Örgütsel Kimlik Algısı, Örgütsel Bağlılık ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Arasındaki İlişkinin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma

Transkript

1 Örgütsel Kimlik Algısı, Örgütsel Bağlılık ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Arasındaki İlişkinin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma ŞirinAtakan-Duman* Ayşın Paşamehmetoğlu** Ahmet Burak Poyraz*** Vol:2, No:4, 75-89, December, 2013 Özet Bu çalışma örgüt çalışmalarında sıkça ele alınan iki önemli kavram olan örgütsel bağlılık ve örgütsel vatandaşlık davranışı arasındaki ilişki, daha önce bu iki kavram ile aynı çalışmada ele alınmamış bir başka kavram olan örgütsel kimlik ile incelenmektedir. Kökeni sosyal kimlik teorisine dayanan örgütsel kimlik kavramı, bir kurumun farklılaşan ve kendine özgü yönlerine vurgu yaparak diğer kurumlardan ayrıştıran bilişsel bir sınıflama ortaya koymaktadır. Örgütsel kimlik algısı yüksek bireyler örgüt ile özdeşleşmekte ve bağlılık düzeyi artarak örgütsel vatandaşlık davranışları sergilemektedir. Çalışma verileri Ankara ilinde yer alan 23 lisenin çalışanlarından toplanmıştır. Çalışmaya 952 kişi anket formunu doldurarak katkı sağlamıştır. Çalışanların örgütsel kimlik algıları Stoner, Perrewe ve Hofacker (2011) tarafından geliştirilen Çok Boyutlu Kimlik Ölçeği ile belirlenmiştir Diğer çalışma verileri Meyer ve Allen (1997) tarafından geliştirilen Örgütsel Bağlılık Ölçeği ve Hoffman ve çalışma arkadaşları (2007) tarafından geliştirilen Örgütsel Vatandaşlık Ölçekleri kullanılarak elde edilmiştir. Çalışma hipotezleri ve modeli Sosyal Bilimlerde istatistiksel analizler için yaygın olarak kullanılan LISREL izlek analizi (path analysis) ile test edilmiştir. Analiz sonuçları çalışma modelinin istatistiksel açıdan mükemmel çalıştığını ortaya koymaktadır. Çalışma sonuçları örgütsel kimlik algısının güçlenmesi sonucunda örgütsel bağlılığın arttığını ve güçlü örgütsel kimlik algısına sahip çalışanların örgütsel vatandaşlık davranışlarını sergilediklerini ortaya koymuştur. Anahtar Kelimeler: Sosyal kimlik teorisi, örgütsel kimlik, örgütsel bağlılık, örgütsel vatandaşlık. * Assistant Professor, Turgut Özal University. ** Assistant Professor, Özyeğin University. *** Research Assistant, Turgut Özal University.

2 Volume:2 Number:4 December 2013 Şirin Atakan-Duman, Ayşın Paşamehmetoğlu, Ahmet Burak Poyraz An Analysis of the Relationship Between Organizational Identity Perceptions, Organizational Commitment and Organizational Citizenship Behavior Abstract In this study the relationship between organizational commitment and organizational citizenship behavior was examined by investigating their relationship with organizational identification. Organizational identity construct that stems from social identity theory. Organizational identity while stressing the unique norms and values of the organization, it is believed to create a state of belonging, which might contribute to the organizational commitment level of employees thus they will engage in organizational citizenship behavior. Data of the study were collected from 23 high schools in Ankara. A total of 952 respondents were contributed to the study. The organizational identification perceptions of individuals were identified by Multi-Dimensional Identification Scale that was developed by Stoner, Perrewe and Hofacker (2011). The organizational commitment level of the individuals was measured by Organizational Commitment Scale, which was developed by Meyer and Allen (1997) and finally organizational citizenship behavior of individuals was determined with Organizational Citizenship Behavior Scale, which was developed by Hoffman and coauthors (2007). In order to test the study model and study hypotheses path analysis was conducted. The results of the path analysis indicate that the study model had statistically good fit. Study results revealed that the sense of organizational identification have a positive effect on individuals predispositions of organizational commitment and organizational citizenship behavior. Keywords: Social identity theory, organizational identity, organizational commitment, organizational citizenship behavior. Giriş Sosyal Kimlik Teorisi çalışmaları 1970 lerde gelişmeye başlamıştır ancak kimi çalışmalarda tekrar ele alınmaya başlamış ve yakın zamanda popülarite kazanmıştır. (Albert et.al., 2000; David et.al., 2005; Korte, 2007; Ybema et.al., 2012). Sosyal kimlik teorisi çalışmaları örgüt kimliği kavramının anlaşılmasına ve gelişmesine katkı sağlamıştır. Örgüt çalışmalarında örgüt kimliği kavramının çalışılmaya başlanmasıyla birlikte örgüt olgusunun daha detaylı olarak anlaşılması mümkün olmuştur ancak bu çalışmaların halen sayıca sınırlı olduklarını söylemek mümkündür. Birçok farklı çalışma alanı örgüt kimliği kavramına ilgi duymuş ve kavram farklı analiz düzeylerinde ve farklı boyutlarıyla ele alarak literatüre katkı sağlamışlardır (Cornelissen et.al., 2007). 76

3 Örgütsel Kimlik Algısı, Örgütsel Bağlılık ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Arasındaki İlişkinin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma Örgüt kimliği kavramı, Henri Tajfel in (1974, 1978) Sosyal Kimlik Teorisi çalışmalarına dayanmaktadır. Teoriye göre bireyler diğerlerinin yaş, cinsiyet, dini inanış gibi belirli bir gruba aidiyeti ile ortaya çıkan çeşitli benlik sınıflamalarına göre kendilerini konumlandırdıkları bir kolektif kimlik oluştururlar (Ashforth ve Mael, 1989). Diğer bir çok gruba bağlı oluşturulabileceği gibi birey kimliğini çalışmakta olduğu örgüte de aidiyet geliştirerek ortaya koyabilmektedir. Voss ve çalışma arkadaşları (2006: 741) örgütsel kimliği; bir örgüte dair en temel, en belirleyici ve en sürekli inanışların toplamı olarak tanımlamıştır (Albert ve Whetten, 1985, Whetten ve Mackey 2002). Örgütsel davranış çalışmalarının ortaya koyduğu üzere, örgüt kimliği o kuruma üye olan bireylerin davranışlarını etkileyen çok güçlü bir kurgu olarak ortaya çıkmaktadır (Ashforth ve Mael, 1989). Bu çalışmalardan bir kısmı örgüt kimliği ile çalışan tatmini, bağlılığı ve genel örgütsel etkililik gibi olumlu örgütsel çıktılar arasında ilişki olduğunu ortaya koymaktadır (Brown, 1969; Lee, 1971; Ashforth ve Mael, 1989). Literatürde çok sayıda çalışma örgütsel bağlılığın öncülleri ve sonuçlarını ele almaktadır (Brammer et.al., 2007). Bu çalışmalar, örgütsel bağlılık kavramının farklı boyutlarına odaklanmaktadırlar. Benzer şekilde örgütsel vatandaşlık kavramının da ele alındığı çok sayıda çalışmaya rastlamak mümkündür. Ancak tek bir model ile örgütsel kimlik algısının örgütsel bağlılık ve örgütsel vatandaşlık davranışı arasındaki ilişkilerin ele alındığı bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu çalışma ile literatürdeki bu boşluğun doldurulması hedeflenmektedir. 2. Çalışmanın Teorik Alt Yapısı Örgüt kimliği kavramı, kurum çalışanlarının kaynağını kuruma dair kimlik algısından alan bir aidiyet duygusu geliştirdiklerini ortaya koymaktadır. İlgili yazın örgütsel aidiyetin kurum için çeşitli olumlu sonuçlar ortaya koyacağını ileri sürmektedir. Ancak sosyal kimlik teorisinden kaynağını alan örgütsel kimlik çalışmaları oldukça sınırlıdır ve bu kavramı çeşitli örgütsel sonuçlarla ilişkilendiren çalışmalar yok denecek kadar azdır. Literatürdeki bu boşluğa yönelik olarak bu çalışma iki önemli örgütsel çıktı olan örgütsel bağlılık ve örgütsel vatandaşlık kavramlarının ilişkisine odaklanmaktadır ve örgütsel kimlik kavramı çerçevesinden bu ilişkiyi ele almaya çalışmaktadır Örgütsel Kimlik Sosyal kimlik kavramı köklerini Tajfel in (1974) bireylerin belirli bir gruba atfettikleri duygusal değer veya bu gruba aidiyet olarak tanımladığı çalışmasından almaktadır (Tajfel, 1978; Hogg ve Terry, 2001). Bu aidiyet hissi o grubun bir üyesi olmakla ilgi değildir daha çok bireyin duygusal olarak bağlanmasıdır (Greene, 2004). Başka bir ifadeyle, sosyal kimlik teorisi bireyin kendini tanımlamak için duygusal olarak 77

4 Volume:2 Number:4 December 2013 Şirin Atakan-Duman, Ayşın Paşamehmetoğlu, Ahmet Burak Poyraz bağlı olduğu sosyal sınıfın özelliklerini kullandığı kimliğe odaklanmaktadır (Hogg ve Terry, 2001). Bu nedenle sosyal kimlik yaştan mesleki gruba kadar çok farklı sosyal sınıflardan kaynağını alabilmektedir. Birey düzeyinde kimlik, bireylerin temel özelliklerini ortaya koymaktadır ve ben kimim sorusuna bir yanıt ortaya koymaktadır (Gioia, 1998) ve bir örgüte aidiyet sosyal kimliğin bir başka kaynağı olarak ortaya çıkmaktadır. Dutton ve çalışma arkadaşları (1994) örgütsel kimliği bireyin kendisiyle örgüt arasında kurduğu bilişsel bağ olarak tanımlamaktadırlar. Scott ve Lane (2000) ise kavramı, bireyin örgütü bir parçası olarak algıladığı psikolojik durum olarak tanımlamaktadırlar. Örgüt kimliği hem bilişsel düzeyde hem de duygusal düzeyde örgüt ile özdeşleşme sağlamaktadır (Hatch ve Schultz, 2002). Alberth ve Whetten (1985) örgütsel kimlik kavramının çok düzeyli olduğunu ortaya koymuşlardır. Yazarlar, tüm örgütün tek bir paylaşılan kimlik algısına sahip olabilecekleri (holographic identity) gibi örgüt içerisindeki alt birimlerin kendilerine özgü kimlik algılarının (ideographic identity) daha baskın olabileceğini ve paylaşılan örgüt kimliğinden daha belirleyici olabildiğini belirtmişlerdir (Alberth ve Whetten, 1985). Bir örgüte mensup bireyler o örgütün belirleyici özelliklerine dair farklılaşan algılara sahip olabilmektedirler. Bu durumda örgüt kimliği, bireylerin üyesi oldukları örgüte dair farklı algılarının ortaya çıkardığı örgütün genel davranışlarını tanımlayan bireysel değerlendirmelerin bir bütünü olarak da tanımlanabilmektedir (Dutton et.al., 1994). Ortaya çıkan bu paylaşılan kimlik algısı, örgüt üyelerinin üyesi oldukları kuruma hem bilişsel hem de duygusal olarak bağlanmaları sonucunu doğurmaktadır (Hatch ve Schultz, 2002). Dolayısıyla, güçlü bir örgütsel kimlik algısına sahip bireyler, örgüt kimliğini destekleyecek şekilde örgüte yönelik olumlu davranışlar sergilemektedirler (Gioai ve Thomas, 1996). Örneğin, bu bireyler örgüte daha sadık ve bağlı olmaktadırlar (Dutton et.al., 1994) hatta örgütsel davranış örüntülerini benimsemekte ve bunlara uyumlu davranışlar sergilemektedirler (Shamir, 1990). Buradan yola çıkılarak bu çalışma, örgütsel kimlik algısının örgütsel bağlılık ve örgütsel vatandaşlık kavramlarının ilişkisine nasıl bir katkısı olduğu belirlenmeye çalışılmaktadır Örgütsel Bağlılık Ashforth ve Mael (1989) örgütsel kimlik ile örgütsel bağlılık kavramlarının her ne kadar ilişkili ancak farklı kurgular olsalarda, sık sık karıştırıldığına dikkat çekmişlerdir. Steers (1977: 46) örgütsel bağlılığı bireyin belirli bir örgüt ile özdeşleşme düzeyinin göreli gücü veya kendini adaması olarak tanımlamıştır (Mowday et.al., 1979: 226). Ashforth ve Mael (1989) bu iki kurgu arasındaki net ayrıma örgütsel kimliği örgüte özgü, örgütsel bağlılığı ise bağlı olunan amaç ve hedefleri paylaşan örgütler arasında transfer edilebilen bir kavram olarak tanımlayarak açıklık getirmişlerdir. Mowday ve çalışma arkadaşlarının (1979) 78

5 Örgütsel Kimlik Algısı, Örgütsel Bağlılık ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Arasındaki İlişkinin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma çalışmalarında kullandıkları tanımdan türetilen ve O Reilly ve Chatman ın (1986) çalışmasını takiben Allen ve Meyer (1990) örgütsel bağlılığı oluşturan üç unsuru; duygusal bağlanma hissini ifade eden duygusal bağlılık (affective commitment), bireylerin örgütte kalmaya kendilerini sorumluluk hissetmelerini tanımlayan normatif bağlılık (normative commitment) ve örgütten ayrılmanın doğuracağı algılanan maliyetleri (zaman, emek, o örgüte özgü geliştirilen beceriler) ifade eden süreklilik bağlılığı (continuance commitment) olarak tanımlamıştır. Duygusal bağlılık söz konusu olduğunda bireyler örgütten ayrılmak istemezler ve eş değer bazen daha iyi teklifler geldiğinde dahi örgütte kalmayı tercih ederler diğer taraftan normatif bağlılık, normatif baskılardan kaynağını alan zorunluluk veya mecburiyet duygularına dayanmaktadır (Meyer ve Allen, 1997). Son olarak süreklilik bağlılığı bireylerin sosyalleşme sürecinde içselleştirdikleri normların ve değerlerin bireyi grubun bir parçası olarak kalmaya gönüllü ve istekli olması sonucunu doğurmaktadır (Meyer ve Allen, 1997). Benzer şekilde Mael ve Ashforth (1992) bireylerin örgütsel kimlik düzeyleri arttıkça örgüt içerisinde birlikte çalıştıkları bireylerle daha sıcak ve samimi ilişkiler kurduklarını duygusal bağlılıkların doğduğunu ve bunun sonucu olarak örgütsel bağlılığın bir zorunluluk olarak ortaya çıktığını ifade etmişlerdir. Bunlara ilave olarak Maignan ve Ferrell (2001) bireylerin örgütsel kimlik algılarının örgütün olumlu imaja sahip olduğu durumlarda arttığını ve bunun beraberinde örgüttün bir üyesi olarak kalma isteğini destekliğini başka bir deyişle örgütsel bağlılığa katkısı olduğunu ifade etmişlerdir. Literatürde ortaya konulan bu ilişkilerden ve kavramlaştırmalardan yola çıkılarak aşağıdaki hipotezler test edilmiştir. H 1 : Örgüt kimliği algısı ile duygusal ve normatif örgütsel bağlılık düzeyi arasında pozitif bir ilişki vardır. 2.3.Örgütsel Vatandaşlık Örgütsel vatandaşlık davranışı birçok araştırmacı tarafından ilgi duyulan bir kavramdır (Organ ve Ryan, 1995; Podsakoff et.al., 2000). Örgütsel vatandaşlık davranışı; örgüt içerisindeki resmi ödül sistemi ile doğrudan veya dolaylı ilişkisi olmayan ve örgütün etkili işleyişini destekleyen isteğe bağlı davranışlar olarak tanımlanmaktadır (Organ, 1988: 4). Örgütsel vatandaşlık kavramı 1980 lerde yapılan çalışmalarla gelişim göstermiştir (Smith et.al., 1983). İçerisinde hem örnek çalışanın yapması gereken davranışları hem de başkalarına yardım etmeyi barındırır (Smith et.al., 1983). Birçok araştırmacı kavramın örgütsel etkililik üzerinde olumlu etkileri olan birçok farklı kavram ile ilişkisini incelemiştir. Örneğin, örgütsel vatandaşlık davranışı ile iş tatmini ve motivasyon, örgütsel bağlılık, liderlik (Organ ve Lingl, 1995; Organ ve Moorman, 1993; Penner, Midili, ve Kegelmeyer, 1997; Tang ve Ibrahim, 1998) ve örgütsel etkililik (Walz ve Niehoff, 1996) gibi çok sayıda örgütsel faktörün 79

