Editöre mektup/letter to the Editor. Silikozis yeniden; sebepler ve sorumluluklar

Transkript

1 Editöre mektup/letter to the Editor Silikozis yeniden; sebepler ve sorumluluklar Arif ÇIMRIN Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, İzmir. Keşke bu yazı hiç yazılmasaydı! Ancak Şahbaz ve arkadaşları iki silikozis olgusu daha sundu (1). Daha diyorum, çünkü son birkaç yıldır silikozise yol açtığı bilinen iş kollarına yeni birisi eklendi; kot kumlamacılığı. Ülkenin her yanından bu işi yaptıkları için yeni silikozis olguları ortaya çıkacak gibi görünüyor (2-6). Silikozis, silikozise yol açtığı bilinen iş kolları ve kot kumlamacılığı kavramları ile karşı karşıyayız. Nedir silikozis? Evrensel olarak döküm kumu hazırlama, cam ve seramik ham maddesi hazırlama, taş kırma, taş öğütme gibi işler sırasında kristal silika içeren toz oluşur ve çalışanlar bu tozu solumak zorunda kalabilir. Solunabilir büyüklükteki (< 10 µm) kristal halindeki silika partiküllerinin inhale edilmesi ile akciğer parankiminde ortaya çıkan fibrotik reaksiyon silikozis olarak isimlendirilir. Diğer bir bakış açısıyla, silikanın solunması önlenirse (yani tozun kapalı sistem içinde kontrolü, çalışanın solunum havasının temizlenmesi/temiz hava soluma mekanizmasının kurulması gibi önlemlerle çalışan korunursa) herhangi bir sağlık sorunu ortaya çıkmayacaktır. Yani silikozis, diğer meslek hastalıklarında olduğu gibi önlenebilir bir hastalıktır. Solunan tozun konsantrasyonu, silika içeriği ve soluma süresi silikozis oluşumu ve şiddetiyle doğrusal ilişki gösterir. Bu nedenle kristal silika içeren tozun solunduğu özel ortamlar (çoğunlukla iş yerleri) önem taşır. Akciğerde ciddi bir parankimal bozulma olsa bile kişinin ciddi bir yakınması ve bulgusu olmaz, sinsi bir hastalıktır. Aynı zamanda toz maruziyeti önlense de parankimal bozulma zaman içerisinde kendiliğinden şiddetlenebilir. Yani tozu soluyan kişi ciddi akciğer hasarı oluşana kadar, bir hastalığı olduğunu fark edemez ya da kişi hastalığını fark etmeye başlamadan önce işten uzaklaşırsa iş ile ilişki kurulması zorlaşabilir. Silikozis ile ilişkili klinik bilgiye çok çeşitli kaynaklardan ulaşmak mümkündür (7). Ben olayın farklı bir yönünü vurgulamak istiyorum. Çalışanların yüksek konsantrasyonda toz ile karşılaşmaları nedeniyle, silikozis oluşması açısından en tehlikeli olan iş, sıklıkla cam ve metal üzerine basınçlı hava yardımıyla öğütülmüş silika kumu püskürtülmesi işlemi olan kumlamacılıktır. Bu işlem birçok ülkede yasaklanmış olmasına karşın ülkemizde devam etmekte ve silikozise yol açtığı bilinmektedir (8). Günümüzde kristal silika kumu, yıpranmaya dirençli, sert özelliği nedeniyle; yaratılan modaya uygun olarak eski görünümlü olması için, denim (kot Yazışma Adresi (Address for Correspondence): Dr. Arif ÇIMRIN, Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, İnciraltı İZMİR - TURKEY acimrin@deu.edu.tr 118

2 Çımrın A. kumaş) giysiler üzerine püskürtülmekte (kumlama) ve denim giysi satışa hazır hale gelmektedir. Çok fazla sayıda denim giysinin kumlanması gerektiği için, çalışanlar çoğunlukla sekiz saatin üzerinde çalışmaktadır (9). Silikozis gelişen olgulara bakıldığında toplam çalışma süresi üç yıldan azdır. Bu kadar kısa sürede ortaya çıkan ve ölümcül olabilen silikozis tablosu, yoğun ve yüksek oranda silika maruziyetini göstermektedir (10). Peki, neden ülkemizde şimdiye kadar dikkatimizi pek çekmeyen bir meslek hastalığı adeta patlamıştır? 19 Ocak 2005 tarihli Akşam gazetesinde Denim Sanayicileri Derneği (DENİMDER) Başkanı, sektörün Türkiye ye 1 milyar doları aşkın ihracat geliri yarattığını, Türk denimcileri olarak dünyada üretimdeki liderliği hazır giyime de taşımayı hedeflediklerini vurgulayarak, Avrupalı denimde sürekli yenilik ister. Bizde siparişi geç verme sorunu yok demiş ve ardından Türk denim üreticilerinin geçen yıl %40 lık ihracat artışı sağladıklarına dikkat çekmiştir. Anlaşılmaktadır ki, denim giysiler Türkiye nin önemli ihracat kalemlerinden birisidir. Bu iş kolunda çalışanlarda silikozis gelişmesi Türkiye ekonomisinin çalışan sağlığı ile ilişkili boyutunu yansıtmaktadır. Diğer yandan, Türkiye deki iş yerlerinin %98 i 50 den az işçi çalıştıran iş yerlerinden oluşmaktadır (11). Madencilik sektöründe işletme başına düşen işçi sayısı ortalama olarak 1990 yılında iken, 2005 yılında 20.5 olarak hesaplanmıştır (12). Bu durum madencilik sektöründeki işletmelerin küçük, hatta mikro büyüklükte işletmeler olduğunu vurgular. Küçük iş yerlerinin evrensel anlamı; iş yerlerinde teknolojik, mali ve iş sağlığı güvenliği uygulamaları açısından yetersizliklerin varlığıdır. Aynı zamanda günümüz Türkiye sinde işsizlik ve yanı sıra kayıt dışı çalışma oranı çok yüksektir. Nüfusunun 1/3 ünün iş gücünü oluşturduğu ülkemizde 10 milyon 655 bin kişinin kayıt dışı çalıştığına dikkat çekilmiştir (13). Thomas Pogge, Küresel Yoksulluk ve İnsan Hakları isimli eserinde şöyle demektedir (14); Birçok yoksul ülke hükümeti eğitim, temiz içme suyu, kanalizasyon sistemi ve elektrik, karayolu, demiryolu, iletişim ağları için harcayacağı ve böylece ekonomik kalkınmayı hızlandıracak yatırım sermayesini bulmakta zorluk çeker. Böyle hükümetler, gelirlerini arttırmak için, bazı ekonomistlerin de ısrarı ile düşük ücretle işçi çalıştıran iş yerlerinin kurulmasında yabancı yatırımların önünü açacak vergi teşvikleri sunar. Şüphesiz bu iş yerlerinde çalışmak çok rahatsız edicidir ve buralarda hizmet veren insanlar çok az para alır. Ancak çoğu insan ve aileleri bu tür işlerde çalışarak geçimlerini sağlar. Ancak bu durum, söz konusu ülkeler diğer yatırım sermayesi kaynaklarına ve kendi toprakları üzerinde asgari çalışma koşulların sağlama gücüne sahip olmadıkları için böyledir. Böyle ülkelerin çoğu yerli yatırım sermayesi üretememektedir. Çünkü önceki liderlerin bıraktıkları dış borç dağının altında ezilmekte ve uluslararası mali piyasalardan dışlanmamak için bu borçları ödemek zorundadır. Bu ülkeler yabancı yatırım sermayesine bağımlılıkları ışığında, asgari adillikte çalışma koşulları tesis edemez, çünkü yabancı şirketler yatırımlarını kolaylıkla başka yere kaydırabilir. Son dönemde Türkiye nin dış borcunun milyar dolar arasında olduğu tartışılmaktadır (15). Ayrıca, Türkiye nin dış borç ödemelerinin milli gelirine oranı 2004 yılında %11.3 e kadar yükselmiştir. Bu oranla Türkiye Slovakya, Uruguay, Angola, Hırvatistan, Filipinler, Polonya, Estonya, Lübnan gibi ülkelerden sonra milli gelirine göre en fazla dış borç ödemesi yapan ülke konumuna gelmiştir (16). Genç olgularda kısa süre kumlamacılık yapılmasıyla gelişen silikozis, çok kötü iş koşullarının kanıtı olurken; sağlığın ülkemizdeki çalışma koşulları nedeniyle kaybının Pogge un öngördüğü koşulların bir sonucu olduğunu kabul etmemek mümkün müdür? Sonuç olarak, Türkiye nin mevcut sosyal ve ekonomik koşullarında, kumlamacılık yapmak zorunda kalan bireylerin büyük bölümü, aslında ekonomik olarak gelişmiş ülkelerin taleplerine karşılık vermek üzere kurulmuş küçük işletmelerde zorunlu olarak ancak bilinçsizce çalışmakta ve sağlıklarından olmaktadır. Şahbaz ve arkadaşlarının sundukları bu iki olgu gibi Akgün ve arkadaşlarının bildirdikleri olgular da kayıt dışı çalışmışlardır (kişisel görüşme). Bu olguların çalıştıkları iş yerleri beklendiği üzere, küçük ve denetimsiz işletmeler olduğu için, Çalışma Bakanlığımızın ilgili biriminin görevlilerince bulunamamıştır (kişisel görüşme)! Meslek hastalıklarının çözümü için en doğru yöntem, doğal olarak iş yaşamımızı düzeltmek gibi görünmekle birlikte, genel sosyoekonomik sorunlarımız nedeniyle başka desteklere de ihtiyaç vardır. Mutlaka kamuoyu baskısı oluşturmanın yolunu bulmalıyız. Önce tüm hekimleri konu hakkında duyarlı hale getirmeliyiz. Toplumumuzu mutlaka bilgilendirmeliyiz ki kanun koyucu ve denetleyici mekanizmalar harekete geçsin, güçlensin. Ancak di- 119

3 Silikozis yeniden; sebepler ve sorumluluklar ğer çok önemli nokta ise, kirli işte çalışanların ürettiklerini kullandıklarını yeterince fark etmeyen ekonomik olarak gelişmiş ülkelerin asıl tüketici kitlesinin bilgilendirilmesi ve harekete geçirilmesidir. Çünkü yeni küresel ekonomik yapılanma içerisinde, Pogge un da belirttiği gibi, aşırı kar elde ederken çalışanın suistimal edilmesi sürecini bizzat ekonomik olarak gelişmiş ülkeler yaratmaktadır. O halde politikalarını gözden geçirmeleri ve yukarıda özetlenen kısır döngüyü kıracak bir yeniden yapılanmayı oluşturmak üzere bu ülkelerin kamuoyunu harekete geçirmeye ihtiyaç vardır. Bu süreçte küresel olarak toplumların duyarlılığının arttırılması için çalışmalar yapılması, arz-talep ilişkilerinin bu bağlamda gerçekleştirilmesinin sağlanması çok önem taşımaktadır (17). Silikozis gibi tüm önlenebilir hastalıkların oluşma süreçlerini kontrol altında tutabilecek bir yapılanmayı sağlamalıyız. Haydi göreve! KAYNAKLAR 1. Şahbaz S, Inonu H, Ocal S ve ark. Kot kumlamacılığı ve Silikozis. Türkiye de iki yeni olgu. Tuberk Toraks 2007; 55: Akgun M, Gorguner M, Meral M, et al. Silicosis by sandblasting jeans in Turkey: A report of two concomitant cases. J Occup Health 2005; 47: Gur A, Kiyik M, Kilic L, Bakan ND, Ozkan G. Silicosis in denim sandblasting textile workers (two case reports). Eur Respir J 2005; 26(Suppl 49): Onat S, Ulku R, Avci A, Ozcelik C. Kot taşlamacılığı ve silikozis. Toraks Dergisi 2006; 7(Ek 1): Akgun M, Mirici A, Yılmazel Ucar E, Kantarcı M, Görgüner M. Kot ağartma işinde yeni silikozis olguları. Toraks Dergisi 2006; 7(Ek 1): Akgun M, Mirici A, Yilmazel Ucar E, Kantarci M, Araz O, Gorguner M. Silicosis in Turkish denim sandblasters. Occup Med (Lond) Sevinc C, Cimrin AH, Manisali M, Yalcin E, Alkan Y. Sandblasting under uncontrolled and primitive conditions in Turkey. J Occup Health 2003; 45: Çımrın A, Özturk A, Tür M, Özkan O. Türkiye de tekstil iş kolunda kumlamacılık, silikozis ve iş yaşamına ait çıkarımlar. Toraks Dergisi 2006; 7(Ek 1): Genel Sanayi ve İşyerleri Sayımı. Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara, (Çalışma Hayatı İstatistikleri Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Ankara) Pogge TW. Küresel Yoksulluk ve İnsan Hakları. Çeviren: Güneş Kömürcüler. 1. Baskı. Bilgi Üniversitesi Yayınları 143. İstanbul: Bilgi İletişim Grubu Yayıncılık, asp?id= Cimrin A, Sigsgaard T, Nemery B. Sandblasting jeans kills young people. Eur Respir J 2006; 28: Silicosis over again; causes and responsibilities Arif ÇIMRIN Department of Chest Diseases, Faculty of Medicine, Dokuz Eylül University, İzmir, Turkey. I wish this article had never been written! Yet Şahbaz and colleagues have presented two further silicosis cases (1). I say further because in the recent years a new line of business is added to the ones which are known to be the cause of silicosis, denim sandblasting and it seems like new silicosis cases will come into light all around the country as a result of doing this business (2-6). We are face to face with the concepts of silicosis, business lines known to be the cause of silicosis and denim sandblasting. What is silicosis? Universally, dust containing crystal silica growing out of the works like preparation of moulding sand, stone breaking, stone grinding where workers co- 120

4 Çımrın A. uld be in the situation of inhaling this dust. The fibrosis reaction appearing at lung parenchyma by means of inhalation of respirable size (< 10 µm) of crystal form silica particles is named silicosis. The other way around, health problems shall not occur if inhaling silica will be prevented (namely if worker will be secured with precautions such as controlling the dust within a closed system, cleaning the respiration air of the worker/establishing clean air mechanism). That is to say, silicosis is a preventable disease like the other occupational diseases. Concentration of the dust shows linear relation with silica content and respiration period and intensity. In this connection, the special environments-mostly work places-where dust containing crystal silica is inhaled are important. The person will not have any major symptom and sign even if serious parenchyma damage exists, it is an insidious disease. In the same time even if being exposed to dust shall be prevented spontaneously parenchyma damage can become more severe. In other words, the person inhaling the dust cannot realize the sickness until serious lung