ANLAM BÝLGÝSÝ YAZIM BÝLGÝSÝ DÝL BÝLGÝSÝ. Sözcükte Anlam: Çok anlamlýlýk, Gerçek. Cümlede Anlam: Öznel yargý, Nesnel

Transkript

1 Ön Söz TEMA 01 Sevgili Öðrenciler; Deðer Yayýnlarý, temelde okul derslerinize yardýmcý olmak, bu paralelde sizleri sýnavlara da hazýrlamak amacýyla Öðrenci Takipli Eðitim Seti ni hazýrladý. Bu sette, Türkçe dersinden temalara göre düzenlenmiþ altý fasikül bulunmaktadýr. Bu fasiküllerde yeterli konu anlatýmý, etkinlikler ve cevaplý testler yer almaktadýr. Temalara göre düzenlenen bu fasiküllerin giriþ bölümlerinde o fasiküllerde iþlenen konular ayrýntýlý olarak açýklanmýþtýr. Konu testleri ve ödev testleri takýmlarý da bu fasiküllerin paralelinde oluþturulmuþtur. Gerek fasiküller gerek konu testleri gerekse ödev testleri yeni sýnav sistemine ve müfredata uygun þekilde hazýrlanmýþtýr. Bu dokümanlarda dikkati öðrenmeye odaklayan renkli ama sade bir tasarým kullanýlmýþtýr. Hepinize baþarýlar dileriz. Türkçe Yayýn Kurulu Sami YILDIZ Alper BAYINDIR Abdullah ARAZ Yunus BÝLGE Sadi YILMAZ Mustafa OÐUZ Ömer MERT Halil ASLANTAÞ Nurettin ÖZÇELÝK ANLAM BÝLGÝSÝ Sözcükte Anlam: Çok anlamlýlýk, Gerçek anlam, Yan anlam, Mecaz anlam, Deyim Cümlede Anlam: Öznel yargý, Nesnel yargý, Neden - sonuç iliþkisi, Amaç - sonuç iliþkisi, Koþul - sonuç iliþkisi, Karþýlaþtýrma cümleleri, Abartma bildiren cümleler, Atasözü Parçada Anlam: Konu, Anahtar kelime, Ana düþünce, Yardýmcý düþünce, Baþlýk YAZIM BÝLGÝSÝ Ses Bilgisi: Harf, ses, hece, alfabe, hece ve hece çeþitleri, Ünlülerin özellikleri, Büyük ünlü (kalýnlýk - incelik) uyumu, Ünlü daralmasý, Ünlü türemesi, Ünlü (hece) düþmesi Yazým Kurallarý: Büyük harflerin kullanýldýðý yerler, Yer isimlerinin yazýmý, Uzay kavramlarýnýn yazýmý, Yazýmý karýþtýrýlan sözcükler (her þey, her biri vs), Sayýlarýn yazýmý Noktalama Ýþaretleri: Nokta, Virgül, Noktalý virgül DÝL BÝLGÝSÝ Ek ve kök kavramý, isim ve fiil kökleri, Gövde kavramý, Yapým ekleri, Çekim ekleri

2 ... Bölüm 01 Anlam Bilgisi... Sözcükte, Cümlede, Parçada Anlam SÖZCÜKTE ANLAM Ýnsanlar arasýnda anlaþmayý saðlayan dilin anlamlý en küçük parçasýna sözcük denir. Duygu ve düþüncelerin aktarýmý, sözcüklerle ve sözcüklerin bir araya gelmesiyle oluþan cümlelerle gerçekleþir. Sözcükler, bulunduklarý cümleye göre deðiþik anlamlar kazanýr. Þimdi sözcük anlamý ile ilgili bazý kavramlar üzerinde duralým. Çok Anlamlýlýk Bir varlýk ya da kavramý karþýlamak için doðan bir sözcüðün zaman içinde birden çok varlýk ya da kavramý karþýlayacak þekilde kullanýlmasýna çok anlamlýlýk denir. Örneðin deðer sözcüðü, Ýnsan bir þeyin deðerini ondan yoksun kalýnca anlar. cümlesinde bir þeyin önemini belirlemeye yarayan soyut ölçü, bir þeyin deðdiði karþýlýk, kýymet anlamýnda, Bildiði bütün Fransýzcayý toparlayarak vitrindeki kravatýn deðerini sordu. cümlesinde bir þeyin para ile ölçülebilen karþýlýðý, bedel, paha anlamýnda, Bence, Ahmet Bey ziyan olmuþ, eski deyimiyle heder olmuþ bir deðerdir. cümlesinde üstün, yararlý nitelikleri olan kimse anlamýnda kullanýlmýþtýr. Sözcükler çok anlamlý hâle gelirken gerçek, mecaz, somut, soyut anlam gibi anlam deðiþmelerine uðrar. Þimdi bunlarý görelim. Gerçek Anlam Sözcüklerin tek baþýna kullanýldýðýnda akla gelen ilk anlamýna gerçek anlam denir. Gerçek anlama temel anlam da denir. Örneðin kýrmak sözcüðü söylendiðinde aklýmýza ilk önce sert þeyleri vurarak veya ezerek parçalamak gelmektedir. Çocuklardan biri camý kýrmýþ. cümlesinde kýrmak sözcüðü bu anlamda kullanýlmýþtýr. Öyleyse kýrmak sözcüðü bu cümlede gerçek anlamýyla kullanýlmýþtýr. Bahçede derin bir kuyu vardý. Karanlýkta duyduðumuz çam kokularýna denizin rutubeti karýþýyordu. Karacabey Ovasý nýn verimli topraklarý bizi sevindirdi. Bu makas kumaþlarý kesmiyor. cümlelerinde altý çizili sözcükler gerçek anlamý ile kullanýlmýþtýr. Mecaz Anlam Sözcüklerin gerçek anlamlarýndan uzaklaþarak kazanmýþ olduklarý yeni anlama mecaz anlam denir. Mecaz anlamda sözcük, ilk anlamýndan tamamen farklýlaþýr, yeni bir varlýk ve kavramý karþýlayacak þekilde kullanýlýr. Örneðin gerçekte ýsýnýn üþütecek kadar az veya düþük olmasý durumu anlamýna gelen soðuk sözcüðü, Soðuk tavýrla birbirlerini selamlayýp uzaklaþtýlar. cümlesinde duygudan, sevgiden yoksun olan, yakýn ve içten olmayan, ilgisiz anlamýnda kullanýlmýþtýr. Yani sözcük mecaz anlam kazanmýþtýr. Karanlýk sözcüðü, Bu karanlýk iþlerin hesabýný sorarlar. cümlesinde yasalara, töreye uygun olmayan anlamýna gelerek yeni bir anlam kazanmýþtýr. Bu, mecaz anlamdýr. Artýk sözcüðün, ilk anlamý olan ýþýk olmama durumu yla hiçbir ilgisi yoktur. Bu boþ sözleri dinlemekten býkmýþtý. Ahmet Bey, renkli bir politikacýydý. Bu adamýn fýrtýnalý bir yaþamý vardý. cümlelerindeki altý çizili sözcükler mecaz anlamý ile kullanýlmýþtýr. 6. Sýnýf Türkçe / 1. Fasikül 3

