VOLKANLAR VOLKANLAR :

Transkript

1 VOLKANLAR VOLKANLAR : Yanardağ ya da volkan, magmanın (Dünya'nın iç tabakalarında bulunan, yüksek basınç ve yüksek sıcaklıkla erimiş kayalar) yeryuvarlağının yüzeyinden dışarı püskürerek çıktığı coğrafi yer şekilleridir. Güneş Sistemi'nde bulunan kayalık gezegen ve uydularda (bazıları çok aktif olan) birçok yanardağ olmasına rağmen, bu olgu, en azından Dünya'da, genellikle tektonik plaka sınırlarında görülür. Yanardağların araştırıldığı bilim dalına volkanoloji(yanardağ bilimi) denir. 1

2 Bir volkanın iç yapısı incelendiğinde, magmanın depolandığı yere magma ocağı ya damagma haznesiadı verilir. Magma yukarıya doğru çıkmak içinmagma bacasını kullanır. Bazı yanardağlar birden çok magma bacası barındırabilir. Magma bacalarının sonunda, genelde dağın tepesinde çöküntüler yer alır. Bunakrater adı verilir. Magma ocağından çıkan lav ve gazların püskürmesi sonucu bu çöküntüler, yani krater meydana gelir. VOLKANLAR: Yanardağlar, magma odasındaki magma maddelerini, gazları ve su buharını sessizce dışarı çıkardıkları gibi, çok ciddi patlamalar, depremlerle de faaliyete geçebilirler. Bunlara en iyi örneklerden birisi olan ve 1980 yılında patlayarak, bir parçasını yokeden St Helens dağı örnek verilebilir. Aşağıda patlama öncesi ve sonrası resmi mevcuttur. 2

3 Yanardağların ne zaman harekete geçeceği tam olarak bilinemez. Bilim insanları çalışmalarıyla tahminler yürütülür. Durumlarına göre üç kısıma ayrılırlar. Bu kısımlar; Aktif, uykuda ve pasiftir. Fakat pasif olan bir yanardağın tekrar aktif olmayacağı kesin olarak bilinemez Okyanus ve deniz altında bulunan yanardağlar yer yüzündekilere göre daha büyük olabilirler. Örneğin Kanarya Adaları ndaki Pice de Teide adasını oluşturan yanardağ, Teide Yanardağı (İspanyolca: Pico del Teide «Teide zirvesi»), metre yüksekliği ile Kanarya Adaların'dan Tenerife'nin en yüksek noktası ve İspanya'nın en yüksek dağı,yeryüzünün üçüncü en yüksek ada volkanıdır. Yakın zamanda aktif olan yanarğlara birkaç örnek: 1- Chaiten Volkanı Şili nin güneyinde, deniz seviyesinin 1122 metre üstünde olan volkan, Mayıs 2008 de harekete geçmiş, büyük bir güçle jeol(volkanik kaya) ve lav püskürtmeye başlamış ve Şubat 2009 da volkanın bir kubbesi çökerek nehir vadisine doğru akıtmıştır. 3

4 2- Mayon Yanardağı Mayon Volkanı Filipinlerde bir yanardağ. Bu volkan pasifik ateş çemberinin bir parçası. Mayon, Filipinlerdeki en aktif volkanlardan biri ve ayrıca son 400 yılda tam 49 kez harekete geçmiş. 3- Etna Yanardağı Sicilya nın doğu sahilinde yer alan Etna, İtalya daki 3 aktif yanardağdan en geniş olanı. Deniz seviyesinden yüksekliği tam 3329 metre. Dünyadaki volkanlar arasında da en aktiflerden biri olan Etna, neredeyse sabit bir aktiviteye sahip. Mütemadiyen harekete geçen Etna en son Nisan 2010 da kül püskürtmüştü. 4

5 Sönmüş yanardağlar ise, bilim insanlarının bir daha püskürmelerini olası görmedikleri yanardağlardır. Yellowstone Ulusal Parkı'n da bulunan Yellowstone Çanağı, en az yaşındadır ve yıldan beri hics püskürmemiştir, fakat bilim insanları tarafından sönmüş Okara tanımlanmaz. Çanak sık sık depremler yarattığı, etkin bir jeotermal sistemi bulunduğu ve yüzeyi hızlı değiştiği için, birçok bilim insanı tarafından çok etkin bir yanardağ olarak kabul edilir. Volkanların özellikleri: Yanardağlar genellikle ya tektonik plaka sınırlarında ya da sıcak noktalarda yer alırlar. Karadaki yanardağlar genellikle, çıkışların yıllar içinde sürekli birikmesiyle koni ya da kül konisi şeklini alırlar. Suyun altında ise, yanardağlar genellikle fazlasıyla dik sütunlar oluşturur ve yıllar içinde okyanus yüzeyine çıkarak yeni adacıklar hâline gelirler. 5

6 Volkanların Oluşumu Yanardağlar, yeraltındaki ergimiş kayaçların ve gazların yani magmanın yer kabuğundaki açıklıklardan püskürmesi sonucu dışarıya çıkan maddenin yığılmasıyla ortaya çıkan yükseltilerdir. Dışarıya çıkan maddeler katılaşırlar ve volkanik bir kaya, volkanik bir arazi oluştururlar. Volkanların Oluşumu Yanardağlar genellikle levha sınırı denilen yerlerde veya çevresinde oluşur. Bu levha sınırları, dünyayı parçalara bölen levhaların birbirleriyle olan sınırlarıdır. Dünyamız bir yap-boz gibi levhalardan oluşmaktadır. Levhalar, çok yavaş ama sürekli bir şekilde birbirlerine ya yaklaşarak ya da uzaklaşarak hareket ederler (İşte birbirleriyle uzaklaşan levhaların hareketleri de yanardağları oluşturabilmektedir). Yanardağların oluşumunda magma da etkindir. Magma, ergimiş haldeki mineraller ve bazı mineral kristallerinden oluşan lapa benzeri yoğun bir sıvıdır.magmayla beraber gazlarda bulunmaktadır.bilim adamlarına göre magmanın büyük bir kısmı Astenosferde diğer kısmı daalt manto da yer almaktadır. 6

7 1. Kül bulutu 2. Lapilli (volkanik bacadan fırlayan küçük katı parçacıklar), 3. Lav gözesi, 4. Volkanik kül yağmuru, 5. Yanardağ yumrusu, 6. Lav, 7. Kül ve lav katmanı, 8. Jeolojik katmanlar (stratum), 9. Yanal volkanik tabaka, 10.Magmanın yeryüzüne çıkmak için izlediği yol 11. Magma odacığı, 12.Volkanik duvar Dünya geneline bakıldığında, yeryüzünde oldukça fazla yanardağ bulunmaktadır. Bu alanlar aynı zamanda, volkanik bölge olarak adlandırılırlar. Bu yanardağların çoğu sönmüşken, yaklaşık kadar yanardağ aktif olarak lav püskürmeye devam eder. Fakat bu lav püskürme işlemi, sık sık yaşanan bir eylem değildir. Çok nadir olarak yaşanır. Yaşandığında ise, hayatı felç edebilir. Sönmüş yanardağlar ise, hiç beklenmedik şekilde tekrar aktif hale gelebilme özelliğine sahiptirler. Burada magmanın rolü büyüktür. 7

8 Volkanlar çeşitleri: Kompozit Volkanlar. Lav Domları: Eğer volkan haznesindeki ve bacadaki basınç yeteri kadar büyükse, magma yukarı duğru hareket eder ve dik yamaçlı lav domları oluşur. Kalkan Şeklinde Volkanlar (Shield Volcano): Koyuca bazaltik lavların, dar kanallardan yavaş yavaş çıkması ile meydana gelen az eğimli, hafif kubbemsi yapılardır. Tabla (Plato) Volkanlar: Bunlar, fazla akıcı bazaltik lavların yerkabuğunun yarık ve çatlaklarından çıkarak geniş alanlara yayılamları ile meydana gelen volkan şekilleridir. Türkiye deki yanardağlar: Doğu Anadolu Bölgesi yanardağları. Bu dağlar Van gölünün kuzeyinde bir fay hattı üzerinde yer almıştır. Türkiye nin en yüksek dağı olan Ağrı dağı bu dağ sırasının kuzeydoğu ucunda yer alır. Ağrı, Tendürek, Süphan, Nemrut, Kargapazarı, Dumlu ve Bingöl dağları volkanik yapılı dağlardır. İç Anadolu Bölgesi yanardağları Erciyes, Hasan, Melendiz, Karacadağ ve Karadağ genç volkan konileridir. 8

9 Ege Bölgesi yanardağları. Kula çevresinde yoğunlaşmıştır. Genç Kula volkanlarının 70 kadar konisi vardır. Bunlar fazla yüksek değildirler. Koyu renkli volkanik materyallerin yaygın olmasından dolayı yöreye halk arasında yanık arazi de denir. Güneydoğu Anadolu Bölgesi yanardağları. Bunlardan en tanınmışı 1957 m yüksekliğindeki Karacadağdır. Köroğlu ve Işık dağı diğer volkan dağlarıdır. Yurdumuzda etkin volkan olmamasına rağmen, dünyada hâlâ etkinlik gösteren volkanlar bulunur. Örnek olarak, İtalya da Etna ve Vezüv volkanları verilebilir. Tarihteki en büyük patlamalar: 1. Tambora Dağı, Endonezya Nisan 1816 Ölü Sayısı: Pelee Dağı, Batı Hint Adaları 25 Nisan-8 Mayıs 1902 Ölü Sayısı: Krakatoa Dağı, Endonezya Ağustos 1883 Ölü Sayısı: Nevado del Ruiz, Kolombiya 13 Kasım 1985 Ölü Sayısı: Unzen Dağı, Japonya 1792 Ölü Sayısı: