olarak; 2918 sayılı "Trafik Kanunu"nun 65. Maddesinde belirtilen, araçların yüklenmesi ile ilgili ve aynı Kanunun 33. Maddesinde konu olan, özel yüklerin taşınması ile ilgili Karayolları Genel Müdürlüğü nden gerekli izinler alınacaktır. Ayrıca, nakliye sırasında karayoluna kirletici malzeme (taş, kum, çamur vb.) taşınmaması için gerekli tüm tedbirler alınacaktır. V.1.25 Arazi ve Inşaat Çalışmalarının Projenin Mevcut Deniz Trafiğine Etkisi ve Alınacak Önlemler Projenin inşaat aşamasında deniz tarafında tesis edilecek yapılar için (dolgu alanı, iskele, sualma ve deşarj yapısı) gerekli malzemeler kara yoluyla proje sahasına getirilecektir. Dolayısıyla, tesisin inşaat faaliyetleri sırasında deniz trafiğine herhangi bir etkisi olmayacaktır. V.1.26 İnşaat Faaliyetlerinden Ötürü Deniz Ortamının Kirlenmesini Yayılmasını Önlemek Için Alınacak Önlemler ve Çamur Proje kapsamında denizde tesis edilecek yapıların inşaat faaliyetleri sırasında deniz ortamında bulanıklık meydana gelmesi olasıdır. Meydana gelecek olan bulanıklık, daha sığ ekipmanların ve silt perdelerinin verimli bir şekilde kullanılması ile azaltılacaktır. Buna ilaveten deniz ortamında meydana gelecek bulanıklık inşaat süresi ile sınırlı olup, geçicidir. Deniz ortamında bulanıklık nedeniyle meydana gelecek etkiyi en aza indirgemek için inşaat faaliyetleri kısa sürede ve belirlenmiş alan içerisinde tamamlanacaktır. Dolgu alanı, iskele, sualma ve deşarj yapılarının inşasında herhangi bir patlayıcı madde kullanımı söz konusu değildir. Buna ilaveten; inşaat çalışmaları sırasında, makine ve ekipmanlardan yağ ve mazot gibi kirleticilerin denize dökülmemesi/sızmaması için gerekli önlemler alınacak ve tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren Tehlikeli Maddelerin Su ve Çevresinde Neden Olduğu Kirliliğin Kontrolü Yönetmeliği hükümleri gereği, herhangi bir kirliliğe sebebiyet verilmeyecektir. V.1.27 Proje Alanında Olabilecek Akıntının Yapılacak Dolgu Üzerindeki Etkileri Bölgedeki akıntı yönleri ilkbahar ve yaz aylarında güneybatıdan kuzeydoğuya doğru olup, sonbahar ve kış aylarında ise kuzeydoğudan güneybatıya doğrudur. Yapılacak dolgu alanı m 2 lik bir alanda gerçekleştirilecektir. Dolguda kullanılacak malzemeler ilgili mevzuatın gerektirdiği nitelikte seçilecektir. Dolgu inşaatı yapılırken bulanıklık olmaması için her türlü tedbir alınacak ve çalışmalar mümkün olan en kısa sürede tamamlanacaktır. Proje kapsamında Rüzgâr ve Dalga Analizi Raporu (Bkz. Ek 8) hazırlanmış, bu raporda Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu nun saatlik rüzgâr verileri kullanılmış, uzun dönem rüzgâr istatistiği çalışması yapılmış, bölgenin rüzgâr gülü ve histogramları çıkartılmış, yapılması planlanan liman bölgesindeki etkin kabarma uzunlukları belirlenerek dalga tahmin çalışması yapılmıştır. Buna göre, bölgedeki hâkim rüzgârın güneybatı ve kuzeydoğu yönünden estiği, etkili dalga kabarma mesafelerinin güney-güneydoğu (SSE) ile güneybatı (SW) yönü arasında olduğu, bölgedeki akıntı hızlarının kıyıdan yaklaşık 1 km açığa kadar olan mesafede 3,5-75 cm/s arasında değiştiği, yönünün ise güneybatıdan kuzeydoğuya ve kuzeydoğudan güneybatıya doğru olduğu tespit edilmiştir. 191

220 V.1.28 Proje Alanında Peyzaj Öğeleri Yaratmak veya Diğer Amaçlarla Yapılacak Saha Düzenlemelerinin (ağaçlandırmalar, yeşil alan düzenlemeleri vb.) Ne Kadar Alanda Nasıl Yapılacağı, Bunun Için Seçilecek Bitki ve Ağaç Türleri vb. Proje kapsamında peyzaj öğeleri yaratmak ve kazı şevlerinde erozyonu önlemek amacıyla teraslama yöntemiyle Salix alba, Populus nigra, Sambucus nigra, Rosa canina, Crataegus sp., Ligustrum sp., Lonicera sp., Pinus sp., Alnus incana, Acer campestre, Quercus robus, Fraxinus sp., Acer platanoides türleri dikilebilir. Tesis inşaatının tamamlanması sonrasında faaliyet üniteleri etrafında uygun peyzaj ve ağaçlandırma çalışmaları yapılacaktır. Bu tür çalışmalar kapsamında dikkat edilecek hususlar, izlenecek yol ve yapılacaklar hakkında detaylı bilgiler Ek 9 da sunulan Peyzaj Onarım Planı nda sunulmuştur. Kazı çalışmaları sırasında yüzeyden sıyrılan bitkisel toprak, peyzaj çalışmalarında kullanılmak amacıyla, gerekli görülen yerlere tekrar serilecektir. Proje sahasında yapılacak arazi düzenlemesinde kullanılacak bitki türleri, bölge özelliklerine uygun olarak seçilecektir. V.1.29 Karasal ve Sucul Flora/Fauna Üzerine Olası Etkiler ve Alınacak Tedbirler (Tüm Ünitelerin İnşaatına İlişkin Faaliyetlerden Kaynaklanacak Etkiler, Soğutma Suyu İsale Hattı Dahil) Karasal Flora-Fauna Üzerine Olası Etkiler ve Alınacak Tedbirler Yapılması planlanan faaliyet kapsamında inşaat aşamasında sadece toz ve iş makinelerinin çalışmasından kaynaklanacak emisyonlar ve gürültü ile trafik artışından kaynaklanacak etkiler meydana gelecektir. Proje nin inşaat aşamasında oluşacak toz, gaz, gürültü ve trafik yükündeki artış gibi etkiler sebebiyle mevcut fauna elemanları, büyük oranda bu alanları terk edip, civarda yer alan en yakın habitatlara çekileceklerdir. Projenin işletme aşamasında ise bu etkilerin ortadan kalkacağı düşünüldüğünde, alanlarını terk eden türlerin tekrar eski habitatlarına dönmeleri kuvvetle muhtemeldir. Proje sahasında ve çevresinde endemik bir flora bulunmamaktadır. Benzer şekilde BERN ve CITES Sözleşmeleri kapsamında koruma altında bulunan ve IUCN e göre risk sınıflandırılmasına tabi bir tür de mevcut değildir. Tesisin inşaat faaliyetleri sırasında çevredeki doğal vejetasyon yapısının tahrip edilmemesine özen gösterilecektir. İnşaat faaliyetleri sırasında aşağıda belirtilen hususlar da dikkate alınacaktır. İnşaat faaliyetlerine çiçeklenme ve hayvanların üreme döneminde başlanmayacaktır. İnşaat faaliyetlerine başlanmadan önce arazideki mevcut bitkisel toprak sıyrılarak depolanması sağlanacak ve inşaat sonrası peyzaj alanlarına bu bitkisel toprağın yayılarak doğal bitki türlerine ait tohumların çimlenmesi sağlanacaktır. İnşaat faaliyetleri süresince, kullanım dışı alanlara, makine/ekipmanların, teçhizatlarının ve işçilerin sokulması engellenecektir. İnşaat faaliyetleri hayvanların alanı terk etmelerine imkân verecek şekilde tedrici olarak yapılacaktır. Gürültünün minimum düzeyde tutulması sağlanacak ve gece gürültü çıkartacak faaliyetlerden kaçınılacaktır. İnşaat faaliyetleri sırasında alanda sürekli sulama yapılmak suretiyle tozuma önlenecektir. İnşaat aşamasında çalışacak ekipmanın düzenli bakımları yapılacaktır. 192

221 Bern Sözleşmesi Ek 2 ve Ek 3 listelerine göre kesin koruma altında olan ve koruma altında olan fauna türleri için bu sözleşmenin koruma tedbirlerine ve 6. ve 7. madde hükümlerine uyulacaktır. CITES Sözleşmesi (Nesli Tehlikede Olan Yabani Bitki ve Hayvan Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme) hükümlerine riayet edilecektir. Sucul Flora-Fauna Üzerine Olası Etkiler ve Alınacak Tedbirler Deniz ortamında yapılacak olan faaliyetler sırasında oluşacak en önemli etki bulanıklıktır. Deniz suyunun berraklığına, temizliğine göre güneş ışınları suyun derinliklere ulaşır ve havadaki oksijen denizin yüzeyinden çözünerek derinliklere yayılır. Bu durum sucul ekosistemin devamlılığı için en önemli unsurdur. Bu açıdan değerlendirildiğinde, inşaat aşamasında denizin bulanıklaşması sonucu güneş ışınları deniz suyunun derinliklerine ulaşması engellenmekte ve havadaki oksijenin deniz suyunda çözünüp derinliklerine kadar yayılması da kısıtlamaktadır. Dolgu yapılacak deniz ortamında meydana gelebilecek bulanıklaşma, sedimentlerin dağılarak sığlaşmaya neden olması gibi sorunları en aza indirmek için ilk önce kayalarla anroşman şeklinde perdelenme yapılarak denizde olabilecek olumsuz etki en aza indirilecek ve malzemenin deniz içerisinde yayılarak dağılmasına ve sığlaşmaya sebep olabilecek durumların ortaya çıkmasına engel olunacaktır. Bulanıklık nedeniyle, makrocanlılarda solunum güçlüğü görülecek olsa da, bu durum popülasyonların genelini etkilemeyecek ve ihmal edilecek düzeyde olacaktır. Deniz ortamındaki çalışmalar sırasında küçük bir alanda özellikle bentik omurgasızlar ve zemine bağlı makro algler zarar görecektir. İnşaat çalışmaları sırasında; deniz tabanında bulunan canlı türleri yaşama ortamlarını geçici olarak terk edecek olup, sabit yaşayışlı fauna türleri açısından bir miktar biyomas kaybı olacaktır. Yapılan dolgu üzerinde bir süre sonra mikroorganizmalar, yosunlar, salyangozlar, deniz yıldızlarında kendine özgü bir habitat oluşumu gözlenecektir. İnşaat faaliyetleri son bulduğunda ise zarar gören sistem canlıları kısa bir süre sonra aynı ortama girmeye başlayacaktır. İnşaat sonrasında, dolgu alanı biyolojik yaşam için önemli bir barınma, beslenme ve yuvalama alanı olacaktır. Sualma ve deşarj boru hatlarının döşenmesi sırasında çalışacak olan gemilerden gürültü ve titreşim meydana gelecektir. Sualtı gürültüsü özellikle çalışmanın yapıldığı alandaki deniz canlılarını geçici süreli de olsa rahatsız edecektir. Gürültü ve titreşimden rahatsız olan deniz canlıları ortamı terk etmek ve yeni alanlar bulmak üzere yer değişikliği yapabileceklerdir. Kaldı ki, boru döşeme faaliyetlerinde kullanılacak gemiler inşaat alanında hemen hemen hareketsiz duracağı için, deniz canlıları başka alanlara gidebilmek için gerekli zamana sahip olacaktır. İnşaat sırasında gemilerin varlığı ve yaydıkları gürültü sürekli olmakla beraber, gürültünün göç eden türler üzerindeki etkileri lokal ve sınırlı olacaktır. İnşaat faaliyetlerinde çalışacak gemilerin gürültü emisyonları, gemi trafiği açısından oldukça yoğun olan bölgedeki diğer tanker ve/veya yük gemilerinin gürültü emisyonlarından daha düşüktür. Balıkların gürültü emisyonlarına uyum sağlayabilmesi ve oldukça hareketli olmaları nedeniyle, balık göçleri üzerindeki etkilerin boru döşeme gemisinin çevresi ile sınırlı olması ve bölgedeki gemilerin sayısına bağlı olarak aralıklı ve ilaveten geçici olması beklenmektedir. Gürültü ve titreşim etkisinin haricinde, gemilerin 24 saat kesintisiz çalışacak olması ve gece çalışmalarında ışık sistemi kullanacak olmaları da denize canlıları rahatsız edebilecektir. Gece yapılacak çalışmalarda deniz canlılarının gemi ışıklarından rahatsız olmamaları için filtreli ve doğru açılı ışıklar kullanılacaktır. 193

222 V.1.30 Diğer Faaliyetler Bu başlık altında belirtilmesi gerekli ilave bir husus bulunmamaktadır. V.2 Termik Santral ve Liman, Kül Depolama Alanı, İşletme Aşamasındaki Faaliyetleri, Fiziksel ve Biyolojik Çevre Üzerine Etkileri ve Alınacak Önlemler V.2.1 Proje Kapsamındaki Tüm Ünitelerin Özellikleri, Hangi Faaliyetlerin Hangi Ünitelerde Gerçekleştirileceği, Kapasiteleri, Her Bir Ünitenin Ayrıntılı Proses Akım Şeması, Temel Proses Parametreleri, Prosesin Açıklaması, Faaliyet Üniteleri Dışındaki Diğer Ünitelerde Sunulacak Hizmetler, Kullanılacak Makinelerin, Araçların, Aletlerin ve Teçhizatın Özellikleri (soğutma sistemi ve diğer prosesler arasındaki farkların ayrıntılı açıklaması) Yapılması planlanan tesis kapsamında yer alacak olan üniteler aşağıda listelenmiştir: Elektroklorlama ünitesi, Desalinizasyon ünitesi, Soğutma suyu sistemi, Demineralizasyon ünitesi, Pulverize kömür kazanı (2 adet), Türbin-jenaratör Seti (2 adet), Kondenser (yoğunlaştırıcı) (2 adet), Baca gazı kükürt arıtma sistemi (BGD Ünitesi (2 adet)) Elektrostatik filtre (2 adet), Baca gazı azot oksit giderme ünitesi (DeNO X (SCR)) Baca (1 adet, iki ayrı duman kanalı tek baca kılıfı içinde olacak) Kömür ve kül nakil sistemleri, Yardımcı yakıt depolama tesisi, Şalt sahası, Arıtma tesisleri, Yüzer platform ve iskele (1.755 m uzunluğunda) Yardımcı ekipmanlar ve üniteler (Laboratuvar, kazan dairesi, bunker binası, makine dairesi, kırıcı binası, tamir atölyesi, su tasfiye binası, şalt sahası, besleme suyu depolama tankları Yapılması planlanan tesiste pulverize kömür yakma teknolojisi kullanılacaktır. Santralde yakıt olarak ithal kömür kullanılması planlanmaktadır. Santralde üretim faaliyetleri sırasında her bir ünitede 191 ton/saat olmak üzere toplam 382 ton/saat ( ton/yıl) kömür tüketilecektir. Kullanılacak ithal kömür, uluslararası pazarlardan (Güney Amerika, Güney Afrika ve Avustralya) temin edilecek olup, sahaya deniz yolu ile getirilecektir. Santral sahasına getirilecek kömür için kıtalar arası seyredebilen DWT DWT kapasiteli kuru yük gemileri kullanılacaktır. Kıyıdan yaklaşık 2,5-3,0 km açıkta planlanan yüzer platforma yanaşan (demirleyen) gemilerden alınan kömür, mavnalar yardımıyla m uzunluğundaki iskeleye nakledilecektir. İskeleye nakledilen kömür, daha sonra 3 m genişliğinde ve m uzunluğundaki kapalı bant konveyörler aracılığı ile santral sahası sınırları içerisindeki kömür stok alanına taşınacaktır. Kapalı bant konveyörler ile kömür stok alanına nakledilen kömürler, kazana gönderilmeden önce kırıcıdan geçirilerek değirmene gönderilecek ve daha sonra yakılmak üzere kazana beslenecek ve son olarak kazanda yanma işlemine tabii tutulacaktır. 194

223 Önerilen santralde kömür yakıldığında oluşacak SO 2 (kükürtdioksit) konsantrasyonunu tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürülüğe giren Büyük Yakma Tesisleri Yönetmeliği nde belirlenen sınır değerlerin altında tutabilmek için baca gazı kükürt arıtma sisteminin (BGD) kurulması planlanmıştır. Baca gazı kükürt arıtma sisteminde kullanılacak olan kalker, piyasadaki ruhsatlı ocak alanlarından kamyonlar aracılığıyla santral sahasına taşınacak olup, sistemde 12 ton/saat kalker ( ton/yıl) kullanılması öngörülmektedir. Planlanan santralde, baca gazındaki NO x emisyonlarının da yönetmelik sınır değerlerin altında kalması için düşük NO x brülörler kullanılacak ve kazan ön hava ısıtıcısı ile ekonomizer arasına DeNO x (SCR- Selective Catalytic Reactor) yerleştirilecektir. Kömürün yanması sonucu oluşacak baca gazının içerdiği uçucu küllerin, atmosfere atılarak çevre kirliliğine neden olmasını önlemek için ise yüksek verimli ''Elektrostatik Filtreler (EF)" kullanılacaktır. Termik santral kazan besleme suyu (make-up) ve soğutma suyu denizden temin edilecektir. Denizden temin edilecek soğutma suyu tekrar denize deşarj edilecektir. Santralin işletilmesi sırasında yakma sonucunda oluşan uçucu ve yatak külü çimento ve sanayi gibi değişik sektörlerde kullanılabilmektedir. Bu nedenle HTES'den kaynaklanacak küllerin çimento fabrikalarına satışı gerçekleştirilecektir. Küllerin piyasaya satışının yapılamaması durumunda ise proje sahası sınırları içerisinde küllerin depolanabileceği bir kül depolama sahası tasarlanmıştır. Proje kapsamında baca gazı kükürt arıtma prosesinde kalkerin kullanılması sonucu meydana gelecek alçıtaşı ise alçıpan üretimi yapan fabrikalara satılacak, satışın olmaması durumunda ise kül depolama sahasında depolanabilecektir. Tesisin iş akım şeması Şekil 60 ta verilmiştir. 195

224 Şekil 60. İş Akım Şeması 196

225 A-ANA ÜNİTELER 1. Pulverize Kömür Kazanı Proje kapsamında kullanılacak olan pulverize kömür kazanında, öğütülmüş kömür brülörler vasıtasıyla yakılarak ısı, su duvarlarına aktarılacak ve buhar elde edilecektir. Kazanda bulunan sudan elde edilecek buhardan türbin jeneratör ile elektrik enerjisi üretilecektir. Kazan teknoloji seçimi Büyük, pulverize kömür yakıtlı termik santrallerde kazan teknolojileri kritikaltı (subcritical), süperkritik (supercritical) ve ultra süperkritik (ultrasupercritical) olarak adlandırılırlar. Kritikaltı santrallerde, buhar basıncı 190 Bar dan daha azdır. Bu santrallerde genellikle domlu kazanlar kullanılır. Buhar, kazanda sıvı ve gaz fazlarında karışık haldedir ve genellikle dom tipli kazanlar kullanılır (Bkz. Şekil 61). Şekil 61. Kritikaltı ve Süperkritik Buhar Kazanı Süperkritik santraller 221 Bar ın üzerinde buhar basıncıyla çalışırlar ve tek geçişlidir (Bkz. Şekil 61). 221 Bar basınç ve 374,15 C sıcaklıkta su kritik noktadadır. Kritik noktada, su ve buharın özkütlesi aynıdır. Bu noktadan sonra gizli ısı sıfırdır, yani buhar-su fazı karışık değildir. Kritik parametrelerin altında buharı sudan ayıran bir kazan domu yoktur. Süperkritik kazan teknolojisi, termik santrallerde kritikaltı kazan teknolojisinden daha verimli olduğundan, gelişmiş ülkelerdeki elektrik endüstrisinde standart haline gelmiştir. Planlanan tesisin fizibilite aşamasında yukarıda değinilen hususlar göz önüne alınmış ve söz konusu projede nominal ana buhar basıncı 275,6 Bar, nominal ana buhar sıcaklığı 600ºC, kızdırılmış buhar sıcaklığı 600ºC olan ultra süperkritik kazan seçilmiştir. Kömür değirmeni: Pulverize kömür yakma sisteminde kömürler, kömür değirmeninde öğütülerek kazana gönderilmektedir. Her değirmen münferit olarak bir kömür bunkerinden beslenmektedir. Kömür değirmeninden çıkan ve toz haline gelmiş kömürler, kazan kömür yakıcılarına gider. 197

226 Hava fanı: Yapılması planlanan tesiste, taze hava, cebri çekme fanları, birincil hava fanları, sızdırmazlık havası fanları ve soğutma havası fanları bulunacaktır. Kömür bunkerleri: Kazan değirmenlerini beslenecek olan kömürün depolanacağı kömür bunkerleri, her değirmeni müstakil olarak beslemektedir ve iç yüzeyleri düzgün ve aşınmaya karşı dayanıklı çelik malzemeden üretilecektir. Kömür besleyicileri: Kömür bunkerlerindeki kömürü öğütücülere besleyecek olan sistemdir. 2. Buhar Türbini ve Jeneratör Kazanda üretilen yüksek basınçlı buharın, buhar türbinine gönderilerek basıncı düşürülür. Bu basınç değişiminde ortaya çıkan enerji mekanik olarak jeneratöre aktarılır ve elektrik üretimi gerçekleştirilir. Buhar, faydalı enerjisini kanatlar yardımıyla rotora verdikten sonra çürük buhar kondensere iletilir. Yapılması planlanan santral kaspamında iki adet buhar türbini-jeneratör setinin her biri 600 MW e brüt güç üretmek üzere tasarlanmıştır. Buhar türbini 1 yüksek basınç (HP), 1 orta basınç (IP) ve 2 alçak basınç (LP) türbininden meydana gelmektedir. LP çift akışlı olup, iki LP türbinin çıkışında, sıralı olarak soğutulan iki adet paralel kondenser vardır. Her bir türbin gövdesi tek bloktan meydana gelmekte olup, türbinlerin milleri ise flanşlarla sıkıca birbirlerine bağlanacaktır. Her türbin arasında rotor milini sağlam şekilde destekleyen beş yatak bulunmaktadır. Yatak, türbinin dış kaplaması üzerinde olup, dış kaplamanın giriş ucu, yatak desteği ile sabit bir pozisyonda desteklenmektedir. Kaplamanın diğer ucu, kaplamanın termal genleşmesine olanak sağlayan esnek ayaklar ile desteklenmektedir. Türbin kaplaması, baskı yatağını tutar. Yatak muhafazası yatay olarak ayrılmış olup, türbinin dış kaplamasından ayrı yapılmıştır. Ana buharı kesme vanaları, türbinin dış kaplamasının entegre bir parçası olan buhar giriş kasası içinde olacaktır. Kesme vanaları, hidrolik olarak açılıp, arıza durumunda yay gücüyle ani kapatma kabiliyetine sahiptir. Kontrol vanaları, ana buharın türbine akışını düzenler. Üç vana grubu vardır. Bir vana grubu, vana milleriyle birbirine bağlanmış iki kontrol vanasından ve hidrolik çalıştırıcılı bir kaldıraç sisteminden oluşur. Kontrol vanaları, buhar giriş borularında yer alır, vana konileri doğrudan vana millerine bağlıdır. Kontrol vanalarını, çalıştırıcı harekete geçirir. Hidrolik testlerin yalıtım vanaları kızdırıcı giriş ve çıkışında olacaktır. HP türbin şaftının torkunu IP ve LP türbin şaftlarına iletmek için, dişli tip kaplin kullanılır. Kaplin, aksiyel mil hareketlerini ve bir miktar da dairesel mil uyuşmazlıklarını alır. Normal çalışma sırasında güç transferi, birbirine kenetli civatalarla harekete geçirilen flanş yüzleri arasındaki sürtünme bağlantılarıyla gerçekleşir. Her kaplinin, herhangi bir personelin ekipmanın çalışması sırasında tehlikeli bölgeye ulaşmasını önlemek için kaplin ile mili yeterli ölçüde birbirine yaklaştıran koruması bulunmaktadır. 198

227 3. Kondenser ve Soğutma Suyu Sistemi Kombine yoğuşturucu (kondenser) ve vakum sisteminin amacı, türbinden çıkan buharı yoğuşturmak, buhardaki yoğuşmayan gazları ayırmak, çıkış basıncını düşürerek buharın entalpi düşüşünü arttırmak ve kondensatı kazanın besleme sistemine geri döndürmektir. Buharın yoğuşması işleminde ortaya çıkan ısı, soğutma suyu tüpleri vasıtasıyla soğutma suyuna transfer edilecektir. Kondenserler genel olarak boyun, ısı transfer yüzeyi, su haznesi, türbin çıkışı genleşme bağlantısı gibi elemanlardan oluşur. Her kondenser ısı transfer yüzeyinin alt orta kısmında bir adet sabit zemin desteği bulunmaktadır. Bu kondenserler, iki uçta su haznesi olan tek akışlı kutu tüp yüzey kondenserleridir. Kondenser tüpleri titanyumdan, su hazneleri ise deniz suyunun korozif etkisinden korunması için kauçukla astarlanmış karbon çelikten yapılır. Yarım daire şeklinde ve huni tipinde tasarlanan su haznelerinde, iki giriş, iki çıkış, iki de arka su haznesi bulunmaktadır. Kondenserde su çemberli pompalar bulunmaktadır. Bu pompalar, yoğuşmayan gazı (oksijen ve azot) kondenserden almak ve gerekli vakumu oluşturmak için kullanılır. Türbin trip olduğunda kondenser vakumunu kesmek için, kondenser üzerinde türbinin rölanti zamanını azaltabilen bir set vakum kırıcı vana olacaktır. Yanma ile açığa çıkan enerjinin yalnızca bir kısmı elektrik üretiminde kullanılabilir. Bu nedenle enerjiye çevrilemeyen atık ısı, prosesin önemli bir kısmını oluşturmaktadır. Kondenser içindeki basınç milibar seviyesindedir ve buhar çevrimini etkiler. Ne kadar düşük kondenser basıncı elde edilebilirse tesis verimi o kadar artmaktadır. Yapılması planlanan santralde de tek geçişli soğutma sistemi kullanılacaktır. Tek geçişli soğutma sistemi su alma yapısı, kondensere su basmak için gerekli pompa istasyonu ve ısı değiştirme sisteminden oluşacaktır (Bkz. Şekil 62). Şekil 62. Tek Geçişli Soğutma Sistemi 199