3 Sözcükte Anlam Yan Anlam (Yakýþtýrmaca Anlam) Sözcüklerin gerçek anlamla ilgisini tamamen koparmadan kazandýklarý diðer anlamlarýna yan anlam denir. Ayaðý taþa takýlýnca yere yýðýlýverdi. cümlesinde ayak sözcüðü gerçek anlamýyla kullanýlmýþtýr. Bu köprünün dört ayaðý var. cümlesinde köprüyü ayakta tutun kýsma ayak denmesinin nedeni, iþlevi bakýmýndan hatta görünümü bakýmýndan insan ayaðýna benzemesidir. Benzerlik ilgisiyle oluþan bu yeni anlama yan anlam denir. Senin ayaðýnla köye akþama kadar varamayýz. cümlesinde, sözcük yürüyüþün aðýrlýk veya çabukluk derecesi anlamýnda kullanýlmýþtýr. Bu, sözcüðün mecaz anlamýdýr. Bu fakir mahallede bir göz evim olsaydý... Vapurun burnuna oturmuþtum. Uçaðýn kanadýndaki arýza giderildi. cümlelerinde altý çizili sözcükler yan anlamý ile kullanýlmýþtýr. Deyim En az iki sözcüðün yeni bir anlamda kalýplaþmasýyla oluþan söz öbeklerine deyim denir. Deyimi oluþturan sözcüklerden en az biri gerçek anlamýnýn dýþýnda kullanýlýr. Onu çoktan kapý dýþarý etmeliydim ama yüreðim kaldýrmýyor, acýyorum. cümlesinde yüreði kaldýrmamak sözleri, dayanamamak, katlanamamak anlamýnda bir deyimdir. Bu cümlede yürek sözcüðü gerçek anlamýnýn dýþýnda kullanýlmýþ, kaldýrmamak sözcüðü ile kalýplaþarak yeni bir anlam kazanmýþtýr. deðerli bilgi Deyimi oluþturan sözcükler anlam bakýmýndan kalýplaþmýþtýr. Bu nedenle sözcüklerin yeri deðiþtirilemez, bir sözcüðün yerine baþka bir sözcük getirilemez. Örneðin dayanamamak, katlanamamak anlamýna gelen yüreði kaldýrmamak deyimindeki yürek sözcüðünün yerine kalp sözcüðü getirilemez. Dili varmamak Býçak kemiðe dayanmak Dimyat a pirince giderken evdeki bulgurdan olmak deyimleri ikiden fazla sözcükten oluþmuþtur. Aðaç kökünden yýkýlýr. deðerli bilgi Deyimler en az iki sözcükten oluþur ancak daha fazla sözcükten oluþan deyimler de vardýr. deðerli bilgi Bir durumu, duyguyu, düþünceyi belirtmek için söylenen deyimler genel yargý bildirmez. Bu yönüyle deyimler, atasözlerinden ayrýlýr. Çünkü atasözleri hem cümle hâlindedir hem de yargý bildirir. bir atasözüdür. Bu söz, her zaman geçerliliðini koruyan bir yargý bildirir; bir düzenin, ayrýntýlarýn deðiþmesiyle deðil, temelinin bozulmasýyla yýkýlacaðýný anlatýr. Saman altýndan su yürütmek ise deyimdir. Bu deyim gizlice iþ çeviren kiþileri anlatmak için kullanýlýr, genel bir yargý taþýmaz. Aþaðýda bazý deyimlerin karþýladýðý durumlar verilmiþtir: Hafife almak: Önemsiz saymak Eli kulaðýnda: Gerçekleþmesi çok yakýn Etekleri tutuþmak: Çok telaþlanmak Etekleri zil çalmak: Çok sevinmek Göz yummak: Kusurlarý hoþgörüyle karþýlamak Kulak kabartmak: Belli etmemeye çalýþarak dinlemek Ýpe un sermek: Bahaneler ileri sürmek, güçlük çýkarmak Püf noktasý: Bir iþin en ince ve önemli yeri Tuzu kuru: Ýþi, kazancý yolunda, kaygýsýz Yufka yürekli: Acýklý durumlara hiç dayanamayan, çok acýyan Yüz kýzartýcý: Utandýrýcý, utanýlacak 4 6. Sýnýf Türkçe / 1. Fasikül

4 KDT 01 Sözcükte Anlam KAZANIM DEÐERLENDÝRME TESTÝ 1. Aþaðýdaki çocuklardan hangisi, konuþmasýnda mecaz anlamlý bir sözcük kullanmamýþtýr? 3. Aþaðýdaki altý çizili sözcüklerden hangisi yan anlamýyla kullanýlmýþtýr? A) Arý sokunca elim þiþmiþti. B) Tahtadaki çivi ayaðýma battý. C) Eþyalarýna gözü gibi bakardý. D) Kapýnýn kolu yine bozulmuþ. 4. Baþ sözcüðü aþaðýdakilerin hangisinde kendinden sonra gelen sözlerle deyim oluþturmamýþtýr? A) Bu sorunla ben de baþ edebilirim. B) Baþý derde girdiðinde dayýsýna koþardý. C) Böyle yapmakla baþýna dert açýyorsun. D) Kerem, baþý aðrýdýðý için bugün derse gelemedi. 5. Aþaðýdaki kartýn arka yüzünde bir deyimin açýklamasý verilmiþtir. Açýklamasý verilen bu deyim, kartýn ön yüzüne yazýlacaktýr. Buna göre kartýn ön yüzüne, aþaðýda cümle içinde kullanýlmýþ altý çizili deyimlerden hangisi yazýlmalýdýr? 2. Bu gölgeli yerlerde otlar, bütün bir yaz mevsimi 1 2 yeniden yeniye yeþerir; rutubetli toprakta bir- 3 biri ardýnca yoncalar fýþkýrýr, çayýrlar kabarýrdý. 4 Bu parçada altý çizili sözcüklerden hangisi akla ilk gelen anlamýnýn dýþýnda kullanýlmýþtýr? A) 1. B) 2. C) 3. D) 4. A) Hayatýn zorluklarý karþýsýnda sýrtý yere gelmemiþti. B) Giriþken kiþiliðinden ötürü kýsa sürede muhit edinmiþti. C) Arka çýkan olmasaydý kendini kavganýn içinde bulacaktý. D) Sanatçýlarý kanatlarýnýn altýna alan devlet adamlarý var. 6. Sýnýf Türkçe / 1. Fasikül 5

5 KDT.. 01 Sözcükte Anlam 6. Sert sözcüðünün aþaðýdaki açýklamalarýndan hangisi, birlikte verilen örnek cümleye uygun deðildir? B A) Kolay dayanýlmayan, zor katlanýlan: Erzurum un iklimi serttir. B) Güçlü kuvvetli: Buranýn suyu sert olduðundan ondan içemiyorum. C) Baðýþlamasý, hoþgörüsü olmayan: Beni sert olduðum için sevmiyorlardý. D) Titizlikle uygulanan: Bu sert yönetimden bütün çalýþanlar þikâyetçiydi. 9. Aþaðýda bazý kelimelerin anlamlarý ve bu kelimelerin bu anlamda kullanýldýklarý bir metin verilmiþtir. Bu kelimeleri metnin içinden bularak bulmacanýn satýrlarýna yazýnýz Temiz sokak, temiz cadde Çocuklar þen þakrak parkta Sallanýrken salýncakta Ýþte çevre buna derim Çevre kelimesi aþaðýdaki cümlelerin hangisinde dörtlükteki anlamýyla kullanýlmýþtýr? AAA A) Çevre temizliði konusunda herkes elinden geleni yapmalý. B) Ben, oldukça kapalý bir çevrede yetiþmiþtim. C) Eserleriyle sanat çevrelerinin övgüsünü aldý. D) Ahmet Bey, çevresi geniþ bir iþ adamýydý. AA ANLAMLAR Soldan Saða 1. Sevimli, hoþ. 2. Gerçekleþmesi istenen þey, umut. 3. Gezegenlere ve yer yuvarlaðýna ýþýk ve ýsý veren büyük gök cismi. METÝN Güneþ çoktan batmýþtý. Yýldýzlar, ýþýktan saçlarýný Seyhun Nehri sularýnda yýkamaya baþlamýþlardý. Kimisi yýldýzlara dalýp gitmiþti, kimisi tatlý düþlere. Buna göre bulmacanýn 2. sütununda yer alan harfler aþaðýdakilerden hangisidir? A) B) C) D) A T A Ü Ü D A A Ü G Þ N 8. El sözcüðü dilimizde pek çok deyimde kullanýlmaktadýr. Örneðin, dilenmeyi anlatmak için el açmak ; gücünün yettiði kadarýný yapmayý 1 anlatmak için de elinden geleni ardýna koy- 2 mamak deyimini kullanýrýz. Ele geçirmek de- 3 yimiyle birisini yakalamayý, elinde kalmak de- 4 yimi ile de bir þeyin satýlamayýp sahibinde kaldýðýný anlatmak isteriz. Bu parçada numaralanmýþ deyimlerden hangisi yanlýþ açýklanmýþtýr? B A) 1 B) 2. C) 3. D) Beþ dönüme yakýn bu bahçe, bir ormaný andýrýyordu. Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde yakýn sözcüðü bu cümledeki anlamýyla kullanýlmýþtýr? A) Her birinin muhakkak bir yakýn arkadaþý vardýr. B) Okul arkadaþým bize yakýn oturuyor. C) On bine yakýn insan konseri dinlemeye gelmiþ. D) Baþarý ile çalýþma arasýnda yakýn bir ilgi vardýr Sýnýf Türkçe / 1. Fasikül