6 Volume:2 Number:4 December 2013 Şirin Atakan-Duman, Ayşın Paşamehmetoğlu, Ahmet Burak Poyraz ilişkisi literatürde ele alınmıştır. Böylece örgütsel vatandaşlık davranışı gösteren bireylerin iş tatminleri, bağlılıkları ve motivasyonları yüksek olduğundan ayrıca günlük iş tanımları dışında kalan olumlu davranışlar içerisinde bulunduklarından örgütün genel etkililik düzeyine de olumlu katkıda bulunmuş olurlar. Bu nedenle, yöneticiler kimi zaman çalışanlarının performans değerlendirmelerini yaparken ve atama ve ücretlendirme de örgütsel vatandaşlık davranışından bir değerlendirme kriteri olarak faydalanmaktadırlar. Basım ve Şeşen (2006) örgütsel vatandaşlık ve çalışanların bağlılıkları, sadakatleri ve öz verili davranışları arasındaki ilişkiye değinmişlerdir. Literatürdeki bütün bu değerlendirmeler ve ortaya konan ilişkiler doğrultusunda bu çalışmada da aşağıdaki hipotezler ile ileri sürülen ilişkiler test edilmektedir. H 2 : Örgüt kimliği algısı ile örgütsel vatandaşlık davranışı sergilemek arasında pozitif bir ilişki vardır. Görüldüğü gibi literatürde sıkça ele alınan ve çalışılan bir kavram olmasına karşın genellikle örgütsel vatandaşlık davranışının olumlu örgütsel çıktılar ile ilişkisi ya da iş tatmini veya motivasyon gibi olumlu bireysel davranışlar ile ilişkisi incelenmiştir. Ancak bu kavramın örgütsel kimlik algısı ile olan ilişkisine değinen çalışmalar oldukça sınırlıdır (örneğin, Van Dick et.al., 2008; Akatay, 2008; Polat ve Meydan, 2011; Çetinkaya ve Çimenci, 2014). Akatay (2008) örgütsel kimlik ve örgütsel vatandaşlık davranışı arasındaki ilişkiyi ele aldığı çalışmasında, örgütsel kimlik algısının örgütsel vatandaşlık davranışı üzerinde pozitif yönde bir etkisi olduğunu ortaya koymuştur. Çetinkaya ve Çimenci (2014) örgütsel kimlik algısının örgütsel adalet algısı ve örgütsel vatandaşlık davranışı arasında tam aracılık rolüne (mediating role) sahip olduğunu başka bir deyişle, çalışanların örgütte adaletli davranıldığına ilişkin algıları onların örgüt ile özdeşlemelerine ve örgütsel vatandaşlık davranışları sergilemelerine yol açtığını ortaya koymuşlardır. Benzer şekilde Polat ve Meydan (2011) örgüt kültürü ile örgütsel bağlılık arasındaki ilişkiye örgütsel özdeşleşmenin (organizational identification) aracılık etkisinin olduğunu ortaya koymuşlardır. Literatürde ortaya konulan bu çalışmalardan yola çıkılarak bu çalışmada aşağıda verilmiş olan hipotezler de test edilecektir. H 3 Duygusal ve normatif örgütsel bağlılık ile örgütsel vatandaşlık davranışı sergilemek arasında pozitif bir ilişki vardır. Görüldüğü gibi literatürde yapılan çalışmalar, bu çalışmada ele alınan kavramlar olan örgütsel kimlik, örgütsel bağlılık ve örgütsel vatandaşlık kavramlarının birbirleri ile ikili ilişkilerini ortaya koymaktadır ancak bu çalışmada bu kavramlara ilişkin ilişkiler tek bir modelde ele alınmaktadır böylece literatürde daha önce ele alınmamış kapsamlı bir model ile bu kavramların ilişkileri ortaya konulmaktadır. 80

