İLKOKUL ÖĞRENCİLERİNİN SAĞLIK BİLGİ VE BECERİLERİNİN BELİRLENMESİNE YÖNELİK ÖLÇEK ÇALIŞMASI

Transkript

1 The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number: Number: 47, p , Summer I 2016 Yayın Süreci Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date - Yayınlanma Tarihi / The Published Date İLKOKUL ÖĞRENCİLERİNİN SAĞLIK BİLGİ VE BECERİLERİNİN BELİRLENMESİNE YÖNELİK ÖLÇEK ÇALIŞMASI A SCALE STUDY FOR THE DETERMINATION OF HEALTH KNOWLEDGE AND SKILLS OF PRIMARY SCHOOL STUDENTS Dr. Melek BALCI MEB / Öğretmen Öz Bu çalışmada, ilkokul 4.sınıf öğrencilerinin sağlık bilgi ve becerilerinin belirlenmesine yönelik likert tipi geçerli ve güvenilir bir tutum ölçeği geliştirmek amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda ilgili literatür incelenerek 32 maddelik taslak ölçek oluşturulmuş olup, 51 öğrenciyle ön uygulama gerçekleştirilmiştir. Ön uygulama neticesinde öğrencilerin anlamakta zorlandığı maddeler üzerinde düzenlemeler yapılmıştır. Daha sonra taslak ölçek araştırmanın çalışma grubunu oluşturan Mehmetçik İlkokulu 4. sınıf öğrencilerinden 202 öğrenciye uygulanmıştır. Uygulama neticesinde elde edilen verilerden ölçeğin geçerlik ve güvenirlik çalışmaları yapılmıştır. Ölçek verilerinin analizinde Açıklayıcı Faktör Analizi, Cronbach Alpha katsayısı ve Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon Katsayısı kullanılmıştır. Ölçeğin kapsam geçerliliği uzman görüşleri doğrultusunda, yapı geçerliliği ise faktör analizi yapılara sağlanmıştır. Kapsam geçerliliği ve yapı geçerliliği neticesinde 10 madde ölçekten çıkartılarak 22 maddelik Sağlık Bilgi ve Becerileri Belirleme Ölçeği(SBBÖ) oluşturulmuştur. SBBÖ ni oluşturan maddelerin Kaiser-Meyer-Olkin değeri.85 ve Bartlett s testi anlamlılık değeri ise.00 bulunmuştur. SBBÖ yük değerleri.39 ile.83 arasında değişen 22 maddeden oluşmakta olup, toplam varyansın %53 ünü açıkladığı görülmüştür. Ayrıca yapılan Varimax Dik Döndürme tekniği neticesinde SBBÖ ölçeğinin dört faktörden oluştuğu (kişisel bakım becerileri, sağlığın beslenme boyutu, olumsuz tavır ve farkındalık boyutu) belirlenmiştir. Ölçeğin tamamı için Cronbach s alpha güvenirlik katsayısı.89 olarak bulunmuştur. Tüm elde edilen veriler neticesinde geliştirilen SBBÖ ölçeğinin geçerli ve güvenilir bir ölçek olduğu söylenebilir. Anahtar Kelimeler: Sağlık bilgi ve becerileri, İlkokul öğrencisi, 4. sınıf, Eğitim, Ölçek Abstract In this study, a reliable and valid likert-scale model was aimed to develop for

2 392 Melek BALCI determining the health knowledgeand skills of 4th grade primary school students. For this purpose, after reviewing the relavant literature and created a draft 32-item scale, first, this draft was applied to 51-primary school students. Then, it was applied to 202-4th grade students of the Mehmetcik Primary School, who were the members of the study group of this scale study. The validity and reliability of the study was calculated through the data obtained from the application. Exploratory factor analysis, Cronbach's alpha coefficient, Pearson Product Moment Correlation Coefficient were used to analyze the scale data. The content validity was performed according to expert opinion and construct validity was performed through factor analysis. As a result of the content validity and construct validity, 10 items were removed from the scale, thus the Health Knowledge and Skills Determination Scale (HKSDS) with 22 items was created. HKSDS s Kaiser-Meyer-Olkin value was found.85 whereas the significance value of the Bartlett's test was.00. HKSDS s load values ranges between.39 and.83, and explain 53% of the total variance. As a result of the varimax rotation technique, it was found that HKSDS was consisted of four factors (personal care skills, health nutrition dimension, negative attitudes and awareness dimensions). For the entire scale, Cronbach's alpha reliability coefficient was found to be.89. It can be said that HKSDS is valid and reliable. Keywords: Health Knowledge and Skills, Primary School Student, 4th Grade, Education, Scale Giriş Sağlık kavramı, biyolojik anlamda canlılarla ilgili bir terim olup, bir canlının hastalıklardan uzak olmasını, gelişimini ve yaşamını düzenli bir şekilde sürdürmesini ifade etmektedir (Şişman, 2007). Kişi sağlığını olumsuz yönde etkileyen unsurların giderek arttığı günümüz dünyasında çözümü aranılan en önemli problemlerin başında geleceğimiz olan bireylerin nasıl daha sağlıklı yetiştirilebileceği konusu gelmektedir. Ülke genelinde bir kültürlenme ve isteklilik atmosferinde konuya yaklaşılması problemin çözümünde daha anlamlı bir mesafe kazanımına sebep olabilir. Zira alışkanlık ve ihtiyaç haline getirilemeyen bir davranış uzun vadede kalıcı sonuçlar doğurmayacaktır. Sağlık kültürü veya kültürlenmesi diye de ifade edebileceğimiz farkındalık, önce ailede başlar ve sonrasında modelleme yoluyla bireylerde varlığını sürdürür. Bir diğer anlamda sağlık kültürü, bireylerin şuurlanma düzeyinin sonucu olan bir beceriler ve yeterlilikler toplamı olarak adlandırılmakta ve bireyin sadece sağlık bilgisi kazanımlarının yeterli olamayacağı, sağlıkla ilgili tüm değerleri edinme, yaşam tarzlarını yükseltme, çıkarımda bulunma gibi temel becerilerin geliştirilmesi olarak belirtilmektedir (Tabak, 2002). Sağlık eğitiminde amaç, hedeflenen gruba yönelik farklı eğitim teknikleri kullanarak istendik sağlık, bilgi, tutum, davranış ve değerlerin geliştirilmesidir. Asıl hedeflenen ise bireylere ömür boyu sağlıklı bir yaşam sürdürebilecek davranış değişiklikleri kazandırabilmektir. Öğrencilerin en çok etkilendiği çevre, ev ortamından sonra okul ortamıdır. Okullar ölçeğinde gerek derslerde gerekse farklı yöntemlerle verilen sağlık eğitimi neticesinde, öğrencilerin sağlıklı yaşama dair bilgi ve beceriler ile donatılmış bireyler olması bunun neticesinde ise geleceğe dair sağlıklı bir toplum seviyesine ulaşabilmek hedeflenmelidir (SBSHOSK, 2008). Milli Eğitim Bakanlığı tarafından okullarda dersler bünyesinde vücudumuzu tanıma, sağlıklı beslenme, sağlığımızı koruma, toplumda yaygın olan belli başlı hastalıklar -özellikle bulaşıcı olanlar- hakkında bilgi edinme ve ilk yardım bilgisi gibi konulara yer verilmektedir (SBSHOSK, 2008). İlkokul kitaplarında bu konular vücudumuzu tanıyalım, sağlığımızı tanıyalım ve koruyalım gibi konu başlıkları şeklinde, aynı zamanda 4. sınıflarda trafik dersi kapsamında ilkyardım konularının işlendiği görülmektedir (MEB, 2012). Sağlık kültürünün veya bilinçlenmesinin tüm ülke genelinde tesisi çok da kolay

3 İlkokul Öğrencilerinin Sağlık Bilgi ve Becerilerinin Belirlenmesine Yönelik Ölçek Çalışması 393 bir durum olarak görülmemektedir. Bu bağlamda ilk akla gelen soru, sağlık beceri ve tutumlarının nasıl yerleştirilebileceği problemidir. Sağlık hizmetlerinin yalnızca sağlık sektörü tarafından yürütülemeyecek kadar kapsamlı olduğu ve bu hizmetlerin yürütülmesinde ve geliştirilmesinde sektörler arası eşgüdümün sağlanması gerektiği görüşü çağdaş sağlık anlayışı kapsamında yer almaktadır (Soyluoğlu, 2003; Akt: Öztürk & Bıkmaz, 2007:220). Temel anlamda aileden alınan bilgiler ve modellemelerin üzerine, çocukluk ve gençlik dönemlerinin ilk, orta ve lisede geçtiği gerçeğinden hareketle, çocuklarımızın sağlığının korunması ve geliştirilmesi noktasında okullarımız önemli bir kurum olarak karşımıza çıkmaktadır(bulut, Nalbant & Çokar, 2002). Okullarımızda müfredat kapsamında sağlık becerilerinin geliştirilmesi için okul ikliminin de uygun olması gerekmektedir. Müdüründen temizlik görevlisine kadar bilinç temelli ele alınmayan sağlık tutumu, öğrencilerde kalıcı tesir meydana getirmeyecektir. Okullarda öğrencilerin öncelikle kendi anatomik yapılarını iyi bilmeleri, fayda/zarar kavramlarını tanımaları, kendilerini koruyup geliştirme noktasında kişisel bakım becerilerini kazanmaları önem arz etmektedir. Salt kuru bilgiden ziyade sağlığın korunmasının sonuçları ile ilgili etkinlikler gerçekleştirilmesi, ziyaretler organize edilmesi bilginin davranışa dönüşmesinde daha etkili olabilir. Tabi ki böyle bir iklimin tesis edilmesinde başta idareci ve öğretmenlere önemli görev ve sorumluluklar düşmektedir (Bulut ve diğ., 2002). Herkesin kendi sağlığını korumayı öğrenmesi ve bunu