6 Sözcükte Anlam KDT Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde sürmek sözcüðü ötekilerden farklý bir anlamda kullanýlmýþtýr? A) Meclisin çalýþmalarý geç vakte kadar sürdü. B) Dört duvar arasýnda bir memur hayatý sürüyordu. C) Bilgi yarýþmasý tam iki saat sürdü. D) Yolculuk beklediðimden kýsa sürdü. 12. Arabalar, anahtarlarý ile deyim oluþturacak þekilde eþleþtirilmiþtir. Buna göre aþaðýdaki eþleþtirmelerden hangisi yanlýþtýr? 13. CÜMLE KUTUSU Türkiye, gökyüzü sporlarý için ideal hava koþullarý nedeniyle Rusya baþta olmak üzere dünyanýn dört bir yanýndan talep görüyor. Aþaðýdakilerden hangisi, cümle kutusundaki altý çizili sözcüklerden herhangi birinin anlamýný karþýlamaz? A) uygun B) dilek C) þart D) taraf 14. Koyu sözcüðü aþaðýdakilerin hangisinde mecaz anlamda kullanýlmýþtýr? A) Yazýn koyu renkli elbise giymemeli. B) Ay da batýnca koyu karanlýkta kaldýk. C) Ýki arkadaþ koyu sohbete dalmýþtý. D) Bu duvarý koyu maviye boyayalým Aðýr sorumluluk yüklenmekten kaçardý. 2. Aðýr eþyalarý ben de taþýyabilirim. 3. Dedem, aðýr iþitir; yüksek sesle konuþ. 4. Aðýr adýmlarla tahtaya yöneldi. Aðýr sözcüðü, yukarýdaki cümlelerde kaç farklý anlamda kullanýlmýþtýr? A) 1 B) 2 C) 3 D) Aman elinizi çabuk tutun, hýrsýzý kaçmadan yakalayýn. AA Bu parçada altý çizili deyimle anlatýlmak istenen aþaðýdakilerden hangisi olabilir? A) Gerekli önlemi bir an önce almak B) Hazýrlýklarý tamamlamak C) Dikkatli þekilde incelemek D) Bir þeyle ilgilenme imkâný bulmak 6. Sýnýf Türkçe / 1. Fasikül 7

7 Cümlede Anlam CÜMLEDE ANLAM Cümleler deðiþik kavramlarla iliþkilendirilebilmektedir. Þimdi bu kavramlarý görelim: Öznel Yargý Bazý yargýlar söyleyenin kiþisel düþüncesini içerir. Bu yargýlarda kiþi, sözlerine kendi duygularýný katar, kendi yorumunu ortaya koyar. Bu yargýlar, kiþiden kiþiye deðiþir. Doðruluðu ya da yanlýþlýðý kanýtlanamayan bu tür yargýlara öznel yargý denir. Baþarýlý bir yazar olmanýn ilk þartý iyi bir gözlemci olmaktýr. cümlesinde yargý özneldir. Çünkü kiþiden kiþiye deðiþen bir yargý yani kiþisel bir görüþ ortaya konmuþtur. Anadolu Notlarý, edebiyatýmýzýn en güzel gezi yazýlarýný içerir. cümlesindeki en güzel ifadesi söyleyenin beðenilerini ifade eder. Bu nedenle cümle öznel bir yargýdýr. Örnek.. 1 Zaman, kýyýsýnda oturup akýþýný izlediðimiz bir ýrmaktýr. Çözüm Verilen cümlede zaman kavramý tanýmlanmýþtýr. Bu taným, kiþiden kiþiye deðiþen bir özellik göstermektedir. B seçeneðindeki çocuðun cümledeki herhangi bir sözcüðün yorumlanarak yeniden tanýmlanmasý sözü, bu cümlenin kiþisel görüþ ifade etmesinin nedenidir. Cevap B Nesnel Yargý Bazý yargýlar kiþiden kiþiye deðiþmez. Bu yargýlarda iþin içine söyleyenin duygularý karýþmaz. Doðruluðu ya da yanlýþlýðý kanýtlanabilen bu tür yargýlara nesnel yargý nedir. Yazar, romanlarýnýn yanýnda hikâye de yazmýþtýr. cümlesi, yazarýn eserleriyle ilgili kiþisel düþünceler katýlmadan bilgi verdiðinden nesnel bir yargýdýr. Bu yol üzerinde bir dinlenme tesisi var. cümlesi, kiþiden kiþiye deðiþmeyen bir yargý içerdiðinden nesnel bir yargýdýr. Neden - Sonuç Bildiren Cümleler Bir yargýnýn gerekçesi ile verildiði cümlelerde neden-sonuç iliþkisi vardýr. Bu tür cümlelerde yargýnýn niçin yapýldýðý anlamý vardýr. Bu yüzden neden-sonuç cümleleri niçin sorusuna cevap verir. Soðuktan ellerim çatlamýþ. cümlesinde kiþinin ellerinin çatlamasýnýn nedeni soðuktur. Mehmet in sorusuna bu çocuklardan hangisi doðru cevap vermiþtir? Örnek.. 2 (1) Bir ýrmaðýn ya da bardaktan bardaða boþalttýðýnýz suyun sesini dinlediniz mi hiç? (2) Dinlediyseniz su sesinin dinlendirici bir etkisi olduðunu fark etmiþsinizdir. (3) Bu hoþ sesi, hareket eden suyun içindeki hava kabarcýklarý çýkarýr. (4) Týpký bir zilin sallanan tokmaðý gibidir bu kabarcýklar. Bu metinde numaralandýrýlmýþ cümlelerin hangisinde su sesinin oluþma nedeni belirtilmiþtir? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 ( SBS/6) ( SBS/6) 8 6. Sýnýf Türkçe / 1. Fasikül

8 Cümlede Anlam Çözüm Parçanýn 3. cümlesinde su sesinin oluþma nedeni belirtilmiþtir. Bu neden ise suyun içinde hareket eden hava kabarcýklarýdýr. Cevap C Roman en çok okunan türdür. cümlesinde roman ve diðer türler, okunma yönüyle karþýlaþtýrýlmýþtýr. Merdivenleri yapýldýðý günden beri bu kadar telaþla çýkmamýþýmdýr. cümlesinde yazar merdivenleri çýkmayý zaman bakýmýndan karþýlaþtýrmaktadýr. Amaç - Sonuç Bildiren Cümleler Yargýnýn gerçekleþtiriliþ amacýyla verildiði cümlelerde ise amaç-sonuç iliþkisi vardýr. Bu tür cümlelerde yargýnýn gerçekleþtirilme amacý verilir. Alýþveriþ için dýþarý çýkacaktý. cümlesinde sözü edilen kiþinin dýþarý çýkma amacý verilmiþtir. Bu da alýþveriþ yapmaktýr. Balýk tutalým diye göl kenarýna gideceðiz. cümlesinde göl kenarýna gitmenin amacý olarak balýk tutmak söylenmiþtir. Koþul - Sonuç Ýliþkisi Bir eylemin ya da durumun gerçekleþebilmesi için önceden olmasý gereken baþka bir durumun varlýðý, koþula baðlýlýktýr. Koþul olarak ileri sürülen durum gerçekleþmezse sonuç olacak durum da gerçekleþmeyecektir. Cümledeki koþulu bulabilmek için yükleme hangi þartla, hangi taktirde gibi sorular sorulabilir. Kalemimi geri vermek üzere alabilirsin. cümlesinde alma eyleminin olmasý geri verme eyleminin gerçekleþmesine baðlýdýr. O hâlde geri vermek üzere sözü, cümlenin koþul bölümünü oluþturmaktadýr. Ben ona istediði hediyeyi alýrým yeter ki o sözünde dursun. cümlesinde hediye alma eyleminin olmasý sözünde durma eyleminin gerçekleþmesine baðlýdýr. O hâlde yeter ki o sözünde dursun sözü, cümlenin koþul bölümünü oluþturmaktadýr. Karþýlaþtýrma Bir düþünceyi ya da kavramý baþka bir düþünce ya da kavramla herhangi bir yönden deðerlendirmeye denir. Karþýlaþtýrma, benzer ya da farklý yönlerden yapýlabilir. Abartma Bildiren Cümleler Bir nesneyi veya durumu olduðundan daha önemli, daha büyük veya daha çok göstermeye abartma denir. Gözyaþlarým sel oldu, aktý. cümlesinde sözü söyleyen kiþi, gözyaþýnýn akmasýný sele benzeterek anlatýmda aþýrýlýða kaçmýþtýr. Atasözü Atalarýmýzdan günümüze kadar ulaþan, belirli bir yargý içeren, bir öðüt ya da deðerlendirme içeren, söyleyeni belli olmayan, kalýplaþmýþ sözlerdir. Atasözleri, az sözle çok anlam ifade eder, yani yoðun anlamlý sözlerdir. Aðaç yaþken eðilir. atasözü, üç sözcükle çok þeyi ifade eden bir sözdür. Bir tecrübe ve gözleme dayanýlarak oluþturulmuþtur. Komþu komþunun külüne muhtaçtýr. Çok konuþan çok yanýlýr. atasözleri, bir deneyimi aktarýr. Ev alma, komþu al. Sözü söyle alana, kulaðýnda kalana. atasözleri öneri anlamý taþýmaktadýr. Çoðu mecazlý sözlerdir. Akacak kan damarda durmaz. Dað baþýndan duman eksik olmaz. Boþ çuval ayakta durmaz. atasözleri mecazlý bir söyleyiþe sahiptir. Bugünün iþini yarýna býrakma. Son piþmanlýk fayda vermez. atasözleri ise mecazlý bir söyleyiþe sahip deðildir. 6. Sýnýf Türkçe / 1. Fasikül 9

9 KDT 02 Cümlede Anlam KAZANIM DEÐERLENDÝRME TESTÝ 1. Bulutlar gökyüzünde büyülü bir görüntü oluþturdu. sayfa ? sayfa Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde amaç-sonuç iliþkisi vardýr? A) Kar yaðdýðý için yola çýkmamýþ. B) Arkadaþýný görmek için okula gitmiþ. C) Çiçekler sýk sýk sulandýðý için büyümüþ. D) Futbolcu, hastalandýðý için oynayamamýþ. Sezen, bu defterin ikinci sayfasýna, birinci sayfadaki cümle ile kanýtlanabilirlik açýsýndan özdeþ olan bir cümle yazacaktýr. Buna göre Sezen, defterin ikinci sayfasýna aþaðýdaki cümlelerden hangisini yazmalýdýr? A) Bu sokakta Osmanlý Döneminden kalma iki ahþap yapý var. B) Fabrikanýn geliri her geçen yýl biraz daha düþüyor. C) Yaðýþlarýn ardýndan kara yolunda tahribat oldu. D) Kuþlarýn senfonisi eþliðinde tarlaya kadar yürüdük. 4. Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde koþul anlamý vardýr? A) Ýleri yaþlarda bu iþi yapmak zor olsa gerek. B) Üç yýl önce diktiðim aðaçlar artýk meyve vermeye baþladý. C) Kendinizi öðrenci yerine koyarsanýz ne demek istediðimi daha iyi anlarsýnýz. D) Ýnsan gezmek, eðlenmek istiyor ama o gücü her zaman kendinde hissetmiyor Buraya alt geçit yapýlýrsa trafik rahatlayacaktýr. Mektubu göndermek için postaneye gitti. Manisa, Ýzmir e göre daha sýcak bir þehirdir. Sulama olanaðý olmadýðýndan bu tarlalarda tarým yapýlmýyor. 2. (1) Çanakkale Gezi Notlarý ný gece yatmadan önce bir solukta, kâh aðlayarak kâh sevinerek ve kah gururlanarak okudum. (2) Çoðu zaman hýçkýrýklarýma engel olamadým. (3) Yazarýndan yayýncýsýna, matbaada çalýþanýndan daðýtýcýsýna kadar emeði geçen herkesi tebrik ediyorum. (4) Çanakkale Gezi Notlarý, bugüne kadar heyecanla okuduðum tek kitaptý. Bu parçada numaralanmýþ cümlelerin hangilerinde karþýlaþtýrma söz konusudur? A) 1. B) 2. C) 3. D) 4. Bu cümleler sýrasýyla gerekçe, koþul, amaç, karþýlaþtýrma kavramlarýyla iliþkilendirilirse uygun eþleþtirme hangisi olur? Gerekçe Koþul Amaç Karþýlaþtýrma A) B) C) D) Sýnýf Türkçe / 1. Fasikül

10 KDT.. 02 Cümlede Anlam 6. Aþaðýdaki atasözlerinden hangisinde me- 9. cazlý bir söyleyiþ yoktur? A) Balta deðmedik aðaç olmaz. B) Doðru söz yemin istemez. C) Balýk baþtan kokar. D) Bakarsan bað, bakmazsan dað olur. Seda, bu fotoðrafý yarýþma için çekmiþtir. 7. Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde neden-so- Bu fotoðrafla ilgili aþaðýdaki cümlelerden hangisi kiþisel düþünce içermemektedir? nuç iliþkisi söz konusudur? A) Bu konuyu çocuklara sen anlatýrsýn. A) Rüzgâr; aðaçlarla, suyla dans eder bu köyde. B) Hava kararmadan eve dönmelisin. C) Yaðmura yakalanýnca iyice ýslanmýþ. B) Burada denize yukarýdan bakýldýðýnda denizin dibi görünür. D) Kendisine güzel bir gömlek alacakmýþ. C) Bu sahil kasabasý cennetten bir köþe sanki. D) Palmiye aðaçlarý, serin gölgelerine davet eder ziyaretçileri. 8. Yaðmur bastýrýnca aracý park etmek zorunda kaldýk. Ben izin verince görüþlerinizi açýklarsýnýz. 10. Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde koþul anlamý yoktur? Bu þiiri dinleyince hüzünleniyorum. A) Hava karardý mý odasýna çekilirdi. B) Vakti olursa bizimle sohbet ederdi. Vakit ilerledikçe þehrin ýþýklarý bir bir yanýyor. C) Çok çalýþtýkça resim becerisi artacaktýr. D) Bu soruyu bilmediði için çözememiþ. Murat, arkadaþýyla koþul-sunuç iliþkisi söz konusu olan cümlelerin baþlarýndaki oyuncaklarla oynayacaktýr. Buna göre Murat, arkadaþýyla aþaðýdakilerin hangisinde bir arada verilen oyuncaklarla oynayacaktýr? A) B) 11. Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde karþýlaþtýrma yapýlmamýþtýr? A) Bu mahalle eskiden de çok güzeldi. C) D) B) Babam bugün daha neþeliydi. C) Kentin en kalabalýk caddesinde yürüyorduk. D) Ormanýn ortasýnda yolumuzu kaybetmiþtik. 6. Sýnýf Türkçe / 1. Fasikül 11

11 KDT.. 02 Cümlede Anlam Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde kiþisel düþünce söz konusudur? BURSA DA SAHNE ALDI A) Ýstanbul, Türkiye'nin en kalabalýk þehridir. (1) Ünlü Komedyen, dün akþam Bursa da sevenleriyle buluþtu. (2) Sanatçý, Bursa ya her yýl geldiðini, Bursa seyircisiyle beraber olmaktan büyük mutluluk duyduðunu söyledi. (3) Yaptýðý esprilere Bursa halký gülmekten öldü. (4) Halk, ünlü sanatçýdan programý uzatmasýný istedi. B) Ýzmir Türkiye'nin en sýcak kentidir. C) Van Gölü, Türkiye'nin en büyük gölüdür. D) Bursa, Türkiye'nin en güzel þehridir. Bu gazete haberinde numaralanmýþ cümlelerin hangisinde abartýlý bir anlatým söz konusudur? A) 1. B) 2. C) 3. D) Ýskeleye ilk olarak nesnellik söz konusu olan cümlenin yazýlý olduðu yat yanaþacaktýr. Buna göre Ýskeleye önce hangi yat yanaþacaktýr? 13. (1) Yamaç paraþütü deneyimi yaþamak için yapmanýz gereken çok basit. (2) Fethiye de tecrübeli pilotlarýn kurduðu okullarda eðitim almalýsýnýz. (3) Daha kýsa sürede pilot olmayý baþka bir yer öðretemez size. (4) Kurs sonunda, okulun size saðlayacaðý malzemelerle, 100 metrelik küçük tepelerden birkaç dakikalýk uçuþlar yapabilecek hâle gelebilirsiniz. Bu parçada numaralanmýþ cümlelerin hangisinde karþýlaþtýrma yapýlmýþtýr? A) 1. B) 2. C) 3. D) Herkesin arþýnýna göre bez vermezler. atasözünün anlamýna en uygun açýklama aþaðýdakilerden hangisidir? AA A) Genel kurallar herkesin istek ve gereksinimine göre bozulamaz. B) Baþkalarý ne söylerse söylesin, herkes kendi düþünüþüne göre iþ yapar. C) Bir iþ için yapýlacak hazýrlýk, iþin önemine göre olmalýdýr. D) Ýnsan kendi kusurunu göremez, bilemez Sýnýf Türkçe / 1. Fasikül

12 Parçada Anlam PARÇADA ANLAM Bir düþünceyi tam olarak anlatabilmek için bir araya getirilen cümleler topluluðuna paragraf denir. Örnek.. 1 Paragrafýn Konusu Yazar, düþüncelerini ortaya koyarken bir durumdan, bir olaydan, bir olgu ya da düþünceden hareket eder. Bunlar oluþturur. Konuyu Yazar bu parçada neyin üstünde durmuþtur?, Bu parçada yazar, neyden söz etmektedir? gibi sorularla bulabiliriz. Þimdi aþaðýdaki paragrafýn konusunu bulalým: Lâle, Türk kültüründe önemli yeri olan güzel bir çiçektir. O, yalnýz bahçelerde yetiþtirilmekle kalmamýþ; kumaþlardan iþlemelere, örtülere, halýlardan tahta, deri, sedef ve taþ iþlerine kadar her yerde süsleme unsuru olarak kullanýlmýþtýr. Özellikle çinilerdeki lâle motifleri, çiçek zevki ve lâle sevgimizin ölümsüzlüðünü gösteren zarif belgelerdir. Bu parçada lâlenin süsleme unsuru olarak her yerde kullanýldýðýndan söz edilmiþtir. Buna örnek olarak kumaþlar iþlemeler, örtüler, halýlar, tahta, deri, sedef ve taþ iþleri sayýlmýþtýr. Öyleyse bu parçanýn konusu süsleme sanatýnda lâlenin yeri dir. Konu sorularý bazen sorulan bir soruya cevap þeklinde de sorulabilir. Bu tür sorular çözülürken parçanýn konusu belirlenir. Parçanýn giriþ cümlesi sorunun yapýsý ile ilgili ipuçlarý verir. Ýlkokulda iken çocuklar için yazýlmýþ þiir kitaplarýný okumayý pek severdim. Liseye geçtiðimde durmamacasýna roman okumak alýþkanlýðýna tutuldum. Yani iyi bir okuyucu oldum. Yine o tarihlerde Diyarbakýr daki kýz kardeþime yazdýðým uzun mektuplar, yazma alýþkanlýðýmý geliþtirdi. Artýk hem yazar hem de okuyucu olma adýna edebiyat benim için vazgeçilemez bir ilgi alaný oldu. Bu parçada yazar edebiyata ilgisinin ilkokulda baþladýðýndan, okuma yazma çalýþmalarýyla bu ilginin daha da arttýðýndan söz etmiþtir. Öyleyse kendisine sorulan soru Edebiyata karþý ilginiz nasýl ve ne zaman baþladý? olacaktýr. Gül, mutluluk konulu konferansta kendisine yöneltilen soruya yukarýdaki gibi cevap vermiþtir. Gül e göre, mutlu olmanýn asýl yolu aþaðýdakilerden hangisidir? A) Hedeflerine ulaþmak için çaba göstermek B) Elindekilerle yetinmeyi bilmek C) Ýhtiyaçlarýna yönelik planlar yapmak D) Sevdiði þeylere sahip çýkmak ( SBS/6) Çözüm Parçada Gül e mutlulukla ilgili soru sorulmuþ ve Gül de mutluluðun yolunu, Asýl mutluluk istediklerine ulaþabilmek için emek harcamakta sözleriyle göstermiþtir. Öyleyse Gül e göre, mutlu olmanýn asýl yolu hedeflerine ulaþmak için çaba göstermek tir. Cevap A 6. Sýnýf Türkçe / 1. Fasikül 13

13 Parçada Anlam Anahtar Kelime Bir cümlenin, sözün veya paragrafýn yansýtmak istediði anlam için en büyük ipucunu veren ana kavram ya da kelimeye anahtar kelime denir. Örnek.. 2 Hasan, okuduðu bu metnin anahtar kelimelerini hatýra, terbiye, çocukluk olarak belirlemiþtir. Bu kelimeleri belirlerken Hasan ne düþünmüþtür? A) Paragrafýn anlamýna en büyük ipucunu bunlar veriyor. B) Günlük hayatta sýkça karþýlaþtýðým kelimeler. C) Bunlarla ilgili araþtýrma yapmam gerekiyor. D) Bu kelimelerin birden çok anlamý var. Çözüm ( SBS/6) Parçada çocukluk döneminden hatýra olarak kalan en iyi þeyin terbiye olduðundan söz edilmiþtir. Anahtar kelime olarak belirlenen bu kelimeler, paragrafýn anlamýyla ilgili en büyük ipucunu vermektedir. Cevap A Paragrafýn Baþlýðý Paragrafýn baþlýðý paragrafýn konusunu verir. Baþarý, inanç iþidir. Hatta baþarýnýn ilk þartýdýr. Ýnanç olmadan baþarýya yaklaþýlamaz. Baþaracaðýna inanmayan, zafer takýnýn altýndan geçemez. Mutluluk ve baþarýyý kucaklayanlar, zafer kazanacaðýna inananlardýr. Parçada baþarý ile inanç arasýndaki iliþkiden söz edildiðinden parçanýn baþlýðý Baþarý ve Ýnanç olabilir. Paragrafýn Ana Düþüncesi Paragrafta ele alýnan konudan hareketle okura ulaþtýrýlmak istenen düþünceye ana düþünce denir. Ana düþünce paragrafýn yazýlýþ amacýdýr. Yazar düþüncesini ortaya koymak, okura bir þeyler iletmek için yazý yazar. Ýþte yazarýn iletmek istediði bu mesaj, paragrafýn ana düþüncesidir. Ana düþünceyi bulurken parçaya Yazar bu parçayý niçin yazmýþ?, Bu parçada anlatýlmak istenen nedir? gibi sorularý sorabiliriz. Kimi parçalarda ana düþünce bir cümle olarak yer alýr, kimisinde ise metnin bütününden çýkarýlýr. Ýnsan dünyaya iyimser olarak gelmektedir. Küçük çocuklarýn tatlý hayaller içinde büyüdüklerini hatýrlayacak olursanýz bu sözün doðruluðuna inanýrsýnýz sanýyorum. Sonradan kötümser olduðumuza göre dostlarýmýzý iyimser insanlardan seçelim. Neþe bulaþýr, derler. Onlarýn neþeleri bize bulaþýr, hayata hoþ tarafýndan bakmaya alýþacaðýmýz için kötümserliðimizden eser kalmaz belki. Parçada anlatýlmak istenen Dostlar, iyimser insanlardan seçilmelidir. düþüncesidir. Örnek.. 3 Bir dostum, yaþlý ahbabýyla apartmanýn merdivenlerini çýkýyormuþ. Yaþlý adam her basamaðý çýkýþýnda bir kere durur, dudaklarý arasýndan bir þeyler mýrýldanýrmýþ. Dostum da onun yeni bir basamaðý aþmaya giriþmesini sabýrsýzlýkla beklermiþ. Yaþlý adam dostuma dönerek: Benim bu mýrýldanýþým, sana biraz garip görünüyor deðil mi? Hakkýn var. Ben her basamaðý aþtýðýmda þükrederim. Sen þimdi bunun manasýný anlayamazsýn. Fakat bir gün gelecek, sen de merdiven basamaðýný aþmanýn þükretmeye deðer bir durum olduðunu anlayacaksýn! demiþ. Bu metinde yaþlý adamýn þükretmesine neden olan düþünce aþaðýdakilerden hangisidir? A) Zorluklarýna raðmen baþarýlan iþin deðeri bilinmelidir. B) Yardým eli uzatanlara teþekkür edilmelidir. C) Baþkalarýný anlamak için insan, kendini onlarýn yerine koymalýdýr. D) Yaþananlardan sonuç çýkarýlmalý, ders alýnmalýdýr. ( SBS/6) Sýnýf Türkçe / 1. Fasikül

14 Parçada Anlam Çözüm Parçada yaþlý adamýn, her basamaðý çýkýþýnda bir kere durduðundan söz edilmiþ. Buradan yaþlý adamýn basamaklarý zorlanarak çýktýðýný anlayabiliriz. Yaþlý adam, arkadaþýna Merdiven basamaðýný aþmanýn þükretmeye deðer bir durum olduðunu anlayacaksýn. diyor. Öyleyse yaþlý adamýn þükretmesine neden olan Zorluklarýna raðmen baþarýlan iþin deðeri bilinmelidir. düþüncesidir. Cevap A Örnek.. 4 Ayþe, Ali ve Zeynep, eski komþularý Ýbrahim Efendi'nin özelliklerinden söz etmektedirler. Paragrafýn Yardýmcý Düþünceleri Yardýmcý düþünceler, bir parçada ana düþüncenin açýklanmasýna, geliþtirilmesine hizmet eden, ana düþünceyi çeþitli açýlardan destekleyen düþüncelerdir. Yardýmcý düþünce, ana düþünceyi açýk bir þekilde ortaya koymak için vardýr. Yardýmcý düþüncelerin sayýsý ve içerikleri ana düþüncenin kapsamýna göre deðiþir. Konu çok geniþ olarak ele alýnacaksa yardýmcý düþüncelerin sayýsý da artacaktýr. Özellikle olumsuz soru tipleri yardýmcý düþüncelerle ilgilidir. Bu parçadan aþaðýdakilerden hangisine ulaþýlamaz? Bu parçada aþaðýdakilerden hangisine deðinilmemiþtir? biçimindeki sorular yardýmcý düþüncelerle ilgilidir. Aþaðýdaki parçadan, duygularla ilgili olarak çýkarýlabilecek yargýlarý bulalým: Duygular davetsiz misafire benzerler. Kimisi vaktinden erken gelir, kimisi geç. Ne erken gelene git diyebilirsiniz ne de geç gelene. Kimisi buzdan bir yatak gibi soðuk ve ürpertici, kimisi de kuþ tüyü yorgan gibi yumuþak ve sýcak. Kimisi kurþun gibi yakar, kimisi menekþe gibi kokar. Duygularla ilgili olarak, parçada geçen Kimisi buzdan bir yatak gibi soðuk ve ürpertici, kimisi de kuþ tüyü yorgan gibi yumuþak ve sýcak. cümlesinden çok çeþitli olduklarý, Ne erken gelene git diyebilirsiniz ne de geç gelene. cümlesinden engellenemez olduklarý, Kimisi menekþe gibi kokar. cümlesinden insana huzur da verdikleri çýkarýlabilir. Bu konuþmada Ýbrahim Efendi ile ilgili olarak aþaðýdakilerden hangisine deðinilmemiþtir? A) Yardýmsever olduðu B) Baþkalarýnýn dertleriyle dertlendiði C) Ýnsanlarýn sýkýntýlarýný azalttýðý D) Þakacý bir kiþi olduðu ( SBS/6-Pilot) Çözüm Konuþmada Ýbrahim Efendi ile ilgili olarak yardým etmek aðýr gelmezdi sözünde A ya, derdini kendi derdiymiþ gibi paylaþan sözünde B ye, içini dökmüþ olmanýn rahatlýðý içinde sözünde C ye deðinilmiþtir. Konuþmada D ye deðinilmemiþtir. Cevap D 6. Sýnýf Türkçe / 1. Fasikül 15