7 Örgütsel Kimlik Algısı, Örgütsel Bağlılık ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Arasındaki İlişkinin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma 3. Çalışmanın Yöntemi Liselerin mezunları kadar çalışanları içinde güçlü birer örgütsel kimlik oluşturabileceği ön kabulüyle, çalışma verileri Ankara da yer alan 23 lisenin öğretmenlerinden, idari personelinden ve destek personelinden (Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik personeli gibi) yer alan bireylerden toplanmıştır. Örneklem, 952 kişiden oluşmaktadır. Örneklemin %57.8 i kadın, %42.2 si erkektir. 952 kişinin; %78.9 u öğretmen, %12.9 u idari personel ve %6.7 si destek personelidir. %16.3 ü 30 yaşının altında, %33.1 ı yaş aralığında, %30.1 i yaş aralığında, %16.5 i ise 51 yaşının üzerindedir. Katılımcıların örgütsel kimlik algıları toplam 15 ifadeden oluşan Stoner, Perrewe ve Hofacker (2011) tarafından geliştirilen Çok Boyutlu Kimlik Ölçeği (Multi-Dimensional Identification Scale) ile ölçülmüştür. Faktör analizi sonuçları ile.40 altında olan 4, 7, 13, 14 ve 15. sorular ölçekten çıkarılmış ve ölçek 10 soruya indirgenmiştir. Örgütsel kimlik ölçeğinin Cronbach s alfa değeri.86 dır. Örgütsel bağlılık düzeyleri ise, Meyer ve Allen (1997) tarafından geliştiren 23 ifadeden oluşan Örgütsel Bağlılık Ölçeği (Organizational Commitment Scale) ile ölçülmüştür. 2, 3, 5, 7, 8, 11, 12, 18 ve 19. sorular ölçekten çıkarılmış ve ölçek 14 soruya indirgenmiştir. Faktör analizi sonuçlarına göre Örgütsel bağlılık ölçeğinin Cronbach s alfa değeri.92 dir. Son olarak, örgütsel vatandaşlık düzeyi 24 ifadeden oluşan Hoffman ve çalışma arkadaşları (2007) tarafından geliştirilen Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Ölçeği (Organizational Citizenship Behavior Scale) ile ölçülmüştür. Faktör analizi sonuçlarına göre 2, 4, 16 ve 19. sorular çıkarılmış ve ölçek 20 soruya indirgenmiştir. Örgütsel vatandaşlık davranışı ölçeğinin Cronbach s alfa değeri.90 dır. Araştırma kavramlarını ölçmeye yönelik ölçeklerin ve demografik bilgilerin sorulduğu ek soruların birleşiminden oluşan anket formu katılımcılara çalışma araştırmacıları tarafından dağıtılmış ve yine çalışma araştırmacıları tarafından toplanarak veri girişi yapılmıştır. Tüm faktör yüklemeleri istatistiksel olarak geçerli olup, tüm yüklemeler.40 ın üzerindedir, bu sonuçlar bütünleyici geçerliliğin (convergent validity) bir göstergesidir (Hair et.al., 2010). İkinci olarak, Lisrel de yapılan doğrulayıcı faktör analizi ile AVE değerlerine bakılmıştır. AVE değeri herhangi iki değişken için, korelasyon tahmin karesi ile karşılaştırılmıştır (Hair et al., 2010). Her değişken için AVE değeri korelasyon tahmin karesinden büyüktür, bu durumda ölçeklerin geçerliliği kanıtlanmaktadır. Faktör değerleri, geçerlilik analizive korelasyon analizi yapıldıktan sonra çalışmanın modeli ve hipotezlerini test edebilmek için LISREL izlek analizi (path analysis) uygulanmıştır. 81

8 Volume:2 Number:4 December 2013 Şirin Atakan-Duman, Ayşın Paşamehmetoğlu, Ahmet Burak Poyraz Örgütsel Kimlik Algısı H 1 Duygusal ve Normatif Örgütsel Bağlılık H 2 H 3 Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Şekil 1. Çalışmanın Modeli 4. Çalışma Bulguları Çalışmada örgütsel kimlik algısı, örgütsel bağlılık ve örgütsel vatandaşlık davranışı değişkenleri arasında ki ilişkiyi görebilmek için korelasyon analizi yapılmıştır. Çalışma değişkenlerine ilişkin korelasyon tablosu Tablo 1 de sunulmaktadır. Tablo 1. Çalışma Değişkenlerine İlişkin Korelasyon Tablosu Kendall s tau_b Örgütsel Kimlik Örgütsel Bağlılık Örgütsel Vatandaşlık Correlation Coefficient Correlation Coefficient Correlation Coefficient Örgütsel Kimlik Örgütsel Bağlılık Örgütsel Vatandaşlık 1.465(**).337(**).465(**) 1.295(**).337(**).295(**) 1 N ** p < 0.01 (çift yönlü test) * p < 0.05 (çift yönlü test) Korelasyon analizi sonuçlarına göre; örgütsel kimliğin, örgütsel bağlılık ile pozitif yönde ilişkisi olduğu görülmektedir (r=.465, p<.01). Ayrıca, örgütsel kimlik ile örgütsel vatandaşlık arasında pozitif yönde ilişki bulunmaktadır (r=.337, p<.01). Son olarak, örgütsel bağlılığın, örgütsel vatandaşlık ile pozitif yönde ilişkisi olduğu görülmektedir (r=.295, p<.01). Çalışmada, LISREL 8.51 (Jöreskog ve Sörbom, 1993) programı kullanılarak izlek analizi uygulanmıştır. 82

9 Örgütsel Kimlik Algısı, Örgütsel Bağlılık ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Arasındaki İlişkinin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma Şekil 2. İzlek Analizi Sonuçları İzlek analizi sonucunda modelin istatistiksel olarak mükemmel olduğu görülmektedir. Modele ilişkin elde edilen değerler Tablo 2 de sunulmaktadır. Tablo 2. Çalışma modeline ilişkin elde edilen sonuçlar X2 df X2 /df CFI GFI AGFI NFI RMSEA ,00 Araştırmanın sonuçlarına bakıldığında, X2/df (ki kare/serbestlik derecesi) değerinin (0), istenilen istatistiksel aralıktan (1/3 1/5 arası) düşük olduğu görülmektedir. Bu değerin modelin uyum değerini gösterdiği göz önüne alınırsa, çalışmanın modelinin çok iyi uyum gösterdiği anlaşılmaktadır. Modelin uyum değerini ölçen diğer bir değişken olan karşılaştırmalı uyum indeksi (CFI) değerine bakıldığında; araştırmanın sonucunda elde edilen CFI değerinin 1 olduğu görülmektedir. Karşılaştırmalı uyum indeksinin (CFI) 0.90 ve üzeri için modelin iyi uyum verdiği göz önüne alınırsa, çalışmanın modelinin çok iyi uyum verdiği daha açık olarak görülmektedir. Normlaştırılmış uyum indeksi olan (NFI) nın 1 olması istatistiksel olarak beklenen değerin elde edildiğini göstermektedir ve üzeri değerlerin iyi bir uyum olarak kabul edildiği iyilik uyum indeksi (GFI), çalışma sonucunda 1 elde edilmiştir buna göre iyi uyum göstermektedir. AGFI ise örneklem genişliği dikkate alınarak düzeltilmiş olan bir GFI değeridir ve 0.90 üzeri değerleri iyi uyum göstermektedir. Araştırmada elde edilen, ayarlanmış iyilik uyum indeksi AGFI (1) değerine bakıldığında, iyi uyum değerini sağladığı görülmektedir. Son olarak, verilerin geçerliliği için bakılan diğer bir değer (RMSEA), Yaklaşık Hataların Ortalama Karekökü dür. Eğer değer, 0.08 ve altında ise, model karmaşıklığı dikkate alınarak kabul edilir. Analiz sonuçlarında, RMSEA değerinin 0.00 olduğu görülmektedir. Buna göre, genel olarak analiz sonuçlarına bakıldığında tüm değerler modelin çok iyi uyum verdiği göstermektedir. İzlek analizinin sonuçlarına göre H1, H2, H3 hipotezleri doğrulanmıştır (Şekil 1). Dolayısı ile araştırmanın sonucundan, örgüt kimliği algısı ile duygusal ve normatif örgütsel bağlılık düzeyi arasında pozitif bir ilişki olduğu ortaya çıkmaktadır. Diğer sonuca göre, örgüt kimliği algısı ile örgütsel vatandaşlık davranışı 83

10 Volume:2 Number:4 December 2013 Şirin Atakan-Duman, Ayşın Paşamehmetoğlu, Ahmet Burak Poyraz sergilemek arasında pozitif bir ilişki vardır. Son olarak araştırmada, duygusal ve normatif örgütsel bağlılık ile örgütsel vatandaşlık davranışı sergilemek arasında pozitif bir ilişki olduğu sonucu çıkmıştır. 5. Tartışma ve Sonuç Çalışma sonuçları test edilen hipotezlerin hepsinin desteklendiğini ortaya koymaktadır. Buradan yola çıkılarak, örgütsel kimliğin güçlenmesi sonucunda örgütsel bağlılığın da güçleneceği ve güçlü örgütsel kimlik algısına sahip çalışanların örgütsel vatandaşlık davranışlarını daha fazla sergileyeceklerini söylemek mümkündür. Benzer şekilde örgütsel bağlılık düzeyi yüksek çalışanların örgütsel vatandaşlık davranışlarını görece daha fazla sergileyecekleri sonucuna varmak mümkündür. Literatürde örgütsel bağlılık ve örgütsel vatandaşlık davranışı arasındaki ilişkiyi ele alan çalışmalara rastlamak mümkündür. Ancak bu iki kavramın örgütsel kimlik algısı ile ilişkisini ele alan çalışmalar literatürde oldukça zayıf kalmaktadır. Bu çalışmada bu üç kavram arasındaki ilişki bütünleşik bir modelde ele alınmış ve böylece lise öğretmenlerinin örgütsel kimlik algılarının yüksel olduğu hallerde kurumlarına bağlılıklarının arttığı ve daha fazla örgütsel vatandaşlık davranışı sergiledikleri anlaşılmıştır. Örgütsel kimlik algısı ile örgütsel bağlılık ve vatandaşlık davranışlarının pozitif bir ilişkisinin olması bir kaç açıdan önemli bir bulgudur. Örgütsel bağlılık davranışının bireyinkiyle uyumlu amaç ve hedeflere sahip örgütler arasında transfer edilebildiği bilinmektedir (Ashforth ve Mael, 1989). Öte taraftan örgütsel kimlik algısı o kuruma özgüdür ve transfer edilememektedir. Dolayısıyla örgütsel kimlik algısı güçlü olan bireyler kurumlarına örgütsel bağlılıktan daha güçlü bir aidiyet geliştirmektedirler. Böylece örgütsel bağlılık ve vatandaşlık davranışı, güçlü bir örgütsel kimlik algısının doğal bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. Öyle ise, uygulamada örgütler örgütsel kimlik algısını güçlendirmeye yönelik çalışmalara ağırlık vermelidirler böylece çok önemli örgütsel çıktılar olan örgütsel bağlılık ve vatandaşlık davranışı sergileyen çalışanlar elde etmek ve mümkün olacaktır. İleri araştırmalarda, örgüt kimliği algısını güçlendirmeye yönelik çalışmaların neler olabileceği ve bunların işten ayrılma isteği, iş tatmini, motivasyon gibi farklı örgütsel çıktılar üzerindeki etki düzeylerinin ne olduğunun ele alınabileceği daha kapsamlı modeller ele alınabilir. Ayrıca, bu ilişkilerin farklı meslek grupları için de benzer şekilde ortaya çıkıp çıkmadığı incelenebilir. Böylece örgüt kimliği algısının daha güçlü ortaya çıktığı meslek gruplarının neler olduğunu ortaya koymak da mümkün olabilecektir. 84

11 Örgütsel Kimlik Algısı, Örgütsel Bağlılık ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Arasındaki İlişkinin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma Kaynakça AKATAY, A. (2008) Çalışanların Örgütsel Kimlik Algılarının Vatandaşlık Davranışı Üzerindeki Etkisi, Selçuk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, Yıl.9, Sayı:16: ALBERT, S. ve WHETTEN, D.A. (1985) Organizational Identity. In L.L. Cummings ve B.M. Staw (Eds.) Research İn Organizational Behavior (Pp ). Greenwich, CT: JAI Press. ALBERT, S., ASHFORTH, B. E. ve DUTTON, J. E. (2000) Organizational Identity and Identification: Charting New Waters and Building New Bridges, Academy of Management Review, Vol. 25, No.1: ALLEN, N. J. ve MEYER, J. P. (1990) The measurement and antecedents of affective, continuance, and normative commitment to the organization, Journal of Occupational Psychology, 63: ASHFORTH, B.E. ve MEAL, F. (1989) Social Identity Theory and The Organization, Academy of Management Review, 14, 1: BAMMER, S., MILLINGTON, A. ve RAYTON, B. (2007) The Contribution of Corporate Social Responsibility to Organizational Commitment, International Journal of Human Resource Management, 18: BASIM, H.N. ve ŞEŞEN, H. (2006) Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Ölçeği Uyarlama ve Karşılaştırma Çalışması, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 61, 4: BROWN, M.E. (1969) Identification and Some Conditions of Organizational Involvement, Administrative Science Quarterly, 14: ÇETINKAYA, M. ve ÇIMENCI, S. (2014) Örgütsel adalet algısının örgütsel vatandaşlık davranışı üzerindeki etkisi ve örgütsel özdeşleşmenin aracılık rolü: Yapısal eşitlik modeli çalışması, Yönetim Bilimleri Dergisi, 12, 23: CORNELISSEN, J.P., HASLAM, S.A. ve BALMER, J.M.T. (2007) Social Identity, Organizational Identity and Corporate Identity: Towards an Integrated Understanding of Processes, Patterning and Products, British Journal of Management, 18, 1: DAVID, P., KLINE, S. ve DAI, Y. (2005) Corporate Social Responsibility Practices, Corporate İdentity, and Purchase intention: A Dual-Process Model, Journal Of Public Relations Research, 17, 3: DUTTON J., DUKERICH J. ve HARQUAIL, C.V. (1994) Organizational Images And Membership Commitment, Administrative Science Quarterly, 34: GIOIA D.A. ve THOMAS, J.B. (1996) Identity, Image and Issue Interpretation: Sense Making During Strategic Change In Academia, Administrative Science Quarterly, 40: GIOIA, D.A. (1998) From Individual to Organizational Identity. D.A. Whetten ve P.C. Godfrey (Eds). Identity in Organizations: Building Theory Through Conversation (17-31). Thousand Oaks, CA: Sage Publications. GREENE, S. (2004) Social Identity Theory And Party Identification, Social Science Quarterly, 85, 1: HAIR, J.F., BLACK, W.C., BABIN, B.J., ve ANDERSON, R.E. (2010) Multivariate Data Analysis: A Global Perspective. Pearson, New York, NY. 85

12 Volume:2 Number:4 December 2013 Şirin Atakan-Duman, Ayşın Paşamehmetoğlu, Ahmet Burak Poyraz HATCH, M. ve SCHULTZ, M. (2002) The Dynamics of Organizational Identity, Human Relations, 55, 8: HOFFMAN, B. J., BLAIR, C. A., MERIAC, J. P., ve WOEHR, D. J. (2007) Expanding The Criterion Domain? A Quantitative Review of Ocb Literature, Journal of Applied Psychology, 92 (2): HOGG, M. A., ve TERRY, D. J. (Eds.) (2001) Social Identity Processes In Organizational Contexts. Philadelphia, PA: Psychology Press. HOGG, M.A. ve TERRY, D.J. (2000) Social identity and self-categorization processes in organizational contexts, Academy of Management Review, 26, 1: JÖRESKOG, K. ve SÖRBOM, D. (1993) LISREL 8: Structural Equation Modeling with the SIMPLIS Command Language. Chicago, IL: Scientific Software International Inc. KORTE, R.F. (2007) A Review of Social Identity Theory with İmplications for Training and Development, Journal Of European Industrial Training, 31, 3: LEE, S.M. (1971) An Empirical Analysis of Organizational Identification, Academy of Management Journal, 14: MAEL, F. A. ve ASHFORTH, B. E. (1992) Alumni and their alma mater: A partial test of the reformulated model of organizational identification, Journal of Organizational Behavior, 13, 2: 103. MAIGNAN, I., ve FERRELL, O. C. (2001) Antecedents and benefits of corporate citizenship: an investigation of French businesses, Journal of Business Research, 51, 1: MEYER, J.P. ve ALLEN, N.J. (1997) Commitment in the workplace: Theory, research, and application. Thousand Oaks, CA: Sage. MOWDAY, R.T., STEERS, R.M ve PORTER, L.W. (1979) The measurement of organizational commitment, Journal of Vocational Behavior, 14: O REILLY, C.A., ve CHATMAN, J. (1986) Organizational Commitment and Psychological Attachment: The Effect of Compliance, Identification and Internalization on Pro-Social Behavior, Journal of Applied Psychology, 71: ORGAN, D. W. (1988) Organizational Citizenship Behavior: The Good Soldier Syndrome. Lexington MA: Lexington Books. ORGAN, D. W. ve RYAN, K. (1995) A Meta-Analytic Review of Attitudinal and Dispositional Predictors of Organizational Citizenship Behavior, Personnel Psychology, 8: ORGAN, D. W., ve LINGL, A. (1995) Personality, Satisfaction and Organizational Citizenship Behavior, The Journal Of Social Psychology, 135 (3): ORGAN, D. W., ve MOORMAN, R. H. (1993) Fairness and Organizational Citizenship Behavior: What Are The Connections?, Social Justice Research, 6: PENNER, L. A., MIDILI, A. R. ve KEGELMEYER, J. (1997) Beyond Job Attitudes: A Personality and Social Psychology Perspective on The Causes of Organizational Citizenship Behavior, Human Performance, 70 (2): PODSAKOFF, P. M., MACKENZIE, S. B., PAINE, J. B. ve BACHRACH, D. G. (2000) 86

13 Örgütsel Kimlik Algısı, Örgütsel Bağlılık ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Arasındaki İlişkinin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma Organizational Citizenship Behaviors: A Critical Review of the Theoretical and Empirical Literature and Suggestions For Future Research, Journal of Management, 26(3), POLAT, M. ve MEYDA, C.H. (2011) Örgüt kültürü bağlamında güç eğilimi, örgütsel bağlılık ilişkisinde örgütsel özdeşleşmenin aracılık rolü, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 25 (1): SCOTT, S.G. ve LANE, V.R. (2000) A Stakeholder Approach to Organizational Identity, Academy Of Management Review, 25, 1: SHAMIR, B (1990) Calculations, Values, and Identities: The Source of Collectivistic Work Motivation, Human Relations, 43: SMITH, C. A., Organ, D.W. ve Near, J.P. (1983) Organizational Citizenship Behavior: Its nature and antecedents, Journal of Applied Psychology, 68, STEERS, R.M. (1977) Antecedents and outcomes of organizational commitment, Administrative Science Quarterly, 22: STONER, J., PERREWE, P.L. ve HOFACKER, C. (2011) The Development and Validation of the Multi-Dimensional Identification Scale (MDIS), Journal of Applied Psychology, 41, 7: TAJFEL, H. (1974) Social Identity and Intergroup Behavior, Social Science Information, 13: TAJFEL, H. (1978) The Achievement of Group Identification. H. Tajfel (Ed.), Differentiation Between Social Groups: Studies In The Social Psychology. Cambridge, England: Cambridge University Press. TANG, T. L. P., ve Ibrahim, A. H. S. (1998) Antecedents of Organizational Citizenship Behavior: Public Personnel in The United States and in The Middle East, Public Personnel Management, 27: VAN DICK, Rolf; VAN KNIPPENBERG, D., KERSCHREITER, R., HERTEL, G. ve WIESE- KE, J. (2008) Interactive Effects of Work Group and Organizational Identification on Job Satisfaction and Extra-Role Behavior, Journal of Vocational Behavior, 72: VOSS, Z.G., CABLE, D.M. ve VOSS, G.B. (2006) Organizational Identity and Firm Performance: What Happens When Leaders Disagree About Who We Are?, Organization Science, 17, 6: WALZ, S., ve NIEHOFF, B. P. (1996) Organizational Citizenship Behaviors and Their Effect On Organizational Effectiveness In Limited-Menu Restaurants, Paper Presented At Academy Of Management Meetings, Cincinnati, Ohio. WHETTEN, D. ve MACKEY, A. (2002) A Social Actor Conception of Organizational Identity and Its Implications for The Study of Organizational Reputation, Bus. Soc., 41: YBEMA, S., VROEMISSE, M. ve MARREWIJK, A. (2012) Constructing Identity by Deconstructing Differences: Building Partnerships Across Cultural and Hierarchical Divides, Scandinavian Journal of Management, 28:

14 Volume:2 Number:4 December 2013 Şirin Atakan-Duman, Ayşın Paşamehmetoğlu, Ahmet Burak Poyraz Ek 1. Faktör Analizi Sonuçları İfadeler Örgüt Kimliği (OK) Örgütsel Bağlılık (OB) OB1,450 OB4,516 OB6,433 OB9,544 OB10,494 OB13,438 OB14,543 OB15,578 OB16,665 OB17,539 OB20,493 OB21,524 OB22,479 OB23,536 OB1,450 OB4,516 OB6,433 OB9,544 OB10,494 OB13,438 OB14,543 OB15,578 OB16,665 OB17,539 OB20,493 OB21,524 OB22,479 OB23,536 Örgütsel Vatandaşlık Davranışı (OV) OV1,561 OV3,435 OV5,535 OV6,642 OV7,548 OV8,633 OV9,564 OV10,767 88

15 Örgütsel Kimlik Algısı, Örgütsel Bağlılık ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Arasındaki İlişkinin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma OV11,621 OV12,732 OV13,650 OV14,677 OV15,590 OV17,516 OV18,511 OV20,572 OV21,507 OV22,663 OV23,692 OV24,565 89