karakter haline getirmesi kendi sorumluluğu altındadır. Çocukluk döneminden itibaren her bireyin sağlığının korunmasında olumlu sağlık davranışlarının geliştirilmesi önem arz etmektedir. Olumlu sağlık davranışı ise, bireylerin hem kendi hem de başkalarının sağlığını koruyabilme adına göstermiş olduğu gayretlerden oluşur. Kişisel hijyen alışkanlıklarının okul çağında doğru şekilde verilmesi ile kişinin ileriki yıllarda sağlığını doğrudan etkilemesi beklenir (Çetinkaya ve diğ., 2005). Bu açıdan, öğrencilerin kişisel hijyen alışkanlıkları başta olmak üzere sağlıklı yaşam adına bilgi ve alışkanlıklarının tespit edilmesi ve eksiklerinin giderilmesine yönelik çalışmalarda bulunması faydalı olacaktır. Literatürde fen eğitimi alanında yapılmış çok sayıda ölçek çalışması yer almaktadır (Atik ve diğ., 2015 ; Balcı, Kenar & Uşak, 2013 ; Kan & Akbas, 2005 ; Kenar & Balcı, 2012 (a-b) ; Sarıtaş& Süral, 2008). Ancak fen eğitimi alanında salt anlamda sağlık bilgi ve becerilerini belirlemeye yönelik sınırlı sayıda ölçek çalışması bulunmaktadır. Yapılan ölçek çalışmaları incelendiğinde, araştırmaların daha çok ölçek çalışması şeklinde değil, durum tespiti adına soru maddeleri ve frekans değerlerine yönelik çalışmalar olduğu görülmektedir (Çan, Topbaş & Kapucu, 2004 ; Örsal ve diğ., 2002 ; Önsüz & Hıdıroğlu, 2008 ; Şimşek ve diğ., 2002). Bu bağlamda, yapılan çalışmayla, ilkokul öğrencilerinin sağlık bilgi ve becerilerinin tespit edilmesine yönelik ölçek çalışmasının literatüre katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Çalışmanın Amacı Bu çalışmada, öncelikle ilkokul 4. sınıf öğrencilerinin sağlık bilgi ve becerilerinin belirlenmesine yönelik geçerli ve güvenilir bir ölçek geliştirilmesi amaçlanmıştır. Çalışma, eğitim-öğretim yılının bahar döneminde 202 öğrenci ile yürütülmüştür. Yöntem Çalışma Grubu Araştırmanın çalışma grubunu eğitim-öğretim yılının bahar dönemi Uşak İli merkez Mehmetçik İlkokulundaki 4. sınıf öğrencileri oluşturmaktadır. Araştırmanın çalışma grubunu oluşturmadan önce öğrencilere araştırmanın amacı hakkında bilgi verilmiş olup, öğrencilerin araştırmaya katılıp/katılmamalarında gönüllülük esas alınmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu Mehmetçik

4 394 Melek BALCI İlkokulu 4. sınıf öğrencilerinden seçkisiz olarak belirlenmiş 202 öğrenci oluşturmaktadır. Araştırmaya katılan öğrencilerin frekans bilgileri Tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1:AraştırmayaKatılan Öğrenci Frekans Bilgileri N (f) Yüzde (%) Cinsiyet Erkek Kız Toplam Verilerin Analizi İlkokul öğrencilerinin sağlık bilgi ve becerilerinin belirlenmesi amacıyla geçerli ve güvenilir ölçek geliştirilmesi analizleri kapsamında, açıklayıcı faktör analizi, Cronbach Alpha katsayısı ve Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon Katsayısı kullanılmıştır. Açıklayıcı faktör analizispss19.0 paket programı kullanılmıştır. Ölçek Geliştirme Aşamaları Bu çalışma kapsamında hazırlanan SBBÖ ölçeğinin geliştirilmesi için sırasıyla aşağıdaki işlem basamakları uygulanmıştır. Ölçek Madde Havuzu Oluşturma, Uzman Görüşü Alma, Ön Uygulama Çalışması, Geçerlilik ve Güvenirlik Çalışması, Ölçeğin Son Halini Verme. Çalışmanın başında öncelikle sağlık bilgi ve becerilerine yönelik literatür taraması yapılmış olup, sağlık alanında yapılan çalışmalar ve farklı disiplinlerde yapılan ölçek çalışmaları incelenmiştir (Balcı, 2013; Bulut ve diğ., 2002; Çetinkaya ve diğ., 2005; Kenar ve Balcı, 2012a-2012b-2013; Öztürk ve diğ., 2005). Sonrasında ilkokul 4. sınıf Fen ve Teknoloji ders kitabı kazanım boyutundaki amaçlar göz önüne alınarak incelenmiştir. Yapılan araştırmalar neticesinde gerek literatürdeki sağlık konusunda yapılan çalışmalar gerekse ders kitabındaki kazanımlar dikkate alınarak 32 maddelik taslak ölçek oluşturulmuştur. Ölçek maddeleri yazılırken öğrencilerin akademik düzeylerine dikkat edilmiş ve kolay anlaşılır olmasına özen gösterilmiştir. Oluşturulan taslak ölçek öncelikle 51 öğrenciye uygulanmıştır. Ölçek geliştirme çalışmalarında ön uygulama yapılacak kişi sayısının 50 nin altında olmaması gerekmektedir (Karasar, 1995). Ön uygulama esnasında öğrenciler tarafından ölçek maddelerinin anlaşılabilirlik durumları, boş bıraktığı maddeler ölçeğin cevaplama süresinin dakika arasında olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca anlaşılırlık ve yeterlilik derecelerini tespit etmek adına iki Türkçe öğretmeni ve üç fen eğitim uzmanının görüşlerine başvurulmuştur. Ön uygulama ve uzman görüşleri doğrultusunda ölçek maddelerinde öğrencilerin anlamakta zorlanacağı soru kalıpları ve soru maddeleri öğrencilerin anlayabileceği şekilde yeniden düzenlenmiştir. Hazırlanan taslak ölçek Mehmetçik İlkokulu 4. sınıf öğrencilerinden 202 öğrenciye uygulanmıştır. Daha sonra hazırlanan ölçeğin geçerlilik ve güvenirliliğine bakılmıştır. Kapsam geçerliği; bir testi oluşturan soruların, ölçülmesi istenilen davranışlar boyutunda evreni temsil etmesi hakkında karara varma işidir (Uysal, Öztürk & Döş, 2013). Bir başka deyişle kapsam geçerliliği ölçek maddelerinin ölçülmek istenileni temsil edip etmediği olup, uzman görüşüne göre belirlenir (Karasar, 2010). Yapı geçerliliği ise bir ölçme aracının soyut bir olguyu ne derece doğru ölçebildiğini gösterir (Tavşancıl, 2005:45). Aynı zamanda testin her bir maddesinin testin geneli, bütünü ile uyumlu olması, testin amacına uygun ve bu amaç ile tutarlı olması halidir (Uysal, Öztürk & Döş, 2013:39). Ölçeğin kapsam geçerliliği uzman görüşleri doğrultusunda, yapı geçerliliği ise faktör analizi yapılarak

5 İlkokul Öğrencilerinin Sağlık Bilgi ve Becerilerinin Belirlenmesine Yönelik Ölçek Çalışması 395 sağlanmıştır. Yapı geçerliliği dört aşamada gerçekleşmiş olup bunlar sırasıyla; Verilerin faktör analizine uygun olup olmadığı, Alt boyutlarının belirlenmesi, Faktörlerin döndürülmesi Faktörlerin isimlendirilmesi şeklindedir (Kalaycı, 2005). Ölçekten elde edilen puanların iç tutarlılık bakımından güvenirliğini test etmek amacıyla her bir maddenin düzeltilmiş toplam madde korelasyonları ve Cronbach alfa güvenirlik katsayısı değerleri hesaplanmıştır. Alan uzmanlarının görüşleri doğrultusunda ve yapı geçerliliği analizi sonucunda32 maddeden oluşan taslak ölçekten faktör yükleri.30 dan düşük olan maddeler ile bir faktör altında toplanmayan 10 ölçek maddesi ölçekten çıkarılmış ve 22 maddeden oluşan SBBÖ ölçeği elde edilmiştir. SBBÖ ölçeğindeki maddelerin 17 tanesi olumlu, 5 tanesi ise olumsuz ifadeleri içermektedir. Ölçek 4 lü likert tipi şeklinde tasarlanmıştır. Araştırma verilerinin puanlanması olumlu ifadeler için, 4: Katılıyorum, 3: Kısmen katılıyorum, 2: Karasızım ve 1: katılmıyorum; şeklinde, olumsuz ifadeler için ise, şeklinde ters puanlanarak elde edilmiştir. Ölçekten alınabilecek maksimum puan 88 iken, alınabilecek minumum puan 22 dir. SBBÖ ölçeğinden alınan yüksek puan sağlık bilgi ve becerilerinin olumlu yönde yüksek olduğunu gösterir. Araştırmanın amacı doğrultunda araştırmacı tarafından geliştirilen Sağlık Bilgi ve Becerilerini Belirleme Ölçeği (SBBÖ) iki bölümden oluşmakta olup, birinci bölümde öğrencilerin demografik özellikleri ile ilgili bilgiler, ikinci bölümde ise ölçek maddelerinin ifadeleri yer almaktadır. Bulgular Araştırma verilerinin faktör analizi için uygun olup olmadığını anlamak için Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) katsayısı ve Bartlett Testi sonucuna bakılması gerekmektedir. KMO değerinin.60 ın üzerinde olması ve p<.00 düzeyinde anlamlı olması, verilerin faktör analizine uygun olduğu ve faktörlere ayrıştırılabileceğini gösterir (Büyüköztürk, 2014). Ölçeğin yapı geçerliğini belirlemek amacıyla Döndürülmüş Temel Bileşenler Analizi yapılmış olup, ölçeğe ait değerler Tablo 2 de verilmiştir. Tablo2: Ölçeğe Ait KMO ve Barlett Değerleri Kaiser-Meyer-Olkin Değeri.85 Bartlett s Testi Değeri df Sig KMO değerinin.60 ın üzerinde olması (KMO=.85, p<0.00), Bartlett Sphericity testi değeri χ 2 = ve p<.00 düzeyinde anlamlı olması, verilerin faktör analizine uygun olduğu ve faktörlere ayrıştırılabileceğini göstermektedir (Büyüköztürk, 2014). Ölçek maddelerinin faktör analizi için temel bileşenler analizi ve ölçeğin özdeğer oranı 1 den büyük olan kaç faktörde toplandığını netleştirmek için Scree Plot grafiği incelenerek (Büyüköztürk, 2014) yapılmıştır. Ayrıca faktör yüklerinin en az.30 olduğu kabul edilmiş olup, birbirleriyle ilişkili olan maddeleri bir faktörde toplamak adına Varimax Dik Döndürme tekniği kullanılmıştır (Kalaycı, 2005). Faktör analizinde uygulanan temel bileşenler analizi ve Varimax Dik Döndürme tekniği neticesinde faktör yükleri.30 dan düşük olan maddeler ile bir faktör altında toplanmayan 10 ölçek maddesi ölçekten çıkartılarak 22 maddenin kalmasına karar verilmiştir. Yapılan faktör analizi ve Varimax Dik Döndürme tekniği neticesinde, özdeğer ölçü-

6 Eigenvalue 396 Melek BALCI tü 1 den büyük olan dört faktörden oluştuğu belirlenmiştir. Ayrıca faktör sayısını netleştirme adına Cattel in Scree sınaması yapılmış olup, elde edilen grafik Şekil 1 de verilmiştir. Scree Plot Component Number Şekil 1.Scree Plot Grafiği Şekil 1 deki grafikte görülen kesiklikler dikkate alınarak incelendiğinde, grafik eğrisinin yüksek ivmeli düşüş gösterdiği nokta dördüncü faktörün olduğu yerdir. Dördüncü faktörden sonraki noktalarda önemli bir düşüş eğilimi gözlenmemektedir. Bu durum neticesinde SBBÖ ölçeği yapısının dört faktörde toplanmasına karar verilmiştir. Analiz sonuçlarının daha kolay yorumlanabilir olması nedeniyle sosyal bilimlerde ölçek geliştirmede daha çok dik döndürme tercih edilmektedir. Dik döndürme tekniklerinden ise Varimax Dik Döndürme tekniği en sık kullanılan tekniklerden biridir (Büyüköztürk, 2014). Faktörün yüksek ilişki gösteren maddeleri bir araya toplamak amacıyla Varimax Dik Döndürme tekniği yapılarak faktördeki maddeler isimlendirilmiştir. Aralarında korelasyon ilişkisinin çok güçlü olduğu maddeler genelde aynı faktör içinde olacaklardır. Bunun bir sonucu olarak da, bu değişkenlerin, içinde bulundukları faktörle de ilişkileri güçlü olması beklenir (Nakip, 2003). Faktör analizi sonucunda faktörlerde yer alan ölçek maddeleri aşağıdaki şekilde isimlendirilmiştir. Birinci faktör: Toplam sekiz maddeden oluşmakta olup, Kişisel Bakım Becerileri, İkinci faktör: Toplam beş maddeden oluşmakta olup, Sağlığın Beslenme Boyutu, Üçüncü faktör: Toplam beş maddeden oluşmakta olup, Olumsuz Tavır, Dördüncü faktör: Toplam beş maddeden oluşmakta olup, Farkındalık Boyutu şekilde isimlendirilmiştir. Faktör analizi neticesinde elde edilen her bir faktöre ilişkin özdeğer, varyans yüzdesi ve toplam varyans yüzdesi Tablo 3 de verilmiştir. Alt Faktörler Tablo 3:SBBÖFaktör Analizi Sonuçları Faktör Özdeğer Varyans Yüzdesi(%) Toplam Varyans(%) Faktör 1- Kişisel Bakım Becerileri Faktör 2-Sağlığın Beslenme Boyutu Faktör 3- Olumsuz Tavır Faktör 4- Farkındalık Boyutu Ölçekte yer alan 4 faktörün özdeğerleri; 1.Faktör (kişisel bakım becerileri) 7.18, 2.Faktör (sağlığın beslenme boyutu)1.89, 3.Faktör (olumsuz tavır) 1.44 ve 4.Faktör (far-

7 İlkokul Öğrencilerinin Sağlık Bilgi ve Becerilerinin Belirlenmesine Yönelik Ölçek Çalışması 397 kındalık boyutu) 1.16 olup, elde edilen faktörlerin özdeğerlerinin tamamının 1 in üstünde olduğu gözlenmektedir. Faktörlerin varyans yüzdeleri ise sırasıyla 17.71; 12.64; ve dür. Tüm faktörlerin toplam varyansın %53 ünüaçıkladığı görülmektedir. Varyans oranı büyüdükçe faktör yapısı da güçlenmektedir. Ancak sosyal bilimlerde toplam varyans(%) oranı %40-%60 arasında değer alması yeterli görülmektedir (Tavşancıl, 2005). Bu bağlamda, elde edilen varyans oranının dört faktörden oluşan bir ölçek için iyi seviyede (%53.03) olduğu söylenebilir. Ölçekte yer alan maddeler, faktör yükleri, madde-alt ölçek (r) ve anti image değerleri aşağıda verilmiştir. Tablo 4: Ölçek Maddeleri, Faktör yükleri, Anti Image ve Madde-Alt Ölçek (r) Değerleri Ölçek Maddeleri Faktör Yükleri Anti Image r değeri 1.Kişisel temizliğim benim için önemlidir Saçlarımı haftada iki-üç kez yıkarım FAK- 3.Her gün uyanınca ellerimi ve yüzümü yıkarım TÖR 1 4.Tuvaletten önce ve sonra ellerimi sabunla yıkarım Kişisel 5.Haftada iki-kez banyo yaparım Bakım 6.Dişlerimi her gün sabah ve akşam fırçalarım Becerileri 7.İklim şartlarına uygun giyinmeye dikkat ederim Her yemekten önce ve sonra ellerimi yıkarım Sağlıklı yaşamak için her gün mutlaka kahvaltımı yaparım. FAK Her gün mutlaka iki su bardağı süt içerim. TÖR Düzenli ve doğru beslenme sağlığım için önemlidir. Sağlığın Hamburger, cips, kola gibi fastfood yiyecekler sağlığıma zararlıdır. Boyutu Beslenme Sağlığım için harçlığımla besleyici yiyecekler alırım * Olumsuz ifadeleri içeren bu maddeler ölçeğin tersten okunmasıyla puanlanmıştır. ** Ölçekten çıkartılan maddeler ve maddelerin faktör yük değerleri tabloda gösterilmemiştir. Tablo 4 ün Devamı Ölçek Maddeleri 14.Her yemekten önce ve sonra ellerimi sabunla yıkamaya gerek duymam.* 15.Tırnaklarımın temizliğine ve bakımına önem vermem.* 16.Ayaklarımın banyo harici ekstradan yıkama ihtiyacı hissetmem.* 17.Dişlerim çürüdüğünde hemen diş hekimine göstermeye gerek duymam.* 18.Kendi sağlığımı korumak için yeterince bilinçli değilim.* FAKTÖR 3 Olumsuz Tavır Faktör Yükleri Anti Image r değeri Sağlığım için yediklerimin besleyici olmasına dikkat ederim. FAKTÖR

8 398 Melek BALCI 20.Sağlığım için içtiğim suya dikkat ederim. Farkındalık Her gün 8-10 saat uyumaya dikkat ederim. Boyutu Çantamda peçete veya ıslak mendil bulundurmaya çalışırım * Olumsuz ifadeleri içeren bu maddeler ölçeğin tersten okunmasıyla puanlanmıştır. ** Ölçekten çıkartılan maddeler ve maddelerin faktör yük değerleri tabloda gösterilmemiştir. SBBÖ 4 alt faktörden oluşmakta olup, bu faktörlerin yük değerleri.39 ile.83 arasında değişmekte, faktör yük değerinin.45 ya da daha yüksek olması seçim için iyi bir ölçüdür. Ancak uygulamada az sayıda madde için bu sınır değer,.30 a kadar indirilebilir (Büyüköztürk, 2011; s.124). Anti-image korelasyon matrisi köşegen değerleri arasında değiştiği görülmektedir. Ölçekte yer alan maddelerin köşegen değerleri 0.5 ten büyük olması faktör analizine uygun olduğunu göstermektedir (Altunışık & diğ., 2005). Ölçekten elde edilen total puan ile dört faktörün puanları arasındaki ilişkiyi anlamak için pearson korelasyon katsayısına bakılmıştır. Korelasyon katsayısı, mutlak değeri arası değer yüksek; arası değeri orta; arası değeri ise aralarında düşük düzeyde ilişki olduğunu göstermektedir(büyüköztürk, 2014). Bu bağlamda, ölçeği oluşturan maddelerin korelasyon değerleri(tablo 2) incelendiğinde, faktörler ile ölçekte yer alan maddeler arasında yüksek düzeyde pozitif bir ilişki olduğu söylenebilir. Cronbach-Alfa değeri, -1 ile 1 arasında değişen bir kat sayı olup, 1 e yaklaştıkça ölçüm sonuçları güvenilirliğinin yüksek olduğu,.65 ve üstündeki katsayıların yeterli olduğu düşünülmektedir (Ünlü ve diğ., 2008). Veri analizi neticesinde elde edilen ölçeğin iç güvenirliğinin (Cronbach Alpha) α=.89 olarak bulunmuştur. Ölçeğin tamamının ve her bir faktörün Cronbach alpha(α) değerleri Tablo 5 de verilmiştir. Tablo 5:SBBÖ Genelinin ve Faktörlerinin CronbachAlpha Değerleri Cronbach Alpha Değeri (α) 1.Faktör güvenirlik katsayısı Faktör güvenirlik katsayısı Faktör güvenirlik katsayısı Faktör güvenirlik katsayısı 0.56 Tüm ölçek için güvenirlik katsayısı 0.89 Cronbach-Alfa değeri 0.00 α <0.40 arasındaki değerlerde elde edilen ölçeğin güvenilir olmadığı, 0.40 α <0.60 arasındaki değerlerde elde edilen ölçeğin güvenirliğinin düşük olduğu, 0.60 α <0.80 arasında elde edilen ölçeğin güvenirliğinin oldukça güvenilir olduğu, 0.80 α <1 arasında elde edilen ölçeğin güvenirliğinin ise yüksek derecede güvenilir olduğunu gösterir (Kayış, 2014). Ölçeğin ve faktörlerinin güvenilirlik değerlerinin iyi seviyede olduğu söylenebilir (Tablo- 3). Bu bağlamda, ölçeğin maddelerinin birbiriyle tutarlı ve araştırmanın amacına hizmet ettiği ifade edilebilir. Tartışma ve Sonuç Sağlık kavramı, Dünya Sağlık Örgütü tarafından yalnızca hasta ya da sakat olmama durumu değil, fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden tam bir iyilik halidir şeklinde tanımlanmıştır (TSMÇYSGE Rehberi, 2011). Sağlıklı yaşam sürmek ve devam ettirmek için sektörler arası işbirliği önem arz etmektedir. Sağlık bilgisi noktasında okul çağındaki çocuklar hem Sağlık Bakanlığının hem de Milli Eğitim Bakanlığının hedef grubu olarak görülmektedir. Yani her hizmet alanı kendi içerisinde aynı hedef grubuna ulaşıp, hizmet sunumu gerçekleşmektedir (TSMÇYSGE Rehberi,