damage forms or if the person goes away from the work prior to noticing the sickness it will become difficult to establish connection with the work. Clinical data related to silicosis can be reached from many different sources (7). I would like to emphasize a different aspect of the event. The most hazardous work in respect of silicosis formation is sandblasting which is operation of spraying ground silica sand over glass and metal with the help of pressurized air. Although such operation is prohibited in many countries it carries on in our country and known that such operation causes silicosis (8). At present, crystalline silica sand is sprayed (sandblasting) over denim clothes (jeans fabric) which is resistant to be worn out. This operation is done to have stylish and old looking denim garment and following sandblasted garments become ready for sale. Workers mostly have to work over 8 hours because plenty of garments have to be sandblasted (9). When looking at the silicosis developed cases, total period of working is less than 3 years. The silicosis panorama which can be mortal and appear in a short period of time shows intensive and high ratio of being exposed to silica. If that is so why a virtually exploded occupational disease has not called our attentions so far? In the Akşam newspaper dated 19 January 2005 president of Denim Industrialists Association (DE- NIMDER) stressed that their target is to carry world leadership in production to ready made clothing and the sector is generating over 1 billion US Dollars export revenue for Turkey and said Europeans want continuous innovation in denim, we do not have late delivery problem adding by attracting attentions to the point that Turkish denim producers increased exports by 40% last year (10). It is understood that denim garments are one of Turkey s major export items. Development of silicosis within the workers of this line of business reflects the workers health dimension in Turkish economy. On the other side, 98% percent of work places in Turkey employ less than 50 workers (11). In the mining sector, while number of workers per work place was in 1990, in 2005 it is calculated being 20.5 (12). This situation emphasizes that work places in mining sector are small moreover micro. Universal meaning of small work place is; existence of inadequate technological, financial and occupational health practices. At the same time, in today s Turkey unemployment and unregistered employment ratios are high. Attention is called to the fact that million people are working unregistered in Turkey where work force is 1/3 of total population (13). Thomas Pogge in his title Global Poverty and Human Rights says (14); Governments of several impoverished countries have difficulties in finding investment capital to finance education, drinking water, sewer system and electricity, highway, railway, communication network which will accelerate economic development. Such governments in order to increase revenues with insistence of some economists present tax incentives to foreign investments for founding establishments employing low salary workers. Without a doubt working in such establishments is very disturbing and people serving there are paid very low. However many men and families serve in such jobs to make their living. This situation is because these countries do not have the power to provide other sources of investment capital and minimum working conditions. Most of these countries cannot produce local investment capital due to the fact that they are depressed under the mountain of foreign debt left by previous leaders which they have to serve not to be excluded from international financial markets and these countries in the light of their dependence to foreign investment cannot establish working conditions with minimum just due to the reason that fo- 121