228 Su, borulara ve kondensere girmeden önce, mekanik olarak temizlenir ve filtrelenir. Klorlama işlemi, ekipmanlarda biyolojik kirlilik oluşumunu önler. Ana soğutma suyu pompalarındaki herhangi bir arıza durumunda, hasar riskini en aza indirmek için yardımcı sistemlerin soğutma suyu, kondenser soğutma suyundan ayrı olarak pompalanacaktır. Isınmış soğutma suyu ısı değiştirme sistemi ve kondenserden geçtikten sonra doğrudan Akdeniz e boşaltılacaktır. Önerilen projede tek geçişli soğutma suyu sistemi uygulanacaktır. Santralin soğutma suyu ihtiyacı denizden karşılanacaktır. Bu işlem, sualma ve deşarj yapıları vasıtasıyla sağlanacaktır. Santralin toplam su ihtiyacı yaklaşık ton/saat olup, bu miktarın m 3 /saat lik kısmı kondenserde, m 3 /saat lik kısmı kapalı çevrimde, 240 m 3 /saat lik kısmı baca gazı kükürt arıtma sisteminde ve 640 m 3 /saat lik da ön arıtma ünitesinde kullanılacaktır. Santral için gerekli proses suyunun tamamı denizden temin edilecektir. Denizden temin edilen su, aşağıda belirtilen işlemler kapsamında kullanılacaktır: Soğutma suyu sistemi, İşlenmemiş su sistemi, Hizmet suyu sistemi, Yangın söndürme sistemi, Baca gazı kükürt arıtma sistemi için proses suyu, Su-buhar çevrimi ve kondensat arıtımı için demineralize su, Santralde ihtiyaç duyulacak su, denizden sualma yapısı ile alındıktan sonra, klorlama ünitesinden geçirildikten sonra soğutmada kullanılacaktır. Santralde diğer proses suları denizden, deniz suyu pompası vasıtasıyla çekilecek elektroklorlama ünitesinden geçirilerek ham su depolama havuzunda depolanacaktır. Elektroklorlama işlemi ile, deniz suyu proses sistemlerinde çamur, midye ve yosun oluşumunu önlenmiş olmaktadır. Ham su depolama tankından alınan sular, önce elek ve filtreler barındıran ön arıtma ünitesinden (kum filtre) geçirilerek sudaki büyük parçaların su arıtma ünitelerine geçişi önlenecektir. Ön arıtmadan geçirilen sular, daha sonra desalinasyon (tuzsuzlaştırma) ünitesinden geçirilmekte, daha sonra deminezalize su ünitesinde tekrar arıtılarak saf su (demi su) elde edilecektir. Deniz suyu ön arıtma tesisi ve elektroklorlama ünitesi Soğutma suyu sistemlerinin su alma yapılarında balçık oluşumu ve midye gibi sucul organizmaların büyümesi gibi problemler yaşanmaktadır. Sistem içerisinde oluşacak organizmalar sualma yapılarındaki kapasitenin düşmesine neden olmaktadır. Bu problemlerin önüne geçebilmek için deniz suyu arıtma ön arıtma işleminin ardından kullanma suyu klorlanacaktır. Su, elektroklorlama sistemine girmeden önce, otomatik olarak kendi kendini temizleyen bir üniteden geçirilecektir. Daha sonra elektroklorlama ünitesinde klorlamaya tabi tutulan sular soğutma suyu ve proses suyu olarak kullımak üzere tesise beslenecektir. Yaklaşık 640 m 3 /saat su ise proses suyu olarak kullanılmak üzere m 3 'lük ham su depolama havuzuna alınacaktır. Ham su depolama havuzuna alınan sular ön arıtma sisteminde geçirilecektir. 200

229 Ham su, ön arıtma işleminden sonra desanilasyon ve demineralizasyon işleminden geçirilerek proseslerde kullanılacaktır. Bu amaçla ham su, ön arıtma ünitesine gönderilerek kum filtreleri ve/veya çoklu ortam filtresi yardımıyla askıda katı madde içeriği iyice azaltılacaktır. Ön arıtmadaki fitreler ile suda bulunan veya bulunması muhtemel tortu, AKM ve bulanıklığın alınmasını, dolayısıyla suyun berrak bir görünüm kazanmasını sağlar. Böylece işlevlerinde suyu kullanan makine ve teçhizatın da korunması temin edilir. Ön arıtmada kullanılması öngörülen kum filtresi farklı dane boyutundan oluşan kum katmanlarından suyun geçirilmesi ile yapılan fiziksel arıtma işlemidir. Kum filtre sistemlerinde en ideal durum, en kaba malzeme en üstte iken en ince malzemenin en altta yer almasıdır. Filtreye giren ham suda bulunan partikül ve askıda katı maddeler filtreleyici kumlar tarafından tutulur. Filtre edilen su filtre altından işletmeye (kondenser soğutma suyu) verilir. Kum filtreleri filtre edilmiş basınçlı su ile dakika kadar ters yıkama yapılarak temizlenir. Ön arıtma sisteminde geçecek olan 640 m 3 /saat suyun 10 m 3 /saat'i filtre yıkamada geri kullanılacaktır. Desalinasyon ünitesi (tuzsuzlaştırma) Desanilasyon deniz suyu tuzsuzlaştırma ünitesidir. Desalinasyon işlemi, ters ozmosla (Reverse Osmos RO ) yapılmaktadır. Ön arıtmadan geçirilen sular, desalinasyon (tuzsuzlaştırma) ünitesinden geçirilerek toplam çözünmemiş madde değeri 10 ppm den daha düşük su üretilecektir. Desalinasyon işlemi tek aşamada (2x%100) gerçekleşecektir. Desanilasyon ünitesinde üretilen su aşağıdaki amaçlar için kullanılacaktır. Baca gazı kükürt arıtma ünitesi, Hizmet suyu, Demineralizasyon ünitesi Ters ozmos prosesi Ters ozmos, yüksek basınçta yarı geçirgen membran arasından tuzlu su veya atıksu içinde çözünür halde bulunan maddeleri belli basınç altında geçirilerek sudaki istenmeyen maddeleri filtre etme işlemidir (Bkz. Şekil 63). Şekil 63. Ters Ozmos Akım Şeması 201

230 Çözünmüş tuzların ve küçük partiküllerin ayrılması için, membran sistemleri konvansiyonel partikül filtrasyonlarından ayrı bir metot olarak kullanılmaktadır. Membran filtrasyonuna dayanan RO sistemleri, membran yüzeyine paralel olacak şekilde basınçlandırılmış akış ile beslenir. Bu akışın bir bölümü membrandan geçme eğilimi gösterir. Membrandan geçemeyen partikül ve çözünmüş mineraller geride derişik bir solüsyon bırakır. Derişik solüsyon, membranın yüzeyine paralel olarak akar. Böylece çözünmüş minerallerin ve partiküllerin membran üzerinde yığılması engellenmiş olur (Bkz. Şekil 64). Şekil 64. Ters Ozmos Akım Şeması RO membranları, tüm çözünmüş tuzlar, inorganik moleküller ve molekül ağırlığı yaklaşık 100'den daha büyük olan organik moleküllere karşı bariyer görevini görür. Su molekülleri, başka deyişle membrandan serbestçe geçebilen moleküller, arıtılmış üretim akışını oluşturur. RO sistemlerinin çözünmüş tuzlardan su moleküllerini ayırma verimi %95- %99 aralığındadır. Membrandan geçen suyun debisi, membrandan suyun transferi için gerekli net çalışma basıncı (membrandaki hidrolik basınç farkı-membrandaki ozmotik basınç farkı) ile orantılıdır. Membrandan geçemeyen ve konsantre çözeltinin debisi, membrandaki tuz konsantrasyonu farkı ile doğru orantılıdır. Çözünmüş mineral ve suyun farklı kütle transferleri olduğu için membran çözünmüş minerallerin geçmesine izin vermemektedir. Operasyon basıncı arttırıldığında, konsantre akış debisinde değişme olmaksızın, membran; çözünmüş minerallerin bir kısmını geçirmek için zorlanmış olur ve süzülme verimi azalır. Dolayısıyla istenilen kalitede üretim suyu elde etmek için RO sisteminin verimini etkileyen faktörlerin bilinmesi ve bu kriterlere göre dizayn edilmesi gerekmektedir. Yapılması planlanan proje kapsamında 2 x 315 m 3 /saat (630 m 3 /saat) kapasiteli işletilecek ters ozmos ünitesi sonucunda 2 x 167 m 3 /saat (334 m 3 /saat) desaline su elde edilecektir. 202

231 Mebranlardan geçemeyen toplam 296 m 3 /saat konsansantre deniz suyu ön arıtma ünitesinden gelen filtre yıkama suları ile birlikte geri yıkama suyu toplama havuzuna gönderilecektir. Geri yıkama suyu havuzunda toplanan suların 60 m 3 /saat'i BGD ünitesinde kireç sütü hazırlama prosesinde kullanılmak üzere sisteme eklenecektir. Geri kalan 2 x 123 m 3 /saat'i (246 m 3 /saat ) ise konsantre deniz suyu içeriğinde olduğu için herhangi bir işleme tabii tutmadan tekrar denize deşarj edilmek üzere dengeleme havuzunda toplanacaktır. Demineralizasyon ünitesi Demineralizasyon, su içerisindeki minerallerin yani katyon ve anyon iyonlarının giderilmesi yani H 2 O (saf su) haline getirilmesi işlemidir. Desalinasyonun ardından su, demineralizasyon tesisinde tekrar arıtılarak demi suyu (saf su) üretilecektir. Santralde iki üniteye demineralize su ile beslemek için 3x%50 su pompası kullanılması öngörülmektedir. Demineralizasyon ünitesi; besleme pompaları, demineralizasyon sistemi, çoklu ortam filtreleri, katyon, anyon ve/veya karışık yatak iyon değiştiricileri, H 2 SO 4 tank ve pompaları, NaOH tank ve pompaları içerecektir. Demineralizasyon ünitesinde işlemler, içerisinde reçine dolgusu bulunan iyon değiştiriciler vasıtası ile yapılır. Katyon iyonlarının giderildiği üniteye katyon değiştirici, anyon iyonlarının giderildiği üniteye de anyon değiştirici denmektedir. Her iki cins reçineyi bir arada bulunduran hem katyonik, hem de anyonik iyonların giderildiği üniteye de karma iyon değiştirici denir. Bu sistemde suyun katyon tutucu ve anyon tutucu kolonlardan sıra ile geçirilmesiyle anında saf su üretimi gerçekleşir. Demineralize ünitesi iki kolondan oluşmaktadır. Birinci kolonda katyonik reçine bulunmakta ve normal yumuşatma prosesinde olduğu gibi pozitif yüklü metal iyonlarını uzaklaştırır. Ancak yumuşatma prosesinden farklı olarak sistem rejenerasyonunu tuz yerine asitle (HCI) yapmakta ve reçineyi sodyum yerine hidrojen iyonları (+H) ile yenilemektedir. Yüklü iyonlar, değişim materyaline yapıştıklarında yükleri kadar hidrojen iyonu bırakılır. Hidrojen iyonlarının artması yüzünden çözeltideki asit miktarı artar. Bu noktada deiyonizasyon prosesinin yarısı tamamlanmıştır. Pozitif yüklü metal iyonları arıtılmakla birlikte çözeltide, hidrojen iyonları ve anyonlar bulunmaktadır. İkinci kolonda ise anyonik reçine bulunmaktadır ve çözeltideki negatif iyonları absorbe etmektedir. Reçine doyduğunda ise (çıkış suyundaki iletkenlik değerinden hemen anlaşılabilir) rejenerasyon işlemi baz (NaOH-Sodyum Hidroksit-%48) ile yapılmaktadır. Burada da rejenerasyon sonucunda hidroksit (OH - ) reçineye bırakılır. Bu durumda çözeltide birinci aşamadan kalan H + ve ikinci aşamada ortaya çıkan OH - iyonları bulunmaktadır. Bunlar birleşerek su molekülü oluştururlar. Sonuç olarak, bu proses sonunda mineralsiz bir su elde edilir. Demineralize su ünitesi iş akım şeması Şekil 65'te verilmiştir. 203

232 Şekil 65. Demineralize Su Ünitesi İş Akış Şeması İki ünitedeki toplam kayıp dikkate alındığında, su arıtma sistemi için yaklaşık 2 x 80 m 3 /saat kapasite yeterli olacaktır. Su arıtma sistemi iki set halinde olacak, bir set çalışırken diğeri yedek olarak bekleyecektir. B-YARDIMCI ÜNİTELER 1. Kömür Hazırlama ve Besleme Sistemi Proje kapsamında kullanılacak olan kömür uluslararası piyasalardan deniz yoluyla proje sahasına getirilecektir. Tesiste start-up (ilk ateşleme) aşamasında yardımcı yakıt kullanılacaktır. Tesiste yardımcı yakıt olarak fuel-oil (25 m 3-30 m 3 ) ya da doğal gaz ( m m 3 ) kullanılacaktır. 2. Kalker Hazırlama ve Besleme Sistemi Tesis kapsamında baca gazından çıkacak olan SO 2 nin tutulması için ıslak kireçtaşı prensibine uygun olarak kullanılacak kireçtaşı miktarı yaklaşık olarak 12 ton/saat ( ton/yıl) tir. Tesiste kullanılacak olan kalker, proje sahasına yaklaşık 23 km mesafededeki ruhsatlı ocak alanlarından kamyonlar vasıtasıyla getirilecektir. 204

233 3. Baca Gazı Kükürt Arıtma Sistemi BGD ünitesi Yapılması planlanan santralde kömürün yakılmasından kaynaklı SO 2 emisyonu meydana gelecektir. Tesiste düşük kükürt içeren yakıt kaynağı kullanılması ile beraber baca gazındaki SO 2 'yi uzaklaştırmak için desülfürizasyon tekniği uygulanacaktır. Desülfürizasyon işleminin temeli; baca gazında bulunan SO 2 nin baca gazı üzerine püskürtülen bir absorban maddeye bağlanarak katı halde ortamdan uzaklaştırılmasıdır. Baca gazının SO 2 'den arındırılması amacıyla 200'ün üzerinde proses geliştirilmiştir. Bu proseslerin bir kısmı ekonomik ve teknik nedenlerle bırakılmış, bir kısmı ise, uygulamaya geçmemiş, araştırma ve geliştirme safhasında olan proseslerdir. Tablo 86'da, dünyada yaygın olarak uygulanmakta olan baca gazı desülfürizasyon prosesleri gösterilmektedir (Wark, K., vd. 1998). Bu prosesler, ıslak-kuru ve aktif maddenin atıldığı-geri kazanıldığı sistemler olmak üzere iki şekilde gruplandırılabilirler. Tablo 86. Yaygın Olarak Uygulanmakta Olan Baca Gazı Desülfürizasyon Prosesleri Proses Aktif Madde Ürün Kireçtaşı CaCO 3 (atılıyor) CaSO 3 / CaSO 4 /CaSO 3 Kireç Ca(OH) 2 (atılıyor) CaSO 4 (atılıyor) Çift Alkali Na 2 SO 3 (Geri Kazanılıyor) CaSO 3 / CaSO 4 Islak Sistemler Sodyum Karbonat Na 2 CO 3 /Na 2 SO 3 (Na 2 CO 3 /Na 2 SO 3 Geri kazanılıyor) CaSO 3 / CaSO 4 Mag-Ox MgO (Geri Kazanılıyor) SO 2 Wellman-Lord Na 2 SO 3 (Geri Kazanılıyor) H 2 SO 4 Kireçtaşı CaCO 3 (atılıyor) CaSO 4 Kuru Sistemler Kireç Ca(OH) 2 (atılıyor) CaSO 4 Trona (Na 2 CO 3 - NaHCO 3 ) (atılıyor) Na 2 SO 4 Püskürtmeli Kurutma Kireç, Kireçtaşı, soda (trona) Kuru CaSO 3 veya NaSO 3 Islak kireçtaşı prosesine dayalı sistemde kükürt tutma verimi %80-%95+'dir (EPA,1998). Planlanan santralde, elektrostatik filtrelerde tozdan arındırılmış olan baca gazı içeriğindeki SO 2 nin tutulup uzaklaştırılması için baca gazı kükürt arıtma sistemi kullanılacaktır. Söz konusu sistemde, baca gazı kalker çözeltisi ile yıkanarak başta SO 2 olmak üzere diğer kirleticilerden arındırılacaktır. Her bir kazanın elektrostatik filtresinden sonra da cebri çekme fanından gelen baca gazı, cebri oksidasyonlu ıslak kireçtaşı işlemi kullanan püskürtme kulesinde desülfürize edilecektir. Islak gaz yıkama kulesinde SO 2, sulandırılmış kireç sütü çözeltisinde neredeyse stokiyometrik olarak ayrılıp, yıkama kulesinde CaSO 3 oluşturur. Yıkama kulesi, yoğuşma noktası sıcaklığına yakın değerlerde (yük durumuna bağlı olarak C arasında) en iyi şekilde çalışmaktadır. 205

234 Baca gazı kükürt arıtma sistemi, genel olarak şu üniteleri içerir: Kalker öğütme, Kalker çözeltisi hazırlama sistemi, Yıkayıcı kule (absorber), Emici madde sirkülasyonu, Vakumlu bant filtreler ve konveyörle alçı taşının kurutulması, Atık tankı. Islak tip baca gazı desülfürizasyon işlemini anlatan genel bir akış diyagramı Şekil 66 da verilmiştir. Şekil 66. Tipik Islak Arıtma Baca Gazı Desülfürizasyon Sistemi Baca gazı kükürt arıtma ve alçıtaşı oluşum reaksiyonları aşağıda verilmiştir. Kalkerin ayrışması: CaCO 3 + CO 2 + H 2 O Ca(HCO 3 ) 2 SO 2 ile reaksiyon: Ca(HCO 3 ) 2 + 2SO 2 Ca(HSO 3 ) 2 + 2CO 2 Oksidasyon: Ca(HSO 3 ) 2 + CaCO 3 + O 2 Alçıtaşı oluşumu: CaSO 4 + 2H 2 O 2CaSO 4 + CO 2 + H 2 O CaSO 4.2H 2 O Net reaksiyon: CaCO 3 + SO 2 + ½ O 2 + 2H 2 O CaSO 4.2H 2 O + CO 2 4. Baca Gazı Azot Oksit Giderme Sistemi Kazana beslenen kömürün içindeki azot ve yanma havasındaki azot gazının yüksek kazan sıcaklığı sebebiyle oluşturduğu NO x bileşiklerinin baca gazından temizlenmesi amacıyla DeNO x (baca gazı azot oksit giderimi) ünitesi kurulacaktır. Yapılması planlanan santralde, düşük NO x brülörü kullanılacaktır. Düşük-NO x brülörleri, yakıt/hava karışımını brülörde ayarlayabilen ve bu sayede brülörde oluşan alevin sıcaklığını ve dolayısıyla NO x 206

235 oluşumunu azaltabilen gelişmiş bir sistemdir. Bu sistem sayesinde kazan çıkışındaki NO x emisyonu, %20-%60 oranında azaltılabilmektedir. Yakıcıdaki azotoksitlerin (NO x ) oluşumu aşağıdaki faktörlerle bağlıdır: Yüksek sıcaklıkta yanma, Fazla oksijen beslemesi, Yanma işlemine giren partiküllerin ortamda uzun süre kalmasıdır. Hava içerisindeki oksijen O 2 (hacim olarak %21) ile azot N 2, yüksek sıcaklık altında reaksiyona girerek azot oksitleri (NO x ) meydana getirir. Endüstriyel emisyonlara (kirliliğin entegre biçimde önlenmesi ve denetlenmesine) ilişkin tarih ve 2010/75/EU Sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Yönergesi Madde 30 (3) kapsamında yakma tesisleri için öngörülen NO x emisyonu limit 150 mg/nm 3 değeri, birincil ve ikincil önlemler sayesinde sağlanabilir. Birincil önlem olarak, uygun yakma teknikleri kullanılarak NO x oluşumu azaltılabilir. İkincil önlemler ise baca gazı içerisindeki azotoksitleri (NO x ), azot ile reaksiyona girecek bir çözelti spreylemesi (amonyak spreylemesi) sayesinde çökeltme metodudur. Yapılması planlanan santralden kaynaklı NO x emisyonlarının düşük düzeyde olmasını sağlamak için kazan yakma tekniği, yanma sıcaklığı ve basıncı uygun şekilde tasarlanmıştır. Bu amaçla düşük-no x brülör olarak isimlendirilen özel tasarlanmış sistemler kullanılacaktır. Ayrıca, baca gazındaki azotoksitlerin giderilmesi için santralde DeNO X (Selective Katalitik Reaksiyon (SCR)) ünitesi kurulacaktır. SCR sisteminde (Bkz. Şekil 67), reaktif olarak kullanılacak sulu amonyak ya da üreden elde edilmiş sulu amonyak çözeltisi baca gazına özel bir teknikle püskürtülecektir. Baca gazıyla karışan amonyak katalizör yatağında baca gazındaki azot oksitleri kimyasal reaksiyonla azota ve su buharına dönüştürerek çevresel etkilerin minimum seviye getirilmesini sağlayacaktır. Şekil 67. Tipik SCR Sistemi 207

236 SCR sisteminde, NO x gazı aşağıdaki reaksiyon zinciri sonucunda azot gazı (N 2 ) ve suya dönüşecektir: Amonyak kullanılması durumunda 2NH 3 + 2NO + ½ O 2 Üre kullanılması durumunda CO (NH 2 ) 2 + 2NO + ½ O 2 2N 2 + 3H 2 O 2N 2 + CO 2 + 2H 2 O Katalizörler hidrokarbonları da ortadan kaldırdığı için SCR, normalde VOC ve PCDD/F leri de (poliklorinatlı dibenzodioksinler) azaltır. Düşük NO x brülörler ile birlikte DeNO x sisteminde NO x giderim verimi %85-95'dir (EPA, 1998). 5. Elektrostatik Filtre Elektrostatik filtre (EF), en basit tanımı ile kömür yakan endüstri kazanlarında yanma sonrası oluşan sıcak gaz içerisindeki tozun tutulmasını sağlayan sistemdir (Bkz. Şekil 68). Şekil 68. Tipik Elektostatik Filtre Sistemi Elektrostatik filtreler, baca gazındaki külü ayırmak için elektrostatik kuvvetleri kullanır. Bir dizi yüksek voltajlı doğru akım tahliye elektrotları topraklama bağlantılı toplama elektrotlarının arasına yerleştirilmiştir. Kül içeren baca gazı bu tahliye ve toplama elektrotlarının arasından geçer. Elektrostatik filtreler iyonik hava temizleyicileri ile aynı prensipte çalışırlar. Uçuşan partiküller, elektrotlar arasındaki iyonik alandan geçerken negatif yük alırlar. Bu yüklü parçacıklar topraklanmış ya da pozitif yüklü elektrotlar tarafından çekilir ve yapışırlar. Elektrotlar üzerinde toplanan kül, elektrotların belirli aralıklarla silkelenmesi sonucu elektro filtre altındaki kül bunkerlerine dökülmektedir. Kül bunkerlerinde biriken kül, genel olarak, basınçlı hava (pnömatik olarak) ile kül silosuna taşınacaktır. Elektrostatik filtreler hava ısıtıcıları ile cebri çekme fanları arasına yerleştirilecektir. Böylece baca gazının içerdiği uçucu küllerin, gaz kanalları ve fan kanatlarında oluşturabileceği aşınmalar da önlenebilecektir. Elektrostatik filtreler düşük basınç kayıplarında küçük tanecik boyutları için yüksek verime sahiptirler. Elektrostatik filtrelerde tutulabilen kül oranı baca gazı oranı ile orantılıdır. Bu hız 1-3 m/s dolaylarında olmalıdır. 208

237 Elektrostatik filtrelerdeki çekiş kayıpları yalnızca 2-4 mmss'dir. Ayrıca bu metotla tutulabilen kül oranı %99 un üzerine çıkabilmektedir (EPA, 1998). 6. Baca Planlanan tesis kapsamında bir adet 180 m uzunluğunda baca tesis edilecektir. Baca kılıfı içinde 2 adet ayrı 7 m çapında duman kanalı olacaktır. 7. Kontrol Sistemleri Kontrol sistemi, kazan, türbin jeneratör ünitelerinin yardımcı sistemleriyle beraber güvenli ve verimli bir şekilde çalışmasına imkân sağlayacaktır. Bu sistem, maksimum emre amadelik, güvenilirlik, işletme ve bakım kolaylığı ve büyütülebilirlik kriterlerine göre tasarlanacaktır. Kül boşaltma, kondensat son arıtma ve kömür hazırlık tesisleri gibi santralin genel yardımcı sistemleri, ayrı sistem üzerinden kontrol edilecektir. Santral, merkez kontrol odasından kontrol edilecektir. Merkez kontrol odasında, ünitenin merkezi görüntüleme kontrolü ve entegre operasyon yönetimi (analog değer arşivleri, alarm ve operasyon logları vb.) gerçekleştirilecektir. Merkez kontrol odasında, gerekli bilgileri operatöre verimli ve anlamlı şekilde vermek için bir operatör arayüz alanı olacaktır. Söz konusu odada santral ekipmanlarını görüntülemek ve denetlemek için monitörler olacaktır. 8. Atıksu Arıtma Sistemi Proje kapsamında meydana gelecek atıksuların kaynağı aşağıda listelenmiştir: İşletme aşamasında çalışacak personelden kaynaklı evsel nitelikli atıksu, Desanilasyon ünitesinden kaynaklı atıksu, Kazan blöf suları, Demineralize su sisteminde rejenerasyon işleminden kaynaklı atıksu, Yıkama suları (Hava ısıtıcıları ve luvo yıkama suları), Baca gazı kükürt arıtma sisteminden kaynaklı atıksular, Filtre geri yıkama suları, Proseslerden kaynaklı yağlı atıksu, Su analizlerinden kaynaklı atıksu, Diğer proseslerden (kondensat son arıtma, diğer kapalı çevrim soğutma suları) Proje kapsamında oluşacak atıksular içn proje kapsamında atıksu arıtma tesisi inşa edilecek olup, santralden kaynaklı tüm atıksular arıtıldıktan sonra alıcı ortama deşarj edilecektir. Projeden kaynaklı atıksu miktarları ve bertaraf yöntemleri ile ilgili detaylı bilgiler Bölüm V.2.5 te sunulmuştur. 9. Kömür Tedarik Sistemi Santralde yakıt olarak ithal kömür kullanılması planlanmaktadır. Santralde üretim faaliyetleri sırasında her bir ünitede 191 ton/saat olmak üzere toplam 382 ton/saat ( ton/yıl) kömür tüketilecektir. Kullanılacak ithal kömür, uluslararası pazarlardan (Güney Amerika, Güney Afrika ve Avustralya) temin edilecek olup, sahaya deniz yolu ile getirilecektir. 209