9 İlkokul Öğrencilerinin Sağlık Bilgi ve Becerilerinin Belirlenmesine Yönelik Ölçek Çalışması ). Öğrencilerin sağlıklı davranış geliştirmesi aile ortamından başlamaktadır. Ailede başlayan bu sürecin okul öncesi, ilkokul dönemi olmak üzere, okul müfredatlarına ardışıklık sırasına göre dahil edilmesinde fayda görülmektedir. Bu çalışmada, ilkokul 4.sınıf öğrencilerinin sağlık bilgi ve becerilerini saptanması amacıyla güvenilir ve geçerli bir ölçek geliştirilmesi hedeflenmiştir. Bunun için öncelikle 32 maddeden oluşan taslak ölçek oluşturulmuş, daha sonra uzman görüşleri ve yapılan faktör analizi neticesinde 10 madde ölçekten çıkartılıp 22 maddelik nihai ölçek elde edilmiştir. SBBÖ; Kişisel Bakım Becerileri (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8), Sağlığın Beslenme Boyutu (9, 10, 11, 12, 13), Olumsuz Tavır(14, 15, 16, 17, 18) ve Farkındalık Boyutu(19, 20, 21, 22) olmak üzere 4 alt boyuttan oluşmaktadır. Yapılan veri analizi sonucunda 4 alt boyutun faktör yük değerlerinin.39 ile.83 arasında, anti-image korelasyon matrisi köşegen değerleri arasında değiştiği görülmektedir. Ayrıca toplam varyansın %53 ünü açıklayan ölçeğin iç güvenirliğinin (Cronbach Alpha) α=.89 olduğu tespit edilmiştir. Tüm yapılan analizler neticesinde SBBÖ ölçeğinin, yüksek derecede güvenilir ve geçerli bir ölçek olduğu ifade edilebilir. Sonuç olarak, her davranış kazanımında olduğu gibi sağlık temel davranışlarını kazanmada da ilkokul dönemi oldukça önemli bir yere sahiptir. Öğrencilerin sağlıklı yaşam noktasında bilgilendirilmesi ve hayatlarında uygulayabilmesi için kendi sağlığını koruyabilme kapasitelerinin geliştirilmesi gerekmektedir. Bu sayede öğrencilerin kendilerinin ve çevresindekilerin sağlığına daha fazla sahip çıkması beklenebilir. Öğrencilerin, yaşamları boyunca, bütün dönemler hakkında bilgi edinmesi, kronik hastalıklar ve yararlanmalarla baş edebilme yöntemlerini öğrenmeleri sağlanmalıdır (TSMÇYSGE Rehberi, 2011). Bu açıdan, öncelikle öğrencilerin sağlık bilgi ve becerilerinin ne düzeyde olduğunun tespit edilmesi ve eksik oldukları yönlere yönelik bilinçlendirme çalışmaları yapılması faydalı olacaktır. Bu bağlamda, yapılan bu çalışmanın literatüre katkı sağlayacağı düşünülmektedir. KAYNAKÇA Altunışık, R., Coşkun, R., Bayraktaroğlu, S. ve Yıldırım, E. (2005). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri: SPSS uygulamalı. Sakarya: Sakarya Üniversitesi İİBF. Atik, A. D., Kayabaşı, Y., Yağcı, E. ve Ünlü Erkoç, F. (2015). Ortaöğretim Öğrencilerinin Biyoloji Bilimine ve Dersine Yönelik Tutum Ölçeği: Geçerlik ve Güvenirlik Analizi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1/36, Balcı, S. (2013). Türkçe Dersinde Tablet Pc Pilot Uygulaması yla Öğretim Gören Öğrencilerin Tutumlarını Belirlemeye Yönelik Ölçek Çalışması, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/1 Winter 2013, p , Ankara. Balcı, M., Kenar, İ. ve Uşak, M.(2013). Tablet Pc Destekli Fen ve Teknoloji Dersine Yönelik Öğrenci Velilerinin Tutumları. Electronic TurkishStudies 8/8 Bulut, A., Nalbant, H. ve Çokar, M. (2002). Ergenlerin Sağlık Bilincinin Geliştirilmesi Projesi: Ergenler ve Sağlık Durum Raporu. İstanbul: Kadın ve Çocuk Sağlığı Eğitim ve Araştırma Birimi, İ.Ü İstanbul Tıp Fakültesi. Büyüköztürk, Ş. (2011). Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. Geliştirilmiş 15. Baskı Büyüköztürk, Ş. (2014). Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı. Ankara:Pegem Akademi Yayıncılık. Çetinkaya, S., Arslan, S., Nur, N., Demir, Ö. F., Özdemir, D. ve Sümer H. (2005). Sivas İl Merkezi'nde Sosyoekonomik Dü-

10 400 Melek BALCI zeyi Farklı Üç İlköğretim Okulu Öğrencilerinde Kişisel Hijyen Alışkanlıkları. STED. 14/10 : Kalaycı, Ş. (2005). SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri. Ankara: Asil Yayın Dağıtım. Kan, A. ve Akbaş, A. (2005). Lise öğrencilerinin kimya dersine yönelik tutum ölçeği geliştirme çalışması. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 1/2, Karasar, N. (2010). Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Kayış, A. (2014). Güvenilirlik Analizi. (Editör: Kalaycı, Ş.), SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri.(ss ). Ankara: Asil Yayın Dağıtım. Kenar, İ. ve Balcı, M. (2012a). İlköğretim 4. ve 5. Sınıf Öğrencileri İçin Teknolojiye Yönelik Tutum Ölçeğinin Geliştirilmesi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 33, Kenar, İ.ve Balcı, M. (2012b). Fen ve Teknolojiye Yönelik Tutum Ölçeği. İlköğretim 4 ve 5.Sınıf Örneği, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 34, MEB, (2012). Ortaöğretim programı. program. aspx. web adresinden tarihinde indirilmiştir. Nakip, M.(2003). Pazarlama Araştırmaları, Teknikler ve (SPSS Destekli) Uygulamalar. Seçkin Yayınevi, Ankara. Öztürk, D. G. ve Bıkmaz, F. H. (2007). İlköğretim Programlarında Sağlık Bilinci: Sağlığa Bütüncül Yaklaşım Çerçevesinde Bir İçerik Analizi. Ankara University, Journal of Faculty of EducationalSciences, 40/1, Sarıtaş, E. ve Süral, S. (2008). Fen ve teknoloji öğretim, dersine yönelik tutum ölçeği geliştirme çalışması, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1/2, Şişman, M.(2007). Örgütler ve kültürler (2. Baskı). Ankara: Pegem A Yayıncılık. Soyluoğlu, B. (2003). Çağdaş sağlık anlayışı. y2003/kasim03/cagdassaglik.html web adresinden tarihinde indirilmiştir. Tabak, R. S. (2002). Sağlık Kültürü ve Gençlik. 8.Ulusal Halk Sağlığı Kongresi, Tavşancıl, E.(2005). Tutumların Ölçülmesi ve SPSS İle Veri Analizi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık Hizmetlerinde Okul Sağlığı Kitabı (2008). Sağlığı Koruma ve Geliştirme, Ankara. T.C. Sağlık Bakanlığı, Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Sağlığın Teşviki ve Geliştirilmesi Daire Başkanlığı. (2011). Toplum Sağlığı Merkezi Çalışanlarına Yönelik Sağlığın Geliştirilmesi Eğitimi Rehberi. Deniz Matbaacılık, Ankara, ss: Ünlü,H., Sünbül,A. M. & Aydos, L.(2008). Beden Eğitimi Öğretmenleri Yeterlilik Ölçeği Geçerlilik ve Güvenirlik Çalışması. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 9/2, Uysal,M., Öztürk, H.ve Döş, İ.(2013). Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme. Ankara: Nobel Yayıncılık.

11 Katılıyorum Kısmen Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum İlkokul Öğrencilerinin Sağlık Bilgi ve Becerilerinin Belirlenmesine Yönelik Ölçek Çalışması 401 EK: ANKET FORMU CİNSİYETİNİZ: 0-KIZ 0-ERKEK BABA EĞİTİM DÜZEYİ: 0-İLKOKUL 0-ORTAOKUL 0-LİSE 0-LİSANS ve ÜSTÜ ANNE EĞİTİM DÜZEYİ: 0-İLKOKUL 0-ORTAOKUL 0-LİSE 0-LİSANS ve ÜSTÜ Sağlık Bilgi ve Becerilerini Belirleme Ölçeği Bu ankette sağlığa verdiğiniz önem ve davranışlarınız ile ilgili sorular yer almaktadır. Lütfen soruları doğru ve eksiksiz yanıtlayınız. Bu anket sadece bilimsel araştırma amacı ile kullanılacaktır. Araştırmaya katkılarınızdan dolayı çok teşekkür ederiz. I.FAKTÖR (Kişisel Bakım Becerileri) 1- Kişisel temizliğim benim için önemlidir. 2- Saçlarımı haftada iki-üç kez yıkarım. 3- Her gün uyanınca ellerimi ve yüzümü yıkarım. 4- Tuvaletten önce ve sonra ellerimi sabunla yıkarım. 5- Haftada iki-üç kez banyo yaparım. 6- Dişlerimi her gün sabah ve akşam fırçalarım. 7- İklim şartlarına uygun giyinmeye dikkat ederim. 8- Her yemekten önce ve sonra ellerimi yıkarım. II.FAKTÖR (Sağlığın Önem Boyutu) 9- Sağlıklı yaşamak için her gün mutlaka kahvaltımı yaparım. 10- Her gün mutlaka iki su bardağı süt içerim. 11- Düzenli ve doğru beslenme sağlığım için önemlidir. 12- Hamburger, cips, kola gibi fastfood yiyecekler sağlığıma zararlıdır. 13- Sağlığım için harçlığımla besleyici yiyecekler alırım.

12 402 Melek BALCI III.FAKTÖR (Olumsuz Tavır) 14- Her yemekten önce ve sonra ellerimi sabunla yıkamaya gerek duymam. 15- Tırnaklarımın temizliğine ve bakımına önem vermem. 16- Ayaklarımın banyo harici ekstradan yıkama ihtiyacı hissetmem. 17- Dişlerim çürüdüğünde hemen diş hekimine göstermeye gerek duymam. 18- Kendi sağlığımı korumak için yeterince bilinçli değilim. IV.FAKTÖR (Farkındalık Boyutu) 19- Sağlığım için yediklerimin besleyici olmasına dikkat ederim. 20- Sağlığım için içtiğim suya dikkat ederim. 21- Her gün 8-10 saat uyumaya dikkat ederim. 22- Çantamda peçete veya ıslak mendil bulundurmaya çalışırım.