5 Silikozis yeniden; sebepler ve sorumluluklar reign investors can move their investments to other places. Recently it is discussed that foreign debt of Turkey is between 200 to 400 billion US Dollars and in the year of 2004 Turkey s foreign debt services have increased to 11.3% in comparison to it s national income. With this ratio Turkey is coming after the countries such as Slovakia, Uruguay, Angola, Croatia, Philippines, Poland, Estonia, Lebanon the highest foreign debt serving country in comparison to national income (16). While silicosis is developing within a short period of doing sandblasting at young events, it has become the proof of very inadequate work conditions; isn t it impossible to accept loss of health depending on work conditions is the result of provisions Pogge envisaged? As the conclusion, under the present social and economic conditions of Turkey, the greatest portion of individuals who are obliged to work in sandblasting in fact loses their health by working compulsively and unconsciously in small work places which are established to meet demands of economically developed countries. As well as two cases Şahbaz and colleagues presented, the cases Akgün and colleagues informed have worked unregistered (personal data). Because the work places where the cases have worked are small and uninspected establishments as expected they could not been found by the officials of the related unit of Ministry of Labor and Social Security (personal data). Other supports are needed because of general socioeconomic problems although the most proper, natural method for solving occupational diseases problem looks like to straighten out our business life. We have to find ways to form public pressure. At first we have to bring all physicians sensitive to the subject. We must inform our community for moving law makers and controllers and getting them stronger. Meanwhile the other important point is informing and moving the end consumer masses of developed countries who are not aware that goods consumed are produced by workers employed at dirty jobs. Within this new global structure and as Pogge revealed; while making excessive profits the economically developed countries are creating the process of workers abuse. Therefore, in order to form a structure for breaking up the vicious circle outlined above it is needed to set the public opinion of these countries into action. In this process, works have to be done for increasing sensitiveness of societies globally and achieving supply-demand relation within this context are of great importance (17). We have to achieve a structure which can keep formation processes of all preventable diseases under control. Come on, you people, get on to work! REFERENCES 1. Şahbaz S, Inonu H, Ocal S, Yılmaz A, Pazarlı C, Yeginsu A, Filiz N, Seyfikli Z. Denim Sandblasting And Silicosis Two New Subsequent Cases In Turkey. Tuberk Toraks 2007; 55: Akgun M, Gorguner M, Meral M, et al. Silicosis by sandblasting jeans in Turkey: A report of two concomitant cases. J Occup Health 2005; 47: Gur A, Kiyik M, Kilic L, et al. Silicosis in denim sandblasting textile workers (two case reports). Eur Respir J 2005; 26(Suppl 49): Onat S, Ulku R, Avci A, Ozcelik C. Sanblasting of jeans and silicosis. Toraks Dergisi 2006; 7(Suppl 1): Akgun M, Mirici A, Yilmazel Ucar E, et al. New silicosis cases in denim sandblasting. Toraks Dergisi 2006; 7(Suppl 1): Akgun M, Mirici A, Yilmazel Ucar E, et al. Silicosis in Turkish denim sandblasters. Occup Med (Lond) Sevinc C, Cimrin AH, Manisali M, et al. Sandblasting under uncontrolled and primitive conditions in Turkey. J Occup Health 2003; 45: Cimrin A, Ozturk A, Tur M, Ozkan O. Inferences due to sandlasting, silicosis and labor life in textile sector in Turkey. Toraks Dergisi 2006; 7(Suppl 1): (in Turkish). 11. Census for general industry and workplaces in State Institute of Statistics. Ankara, (Labor life statistics Ministry of Labor and Social Security, Ankara) (in Turkish). 14. Pogge TW. World Poverty and Human Rights; Cosmopolitan Responsibilities and Reforms. Bilgi University Publications 143. ISBN: ed. İstanbul. Bilgi İletişim Grubu Yayıncılık, 2006 (in Turkish) Turkish) (in Turkish). 17. Cimrin A, Sigsgaard T, Nemery B. Sandblasting jeans kills young people. Eur Respir J 2006; 28: