YEREL YÖNETİMLER ve HALKLA İLİşKİLER

Transkript

1 YEREL YÖNETİMLER ve HALKLA İLİşKİLER Birkiin UYSAL-SEZER Yerel yönetimler ve halkla ili kiler ba lıklı bir konunun doğalolarak bugünkü uygulamayı ve buna ilişkin sorunları ele alması beklenir. Burada da bu beklentiye uygun bir yaklaşım geçerli olacaktır. Bununla birlikte, konunun ele alınışı yerel yönetim-demokrasi, demokrasi-halkla ilişkiler bağı ve yerel yönetimlerde halkla ili kilerin kurumsalla amamasının yarattığı sorunlar çerçevesinde gelişecektir. Bu irdelernede gerek yerel yönetimlerin, gerek halkla ilişkilerin ortak paydası olan yönetim-halk ilişkilerinin demokratikle tirilmesine ili kin genel kabuııer hareket noktasını oluşturacaktır. Bunun nedeni halkla ili kilerin yalnızca basit bir teknik kullanımı olmayıp, aynı zamanda demokrasiyle ilintili olması ve bürokratik yapıların demokratik duyarlılığını sağlamaya yönelik bulunmasıdır.i YEREL YÖNETiM, DEMOKRASi ve HALKLA ilişkilere İLİşKiN GENEL KAUULLER Yerel yönetimlerle ilgili en yaygın kabul, yerel yönetimlerin ve özellikle belediyelerin demokratik yaşamın başlangıç noktası, yaygın deyişle be iği olduklarına ilişkin kabuldür. Yerel yönetimlerin tarihsel gelişim süreci içinde merkezi yönetimden özerk, kendini yönetme birimleri olarak ortaya çıkışları; karar organlarının seçimle işbaşına gelmeleri ve halkın gündelik yaşamını etkileyen işleri yürütüp, bunlara İlişkin kararları almalan bu genel kabulün dayanak noktalarını oluşturur. Bu bağlamda onların bireylerin temel haklarının gerçekleşmesine, demokrasinin gelişmesine katkıda bulunmalan beklenmektedir. ı Yerel yönetimler bugün de bir yandan siyasal, diğer yandan yönetsel alt birimler olarak özel bir konuma sahip olmalarından kaynaklanan ikili nitelikleri ilc merkezi yönetim karşısında demokratikleşmenin bir güvencesi sayılmaktadırlar. Yerel yönetimler ile ilgili ikinci genel kabul, onların halk ya da vatandaşla ilişkiler açısından yönetsel duyarlılığın da bir güvencesi sayılmalarıdır. Genel olarak yönetimin duyarlılığı onun kitlesi İle ilişkilerinin iki yönlü bir etkileşim içinde oluşması ve gelişmesini, karar ve uygulamalannda halkın talep ve beklentilerini dikkate almasını, dahası halkın kendisini etkiiemesine açık olmasını Doç. Dr.. TODAİE Ögretim Üyesi. Bkz. Birkan Uysal-Sezer, "Halkla İli kiler: Katılımdan Tanıtıma", Kamu Yönetimi Disiplini SempozyulDu Bildirileri. Cilt i, TODAİE Yavını, Ankara, 1995, s. 1.f ı ilhan Tekeli, "Yerel' Yönetimlerde Demokrasi ve Türkiye'de Belediyeciligin Gcli imi", Amme idaresi Dergisi, Cilt 16, Sayı 2, Haziran 1983 (3-22), s. 3. çağdaş Yf!rel Yönetimbtr, Ci1l5, Sayı 6, Kasım 1996, s

2 60 ÇAG DAŞ YEREL YÖNETIMLER gerektirir. Bu gereklilik siyasal duyarlıhğa katkıda bulunmak kadar, yönetsel işleyişin verimli ve etkili olmasmm sağlanmasmı da içerir. Yerel yönetimlerin demokratikliğiyle ilgili kahuller onların yönetsel duyarlılığının da dayanağıdır. Yönetsel duyarlılığm hu yorumu halkla ilişkilerin amaç ve işleyişi ile örtüşür. Söz konusu örtüşme işlevsel bir halkla ilişkiler tanımmda açıkça ortaya çıkar. işlevsel açıdan tanımlandığmda halkla ilişkilerin herhangi bir kuruluşta dört temel işlevi yerine getirdiği görülür: ı. Kuruluşun ilişkide olduğu çeşitli kamuların tutumlarını ölçmek, değerlendirmek ve yorumlamak. 2. Kuruluşun ürünleri, politikası, planları ve personeli konusunda anlayış ve kabul geliştirecek amaçların tanımlanmasmda kuruluş yönetimine yardımcı olmak. 3. Çeşitli kamuların ilgi, gereksinme ve hedefleriyle bu amaçları eşlqtirmek. 4. Kamunun anlayış ve kahulünü kazanmak için program geliştirmek, uygulamak ve değerlendirmek. 3 Dikkat edilirse bu işlevler her kuruluş ile ilişkili olduğu, etkileşim içinde hulunduğu kamular (ya da halk kesimleri) arasmda kuruluş ve halkm gereksinmelerini bütünleştirecek, birbirlerini etkilemelerine olanak sağlayacak bir halkla ilişkiler anlayışmm çerçevesini çizmektedir. Bu bağlamda halkla ilişkiler, bürokratik yapıların katı bir ussallıkla bütünleşmesi, örgütün kendini amaçlaştırması yerine örgütsel çıkar-topl umsal yarar arasmda bir denge kurulmasmı, böylece demokratik bir duyarhlığı amaçlar. Halkla ilişkiler bir yönetim işlevi olması nedeniyle aynı zamanda kuruluş amaçlarına ulaşmaya, kuruluşun verimlilik ve etkililiğini artırmaya, başka deyişle teknik duyarlılığının sağlanmasma da yöneliktir. Aslmda siyasal ve teknik duyarlılık kuruluşların yönetsel duyarlılığı olarak kabul edilse de burada yönetsel duyarlılık teknik duyarlılıkla eşanlamlı kullanılacaktır. Yerel yönetimler açısmdan halkla ilişkiler halkm siyasal bir alt birim olarak yerel yönetime sesini duyurabilmesini sağlamak kadar, bir yönetsel alt birim olarak yerel yönetimlerin kaynakları verimli bir biçimde kullanmasmı denetlemesini; yerel yönetimlerin de halkın talepleri, yerel yönetimlerin olanakları ve işin gerekleri arasmda bir uzlaştırma yapmasını ve bu konuda halkı bilgilendirerek destek kazanmasmı; ayrıca bunun düzenli, sürekli, planlı bir biçimde yerine getirilmesini sağlamayı içerecektir. Başka deyişle halkla ilişkiler yerel yönetirnde hem siyasal, hem de yönetsel duyarlılık ile bütünleşmektedir. 4 3 Edward J. Robinson. Public RelııtiClns and Survey Research.Achieving Orpnizationııl Goal. In Co unlc.tion Conlext, Appleton-Century-Crofıs. New York. 1967, s Bkz. BirUn Uysal-Sezer, "Yerel Yönetimin Çevresi-Halkla lli kiler ve Kanaat Ara tırmalan", AIa.e idaresi De.,p.l, Cilt 20, Sayı ı, Mart 1987.

3 YEREL YÖNETIMLER ve HALKLA tltşkiler 61 Biçimselolarak alındığında yerel yönetimler ile halkla ili~kilerin amaçları halta i~leyi~i arasında birebir bir ili~ki kurulabilir; yerel yönetimlerin halkla ilişkilerin gereklerine tam bir uyum içinde olduğu ileri sürülebilir. Üstelik yerel yönetimlerin demokratikle~menin kaynağı oldukları genel kabulü, bu görünür uyurnun özde de olduğu kanısını güçlendirmektedir. ilk bakı~ta özellikle belediye ba~kanlarının yerel hizmetleri siyasal bir duyarlılık içinde yerine getiri i, halkla sürekli içiçe olu u, halkın taleplerini kar ılama çabası içinde bulunuşu bu uyurnun göstergeleri sayılabilir. Bütün bunlar genel kabullerin tüm yer ve zaman boyutlarında geçerli olduğu sanısını uyandırmaktadır. Ne var ki, biraz irdelendiğinde bu sanının gerçeği pek de yansıtmadığı ortaya çıkar. GENEL KABULLERiN irdelenmesi Gerek demokratiklik, gerek halkla ili kiler açısından yukarıdaki kabuller ve sayıltılar belli bir gerçeklik payı ta ırlar. Bununla birlikte yerel yönetimlerin hem.demokratikle me, hem halkla ili kiler açısından gerçekten de olumlu bir örnek olu turup olu turmayacakları sorgulanabilir. Daha açık bir deyi le, aralarında birebir bir bağ kurulup kurulamayacağı ya da gerçek bir uyurnun varolup olmadığının sorgulanması gerekir. Yerel yönetimlerin daha özerk ve özgür olma taleplerinin yoğunla tığı; yerel yönetimlerde yönetim-vatandaş ili kisinin yalnızca siyasal değil, aynı zamanda yönetsel duyarlılığı sağlamaya yönelik halkla ili kiler uygulaması bağlamında ve "saydam yönetim" anlayı ının gerçekle mesinde iyi bir örnek sayılmasının yaygınla tığı günümüzde bu gereklilik çok büyük önem taşımaktadır. Daha özerk ve özgür bir yerel yönetim talebinin vatanda a daha nitelikli ve verimli bir hizmet götürme özlemi ile bütünleştirilmesi ise söz konusu gerekliliği daha da ivedile tirmektedir. Böyle bir sorgulamada iki nokta öne çıkar: ilki, yerel yönetimlerin bugünkü ko ullarda gerçekten de demokratikleşme ile tam olarak bütünle ip bütünle meyecekleridir. İkincisi ise, yine yerel yönetimlerde ortaya çıkan halkla ilişkiler uygulamasının, halkla ili kilerin amaçları ve i lcvsel tanımıyla ne ölçüde özde le tirilebileceğidir. Ba ka deyi le hem demokratiklik, hem halkla ili kilcrin gereklerine yerel yönetimlerin ne ölçüde uyum sağladıklarının aranması söz konusudur. Yerel Yünetim ve Demokrasi Yerel yönetimlerin demokrasi açısından ta ıdığı önem belli bir gerçekliği yansıtır. Tarihsel açıdan demokratiklc me ba langıcı olarak alınmaları doğru sayılır. Aynca halkın günlük ya amını etkileyen kararları üreten ve uygulamayı gerçekle tiren bu siyasal - yönetsel düzeyde, karar organlarının halkın oylarıyla i ba ına gelmelerinin, yerel halkın taleplerini karar organlarına ve uygulayıcılara daha kolay yansıttığı, böylece halk katılımının daha etkili bir biçimde gerçekle tiği savının en azından dü ünsel ve uygulama planında belli bir geçerliliği de

4 62 ÇAO DAŞ YEREL YÖNETİMLER bulunmaktadır. Ancak büt ün bunlar söz konusu geçerliliğin sorgulanmayacağı anlamına gelmez. Yerel yönetim ve demokrasi bağının sorgulanmasında iki evrenin ayrılması gerekir. İlki kendini yönetme olgusunun doğduğu evredir. İkincisi ise merkezi yönetimin (ya da merkezi ulusal devletin) kurulmasından sonraki aşamadır. İlk kendini yönetme biçimi olarak alınabilecek, ama tam olarak yerel yönetim sayılamayacak olan örnek aslında reodal dönemin çözülmesi ile ortaya çıkar. Feodal dönemin katı ekonomik, toplumsal ve hukuksal örgüııenişinin çözülüşü toprağa, kilisenin katı kurallanna ve reodal hukuka dayalı bir yapıdan çıkışla gerçekleşebitmiştir. Feodal ya da geri teknolojinin başat olduğu tarımsal sistemin insanı doğaya, tannya ve senyöre bir efendi-kul hiyerarşisi içinde bağlayan düzeninden çıkış ise ancak, insanın aklı ve hecerileri ile kendi yaşamını kendisinin kontrol etmesini sağlayan tekniklerin ve bunların ürettiği toplumsal ilişkilerin gelişimiyle mümkün olabilmiştir. Yeni uğraş ve ilişkileri üretenlerin, feodal heylerin şatolarının sınırlarında oluşturdukları "bourg"lar (ya da ortaçağ kentleri) eski sistemin emredici ve düzenleyicilerinden uzak, özgür bir yaşamın ve buna uygun örgütlenme biçimlerinin, "kendini yönetmelınin ilk örneklerini verir. Feodal ilişkilerin ve hukukun düzenlemediği 7anaat, ticaret ve bunlarla ilgili yeni mesleklerle (noterlik, avukathk vb.) uğraşanların oluşturduğu bu yeni topluluklar, çeşitli meslekler arasında eşitlik ve uzlaşmanın doğduğu çekirdekleri oluştururlar. "Kent insanı özgürleştirir" deyişi ile yalnızca insanların serf olmaktan çıkması değil, aynı zamanda kendine özgü kurallan, yönetimi, savunması olan bu yeni yaşam ve yerleşim biçiminin kendine özgü demokratikliği de anlatılmaktadır. Bir bakıma temsili yönetimin de ilk nüvesi sayılan bu örnek yerel yönetimlerin bir iktidar paylaşım alanı ya da biçimi olmaları, bir iktidar odağı oluşturmaları açısından önem taşır. Vergi toplanmasıyla ilgili olarak kent temsilcilerinin kralın görevlisi ve senyörün delegesi ile birlikte karar vermeleri bunun somut örneğini vermektedir. s Başka deyişle bu nüve kendi yaşam biçimini, örgütlenmesini, ilişkilerini, kural ve değerlerini yaratışı ve çağdaş yaşama örnek oluşu ile yerel yönetimlerin demokrasinin beşiği olduğu efsanesinin ana kaynağıdır. Ancak ortaçağ kentinin kendine özgü demokratikliğini bugüne olduğu gibi aktarmak, yerel yönetim-demokrasi bağı efsanesini bugünün mutlak gerçeği olarak kabul etmek pek de doğru olmayacaktır. Bunun çeşitli nedenleri bulunmaktadır. Nedenlerden biri ortaçağ kentini üreten koşulların gerisinde merkezi yönetimin değil, feodal yapının bulunmasıdır. Bu örnek ancak feodal dönemin tarıma dayalı, kapalı ekonomisi. reodal bey-serf ilişkisi, dağınık siyasal yapısı ve bunlarla ilintili diğer somut koşullar karşısında belli bir demokratikfiği yansıtır. Feodal düzen yerine merkezi yönetimi koyarak bir demokratiklik savını savunmak en azından bundan sonraki oluşumları, değişimleri dikkate almamak demektir. Gerçekten de cn azından Kıta Avrupası'nda önce merkezi krallıklann, S Bkz. Birkan Uysal. Siyasal Katılma vt' Ailt'nin Katılma Davranı,ına Etkisi. TODAlE, Ankara s

5 YEREL YÖNETIMLER ve HALKLA ılışkiler 63 sonra bugünün demokratik ulusal devletlerinin kurulması süreci içinde bu ilk nüve sahip olduğu kimi özellikleri ve "de facto" yetkileri önce krallar, daha sonra merkezi yönetimle paylaşma, dahası bir kısmını kaybetme durumunda kalmıştır. Bir diğer neden, yerel yönetimlerin demokrasinin bc iği olduğu efsanesinin aslında liberal kurarnın hiç sorgulanmayan bir ipoteğinden kaynaklandığını ileri süren, bu ipotekle ilgili kimi genel kabulleri sorgulayan ve hatta çürüten savların varlığıdır. Bu savlara göre bugünkü yerel yönetimler "temeli özellikle Batı'da 19. yüzyılda devlet tarafından yukarıdan aşağıya kurulmu "', "devlet aygıtının toprağa dayalı ve belli bir alanda kamu gücünün yerel toplumsal güçler tarafından doğrudan kuııanıldığı örgütlenme biçimlerinden birisidir."' Bu çerçevede bakıldığında yerel yönetimler ne tarihselolarak demokrasiyle bütünleşmektc, ne halkın temsili demokrasiyi yaşayarak öğrendiği bir okul özelliği taşımakta, ne de ölçek olarak küçük olmaları halkın kararlara katılımını sağlamaktadır: "Kapitalist toplumda, ne kadar küçük ölçekli olursa olsun, hiçbir yerleşme biriminde normatif yerel halk kavramıyla kucaklanacak bir nesnel gerçeklik yoktur. Medeni haklar bakımından eşit bir yerel halk, üretim ilişkilerindeki konumları farklı insanlardan oluşan yerel halk karşısında etkisizdir."' Kısaca yerel yönetimler bir iktidar paylaşım olgusudur. Bu olgunun demokratikliğinin derecesi ise ancak somut sosyo-ekonomik ve sosyo-politik değişkenler çerçevesinde belirlenecektir. Yerel yönetimlerin siyasal duyarlılıkları da yine aynı deği~kenler çerçevesinde değerlendirilmesi gerekli bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır. Yerel Yünetim ve IIalkla İlişkiler İkinci İrdeleme noktası, yerel yönetimlerin yönetsel bir alt birim ya da yerel hizmetleri yerine getiren birimler olmalarından kaynaklanır.' Yerel yönetimlerin yönetsel alt birim olmaları, onlann merkezle ilişkilerini, yetki ve olanaklannı, merkez kar ısındaki konumlannı anlatır. Yerel hizmetler örgütü olmaları anlamında yerel yönetimlerle ilgili bir tartişmanın odak noktası ise onların merkezle ilişkilerinden çok, yönetim biliminin tanımladığı bağlamda yönetsel örgüt olmalarıyla ilgilidir. Burada yerel yönetimler herhangi bir yönetsel örgüt gibi düşünülür; örgüllenme olgusunun çağnştırdığı hiyerarşi, ast-üst ilişkisi, biçimsel yapı, uzmanlık, ussal yönetim, verimlilik, etkilik ve benzer kavramlar çerçevesinde ele alınırlar. Kısacası örgüllenme olgusunun tüm gerekleri, zorunlulukları ve sorunları onlar için de geçerlidir. Aynı nedenle halkla ilişkilerin çözüm aradığı sorunlarla karşı karşıyadırlar. Yine bu nedenle yerel yönetimlerde halkla ilişkiler, Bu savlara örnek olarak bkz. Birgül Ayman-Oüler. Yerel Yönetimler - Uberal Açıklıımıılııra Elqtirel Yııkllaflm. TODAİE Yayını. Anbra s. 3., A.k.. s. 259., A.k., s. t -2., Hardy W. Vid;war. yerel yönetimin "kendini yöneten topluluk.. yerel hizmet örgütü ve hükümetid alt birimi olma" anlamına gelditini söylemektedir: The Politicııl Theory orl..oc:lıl Govemmrnt, Soutb Carolina UDiv. Press, 1910, s. v.

6 64 ÇAGDAŞ YEREL YÖNETIMLER uygulamalarının yalmzca siyasal değil aynı zamanda yönetsel duyarlılık çerçevesinde de ele alınması gerekir. Yerel yönetimlerin siyasal ve yönetsel alt birim olmaları onları bir ikilem içinde bırakmaktadır. İlkeec bu iki özelliğin birbirini bütünlcdiği kabul edilmekle birlikte (ki söz konusu bütünlük yerel yönetimlerin demokratik ve verimli hirimler olması olarak da anla~iiır), siyasal ve yönetsel duyarlılığın emredicileri ve ölçütleri birbirinden farklıdır. Yerel i~lerin yürütülmesinde siyasal yön öznel, yönetsel yön ise nesnel ölçütlerle bütünıe~ir. Öznel ölçütler hizmetin kentli odaklı, siyasal i~levli, e~itlik amaçlı, etki yönelimli, gücünü hizmetin dağılımımn değerlendirilmesi ve demokratik normlara bağlılıktan alan, çıktl ile arasında gev~ek bir bağ bulunan bir nitelik kazanmasına yol açar. Nesnel ölçütler ise hizmetin kurulu~a dayalı, ekonomik ve yönetsel i~levli, etkililik amaçlı, çıktı yönelimli, verilerle yorumlanan. buna kar~ılık bilgi kodlama ve raporlarda yan Iılığa yol açan, ölçüt tammındaki deği~ime bağlı, sayısal bilgilerde odakla~an ve kurulu~ amaçlarına (ya da çıkarlarına) ağırlık veren bir nitelik kazanması anlamına gelmektedir. LO Etkili bir halkla ili~kiler uygulamasımn gerçekle~ebilmesi için yerel yönetimlerde (özellikle belediyelerde) her iki duyarlılığın dengelenmesi gerekir. Aksi halde önemli sorunlar ortaya çıkmaktadır. Yalmzca öznel ölçüleri alma belediyelerin hizmet birimi olmasını aksatmakta, giderek partizanlığa ya da a~ırı politi 7.asyona yol açmaktadır. Siyasal çıkarların gerek seçilmi~ler gerek seçmenieri açısından acil, günlük ve maddi nitelikte olması (zira en sonunda bir rant sağlama söz konusudur) ussal, verimli, etkili ve yerel düzeyde kamu yararını gerçekle~tirmeye yönelik karar alınmasım engeller. Buna kar~ılık, salt yönetsel ölçütlere ağırlık verilmesi giderek katı, pejoratif anlamda bürokratik, dolayısıyla duyarsız hir uygulamaya yol açar. Ba~ka deyişle demokratiklik ve katllma gözardı edilir. Öznel ve nesnel ölçütler, ya da siyasal ve yönetsel duyarlılık arasında bir denge kurulması uygulamada pek de kolay gözükmemektedir. Bunun ba~hca nedenleri yerel yönetimlerin demokrasi ile bütünle~tirilme nedenleri ile çakı~ır. ilk olarak, karar organlarımn ve ba~kanın seçimle gelmesi soyut bir vatanda~ yerine seçmene karşı duyarlılık ortaya çıkarır. Öte yandan seçilmi~lerin parti bağı bu duyarlılıkta parti çıkarımn ağırlık kazanmasına yol açar. Böylece bir yandan genel olarak yerel halkın. bir yandan da özel olarak yerel seçmenin katılımı sınırlandırılmı~ olur. İkinci olarak, başkanla meclis arasındaki ili~kilerin niteliği de siyasal duyarlılığı etkileyebilmektedir. Örneğin ülkemizde "güçlü ba~kan modeli" içinde ba~kanın gerek kişiliği, gerek siyasal ve sosyal iii~kileri belediye meclisi üzerinde ba~kana "de facto" bir otorite sağlamaktadır. i i Yerel yönetimin, demokrasi ilc özde~le~tirijmc nedenlerinden biri olan ve kendisi de seçime dayalı olan meclis, siyasal açıdan ikinci planda kalmaktadır. Siyasal duyarlılık lo Jeffrey L Brudney ve Robert E. England, "Urban Policy Making and Subjective Service Evalualions", Publk: Adminitration Review March-April ( ), s LI Selçuk Yalçındaı "Belediyelerde Halkla ili~ı.:iler", Belediyelerde Ilalkla iıişkiler Semineri-Den Notlan, TODAıE, Ankara. Çoıal1ma.

7 YEREL YÖNETiMLER ve HALKLA İLİŞKİLER 65 başkana ve onun partisine hizmet eden bir renk kazanmakta; katılırna, dola~ yısıyla demokrasiye katkıda bulunmaktan uzaklaşmaktadır. Böylece siyasal duyarlılığın amacı olan siyasal katılım sınırlanmaktadır. Bu durum yerel yönelimlerin halkla ilişkiler uygulamalarına da yansımaktadır. Uygulama herşeyden önce yerel yönetimin kendisine değil, başkana yönelmekte, onun siyasal imajına, yeniden seçilmesine ve partisinin ülke çapında başarısına katkıda bulunacak biçimde gerçekleştirilmektedir. Basınla ilişkiler, hilgi verme, anket gibi halkla ilişkilerin önerdiği yöntemler bu amaçla ve yapılanları haklılaştırmak için kullanılmaktadır. Yerel yönetimlerdeki hu uygulamalar başkanın halkla çok yakın ilişki içinde olduğu, halkın talep, sorun ve yakınmalarını dinlediği vb. gerekçelcrle savunulmaya çalışılmaktadır. Kuşkusuz bunlar doğrudur ve yapılması da gerekir. Ancak yerel yönetimlerin kitlesi yalnızca seçmen olmadığı gibi, halkla ilişkilerin önerdiği yöntemlerin kullanım amacı da yalnızca siyasal duyarlılığı geliştirmek ya da İcraatı haklıhıştırmak değildir. Siyasal amaçların ağır bastığı bu tür bir uygulamanın halka hizmet gölürmede, hizmetlerin dağılımı ve niteliği hakkında düşündüklerini öğrenmede, bu bağlamda halk katılımını sağlamada yeterli sayılamayacağı da açıktır. Yukarıda değinilen ve yerel yönetimin siyasal duyarlılığının halkla ilişkileri gerçekleştirecek itici güç olarak kabul edilmesi, bu açıdan bakıldığından halkla ilişkileric amaçlananı ve gerçeği yansıtmamaktadır. Sonuçta merkezin demokratikleşmesine katkıda bulunacak siyasal duyarlılığın gelişmesi istenirken, yerel yönetimlerde popülist bir özellik kazanan siyasal duyarlılığın azalması; yönetsel duyarlılığın siyasal duyarlılığın gölgesinden kurtulması gerekmektedir. Halkla ilişkiler bir yönetim anlayış ve uygulaması olarak, diğer tüm kuruluşlarda olduğu gibi yerel yönetimlerde de bir bütün olarak yönetsel işleyişin ve hizmetin iyileştirilmesi, geliştirilmesi hedefine yöneliktir. Halkla ilişkilerin bilgi alma ve bilgi vermeyi içeren iki yönlülüğünün bu amaçla kullanılması; daha nitelikli, daha verimli hizmet üretmeye, hizmetlerin daha eşitlikçi dağılımını sağlamaya, kentlinin (yöre halkının) kenti benimsemesine, günlük ilişkilerin daha rahat yürümesine yönelmesi gerekir. Burada bilgi vermenin bir amacı halkın neler yapıldığını öğrenmesidir. Bilgi vermenin diğer ve daha önemli olan amacı ise, yönetimin bilgi vererek kendini halkın değerlendirmesine açması, kendini iyileştirme ve geliştirmeyi ba~tan kabullenmesidir. Gerek yönetimin halkı bilgilendirmesi, gerek halkın talep, yakınma ve önerilerine kendini açmasının düzenli, sürekli ve planlı hir biçimde yürütülmesi halkla ilişkilerin kurumsallaşmasını gerektirir. Kurumsallaşma gereği halkla ilişkilerin amaçlarında ve işlevlerinde yer alır. Halkla ilişkilerin kuruluşlarda yönetsel bir işlevolarak yer almasının varlık nedeni onun kurumsallaşmasıdır. Sonul amaç ise kamu hizmetinin gelişmesi ve kamu yararının sağlanmasıdır. Ülkemizde yerel yönetimlerin kamu yararına yönelik, verimli ve etkili çalışma açısından karşıla~tıkları sorunların bir bölümünün onların merkezi yönetimle ilişkilerinden, bu ilişkide merkezin katı, kısıtlayıcı etkilerinden kaynaklan

8 66 ÇAGDAŞ YEREL YÖNETIMLER dığı açıktır. Yerel yönetimlerin daha özerk ve özgür olma talepleri bu nedenle haklı sayılabilir. Bununla birlikte bu sorunların azımsanmayacak bir bölümünün de yerel yönetimlerin ve yerel yöneticilerin tıpkı merkezde olduğu gibi demokratik ve yönetsel bir bilince, sorumluluğa sahip olmamalarından kaynaklandığı da kabul edilmektedir. Örneğin, ülkemizde duyarsızlık ve sorumsuzluğun halka bilgi verme a~amasından, halkın yerel yöneticileri denetlemesine ve yerel yönetime katılma ya da en azından etkiiemesine kadar her bağlamda söz konusu olduğu; "halka açık ve dönük tl olmanın gereklerinin kurumsalolarak sağlanamadığı"lz dile getirilmektedir. Buna ek olarak yerel yönetimlerde hizmetlerin nicelik ve nitelik açısından yetersizliği, aşırı kırtasiyecilik eğilimi, halka yetersiz bilgi verme, görevlilerin ilgisiz ya da saygısız tutumu, yol gösterme çabalarının olmayı~l13 ilk akla gelen ve yerel yönetim-halk ilişkilerini etkileyen sorunlardır. Öte yandan, ba~kanın imajının geli~tirilmesi, yapılanların haklıla~tırılmasına yönelik bilgi verme, tanıtım çabalarını içeren bir halkla ilişkiler uygulamasının yönetsel duyarlılığı sağlamada yetersiz kalacağı açıktır. Bununla kastedilen ba~kanın halkla ilişkiler açısından önemsiz olduğu değildir. Aksine başkan hem kendinin, hem de yönetsel bir nitelik taşıyan belediyenin kurumsal nitelikteki halkla ilişkilerinin biçimlenmesindc son derece önemlidir. Ama bu etkinin en azından kurumsal açıdan her zaman ve her yerde olumlu olduğunu, olabileceğini söylemek olanaksızdır. Yine bununla siyasal duyarlılığın gözardı edilmesi de kastedilmemektedir. Hatta halkla ilişkilerin doğasında bunun sağlanması da bulunmaktadır. Kah bürokratik yapı ve davranışın değiştirilmesi amacı halkla i1i~kilerin doğuşunun temel itici gücüdür. Ancak yönetsel duyarlılığın hizmetin kalitesinin geliştirilmesi ile ilgili yönü, en az seçmene yönelik siyasal duyarlılık kadar önem ta~ımaktadır. SONUÇ Ülkemizde yerel yönetim denilince genellikle belediyeler anlaşılmakta; gerek demokrasinin beşiği olduklan efsanesi, gerek halkla ilişkiler açısından tlörnektl olu turduklan dü üncesi daha çok belediyelerle bütünle~tirilmektedir. Ne yazık ki bu bütünleştirmclerin gerçeği yansıttığı savunulamamaktadır. Kent yönetiminin kentlinin yönetimi olması için karar organlannın halk tarafından seçilmi~ olması yetmediği gibi, belediye ba~kanlarının kimi halkla ilişkiler yöntemlerini kullanarak gerçeklc~tirdikleri iletişim biçiminin de gerçek, kurumsaııaşmı~ bir halkla ilişkiler modeli olu~turmaya yetmediği açıktır. Kentlinin kenti benimsemesi, yapılan işlerin niteliğinden, hizmetlerin dağılımından II Mehmet Ulvi Saran, "Belediye liizmelk'rinde Halkı Bilgilendirme ve Halk Denetiminin Sallanması". ÇaRd.. Yerel Yönelimler De.,pıııi, Gıt 5. Sayı 4. Temmull996. s Yücel Ertekin. "Yerel Yönetimlerde "alkla Iıi~kiler Sorunu", ÇaRda, Yerel Yönetimler De.,p81' Gıt 4. Sayı 5, Eylül 1995, s

9 YEREL YÖNETİMLER ve HALKLA ılişkiler 67 memnun olması, kararları eıkileyebildiği duygusunu t3 lması, kenti şimdi ve ileride yaşanabilir bir yer olarak görmesi de özellikle belediyelerde siyasal ve yönetsel duyarlılığı dengeleyen bir halkla ilişkiler uygulamasının temel değişkenleri olması gerekir. Yerel yönetimlerin daha özgür, daha özerk olma talepleri ancak yukarıdaki çerçeve ilc bütünle tiğinde demokratikleşme ve yönetim-halk ilişkisi bağlamında halkla ilişkiler açısından anlam taşıyacaktır. Aksi halde böyle bir talebin tek haşına varlığı, dahası bu taleplcrin gerçeklcşmesi ne demokratikleşmenin, ne de olumlu bir halkla ilişkiler uygulanmasının sağlanması için yeterli olmayacaktır. Olsa olsa merkez-çevre arasında yeni bir bir güç paylaşımı biçimi, yerel yönetimlerin daha güçlü olma isteğinden öte gidemeyecektir. Özerk ve özgür yerel yönetim taleplerinin a ırı merkeziyetçiliğin yarattığı sorunları giderip, gerçekten de demokratikle meyi sağlamaları demokratik siyasal kültürle; bu kültürün yalnızca halk tarafından değil, yerel yöneticilerce de özümsenmesi, buna uygun demokratik mekanizmaların kurulması ve bunları destekleyecek halkla ili kilcr gibi yönetsel süreçlerin İ letilmesi ile ilgili bir sorundur. Aksi halde a ırı merkeziyetçiliğin yarattığı sorunların yerini "yerel lordlar"14 ve en az merkeziyetçiliğin yarattığı kadar duyarsız bir yerel uygulama alacaktır. Halkla ilişkiler bu kez de bu durumu haklılaştırma çabalarına dönüşecektir. Bu ise halkla ilişkiler değil tek yönlü iletişim, daha doğrusu propagandadır. 14 Bkz. Ömer Bozkurt "Fransa'da Ademi Mcrlezile~tirmenin Beklenmeyen Bir Sonucu: Feodallqme", A..e ıdareal Dergisi, Cilt 24, Sayı 4, AralıliWL s. I.ıQ 159. "'.