238 Santral sahasına getirilecek kömür için kıtalar arası seyredebilen DWT DWT kapasiteli kuru yük gemileri kullanılacaktır. Kıyıdan yaklaşık 2,5-3,0 km açıkta planlanan yüzer platforma yanaşacak olan gemilerden alınan kömür, mavnalar yardımıyla m uzunluğundaki iskeleye nakledilecektir. İskeleye nakledilen kömür, daha sonra 3 m genişliğinde ve m uzunluğundaki kapalı bant konveyörler aracılığı ile santral sahası sınırları içerisindeki kömür stok alanına taşınacaktır. Dünyanın değişik ülkelerinden ithal edilecek kömürlerin alt ısıl değerleri birbirinden farklı olmakla beraber, kömür ithalatı, tarih ve B.18.0.ÇYG /619 sayılı Genelge deki Termik Santraller İçin İthal Taşkömürü Limit Değerleri ne göre yapılacaktır. Yapılması önerilen santralde kullanılacak olan kömürün alt ısıl değeri kcal/kg kcal/kg olacaktır. Kapalı bant konveyörler ile kömür stok alanına nakledilen kömürler, kazana gönderilmeden önce kırıcıdan geçirilerek değirmene gönderilecek ve daha sonra yakılmak üzere kazana beslenecek ve son olarak kazanda yanma işlemine tabii tutulacaktır. 10. Kül Nakil Sistemi Yanan kömür, yanma odasının altındaki, içi su dolu hazneye (cüruf teknesi) düşer. Bu cüruf teknesi (kül soğutma teknesi), taban külünü hazneden alarak ıslak kül bunkerine taşımaktadır. Daha küçük tane boyutuna sahip küller (uçucu kül) ise elektrostatik filtrelerde tutulduktan sonra yine pnömatik olarak taşınarak kül silolarında toplanacaktır. Planlanan projede, 4,6 ton/saat kazan altı külü, 41,2 ton/saat uçucu kül olmak üzere toplam 45,8 ton/saat kül oluşması beklenmektedir. Toplanan kül, kül depolama sahasına taşınırken herhangi bir tozumaya neden olmaması için, kül bandına alınmadan önce ağırlıkça %10-%15 oranında suyla nemlendirilecektir. Bu amaçla, kullanılacak suyun büyük bir bölümü tesite arıtılmış atıksuların toplandığı havuzdan karşılanacaktır. Santralde kül bunkerlerinden toplanan ve yukarıda tanımlandığı şekilde nemlendirilen küller, tamamen kapalı bant konveyörlerle kül depolama sahasına taşınacaktır. Bahsi geçen önlemler nedeniyle külün, kül depolama sahasına taşınması sırasında tozuma ve kaçak olmayacaktır. Yatak külü, kazandaki basınca göre yanma odasının tabanındaki oyuktan otomatik olarak deşarj edilecektir. Yatak külü sistemi her kazanda kül soğutucu ve her bir kül soğutucuda yatay valfle donatılmış olacaktır. 11. Şalt Sahası Yapılması planlanan santralin işletilmesiyle birlikte yıllık üretilecek brüt enerji miktarı GWh/yıl mertebesinde olacaktır. Üretilecek elektrik enerjisi, transformatörler yardımıyla gerilimin ayarlanması için şalt sahasına iletilecektir. Şalt sahasında gerilimi ayarlanan elektrik enerjisi iletim hattına bağlanacaktır. HTES ile üretilecek elektrik enerjisi, bir taraftan 2 km mesafedeki Sugözü şalt tesisine, diğer taraftan da yaklaşık 500 m mesafedeki Sedef 2 şalt tesisine bağlanacak ve ulusal şebeke ile irtibatlandırılacaktır (Bkz. Ek 1). Santralde, 380 kv Gaz İzoleli Şalt Sahası (GIS), santral sahasında kurulup, transfer noktasında çift bara düzenlemesi olacak ve aşağıdaki şalt besleyicileri besleyecektir: 210

239 Yüksek akım hattı besleyicisi 2 Transformatör besleyici (arttırıcı transformatörler için) 1 Bas bağlantısı besleyici GIS binasındaki her HV besleyici için birer adet lokal kontrol hücresi olacaktır. İletim hattı GIS e kablolarla bağlanacaktır. İlgili hat GIS binasının çıkışına gerekli izolasyon yapılarak bağlanacaktır. İzolasyondan sonra uygun bir yüksek gerilim bağlantısı için sisteme dalgalanma önleyiciler ilave edilecektir. Şalt sahasında koruma amaçlı şu koruma röleleri uygulanacaktır: tiptedir) korumalı Numerik bara koruma rölesi, Her hat için birbirinden ayrı iki koruma rölesi (çeşitlik yaratmak amacıyla farklı Transformatör besleyici koruma röleleri, aşırı akım ve transformatör diferansiyeli V.2.2 Proje Ünitelerinde Üretilecek Mal ve/veya Hizmetler, Nihai ve Yan Ürünlerin Üretim Miktarları, Nerelere, Ne Kadar ve Nasıl Pazarlanacakları, Üretilecek Hizmetlerin Nerelere, Nasıl ve Ne Kadar Nüfusa ve/veya Alana Sunulacağı Yapılması planlanan proje kapsamındaki ana ürün elektrik enerjisidir. Santralde, yılda GWh elektrik enerjisi üretilecektir. HTES ile üretilecek elektrik enerjisi, bir taraftan 2 km mesafedeki Sugözü şalt tesisine, diğer taraftan da yaklaşık 500 m mesafedeki Sedef 2 şalt tesisine bağlanacak ve ulusal şebeke ile irtibatlandırılacaktır (Bkz. Ek 1). Santralin işletilmesi sırasında yan ürün olarak nitelendirilebilecek ürünler; kül ve alçıtaşıdır. Termik santralde kömürün yanmasından kaynaklı kazan altı külü ve uçucu kül meydana gelecektir. Kömürün yanması sonucunda oluşan uçucu kül ve kazan altı külü, çimento, hazır beton, briket, ateş tuğlası ve sanayi gibi değişik sektörlerde kullanılabilmektedir. Bu bağlamda santralden kaynaklı küllerin geri dönüşümü sağlanmaya çalışılacak olup; yanma sonucunda oluşan külün; bahsedilen konularda kullanılmak üzere ilgili sektörlere satışı yapılacaktır. Ayrıca yatırımcı firma tarafından planlamakta olan Trabzon Vakfıkebir Çimento Fabrikası işletmeye geçtikten sonra deniz yolu ile küllerin çimento fabrikasına gönderilmesi de planlanmaktadır. Santralden kaynaklı küllerin satışının yapılmasından sonra arta kalan külün olması durumunda ve acil/beklenmedik durumlarda kül ve alçıtaşı tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürülüğe giren Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik hükümlerine göre dizayn edilecek olan kül depolama sahasında depolanacaktır. Termik santralde kömürün yanmasından kaynaklı 45,8 ton/saat ( ton/yıl, en kötü dizayn kömürüne göre kömürün kül oranı %12 kabul edilmiştir) yatak külü-uçucu kül meydana geleceği öngörülmektedir. Baca gazı kükürt arıtma sisteminde kalkerin kullanılmasından sonra meydana gelecek alçıtaşı miktarı 25 ton/saat ( ton/yıl) tir. Söz konusu alçıtaşı, susuzlaştırılarak alçıpan üretimi yapan fabrikalara değerlendirmek üzere satışı planlanmaktadır. 211

240 V.2.3 Proje Ünitelerinde Kullanılacak Suyun Hangi Prosesler Için Ne Miktarlarda Kullanılacağı, Nereden, Nasıl Temin Edileceği, Suya Uygulanacak Ön Işlemler (Arıtma Birimleri Ile Katma-Besleme Suyu Olarak Katılacağı Birimleri Kapsayan), Su Hazırlama Ana Akım Şeması Su Kullanım Miktarları Proje kapsamında; Personel içme-kullanma suyu, Soğutma suyu (Kondenser ve yardımcı sistem soğutma suları), Kazan katma (besleme) suyu (demineralize su), Servis suyu-yıkama suları (hava ısıtıcıları ve luvo yıkama suları), Yangın suyu, BGD Tesisin İçin Proses Suyu, Kül nemlendirme su kullanımı söz konusudur. Personel içme-kullanma suyu miktarı İşletme aşamasında çalışacak personelden kaynaklı su tüketim miktarı, kişi başına günlük ortalama su tüketimi 242 litre kabulü ile aşağıdaki gibi hesaplanmıştır. Çalışan sayısı : 550 kişi Birim katı atık miktarı : 242 litre/kişi/gün Su tüketim miktarı : 550 x 242= 133,1 m 3 /gün'dür. Personel içme suyu ihtiyacı damacanalarla ve/veya tankerlerle temin edilecektir. İnşaat aşamasındaki içme ve kullanma suyu, T.C. Sağlık Bakanlığı nın tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik ve tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik hükümlerine uyularak temin edilecektir. Söz konusu yönetmelikte belirtilen periyotlarda denetim ve izlemeler yapılacak, sular, Adana Halk Sağlığı İl Müdürlüğü nce verilen Tankerlerle Su Taşıma İzin Belgesi bulunan firmalar vasıtasıyla taşınacaktır. İşletme aşamasında personelin kullanma suyu ihtiyacı ise desalinasyon işleminden geçirilmiş deniz suyundan temin edilecektir. Soğutma suyu Termik santral için tek geçişli soğutma sistemi kullanılacaktır. Santralde kondenser soğutma suyu ihtiyacı iki ünite için yaklaşık m³/saat olarak öngörülmektedir. Yardımcı ünitelerin soğutma suyu ihtiyacı ise m³/saat olarak öngörülmektedir. Soğutma suyu denizden temin edilecektir. Denizden alınan su elektroklorlama ünitesinden geçirilerek soğutmada kullanılacaktır. Kazan katma (besleme) suyu (demineralize su) Kazanda buhar üretimi için kapalı sistemde kullanılmak üzere demineralize su kullanılacaktır. Söz konusu su, desalinasyon ünitesinde tuzsuzlaştırma işlemine tabi tutulduktan sonra demineralizasyon ünitesine alınacaktır. Demineralizasyon ünitesinde 2 x 52 m 3 /saat lik su kazan besleme suyu (demi suyu), 2 x 28 m 3 /saat lik kısmı da kapalı çevrim 212

241 soğutma suları için katma suyu, kondenat son arıtma, kazan ön ısıtıcı kurum üfleyici kaybı ve diğer kullanımlar için kullanılacaktır (Bkz. Tablo 87). Tablo 87. Demineralizasyon Suyunu Kullanacak Üniteler ve Tüketim Miktarları Ünite Su/Buhar çevrim kayıpları için ilave Kapalı yardımcı soğutma suyu Rejenerasyon Kondensat son arıtma Diğer Toplam Tüketim Miktarı 2 x 52 m 3 /saat 2 x 5 m 3 /saat 2 x 15 m 3 /saat 2 x 1 m 3 /saat 2 x 7 m 3 /saat 2 x 28 m 3 /saat Servis suyu-yıkama suları (hava ısıtıcıları ve luvo yıkama suları) Santralde baca gazının ısı enerjisinden, yakma havasının ısıtılması amacıyla yararlanılmakta olup, bu işlem, baca gazı kanallarına elektrostatik filtrelerden önce yerleştirilen hava on ısıtıcıları (Luvo) aracılığıyla gerçekleştirilmektedir. Yanma gazlarının içinde bulunan uçucu kül nedeniyle zamanla kirlenen ısıtıcıların zaman zaman su ile yıkanarak temizlenmesi gerekmektedir. Yıkama seyreltik NaOH ile gerçekleştirilecektir. Hava ısıtıcıları, yılda bir ya da iki kez yıkanacaktır. Santral servis suyu ve yıkama suları Desalinasyon ünitesinden temin edilecek olup, servis suyu miktarı 100 m 3 /saat'dir. Yangın suyu Santralde yangın söndürme amacıyla yangın su deposu olacaktır. Yangın su deposu hacmi m³ olacaktır. Yangın suyu denizden temin edilecektir. Baca gazı kükürt arıtma sistemi için gerekli olan su Santralde baca gazı kükürt arıtma sisteminde kireç sütü çözeltisi hazırlamak için her bir ünitede 120 m 3 /saat olmak üzere toplam 240 m 3 /saat su tüketimi söz konusudur. Baca gazı kükürt arıtma sisteminde kullanılacak su, ön arıtma ünitesinden kaynaklı filtre geri yıkama suları (2 x 30 m 3 /saat) ve kazan blöf soğutma sularından (2 x 90 m 3 /saat))karşılanacaktır. Kül nemlendirme suyu Santralde kül nemlendirme için kullanılacak sular, arıtılmış atıksuların toplandığı arıtılmış atıksu toplama havuzundan karşılanacaktır. Arıtılmış atıksu toplama havuzuna gelen suların kaynağı; paket atıksu arıtma tesisininden kaynaklanan arıtılmış sular, baca gazı atıksu arıtma tesisinden kaynaklanan arıtılmış sular ve nötralizasyon havuzundan (yağlı atıksuların, laboratuvar sularının, rejenerasyon sularının toplandığı havuz) gelen sulardır. Santralde hangi ünitelerde ne miktarlarda su kullanılacağı Tablo 88 de özet olarak sunulmuştur. 213

242 Tablo 88. Kullanılacak Su Miktarları Kullanim Amacı Miktar Temin Şekli Personel İçme Suyu - Hazır Damacana ve/veya Tankerler Personel Kullanma Suyu 10 m 3 /saat Desalinasyon Ünitesi Soğutma Suyu (kondenser + yardımcı soğutma suları) m 3 /saat Deniz Kazan Besleme Suyu ve Diğer Demi suyu tüketimi ı + 2 x 80 Demineralizayon Ünitesi Rejenerajyon Servis-Yıkama Suyu 100 m 3 /saat Desalinasyon Ünitesi Yangın Suyu (yangın suyu deposu) Baca Gazı Kükürt Arıtma Sistemi 3 Ham Su Depolama Havuzu (İhtiyaç m döneminde) Desalinasyon Ünitesi ve 240 m 3 /saat Desanilasyon ile Demineralizasyon Ünitesi Atıksuları, Blöf Suları Kül Nemlendirme - Arıtılmış Atıksu Toplama Havuzu Tablo 88'den de görüleceği üzere santral için ihtiyaç duyulan tüm proses suları denizden temin edilecektir. Santralde ihtiyaç duyulacak kondenser ve yardımcı soğutma suyu miktarı yaklaşık m 3 /saat olup, denizden alınan su elektroklorlama ünitesinden geçirilerek direk soğutmada kullanılacaktır. Planlanan proje için ihtiyaç duyulan diğer proses suları için (soğutma suyu hariç) denizden çekilecek su miktarı 640 m 3 /saat'tir. Ön arıtmadan geçirilen sular, daha sonra desalinasyon (tuzsuzlaştırma) ünitesinden geçirilerek toplam çözünmemiş madde değeri 10 ppm den daha düşük arıtılmamış su üretilecektir. Desalinasyon ünitesinde arıtılan (tuzsuzlaştırılan) deniz suyu daha sonra deminezalize su ünitesinde tekrar arıtılarak saf su (demi su) elde edilecektir. Yapılması planlanan tesise ait su kütle diyagramı Şekil 69 da sunulmuştur. 214

243 Denize Derin Deşarj Dengeleme Havuzu m 3 /saat Filtre Geri Yıkama Suyu Filtre Geri Yıkama / Konsantre Deniz Suyu 2 x 123 m 3 /saat 2 x 30 m 3 /saat 2 x 115 m 3 /saat Kayıp 2 x 5 m 3 /saat BGD BGD Atıksu Arıtma 2 x 5 m 3 /saat 2 x 49 m 3 /saat Soğutma Suyu m 3 /saat Denizden Su Temini m 3 /saat 2 x 320 m 3 /saat 2 x 5 m 3 /saat Konsantre Deniz Suyu 2 x 148 m 3 /saat Ham Su Tankı Ön Arıtma Desanilasyon 2 x x 315 m 3 /saat m 3 /saat 2 x 5 m 3 /saat Personel Kullanma Suyu 2 x 5 m 3 /saat Personel Kaynaklı Evsel Nitelikli Atıksu 2 x 5 m 3 /saat 2x 82 m 3 /saat 2x 80 m 3 /saat Blöf Suyu Soğuma 2 x 90 m 3 /saat 2 x 44 m 3 /saat Demineralizasyon 2 x 52 m 3 /saat 2 x 1 m 3 /saat 2 x 5 m 3 /saat 2 x 7 m 3 /saat Blöf 2 x 52 m 3 /saat Kazan Besleme Suyu Kondensat Son Arıtma Kapalı Çevrim Soğutma Suyu Besleme 2 x 28 m 3 /saat Laboratuar Atıksuyu Yağlı Atıksular 2 x 5 m 3 /saat Nötralizasyon 2 x 1 m 3 /saat 2 x 6 m 3 /saat 2 x 34 m 3 /saat 2 x 49 m 3 /saat Arıtılmış Atıksu Toplama Havuzu Kül Nemlendirme Diğer Paket Atıksu Arıtma Tesisi 2 x 15 m 3 /saat Rejenerasyon 2 x 5 m 3 /saat Şekil 69. Santral Su Kütle Akış Diyagramı 215

244 V.2.4 Soğutma Sistemine Ilişkin Bilgiler, Soğutma Suyu Akım Şeması, Kullanılacak Kimyasal Maddeler ve Miktarları, Soğutma Suyunun Deşarj Edileceği Hat ve Ortam, Termal Modelleme Çalışması, Modelleme Çalışmasında Kullanılan Yöntem, Modelin Tanımı, Deşarj Edilecek Ortama Olan Etkileri ve Alınacak Önlemler, Mevcut Su Kalitesine Ilişkin Analiz Sonucunun Rapora Eklenmesi, Soğutma Sisteminde Aylar Bazında Giriş Çıkış Su Sıcaklık Farklarının Belirlenmesi Soğutma Suyu Sistemi Proje kapsamında kullanılacak olan soğutma suyu, denizden temin edilecektir. Denizden temin edilen soğutma suyu, buhar türbinlerindeki düşük basınçlı buharı yoğuşturarak tekrar kazana döndürülmesi için gereklidir. Planlanan tesiste tek geçişli kapalı devre soğutma suyu sistemi kullanılacaktır. Soğutma suyunun denizden temin edilmesi sualma yapısı marifetiyle sağlanacaktır. Sualma yapısı m uzunluğundadır. Santralde kullanılacak suyun; m 3 /saat lik kısmı kondenserlerde, m 3 /saat lik kısmı kapalı çevrim soğutma suyu sisteminde, 240 m 3 /saat lik kısmı baca gazı kükürt arıtma sisteminde, 640 m 3 /saat lik kısmı ise ön arıtma sisteminde kullanılacaktır. Yapılması planlanan tesise ait su kütle diyagramı bir önceki bölümde Şekil 69 da sunulmuştur. Soğutma Suyu Sisteminde Kullanılacak Olan Kimyasallar Sistemde kullanılacak olan soğutma suyu, denizden alınarak deşarj yapıları vasıtasıyla tekrar denize verilecektir. Denize deşarj edilen soğutma suyu içerisinde kimyasal madde olarak sadece klor kullanılacaktır. Soğutma sisteminde kimyasal madde kullanımının amacı, söz konusu sistemde (borularda) mikroorganizma üremesini engellemek ve boru sistemine herhangi bir sucul canlının girişini önlemektir. Soğutma Suyunun Deşarj Edileceği Ortamın Özellikleri Proje kapsamında denizden temin edilen soğutma suyu, sistem içerisinde kullanıldıktan sonra tekrar denize deşarj edilecektir. Soğutma suyunun deşarj edileceği ortamın oşinografik ve hidrografik özellikleri, sıcaklık ve akıntı sirkülasyonu, deniz tabanı sediment dağılımı vb. bilgiler, detaylı olarak Bölüm IV.2.7 de sunulmuştur. Termal Deşarj Modellemesi Proje kapsamında hazırlanan Termal Deşarj Modellemesi Ek 12 de sunulmuştur. Söz konusu raporda soğutma suyu sistemi işletme koşulları ve mevcut yasal mevzuatlara uygun olarak deşarj difüzörleri için ön tasarım yapılmış, tasarlanan difüzörlerin yakın alan karışım modellemeleri yapılarak seyrelme özellikleri mevzuata uygunluk açısından değerlendirilmiş ve deşarjın bölgede mevcut olan veya yapımı planlanan diğer deşarjlar da dikkate alınarak ilave etkiyi gösterecek şekilde uzak alan yayılım modellemesi gerçekleştirilmiştir. Deşarj derinliği seçimi İnşası planlanan santralde enerji üretimi sırasında açığa çıkan atık ısının temassız açık devre deniz suyu soğutma sistemi ile uzaklaştırılması planlanmaktadır. Buna göre, denizden uygun bir derinlikten alınacak olan deniz suyu pompalar ile kondenserlere basılacak, burada ısı eşanjörleri vasıtasıyla sistemdeki atık ısı deniz suyuna aktarılacak ve sıcaklığı artmış olan deniz suyu deşarj boruları ve difüzörler vasıtası ile uygun bir şekilde denize deşarj edilecektir. Proje kapsamında kullanılacak olan soğutma suyu miktarı

245 m 3 /saat olarak öngörülmektedir. Proje kapsamında tesis edilecek kondenserin çıkışında, soğutma suyunun sıcaklığı, denizden alınan suyun sıcaklığından 7 C daha fazla olacaktır. Deşarj sisteminin difüzörlerinin ön tasarımı, Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği nde (SKKY) Tablo 23 te sunulmuş olan sıcaklık kriteri baz alınarak yapılmıştır. SKKY Tablo 23 te denize deşarj edilecek olan atıksular ile ilgili kriterlere yer verilmektedir. İçerisine herhangi bir kirletici madde karışmayan, soğutma amacıyla denizden alınıp, sadece sıcaklığı artmış olarak denize geri verilen termal deşarjları için SKKY Tablo 23 ün sıcaklık kriteri temel tasarım parametrelerini ortaya koymaktadır. Buna göre, tasarlanacak olan sistemin Haziran ile Eylül ayıları arasındaki yaz döneminde, deşarj edildikten sonra uğrayacağı ilk seyrelme sonucunda (yakın alan karışımı) ortam sıcaklığını 1 C den daha fazla değiştirmemesi gerekmektedir. Diğer aylarda ise bu değerin 2 C olmasına müsaade edilmektedir. Özel bir durum olarak, soğutma amacıyla kullanılan deniz suyunun doğal sıcaklığının 28 C den daha sıcak olduğu durumlarda deşarj edilen sularda 35 C maksimum sıcaklık limiti aranmamakta ve deşarj sonrasında ortam sıcaklığında 3 C ye kadar değişimlere yol açmasına müsaade edilmektedir. Proje bölgesi Akdeniz de yer aldığından yaz aylarında deniz suyu sıcaklıkları 28 C nin üzerine çıkabilmektedir ve SKKY Tablo 23 te belirtilen özel durumun uygulanması gerekeceği koşulların görülmesi beklenmektedir. Tesisin soğutma suyu deşarj sisteminin ve difüzörlerin tasarlanmasında yukarıda özetle açıklanan koşullardan en düşük değer olan 1 C kriteri dikkate alınmıştır. SKKY gereğince farklı mevsimsel koşullarda seyrelme sonucunda ulaşılan sıcaklık farkları değerlerinde bir miktar esneklik olmasına rağmen, bu projedeki gibi büyük miktarlarda soğutma sularının denize deşarj edildiği sistemlerin performansları mevsimsel koşullara bağlı olarak çok fazla değişmemektedir. Bu nedenle, sistemin tasarlanmasında tüm mevsimsel koşullarda, deşarj sonrasında oluşan yakın alan karışımının sonucunda 1 C den daha düşük sıcaklık farkı sağlanması hedeflenmiştir. Planlanan proje sahasının güneybatı tarafındaki komşu alanında, yakın mesafede Sedef Termik Santrali soğutma suyu deşarjı planlanmaktadır. Henüz planlama aşamasında olan bu projede, toplamda 30 m 3 /s debisi olan soğutma suyu kıyıdan yaklaşık m mesafede, 10 m su derinliğinden başlayan, toplam boyu 300 m olan ve açık deniz tarafındaki ucu yaklaşık 13 m su derinliğinde olan difüzörler ile denize deşarj edilecektir. Hunutlu Termik Santrali soğutma sularının deşarj yeri ve derinliği belirlenirken oldukça yakında yer alması planlanan Sedef Termik Santrali soğutma suyu deşarjı ile çakışmayacak şekilde bir seçim yapılmıştır. Bu bağlamda Hunutlu Termik Santral projesi deşarjı 15 su derinliğinden başlayarak toplam uzunluğu 450 m olan difüzörler ile yapılacaktır. Difüzör ön tasarımı Hunutlu Termik Santrali, deşarj sisteminin difüzörlerinin, kıyıda oluşabilecek bir ısı birikmesini en aza indirmek amacıyla yukarıda açıklandığı üzere Sedef Termik Santrali deşarj derinliğinden daha derin bir noktada başlaması öngörülmüştür. Bu bağlamda, deşarj hatlarının difüzörleri 15 m ile 23 m su derinlikleri arasında yerleştirileceklerdir. Gerekli toplam difüzör boyu ise yaklaşık 450 m olarak öngörülmektedir. Yapılan hidrolik hesaplamalar sonucunda, deşarj edilecek olan soğutma suyu 4 veya 5 ayrı boru hattı ile taşınacak, her bir boru hattının ucunda birer difüzör olacak şekilde planlanmıştır. Difüzör deliklerinin etkin bir seyrelme sağlayabilmesi, bununla birlikte hidrolik açıdan sistemde aşırı yük kaybına yol açmamaları için deliklerden çıkan jet hızlarının 3 m/s civarında olması hedeflenmiştir. Bu kriterler göz önüne alınarak yapılan hidrolik hesaplamalarda, difüzörlerde kullanılabilecek olan farklı delik çapı alternatifleri belirlenmiştir. 217

246 Difüzörlerdeki delik çapları küçüldükçe sağlayacakları seyrelmeler artmakta, buna bağlı olarak sisteme getirecekleri hidrolik yük de artmaktadır. Bu nedenle difüzör delik çaplarının seçiminde hidrolik yük ve seyrelme performası açısından bir optimizasyon yapılması gerekmektedir. Delik çaplarının seçiminde delikler arasında girişim olmamasının sağlanmasına da dikkat edilmesi gerekmektedir. Yüzeye kadar yükselen atıksu deşarjlarında, deliklerden çıkan sıcak su jetleri arasında girişim olmaması için, delikler arasındaki mesafenin en az su derinliğinin üçte biri kadar olması gerekmektedir (Öztürk, İ., 2011). Deşarj derinliğinin 15 ile 23 m arasında olduğu düşünüldüğünde, delikler arasındaki mesafenin de en azından 5 m ile 7,7 m arasında olması gerektiği görülmektedir. Difüzör sisteminde gerekli seyrelmelerin sağlanabilmesi için derinliğe göre değişecek şekilde, Tablo 89 da özetlenen delik çapları seçilmiştir. Tablo 89. Farklı Delik Çapları İçin Gerekli Delik Sayısı ve Delikler Arası Mesafeler Deşarj Derinliği Difüzör Delik Çapı (cm) Delikler Arası Minimum Mesafe (m) , , , , , , , ,33 Buna göre öngörülen difüzör sistemi 15 m su derinliğinden başlayarak yaklaşık 450 m toplam boy ile 23 m su derinliğinde bitecektir. Proje kapsamında deşarj edilecek olan atıksuların deşarj bölgesine taşınması için kaç adet boru kullanılacağı henüz belli değildir. Yapılan hidrolik değerlendirmelerin sonucunda 4 adet mm çaplı veya 5 adet mm çaplı borular kullanılabilecektir. Boru çapları ve adedi, seyrelme hesaplarını etkilememektedir. Ancak boru sayısı aynı zamanda kullanılacak olan difüzör sayısını da değiştireceğinden yukarıda açıklanan derinliğe bağlı olarak verilmiş olan delik çapları ve adetlerinin difüzörler üzerinde ne şekilde paylaştırılacağı değişebilecektir. Ancak her durumda, boru sayısı ve çapından bağımsız olarak, difüzör delikleri derinliğe bağlı olarak değişen delik çaplarına ve delikler arası mesafeye uygun olarak dağıtıldığı sürece sistem hesaplamalarda öngörülen seyrelmeyi sağlayabilecektir. Deşarj edilen su jetlerinin tabanda oyulmalara neden olmaması için difüzör deliklerinin deniz tabanından 1 m yukarıda ve yatayla 10 0 lik açı yapacak şekilde yukarı doğru dönük olmaları öngörülmektedir. Şekil 70 te temsili bir difüzör yapısının CORMIX programının görselleştirme arayüzü olan Cor-Spy modülünde oluşturulmuş olan temsili görünümleri verilmiştir. 218

247 Şekil 70. Temsili Difüzör Yapısı Seyrelme hesapları ve yakın alan karışım modellemesi Seyrelme hesaplamaları ve yakın alan karışım modellemesi için CORMIX yazılımı kullanılmıştır. CORMIX, Amerika Birleşik Devletleri Çevre Koruma Ajansı (United States Environmental Protection Agency-USEPA) tarafından desteklenen, sürekli noktasal atıksu deşarjlarının karışım bölgelerinin modellenmesi ve bu deşarjlardan kaynaklanan çevresel etkilerin belirlenmesinde karar verici unsurları desteklenmesi amacıyla geliştirilen ve kullanılan bir modeldir. Sistem sınır etkileşimlerine ağırlık vererek kararlı hal karışım karakterini ve jet bulut geometrisini öngörmektedir. CORMIX metodolojisi tek çıkışlı boru veya çok delikli difüzörler ile deniz tabanından ya da su yüzeyinden yapılan deşarjları modellemek için gerekli sistemleri barındırmaktadır. CORMIX ile korunabilen veya korunamayan kirleticiler içeren atıksular, termal atıksular, yoğunsu (Brine) atıksuları ve askıda katı madde içeren atıksuların deşarjları modellenebilmektedir. Seyrelme hesaplamaları ve yakın alan karışım modellenmesinde yapılması planlanan difüzörün bir deliğinden çıkan termal atıksu jetinin tekil olarak modellenmesi uygun görülmüştür. Literatürde verilmiş olan ve CORMIX ve benzeri modellerin kullandıkları seyrelme hesap yöntemleri tekil jetler için tanımlanmışlardır. CORMIX çok delikli difüzörlerden yapılan deşarjları da modelleyebilmektedir ancak bu tarz modellemelerde atıksuyun difüzör boyunca sürekli ve tekil bir yarık şeklindeki açıklıktan alıcı ortama verildiği kabul edilmektedir. Bu tarz bir modelleme toplam bulut genişliğinin ve bulut yayılmasının ön plana çıktığı uzak alan taşınım modellemesi için önem kazanmaktadır. Ancak bu çalışma kapsamında istenilen yakın alan modellemesi ve birinci seyrelme hesaplamalarında tekil bir jet üzerinden hesaplamaların yapılması daha doğru sonuçlar sağlamaktadır. 219

248 Seyrelme hesaplarında planlanan deşarj sistemi için, her derinlik aralığındaki delik özellikleri için seyrelme hesapları yapılmıştır. Hesaplamalarda belirtilen derinlik aralığının sığ tarafta kalan değeri kullanılmıştır, derinlik arttıkça aynı delik özellikleri için seyrelmeler de artacağından bu yaklaşımla güvenli tarafta kalınması hedeflenmiştir. Termal Deşarj Modelleme Raporu nda farklı derinliklerde yapılan deşarjlarda, difüzörden çıkan jetin ortam sıcaklığı ile arasındaki fark, sıcaksu jetinin uğradığı seyrelme ve konsantrasyon değişimleri irdelenmiştir. Yapılan seyrelme hesaplamalarının sonucunda, farklı deşarj derinlikleri için elde edilen seyrelme değerleri ve bu seyrelme sonrası oluşan sıcaklık farkları Tablo 90 da sunulmaktadır. Tablo 90. Seyrelme Hesaplamaları Sonucunda Elde Edilen Seyrelme Ve Sıcaklık Farkı Değerleri İlk Seyrelme sonrası Derinlik Delik Çapı (cm) Sağlanan İlk Seyrelme oluşan sıcaklık artışı ( C) ,8 0, ,3 0, ,8 0, ,3 0, ,6 0, ,9 0, ,8 0, ,9 0,35 Soğutma suyu deşarjı uzak alan yayılım modellemesi Deşarj edilen sıcak su bulutu yakın alanda uğradığı karışım ve seyrelme sonrasında kendi bünyesindeki kinetik ve potansiyel enerjisini kullanarak sağladığı yakın alan karışımı ve seyrelmeleri (1. Seyrelme) sonrasında deniz yüzeyinde veya belirli bir derinlikte bir bulut oluşturacaktır. Oluşan bu bulut ortam akıntıları ile taşınacak ve bu taşınım sırasında çeşitli etkenler altında seyrelmeye devam edecektir (2. ve 3. Seyrelmeler). Soğutma suyu deşarjları söz konusu olduğunda halihazırdaki yasal mevzuat sadece ilk seyrelme sonrasındaki sıcaklık artışı hakkında bir sınırlama getirmektedir, ancak deşarj bölgesinde diğer santrallere ait deşarjlar olması durumunda bu deşarjların birbirleri ile eklenik olarak yaratacakları sıcaklık artışı da önem taşıyacaktır. Ayrıca deşarj bölgesindeki coğrafi özellikler nedeniyle yapılan deşarj bulutunun akıntılarla taşınarak koy, lagün vb. bölgelerde birikmesi ve bu birikmeye bağlı olarak bu bölgelerde sıcaklığın artması söz konusu olabilecektir. Hem eklenik etkinin hem de olası birikme etkilerinin değerlendirilebilmesi için deşarjın uzak alandaki davranışının da incelenmesi gerekmektedir. Kullanılan sayısal modelin özellikleri RMA2 sığ su akım problemleri için su seviyesi değişimlerini ve akım hızlarını hesaplayan hidrodinamik bir modeldir. RMA2 Reynolds denklemlerinin bir formu olan Navier- Stokes denklemlerini, sonlu elemanlar yönteminin Galerkin Metodu nu kullanarak, yatay yönde akışkan momentumunun korunumu ve kütlenin korunumu ilkelerine dayanarak derinlik ortalamalı olarak çözmektedir. Taban Sürtünmesi, Manning veya Chezy denklemleri kullanılarak hesaplanabilmektedir. Programda hem kararlı akım hem de kararlı olmayan (dinamik) problemler analiz edilebilmektedir. RMA2 modeli, Aquaveo firması tarafından geliştirilen Surface Water Modelling Solution (SMS) yazılımının bir modülü olarak sunulmaktadır. SMS, RMA2 ve RMA4 için sonlu elemanlar ağı oluşturulabildiği, çözüm dosyalarının incelenebildiği, bunun yanı sıra topografik ve hidrolik sınır koşullarının tanımlanabildiği, sürtünme ve türbülans parametrelerinin tanımlanabildiği bir arayüz yazılımıdır. Ayrıca SMS yazılımında bahsedilen 220

249 bu girdiler, Wetting and Drying ya da Marsh Porosity (topoğrafya değişimi) ile paralel akım ve stagnation point (durgun nokta) faktörleri ile (sınır koşulları değişimi), derinliğe göre otomatik pürüzlülük faktörü (pürüzlülük katsayısı değişimi) ve hem materyal tipine hem de Peclet sayısına göre türbülans değişim katsayısı tanımlanarak değiştirilebilmektedir. RMA4 modeli RMA2 modeli ile elde edilen hidrodinamik sonuçları ve adveksiyon difüzyon denklemlerini kullanarak sonuca ulaşmaktadır. Sonlu elemanlar yöntemine dayanan bir taşınım sayısal modeli olan RMA4, derinlik boyunca konsantrasyon değişimini sabit olarak kabul etmektedir. Sayısal modelin kurulumu Seyir, Hidrografi ve Oşinografi Daire Başkanlığı tarafından yayınlanmış olan İskenderun Körfezi nin 1/ ölçekli batimetrik haritası ve Günal Harita tarafından çalışma bölgesinde gerçekleştirilen hassas ölçümlere dayanan batimetrik haritalar sayısal yöntemler kullanılarak birleştirilmiş ve SMS (Surface-Water Modelling Solution) yazılımının bir modülü olan RMA2 modeline girdi olarak sunulmuştur. Şekil 71 de RMA2 modelinde oluşturulan batimetrik haritanın Google Earth görüntüsü ile birleştirilmiş hali ve çalışma sahasının yeri gözükmektedir. Şekil 71. RMA2 Modelinde Oluşturulan Batimetrik Haritanın Google Earth Görüntüsüyle Birlikte Görünümü Şekil 71 de gösterilen modelleme alanının sınırları, deşarj bulutunun modelleme zamanı içerisinde yayılım sınırları ve bölgeye ait hidrodinamik koşulların oluşması için gerekli boyutlar göz önüne alınarak seçilmiştir. 221

250 RMA2 modelinde oluşturulan ağ sisteminde bir boyutlu çizgi, iki boyutlu üçgensel ve dikdörtgensel elemanlar kullanılabilmektedir. Şekil 71'de batimetrisi gösterilen çalışma alanı için üçgensel elemanlardan oluşacak bir ağ sistemi oluşturulmuştur. Ayrıca deşarj bölgelerinde eleman boyutlarından dolayı oluşabilecek model sonuç farklılıklarını önlemek amacıyla bölgede yer alan Sedef Termik Santrali nin deşarj difüzör hattı üzerinde 300 m boyunca ve Hunutlu Termik Santrali nin deşarj difüzör hattı üzerinde 450 m boyunca daha hassas ve aynı boyutlara sahip bir ağ sistemi oluşturulmuştur. Tüm alana ait ağ sistemi ile proje bölgesinde yer alan Sedef ve Hunutlu Termik Santrallerinin deşarj difüzör hatları boyunca oluşturulan hassas ağ sistemleri Şekil 72 ve Şekil 73 te gösterilmiştir. Şekil 72. RMA2 Modelinde Oluşturulan Ağ Sistemi 222

251 Şekil 73. Sedef ve Hunutlu Termik Santrallerinin Deşarj Hattı Ağ Sistemi Yakından Görünüm Sınır koşulları ve senaryolar Çalışma bölgesine ait akıntı ölçümleri ve bölgedeki genel akıntı sistemi esas alınarak deşarj bulutunun özelliklerini ve taşınımını modellemek amacıyla yalnız Hunutlu Termik Santrali deşarj sisteminin çalıştığı durumun incelendiği 4 senaryo, ayrıca eklenik etkinin irdelenebilmesi için Hunutlu ve Sedef Termik Santrallerinin deşarj sistemlerinin birlikte çalıştığı durumun incelendiği 4 senaryo olmak üzere toplam 8 farklı senaryo oluşturulmuştur. Bölgede yapılan akıntı ölçümleri, bölgede görülmesi muhtemel her türlü akıntı dolaşımını temsil edebilecek uzun bir zaman aralığını kapsamamaktadır. Bu durum göz önüne alınarak sadece akıntı ölçümleri ile sınırlı kalmayacak şekilde 8 farkı senaryo oluşturulup, bölge için en olumsuz durumlar göz önüne alınmaya çalışılmıştır. Literatür bilgilerine göre bölgedeki akıntı hızlarının kıyıdan yaklaşık 1 km açığa kadar olan mesafede 3,5-75 cm/s arasında değiştiği, akıntı yönlerinin ise güneybatıdan kuzeydoğuya ve kuzeydoğudan güneybatıya doğru olduğu belirlenmiştir. Bu bilgiler ışığında modellemede her iki yönlü akıntılar da irdelenmiştir. Akıntı hızları deşarjların seyrelmesi için büyük önem taşımaktadır, düşük akıntı hızlarında seyrelmeler de daha düşük olmakta, buna bağlı olarak da deşarj sonrası oluşan sıcaklık artışları daha yüksek olmaktadır. Modellemede olumsuz durumları temsilen düşük akıntı hızlarının olduğu senaryolar ve ortalama durumu temsilen daha yüksek akıntı hızlarının olduğu senaryolar incelenmiştir (Bkz. Tablo 91). 223

252 Tablo 91. Senaryolar Senaryo Senaryo 1 Senaryo 2 Senaryo 3 Senaryo 4 Senaryo 5 Senaryo 6 Senaryo 7 Açıklama Proje bölgesinde görülmesi muhtemel olası akıntı durumları göz önüne alınarak bölgedeki akıntıların kıyıya paralel bir şekilde kuzeydoğu yönünden güneybatı yönüne doğru hareket ettiği ve Hunutlu Termik Santrali deşarj bölgesini temsil edecek bir referans noktasındaki akıntı hızının yaklaşık 7 cm/s civarında seyrettiği bir model oluşturulmuştur. Model süresi 216 saat (9 gün) olarak ele alınmıştır. Bu senaryoda bölgede sadece Hunutlu Termik Santrali deşarj sisteminin çalışması durumu ele alınmıştır. Proje bölgesinde görülmesi muhtemel olası akıntı durumları göz önüne alınarak bölgedeki akıntıların kıyıya paralel bir şekilde kuzeydoğu yönünden güneybatı yönüne doğru hareket ettiği ve Hunutlu Termik Santrali deşarj bölgesini temsil edecek bir referans noktasındaki akıntı hızının yaklaşık 12 cm/s civarında seyrettiği bir model oluşturulmuştur. Model süresi 216 saat (9 gün) olarak ele alınmıştır. Bu senaryoda bölgede sadece Hunutlu Termik Santrali deşarj sisteminin çalışması durumu ele alınmıştır. Proje bölgesinde görülmesi muhtemel olası akıntı durumları göz önüne alınarak bölgedeki akıntıların kıyıya paralel bir şekilde güneybatı yönünden kuzeydoğu yönüne doğru hareket ettiği ve Hunutlu Termik Santrali deşarj bölgesini temsil edecek bir referans noktasındaki akıntı hızının yaklaşık 7 cm/s civarında seyrettiği bir model oluşturulmuştur. Model süresi 216 saat (9 gün) olarak ele alınmıştır. Bu senaryoda bölgede sadece Hunutlu Termik Santrali deşarj sisteminin çalışması durumu ele alınmıştır. Proje bölgesinde görülmesi muhtemel olası akıntı durumları göz önüne alınarak bölgedeki akıntıların kıyıya paralel bir şekilde güneybatı yönünden kuzeydoğu yönüne doğru hareket ettiği ve Hunutlu Termik Santrali deşarj bölgesini temsil edecek bir referans noktasındaki akıntı hızının yaklaşık 12 cm/s civarında seyrettiği bir model oluşturulmuştur. Model süresi 216 saat (9 gün) olarak ele alınmıştır. Bu senaryoda bölgede sadece Hunutlu Termik Santrali deşarj sisteminin çalışması durumu ele alınmıştır. Proje bölgesinde görülmesi muhtemel olası akıntı durumları göz önüne alınarak bölgedeki akıntıların kıyıya paralel bir şekilde kuzeydoğu yönünden güneybatı yönüne doğru hareket ettiği ve Hunutlu Termik Santrali deşarj bölgesini temsil edecek bir referans noktasındaki akıntı hızının yaklaşık 7 cm/s civarında seyrettiği bir model oluşturulmuştur. Model süresi 216 saat (9 gün) olarak ele alınmıştır. Bu senaryoda bölgede Hunutlu ve Sedef Termik Santralleri deşarj sistemlerinin birlikte çalışması durumu ele alınmıştır. Proje bölgesinde görülmesi muhtemel olası akıntı durumları göz önüne alınarak bölgedeki akıntıların kıyıya paralel bir şekilde kuzeydoğu yönünden güneybatı yönüne doğru hareket ettiği ve Hunutlu Termik Santrali deşarj bölgesini temsil edecek bir referans noktasındaki akıntı hızının yaklaşık 12 cm/s civarında seyrettiği bir model oluşturulmuştur. Model süresi 216 saat (9 gün) olarak ele alınmıştır. Bu senaryoda bölgede Hunutlu ve Sedef Termik Santralleri deşarj sistemlerinin birlikte çalışması durumu ele alınmıştır. Proje bölgesinde görülmesi muhtemel olası akıntı durumları göz önüne alınarak bölgedeki akıntıların 224

253 Senaryo Senaryo 8 Açıklama kıyıya paralel bir şekilde güneybatı yönünden kuzeydoğu yönüne doğru hareket ettiği ve Hunutlu Termik Santrali deşarj bölgesini temsil edecek bir referans noktasındaki akıntı hızının yaklaşık 7 cm/s civarında seyrettiği bir model oluşturulmuştur. Model süresi 216 saat (9 gün) olarak ele alınmıştır. Bu senaryoda bölgede Hunutlu ve Sedef Termik Santralleri deşarj sistemlerinin birlikte çalışması durumu ele alınmıştır. Proje bölgesinde görülmesi muhtemel olası akıntı durumları göz önüne alınarak bölgedeki akıntıların kıyıya paralel bir şekilde güneybatı yönünden kuzeydoğu yönüne doğru hareket ettiği ve Hunutlu Termik Santrali deşarj bölgesini temsil edecek bir referans noktasındaki akıntı hızının yaklaşık 12 cm/s civarında seyrettiği bir model oluşturulmuştur. Model süresi 216 saat (9 gün) olarak ele alınmıştır. Bu senaryoda bölgede Hunutlu ve Sedef Termik Santralleri deşarj sistemlerinin birlikte çalışması durumu ele alınmıştır. RMA4 modelinde sıcak su taşınım modeli için deşarj girdileri, Cormix modelinin kullanıldığı yakın alan karışım çalışması sonuçlarına dayanarak geometrisi oluşturulan hücrelere sıcak su yüklemesi yapılarak tanımlanmıştır. RMA4 modeli içerisinde deşarj tanımlanacak hücrelerin geometrilerinden kaynaklı sonuç farklılıklarına mahal vermemek için sıcak su deşarjı tanımlanacak bütün hücreler birbirlerine çok yakın boyutta oluşturulmuştur. Sıcak su girdisi CORMIX modeli sonuçları ile aynı akıntı hızı girdileri kullanılarak belirlenmiş ve ilk karışım (yakın alan karışım) bölgesine tekabül eden yakın deşarj hücrelerindeki sıcaklık artışı değerleri ile karşılaştırılmıştır. RMA2 modelinde, bölgedeki genel akıntı sistemini oluşturmak amacıyla çeşitli sınır koşulları tanımlanmıştır. Bölgede tanımlanan sınır koşullarına ait bir örnek aşağıda Şekil 74 te verilmiştir. 225

254 Şekil 74. Tanımlanan Sınır Koşulları Örneği Model sonuçları Tablo 91 de bahsi geçen senaryolarda anlatılan hidrodinamik koşullar RMA2 modeli çalıştırılarak sayısal ortamda oluşturulmuştur. Elde edilen sonuçlar akıntı hızları ve yönleri açısından incelenmiş ve genel olarak gerçekçi bir akım alanı elde edilmeye çalışılmıştır. Gerekli görülen yerlerde düzeltmeler gerçekleştirilmiş tatmin edici sonuçlar elde edildiğinde ise elde edilen hidrodinamik girdiler ile RMA4 uzak alan taşınım modeli çalıştırılmıştır. Oluşturulan hidrodinamik modelin stabil hale geçmesi için gerekli olan spin-up zamanları 30 saat olarak belirlenmiş ve bu nedenle sıcak su deşarjları 30. saatten itibaren başlayacak şekilde modele tanımlanmıştır. Deşarj bölgesindeki akıntı hızı değerlerini gözlemlemek amacıyla Sedef ve Hunutlu Termik Santralleri deşarj bölgelerinde birer gözlem noktası, bölgede gerçekleştirilen sıcak su deşarjlarından dolayı kıyı boyunca meydana gelen sıcaklık artışı değerlerini gözlemlemek amacıyla kıyıdan 250 m açıkta bir gözlem profili, deşarj bulut ekseni boyunca meydana gelen sıcaklık değişimlerini gözlemlemek amacıyla da iki gözlem profili oluşturulmuştur. Söz konusu gözlem noktaları, kıyıdan 250 m açıkta tanımlanan gözlem profili ve deşarj bulutu orta ekseni boyunca tanımlanan gözlem profilleri Şekil 75 te gösterilmektedir. 226

255 Kıyı Gözlem Profili Gözlem Profili-2 Sedef Deşarj Bölgesi Gözlem Noktası Hunutlu Deşarj Bölgesi Gözlem Noktası Gözlem Profili-1 Şekil 75. Çalışma Alanında Tanımlanan Gözlem Noktaları ve Profilleri Oluşturulan alternatif senaryolar ve elde edilen sonuçlar değerlendirildiğinde; deşarj bulutunun bölgedeki akıntıların etkisiyle güneybatı yönünden kuzeydoğu yönüne doğru hareket ederek deşarj bölgesinin doğusunda kalan kıyı alanlarını etkilediği görülmektedir. Bölgede yalnız Hunutlu Termik Santrali deşarjının olması durumunda kıyıdan 250 m açıkta tanımlanan gözlem profili boyunca modelleme zamanı sonunda meydana gelen en yüksek sıcaklık farkı değeri yaklaşık 0,06 C değerine ulaşmakta, Hunutlu ve Sedef Termik Santrallerinin birlikte çalışması durumunda ise bu değer Şekil 76 dan da görüldüğü üzere 0,14 C değerine yükselmektedir. Şekil 76. Kıyıdan 250 m Açıkta Tanımlanan Gözlem Profili Boyunca Modelleme Zamanı Sonunda Meydana Gelen Sıcaklık Farkı 227

256 Tablo 92 de bu çalışma kapsamında ele alınan tüm senaryolar için kıyıdan 250 m açıkta tanımlanan gözlem profili boyunca meydana gelen en yüksek sıcaklık farkı değerleri sunulmuştur. Tablo 92. Tüm Senaryolar İçin Kıyıdan 250 m Açıkta Tanımlanan Gözlem Profili Boyunca Meydana Gelen En Yüksek Sıcaklık Farkı Değerleri Sıcaklık Farkı Değerleri ( C) Bölgede Sadece Hunutlu Termik Santrali Deşarj Sisteminin Çalışması Durumu Bölgede Hunutlu ve Sedef Termik Santralleri Deşarj Sistemlerinin Birlikte Çalışması Durumu Senaryo-1 0,12 Senaryo-2 0,04 Senaryo-3 0,14 Senaryo-4 0,06 Senaryo-5 0,28 Senaryo-6 0,13 Senaryo-7 0,27 Senaryo-8 0,14 Yukarıda yer alan tabloya göre kıyı bölgelerinde sıcaklık artışı adına meydana gelebilecek en olumsuz durum Hunutlu Termik Santrali deşarj bölgesindeki akıntıların kıyıya parelel olarak kuzeydoğu yönünden güneybatı yönüne doğru ortalama 6,8 cm/s hızla seyrettiği ve Hunutlu ve Sedef Termik Santralleri deşarj sistemlerinin birlikte çalıştığı Senaryo 5 de meydana gelmektedir. Düşük akıntı hızları nedeniyle kıyı alanlarında birikme etkisi artmakta bulut daha az seyrelmeye maruz kalmakta ve sonuç olarak kıyı boyunca meydana gelen en yüksek sıcaklık farkı değeri 0,28 C ye çıkmaktadır. Şekil 77. Senaryo-5: Hunutlu - SEDEF Santrallerinin Birlikte Deşarjına Bağlı 216. Saat Bölgedeki Sıcaklık Farkı Değişimi 228

257 Sonuçlar EMBA Elektrik Üretim A.Ş. tarafından Adana İli, Yumurtalık İlçesi sahilinde inşası planlanan Hunutlu Termik Santrali nin soğutma suyu deniz deşarjının sıcaklık yayılımın ve bölgedeki diğer deşarjlarla olan eklenik etkisinin belirlenmesi amacıyla yürütülen uzak alan taşınım modellemesi çalışmalarının sonucunda aşağıdaki özetle verilen sonuçlara ulaşılmıştır; SKKY Tablo 23 te verilmiş olan sıcaklık kriteri gereğince ilk seyrelme sonrasında sıcaklık artışının 1 C den daha düşük olması gerekeceğinden difüzör tasarımları bu değeri sağlayacak şekilde yapılmıştır. Buna göre, öngörülen difüzör sistemi 15 m su derinliğinden başlayarak yaklaşık 450 m toplam boy ile 23 m su derinliğinde bitecektir m su derinlikleri arasında 60 cm çaplı delikler, m su derinlikleri arasında 70 cm çaplı delikler ve m su derinlikleri arasında 80 cm çaplı deliklerin kullanımı gerekli seyrelmeyi sağlamaktadır. Öngörülen difüzör tasarımı ile yapılan seyrelme hesapları sonucunda, difüzörlerin deliklerinin sağlayacağı seyrelme değerlerinin 17,8 ile 22,3 arasında değişeceği ve bu seyrelmeler sonucunda ortamda oluşacak sıcaklık artışının 0,39 C ile 0,31 C arasında olacağı görülmektedir. Bu değerler SKKY Tablo 23 te verilmiş olan 1 C limitinin altındadır. Proje kapsamında deşarj edilecek olan atıksuların deşarj bölgesine taşınması için kaç adet boru kullanılacağı henüz belli değildir. Ancak yukarıda açıklanan, farklı derinlikler için gerekli delik çapları ve delikler arası mesafeleri sağlayan bir difüzör sistemi kullanıldığı sürece kullanılacak olan boru çapları ve adedi seyrelme hesaplarını etkilemeyecektir. Proje kapsamında yapılacak olan deşarjın uzak alandaki davranışlarının belirlenmesi ve bölgede yer alma ihtimali bulunan diğer deşarjlar ile eklenik etkisinin belirlenmesi amacıyla yürütülen uzak alan yayılım modellemesi sonucunda, sadece Hunutlu Termik Santral projesinin deşarjının yapılması halinde, kıyı boyunca bu deşarjdan kaynaklanan sıcaklık artışlarının en fazla 0,14 C olması beklenmektedir. Bölgede yapımı planlanan Sedef Termik Santrali deşarjının da Hunutlu Termik Santrali deşarjı ile birlikte ele alındığı modellemelerde ise, her iki deşarjın eklenik etkisinde dahi sıcaklık artışlarının 1 C dereceyi geçmediği görülmektedir. Kıyı boyunca izlenen profilde ise, Sedef Termik Santrali deşarjının da modele eklenmesi sonucunda oluşan sıcaklık artışı 0,28 C olmaktadır. Proje bölgesinde, yakın konumdaki Sedef Termik Santrali haricinde yapılması beklenen ilave termik santral projeleri olduğu bilinmektedir. Henüz bu santrallerin soğutma suyu deşarjları hakkında bir bilgi bulunmadığı için bu çalışmada bahsi geçen deşarjlara yer verilememiştir. Proje bölgesinde yapılması planlanan diğer deşarj sistemlerinin tasarımında Sedef ve Hunutlu Termik Santralleri deşarjlarının konumları dikkate alınmalı ve gerekli modelleme çalışmaları yürütülerek deşarj bulutlarının birbirleri ile çakışarak sıcaklık artışlarının mevzuat limitlerinin üzerine çıkmasına neden olmayacak bir şekilde, tercihen Hunutlu deşarjından daha derin bir konumda olacak şekilde planlanması gerekmektedir. Soğutma suyu sistemlerinde denizden su alınan bölgenin seçimi de büyük önem taşımaktadır. Hem halihazırda projelendirilmiş olan hem de gelecekte bölgede projelendirilecek olan sistemler için su alma bölgeleri mevcut, planlanan ve muhtemel gelecekteki sıcak su deşarjlarından etkilenmeyecek, deşarj edilen sıcak suların su alma ağzından tekrar sisteme alınmasına neden olmayacak şekilde seçilmelidir. Böylesi bir resirkülasyon durumu oluşması halinde soğutma suyu sistemine alınan su sıcaklıkları gittikçe artacağından soğutma verimi düşecek buna bağlı olarak da deşarj edilen suyun sıcaklığı da gittikçe artacaktır. Böylesi bir durumda deşarj sistemi ve difizörlerin tasarım kriterlerinin 229

258 dışına çıkılması söz konusu olacağından sistemin tasarlandığı şekilde çalışması da mümkün olmayacaktır. V.2.5 Projenin Tüm Ünitelerinden (gemilerden kaynaklı atıklar dahil olmak üzere) Kaynaklanacak Atık Suların Miktarları, Fiziksel, Kimyasal ve Bakteriyolojik Özellikleri, Atık Su Arıtma Tesislerinde Bertaraf Edilecek Parametreler Ve Hangi Işlemlerle Ne Oranda Bertaraf Edileceği, Arıtma Işlemleri Sonrası Atık Suyun Ne Miktarlarda Hangi Alıcı Ortamlara Nasıl Verileceği Proje kapsamında meydana gelecek olan atıksu kaynakları aşağıda listelenmiştir: İşletme aşamasında çalışacak personelden kaynaklı evsel nitelikli atıksu, Kazan blöf suları, Filtre geri yıkama suları, Desanilasyon ünitesinden kaynaklı atıksu, Yıkama suları (luvo, hava ön ısıtıcıları yıkama suları), Baca gazı kükürt arıtma sisteminden kaynaklı atıksu, Proseslerden kaynaklı yağlı atıksu, Su analizlerinden kaynaklı atıksu, Demineralize su sisteminde rejenerasyon işleminden kaynaklı atıksu, Diğer proseslerden (kondensat son arıtma, diğer kapalı çevrim soğutma suları), Evsel Nitelikli Atıksu İşletme aşamasında çalışacak personelden kaynaklı atıksu evsel nitelikli olacaktır. Evsel atıksular askıda, koloidal ve çözünmüş halde organik ve inorganik maddeler içerir. Kişi başına günlük ortalama su tüketimi 242 lt ve personel tarafından kullanılan suyun %100 ünün atıksu olarak geri döneceği kabulü ile atıksu miktarı ve atıksudan kaynaklanan kirlilik yükü aşağıda hesaplanmıştır. Hesaplamalarda kişi başına günlük ortalama su tüketimi 242 litre kabul edilmiştir. Termik santralde çalışacak personelden kaynaklı meydana gelecek atıksu miktarı; İçme suyu ihtiyacı = kişi x ort. su tüketimi = 550 x 242 = 133,1 m 3 /gün Atıksu miktarı = içme suyu ihtiyacı x intikal yüzdesi = 133,1x100/100 = 133,1 m 3 /gün olmaktadır. Toplam kirlilik yükü = 550 x 54 = g BOI/gün KOI = 1,9 x = g KOI/gün Toplam Organik Karbon = 1 x = g TOC/gün AKM = 550 x 220 = g/gün Klorür = 550 x 8 = g/gün Toplam N = 550 x12 = g/gün Serbest Amonyak = 0,6 x = g/gün Toplam P = 550 x 4,5 = g /gün İnorganik = 0,7 x = g/gün İşletme aşamasında çalışacak personelden kaynaklı evsel nitelikli atıksu meydana gelecek olup, söz konusu bu atıksular proje kapsamında işletilmesi planlanan paket atıksu arıtma tesisine verilecektir. 230

259 Paket atıksu arıtma tesisi özellikleri Söz konusu proje kapsamında biyolojik atıksu arıtma tesisi kullanılacak olup, paket atıksu arıtma tesisi; Ön çöktürme havuzu, Dengeleme havuzu, Biyolojik reaktör ünitelerinden oluşacaktır. Atıksular içinde bulunan organik maddelerin mikroorganizmalar yardımıyla karbondioksit, su ve yeni mikroorganizma hücrelerine dönüştürülmesi işlemlerine biyolojik arıtma denilmektedir. Atıksu içinde bulunan ve çevreye verilmeleri durumunda kirletici olarak değerlendirilecek olan organik maddeler, mikroorganizmalar tarafından besin maddesi olarak kabul edilmekte ve bu maddeleri canlı faaliyetleri için kullanabilen mikroorganizmalar bu şekilde atıksuyu temizlemektedir. Biyolojik arıtma için mikroorganizmaların temel ihtiyaçları olan besin maddeleri ve oksijenin sisteme verilmesi gereklidir. Besin maddeleri atıksu içinde mevcut olduğundan dışarıdan sadece oksijen verilmesi yeterli olmaktadır. Oksijen sisteme hava verilmesi ile temin edilir. Hava verilmesi aynı zamanda atıksu ile mikroorganizma karışımının homojen olmasına ve reaksiyonlarının tank içinde üniform olarak gerçekleşmesine yardımcı olur. Yeterli süre havalandırılan mikroorganizma-atıksu karışımı durgun şartlarda kendi halinde bırakıldığında mikroorganizma topluluğu dibe çökerken arıtılmış su üstte kalır. Kirletici maddeler reaksiyon süresince mikroorganizmanın faaliyetleri sonucunda karbondioksit ve su olarak ortamı terk eder veya yeni mikroorganizma kütlesi olarak sistemde kalır. Ortamdaki mikroorganizma sayısını sabit tutabilmek için sistemden sürekli veya belli aralıklar ile mikroorganizma kütlesinin uzaklaştırılması gereklidir. Biyolojik paket arıtma sistemi, aktif çamur esasına göre çalışan bir biyolojik arıtma sistemidir. Biyolojik arıtmanın gerçekleştiği reaktör, havalandırma, çökeltme ve çamur stabilizasyonu işlemlerinin ardışık olarak düzenlendiği bölümdür. Bu bölmeye giren atıksudaki organik maddeler havalandırma safhasında aktif çamur kütlesi tarafından karbondioksit, su ve diğer metabolik ürünler ile yeni aktif çamur mikroorganizmalarına çevrilecektir. Gerekli olan basınçlı hava, blower tarafından sağlanmakta olup, dağıtımı tank tabanındaki difüzörler vasıtasıyla mümkün olmaktadır. Su ve aktif çamur karışımı çökeltim evresinde birbirinden ayrılmaktadır. Üstteki duru su klorlama bölmesinde klorlanmaktadır. Arıtılmış su alıcı ortamlara emniyetle deşarjı veya ihtiyaç varsa sulama suyu olarak kullanılması mümkündür. Çöktürme havuzu tabanında toplanan çamur stabilizasyon havuzuna alınarak hava ile stabilize edilirler. Daha sonra çamur kurutma yatağına alınarak kurutulur. Izgarada tutulan katı maddeler "Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği"ne göre bertaraf edilir. Kurutulmuş olan çamurun ise analizi yaptırılarak Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ne ya da Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ne göre bertaraf edilir. 231

260 Paket atıksu arıtma tesisinin üniteleri 1. Terfi (dengeleme) havuzu: Dengeleme havuzlarının amacı atıksu karakteristiklerindeki değişiklikleri minimize ederek arıtım kademelerinde optimum şartları sağlamaktır. Dengeleme havuzunun boyutu atıksuyun miktarı ve değişimi ile ilgilidir. Evsel atıksu arıtma tesislerinde atıksuyun karekteri sürekli aynı olacağından şok yüklemelere ve değişken ph değerlerine karşı sistemin korunması için yüksek bekletme sürelerine gerek olmamaktadır. Terfi havuzunun boyutlandırmasında ortalama maksimum debide 3-4 saatlik bekletme süreleri yeterli olmaktadır. Dengeleme havuzuna gelen atıksu ilk önce sepet ızgaradan geçtiği için içerisinde çökelebilecek maddeler bulunmayacaktır. Dengeleme havuzunun amacı sadece şok yüklemelere karşı havalandırma havuzunun rejimini korumaktır. Dolayısıyla dengeleme havuzu hiçbir zaman çöktürme havuzu niteliğinde tasarlanmamaktadır. Bu havuzun periyodik olarak temizlenmesine gerek olmamakla birlikte yapılacak kontroller sırasında gerek görülürse temizlenebilecektir. 2. Biyolojik arıtma: Biyolojik arıtma atıksuyun içinde bulunan askıda ve çözünmüş organik maddelerin bakterilerce parçalanması ve çökebilen biyolojik floklarla sıvının içinde kalan veya gaz olarak atmosfere kaçan sabit inorganik bileşiklere dönüşmesidir. Biyolojik arıtmanın esası organik kirleticilerin doğada yok edilmeleri için oluşan proseslerin kontrolü ile optimum şartlarda tekrarlanmasıdır. Biyolojik arıtma sistemleri aerobik ve anaerobik olarak sınıflandırılabilir. Bu sistemler kullanılan mikroorganizmaların sistemdeki durumunda göre askıda veya sabit film (biyofilm) prosesleri olarak sınıflandırılabilirler. Biyolojik arıtmanın amacı, atıksudaki çökelmeyen koloidal katıları pıhtılaştırarak gidermek ve organik maddeleri kararlı hale getirmektir. Evsel atıksu arıtımında organik madde içeriğinin yanı sıra azot ve fosfor da biyolojik arıtımda giderilir. 3. Aktif çamur prosesi: Aerobik (havalı) atıksu arıtma proseslerinde atıklar sentez ve oksidasyon yolu ile yok olmaktadır. Diğer bir deyişle, organik maddelerin bir kısmı yeni hücrelere dönüşürken (sentez) geri kalan kısmı gerekli enerjiyi üretmek için oksidasyona tabi tutulur. Organik maddeler yok olmaya başlayınca biyolojik hücrelerin bir kısmı gerekli enerjiyi sağlamak amacıyla kendi kendini oksitler (içsel solunum). Aerobik biyolojik oksidasyon reaksiyonları genel olarak aşağıdaki şekilde ifade edilebilmektedir: Organik madde + O 2 + N + P Hücre + CO 2 + H 2 O + biyolojik olarak parçalanamayan çözünebilir maddeler Hücre + O 2 CO 2 + H 2 O + N + P + parçalanmayan hücresel kalıntılar Bu biyolojik parçalanma olayı tüm havalı biyolojik arıtma sistemlerinde yer almaktadır. Aşağıda biyolojik reaksiyon 3 adımda gösterilmektedir: 1. Adım: Biyokütlenin üretimi ve organik maddenin oksidasyonu 8(CH 2 O) + N 3 + 3O 2 C 5 H7NO 2 + 3O 2 + 6H 2 O + enerji 232

261 2. Adım: Biyokütlenin solunumu C 5 H 7 NO 2 + 5O 2 5CO 2 + NH 3 + H 2 O + enerji 3. Adım: Nitrifikasyon NH 3 + 2O 2 HNO 3 + H 2 O + enerji 4. Çöktürme havuzu: Havalandırma havuzlarında mikroorganizma faaliyetleri sonucu oluşan flokların çöktürülerek sudan ayrıldığı havuzlardır. 5. Çamur çürütücü (stabilizasyon) havuzu: Tesiste oluşan organik çamurların biyolojik stabilizasyonu için kullanılan bir prosestir. Havasız çürütmeye alternatif olarak, atık aktif çamur havalı olarak da çürütülebilir. Atık aktif çamur ayrı bir tank içine alınır ve birkaç gün süre ile havalandırılır. Böylece çamur içindeki uçucu katı maddeler biyolojik olarak stabilize olur. Stabilizasyon havuzunda havalandırma delikli boru ile sağlanacaktır. Delikler boruların alt tarafında kalacak şekilde delineceği için çamurun deliklerinin tıkama riski bulunmayacaktır. Boru hattı tabana çok yakın yapılacağından dolayı havuzun içindeki tüm çamuru karıştıracaktır. Stabilizasyon havuzu 2-3 ayda bir periyodik olarak su ile temizlenecektir. Böylece havuz içinde çamurun kuruması engellenmiş olacaktır. Bu işlem sırasında havuzun içerisindeki tüm çamur kurutma yatağına boşaltılacak ve havuzun temizliği yapılacaktır. Stabilizasyon havuzu temizleme suları dengeleme havuzuna verilecektir. 6. Çamur kurutma yatağı: Stabilizasyondan çıkan çamurun kurutulması için kullanılmaktadır. Çürütücüden çamur bir boru hattı ve üzerinde bulunan bir vana ile kurutma yatağına alınacaktır. Kurutma yatağının üzeri açık olacağı için hava ile temas ederek çamurun kuruması sağlanacaktır. Kurutma yatağının tabanında dereceli çakıl bulunacaktır. Bu sayede çamurun içerisindeki su süzülerek tabanda bulunan boruların üzerindeki delikler vasıtasıyla alınarak dengeleme havuzuna geri gönderilecektir. Dereceli çakıl süzüntü suyunun sistemden alınmasını sağlarken çamurun kurutma yatağında kalmasını sağlamaktadır (Bkz. Şekil 78). 233

262 Şekil 78. Arıtma Tesisi İş Akım Şeması Arıtma tesisi proje onayı Atıksu arıtma tesisi için tarih ve 2013/4 sayılı Atıksu Arıtma/Derin Deniz Deşarjı Proje Onayı genelgesi kapsamında üniversitelerin Çevre Mühendisliği Bölümü ne ya da Çevre Merkezi ne teknik rapor hazırlatılacak olup, Adana Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü onayına sunulacaktır. Arıtma tesisi çıkış suları kalitesi İşletme aşamasında işletilecek olan evsel nitelikli paket atıksu arıtma tesisi tarihli ve sayılı Resmi Gazete'de (değişiklik tarih ve Resmi Gazete) yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği nde verilen Tablo 21.2 de Evsel Nitelikli Atıksuların Alıcı Ortama Deşarj Standartları nı, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Ürünleri Yönetmeliği Ek 6 da Atıksular için verilen deşarj sınır değerlerini ve Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Tablo 22'de Derin Deniz Deşarjı Için Izin Verilecek Atıksu Özelliklerini sağlayacak şekilde işletilecektir. İşletme aşamasında personelden kaynaklanacak evsel nitelikli atıksular, inşaat aşamasındaki personelden kaynaklanacak evsel nitelikli atıksular ile aynı karakterizasyona sahip olup, evsel nitelikli atıksuların özellikleri ve deşarj kriterleri ile ilgili detaylı bilgiler Bölüm V.1.11 de sunulmuştur. Arıtılmış atıksuyun bertarafı İşletme aşamasında personelden kaynaklanacak atıksular, paket atıksu arıtma tesisinde arıtıldıktan sonra arıtılmış atıksu toplama havuzuna gönderilecektir. Burada biriken arıtılmış suların bir kısmı kül depolama sahasında kül nemlendirme amacıyla kullanılacak olup, kalan kısmı denize deşarj edilmek üzere dengeleme havuzuna alınacaktır. 234

263 Proje kapsamında işletilecek olan evsel nitelikli paket atıksu arıtma tesisi işletme alındıktan sonra arıtma tesisinden alınacak numuneler analiz yaptırılarak ve deşarj standartlarına (SKKK Tablo 20.2, SKKY Tablo 22, Su Ürünleri Kanunu Ek-6) uygunluğu kontrol edilecektir. İşletme aşamasında meydana gelecek evsel nitelikli atıksuların bertarafında; tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ne (Değişiklik Sayılı Resmi Gazete, tarih ve sayılı Resmi Gazete ve tarih ve sayılı Resmi Gazete) tarih sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü, Yönetmeliği Teknik Usuller Tebliği, tarih sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Atıksu Arıtma Tesisleri Teknik Usuller Tebliği, tarih ve 2013/4 sayılı Atıksu Arıtma/Derin Deniz Deşarjı Proje Onayı Genelgesi, tarihli sayılı Su Ürünleri Yönetmeliği ne uygun olarak bertaraf edilecektir. Soğutma Suları Yapılması planlanan santral için tek geçişli soğutma sistemi kullanılacaktır. Santralde kondenser soğutma suyu ihtiyacı yaklaşık m³/saat olarak öngörülmektedir. Yradımcı soğutma suyu ile birlikte toplam soğutma suyu m³/saat olarak öngörülmektedir. Soğutma suyu denizden temin edilecektir. Soğutma suyu denizden alındıktan elektroklorlama ünitesinden geçirilerek ham su depolama havuzuna alınacaktır. Buradan ön arıtma sistemine geçirilen sular, bir ön arıtma işlemine tabii tutulacaktır. Ön arıtma işleminden geçen sular desalinasyon ve sonrasında da demineralizasyon ünitelerine iletilecektir. Soğutma suyu sistem içerisinde kullanıldıktan sonra içerisine sadece klor eklenmek suretiyle denize deşarj edilmek üzere dengeleme havuzuna alınacaktır. Soğutma suyu, denize deşarj edilirken SKKY Tablo 22 ve Tablo 23'de verilen deşarj standartlarına uygunluğu kontrol edilecektir (Bkz. Tablo 93). Tablo 93. Derin Deniz Deşarjları İçin Uygulanacak Kriterler (SKKY, Tablo 23) Parametre Sıcaklık En muhtemel sayı (EMS) olarak toplam ve fekal koliformlar Katı ve yüzen maddeler Diğer parametreler Limit Deniz ortamının seyreltme kapasitesi ne olursa olsun, denize deşarj edilecek suların sıcaklığı 35 C yi aşamaz. Sıcak su deşarjları difüzörün fiziksel olarak sağladığı birinci seyrelme (S1) sonucun da karıştığı deniz suyunun sıcaklığını Haziran-Eylül aylarını kapsayan yaz döneminde 1 C den, diğer aylarda ise 2 C den fazla arttıramaz. Ancak, deniz suyu sıcaklığının 28 0 C nin üzerinde olduğu durumlarda, soğutma amaçlı olarak kullanılan deniz suyunun deşarj sıcaklığına herhangi bir sınırlama getirilmeksizin alıcı ortam sıcaklığını 3 0 C den fazla artırmayacak şekilde deşarjına izin verilebilir. Derin deniz deşarjıyla sağlanacak olan toplam seyrelme sonucunda insan teması olan koruma bölgesinde, zamanın % 90 ında, EMS olarak toplam koliform seviyesi TC/100 ml ve fekal koliform seviyesi 200 FC/100 ml den az olmalıdır. Difüzör çıkışı üzerinde, toplam genişliği o noktadaki deniz suyu derinliğine eşit olan bir şerit dışında gözle izlenebilecek katı ve yüzer maddeler bulunmayacaktır. Tablo 4'te verilen limitlere uyulacaktır. 235

264 Blöf Suları Kazanda buhar üretimi için kapalı sistemde kullanılmak üzere demineralize su kullanılacak olup, bir ünite için kazan besleme suyu 2 x 52 m 3 /saat olup, toplam kazan besleme suyu miktarı 104 m 3 /saat'tir. Kazan besleme suyu kadar kazandan blöf yapılacaktır. Ayrıca santralde diğer kapalı çevrim soğutma suları için katma suyu, kondenat son arıtma, kazan ön ısıtıcı kurum üfleyici kaybı ve diğer kullanımlarla birlikte 2 x 80 m 3 /saat demi suyuna ihtiyaç vardır. Kazan blöfü ve kazan blöf suyu Blöf, kazan suyu içinde buharlaşma sonucu konsantrasyonu artan çözünmüş ya da askıda kalmış katı madde miktarını kazan için belirlenen limitlere çekebilmek amacıyla kazan suyunun bir kısmının sistemden atılması işlemidir. Kazana besleme suyu ile askıda katı maddeler buhara geçemeyeceğinden kazan suyunda kalır ve zamanla derişimi artar. Eğer blöf ile kazan suyu ayarlanmazsa buhar kalitesi bozulur ve belirli bir zaman sonra tehlike arzeder ve hatta kazan çalışamaz hale gelir. Kazan blöfü ile daha saf ve temiz buhar elde edilir, kazan dibinde birikinti oluşması ve birikintinin neden olacağı korozyon ve ısı kaybı önlenir, kazan suyunun köpürmesi ve buhar hattına taşınması engellenir, kazan suyundaki çözünmüş katı madde ve askıda madde miktarı kontrol altına alınmış olur. Sonuç olarak blöf; kazan suyunda birikinti oluşumu, korozyon ve sürüklenme eğilimini en düşük seviyeye indiren önemli ve zorunlu bir işlemdir. Santralde kazan suyu blöfü yapılacaktır. Kazan blöf suları saf su özelliğinde olup, ph ı 9-10 arasında olacaktır. Blöf suları baca gazı kükürt arıtma sisteminde ve kül nemlendirmede geri kullanılacaktır. Kazan blöf suları ise, soğutmada kullanıldıktan sonra kül nemlendirmede ve BGD ünitesinde kullanılacaktır. Filtre Geri Yıkama Suyu Santralde kullanılacak proses suları ön arıtmadan (kum filtrelerinden) geçirilecektir. Kum filtrelerinden geçirilen suyun 10 m 3 /saat i geri yıkamada kullanılacaktır. Filtreye giren ham suda bulunan partikül ve askıda katı maddeler filtreleyici kumlar tarafından tutulur. Filtre edilen su, filtre altından işletmeye (desalinasyon ünitesine) verilir. Kum filtreleri 2-3 günde bir filtre edilmiş basınçlı su ile dakika kadar ters yıkama yapılarak temizlenecektir. AKM konsantrasyonu fazla olan filtre geri yıkama suları, desalinasyon ünitesinden kaynaklı atıksularla birlikte geri yıkama suyu toplama havuzuna gönderilecektir. Geri yıkama suyu havuzunda toplanan 2 x 153 m 3 /saat suyun (2 x 5 m 3 /saat'i filtre geri yıkama suyu + 2 x 148 m 3 /saat'i desalinasyon ünitesinden kaynaklı konsantre deniz suyu) 60 m 3 /saat'i baca gazı kükürt arıtma sisteminde kireç sütü hazırlama prosesinde kullanılacaktır. Geri kalan 2 x123 m 3 /saat'i ise konsantre deniz suyu özelliğinde olduğu için herhangi bir işleme tabii tutmadan soğutma suyu dengeleme havuzuna verilmek suretiyle denize deşarj edilecektir. Desanilasyon Ünitesinden Kaynaklı Atıksu Desalinasyon işlemi, ters ozmosla (RO) yapılacaktır. Proje kapsamında kullanılması planlanan RO sistemine günlük 2 x 315 m 3 /saat deniz suyunun giriş yapacak olup, bu miktarın ortalama olarak yarısı membranlardan geçerek arıtılabilecektir. Mebranlardan geçemeyen toplam 296 m 3 /saat konsansantre deniz suyu, ön arıtma ünitesi filtre geri yıkama suları (2 x 5 m 3 /saat) ile birlikte geri yıkama havuzunda toplanacaktır. Geri yıkama suyu 236

265 havuzunda toplanan 306 m 3 /saat suyun (10 m 3 /saat'i filtre geri yıkama suyu m 3 /saat'i desalinasyon ünitesinden kaynaklı konsantre deniz suyu) 60 m 3 /saat'i baca gazı kükürt arıtma sisteminde kireç sütü hazırlama prosesinde kullanılacaktır. Geri kalan 246 m 3 /saat'i (2 x 123 m 3 /saat) ise konsantre deniz suyu özelliğinde olduğu için herhangi bir işleme tabii tutmadan soğutma suyu dengeleme havuzuna verilerek buradan soğutma suları ile birlikte denize deşarj edilecektir. Yıkama Suları (Luvo, Hava Ön Isıtıcıları Yıkama Suları) Santralde baca gazının ısı enerjisinden, yakma havasının ısıtılması amacıyla yararlanılmakta olup, bu işlem, baca gazı kanallarına elektrostatik filtrelerden önce yerleştirilen döner hava ön ısıtıcıları (luvo) aracılığıyla gerçekleştirilmektedir. Yanma gazları, içinde bulunan uçucu kül nedeniyle zamanla kirlenen ısıtıcıların periyodik olarak su ile yıkanarak temizlenmesi gerekmektedir. Yıkama seyreltik NaOH ile gerçekleştirilecek olup, saatte 100 m 3 /saat su kullanılacaktır. Çıkış suyu hattı üzerinde bulunan ph metre ile atık suyun ph'ı 6-9 arasında olacak şekilde NaOH dozajı otomatik olarak ayarlanacaktır. Hava ısıtıcıları, iç ekipmanda birikebilecek uçucu küllerin ve kurumların temizlenmesi için yılda 2-3 kez yıkanma yapılması öngörülmektedir. Söz konusu atıksular bazik özellikte olup, proses atıksuları için planlanan (nötralizasyon tesisi) atıksu arıtma tesisine gönderilerek arıtılacaktır. Nötralizasyon ünitesi çıkış suları arıtılmış su toplama havuzuna alınacak ve kül nemlendirme sisteminde geri kullanılacaktır. Artan su olması durumunda arıtılmış sular soğutma suyu dengeleme havuzuna verilerek soğutma suyularıyla birlikte denize deşarj edilecektir. Baca Gazı Kükürt Arıtma Sisteminden Kaynaklı Atıksu Baca gazı kükürt arıtma sisteminde absorbent olarak kalker kullanılacak olup, yan ürün olarak ortaya çıkacak olan CaSO 4.2H 2 O başka sanayilerde alçıtaşı olarak kullanılabilmektedir. Ancak, reaksiyon sonucunda oluşan yan ürünün suyundan uzaklaştırılması ve yıkanması gerekmektedir. Alçıtaşı susuzlaştırma sonrası elde edilen filtrat, yıkayıcı kule içerisindeki klorür (Cl - ) ve sülfat (SO 4 2- ) iyonları gibi çözünmüş tuzların konsantrasyonunun sabit kalması ve dengenin bozulmaması için baca gazı kükürt arıtma ünitesinde tekrar kullanılamaz ve atık su olarak sistemden uzaklaştırılır. Planlanan projeden kaynaklı baca gazı kükürt arıtma sisteminde 10 m 3 /saat (2 x5 m 3 /saat) atıksu meydana gelecektir. Söz konusu atıksu yüksek oranda katı madde ve çözünmüş iyonlarla beraber ağır metalleri de içermektedir. Baca gazı desülfürizasyonu sonrası açığa çıkan atıksuda bulunan katı maddeler; Alçıtaşı (CaSO 4.2H 2 O), Kalsiyum karbonat (CaCO 3 ), Magnezyum karbonat (MgCO 3 ), Kalsiyum florür (CaF 2 ), Kalkerde bulunan safsızlıklar, Elektrostatik çöktürücüde tutulamamış olan uçucu küldür. 237

266 Atıksuda bulunan çözünmüş iyonlar ağırlıklı olarak klorür (Cl - ), magnezyum (Mg 2+ ) ve sülfat (SO 4 2- ) tır. Kömürün yapısında eser olarak bulunan As, Cd, Cr, Cu, Hg, Ni, Pb, Sn ve Zn gibi ağır metaller de yine baca gazı kükürt arıtma ünitesinden çıkan atıksuya geçer. Bu nedenle bu suyun deşarj edilmeden önce kirleticilerinden arındırılması gerekmektedir (ICON, 2000). Alçıtaşı filtrasyonu sonrası ortaya çıkan atıksuda ağır metal ve diğer kirleticilerin arıtılması için kimyasal arıtıma yapılacaktır. Baca gazı kükürt arıtma sisteminden kaynaklanan atıksu için öngörülen kimyasal arıtma sistemi; suda çözünmüş veya askıda halde bulunan maddelerin fiziksel durumunu değiştirerek çökelmelerini sağlamak üzere uygulanan arıtma proseslerini içerecektir. Kimyasal arıtma işleminde, uygun ph değerinde atıksuya kimyasal maddeler (koagülant, polielektrolit vb.) ilave edilmesi sonucu, uzaklaştırılmak istenen kirletici maddeler çökeltilerek çamur halinde sudan ayrılacaktır. Arıtım işlemi nötralizasyon, koagülasyon ve flokülasyon (yumaklaştırma) olmak üzere üç ana aşamadan oluşur. Nötralizasyon; asidik ve bazik karakterdeki atıksuların uygun ph değerinin ayarlanması amacı ile yapılan asit veya baz ilavesi işlemidir. Koagülasyon; koagülant maddelerin uygun ph da atıksuya ilave edilmesi ile atıksuyun bünyesindeki kolloidal ve askıda katı maddelerle birleşerek flok oluşturmaya hazır hale gelmesi işlemidir. Flokülasyon; atıksuyun uygun hızda karıştırılmasıyla koagülasyon işlemi ile oluşturulmuş küçük taneciklerin, birbiriyle birleşmesi ve kolay çökebilecek flokların oluşturulması işlemidir. Tipik bir ıslak sistem baca gazı kükürt arıtma ünitesine bağlı atıksu arıtma tesisi Şekil 79 da şematik olarak gösterilmiştir. Şekil 79. Baca Gazı Atıksu Arıtma Tesisi Termik santral baca gazı kükürt arıtma ünitesi atıksularında ağır metal kirliliği mevcuttur. Asidik özellik gösteren bu tarz atıksulardan ağır metallerin bir miktar giderilmesi için kullanılan en basit ve etkin yöntem, atıksuya baz ekleyerek ortam ph ının 7 nin üstüne çekilmesi ve asidik ortamda çözünebilir bazı ağır metallerin, çözünmeyen metal hidroksitleri şeklinde sudan uzaklaştırılmasıdır. Bu nedenle, termik santral baca gazı kükürt arıtma ünitesi atıksularında ilk aşamada alkali eklenmesi yapılacaktır. Bu amaçla kullanılan en yaygın 238

267 bazlar sodyum hidroksit (NaOH) ve kalsiyum hidroksit (Ca(OH) 2 ) tir. Proje kapsamında baz olarak NaOH kullanılması planlanmaktadır. Koagülasyon ve flokülasyon Baca gazı kükürt arıtma sisteminden çıkan atıksular, diğer tüm atıksular gibi kendiliğinden çökelmeyen kolloidal ve askıda katı maddeler içerir. Çeşitli organik ve/veya inorganik kimyasallar ekleyerek (koagülant) kolloid parçacıkların durağan hallerinin bozulması ve sonuçta tek başına çökemeyen bu parçacıkların bir araya gelerek kolayca çökebilen kümeler haline dönüşmesi işleminin bütünü koagülasyon ve flokülasyon olarak tanımlanır. Proje kapsamında koagülant olarak FeCI 2 ve Na 2 S kullanılması planlanmaktadır. Kolloidler, tanecik yapıyı oluşturan moleküllerin uç kısmında bulunan reaktif grupların ayrışması veya su ortamında bulunan iyonların tanecik yüzeyinde adsorblanması ile meydana gelen ve birincil yük olarak adlandırılan bir elektriksel yüke sahiptir. Atıksu arıtımında karşılaşılan kolloidlerin çoğunun birincil yükü negatiftir. İçinde kolloid parçacıkların bulunduğu bir su kütlesinin net bir elektrik yükü yoktur. Bu nedenle (-) yüklü kolloid parçacıklar su kütlesi içerisindeki (+) yüklerle dengelenmektedir. Bu denge nedeniyle, kolloidler birbirlerine yaklaşamaz ve durağan halde kalırlar. Koagülasyon işlemi, parçacıkların birbirlerinden uzak durmasını sağlayan bu kuvvetlerin nötralize edilmesiyle kolloid stabilizasyonunun bozulmasıdır. Katyonik koagülantlar atıksu ortamında pozitif elektrik yükü sağlayarak kolloidler üzerindeki negatif yükü (zeta potansiyeli) azaltırlar. Sonuçta, kolloid parçacıklar flok olarak adlandırılan daha büyük parçacıklar oluşturmak üzere çarpışırlar. Koagülasyon işleminin kontrolünde en önemli parametreler ph, sıcaklık, karıştırma hızı ve temas süresidir. Negatif kolloidleri gidermede optimum ph aralığı suyun yapısına bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Koagülasyon işlemi, atıksu arıtma tesislerinin en önemli aşamasıdır ve sadece kolloidlerin destabilizayonunu değil, aynı zamanda bazı ağır metallerin ve florürün uzaklaştırılmasını da sağlar (Davutluoğlu, C., 2008). Koagülasyon sonucu destabilize olmuş taneciklerin birbirlerine bağlanarak daha büyük ve çökebilir floklar haline gelmesi işlemi flokülasyon olarak tanımlanmaktadır. Flokülasyon işleminin kısa sürede tamamlanması için atıksuya flokülant ilave edilir. Flokülant olarak genellikle uzun zincirli ve moleküler ağırlıkları 10 milyon kg/kmol den fazla olan organik veya sentetik makromoleküller (polimerler) kullanılır. Polielektrolit ilavesiyle flokülasyon işleminde kullanılan polimerler, floklar arasında köprü görevi görür ve partikülleri birbirlerine bağlayarak topaklanma ve yığın oluşumunu meydana getirir. Polimer molekülünde bulunan uyumlu uçlar süspanse tanecikle temas ettiğinde tanecik yüzeyine adsorblanır. Polimerin bir başka serbest ucu diğer bir uyumlu tanecik ile temas ederse bu uç da yüzeyde tutulur ve köprü oluşur. Anyonik bir polielektrolit pozitif yüklü süspanse maddelerle reaksiyona girerek adsorbe olur ve köprü oluşumu veya yük nötrallenmesi vasıtasıyla partikülün destabilizasyonu sağlanır. Süspanse taneciklerin birbirlerine bağlanmasıyla oluşan flokların yoğunluğu ile suyun yoğunluğu arasındaki fark yüksek olduğu için, floklar kolaylıkla sedimentasyon yoluyla sudan uzaklaşırlar. Flokülasyon için polielektrolit kullanımı, taneciklerin boyutunun büyümesiyle daha hızlı çökmesini sağlamakla beraber, flokların fiziksel yapısını değiştirerek jelatinimsi olmasını ve su molekülleriyle etkileşimlerini azaltarak sudan daha kolay ayrılmasını da sağlar. 239

268 Çökelme Sudan daha fazla yoğunluğa sahip askıda katı madde içeren atıksu, durağan koşullara sahip olduğu zaman bünyesindeki tanecikler yerçekimi etkisi ile çökelir. Askıda katı maddelerin atıksudan uzaklaştırılmasında kullanılan en yaygın işlem yerçekimi ile çökelmedir. Koagülant ve flokülant ilavesi yapılmış olan atıksu, oluşan flokların çökerek sudan uzaklaşabilmeleri için çökelme tanklarına gönderilirler. Bu tanklarda, floklar kütleler halinde çökelirler. Çökelme gerçekleştikçe kütlenin üzerinde nispeten temizlenmiş bir sıvı hacmi meydana gelir ve sıvı-katı ara yüzeyi belirgin şekilde ortaya çıkar. Üstte kalan arıtılmış berrak su, diğer arıtılmış proses suları ile birlikte arıtılmış su toplama havuzuna alınacak ve kül nemlendirme sisteminde geri kullanılacaktır. Artan su olması durumunda arıtılmış sular soğutma suyu dengeleme havuzuna verilerek soğutma suyularıyla birlikte Akdeniz e derin deşarj edilecektir. Atıksu arıtma tesisi sonrasında atıksudan çöktürülerek giderilen maddeler koagülasyon çamuru olarak adlandırılır. Arıtma ünitesinden çıkan çamurlar çok miktarda su içermektedir ve atık depo alanında depolanabilmesi için öncelikle susuzlaştırılması gerekmektedir. Bu amaçla arıtma çamurları, filtre kumaşları arasında preslenerek filtrasyon işlemine tabi tutulur. Filtrasyon sonrası yaklaşık %40 oranında su içeren katı çamur elde edilirken, filtrelenen su tekrar atıksu arıtma tesisi girişine gönderilecektir. Tipik bir ıslak sistem baca gazı kükürt arıtma sistemi atıksu arıtma tesisinden çıkan filtrasyon çamurunun kuru bazda yaklaşık %60 ı alçıtaşıdır. Bu nedenle baca gazı atıksu arıtma tesisinden kaynaklı oluşacak olan arıtma çamurlarının tehlikesiz atık olacağı öngörülmektedir. Ancak santral işletmeye geçtiğinde baca gazı atıksu arıtma tesisinden kaynaklı oluşacak olan arıtma çamurları, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmeliği Ek-2 ye göre analizleri yaptırılarak tehlikeli atık olup, olmadığı belirlenecektir. Analiz sonuçlarına göre atık çamurlarının tehlikeli atık çıkmaması durumunda arıtma çamurları; Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik hükümleri doğrultusunda II. sınıf düzenli depolama alanı kriterlerine göre inşa edilecek olan kül depolama sahasında alçıtaşı için ayrılmış bölümde alçıtaşları ile birlikte depolanacaktır. Tehlikeli atık çıkması halinde ise tarih ve sayılı Resmi Gazete de (değişiklik: tarih ve sayılı Resmi Gazete) yayımlanan Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği nin ilgili hükümleri uyarınca çevre izin ve lisanslı tehlikeli atık geri kazanım veya bertaraf tesislerine verilerek bertaraf edilecektir. Arıtma tesisi çıkış suları kalitesi tarihli ve sayılı Resmi Gazete de (değişiklik tarih ve Resmi Gazete) yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği nde verilen Tablo 20.2 de endüstriyel nitelikli diğer atıksuların (hava kirliliğini kontrol amacıyla kullanılan sulu filtrelerin çıkış suları ve benzerleri) alıcı ortama deşarj standartları verilmiştir. Baca gazı kükürt arıtma sisteminden kaynaklı atıksuların kimyasal arıtma tesisinde arıtılmasından sonra arıtılmış suda bulunmasına izin verilen maksimum kirletici konsantrasyonları Tablo 94 te verilmiştir. 240

269 Tablo 94. Tablo 20.2, Sektör: Endüstriyel Nitelikli Diğer Atıksular (Hava Kirliliğini Kontrol Amacıyla Kullanılan Sulu Filtrelerin Çıkış Suları ve Benzerleri) Parametre Birim Kompozit Numune 2 Saatlik Kimyasal Oksijen İhtiyacı (KOİ) (mg/l) Askıda Katı Madde (AKM) (mg/l) Kompozit Numune 24 Saatlik Sülfat (SO4 2 ) (mg/l) Balık Biyodeneyi (ZSF) - 10 Sıcaklık ( C) Proje kapsamında işletilecek olan endüstriyel arıtma tesisi çıkış suları SKKY Tablo 20.2 de verilen sınır değerleri, SKKY Tablo 22 de verilen derin deniz deşarj sınır değerlerini ve tarih ve sayılı Resmi Gazete yayımlanarak yürürlüğe giren Su Ürünleri Yönetmeliği Ek 6 da verilen sınır değerleri sağlayacak şekilde işletilecektir. Arıtılmış atıksu bertarafı Proje kapsamında işletilecek olan endüstriyel atıksu arıtma tesisi işletmeye alındıktan sonra endüstriyel atıksu arıtma tesisinden alınacak numuneler analiz yaptırılarak ve deşarj standartlarına (SKKK Tablo 20.2, SKKY Tablo 22, Su Ürünleri Kanunu Ek-6) uygunluğu kontrol edilerek diğer proses suları ile birlikte arıtılmış su toplama havuzuna gönderilecektir. Baca gazı kükürt arıtma sisteminden kaynaklı atıksular endüstriyel atıksu arıtma tesisinde arıtıldıktan sonra tesisteki arıtılmış su toplama havuzuna alınacak ve gerekmesi durumunda kül nemlendirme amacıyla kullanılacaktır. Artan su olması durumunda arıtılmış sular soğutma suyu dengeleme havuzuna verilerek soğutma suyularıyla birlikte denize deşarj edilecektir. Proseslerden Kaynaklı Yağlı Atıksu Santralde tüm ünitelerden kaynaklı takribi 10 m 3 /saat yağlı atıksu oluşacağı öngörülmektedir. Bu sular ayrı bir toplama sistemi ile toplanarak önce yağ seperatöründen geçirilecek daha sonra baca gazı kükürt arıtma sistemi atıksuları hariç diğer proses sularının verileceği nötralizasyon havuzuna verilecektir. Nötralizasyon havuzundan sonra arıtılmış atıksu toplama havuzuna alınan sular, gerekmesi durumunda kül nemlendirme amacıyla kullanılacaktır. Artan su olması durumunda arıtılmış sular soğutma suyu dengeleme havuzuna verilerek soğutma suyularıyla birlikte denize deşarj edilecektir. Su Analizlerinden Kaynaklı Atıksu Faaliyet kapsamında kurulacak laboratuvarda yapılacak su analizlerinden kaynaklı 2 m 3 /saat atıksu oluşacağı öngörülmektedir. Faaliyet kapsamında kurulacak laboratuvarda yapılacak su analizlerinden kaynaklanacak atıksular, asit ve baz nitelikteki kimyasalların yıkama ve temizleme yoluyla gelmesinden dolayı asidik ve bazik özellikte olacaktır. Bu nedenle laboratuvardan kaynaklı atıksular, baca gazı kükürt arıtma sistemi atıksuları hariç diğer proses sularının verileceği nötralizasyon havuzuna verilecektir. Nötralizasyon havuzundan sonra arıtılmış atıksu toplama havuzuna alınan sular, gerekmesi durumunda kül nemlendirme amacıyla kullanılacaktır. Artan su olması durumunda arıtılmış sular soğutma suyu dengeleme havuzuna verilerek soğutma suyularıyla birlikte denize deşarj edilecektir. 241

270 Demineralize Su Sisteminde Rejenerasyon İşleminden Kaynaklı Atıksu Demineralize su eldesinde kullanılacak anyon-katyon değiştirici reçinelerin rejenerasyonu sırasında bir miktar asidik ve bazik atıksu meydana gelecektir. Demineralize su ünitesinde rejenerasyon işleminden kaynaklı meydana gelecek atıksu miktarı 30 m 3 /saat olup, bu atıksular tesiste yapılacak nötralizasyon havuzuna gönderilecektir. Nötralizasyon havuzundan sonra arıtılmış atıksu toplama havuzuna alınan sular, gerekmesi durumunda kül nemlendirme amacıyla kullanılacaktır. Artan su olması durumunda arıtılmış sular soğutma suyu dengeleme havuzuna verilerek soğutma suyularıyla birlikte Akdeniz e derin deşarj edilecektir. Diğer Atıksular Kondensat son arıtma tesisinden gelen atıksular ve diğer kapalı çevrim sistemi blöf suları vb. kullanımlardan kaynaklı asidik ve bazik karakterde olan takribi 26 m 3 /saat atıksu oluşması beklenmektedir. Bu atıksularda proje kapsamında planlanan nötralizasyon havuzuna verilecektir. Nötralizasyon havuzundan sonra arıtılmış atıksu toplama havuzuna alınan sular, gerekmesi durumunda kül nemlendirme amacıyla kullanılacaktır. Artan su olması durumunda arıtılmış sular soğutma suyu dengeleme havuzuna verilerek soğutma suyularıyla birlikte denize deşarj edilecektir. Nötralizasyon havuzu, demineralize su ünitesinde rejenerasyon işleminden kaynaklı atıksular, seperatörden geçirilen yağlı atıksular, kapalı çevrim sistemi blöf suları, kondensat son arıtma atıksuları, luvo yıkama suları, laboratuvar atıksuları tesiste yapılacak nötralizasyon havuzuna gönderilecektir (Bkz. Şekil 80). Nötralizasyon, ayarlanabilir zaman röleleri ve ph-metre vasıtasıyla otomatik olarak yapılacaktır. Yeterli miktardaki sirkülasyondan sonra ph-metreden alınacak sonuca göre asit veya baz ilavesi yapılacaktır. Böylece burada suyun ph ayarı (tam karışımlı reaktörde asit ya da baz ilavesi) yapılacaktır. Şekil 80. Nötralizasyon Havuzu Şematik Gösterimi 242

271 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren "Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği"nde Madde 31 (p) de verilen su yumuşatma, demineralizasyon ve rejenerasyon, aktif karbon yıkama, rejenerasyon tesisleri için arıtılmış suda bulunmasına izin verilen maksimum kirletici konsantrasyonları Tablo 95 te ve Madde 31 (e) kömür hazırlama işleme ve enerji üretimi sektörü; taş kömürü ve linyit kömürü hazırlama, kok ve havagazı üretimi, termik santraller, nükleer santraller, jeotermal santraller, soğutma suyu ve benzerleri, kapalı devre çalışan endüstriyel soğutma suları, fuel-oil ve kömürle çalışan buhar kazanları ve benzeri tesisler için arıtılmış suda bulunmasına izin verilen maksimum kirletici konsantrasyonları ise Tablo 96'da verilmiştir. Tablo 95. Sektör: Su Yumuşatma, Demineralizasyon ve Rejenerasyon, Aktif Karbon Yıkama ve Rejenerasyon Tesisleri (SKKY Tablo 20.7) Kompozit Numune Kompozit Numune Parametre Birim 2 Saatlik 24 Saatlik Klorür (Clˉ) (mg/l) Sülfat (SO 4 2 ) (mg/l) Demir (Fe) (mg/l) 10 - Balık Biyodeneyi (ZSF) ph Tablo 96. Sektör: Kömür Hazırlama, İşleme ve Enerji Üretme Tesisleri (Termik Santraller ve Benzerleri) (SKKY, Tablo 9.3) Kompozit Numune Kompozit Numune Parametre Birim 2 Saatlik 24 Saatlik Kimyasal Oksijen İhtiyacı (KOİ) (mg/l) Askıda Katı Madde (AKM) (mg/l) Yağ ve Gres (mg/l) Toplam Fosfor (mg/l) 8 - Toplam Siyanür (CN ) (mg/l) Sıcaklık ( C) - 35 ph Sonuçlar Yukarıda verilen bilgiler ışığında atıksular ve atıksuların bertaraf şekli özet olarak Tablo 97'de verilmiştir. Tablo 97. Atıksular ve Atıksuların Bertarafı Atıksu Kaynağı Debisi Bertaraf Şekli Personelden Kaynaklı Evsel Nitelikli Atıksu 133,1 m 3 /gün Evsel Nitelikli Atıksu Arıtma Tesisi Soğutma Suları m 3 /saat Dengeleme Havuzu + Denize Derin Deşarj Blöf Suları Filtre Geri Yıkama Suları Desanilasyon Ünitesi Atıksuyu 2 x 52 m 3 /saat 2 x 5 m 3 /saat 2 x 148 m 3 /saat Yıkama Suları 100 m 3 /saat Atıksu Arıtma Tesisi Baca Gazı Kükürt Arıtma Sistemi Baca Gazı Kükürt Arıtma Sistemi + Kül Nemlendirme Geri Kullanımı Baca Gazı Kükürt Arıtma Sisteminde Geri Kullanım + artan su olması durumunda desanilasyon ünitesinden kaynaklı konsantre deniz suyu ile birlikte denize deşarj Baca Gazı Kükürt Arıtma Sisteminde Geri Kullanım + artan su olması durumunda denize tekrar deşarj 2 x 5 m 3 /saat Atıksu Arıtma Tesisi Yağlı Atıksu 2 x 5 m 3 /saat Yağ Seperatörü + Atıksu Arıtma Tesisi 243

272 Atıksu Kaynağı Debisi Bertaraf Şekli Laboratuvar Atıksuları 2 x 1 m 3 /saat Atıksu Arıtma Tesisi Rejenerasyon Atık Suyu 2 x 15 m 3 /saat Atıksu Arıtma Tesisi Diğer Atıksular (Kondensat Son Arıtma, Kapalı Çevrim Sistemi Blöf Suları vb.) 2 x 13 m 3 /saat Atıksu Arıtma Tesisi V.2.6 Proje Için Gerekli Hammaddenin Nereden ve Nasıl Sağlanacağı, Özellikleri, Rezerv Miktarları, Taşınımları, Depolanmaları, Taşınma ve Depolanması Sırasındaki Etkileri (Tozuma, Yanma Riski, Sızıntı Suları Vb), Kullanılacak Ulaşım Tipi, Ulaşım Yolu ve Araçlar, Bu Araçların Miktarları ve Kapasiteleri, Depolama ve Kırma-Eleme Işleminin Nerede-Ne Şekilde Gerçekleştirileceği, Oluşacak Toz Miktarı Genel Proje kapsamında tesis edilecek olan santralin çeşitli ünitelerinde kullanılacak olan hammaddeler: Kömür Kömür, Kalker, Fuel oil veya doğal gaz, Amonyak, Kimyasallar. Santralde yakıt olarak ithal kömür kullanılması planlanmaktadır. Santralde üretim faaliyetleri sırasında her bir ünitede 191 ton/saat olmak üzere toplam 382 ton/saat ( ton/yıl) kömür tüketilecektir. Kullanılacak ithal kömür, uluslararası pazarlardan (Güney Amerika, Güney Afrika ve Avustralya) temin edilecek olup, sahaya deniz yolu ile getirilecektir. Santral sahasına getirilecek kömür için kıtalar arası seyredebilen DWT DWT kapasiteli kuru yük gemileri kullanılacaktır. Kıyıdan yaklaşık 2,5-3,0 km açığa demirleyecek olan gemilerden alınan kömür, mavnalar yardımıyla m uzunluğundaki iskeleye nakledilecektir. İskeleye nakledilen kömür, daha sonra 3 m genişliğinde ve m uzunluğundaki kapalı bant konveyörler aracılığı ile santral sahası sınırları içerisindeki kömür stok alanına taşınacaktır. Bu nedenle kömürün iskelden santral alanındaki kömür stok alanalrına nakli aşamasında toz emisyonu oluşumu söz konusu olmayacaktır. Gemilerle getirilen ithal kömürü mavnalara naklinde çeneleri birbirinin içine geçecek şekilde dizayn edilmiş kepçeler kullanılacaktır. İşletme aşamasında santralde kullanılacak kömür selektif madencilik çalışması sonucu çıkarılmış parça halinde olacağı için kömür tozsuz olacaktır. Bu nedenle kömürün mavnalara aktarımı sırasında toz oluşmayacaktır. Santraldeki Kömür depolama alanı tamamen üzeri kapalı olup, kömür depolama sahasından kaynaklı toz emisyonu oluşumu söz konusu değildir. Kömürün santralde kullanılabilir boyuta getirilmesi ve santrale taşınması işlemlerinin tamamı kapalı ortamda yapılacağı için kömürün depolanmasından santrale iletilmesi aşamalarında kömürden kaynaklı toz emisyonu oluşmayacaktır. 244

273 Dünyanın değişik ülkelerinden ithal edilecek kömürlerin alt ısıl değerleri birbirinden farklı olmakla beraber, kömür ithalatı, tarih ve B.18.0.ÇYG /619 sayılı Genelge deki Termik Santraller İçin İthal Taşkömürü Limit Değerleri ne göre yapılacaktır. Yapılması önerilen santralde kullanılacak olan kömürün alt ısıl değeri kcal/kg kcal/kg olacaktır. Kapalı bant konveyörler ile kömür stok alanına nakledilen kömürler, kazana gönderilmeden önce kırıcıdan geçirilerek değirmene gönderilecek ve yakılmak üzere kazana beslenecektir. Kalker Tesiste baca gazındaki SO x in azaltılması için kalker kullanılacaktır. Yaklaşık 12 ton/saat ( ton/yıl) kullanılacak olan kalker, Adana İli, Ceyhan İlçesi, Dokuztekne Köyü ndeki ruhsatlı kalker ocaklarından temin edilecektir. Proje sahasına yaklaşık 23 km mesafede bulunan ocak alanından satın alınacak olan kalker, kamyonlar vasıtasıyla proje sahasına taşınacaktır. Söz konusu malzemenin proje sahasına taşınması sırasında Bölüm III.5 te sunulan Şekil 19 da gösterilen yol güzergâhı kullanılacaktır. Sözkonusu kalkerin temin edileceği malzeme ocağından alınan numuneler üzerinde yapılan analiz sonuçları Ek 10 da sunulmuştur. Fuel-oil veya doğal gaz Santralin start-up (ilk ateşleme) aşamasında kükürt içeriği %1 den az olan fuel-oil veya doğal gaz kullanılacaktır. Santralde kullanılacak fuel-oil miktarı her bir ünite için 25 m 3-30 m 3, doğal gaz ise m m 3 civarında olacaktır. Söz konusu yardımcı yakıtlar, piyasadan temin edilecek olup, proje sahasına mevcut yollardan tankerler vasıtasıyla getirilecektir. Start-up aşaması, her bir ünite için yılda 6-8 olarak planlanmıştır. Yardımcı yakıt, start-up aşamasında yaklaşık 4 saat süre ile kullanılacaktır. Tesis sınırlarında yardımcı yakıtın depolanması için yakıt tankı bulunacaktır. Bu tank, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük hükümlerine uygun şekilde yapılacaktır. Amonyak DeNO x ünitesinde kullanılmak üzere yaklaşık ton/yıl sulu amonyak çözeltisi kullanılacaktır. Bu çözelti, piyasadan satın alınarak mevcut karayolu üzerinden proje sahasına taşınacaktır. Kimyasallar Proje kapsamında; su yumuşatma ve atıksu tesviyesinde kimyasal olarak; sodyum hidroksit (NaOH), sodyum hipoklorit (NaOCI), hidroklorik asit (HCI), kazan suyu şartlandırma için nötralizeamin ve soğutma suyu şartlandırma için biyosit kullanılacaktır. Söz konusu kimyasal maddeler, santral sahasına, ilgili mevzuata uygun olarak silobas tipi kara tankerleri ve/veya kamyonlar ile taşınacaktır. Proje kapsamında kullanılacak kimyasallar, proje sahasına ambalajlı (bidon, varil vb.) olarak getirilecek olup, tesiste sızdırmasız zemin üzerinde depolanacaktır. Santralde kullanılacak her bir kimyasal, üstü 245

274 kapalı ve havalandırmalı ölçüm tanklarına aktarılacak ve buradan da cazibeyle çözelti hazırlama ve besleme tanklarına aktarılacaktır. Santralde kullanılacak olan kimyasallar, kimyasal depo tanklarında diğer kimyasallarla temas etmeden depolanacak olup, depoma aşamasında sızmalara karşı kimyasal tankların etrafında sızdırmaz betonarme seddeler yapılacaktır. Proje kapsamında taşımada kullanılacak araçlar Tehlikeli Atıkların Kontrol Yönetmeliği nin 13. maddesine göre tehlikeli atık madde taşıma lisanslı olacak olup, araçlarda taşıdığı maddeye göre Tehlikeli Maddelerin Karayolu ile Taşınmasına İlişkin Avrupa Anlaşması (ADR) kodları ile gerekli uyarıcı semboller bulundurulacak ve sızdırmazlığı sağlanmış olacaktır. Proje kapsamında kimyasalların taşınmasında tarih ve sayılı Resmi Gazete'de (değişiklik: 10 Temmuz 2009 tarih ve sayılı Resmi Gazete) yayımlanarak yürürlüğe giren "Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında Yönetmeliği" ve tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren "Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uygun yapılması sağlanacaktır. V.2.7 Proje Kapsamında Kullanılacak Kireçtaşının Miktarı, Nereden ve Nasıl Sağlanacağı, Karakteristikleri (reaktivitesi ve diğer özellikleri) Proje Kapsamında Kullanılacak Kalkerin Miktarı ve Temini Önerilen santralde kömür yakıldığında oluşacak SO 2 (kükürtdioksit) konsantrasyonunu tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürülüğe giren Büyük Yakma Tesisleri Yönetmeliği nde belirlenen sınır değerlerin altında tutabilmek için ıslak kireçtaşı prosesine dayalı baca gazı kükürt arıtma sisteminin kurulması planlanmıştır. Sistemde kullanılacak olan kalker, Ceyhan İlçesi ne bağlı Dokuztekne Köyü ndeki ruhsatlı ocak alanlarından kamyonlar aracılığıyla santral sahasına taşınacak olup, 12 ton/saat kalker ( ton/yıl) kullanılması öngörülmektedir. Söz konusu ocak alanı, proje sahasına yaklaşık 23 km mesafededir. Proje Kapsamında Kullanılacak Kalkerin Özellikleri Proje kapsamında kullanılacak olan kalkerin özellikleri Tablo 98 de sunulmuştur. Buna ilaveten söz konusu ocaktan alınan numuneler üzerinde gerçekleştirilen deneylere ait sonuçlar ise Ek 10 da sunulmuştur. Tablo 98. Proje Kapsamında Kullanılacak Kalkerin Özellikleri Parametre Değer (%) CaO MgO 0,7-1,0 SiO 2 0,02-0,35 Tane Boyu Ağırlıkça % µm Reaktivite 1 kg saf CaCO 3 en az 95 gram kükürt (S) tutabilmelidir V.2.8 Proje Kapsamında Kullanılacak Ana Yakıtların ve Yardımcı Yakıtın Hangi Ünitelerde Ne Miktarlarda Yakılacağı ve Kullanılacak Yakma Sistemleri, Yakıt Özellikleri, Anma Isıl Gücü, Emisyonlar, Mevcut Hava Kalitesine Olacak Katkı Miktarı, Azaltıcı Önlemler ve Bunların Verimleri, Ölçümler Için Kullanılacak Aletler ve Sistemler (Baca Gazı Emisyonlarının Anlık Ölçülüp Değerlendirilmesi (On-Line) Için Kurulacak Sistemler, NOx Gazı Indirgeme Sisteminin Açıklanması, Mevcut Hava Kalitesinin Ölçülmesi Için Yapılacak Işlemler), Modelleme Çalışmasında Kullanılan Yöntem, Modelin Tanımı, Modellemede Kullanılan Meteorolojik Veriler (Yağış, Rüzgar, 246

275 Atmosferik Kararlılık, Karışım Yüksekliği Vb.), Model Girdileri, Kötü Durum Senaryosu Da Dikkate Alınarak Model Sonuçları, Muhtemel ve Bakiye Etkiler, Önerilen Tedbirler, Modelleme Sonucunda Elde Edilen Çıktıların Arazi Kullanım Haritası Üzerinde Gösterilmesi, Kullanılacak Filtrelerin Özellikleri, Filtrelerin Bakımı, Arızalanması Durumunda Alınacak Önlemler (Santralden Kaynaklanacak Emisyonlar Için Bir Emisyon Dağılım Modellemesi Yapılması) Kullanılacak Ana ve Yardımcı Yakıt Santralde kullanılacak olan kömürünün kalorifik değeri kcal/kg kcal/kg civarında olacaktır. Santralin start-up (ilk ateşleme) aşamasında kükürt içeriği %1 den az olan fuel-oil veya doğal gaz kullanılacaktır. Santralde kullanılacak fuel-oil miktarı her bir ünite için 25 m 3-30 m 3, doğal gaz ise m m 3 civarında olacaktır. Söz konusu yardımcı yakıtlar, piyasadan temin edilecek olup, proje sahasına mevcut yollardan tankerler vasıtasıyla getirilecektir. Start-up aşaması, her bir ünite için yılda 6-8 olarak planlanmıştır. Yardımcı yakıt, start-up aşamasında yaklaşık 4 saat süre ile kullanılacaktır. Tesisin Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Ek-2 Kapsamında Değerlendirilmesi ve Kütlesel Emisyon Hesaplamaları Santral kömür yakılmasından kaynaklı meydana gelecek kütlesel debiler baca gazı debisi kullanılarak aşağıda hesaplanmıştır. Her bir bacadan salınacak kütlesel debiler Tablo 99'da hesaplanmıştır. Tablo 99. Santralden Kaynaklı Meydana Gelecek Emisyonlar ve Kütlesel Debileri Parametre Tasarım Değerleri* BYTY (mg/nm 3 ) SO 2 135,6 mg/nm 3 (kuru, %6 O 2 ) IPPC Taslak BREF (2013 versiyonu) Kılavuz Değerleri (mg/nm 3 ) Hesaplanan Kütlesel Debiler ,75 kg/saat NO x CO Toz HCl 123 mg/nm 3 (kuru, %6 O 2 ) 18,8 mg/nm 3 (kuru, %6 O 2 ) 21 mg/nm 3 (kuru, %6 O 2 ) 45 mg/nm 3 (kuru, %6 O 2 ) ,62 kg/saat ,32 kg/saat 30 < 5 48,51 kg/saat 100 < ,9 kg/saat HF Baca gazı debisi Baca gazı çıkış sıcaklığı Baca gazı çıkış hızı 5,6 mg/nm 3 (kuru, %6 O 2 ) Nm 3 /saat (kuru) m 3 /saat (baca şartları) 15 < 0,1 2 12,99 kg/saat o C m/s

276 Parametre Tasarım Değerleri* BYTY (mg/nm 3 ) IPPC Taslak BREF (2013 versiyonu) Kılavuz Değerleri (mg/nm 3 ) Hesaplanan Kütlesel Debiler Baca çıkışı iç çapı 7 m Baca yüksekliği 180 m * Değerler, bir ünite için firma tarafından verilmiş olup, proje kapsamında iki ünite bulunacaktır. Yukarıda tek bir bacadan kaynaklı emisyon miktarları verilmiştir. Santralden kaynaklı emisyonlar atmosfere 2 bacadan verileceği için kümülatif kütlesel debiler aşağıdaki gibi hesaplanmıştır. SO 2 Kütlesel Toplam Debi SO 2 = 2 x 312,75 kg/saat=625,5 kg/saat NO 2 Kütlesel Toplam Debi NO 2 = 2 x 283,62 kg/saat = 567,2 kg/saat CO Kütlesel Toplam Debi CO= 2 x 43,32 kg/saat = 86,64 kg/saat PM Kütlesel Toplam Debi PM= 2 x 48,51 kg/saat = 97 kg/saat HCI Kütlesel Toplam Debi HCI = 2 x 103,9 kg/saat =207,8 kg/saat HF Kütlesel Toplam Debi HF = 2 x 12,99 kg/saat =25,98 kg/saat Tablo 100. Santralden Kaynaklı Emisyonların Kütlesel Debileri Emisyon Hesaplanan Kütlesel Debi Yönetmelik Sınır Değeri SKKY (Tablo 2.1) SO 2 625,5 kg/saat 60 kg/saat NO 2 567,2 kg/saat 40 kg/saat CO 86,64 kg/saat 500 kg/saat PM 97 kg/saat 10 kg/saat HCI 207,8 kg/saat 20 kg/saat HF 25,98 kg/saat 2 kg/saat Tablo 100'den de görüleceği üzere; hesaplanan saatlik kütlesel debi (kg/saat) değeri Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Ek-2 Tablo 2.1 de verilen Normal işletme şartlarında ve haftalık iş günlerindeki işletme saatleri için verilen kütlesel debi (Bacadan) değerleri ile karşılaştırıldığında CO emisyonu hariç santralin tamamından (bacaların toplamı) yayılan saatlik kütlesel debiler yönetmelikte verilen sınır değerleri aşmaktadır. Bu nedenle hesaplanan kütlesel debiler kullanılarak hava kalitesi modellemesi yapılmış olup, modelleme çalışması Ek 11 de verilmiştir. 248

277 Modelleme Çalışmasında Kullanılan Yöntem Proje kapsamında gerçekleştirilen hava kalitesi modelleme raporunda (Bkz. Ek 11) Büyük Yakma Tesisleri Yönetmeliği (BYTY) ve Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği (SKHKKY) dikkate alınmıştır. Çalışmada santral sahasındaki hava kirlenmesine katkı değeri ile hava kalitesi değerleri hesaplanmış ve ilgili mevzuatta belirtilen sınır değerler ile karşılaştırılmıştır. Proje kapsamında uluslararası platformda kabul gören AERMOD sistemi kullanılmıştır. AERMOD, zaman içerisinde değişen gerçek zaman verilerini baz alarak saatlik, günlük ve yıllık YSK değerlerini tahmin edebilen en gelişmiş bilgisayar modellerinden birisidir. İzole bacalardan kaçak kirleticilere kadar değişik (nokta, hacim, alan) pek çok farklı yayılım modeli hesaplamasını bünyesinde barındırmakta, ayrıca herhangi bir endüstri bölgesindeki kaynaklardan çıkan kirleticilerin uğrayabileceği aerodinamik dalgalar, türbülans ve benzeri olayları da göz önüne almaktadır. AERMOD, kullanıcı tarafından tanımlanan bir ağ sisteminde çalışmakta, hesaplar ağ sistemini oluşturan her bir alıcı ortam elemanının köşe noktaları için yapılmaktadır. Modelin kullanıldığı ağ sistemi, polar veya kartezyen olarak tanımlanabilmekte, ayrıca ağ sistemi dışında da ayrık alıcı noktalar belirlenerek, bu noktalarda daha detaylı hesaplar yapılabilmektedir. Yayılım hesaplarında Pasquill kararlılık sınıfı, Bowen Ratio, Albedo ve Yüzey Pürüzlülüğü kullanılmaktadır. Model engebeli araziyi de göz önüne almaktadır. AERMOD aşağıda belirtilen üç değişik veri türünü kullanmaktadır: Meteoroloji Verileri: Yüzey istasyonu ve üst atmosfer (atmosferik sondaj) verileridir. Yüzey istasyonunda ölçülen; rüzgar yönü, rüzgar hızı, sıcaklık, bulutluluk ve bulut taban yüksekliği değerlerini ve AERMET ile hesaplanan Pasquill kararlılık sınıfını dikkate almaktadır. Üst atmosfer verisi olarak ise her bir katmandaki basınç, sıcaklık, rüzgar hızı, rüzgar yönü ve nem verileri ile AERMET ile hesaplanan albedo, bowen ratio ve yüzey pürüzlülüğü (surface roughness) sabitlerini dikkate almaktadır. Alıcı ortam olarak tanımlanan ağ sistemindeki her bir elemanın koordinatları, yüksekliği ve hill height scale değerleri Kullanıcı tarafından tespit edilen bir başlangıç noktasına göre belirlenen kaynak koordinatları, kaynak yüksekliği, çapı, kirletici hızı, sıcaklığı ve debisini içeren kaynak verileri Model çıktıları, inceleme alanının bütünü için dağılım haritaları hazırlanmasına olanak tanıyacak yapıdadır. Böylelikle, yörenin hava kalitesini değişik senaryolar (ör. değişik arıtma koşulları, farklı kirletici kaynaklar veya değişen mevsimsel şartlar) altında değerlendirmek mümkün olmaktadır. Modelleme Alanının Belirlenmesi SKHKKY Ek-2 de modelleme çalışmaları için tanımlanan etki alanı, baca yüksekliğinin 50 katı yarıçapına sahip bir alandır. Buna göre, Planlanan projede bulunacak bacaların yüksekliğinin 180 m olduğu dikkate alınırsa, yönetmelikçe tanımlanan etki alanı (18 km x 18 km) büyüklüğünde bir alandır. 249

278 Modelleme Çalışmasında Kullanılan Meteorolojik Veri Seti Modelleme çalışmaları için gerekli olan uzun dönemli meteorolojik veriler, yöredeki mevcut meteoroloji istasyonlarından sağlanmaktadır. AERMOD modeli için Klima, sinoptik ya da otomatik tip istasyonlarda ölçülen saatlik yüzey istasyonu verileri ve ravinsonde tip istasyonlarında ölçülen meteorolojik sondaj verisi gerekmektedir. Meteoroloji Genel Müdürlüğü ile yapılan görüşmelerde, gerekli saatlik meteorolojik veri setlerinin, proje alanına en yakın istasyon olan Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu ndan (17979), temin edilmesi uygun görülmüştür. Üst atmosfer verilerinin temininde, proje sahasına yakın konumda bulunan ve iklimsel özelliği temsil edebilecek yetiye sahip olan Adana Meteoroloji İstasyonu (17351) atmosferik sondaj verileri kullanılmıştır. AERMOD modeli bir yıllık meteorolojik veri kullanmaktadır. Bu nedenle modelde kullanılacak meteorolojik verinin yıl seçiminin yapılması gerekmektedir. Bölgenin rüzgâr profilini temsil eden yılın meteorolojik verisini kullanmak, modelleme çalışmasının doğruluğunu arttırmaktadır. Modelleme çalışmalarında, Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu nda yılları arasında elde edilen verileri içeren uzun yıllar meteoroloji bülteninden yararlanılarak bölgenin rüzgâr profili çıkarılmıştır. Son 10 yıla ait ( ) yıllık rüzgâr profilleri incelenmiş ve uzun yıllara eşleşen yıl, 2006 yılı olarak belirlenmiştir (Bkz. Ek 11). Model Sonuçları İşletme aşamasında model çalışmaları iki senaryo üzerinden yapılmıştır. Senaryo-1 de Hunutlu TES ile mevcut işletmede olan İsken TES kümülatif olarak değerlendirilmiştir. Senaryo-2 de ise Bölgede planlanan DAPRAŞ Rafinerisi, diğer termik santraller ve Hunutlu TES kümülatif olarak değerlendirilmiştir. Hava kalitesi modelleme çalışmaları SO 2, NO 2, PM 10, CO, HCl, HF ve çöken toz YSK değerleri Tablo 101'de ve Tablo 102'de sunulmuştur. Tablo 101. Senaryo-1 İçin Modelleme Çalışması Sonuçları Parametre Periyot YSK Değerleri (µg/m 3 ) Sınır Değerler* (µg/m3) CO Günlük 8 Saatlik Ortalama 7,86 (753477, ) HCL Günlük 7,52 (756977, ) 150 Yıllık 2,45 (756977, ) 60 HF Saatlik 11,04 (748727, ) 30 Günlük 0,94 (756977, ) 5 NO2 Saatlik (%99,79) 85,82 (748727, ) 200 Yıllık 6,70 (756977, ) 40 PM Günlük (%90,41) 13,88 (754827, ) 50 Yıllık 10,05 (754827, ) 40 Saatlik (%99,73) 87,35 (755727, ) 350 SO2 20,37 Günlük(%99,17) (757227, ) 125 Yıllık 7,

279 Parametre Periyot YSK Değerleri (µg/m 3 ) Sınır Değerler* (µg/m3) (756977, ) Tablo 101 den görüldüğü gibi, Hunutlu TES Projesi nin işletme aşamasında atmosfere salınacak SO 2, NO 2, PM 10, CO, HCl ve HF emisyonlarının yer seviyesinde İsken santrali ile işletmede iken meydana getirebileceği konsantrasyon değerleri HKDDY de belirtilen ilgili saatlik, günlük ve yıllık sınır değerlerin oldukça altındadır. Tablo 102. Senaryo-2 İçin Modelleme Çalışması Sonuçları Parametre Periyot YSK Değerleri (µg/m 3 ) Sınır Değerler* (µg/m3) CO Günlük 8 Saatlik Ortalama 93,66 (745727, ) HCL Günlük 12,72 (753227, ) 150 Yıllık 4,12 (755227, ) 60 HF Saatlik 13,46 (752727, ) 30 Günlük 1,66 (753227, ) 5 NO2 Saatlik (%99,79) 180,91 (756227, ) 200 Yıllık 13,46 (757477, ) 40 PM Günlük (%90,41) 14,91 (754827, ) 50 Yıllık 10,93 (754827, ) 40 Saatlik (%99,73) 212,55 (755427, ) 350 SO2 Günlük(%99,17) 39,84 (757477, ) 125 Yıllık 17,03 (757477, ) 20 Tablo 102 den görüldüğü gibi, Hunutlu TES ve bölgede planlanan diğer termik santraller ve DAPRAŞ Projelerinin hepsinin işletmeye geçmesi durumunda atmosfere salınacak SO 2, NO 2, PM10, CO, HCl ve HF emisyonlarının yer seviyesinde meydana getirebileceği konsantrasyon değerleri HKDDY de belirtilen ilgili saatlik, günlük ve yıllık sınır değerlerin oldukça altındadır. Bu nedenle bölgede planlama aşamasında olan santrallerin teknoloji seçiminde mutlaka Elektrostatik Filtre (EF), Baca gazı desülfürizasyon (BGD) ve DeNOx tesisleri olmalı ve baca yüksekliğinin ise Hunutlu TES baca yüksekliğinin altında olmaması önem arz etmektedir. Ek 11'de verilen Hava Kalitesi Dağılım Modelinde yer alan dağılım haritaları ve modelleme sonuçları dikkate alındığında, santralin işletme aşamasında oluşabilecek YSK değerleri HKDYY de belirtilen sınır değerlerin altında olup, santralın çevresinde ve yerleşim alanlarında önemli boyutlarda etki yaratmayacağı öngörülmektedir (Bkz. Ek 11). Tesisin Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Ek-4 Kapsamında Değerlendirilmesi Baca gazı hızı Atık gazlar serbest hava akımı tarafından, engellenmeden taşınabilecek biçimde dikey çıkışla atmosfere verilmelidir. Söz konusu tesisin anma ısıl gücü 500 kw ın üzerinde olduğu için, gazların bacadan çıkış hızları en az 4 m/s olmalıdır. 251

280 Prosesten kaynaklanan atık gazlar serbest hava akımı tarafından, engellenmeden taşınabilecek biçimde atmosfere verilmelidir. Bu amaçla baca kullanılmalı, gazların bacadan çıkış hızları, cebri çekişin uygulanabildiği tesislerde en az 4 m/s, uygulanmadığı hallerde 3 m/s olmalıdır. Tesisinüretim şekli ve üretim prosesi gereği; baca çapının daraltılamadığı ve cebri çekişin uygulanamadığı ve bu durumun bilim kuruluşundan alınacak bir raporla onaylandığı hallerde baca gazı hızı en az 2 m/s olmalıdır. Söz konusu tesiste baca gazı hızı ve yüksekliği, Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Ek-4 de verilen sınır değerlere uygun olacaktır. Baca gazı hızı hesabı Tesis bacasından atmosfere verilen atık gazın bacadan çıkış hızının hesabında aşağıdaki formüller kullanılmıştır. Baca Gazı Hızı = Gerçek Baca Gazı Debisi (m 3 /sn) / Baca Kesit Alanı (m 2 ) Baca Kesit Alanı (m 2 ) = π x Baca Çapı 2 / 4 Baca Gazı Hızı=20 m/sn Hesap edilen baca gazı hızı 4 m/sn den yüksek olup, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Ek 4 ünde yer alan hüküm sağlanmaktadır. Baca yüksekliği Proje kapsamında her bir ünite için 7 m çapında ve 180 m yüksekliğinde baca planlanmaktadır. Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliğinde Anma ısıl gücü 1,2 MW ve üzerinde olan tesislerde baca yüksekliği aşağıda verilen esaslara göre ve Abak kullanılarak belirlenir. Abaktan hacimsel debi değerinin (R), Q/S (kg/saat) değerini kesmediği ve abaktan baca yüksekliğinin belirlenemediği durumlarda, tesis etki alanında engebeli arazi veya mevcut ya da yapımı öngörülen bina ve yükseltiler bulunmuyorsa (J değeri sıfır olarak belirlenmişse) fiili baca yüksekliğinin tabandan en az 10 m ve çatı üstünden yüksekliği ise en az 3 m olması yeterlidir. J değeri sıfırdan farklı ise H 10 alınır ve Abak kullanılarak baca yüksekliği belirlenir. denilmektedir. Çatı eğimi 20 0 ün altında ise baca yüksekliği hesabı çatı yüksekliği 20 0 lik eğim kabul edilerek yapılır. Abak yüksekliğinde verilen değerler, H' m : Abak kullanılarak belirlenen baca yüksekliği, d m : Baca iç çapı veya baca kesiti alanı eşdeğer çapı, t o C : Baca girişindeki atık gazın sıcaklığı, R Nm 3 /h debisi, : Nemsiz durumdaki atık baca gazının normal şartlardaki hacimsel Q kg /h : Emisyon kaynağından çıkan hava kirletici maddelerin kütlesel debisi, S : Baca yüksekliği belirlenmesinde kullanılan faktörü (Tablo 4.1, Tablo 4.2 deki S değerleri kullanılacaktır.) Söz konusu tesis mevcut olmadığı için Tablo 4.1 de verilen S değerleri kullanılmıştır. Tablo 4.1 değerleri Tablo 103'te verilmiştir. 252

281 Emisyonlar Tablo 103. Yeni Tesisler İçin S Değeri Havada Asılı Toz 0,08 Hidrojen klorür ( Cl olarak gösterilmiştir. ) 0,1 S Değerleri Klor 0,09 Hidrojen florür ve gaz biçiminde inorganik flor bileşikleri (F olarak gösterilmiştir.) 0,0018 Karbon monoksit 7,5 Kükürt dioksit 0,14 Hidrojen Sülfür 0,003 Azot dioksit 0,1 Tablo 1.1 deki maddeler: Tablo 1.2 deki maddeler: Tablo 1.3 deki maddeler: Sınıf I 0,02 Sınıf II 0,1 Sınıf III 0,2 Kurşun : 0,005 Kadmiyum : 0,0005 Civa : 0,005 Talyum : 0,005 Sınıf I 0,05 Sınıf II 0,2 Sınıf III 1,0 Sınıf I 0,0001 Sınıf II 0,001 Sınıf III 0,01 Baca yüksekliğinin belirlenmesinde belirleyici olarak NO x baz alınmış olup, yapılan hesaplamalar ve sonuçlar aşağıda verilmiştir. R = Nm 3 /h t = 55 O C d = 7 m Tek baca için SO 2 kirletici kütlesel debisi, Q SO2 = 312,75 kg/saat Q/S = 312,75 / 0,14 (S değeri yönetmelikten 0,14 olarak alınmıştır.) = 2234 kg/saat Tek baca için NO 2 kirletici kütlesel debisi, Q NO2 = 283,62 kg/saat Q/S = 283,62 / 0,10 (S değeri yönetmelikten 0,10 olarak alınmıştır.) = 2836 kg/saat Tek baca için CO kirletici kütlesel debisi, Q CO = 43,32 kg/saat Q/S = 43,32 / 7,5 (S değeri yönetmelikten 7,5 olarak alınmıştır.) = 5,7 kg/saat 253

282 Tek baca için PM kirletici kütlesel debisi, Q PM = 48,51 kg/saat Q/S = 48,51/ 0,08 (S değeri yönetmelikten 0,08 olarak alınmıştır.) = 606,3 kg/saat Tek baca için HCI kirletici kütlesel debisi, Q HCI = 103,9 kg/saat Q/S = 103,9/ 0,1 (S değeri yönetmelikten 0,1 olarak alınmıştır.) = 1039 kg/saat Tek baca için HF kirletici kütlesel debisi, Q HCI = 12,99 kg/saat Q/S = 12,99/ 0,0018 (S değeri yönetmelikten 0,0018 olarak alınmıştır.) = 7216 kg/saat Yukarıda hesaplanan Q/S oranlarından en büyüğü HCI olduğu için, Baca yüksekliğinin belirlenmesinde belirleyici olarak HCI baz alınmış olup, yapılan hesaplamalar ve sonuçlar aşağıda verilmiştir. 254

283 Şekil 81. HCI için Abak Hesabı 255

284 Abak kullanılarak belirlenen baca yüksekliği (H ) 130 m dir. 10H (1300 m) yarıçapındaki engebeli arazinin tesis zemininden ortalama yüksekliği veya imar planına göre tespit edilmiş azami bina yüksekliklerinin 10H yarıçapındaki bölge içindeki tesis zeminine göre yükseklik ortalaması 30 (J ) m alınmıştır. J /H (30/130) 0,23 olarak hesap edilmiş olup aşağıdaki şekil yardımı ile J/J değeri 0,65 olarak bulunmuştur. J/J I = 0,65 J = 0,65 x J J = 19,5 Düzeltilmiş baca yüksekliği; H = H I + J = 130 m + 19,5 m = 149,5 150 m olarak bulunur. Şekil 82. J/J I Degeri Hesabı için Kullanılan Abak Yapılan abak hesabı sonucunda proje kapsamında 150 m lik baca yeterli olmaktadır. Ancak bölgedeki diğer termik santraller ile birlikte Hunutlu TES'in baca gazının atmosferik etkileşimin belirlenmesine yönelik yapılan model çalışmalarında Hunutlu TES için 180 m yükseliğinde baca yapılmasının daha uygun olduğu ortaya konmuştur. Bu nedenle proje kapsamında 180 m yükseliğinde baca inşaa edilecektir. Atık Isının Atmosferik Etkileşimi Model Çalışması Planlanan projenin bacasından salınacak olan atık ısının atmosferik etkileşimi hesaplanması için İTÜ, Uçak ve Uzay Bilimleri Fakültesi öğretim üyelerinden Prof. Dr. Fırat Oğuz EDİS ve Prof. Dr. Orhan ŞEN tarafından bir model çalışması yapılmıştır. Yapılan çalışma Ek 14'de sunulmuştur. Yapılan çalışmada iki senaryo çalışılmıştır. İlk senaryoda Hunutlu TES projesi tek başına değerlendirilirken ikinci senaryoda santral alanı çevresinde planlanan SEDEF, DİLER ve İÇTAŞ Termik Santralleri kümülatif değerlendirilmiştir. 256

285 Yapılan çalışmasında öncelikle proje sahasına en yakın olan Yumurtalık Meteoroloji İstasyonu ait 2006 yılı verileri kullanılarak rüzgar analizi yapılmıştır. Rüzgar analizi sonucunda maksimum rüzgar şiddetleri Tablo 104'te verilmiştir. Tablo 104. Yumurtalık Maksimum Rüzgar Şiddeti Ortalamaları (m/s) YÖN ESE SSW S N NNE 2006 yılı 8,55 m/s 7,46 m/s 7,53 m/s 4,05 m/s 4,26 m/s Analizlerde, topoğrafya modele katılmıştır. Modellemede havacılık ve uzay sanayinde uzun yıllardır kullanılan akışkanlar dinamiği (Computational Fluid Dynamics) yöntemi kullanılmıştır. Belirtilen şartlar için yürütülen simülasyonlar sonuçlarına dayanarak, bacadan çıkan sıcak gazlar nedeni ile oluşan sıcaklık artışı eş sıcaklık yüzeyleri ile temsil edilmiştir. Çalışmada belirtilen mesafeler ortam sıcaklığına göre 1 derecelik artışlar için yapılmıştır. Sıcak baca gazları yeryüzüne yaklaştıklarında çevresel etkileri önem kazanabilir. Baca yüksekliğinden dolayı sıcak gazın yeryüzüne yaklaşmaları, ters rüzgarlar ve topoğrafya nedeniyle böyle bir duruma neden olabilir. Bacadan yayılan sıcak gazların ortam sıcaklığına etkisini görmek amacı ile hesaplamalı akışkanlar dinamiği analizleri yapılmıştır. Önceki bölümde verilen hakim rüzgar yönlerinden ESE 8,55 m/s, N 4,09 m/s, NNE 4,26 m/s, S 7,53 m/s ve SSW 7,46 m/s rüzgar hızları esas alınmıştır. Belirtilen rüzgar hızları 10 m yükseklikteki ortalama rüzgar hızları olarak kabul edilmiştir. Atmosferik sınır tabaka içerisinde rüzgar hızlarının zeminden yükseklik ile artışı modellenmiştir. Ortam sıcaklığı 27 o C olarak kabul edilmiştir. Belirtilen şartlar için yürütülen simülasyonlar sonuçlarına dayanarak, bacalardan çıkan sıcak gazlar nedeni ile oluşan sıcaklık artışı eş sıcaklık yüzeyleri ile temsil edilerek sunulmuştur. Bu sonuçlara göre aşağıdaki sonuçlara varılmıştır. Hunutlu TES'in Baca yüksekliği 150 m olduğunda güney rüzgarında sıcak bölgenin denizden yüksekliği 214 m olmaktadır. Santralin kuzeyinde görülen 80 m yüksekliğindeki tepeye doğru yayılan sıcak bölge zeminden yaklaşık 134 m yüksekliğe uzanmaktadır. Aynı şartlarda 180 m yükseklikte bir baca kullanıldığında ise bu mesafenin 170 m olduğu görülmektedir. Sıcak gazların zemini etkilemesi riskine karşın baca yüksekliğinin 180 m olmalıdır. Hunutlu santralının bacası 180 m kabul edilerek diğer santrallar ile birlikte yapılan analizlerde elde edilen sonuçlar aşağıdaki özetlenmiştir. ESE 8,55 m/s hızlı rüzgarda ortama göre 1 o C den daha sıcak olan bölge bacadan rüzgar yönünde; Hunutlu bacası için 214 m, İçtaş bacası için 245 m, Diler bacası için 171 m, Sedef bacası için 155 m uzanmakta ve en uzak noktası baca çıkışına göre Hunutlu bacası için 14 m, İçtaş bacası için 31 m, Diler bacası için 32 m, Sedef bacası için 30 m yükselmektedir. N 4,09 m/s hızlı rüzgarda ortama göre 1 o C den daha sıcak olan bölge bacadan rüzgar yönünde; Hunutlu bacası için 324 m, İçtaş bacası için 289 m, Diler bacası için 181 m, Sedef bacası için 208 m uzanmakta ve en uzak noktası baca çıkışına göre Hunutlu bacası için 75 m, İçtaş bacası için 44 m, Diler bacası için 29 m, Sedef bacası için 45 m yükselmektedir (Bkz. Şekil 83). 257

286 NNE 4.26 m/s hızlı rüzgarda ortama göre 1 o C den daha sıcak olan bölge bacadan rüzgar yönünde; Hunutlu bacası için 260 m, İçtaş bacası için 287 m, Diler bacası için 187 m, Sedef bacası için 193 m uzanmakta ve en uzak noktası baca çıkışına göre Hunutlu bacası için 42 m, İçtaş bacası için 41 m, Diler bacası için 33 m, Sedef bacası için 37 m yükselmektedir. S 7.53 m/s hızlı rüzgarda ortama göre 1 o C den daha sıcak olan bölge bacadan rüzgar yönünde; Hunutlu bacası için 221 m, İçtaş bacası için 298 m, Diler bacası için 157 m, Sedef bacası için 220 m uzanmakta ve en uzak noktası baca çıkışına göre Hunutlu bacası için 14 m, İçtaş bacası için 38 m, Diler bacası için 23 m, Sedef bacası için 47 m yükselmektedir. SSW 7.46 m/s hızlı rüzgarda ortama göre 1 o C den daha sıcak olan bölge bacadan rüzgar yönünde; Hunutlu bacası için 240 m, İçtaş bacası için 196 m, Diler bacası için 166 m, Sedef bacası için 220 m uzanmakta ve en uzak noktası baca çıkışına göre Hunutlu bacası için 14 m, İçtaş bacası için 31 m, Diler bacası için 25 m, Sedef bacası için 22 m yükselmektedir. Bu sonuçlara göre hakim rüzgarlarda Hunutlu bacasından rüzgaraltı yönde yayılan sıcak bölge diğer santralların bacalarından yayılan sıcak bölgeler ile etkileşmemektedir (Bkz. Şekil 84). Hunutlu bacasının yüksekliği atık ısı dağılımı ile ilgili 180 m olmalıdır. 85). Hunutlu bacasından çıkan atık ısı yüzeyde bir etki yaratmamaktadır (Bkz. Şekil 258

287 (a) (b) Şekil 83. İçtaş, Diler, Hunutlu Ve Sedef Bacaları İçin N 4.09 M/S Hızlı Rüzgarda Ortama Yayılan Baca Gazlarının Sıcaklık Dağılımının (A) Üstten, (B) Kuzeyden Yatay Görünümü (Ortam Sıcaklığından 1 O C Daha Sıcak Olan Bölge). 259

288 Şekil 84. İçtaş, Diler, Hunutlu Ve Sedef Bacaları İçin Tüm Hakim Rüzgar Yönlerinde Ortama Yayılan Baca Gazlarının Sıcaklık Dağılımının Kuzeyde Görünümü (Ortam Sıcaklığından 1 O C Daha Sıcak Olan Bölge). (b) Şekil M Yüksekliğe Sahip Hunutlu Bacası İçin N 4.09 M/S Hızlı Rüzgarda Ortama Yayılan Baca Gazlarının Sıcaklık Dağılımının (A) Üstten, (B) Yandan Görünümü (Ortam Sıcaklığından 1 O C Daha Sıcak Olan Bölge). 260

289 Yakma Sistemi, Emisyonlar, Azaltıcı Önlemler ve Ölçüm Sistemleri Tesiste temiz kömür yakma teknolojilerinden pulvarize kömür yakma teknolojisi kullanılacaktır. Santralde kullanılacak olan bacadan kaynaklı emisyonların (toz ve gaz) tutulması için en iyi mevcut teknikler kullanılacaktır. Bu doğrultuda yapılması planlanan santralde EF, BGD ve DeNO x sistemleri bulunmaktadır. Islak Kireçtaşı Prosesine dayalı sistemde kükürt tutma verimi %80-%95+, Low NO x brülörler ile birlikte DeNO x ile birlikte NO x giderim verimi %85-95'dir ve elektroststik filtreler ile kül tutma oranı %99 dur. (EPA, 1998). Bu sistemler sayesinde bacadan atmosfere verilecek olan toz ve gaz emisyonları minimum seviyelerde tutulacaktır. Buna ilaveten santral bacasında sürekli emisyon izleme sistemi mevcut olacaktır. Bu sistem online online olarak Adana Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü ile bağlantılı olacaktır. V.2.9 Santral Dışında Diğer Ünitelerden Kaynaklanan Emisyonlar, Azaltıcı Önlemler ve Bunların Verimleri, Ölçümler Için Kullanılacak Aletler ve Sistemler, Toz Oluşumuna Karşı Alınacak Tedbirler, Kullanılacak Filtrelerin Özellikleri, Filtrelerin Bakımı, Arızalanması Durumunda Alınacak Önlemler Yapılması planlanan projenin inşaat aşamasında meydana gelmesi muhtemel emisyonlar, miktarları, etki azaltıcı önlemler vb. hususlar nun V.1. nolu bölümünde detaylı olarak sunulmuştur. Termik santral projesinin işletme aşamasında meydana gelecek emisyonlar ise, baca gazı emisyonları ve trafik yükündeki artışa bağlı olarak meydana gelecek gaz emisyonlarıdır. Tesisin baca gazı emisyonları ile ilgili bilgiler Bölüm V.2.8 de detaylı olarak verilmiştir. Buna ilaveten hazırlanan hava kalitesi modelleme çalışması da Ek 11 de sunulmuştur. Projenin işletme faaliyeti sırasında kuru yük gemileri ile proje sahasına getirilecek olan kömür, kıyıdan yaklaşık 2,5-3,0 km açığa demirleyecek olan gemilerden alınacak ve mavnalar yardımıyla m uzunluğundaki iskeleye nakledilecektir. İskeleye nakledilen kömür, daha sonra 3 m genişliğinde ve m uzunluğundaki kapalı bant konveyörler aracılığı ile santral sahası sınırları içerisindeki kömür stok alanına taşınacaktır. Kömürün, iskeleden santral sahasına taşınması sırasında kapalı bant konveyör sistemi kullanılacağından, kömür nakli sırasında herhangi bir toz emisyonu oluşmayacaktır. Bunun dışında, kömür stok alanı ve kömür besleme sistemi kapsamındaki kırıcı ve değirmenler de kapalı alanlarda tesis edilecek olup; herhangi bir şekilde toz emisyonuna sebep olmayacaklardır. Kömürün yanması sonucu oluşacak küllerin piyasaya arzının yapılamaması durumunda, söz konusu malzemenin 1,1 yıl depolanabileceği bir kül depolama sahası tesis edilecektir. Bu sahada küllerin savrulmaması için spreyleme yöntemi kullanılacak olup; herhangi bir şekilde toz emisyonuna sebep olmayacaklardır. Projenin işletme aşamasında meydana gelecek olan diğer emisyon kaynağı da trafik yükündeki artışa bağlı olarak araçlardan kaynaklanacak gaz emisyonlarıdır. Personelin ve malzeme nakli için kullanılacak olan karayolunda meydana gelecek olan ilave artış ve bu artışa bağlı gaz emisyonunun hava kalitesine yapacağı etki, kabul edilebilir boyutlarda olacaktır. 261

290 Karayolundaki trafik artışına ilaveten kuru yük gemileri ile proje sahasına kömür getirecek olan gemiler nedeniyle, bölgedeki deniz trafiğinde de bir miktar artış yaşanması beklenmektedir. Ancak ayda iki defa bölgeye gelecek olan kuru yük gemilerinin, bölgedeki mevcut deniz trafiğine önemli boyutlarda artış yaratması beklenmemektedir. V.2.10 Kurulacak Olan Tesisle Aynı Sistemi Kullanan Benzer Bir Faaliyette Bir Deneme Çalışma Yapılması, Işlem Neticesinde Ortaya Çıkacak Atıkların Karakterizasyonunun Tespiti Için Analizlerinin Yapılması, Analiz Sonucuna Göre Bertarafına Yönelik Alan Oluşturulması, Tesisin Faaliyeti Sırasında Oluşacak Külün Analizi, Miktarı ve Özellikleri, Kül Erime Sıcaklıkları, Depolama/Yığma, Bertarafı Yapılacaksa Depolama Şartları ve Alınacak Önlemler, Zemin ve Cephe Geçirimsizliği, Yapılacak Analiz Sonucuna Göre Bu Atıkların Nerelere ve Nasıl Taşınacakları, Alternatif Yol Güzergahları veya Hangi Amaçlar Için Yeniden Değerlendirilecekleri Kül Miktarı Planlanan projede, 4,6 ton/saat kazan altı külü, 41,2 ton/saat uçucu kül olmak üzere toplam 45,8 ton/saat kül oluşması beklenmektedir. Kül Özellikleri Modern termik santrallerde en önemli atık malzeme; toz kömürün yanmasıyla meydana gelen, baca gazlarıyla sürüklenen çok ince kül parçacıklarıdır. Bu ince kül parçacıkları elektrostatik filtrelerde ve siklonlarda yakalanmakta ve baca gazları ile atmosfere çıkışları önlenmektedir. Uçucu kül tanecikleri genellikle küresel yapıda olup, büyüklükleri µm arasında değişmektedir. Siklonlarda toplanan küller, elektro filtrelerde toplananlardan daha iri tanelidirler. Benzer Teknoloji ile Çalışan Bir Tesise Ait Kül Numunesinin Analizi Yapılması planlanan tesis için uluslararası piyasadan ithal kömür temin edilecektir. Uluslararası pazarlardan kömür temin edilirken radyoaktif maddeler içermeyen kömürler seçilecektir. Yapılması planlanan santrale getirilecek olan ithal kömürler, tarihli İthal Katı Yakıtlar konulu Genelge kapsamında gerekli gümrük işlemlerine tabi tutulacaktır. Dolayısıyla HTES ile aynı kalitede ithal kömür kullanmakta olan benzer bir santralde üretilen kül analizi temsili olarak Tablo 105 te sunulmuştur. Tablo 105 ten de görülebileceği gibi ithal kömürlerin yanması sonucunda meydana gelen küller, Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik kapsamında inert ve tehlikesiz atık sınıflarında yer almaktadırlar. Parametre Tablo 105. İthal Kömür Kullanan Bir Santralde Üretilen Küllere Ait Analiz Sonucu Analiz Sonucu İnert Atıkların Düzenli Depolama Kriterleri Tehlikesiz Atıkların Düzenli Depolama Kriterleri Tehlikeli Atıkların Düzenli Depolama Kriterleri ph 11, Değerlendirme Arsenik <0,0005 0,05 0,2 2,5 İnert atık Baryum 0, İnert atık Kadmiyum <0,0005 0,004 0,1 0,5 İnert atık Toplam krom 0,066 0, Tehlikesiz atık Bakır <0,01 0, İnert atık Civa <0,0002 0,001 0,02 0,2 İnert atık Molibden <0,33 0, Tehlikesiz atık Nikel <0,013 0, İnert atık 262

291 Parametre Analiz Sonucu İnert Atıkların Düzenli Depolama Kriterleri Tehlikesiz Atıkların Düzenli Depolama Kriterleri Tehlikeli Atıkların Düzenli Depolama Kriterleri Değerlendirme Kurşun <0,0003 0, İnert atık Antimon <0,005 0,006 0,07 0,5 İnert atık Selenyum <0,001 0,01 0,05 0,7 İnert atık Çinko <0,015 0, İnert atık Klorür 28, İnert atık Florür 1, Tehlikesiz atık Sülfat Tehlikesiz atık Çözünmüş Organik Karbon 17, İnert atık Toplam Çözünen Katı Tehlikesiz atık Fenol İndeksi <0,02 0,1 - - İnert atık Toplam Organik Karbon (%3) (%5) (%6) İnert atık BTEX <0, İnert atık PCB <0, İnert atık Mineral Yağ < İnert atık LOİ 8, Kül Depolama Sahasının Yeri, Mülkiyeti ve Koordinatı Kül depolama sahası, proje sahası sınırları içerisinde yer almaktadır. Kül depolama sahası takribi m 2 (3,29 ha) alan kaplamakta olup, koordinatları Tablo 106 da verilmiştir. Tablo 106. Kül Depolama Sahası Koordinatları Nokta No Y (sağa) X (Yukarı) , , , , , , , ,4783 Alan m 2 Kül Depolama Sahasının Tasarımı Proje kapsamında santralde kömürün yakılmasından kaynaklı oluşacak küllerin geri dönüşümü sağlanmaya çalışılarak çimento, hazır beton, briket, ateş tuğlası ve sanayi gibi değişik sektörlere satışı yapılacaktır. Baca gazı kükürt arıtma sisteminin atık ürünü olan alçıtaşı, susuzlaştırılarak alçıpan üretimi yapan fabrikalara değerlendirmek üzere satılacaktır. Santralden kaynaklı küllerin ve alçıtaşının satışının yapılmasından sonra arta kalan kül olması durumu ve acil/beklenmedik durumlar göz önünde bulundurularak proje kapsamında küllerin yerüstünde çevreye zarar vermeden depolanması amacıyla tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik hükümlerine göre bir adet kül depolama sahası projelendirilmiştir. Kül depolama sahası için avan proje hazırlanmış olup, Ek 15 te sunulmuştur. 263

292 Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmeliği Ek-2'de verilen kriterler doğrultusunda benzer teknoloji ile çalışan santrallerden alınan kül numuneleri için analizler yapılmış ve külün II. sınıf düzenli depolama tesisleri için verilen kriterlere uygun olduğu tespit edilmiştir. Avan proje kapsamında atık depolama sahasında gerekli etütler yapılmıştır. Bu etütler neticesinde, enerji santralinden kaynaklı atıkların çevreye zarar vermeden bertarafı amacıyla yürürlükte olan Yönetmelik ve Standartlara uygun şekilde kül depolama tesisi için avan projeleri hazırlanmıştır. Kül depolama tesisi avan projeleri hazırlanırken aşağıdaki unsurlar göz önünde bulundurulmuştur: Yürürlükte olan yasal hükümler, Atık karakteristiği, Çevresel koşullar, Avan proje raporu Sahaya ait zemin etüt raporu Sahanın topografik, jeolojik, jeoteknik ve hidrojeolojik durumu, Sahanın enerjine santraline olan uzaklığı, Sahanın yerleşim birimlerine olan uzaklığı, Depolanacak atık miktarı, İnşaat koşulları, Deprem durumu. Bütün bu unsurlar dikkate alınarak hem çevresel hem de ekonomik açıdan en uygun atık depolama sahası belirlenmiş ve kül depolama tesisine ait projeler hazırlanmıştır. Kül depolama tesisi deponi sahasının 3 boyutlu tasarımı yapılmıştır. Kül depolama tesisi deponi sahasının 3 boyutlu görünümü Şekil 86 da verilmiştir. Şekil 86. Kül Depolama Sahasının 3 Boyutlu Görünümü 264