KTSAD GELME VE DEMOKRAS LKS ÜZERNE BR SINAMA

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "KTSAD GELME VE DEMOKRAS LKS ÜZERNE BR SINAMA"

Transkript

1 KTSAD GELME VE DEMOKRAS LKS ÜZERNE BR SINAMA Prof. Dr. Gülsün Gürkan Yay Y"ld"z Teknik Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Y"ld"z 34349, STANBUL ( gyay@yildiz.edu.tr; gulsun.yay@gmail.com ) (.Ü. ktisat Fakültesi, ktisat Fakültesi Mecmuas, 2002, 52(1), de yaymlanmtr.) Çalma, ODTÜ Uluslararas Ekonomi Kongresi (8-11Eylül 1999) ne sunulan tebli$in gelitirilmi bir versiyonudur 1

2 KTSAD GELME VE DEMOKRAS LKS ÜZERNE BR SINAMA ÖZET (ktisadi Büyüme ve Politik (ktisat, (ktisat Biliminin son yllardaki en aktif iki alann oluturmaktadr. (ktisadi büyüme ve demokrasi (politik özgürlükler) ilikisi de her iki alann adeta kesiim noktasdr. Bu çalmada, öncelikle ekonomik gelimenin demokrasi yaratp yaratmad$ (Lipset Hipotezi), daha sonra da demokrasinin ekonomik büyümeyi artrp arttrmad$ konusu, ilgili argümanlar çerçevesinde tartlmaktadr. Bu ilikilerin ampirik olarak geçerlili$i, 75 azgelimi/ gelimekte olan ülkeye ait uluslararas veriler kullanlarak, Barro (1997) ve Nelson ve Singh (1998) modellerine benzer ekilde OEKK yöntemi ile test edilmitir. Ayrca ekonomik büyüme, gelir da$lm ve demokrasi ilikisi, eldeki 55 gelimekte olan ülkeye ait Gini katsaylar verileri kullanlarak modelletirilip yine OEKK yöntemi ile test edilmitir. Çalmamzn bulgularna göre, ekonomik gelimilik seviyesi demokrasiyi pozitif olarak ve anlaml bir ekilde etkilemektedir. Ancak demokrasi ile büyüme oranlar arasnda anlaml bir iliki bulunamamtr. Ayrca ekonomik özgürlükler ile demokrasi arasnda anlaml bir iliki gözlenemezken, ekonomik özgürlü$ün büyüme oranlarn pozitif ve anlaml olarak etkiledi$i bulunmutur. Gelir da$lm eitsizli$i ve büyüme oranlar arasnda da anlaml bir iliki görünmemektedir. SUMMARY A TEST ON THE RELATIONSHIP BETWEEN ECONOMIC DEVELOPMENT AND DEMOCRACY Two of the most active fields in economics in recent years have been growth theory and political economy. It can be said that the relationship between economic development and democracy (political freedoms) is the intersection point of these fields. In this study, two questions, whether economic development level create democracy (Lipset hypothesis) and whether democracy increase economic growth or not, has been discussed and tested. In order to test these relationships, the cross-country data of 75 underdeveloped and/or developing countries has been used and Lipset hypothesis has been tested by OLS, similar to models of Barro (1997) and Nelson and Singh (1998). In addition, the relationship among economic growth, income distribution and democracy have been tested with the available data on Gini coefficient of the 55 developing countries. The results of our study are as follows: The effect of the level of economic development on democracy is positive and statistically significant, however, any significant relationship between democracy and growth rates couldn t be found. Although we couldn t see any sensible relationship between economic freedom and political freedom, we have found that the effect of economic freedom on growth rate is positive and statistically significant. On the other hand we haven t seen any significant relationship between income inequality and growth rates. 2

3 KTSAD GELME VE DEMOKRAS LKS ÜZERNE BR SINAMA GR 1950 ve 1960 larn en önemli iktisadi konularnn banda Büyüme Teorileri gelirken, 1970 lerden 1980 lerin ortalarna kadar yirmi yla yakn bir zaman diliminde (ktisadi Büyüme/ Gelime (Kalknma) konular iktisat literatüründe/iktisat ö$retiminde arka plana itilmi; iktisat bilimimin scak tartmalar ksa dönemli para ve konjonktür analizlerine yönelmiti lerin ortalarnda Lucas (1988) ve Romer (1986) in ünlü makalelerinin öncü oldu$u yeni bir büyüme literatürünün, eski teoriyi yeniden canlandrma, eletirme ve gelitirme yönünde yo$un olarak geliti$i görülmektedir. Solow un snflamasn dikkate alarak, geçmi elli yl içinde Büyüme Teorisine olan ilginin üç büyük dalga geçirdi$ini söyleyebiliriz. (lki, Harrod (1948) ve Domar (1947) n çalmalarna dayanan (önemli katky Harrod un yapt$) Büyüme Modelleridir. (kinci dalga, Solow-Swan Modelleriyle balayp Cass-Koopmans ve Ramsey Modelleriyle gelien Neo- Klasik Büyüme Modelleridir. Üçüncü dalga ise, yukarda da belirtti$imiz gibi, 1980 lerin ortalarndan balayp günümüze kadar yo$un bir gelime gösteren; Neo-Klasik Büyüme Modelindeki kusur ve eksikliklere tepki olarak do$up sonra kendi soru ve cevaplarn yaratan yeni (Endojen) Büyüme Modelleridir (Solow, 1994:45). Endojen Büyüme Modellerini, Neo-Klasik Modelden ayran en temel farkll$, ekonomik büyümenin sisteme dardan empoze edilen güçlerin sonucunda de$il, sistemin içsel de$ikenlerinin sonucunda ortaya çkt$nn vurgulanmasdr. Bu ortak çk noktas etrafnda, birbirinden ba$msz ama birbirini tamamlayan çok sayda farkl model, endojenli$in farkl boyutlarn gelitirmitir (Romer 1986; Grossman-Helpman (1991); Aghion-Howitt, 1992) Endojen Büyüme Modellerinde iki genel konuda yo$unlama oldu$u görülmektedir. (lki, Neo-Klasik Büyüme Teorisindeki Yaknsama veya Yaknlama (Convergence veya Catch up) konusunun yeniden de$iik biçimde de$erlendirilmesidir. (kincisi ise, büyümenin çok saydaki içsel determinantlarnn belirlenmesine dönük yaplan çalmalardr. Her iki çalma alan da, teorik temeli çok yo$un olmamakla beraber, çok geni bir ampirik çalma olana$ yaratmtr. Ampirik çalmalar, pek çok metod sorunlar yaratsa da, sonuçlar istendi$i kadar sa$lam olmasa da, iktisatta verimli bir çalma alan sa$lamtr (Bkz. Islam, 1995; Lee- Peseran- Smith 1998). Ampirik çalmalarn iki temel aratrma gelene$ini sürdürdü$ünü görüyoruz: (lki, iktisat tarihçilerinin/sosyologlarn mukayeseli tarih çalmalaryla tek tek ülke örneklerindeki içsel detaylar inceleyerek içsel büyüme determinantlarn ortaya koyma çalmalardr (Bkz. Rueschemeyer vd., 1992; Bagchi, 1995). (kincisi ise, nicel kesit-ülke (Cross-Country) çalmalardr. Bu yöntemlerin her biri konunun farkl noktalarn vurgulamakla birlikte, birbirlerini tamamlayc niteliktedirler(temple, 1999: 119). Biz çalmamzn birinci bölümünde Endojen Büyüme Modellerinin büyümenin temel determinantlar olarak sunduklar de$ikenleri belirleyip, bunlar içinde en önemli gördü$ümüz baz de$ikenleri (politik özgürlükler/demokrasi, ekonomik özgürlükler ve gelir da$lm) daha derinli$ine incelemeyi amaçlyoruz. Ekonomik büyüme ve politik iktisat, 3

4 iktisat biliminin son yllardaki en aktif alanlarndan ikisini oluturmaktadr. Her iki alann kesim noktas diyebilece$imiz Büyüme-Demokrasi ilikisi de o ölçüde ilginç sonuçlar üreten bir alan oluturmaktadr. Bu ba$lamda, hem ekonomik gelimenin demokrasi yaratp yaratmad$ aratrlrken hem de demokrasilerin ekonomik kalknma/büyümeyi gelitirip gelitirmedi$i sorgulanmaktadr. Ayrca bu bölümde anahtar kavram oldu$unu gördü$ümüz gelir da$lmnn büyüme ve demokrasi ile ilikisi ksaca de$erlendirilmektedir. (kinci bölümde, önce çalmamzda inceledi$imiz gelimekte olan ülkelere ait veriler ve veri kaynaklar belirtilmekte, iki grup model tanmlanmakta ve modellere ilikin tehis(diagnostik) testleri ile çözüm sonuçlar yer almaktadr. (lk grup modellerde iktisadi geli;me-demokrasi ili;kisi, ikinci grup modellerde ise, iktisadi büyüme demokrasi ve gelir da>"l"m" ili;kisi En Küçük Kareler (OLS) yöntemi ile çözülmektedir. I. BÜYÜMENN DETERMNANTLARI Yeni Endojen Büyüme Modellerinin en temel aratrma alannn, büyümenin uzun dönemli belirleyicilerini aratrmak oldu$unu belirtmitik. Büyümenin uzun dönemli sürdürülebilir oldu$u ve büyüme hznn sistemin içindeki güçler tarafndan belirlendi$i dinamik makro modeller çerçevesinde gösterilmi; çok sayda ampirik çalma da bu modelleri do$rular nitelikte sonuçlar vermitir lardan beri geçen süre zarfnda ülke ekonomilerindeki gelimelerin (büyüme hzlarnn) incelenebilmesini sa$layan yeterli bir zaman boyutunun geçmi olmas ve ülke ekonomilerine ait verilere ilikin son yllarda yaplan çalmalarn yo$unlamas, büyüme modellerinin çok sayda ampirik çalmaya uygulanmasn kolaylatrmtr. Bu analizlerde büyümeyi etkiledi$i varsaylan çok sayda etken ba$msz de$ikenler olarak regresyona tabi tutulmutur. Verilerin çoklu$unun ve onlara kolayca internetle ulalmasnn yan sra, ekonometri tekniklerindeki gelimeler de bu çalma alannn verimlili$inde önemli bir rol oynamtr. Endojen büyüme modellerinin uzun-dönemli büyümenin temel determinantlar olarak seçti$i çok sayda de$ikeni belli balklar altnda snflandrmann zorlu$unu bilmemize ra$men, bunlar kurumlarn yaps, kamu politikalar, beeri sermayeye ilikin de$ikenler ve toplumun sosyal ve kültürel geçmii ve co$rafi yaps gibi balklar altnda snflandrabiliriz. Kurumsal çat ve kamu politikalar (Kurumsal Altyap) toplumdaki ekonomik ve politik kurumlarn yapsn içermektedir. Bunlar özel mülkiyet haklarnn korunmas, ekonominin da açkl$, fiyatlarn güdümlü olup olmamas, piyasa kurallarnn ilerli$i, finansal kurumlarn gelimili$i, karaborsann varl$ gibi ekonomik kurumlar içerdi$i gibi, vergileme, yasa ve kanunlarn denetim gücü, ba$msz Merkez Bankasnn varl$, kamunun tüketim ve yatrm harcamalarnn hacmi ve gelir eitsizli$i gibi hem ekonomik hem politik hususlar; bürokrasinin kötü ilemesi, yolsuzluk (corruption) ve rüvetin varl$, rant kollama, politik istikrarszlk, politik özgürlüklerin varl$ ve demokrasinin ilerlik derecesi gibi politik (siyasal) hususlar kapsamaktadr. Beeri sermayeyi ilgilendiren de$ikenler toplumun okullama derecesi, kadn/erkek okuryazarl$, yaam beklentisi, nüfus art oran gibi de$ikenlerdir. Toplumlarn sosyal ve kültürel geçmileri de yine büyümeyi etkileyen de$ikenler olarak kabul edilmekte; ülkelerin koloni olup olmad$ ((ngiliz veya (spanyol kolonisi olmann farkll$); dinsel kökenlerin etkileri (Hristiyanlk, Müslümanlk ve Budizmin etkileri); dikkate alnmaktadr. Son olarak da co$rafi olarak ülkelerin ekvatora yaknlk ve uzakl$, kuzey/güney ülkeleri olmalar gibi de$ikenlerle büyüme oranlar (gelimilik dereceleri) ilikilendirilmektedir. 4

5 Bu bölümde, esas itibariyle kurumsal (ekonomik ve politik) yapnn, ekonomik büyüme/gelime seviyelerini (veya büyüme oranlarn) nasl etkiledi$i hususu üzerinde durmak istiyoruz. Son yllarda kurumlarn ilerli$inde ekonomik ve politik özgürlüklerin çok önemli rolü oldu$u konusunda bir fikir birli$i olumutur. Yukarda ayrntyla sralad$mz gibi ekonomik özgürlükleri içeren kurumsal gelimelerin büyüme oranlar/ seviyeleri üzerinde pozitif etkileri oldu$u konusunda çok az tartma varken; politik özgürlükler (demokrasi) konusunda tartmalar oldukça yo$undur. Bu bölümde öncelikle Ekonomik Gelime Seviyesi (economic well-being) ve Demokrasi ilikisi konusundaki argümanlar üzerinde durup; ikinci olarak da demokrasinin büyümeyi nasl etkiledi$i üzerinde durulacaktr. Bu ilikide nedenselli$in yönü, yaplan pek çok ampirik çalmaya ra$men belirsiz kalmakla birlikte, biz nedenselli$in yönünü aa$daki KEMA 1 den hareketle açklamay uygun görmekteyiz. KEMA 1 I.1- Ekonomik Geli;me ve Demokrasi li;kisi Ekonomik Gelime ve Demokrasi gibi iki zorlu konu ve kavramn birlikte ele alnmas çok tartmal bir analiz ortam yaratmaktadr. Dünya ülkelerine öyle bir bakld$nda, iktisadi gelime ve demokrasi arasnda pozitif bir ilikinin varl$ göze çarpmaktadr; ancak bu ilikinin ilk bakta göründü$ünden çok daha karmak oldu$u ve imdiye kadar öne sürülen teorilerin hiçbiri tarafndan da yeterince açklanamad$ bir gerçektir. Bu karkl$ yaratan nedenlerin banda dünya düzeyindeki ülkelerin politik ve ekonomik görünümlerinin çeitlili$i yatar: Oldukça az sayda hem ekonomik gelimili$i hem demokrasiyi yaayan ülke vardr (piyasa demokrasileri). Öte taraftan ekonomik olarak gelimi olmakla beraber politik özgürlüklerin zayf oldu$u ülkeler vardr (Otoriter yönetimli piyasa ekonomileri). Ekonomik gelimenin orta düzeyde, demokrasinin oturmad$ (eski otoriter yönetimli merkezi planl ülkeler/geçi ekonomileri) ile yine hem piyasasnn ve ekonomik gelimenin hem de demokrasilerin eksik oldu$u çok sayda azgelimi ülke vardr. Bunlarn dnda (Hindistan, Sri Lanka, Costa Rica gibi) çok nadir örnek oluturan demokrasinin iledi$i ama ekonomik gelimilik düzeyinin çok düük oldu$u ülkeler vardr (Bhagwati, 1995:61-62 ve Bagchi, 1995:1-2). Bu snflamadan baz sonuçlar çkartlabilir: Bir piyasa ekonomisine sahip olmayan hiç bir demokrasi örne$i yoktur. Piyasalar, demokrasi olsun veya olmasn, ekonomik büyüme sa$layabilir. Piyasa olmadan demokrasilerin kendi bana önemli bir ekonomik gelime sa$lamas mümkün görünmemektedir (Berger, 1993:3-8). Bütün bu çkarsamalar, Piyasa Ekonomisi (Kapitalizm) ile demokrasi arasnda zorunlu bir ilikinin varl$n m ima etmektedir? Baz Anglo-Sakson yazarlar, demokrasi ile Kapitalizmin özde oldu$unu ifade ederken, benzer öneri Lenin in görülerinde de öne sürülmekte ve Burjuva Demokrasi sinin tamamiyle kapitalist ekonomik düzene uygun bir kurumsal biçim oldu$u belirtilmektedir (Rueschmeyer vd., 1992:2). Ancak piyasa ekonomisi ile demokrasi arasndaki ilikiyi tanmlarken, öncelikle, piyasann demokrasi için gerekli fakat yeterli koul olmad$; buna karlk demokrasinin de piyasa ekonomisi için bir önkoul olmad$ belirtilmelidir. (kinci olarak, sanld$ gibi burjuva snfnn demokrasinin olumasnda öncü rol oynamad$ ((ngiltere, (sviçre ve Fransa hariç), aksine burjuva snfnn demokrasiyi kendi çkarlarna aykr ve özel mülkiyet haklarn 5

6 snrlayc olarak gördü$ü, ancak çkarlar sistem içinde korunabildi$i sürece demokrasiyi destekledi$i belirtilmelidir (Huber, Rueschmeyer ve Stephens, 1993:75). Kalknma/demokrasi konusundaki di$er bir güçlük, kavramlarn tanmlamasndaki zorluktan kaynaklanmaktadr. Özellikle Demokrasi kavram, çok çeitli ekillerde tanmlanabilmektedir (Bkz. Vanhanen, 1997). Günümüzde demokrasi denildi$inde artk bir liberal demokrasi/burjuva demokrasisi ayrmndan çok, genel kabul görmü bir demokrasi tanmndan söz etmek yerinde görülmekte ve literatürde de bu yönde bir e$ilim belirmektedir (Karatnycky, 1999: ). Genel kabul görebilecek olan bir demokrasi tanmnn üç özelli$i vardr: Herkese eit bir oy hakk temelinde düzenli, serbest ve adil olarak yaplan seçimler; devlet aygtnn seçilmi temsilcilerden oluan parlamentoya sorumlulu$u; ifade ve örgütlenme özgürlü$ünü garanti eden sivil haklar. Bu çerçevede, ekonomik kalknmann demokratiklemeyi gelitirece$ini iddia eden tezler üzerinde durabiliriz. Konuya ilikin ilk ve en önemli çalma, S.M.Lipset in 1959 da yazd$ ünlü makaledir: Some Social Requisities of Democracy: Economic Development and Political Legitimacy. Lipset bu çalmada, ekonomik kalknmann demokrasi için bir önkoul oldu$unu öne sürmektedir: Bir ülkenin ekonomik durumu ne kadar iyiyse, demokrasiyi sürdürme ans o kadar yüksek olacaktr (Lipset, 1959:31). Yine ekonomik yap ve politik kültürün demokrasileri kurmakta ve onu muhafaza etmekte en temel de$ikenler oldu$unu vurgulayan Lipset, modernizasyon ve tolerans üzerinde odaklanmaktadr: Ekonomik ve sosyal kalknma, okur-yazarlk orann ve e$itim seviyesini yükseltirken; e$itim sayesinde insanlarn bak açlar genileyip toleransl olmak özellikleri artmakta ve radikal (extremist) doktrinleri benimsemekten uzaklamaktadrlar. Servet ve e$itim düzeyinin artmas düük gelirli/ayrcalksz gruplar lmllatrp orta snf geniletirken, ayn zamanda bu gruplarn kendi geleceklerine ilikin seçme/karar verme e$ilimlerini ve politik güç olma konusundaki rekabetçiliklerini de arttrmaktadr. Özetle, endüstrileme (ekonomik kalknma), serveti/geliri, e$itimi, iletiimi ve eitli$i arttrrken, düük ve yüksek gelirli gruplar arasndaki farklar lmllamakta, her zaman daha toleransl olan orta snf geniletmekte (piramit biçimindeki snf yaps baklava (diamond) eklini almakta) bu da istikrarl bir demokratik yönetim olasl$n arttrmaktadr daki bu eski makale, 1980 lerin ortalarndan itibaren çok geni bir ilgiye odak olmu, pek çok ampirik ve tarihi çalma Lipset in hipotezini destekler sonuçlar bulmutur. Özellikle II. Dünya Sava nn ardndan ba$mszl$n kazanan azgelimi ülkeler açsndan, 1950 lerden bu yana yaanan iktisadi ve siyasi tecrübeler dikkate alnd$nda 1990 larda gelime-demokrasi ilikisinin snanmasnn çok daha verimli ve anlaml sonuçlar yarataca$ öne sürülmektedir (Vanhanen, 1997:12). Lipset i destekleyen ve bu görülere katk yapan dikkate de$er çalmalardan bazlar Bollen(1979,1983) ve Rueschmeyer vd. (1992, 1993) dir. Bollen, özellikle 1970 lerde azgelimi ülkelerde moda olan Ba$mllk Okulu nun tezlerine kar çkmakta; çekirdek (core) ülkeler dndakilerin hiç bir zaman demokratikleemeyece$i savn eletirerek; çok uluslu irketlerin, uluslararas ticaretin ve d yardmlarn oldu$u bir dünyada pekala çevre (periferi) ülkelerin de demokratikleebilece$ini savunmaktadr. Rueschmeyer ve arkadalarnn mukayeseli tarih çalmalar (1992, 1993) ise, endüstrilemenin (kalknmann), toplumdaki mevcut güç yapsn etkileyerek, toplumun snflar aras güç dengesini de$itirdi$ini, demokratiklemeden çkar sa$layacak olan ehirli çalan nüfusun genellikle tutucu olan toprak sahipleri snf aleyhine geliti$ini; ayn 6

7 zamanda devletle sivil toplum örgütlerinin dengesinin de gelime sürecinde de$iime u$rayarak sivil toplum örgütlerinin yaygnlat$n; bu etkenlerin bir arada toplumun demokratiklemesinde önemli rol oynad$n vurgulamaktadr (Rueschmeyer vd. 1992; Huber, Rueschmeyer ve Stephens, 1993). Lipset in katksyla balayan ve devam eden bu grup görülerin, açklama gücü tartmaldr. E$itimin demokrasinin bir önkoulu olmasa da, oldukça önemli bir etken oldu$u herkesce kabul görmektedir. Ancak e$itimin insanlar kaçnlmaz olarak demokratlatraca$n öne sürmek de her zaman do$ru olmayabilir. Yine ekonomik gelimenin, demokratikleme için zorunlu ve yeterli koul olmamakla beraber çok önemli ve pozitif etkili oldu$u söylenebilirse de bu ilikinin her zaman do$rusal ve tek yönlü (monotonik) oldu$u iddia edilemez. Demokrasiye geçiin zamanlamas da çok önemlidir. Endüstriyellemenin (iktisadi gelimenin) erken aamalarnda, demokrasiye geçi olgusu yaanrsa, gelir düzeyi (ve büyüme oranlar) yüksek de olsa, gelir da$lmnn eitsizli$i yüksek seviyelerde oldu$u için, demokrasi istikrarsz bir hal alp, sk sk kesintiye u$rayabilmektedir. Tersine, gelir eitsizliklerinin azalmaya balad$ endüstrilemenin ileri aamalarnda ise demokratikleme olgusu daha istikrarl bir yap arzedecektir. Bunun temel nedeni, gelimi bir orta snf veya ehirli çalan snfn demokrasiyi desteklemesine karn, demokrasiye kar çkan güçlerin tepkisinin nispeten zayf kalaca$dr. Buna göre, iktisadi gelime ve demokrasi arasnda KEMA 2 de görüldü$ü gibi ikili bir etkileim vardr. (Muller, 1997 : 137) KEMA 2 Ekonomik gelimenin, demokrasiye yol açaca$na ilikin ikinci bir iddia da, Talcott- Parsons tarafndan savunulmutur. Bu görü fonksiyonalisttir ve modern bir ekonomide karmak bir a$ oluturan kart çkarlar arasnda ancak demokrasinin araclk yapabilece$ini savunmaktadr. Buna göre, ekonomik gelimeyle birlikte ortaya çkan yeni sosyal gruplar arasndaki saysz ihtilafn ço$u hukuk sistemi çerçevesinde ya da politik sistem aracl$yla çözülmek zorunda oldu$u için, demokrasiler diktatörlüklerden daha ilevsel kabul edilmektedir. Ekonomik gelimenin niçin demokrasiye yol açt$na ilikin son bir açklama ise diktatörlüklerin ve/veya tek parti yönetimlerinin zaman içinde yozlat$ ve ileri teknolojili bir toplumu yönetmek zorunda kaldklarnda yozlama/ypranma sürecinin daha da hzland$ görüüne dayanmaktadr (Fukuyama, tarihsiz: ). Bütün bu görülerin her birinin açklama gücü snrldr ve ekonomik gelimenin mutlaka demokrasiyle sonlanaca$ konusunda kesinlik tamamaktadr. Ekonomik gelimilik düzeyi yüksek, ekonomik özgürlükleri geni pek çok ülke, bürokratik ve otoriter devletler tarafndan baaryla yönetilmektedir. Ancak bu açklamalar, ekonomik ve sosyal açdan yüksek gelimilik düzeyine ulam ülkelerin, eninde sonunda demokrasiye yönelece$i yolunda güçlü bir olaslktan söz etmektedir. Sonuç olarak, Huntington un öne sürdü$ü politik demokrasinin gerektirdi$i önkoullar sralarsak: (1) Daha piyasa yönelimli bir ekonomi, (2) 7

8 Daha yüksek bir ekonomik performans düzeyi, (3) Daha yüksek bir e$itim düzeyi, (4) Daha geni bir sosyal ço$ulculuk, (5) Farkllklara ve uzlamalara daha açk ve daha toleransl bir toplum, (6) Daha çoksesli bir kültür. Demokratikleme olasl$ büyük ölçüde bu önkoullarn birleimlerine ve varl$na ba$l olmaktadr (Pourgerami, 1988:125). I.2 Demokrasi ve ktisadi Büyüme/Geli;me li;kisi Konunun ikinci boyutu ise, demokrasilerin ekonomik büyümeyi ne yönde etkiledi$idir. Demokrasi, ekonomik büyümeyi hzlandrr m, engeller mi sorusunun çok farkl yantlar vardr. Demokrasilerin di$er politik rejimlere göre büyümeyi daha olumsuz etkiledi$ini, demokrasiyle büyüme arasnda ters-yönlü bir iliki (trade-off) oldu$u tezi çeitli iddialara dayanmaktadr: (lki, demokrasilerin kalknma için zorunlu olan büyük yatrmlar baltalayaca$ hususudur. Buna göre, demokrasilerde oy hakknn elde edilmesiyle, uzun vadeli ekonomik kararlardan çok günlük/acil tüketimlerini dikkate alan ortalama insan ön plana çkmakta ve tüketim talebi patlamakta; bu durumda da uzun vadeli, riskli ve maliyetli yatrmlar sekteye u$ramaktadr. Ortalama seçmen günlük ihtiyaç ve tüketimini (yani ksa vadeli tatminini) düünürken, rekabet eden partiler arasnda kendilerine en yüksek geliri, gelir yardmn ve sosyal hizmetleri vaad eden partileri seçme e$ilimi göstermektedir. Ayn ekilde, örgütlenme hakkn elde eden içiler de yüksek ücret talepleri ve grev/i durdurma gibi üretimi düürücü yollara bavurarak, karlarn dümesine ve özel yatrmlarn azalmasna katkda bulunmaktadrlar. Bu durumda hükümetler de kamu gelirlerini yatrmlardan çok transfer harcamalarna yönlendirmekte; yeniden seçilme çabasnda optimalden ve rasyonaliteden çok uzak ksa vadeli/dar görülü politikalara angaje olabilmektedirler(alesina- Perotti, 1994:353). Yatrmlar büyümenin motoru olarak kabul eden bu görü açsndan, demokratiklemeyle beraber, kamu ve özel kesim yatrmlar hem yanl yönlenip hem de yetersiz kalaca$ndan, büyüme oranlar düerek gelime gecikecek ve ekonomi durgunlaacaktr (Prezeworski ve Limongi, 1993:54-55). Bir di$er iddia ise demokrasilerin (özellikle azgelimi ve gelimekte olan ülkelerde) bürokratlar ve politikaclar arasnda yolsuzluk ve rüveti yaygnlatraca$dr. Toplumda verimli olabilecek müteebbisler de kaynaklarn ve emeklerini verimli yatrmlardan çok rüvet/lobicilik ve rant kollama faaliyetlerine ayrmak zorunda kalacaklardr (Hall ve Jones, 1997:175; Mauro, 1995:682).Ayrca demokratik kurumlar, karar alma süreçlerinin uzunlu$u nedeniyle dsal oklara tepki vermede zayf ve etkisiz kalabilmektedir. Demokrasilerin büyümeyi olumsuz etkiledi$ini öne süren tezin yeni bir versiyonu da, diktatörlüklerin seçmen basklarndan ve kaynaklarn verimsiz kullanmndan kendilerine yaltabileceklerini iddia etmektedir. Otoriter yönetimler, büyümeyi frenleyebilecek yeniden da$lm çabalarndan etkilenmeden (verimsiz sektörleri sübvansiyone etmek gibi, iten çkarmalardan etkilenmek gibi zaaflara dümeden) ekonomik olarak daha rasyonel olan yapabilirler ve büyümeyi gerçekletirebilirler. Sonuç olarak, demokrasilerde skça ortaya çkan, özellikle eksik piyasalar ve eksik bilginin varl$ halinde kaçnlmaz olan rant kollama olgusunun yaratt$ verimsizlikler ve ekonomik kayplar (deadweight loss), otoriter rejimler için geçerli olmayabilir. Yukarda özetledi$imiz, demokrasilerin otoriter yönetimlere göre ekonomik gelimeyi olumsuz etkiledi$ine ilikin görüler, önemli baz konular açkta brakmaktadr. Niçin diktatörlükler, ellerindeki kaynaklar kendi çkarlar için kullanmak veya boa harcamak 8

9 yerine yatrm yapsnlar? Güney Kore örne$indeki baar tüm diktatörlükler için geçerli olmamtr. E$er diktatörlükler ekonomik performansta baarl olsalard, Afrika nn bütün diktatörlüklerinin bugün refah içinde olmalar gerekirdi (Nelson ve Singh, 1998:680). Diktatörlüklerin homojen olmad$; kendilerinin ve çevrelerinin refah ve servetlerini maksimize etme amacnda olan kleptokratik diktatörlüklerin varl$na karn, ülkelerin sosyoekonomik geliimini sa$layc politikalar güden diktatörlüklerin oldu$u da bir gerçektir. Otoriter rejimler arasndaki fark vurgularken yaplan bir ayrm bürokrasi ve otokrasi ayrmdr. Bürokrasiler (bürokratik otoriter rejimler) devletin hacminin ar geni oldu$u ve yöneticilerin kamu hizmetlerini sa$lamaktan çkar sa$lad$, ancak kamunun tüm gelirinin (fiscal residuum) yöneticilerin özel mülkiyetinde olmad$ rejimlerdir. (Eski sosyalist ülkeler ve Latin Amerika bürokrasiye örnektir.) Buna karlk otokrasi lerde, devletin hacmi küçük olmakla beraber yöneticiler kamu gelirlerinin tümünün veya önemli bir ksmnn mülkiyetine sahiptirler. Bu ayrmlamadan iki sonuç çkarlmaktadr. (lki, diktatörlüklerin her iki biçiminde de devlet tarafndan sunulan hizmetlerin ya ar ya da eksik olmasndan dolay ekonomik etkinsizlik ve düük büyüme sözkonusu olmaktadr. (kincisi ise, hükümetlerin hesap vermesini sa$layc etkin bir mekanizma olmadkça, yöneticilerin kaynaklarn büyük ksmn ya kendileri adna kullanacaklar ya da halk adna israf edecekleridir (Przeworski ve Limongi, 1993:58-59). Görüldü$ü gibi otoriter yönetimlerde yaratlan kaynaklarn da$tmnda ciddi sorunlar ortaya çkabilmektedir. Demokrasilerin etkinli$ini savunanlar açsndan, demokrasilerin erdemi bu noktada ortaya çkmaktadr. Demokrasiler, yöneticiler kaynaklar etkinsiz ve kötü da$ttklarnda onlar iktidarlarn kaybetme durumunda brakabildikleri için bir hesap verme (accountability) mekanizmas sa$lamaktadrlar. Demokrasilerin lehinde öne sürülen bir di$er sav da, demokrasilerin ekonomik ortama ilikin belirsizlikleri azaltarak yatrmlar cesaretlendirme yoluyla mülkiyet haklarn korudu$udur. Yine demokrasilerde, yöneticiler yapacaklar icraatlar önceden açklayarak (taahhüt ederek) güven ortam yaratmakta ve kaynaklarn daha verimli kullanmn tevik etmektedirler (Przeworski ve Limongi,1997:165). Ancak Kydland- Prescott (1977) in öne sürdü$ü gibi, açklanan politikalarn zaman-tutarszl$ (timeinconsistency) nedeniyle taahhütlere ba$l kalnaca$nn garantisi yoktur. Demokrasi lehine ileri sürülen son tezleri de öyle sralayabiliriz: Demokrasiler daha özgür bir basn, seçim rekabeti ve örgütlenme özgürlü$ü yaratarak, kaynaklarn daha etkin kullanmn sa$lamaktadrlar. Ayrca demokrasilerin, ekonomik performansta bir bozulma durumunda, istikrarllk sa$lamada avantajlar vardr; Herhangi bir ekonomik krizde, demokrasiler rejimi de$itirmeden hükümetleri de$itirme ansna sahiptir. Dahas demokrasiler sadece ekonomik performansa de$il, yasal meruiyete dayanmaktadrlar (Przeworski ve Limongi, 1993:62). Bu görülerin $nda, iyi çalan diktatörlüklerin kaynaklar daha fazla harekete geçirdi$ini, demokrasilerin de daha iyi kaynak da$lm yapt$n; sonuç olarak büyüme üzerine net etkinin ayn olaca$n söylemek mümkündür. Nitekim yaplan pek çok ampirik çalma de$erlendirildi$inde, demokrasilerin mi yoksa diktatörlüklerin mi daha hzl büyüdü$ü konusunda her ikisini de destekleyen sonuçlar çkt$ için, kesin genel sonuçlara varmak mümkün görünmemektedir. Demokratiklemeyle ekonomik büyüme arasnda lineer olmayan (Grafik 1 de görüldü$ü gibi ters U eklinde) bir iliki oldu$u öne sürülmektedir. 9

10 GRAF(K 1 BÜYÜME ORANI DEMOKRAS( (NDEKS( KAYNAK: BARRO, 1997:59 Bu iliki öyle yorumlanmaktadr: Bir diktatörlük yönetiminden demokrasiye geçi olduysa (demokratik haklarda bir art olduysa) kamu otoritesinin gücünde bir snrlama ortaya çkaca$ için büyüme oranlar artacaktr. Ancak zaten önemli politik haklara sahip olan ülkelerde, daha fazla demokratikleme, yo$un ekilde gelirin yeniden da$lm politikalar ve sosyal yardm programlarn devreye sokaca$ ve bunlarn da ekonomik özgürlükleri snrlayc etkisi olaca$ için yatrmlarda ve büyümede azalma olacaktr. Bu ters U eklindeki non-lineer iliki, daha az veya daha çok demokrasinin ekonomik büyüme için temel eleman olup olmad$ konusunda bir ey söylemenin zor oldu$unu göstermektedir (Barro, l997:58-61 ve Barro,2000:41 ) I.3. Gelir Da>"l"m", Büyüme ve Demokrasi li;kisi Hem ekonomik gelime-demokrasi ilikisi hem de demokrasi-büyüme ilikisi dikkate alnd$nda, gelir da$lm (eitli$i ya da eitsizli$i) anahtar bir kavram olarak karmza çkmaktadr. Öncellikle Kuznetz ve Kaldor un çalmalarnda ele alnan Gelir 10

11 Da$lm/Büyüme ilikisi, Yeni Büyüme Modellerinin de ilgi alan içinde yer almaktadr. Bu alt-bölümde ele alaca$mz Gelir da$lm-büyüme-demokrasi üçlü ilikisi, çok sayda ekonomik ve politik kanallardan ilemektedir. En temel ve basit biçimiyle Kuznetz in ters U eklindeki grafikle açklad$ Gelir Da$lm/Büyüme ilikisi; Gelir arttkça eitsizli$in önce artt$n, belli bir gelimilik düzeyinden sonra ise büyüme hz artarken gelir eitsizli$inin azalmaya balad$n belirtmektedir. Oysa bir önceki bölümde Barro nun demokrasi/büyüme ilikisini kurarken gördük ki, demokratik haklarn yaygnlamas ile birlikte eitsizli$i azaltc politikalar devreye girdi$inde, ekonomik özgürlükler azalmakta ve büyüme oranlar da dümektedir (Bu da Barro nun vurgulad$ bir ters U ilikisidir). Bu durumda gelimi ve gelimekte olan ülkeleri dikkate alarak biraz daha ayrntl açklamalar gerekmektedir. Ekonomilerde endüstrilemenin (iktisadi kalknmann) balangç aamalarnda, eitsizlik artmaktadr (Nielson ve Anderson, 1995:674). Kalk (take-off) aamasndaki orta gelirli ülkelerde gelir eitsizli$i daha da fazladr. Gelimenin yaygnlamasyla birlikte orta snfn (çalan ehirli snfn) artmas demokratiklemeyi zorlayc bir etken olmaya balamaktadr. Orta gelimilik düzeyindeki ülkeler demokratikleme sürecini balattklarnda tek bir parti yönetiminin veya diktatörlü$ün ortadan kalkmas, devletin snrlarn daraltarak büyüme için olumlu bir etki yapmaktadr. Ancak daha sonraki evrelerde, demokratik haklarn yaygnlamas ve oy verme süreciyle birlikte, ortalama seçmenin etkisi artmaktadr. Ortalama seçmenin gelir düzeyi ne kadar düükse (oy veren kitlenin ço$unlu$u fakirse) bu kesim daha çok kamu harcamas ve daha fazla artan oranl vergileme talebinde bulunacaktr. (ktidarlar da bu politikalara (redistribution policy) a$rlk verme durumunda kalacaklardr. Bu durumun gelimekte olan (veya azgelimi ülkeler) için iki sonucu vardr: (lki, Kamunun yüksek vergi/yüksek harcama politikalar, sermayenin vergi sonras verimini azaltt$ için, özel kesimin sermaye birikim orann düürmekte, yatrm oran düüp büyüme oranlar azalmaktadr. (kinci sonuç ise, bu politikalara ra$men gelir eitsizli$inin hala yüksek olmas, toplumsal huzursuzluklara, demokrasilerin kesintiye u$ramasna veya politik istikrarszl$a neden olmaktadr (Alesina ve Perotti, 1994:360). Bu da büyümeyi olumsuz etkileyen bir di$er etkendir. Gelimi ülkeler açsndan bakt$mzda ise yine iki etkiden söz etmek mümkündür: (lki, gelimi ülkelerde eitsizli$i azaltc politikalar yaygn ve yo$un olarak uygulanyorsa, bu politikalarn ekonomik özgürlükleri ksmas ölçüsünde ekonomik büyüme oranlar düecektir (Grubel, 1998:290). (kinci bir etki ise büyüme açsndan olumlu bir sonuç vermektedir: E$er medyan seçmenin büyük ço$unlu$unu sermaye geliri sahipleri oluturuyorsa (yani toplam gelir içinde emek gelirlerine göre sermaye gelirlerinin pay daha yüksekse), medyan seçmenin gelir düzeyi de yüksek olaca$ndan, yüksek oranl vergileme/kamu harcamas talebi azalacak; bu da yatrm tevi$ini arttrp büyüme oranlarn yükseltecektir. Ekonomik özgürlüklerin snrlanmasndan do$an olumsuz etki, bu olumlu etkiyi amad$ sürece veya ekonomik özgürlüklere getirilen snrlamalar kaldrld$ durumda, gelimi ülkelerin büyüme oranlar da dümeyecektir (Hanke ve Walters, 1998: 136). Gelir Da$lm/Büyüme ve Demokrasi ilikisinde teorik açklamalarn, ampirik çalmalarda pek do$rulanmad$ bir gerçektir. Bu da ilikinin oldukça karmak olmasndan ve verilerin yetersizli$inden kaynaklanmaktadr. Biz de ampirik çalmamzda bu ilikiyi de$erlendirmeye çalaca$z. 11

12 I.4. De>erlendirme Azgelimi ve Gelimekte olan ülkeler için demokrasinin lüks oldu$unu öne sürenler, önce büyüme/kalknma sonra demokratikleme politikasnn, toplumlarn yaam standardn arttrp genel ekonomik performans iyiletirece$ini vurgulamaktadr. Bu görü açsndan politik ve sivil haklar olmasa da, ekonomik özgürlüklerin, büyümeyi arttrmada anahtar rolü oldu$u belirtilmektedir. Asya Kaplanlar olarak adlandrlan Uzak Do$u ülkeleri bu konuda iyi bir örnek tekil etmektedir. Di$er bir örnek ise, Rusya ve Çin deki dönüüm (geçi) süreçlerinde, Rusya daki önce politik özgürlüklerin elde edilmesi (Glosnost) politikalarnn baarszl$na kar, Çin in geniletilen ekonomik özgürlüklerle birlikte büyüme ve ekonomik performansta sa$lad$ baardr. Yine eski sosyalist Do$u Avrupa ülkelerinden ekonomik olarak en gelimi ve güçlü olanlarnn (Macaristan, Çekoslavakya, Polonya) demokratiklemesi di$erlerine (Bulgaristan, Arnavutluk, Romanya, Srbistan) göre çok daha kolay ve erken gerçeklemitir. Tarihe bakld$nda da dikkat çeken husus, bugünün ekonomik sosyal ve politik açdan gelimi ülkelerinin ço$unun (çok az istisna vardr) ekonomik gelimeyi antidemokratik yönetimler altnda (Almanya, (spanya, (talya, Yunanistan, Japonya) sa$ladklar ve demokratiklemeyi daha sonra yaadklardr. Orta Do$u nun petrol zengini ülkeleri ise bu yönde bir gelimenin olmad$ en önemli istisnadr. Bütün bu örnekler rastlant olmasa gerekir. Ancak günümüzde gelinen noktada, önce büyüme sonra demokratikleme tezini savunmak artk çok makul görünmemektedir. Gelimeyi ve demokratiklemeyi baaramam çok saydaki gelimekte olan / azgelimi ülke, her iki amac da birlikte gerçekletirmenin yollarn bulmak zorundadrlar. Bunun için yaplmas gereken, piyasa ekonomisi snrlar içinde popülizmden uzak; yapmas gereken eyleri yapabilme gücü olan, yapmamas gereken eyleri de yapmak zorunda kalmayan snrl/ve etkin bir devleti ve bunun için gerekli olan anayasal kurumlar oluturabilmektir. Artk politik özgürlüklerle ekonomik özgürlükler el ele gitmek durumundadr. II. VERLER, MODEL VE ÇÖZÜM SONUÇLARI II.1. Veriler Önceki bölümlerde de sözünü etti$imiz gibi, büyüme teorisinin çeitli boyutlarna ilikin ampirik çalmalarn saysndaki artn önemli bir nedeni de, son yllarda çok sayda ülkeye ilikin, yine çok sayda de$ikene ait veri kümelerinin oluturulmu olmasdr. Büyüme teorisine ilikin ampirik çalmalarda genellikle ayn veri kümeleri kullanlmaktadr. Bizim de çalmamzda kulland$mz bu veri kümelerini u ekilde sralayabiliriz: Ülkelerin gelimilik düzeyini, refah (well being) seviyelerini göstermek üzere; R. Summers ve A. Heston tarafndan çok sayda ülkenin milli muhasebe verilerinden hareketle ve belirli bir para ($) ve belirli bir dönem(1985) fiyatlarna göre hesaplanan ve böylece hem ülkeler hem de dönemler-aras reel karlatrma olana$ sa$layan Penn World Tables (Version 5.6) daki ticaret hadlerindeki dei melere göre ayarlanm" reel ki i ba "na gayri safi yurt içi has"la rakamlarnn logaritmasn aldk. Ayrca bu rakamlardan hareketle büyüme oranlar, tarafmzca hesaplanmtr. Yine bu kaynaktan, çalmamzda kulland$mz, nüfus miktar, toplam yatrm harcamalarnn GSY(H daki pay ve kamu harcamalarnn GSY(H daki payna ilikin verileri aldk (Bkz. Summers and Heston,1991). Çalmamzn temel de$ikenlerinden, demokrasi kavramna karlk gelmek üzere, politik özgürlükler (political freedom) de$ikenine ilikin veriler, Freedom House (ABD) 12

13 tarafndan her yl yaymlanan Freedom in the World adl raporlardan alnmtr Yllk Raporu nda 200 ülkeyi kapsayan ve 1972 den beri yaymlanan bu veri seti 2 tür zaman serisinden olumaktadr: Politik haklar ve sivil özgürlükler (civil liberties). Her ülke bu iki açdan, (1 en yüksek özgürlü$ü, 7 en düük özgürlü$ü göstermek üzere) 1 den 7ye kadar rakamlarla derecelendirilmektedir. Bu iki de$ikenin yllk ortalamas arasnda olan ülkeler, politik özgürlükler (demokrasi) açsndan gelimi, arasnda olanlar ksmengelimi ve nihayet arasnda olanlar ise gelimemi olarak snflandrlmaktadr. Bu anlamda en yüksek derece 7, demokrasinin en az geliti$i, politik özgürlüklerin olmad$ ya da en kstl oldu$u ülkeleri gösterece$inden, istatistiksel olarak daha uygun oldu$u gerekçesiyle derecelendirme (1 ölçe$i en düük, 7 ölçe$i en yüksek politik özgürlükleri göstermek üzere) ters çevrilmitir. Çalmamzn bir di$er önemli de$ikeni ekonomik özgürlük verileri, J. Gwartney, R. Lawson ve W. Block tarafndan hazrlanan Economic Freedom of the World adl çalmadan alnmtr. Bu çalmadaki ekonomik özgürlük indeksi; dört alana ait 17 göstergenin bir bileimidir. (ndeksin bu dört alt-bölümü srasyla, para ve enflasyon, hükümet faaliyetleri ve iktisadi yap, devlet gelirleri(vergilendirme) ve uluslararas ticaretten oluur. Ülkeler bu dört açdan 0 ile 10 puan arasnda puanlamaya tabi tutulmakta, en üst ekonomik özgürlük 10 puan ile derecelendirilmektedir. Ekonomik özgürlük indeksi, 115 ülkeye ait, srasyla , , , ve dönemlerinin ortalamalarn ifade eden 5 veriden olumaktadr. Gelir da$lmnn göstergesi olarak ald$mz ortalama Gini katsay"s" serisi Deininger ve Squire(1996) dan alnrken, e$itime ilikin veriler (ilkokulu bitirenlerin toplam nüfusa oran" ve orta dereceli okullar" bitirenlerin toplam nüfusa oran") Barro ve Lee (1996) verileridir. Çalmamzda iki ayr model kümesinde, iki farkl veri seti kullandk: Bunlardan iktisadi gelime-demokrasi ilikisinin sorguland$ model kümesinde, sözkonusu yaznda da sk sk yapld$ gibi, kesit-ülke verileri ile az gözlem ihtiva eden zaman serilerini bir arada ele alma tekni$ini kullandk (pooling time series and cross country series). Bu modelin kapsam, petrol ihraç eden ülkeler hariç olmak üzere, verilerin elde edilebilirli$i kstasndan hareketle azgelimi ve gelimekte olan toplam 75 ülkeden olumaktadr: Arjantin, Bahama Adalar(*), Barbados(*), Belize, Bolivya(*), Brezilya(*), Kili(*), Kolombia(*), Kosta Rika(*), Dominik Cumhuriyeti(*), El Salvador(*), Guatemala(*), Haiti, Honduras(*), Jamaika(*), Meksika(*), Nikaragua(*), Panama(*), Paraguay, Peru(*), Trinidat-Tobaggo(*), Uruguay, Benglade(*), Fiji(*), Hindistan(*), Malezya(*), Nepal(*), Pakistan(*), Filipinler(*), Singapur(*), Güney Kore(*), Sri Lanka(*), Tayvan(*), Tayland(*), Benin, Botswana(*), Burundi, Kameroon(*), Merkezi Afrika Cumhuriyeti(*), Chad, Kongo, Ivory Coast(*), Kenya(*), Ghana(*), Madagaskar(*), Malawi, Mali, Mauritius(*), Morocco(*), Nijer(*), Rwanda(*), Senegal(*), Sierra Leone(*), Somali, Güney Afrika(*), Tanzanya(*), Togo, Tunus(*), Uganda(*), Zaire, Zambiya(*), Zimbabwe(*), Kbrs, Msr(*), Yunanistan(*), Macaristan(*), (srail, Ürdün(*), Malta, Portekiz(*), Romanya(*), Suriye, Türkiye(*), Umman. (ktisadi Gelime-Demokrasi modelimizin veri kümesi, bu ülkelerin her birine ait, her de$iken için, srasyla, , , ve yllarnn ortalamalarn ihtiva etmek üzere dört gözlem/ölçüm den olumaktadr. Çalmamzn temel veri serileri [kesit-zaman-serileri (cross country time series)]; baz de$ikenlerin bir önceki 13

14 dönem de$erlerinin cari dönem üzerindeki etkisini de dikkate almak amacyla, her ülkenin sondan üç gözlemini/verisini içeren (t) dönemine ait (3 75=) 225 gözlem ile yine her ülkenin ilk üç gözlemini/verisini içeren (t 1) dönemine ait 225 gözlem/veriden olumaktadr(bu arada baz ülkelerin iki veriye sahip oldu$unu belirtelim). Çalmamzn gelir da$lm-iktisadi büyüme ilikisinin sorguland$ ikinci grup modellerde ise, elimizde yalnzca 55 ülkeye ait( yukardaki ülke kümesi içinde yer alan ve yanlarnda (*) iareti bulunan ülkeler) tek bir Gini katsays serisi olmas nedeniyle, kesit-ülke (cross country) analizine bavurduk ve bu model kümesinde kulland$mz di$er de$ikenlerin verilerini döneminin ortalamas olarak dikkate aldk. II. 2. Model ve Çözüm Sonuçlar" II Demokrasinin Belirleyicileri Modeli Demokrasinin belirleyicilerinin saptamak ve Lipset Hipotezini snamak amacyla iki birbirine benzer tek denklemli model kullandk. Denklem (1A), Barro(1997) nin yaklamn (gecikmeli modeli) ifade ederken, denklem (1B) de de$ikenlerin eanl ilikisi snanmaktadr. PF i,t = PF i, t Z i, t-1 + u i,t (1A) PF i,t = LNY i,t + 2 K i,t + v i,t (1B) Denklem (1A) da, (i) ülke, (t) zaman periyodu, (PF i,t ) i ülkesinin t dönemindeki ( ) demokrasi indeksi, (Z i,t ) ise (kii bana GSYIH, e$itim, ekonomik özgürlükler, nüfus, yatrmlar ve kamu harcamalarn içeren) bir de$ikenler vektörü ve (u i,t ) hata terimidir. Eitlik, e$er 0< a 2 < 1 ise, bir ülkedeki demokrasinin, Z de$ikenlerince belirlenmi bir hedefe do$ru yavaça ilerleyece$ini ifade etmektedir(barro,1997:62). Denklem (1B) de ise, (Y i,t ) t dönemindeki i ülkesinin kii bana GSYIH n, (K i,t ) yine di$er de$ikenler vektörünü ve (v i,t ) hata terimini göstermektedir. Denklem çözümlerine geçmeden önce modelimizde exogeneity sorunu ve model te hisine (spesification) ait çeitli istatistiksel testlere bavurduk: Öncelikle, modelimizin temel de$ikenlerinden olan ve ülkelerin gelimilik/refah seviyelerinin göstergesi olarak ald$mz LNGDP de$ikenini, G.S.Maddala(1992) de önerilen yöntemle exogeneity testine tabi tuttuk. Bu yönteme göre; (i) LNGDP de$ikenini ba$ml de$iken olarak alp, bata politik-kalitatif de$ikenler olmak üzere bir ülkenin gelimilik seviyesini açklayabilecek politik ve iktisadi de$ikenlerle (ekonomik özgürlük(ef), politik özgürlük(pf), CULTURE, Amerika, Asya, Afrika ve Avrupa-Orta Do$u ülkeleri için bölge kukla de$ikenleri, P(YASA, e$itim de$ikenleri EDUP ve EDUS, INV, kamu harcamalar (G), LNPOP) regresyona tabi tuttuk. (ii) Bu regresyondan hata terimlerini (residual values)bulduk: RSLNGDP (LNGDP-LNGDPHAT) (iii) Modelimizi, LNGDP de$ikeni yerine, hata terimleri de$ikenini (RSLNGDP) koyarak çözdük. Yönteme göre, e$er hata terimleri de$ikeninin katsays istatistiksel olarak anlamsz ise endogeneity hipotezi reddedilir. Bu teste göre 14

15 hata terimleri de$ikeninin katsaysn (0,00053), (t) istatistik de$erini (0,0023) olarak bulduk. Böylece, modelimizde ters-aksi (demokrasiden-politik özgürlükten gelir seviyesine do$ru) bir nedensellikten söz edilemeyece$ini ve demokrasi eitli$inde, LNGDP nin exogen de$iken alnabilece$i sonucuna vardk. Öte yandan kulland$mz veri kümemizdeki heteroscedasticity olasl$n da sorguladk: Genellikle kesit-ülke verileri kullanlarak yaplan ampirik büyüme çalmalarnda heteroscedasticity nin niteli$i konusu pek net de$ildir; genellikle açk ya da gizil olarak homoscedasticity varsaym yaplr. Biz heteroscedasticity nedeniyle buldu$umuz Standart En Küçük Kareler tahmin de$erlerimizin güvenilirli$ini, H. White n heteroscedasticity aç"s"ndan düzeltilmi varyans standart hata deerleri (heteroscedasticity consistent covariance matrix estimators) ile karlatrdk (Gujurati, 1995:382). Vard$mz sonuç; heteroscedasticity-düzeltmesinin sonuçlarmz de$itirmedi$i, bir baka ifade ile veri kümemiz için heteroscedasticity nin önemli bir problem tekil etmedi$i ve Standart EKKY nin modelimizin çözümü için uygun oldu$udur. Yine de ulat$mz sonuçlar, tüm kesit-ülke çalmalarnda oldu$u gibi, gerek veri kümesi, gerek model tanmlamas, gerekse EKKY nin varsaymlar gibi kstlar çerçevesinde de$erlendirilmelidir. Modelin çözümünde potansiyel otokorelasyon problemini ele almamz, her ülke için yalnzca 3-4 zaman serisi gözlemi kulland$mzdan mümkün görünmemektedir. Yine de kulland$mz veriler tek yln de$il be yln ortalamas oldu$undan potansiyel otokorelasyonun minimize edilebilece$i söylenebilir. Ayrca multicoliniearity problemi içinde Klein in yöntemini kullanarak, ba$msz de$ikenlerden birini di$erleri ile regresyona tabi tuttuk ve buldu$umuz R 2 de$eri, asl çözüm sonuçlarmzn R 2 sinden küçük çkt$ndan bu konuda da bir problem olmad$ sonucuna vardk. Standart En Küçük Kareler Yöntemi ile çözülen modelin sonuçlar Tablo 1 ve 2 de görülmektedir; katsaylarn altndaki parentez içindeki de$erler (t) de$erleridir. Tablo 1 den de görüldü$ü gibi, Barro nun gecikmeli modelinin be farkl çözümünde de gecikmeli demokrasi (ya da ayn anlama kulland$mz politik özgürlükler) de$ikeninin (PF t-1 ) tahmin edilen katsays 0.75 in üzerindedir. PF t-1 in demokrasi üzerine etkisi pozitif ve anlamldr. Yaam standartnn en iyi göstergesi olarak kabul edilen gelir seviyesi de$ikeni Tablo1 ve Tablo 2 den görüldü$ü gibi, hem gecikmeli olarak ( LNY t-1 ) hem de eanl olarak (LNY t ) pozitif ve anlamldr. Buldu$umuz bu sonuç, Lipset in gelir seviyesi ile demokrasi arasndaki pozitif iliki hipotezini desteklemektedir. Ancak e$itim de$ikenlerinin (EDUS t ve EDUP t ) tahmin de$erleri, anlaml ve istikrarl görülmemekle beraber ancak EDUS t-1 anlaml çkmaktadr. Bu sonuçlar e$itim seviyesi ile demokrasi arasnda zorunlu bir iliki oldu$unu destekler nitelikte de$ildir. 15

16 Ekonomik özgürlüklerin gecikmeli tahmin de$erleri (EF t-1 ) anlaml olmamakla beraber, eanl tahmin de$eri (EF t ) her model çözümünde (Tablo 2) pozitif ve anlaml etki göstermektedir. Kamu harcamalarnn GSY(H içindeki pay (G t ) nn demokrasi üzerindeki etkisine ilikin tahmin sonuçlar, anlaml de$ildir. Yatrmlarn (INV t ) ve nüfus hacminin (LnPOP) tahmin de$erleri de anlaml bir sonuç vermemektedir. II Gelir Da>"l"m" ktisadi Büyüme li;kisi Bu modelimizde Yeni Endojen Büyüme Teorilerinin odakland$ gibi, gelir da$lmndan büyümeye do$ru olan iliki yine EKK yöntemi ile snanmtr. Gelir da$lmnn (eitsizli$in) ba$ml de$iken oldu$u model de tarafmzdan snanm olmakla birlikte sonuçlar anlaml çkmamtr. Büyüme oranlarnn ba$ml de$iken oldu$u aa$daki modelimizde, bata gelir da$lm eitsizli$i (ortalama Gini katsaylar indeksi) olmak üzere, çok saydaki de$ikenin etkisi aratrlmtr: GRY i = INEQU i + 2 Z i + u i Modelin çözüm sonuçlarna göre (Tablo 3), gelir da$lm eitsizli$ini ifade eden Gini katsay de$ikeninin büyüme üzerindeki etkisi anlaml olmamakla beraber, katsaynn negatif iaretli olmas teoriyle tutarl görülmektedir: Daha fazla gelir da$lm eitsizli$i büyüme orann düürmektedir. Ekonomik özgürlükler (EF) ve yatrmlarn GSY(H içindedeki paynn (INV), büyüme oran (GRY) üzerindeki etkisi, pozitif ve anlamldr. Nüfus art orannn ise, beklendi$i gibi büyüme oran üzerindeki etkisi, anlaml ve negatiftir. Politik özgürlüklerin (demokrasinin) (PF) ve e$itimin (EDUS), büyüme üzerinde anlaml bir etkisi görülmemektedir. Benzer ekilde kamu harcamalarnn büyüme üzerindeki etkisi de anlaml de$ildir. 16

17 TABLO 1: KTSAD GELME DEMOKRAS LKS PF i,t = PF i, t Z i, t-1 + u i,t (1A) BA]IMLI DE](KKEN= POL(T(K ÖZGÜRLÜK- DEMOKRAS( (PF i,t ) MODEL 1 MODEL 2 MODEL 3 MODEL 4 MODEL 5 GÖZLEM SAYISI BA]IMSIZ DE](KKEN C ** (-2.513) ** (-2.996) (-1.619) (1.773) (0.110) PF t * (15.194) 0.775* (17.656) 0.749* (15.353) 0.815* (18.769) 0.810* (18.500) LNY t * (2.960) 0.348* (3.969) (2.632) INV t (0.831) (1.013) EF t (0.062) (0.108) (0.128) EDUP t (0.341) (0.379) EDUS t * (2.211) LNPOP t (1.410) (1.447) G t (-0.783) 0.027*** (1.959) (0.542) R Adj. R DW F Not: (*) %1, (**) %5, (***) %10 anlamllk derecelerini, parantez içindeki de$erler t de$erlerini göstermektedir. 17

18 TABLO 2: KTSAD GELME DEMOKRAS LKS PF i,t = LNY i,t + 2 K i,t + v i,t (1B) BA]IMLI DE](KKEN= POL(T(K ÖZGÜRLÜK- DEMOKRAS( (PF) MODEL 1 MODEL 2 MODEL 3 MODEL 4 GÖZLEM SAYISI BA]IMSIZ DE](KKEN C * (-7.174) * (-7.543) * (-5.984) * (-7.149) LNY t 1.239* (11.574) 1.226* (11.670) 1.133* (8.180) 1.251* (11.118) INV t (0.075) EF t 0.195* (2.646) 0.192* (2.615) 0.181** (2.368) 0.204* (2.751) EDUP t (0.344) * (3.826) LNPOP t (1.061) G t (0.658) (1.025) (1.077) (0.399) R Adj. R DW F Not: (*) %1, (**) %5, anlamllk derecelerini, parantez içindeki de$erler t de$erlerini göstermektedir. 18

19 TABLO 3: KTSAD BÜYÜME GELR DANILIMI LKS GRY i = INEQU i + 2 Z i + u i BA]IMLI DE](KKEN = BÜYÜME ORANI (GRY) MODEL 1 MODEL 2 MODEL 3 MODEL 4 MODEL 5 GÖZLEM SAYISI BA]IMSIZ DE](KKEN C ( ) ( ) ((0.0417) (0.408) (0.335) INEQU ( ) (-1.596) (-1.027) (-0.846) (-0.996) EF * (2.960) ** (2.691) 0.013** (2.319) 0.015* (2.822) PF (1.005) (0.926) INV ** (2.347) G (0.542) EDUS (0.495) GRPOP ** (-2.543) * (-3.554) R Adj. R DW F Not: (*) %1 önemlilik derecesi, (**)%5 önemlilik derecesi, parantez içindeki de$erler t de$erlerini göstermektedir 19

20 KAYNAKÇA AGHION, P. ve HOWITT, P. (1992): A Model of Growth Through Creative Destruction, Econometrica, 60(2), March, ALESINA, A. ve PEROTTI, R. (1994): The Political Economy of Growth: A Critical Survey of the Recent Literature The World Bank Economic Review, 8(3), BAGCHI, A.K.(1995): Democracy and Development, St. Martin s Press, NY. BAGHWATI, J. (1994): Demokrasi ve Gelime, D.L. DIAMOND ve M.F. PLATTNER (1994): Kapitalizm, Sosyalizm ve Demokrasi içinde, BAGHWATI, J. (1995): The New Thinking on Development, Journal of Democracy, 6(4), October,50-64 BARRO, R. J. (1991): Economic Growth in a Cross Section of Countries, The Quarterly Journal of Economics, 106(2), BARRO, R. J. (1997): Determinants of Economic Growth: A Cross-Country Empirical Study, The MIT Press, Cambridge, M. A. BARRO, R. J. (2000): "Rule of Law, Democracy and Economic Performance", G.P. O'DRISCOLL, K.R. HOLMES ve M. KIRKPATRICK(2000): 2000 Index of Economic Freedom, The Heritage Foundation BARRO, R. J. ve LEE, J.W. (1996). International Measures of Schooling Years and Schooling Quality, American Economic Review, 86(2), May, BARRO, R. J. ve X. SALA-I MARTIN (1995): Economic Growth, NY: Mc Graw-Hill BERGER, P.L. (1994): Demokratik Kapitalizmin Küpheli Zaferi, D. L. DIAMOND ve M. F. PLATTNER (1994) içinde 1-15 DIAMOND, L. ve PLATTNER, M.F. (1994): Kapitalizm, Sosyalizm ve Demokrasi, (Çev. E. ÖZBUDUN ve L. KÖKER), Ankara: Türk Demokrasi Vakf Yayn DEININGER, K. ve SQUIRE, L. (1996): A New Set Measuring Income Inequality, The World Bank Economic Review, 10(3), FREEDOM HOUSE (1999): Freedom in the World FUKUYAMA, F. (tarihsiz): Tarihin Sonu ve Son nsan, (stanbul:simavi Yaynlar GROSSMAN, G. M. ve HELPMAN, E. (1994): Endogenous Innovation in the Theory of Growth, Journal of Economic Perspectives, 8(1), Winter,

YOLSUZLUKLARIN ÖLÇÜLMESİ

YOLSUZLUKLARIN ÖLÇÜLMESİ Coşkun Can Aktan (Ed.) Yolsuzlukla Mücadele Stratejileri, Ankara: Hak-İş Yayınları, 00. YOLSUZLUKLARIN ÖLÇÜLMESİ Yolsuzluklar sadece ülkemizin değil tüm dünyanın sorunu. Dünyanın her ülkesinde az ya da

Detaylı

UMUMA HUSUSİ HİZMET DİPLOMATİK A.B.D Vize Var Vize Var Vize Var Vize Var. AFGANİSTAN Vize Var Vize Var Vize Var Vize Var

UMUMA HUSUSİ HİZMET DİPLOMATİK A.B.D Vize Var Vize Var Vize Var Vize Var. AFGANİSTAN Vize Var Vize Var Vize Var Vize Var VİZE TABLOSU Pasaport Vize Tablosu MAVİ YEŞİL GRİ KIRMIZI ÜLKE UMUMA HUSUSİ HİZMET DİPLOMATİK MAHSUS DAMGALI A.B.D Vize Var Vize Var Vize Var Vize Var AFGANİSTAN Vize Var Vize Var Vize Var Vize Var ALMANYA

Detaylı

Genel olarak ticaret ve işbölümü ne kadar fazla serbest olursa ve rekabet mevcut ise halk o ölçüde fazla fayda sağlar. Adam Smith

Genel olarak ticaret ve işbölümü ne kadar fazla serbest olursa ve rekabet mevcut ise halk o ölçüde fazla fayda sağlar. Adam Smith C.Can Aktan (Ed.), Yoksullukla Mücadele Stratejileri, Ankara: Hak- İş Konfederasyonu Yayını, 2002. NİÇİN BAZI MİLLETLER ZENGİN, BAZILARI YOKSUL? Genel olarak ticaret ve işbölümü ne kadar fazla serbest

Detaylı

Vize Rejim Tablosu YEŞİL (HUSUSİ) PASAPORT. Vize Yok (90 gün) Vize Yok (90 gün) Vize Yok (90 gün) Vize Yok (90 gün) Vize Yok (90 gün)

Vize Rejim Tablosu YEŞİL (HUSUSİ) PASAPORT. Vize Yok (90 gün) Vize Yok (90 gün) Vize Yok (90 gün) Vize Yok (90 gün) Vize Yok (90 gün) Vize Rejim Tablosu ÜLKE ÇİPLİ (UMUMA MAHSUS) PASAPORT YEŞİL (HUSUSİ) PASAPORT GRİ (HİZMET) PASAPORT LACİVERT (DİPLOMATİK) PASAPORT A.B.D AFGANİSTAN ALMANYA ANDORRA ANGOLA ANTİGUA-BARBUDA ANTİLLER ARJANTİN

Detaylı

Keynesyen makro ekonomik modelin geçerli oldu(u bir ekonomide aa(daki ifadelerden hangisi yanltr?

Keynesyen makro ekonomik modelin geçerli oldu(u bir ekonomide aa(daki ifadelerden hangisi yanltr? SORU 31: 3 / 4 Bir ekonomide kii ba üretim fonksiyonu y = 2k biçiminde verilmektedir. Nüfus art hz %2, teknik ilerleme hz %2 ve amortisman oran %6 iken tasarruf oran da %30 ise bu ekonomideki kii ba sermaye

Detaylı

C.Can Aktan (ed), Yoksullukla Mücadele Stratejileri, Ankara: Hak-İş Konfederasyonu Yayını, 2002. DÜNYADA VE TÜRKİYE DE İNSANİ YOKSULLUK

C.Can Aktan (ed), Yoksullukla Mücadele Stratejileri, Ankara: Hak-İş Konfederasyonu Yayını, 2002. DÜNYADA VE TÜRKİYE DE İNSANİ YOKSULLUK C.Can Aktan (ed), Yoksullukla Mücadele Stratejileri, Ankara: Hak-İş Konfederasyonu Yayını,. DÜNYADA VE TÜRKİYE DE İNSANİ YOKSULLUK İnsani yoksulluk (human poverty), Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı

Detaylı

UFRS 16 KİRALAMA STANDARDI, ŞİRKETİNİZE ETKİSİ

UFRS 16 KİRALAMA STANDARDI, ŞİRKETİNİZE ETKİSİ UFRS 16 KİRALAMA STANDARDI, ŞİRKETİNİZE ETKİSİ İÇİNDEKİLER NEDEN BU STANDARDA İHTİYAÇ VAR? 3 YENİ STANDART KİMLER İÇİN GEÇERLİ? 3 YENİ STANDART, KİRACI OLARAK SİZİN İÇİN NE ANLAMA GELİYOR? 4 ÖNEMLİ KAVRAMLARA

Detaylı

TÜRKYE DE DI TCARETN GELM (2000-2007) EVOLUTION OF FOREIGN TRADE IN TURKEY (2000-2007)

TÜRKYE DE DI TCARETN GELM (2000-2007) EVOLUTION OF FOREIGN TRADE IN TURKEY (2000-2007) TÜRKYE DE DI TCARETN GELM (2000-2007) Yrd.Doç.Dr.Sevim AKDEMR * Ar.Gör.Fatih KONUR ** ÖZET Türkiye ekonomisinde 2001 y(l(ndan itibaren yüksek oranlarda büyüme gerçeklemitir. Ancak ekonomide yüksek büyüme

Detaylı

C.Can Aktan (Ed.), Yoksullukla Mücadele Stratejileri, Ankara: Hak-İş Konfederasyonu Yayını, 2002.

C.Can Aktan (Ed.), Yoksullukla Mücadele Stratejileri, Ankara: Hak-İş Konfederasyonu Yayını, 2002. C.Can Aktan (Ed.), Yoksullukla Mücadele Stratejileri, Ankara: Hak-İş Konfederasyonu Yayını, 2002. DÜNYADA VE TÜRKİYE DE KADIN-ERKEK EŞİTLİĞİ VE CİNSİYETLERARASI YOKSULLUK Yoksulluk konusunu incelerken

Detaylı

1) Ekonominin Genel Durumu ve Piyasalar:

1) Ekonominin Genel Durumu ve Piyasalar: 01/01/2005-30/06/2005 DÖNEMNE LKN YAPI KRED EMEKLLK A.. GELR AMAÇLI KAMU BORÇLANMA ARAÇLARI (DÖVZ) EMEKLLK YATIRIM FONU FAALYET RAPORU 1) Ekonominin Genel Durumu ve Piyasalar: 2005 yl gelimekte olan ülke

Detaylı

3 1 x 2 ( ) 2 = E) f( x) ... Bir sigorta portföyünde, t poliçe yln göstermek üzere, sigortal saysnn

3 1 x 2 ( ) 2 = E) f( x) ... Bir sigorta portföyünde, t poliçe yln göstermek üzere, sigortal saysnn SORU : Aada tanm verilen f fonksiyonlarndan hangisi denklemini her R için salar? f + = f t dt integral e A) f = e B) f = e C) f D) f = E) f = e ( ) = e ( ) SORU : Bir sigorta portföyünde, t poliçe yln

Detaylı

Vize istemeyen Ülkeler Tam Liste! Türkiye Vize Uygulamayan Ülkeler Listesi

Vize istemeyen Ülkeler Tam Liste! Türkiye Vize Uygulamayan Ülkeler Listesi Vize istemeyen Ülkeler Tam Liste! Türkiye Vize Uygulamayan Ülkeler Listesi Vize istemeyen Ülkeler Tam Liste! Türkiye Vize Uygulamayan Ülkeler Listesi 2011 y?l? itibariyle Türkiyeden vize istemeyen ülkelerin

Detaylı

TÜRKİYE DEKİ YABANCI ÜLKE TEMSİLCİLİKLERİ

TÜRKİYE DEKİ YABANCI ÜLKE TEMSİLCİLİKLERİ Ülke TÜRKİYE DEKİ YABANCI ÜLKE TEMSİLCİLİKLERİ Temsilcilik Türü Şehir Telefon Faks e-posta A.B.D. Başkonsolosluk Adana (0322) 346 62 62 (0322) 346 79 16 A.B.D. Büyükelçilik Ankara 455 55 55 467 00 19 A.B.D.

Detaylı

Ek 1. Uluslararas Saydaml k Örgütü Y l Yolsuzluk Alg lamalar Endeksi

Ek 1. Uluslararas Saydaml k Örgütü Y l Yolsuzluk Alg lamalar Endeksi Ek 1. Uluslararas Saydaml k Örgütü 1980-1985 Y l Yolsuzluk Alg lamalar Endeksi Ülke S ralamas Ülke Ad Endeks Derecesi 1 Yeni Zelanda 8.4 2 Kanada 8.4 3 Danimarka 8.4 4 Finlandiya 8.4 5 sveç 8.4 6 Norveç

Detaylı

2 400 TL tutarndaki 1 yllk kredi, aylk taksitler halinde aadaki iki opsiyondan biri ile geri ödenebilmektedir:

2 400 TL tutarndaki 1 yllk kredi, aylk taksitler halinde aadaki iki opsiyondan biri ile geri ödenebilmektedir: SORU 1: 400 TL tutarndaki 1 yllk kredi, aylk taksitler halinde aadaki iki opsiyondan biri ile geri ödenebilmektedir: (i) Ayla dönütürülebilir yllk nominal %7,8 faiz oran ile her ay eit taksitler halinde

Detaylı

KURUMSAL T BAR YÖNET M PROF. DR. HALUK GÜRGEN

KURUMSAL T BAR YÖNET M PROF. DR. HALUK GÜRGEN KURUMSAL T BAR YÖNET M PROF. DR. HALUK GÜRGEN KURUMSAL T BAR tibar alglamalardan oluur. Kurumsal itibar, bir kuruma yönelik her türlü alglamann bütünüdür. Kurumsal itibar; sosyal ortaklarn kurulula ilgili

Detaylı

ARTVN L GELME PLANI. Artvin l Geneli-2000. Bilinmeyen 80+ 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4

ARTVN L GELME PLANI. Artvin l Geneli-2000. Bilinmeyen 80+ 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 ARTVN L GELME PLANI Artvin l Geneli-2000 Bilinmeyen Erkek 80+ 75-79 70-74 65-69 60-64 Kad n Y a Gruplar 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34. 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 12 9 6 3 0 3 6 9 12 % NÜFUS

Detaylı

C.Can Aktan (ed), Yoksullukla Mücadele Stratejileri, Ankara: Hak-İş Konfederasyonu Yayını, 2002. DÜNYADA VE TÜRKİYE DE İNSANİ GELİŞME

C.Can Aktan (ed), Yoksullukla Mücadele Stratejileri, Ankara: Hak-İş Konfederasyonu Yayını, 2002. DÜNYADA VE TÜRKİYE DE İNSANİ GELİŞME C.Can Aktan (ed), Yoksullukla Mücadele Stratejileri, Ankara: Hak-İş Konfederasyonu Yayını, 2002. DÜNYADA VE TÜRKİYE DE İNSANİ GELİŞME Birleşmiş Milletler bünyesinde oluşturulan Birleşmiş Milletler Kalkınma

Detaylı

2015 YILI OCAK EYLÜL DÖNEMİ EV TEKSTİLİ İHRACATI DEĞERLENDİRMESİ

2015 YILI OCAK EYLÜL DÖNEMİ EV TEKSTİLİ İHRACATI DEĞERLENDİRMESİ 2015 YILI OCAK EYLÜL DÖNEMİ EV TEKSTİLİ İHRACATI DEĞERLENDİRMESİ Ocak Eylül 2015 Dönemi Ev Tekstili Genel İhracatı 2015 Ocak - Eylül Dönemi KG M² USD EURO TL TOPLAM EV TEKSTİLİ İHRACATI 227.814.574 274.117.940

Detaylı

TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU DIŞ TİCARET İSTATİSTİKLERİ VERİ TABANI Rapor tarihi:11/02/2016 Yıl 2015 YILI (OCAK-ARALIK) HS6 ve Ülkeye göre dış ticaret

TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU DIŞ TİCARET İSTATİSTİKLERİ VERİ TABANI Rapor tarihi:11/02/2016 Yıl 2015 YILI (OCAK-ARALIK) HS6 ve Ülkeye göre dış ticaret Rapor tarihi:11/02/2016 ABD 1.213.773 78.470 109 5 869.143 775.224 511 467 690810 ABD 2.411 139 100 5 2.074 1.841 3.205 2.844 ABD 153.405.707 7.747.676 77.068 3.951 52.525.397 47.327.904 75.673 67.506

Detaylı

A.ERDAL SARGUTAN EK TABLOLAR. Ek 1. Ek 1: Ek Tablolar 3123

A.ERDAL SARGUTAN EK TABLOLAR. Ek 1. Ek 1: Ek Tablolar 3123 Ek 1: Ek Tablolar 3123 Ek 1 EK TABLOLAR Tablolar, - (129) Dünya Sağlık Örgütü: WHO Dünya Sağlık Raporu - (123) Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı: UNDP İnsani Gelişme Raporu - (128) Dünya Bankası: WB

Detaylı

Sigorta irketlerinin Yaps ve Aktüerin Rolü. Aktüerler Derneği Nisan 2010

Sigorta irketlerinin Yaps ve Aktüerin Rolü. Aktüerler Derneği Nisan 2010 Sigorta irketlerinin Yaps ve Aktüerin Rolü Aktüerler Derneği Nisan 2010 Türkiye de sigortaclk ve bireysel emeklilik sektörü RKET SAYISI - NUMBER OF COMPANY 2006 2007 2008 Hayat D - Non Life (Alt adedi

Detaylı

SOSYAL GÜVENLK KURMUNUN YAPISI VE LEY. Sosyal Güvenlik Kurumu Bakanl Strateji Gelitirme Bakan Ahmet AÇIKGÖZ

SOSYAL GÜVENLK KURMUNUN YAPISI VE LEY. Sosyal Güvenlik Kurumu Bakanl Strateji Gelitirme Bakan Ahmet AÇIKGÖZ SOSYAL GÜVENLK KURMUNUN YAPISI VE LEY Sosyal Güvenlik Kurumu Bakanl Strateji Gelitirme Bakan Ahmet AÇIKGÖZ KURUMUN AMACI ve GÖREVLER' Sosyal sigortalar ile genel salk sigortas bakmndan kiileri güvence

Detaylı

2017 YILI İLK İKİ ÇEYREK İŞLENMİŞ MERMER VE TRAVERTEN DIŞ TİCARET VERİLERİ

2017 YILI İLK İKİ ÇEYREK İŞLENMİŞ MERMER VE TRAVERTEN DIŞ TİCARET VERİLERİ 2017 YILI İLK İKİ ÇEYREK İŞLENMİŞ MERMER VE TRAVERTEN DIŞ TİCARET VERİLERİ DÜNYA TUTARI DÜNYADAKİ 1.264.850 452.261 36% DÜNYA 1 1 Amerika Birleşik MEVCUT YE TUTARI NİN NİN DÜNYA MEVCUT DEKİ LAR TUTAR TUTAR

Detaylı

İthalat Miktar Kg. İthalat Miktar m2

İthalat Miktar Kg. İthalat Miktar m2 ve ye göre dış ticaret Miktar Euro 690710 ABD 1.019 74 0 0 1.880 1.707 690790 ABD 3.197.164 190.462 0 0 1.422.439 1.299.514 Euro 690810 ABD 78.284 3.850 1.848 118 43.314 38.735 5.575 5.168 690890 ABD 178.045.692

Detaylı

Kaba doğum hızı (%) Kaba ölüm hızı (%)

Kaba doğum hızı (%) Kaba ölüm hızı (%) TABLO 5. 6. DEMOGRAFİK GÖSTERGELER Ülkeler Yıllık artıș 1970-90 1990- Kaba ölüm 1970 1970 1970 Afganistan 11437 4009 0.4 4.2 26 22 51 48 38 43 6.8 23 2.9 6.1 Arnavutluk 1069 278 2.2-0.4 8 5 33 18 67 74

Detaylı

EKONOMİK GÖRÜNÜM MEHMET ÖZÇELİK

EKONOMİK GÖRÜNÜM MEHMET ÖZÇELİK Dünya Ekonomisine Küresel Bakış International Monetary Fund (IMF) tarafından Ekim 013 te açıklanan Dünya Ekonomik Görünüm raporuna göre, büyüme rakamları aşağı yönlü revize edilmiştir. 01 yılında dünya

Detaylı

TÜİK VERİLERİNE GÖRE ESKİŞEHİR'İN SON 5 YILDA YAPTIĞI İHRACATIN ÜLKELERE GÖRE DAĞILIMI (ABD DOLARI) Ülke

TÜİK VERİLERİNE GÖRE ESKİŞEHİR'İN SON 5 YILDA YAPTIĞI İHRACATIN ÜLKELERE GÖRE DAĞILIMI (ABD DOLARI) Ülke TÜİK VERİLERİNE GÖRE ESKİŞEHİR'İN SON 5 YILDA YAPTIĞI İHRACATIN ÜLKELERE GÖRE DAĞILIMI (ABD DOLARI) Ülke 2008 Yılı 2009 Yılı 2010 Yılı 2011 Yılı 2012 Yılı Sayısı Ulke adı İhracat Ulke adı İhracat Ulke

Detaylı

Onüçüncü Bölüm Zaman Serisi Analizi

Onüçüncü Bölüm Zaman Serisi Analizi OnüçüncüBölüm ZamanSerisiAnalizi Hedefler Buüniteyiçalktansonra; Zaman serisine en uygun tahmin denklemini belirler, Tahmin denklemini kullanarak projeksiyon yapar, Tahminler için yaplan hatay ölçer, Belli

Detaylı

MER A YLETRME ve EROZYON ÖNLEME ENTEGRE PROJES (YENMEHMETL- POLATLI)

MER A YLETRME ve EROZYON ÖNLEME ENTEGRE PROJES (YENMEHMETL- POLATLI) MER A YLETRME ve EROZYON ÖNLEME ENTEGRE PROJES (YENMEHMETL- POLATLI) I- SORUN Toprak ve su kaynaklarnn canllarn yaamalar yönünden tad önem bilinmektedir. Bu önemlerine karlk hem toprak hem de su kaynaklar

Detaylı

TÜRKYE DE Ç GÖÇ AKIMLARI ÜZERNE BR ÇALIMA: LOWRY HPOTEZ A STUDY ON THE INTERNAL MIGRATION FLOWS IN TURKEY: LOWRY HYPOTHESIS

TÜRKYE DE Ç GÖÇ AKIMLARI ÜZERNE BR ÇALIMA: LOWRY HPOTEZ A STUDY ON THE INTERNAL MIGRATION FLOWS IN TURKEY: LOWRY HYPOTHESIS TÜRKYE DE Ç GÖÇ AKIMLARI ÜZERNE BR ÇALIMA: LOWRY HPOTEZ Ögr. Gör. Dr. Ferhat Topba' 1 Ar'. Gör. Banu Tanr+över 2 ÖZET Bu çalmann amac, Türkiye için Gedik (1992) tarafndan 1965 1980 ve Yamak ve Küçükkale

Detaylı

Çocukların emzirilme durumuna göre dağılımı (1995-2002*) Ek besinlerle birlikte anne sütü alanlar

Çocukların emzirilme durumuna göre dağılımı (1995-2002*) Ek besinlerle birlikte anne sütü alanlar TABLO 5. 2. DEMOGRAFİK BESLENME GÖSTERGELER, kavrukluk ve bodurluğun etkisinde olan Ülkeler ve Bölgeler Afganistan - - - - 48-25 52 84t 2 Arnavutluk 3 6 24 6 14 4 11 32-62 Cezayir 7 13 38 22 6 1 3 18-69

Detaylı

EANLI DENKLEML MODELLERN ÇÖZÜM YÖNTEMLER I: MATRSSZ ÇÖZÜM:

EANLI DENKLEML MODELLERN ÇÖZÜM YÖNTEMLER I: MATRSSZ ÇÖZÜM: EANLI DENKLEML MODELLERN ÇÖZÜM YÖNTEMLER I: MATRSSZ ÇÖZÜM: DOLAYLI EKKY AAMALI EKKY SINIRLI BLG LE EÇBY Eanl denklemli modelin her hangi bir denklemi Basi EKKY ile çözüldüünde sapmal uarsz ahminler elde

Detaylı

Kare tabanl bir kutunun yükseklii 10 cm dir.taban uzunluunu gösteren X ise (2, 8) arasnda uniform (tekdüze) dalmaktadr.

Kare tabanl bir kutunun yükseklii 10 cm dir.taban uzunluunu gösteren X ise (2, 8) arasnda uniform (tekdüze) dalmaktadr. SORU : Kare tabanl bir kutunun yükseklii 0 cm dir.taban uzunluunu gösteren X ise (, 8) arasnda uniform (tekdüze) dalmaktadr. Kutunun hacminin olaslk younluk fonksiyonu g(v) a%adakilerden hangisidir? v

Detaylı

TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU DIŞ TİCARET İSTATİSTİKLERİ VERİ TABANI

TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU DIŞ TİCARET İSTATİSTİKLERİ VERİ TABANI ve ye göre dış ticaret İhracat İhracat İhracat 690721 ABD 205.907.319 10.016.491 545.647 26.090 61.237.372 54.367.866 442.498 388.194 690722 ABD 3.805.776 224.607 67.890 3.140 1.177.009 1.052.756 82.674

Detaylı

PAGEV - PAGDER. Dünya Toplam PP İthalatı

PAGEV - PAGDER. Dünya Toplam PP İthalatı 1 DÜNYA ve TÜRKİYE POLİPROPİLEN ( PP ) DIŞ TİCARET ANALİZİ Barbaros Demirci ( Genel Müdür ) Neslihan Ergün ( Teknik Uzman Kimya Müh. ) PAGEV - PAGDER DÜNYA TOPLAM PP İTHALATI : Dünya toplam PP ithalatı

Detaylı

GLOBAL LET M TELEFON KARTI TAR FES

GLOBAL LET M TELEFON KARTI TAR FES GLOBAL LET M TELEFON KARTI TAR FES * Tarife 9 Nisan 2007 tarihinden itibaren geþerlidir. * Fiyatlara KDV (%18) ve Í V (%15) dahildir. * Fiyatlar 1 dakikal k g r³ me ³cretleridir. * Tarife bilgi amaþl verilmi

Detaylı

TÜRKYE DE SABT SERMAYE YATIRIMLARININ EKONOMK BÜYÜME ÜZERNDEK ETKS:KO-ENTEGRASYON ANALZ(1980-2006)

TÜRKYE DE SABT SERMAYE YATIRIMLARININ EKONOMK BÜYÜME ÜZERNDEK ETKS:KO-ENTEGRASYON ANALZ(1980-2006) TÜRKYE DE SABT SERMAYE YATIRIMLARININ EKONOMK BÜYÜME ÜZERNDEK ETKS:KO-ENTEGRASYON ANALZ(1980-2006) Yusuf BAYRAKTUTAN* brahim ARSLAN** ÖZET 20.yüzylda küreselle"me e#ilimleri bilimsel ve teknolojik yeniliklerin

Detaylı

Türkiye den Vize İstemeyen Ülkeler - Vizesiz Ülkeler Haritası 2017

Türkiye den Vize İstemeyen Ülkeler - Vizesiz Ülkeler Haritası 2017 Son güncelleme: 07.03.2017 Türkiye den Vize İstemeyen ler - Vizesiz ler Haritası 2017 Bu sayfada Türkiye'den vize istemeyen, vizesiz ülkelerin 2017 yılı itibariyle güncel listesini ve haritasını bulabilirsiniz.

Detaylı

TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU DIŞ TİCARET İSTATİSTİKLERİ VERİ TABANI. İthalat Miktar Kg. İthalat Miktar m2

TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU DIŞ TİCARET İSTATİSTİKLERİ VERİ TABANI. İthalat Miktar Kg. İthalat Miktar m2 690721 ABD 121.201.978 5.919.468 183.351 9.561 36.358.373 33.291.590 60.931 55.611 690722 ABD 2.013.654 112.572 67.890 3.140 654.446 609.369 82.674 78.128 690723 ABD 2.805.625 204.888 17.952 1.700 1.092.601

Detaylı

KONUT FNANSMAN SSTEM. TBB Gayrimenkul Çalma Grubu stanbul, 14.10.2005. Dr.Önder Halisdemir

KONUT FNANSMAN SSTEM. TBB Gayrimenkul Çalma Grubu stanbul, 14.10.2005. Dr.Önder Halisdemir KONUT FNANSMAN SSTEM TBB Gayrimenkul Çalma Grubu stanbul, 14.10.2005 Dr.Önder Halisdemir Genel Hatlar ile Tasar SPK nn hazrlad+ tasar 31 maddeden olumaktadr. Özel bir yasa de+il, de+iiklik yasasdr. TBB

Detaylı

TÜRKYE'DE KENTLERN BÜYÜMES VE ZIPH KANUNU Erturul Delikta 1

TÜRKYE'DE KENTLERN BÜYÜMES VE ZIPH KANUNU Erturul Delikta 1 TÜRKYE'DE KENTLERN BÜYÜMES VE ZIPH KANUNU Erturul Delikta 1 Özet Türkiye de 1950'den sonra hzl bir kentleme süreci yaanrken, özellikle metropolan kentlerin daha hzl büyüdüü ve baz kentlerin küçüldüü görülmektedir.

Detaylı

TÜRK MOB L TELEKOMÜN KASYON P YASALARINDA REKABET VE EBEKE ETK LER

TÜRK MOB L TELEKOMÜN KASYON P YASALARINDA REKABET VE EBEKE ETK LER TÜRK MOB L TELEKOMÜN KASYON P YASALARINDA REKABET VE EBEKE ETK LER Mehmet Karaçuka * ÖZET Enformasyonun üretim sürecinin önemli bir girdisi olduu günümüz ekonomilerinde telekomünikasyon ebekeleri enformasyona

Detaylı

TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU DIŞ TİCARET İSTATİSTİKLERİ VERİ TABANI

TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU DIŞ TİCARET İSTATİSTİKLERİ VERİ TABANI ve Ülkeye göre dış ticaret İhracat Dolar İhracat Euro İthalat Dolar İthalat Euro 691010 ABD 0 2.595 0 0 100.977 91.002 ABD 5.202.084 16.444 10.298.622 9.300.856 138.768 126.892 TOPLAM 5.202.084 19.039

Detaylı

Ekonomide Değişim. 15. ÇözümOrtaklığı Platformu. 15 Aralık

Ekonomide Değişim. 15. ÇözümOrtaklığı Platformu. 15 Aralık Ekonomide Değişim www.pwc.com.tr 15. ÇözümOrtaklığı Platformu Temel göstergelerde neler değişti? Ortalama Büyüme, % Milli gelir hesaplama yönteminde revizyon Ekonomik Büyüme Oranları % 12.0 10.0 8.0 6.0

Detaylı

Günde 1 dolardan az kazanan nüfus % si Yıllık enflasyon. oranı (%)

Günde 1 dolardan az kazanan nüfus % si Yıllık enflasyon. oranı (%) TABLO 5. 7. DEMOGRAFİK EKONOMİK GÖSTERGELER Ülkeler ve Bölgeler 1990- (1992-*) Afganistan 250x 0.1x - - - - - - 402 - - - Arnavutluk 1380-4.5 31-4 2 4 269 6 1 1 Cezayir 1720 2.4 0.3 16 2 4 24 17 182 0

Detaylı

L SANS YERLE T RME SINAVI 1

L SANS YERLE T RME SINAVI 1 LSANS YERLETRME SINAVI MATEMATK TEST SORU KTAPÇII 9 HAZRAN 00. ( )( + ) + ( )( ) = 0 eitliini salayan gerçel saylarnn toplam kaçtr?. ( )( ) < 0 eitsizliinin gerçel saylardaki çözüm kümesi aadaki açk aralklarn

Detaylı

İlkokul kayıt oranı. 100 kiși bașına (2001) telefonu internet olanlar kullananlar

İlkokul kayıt oranı. 100 kiși bașına (2001) telefonu internet olanlar kullananlar TABLO 5. EĞİTİM Ülkeler ve Bölgeler Yetișkin okur yazarlık telefonu internet olanlar kullananlar İlkokul kayıt 1995-1999* 1995-2001 Afganistan 40 12 51 21 0-29 0 42x 15x 58 14 49-32x 11x Arnavutluk - -

Detaylı

BAKANLAR KURULU SUNUMU

BAKANLAR KURULU SUNUMU BAKANLAR KURULU SUNUMU Murat Çetinkaya Başkan 12 Aralık 2016 Ankara Sunum Planı Küresel Gelişmeler İktisadi Faaliyet Dış Denge Parasal ve Finansal Koşullar Enflasyon 2 Genel Değerlendirme Yılın üçüncü

Detaylı

ARSAN TEKST L T CARET VE SANAY ANON M RKET SER :XI NO:29 SAYILI TEBL E ST NADEN HAZIRLANMI YÖNET M KURULU FAAL YET RAPORU

ARSAN TEKST L T CARET VE SANAY ANON M RKET SER :XI NO:29 SAYILI TEBL E ST NADEN HAZIRLANMI YÖNET M KURULU FAAL YET RAPORU 1. Raporun Dönemi : 01.01.2008 31.03.2008 2. Faaliyet Konusu Arsan Tekstil Ticaret Ve Sanayi A.. (irket) 1984 ylnda Türkiye de kurulmu# olup faaliyet konusu; her türlü pamuk ipli)i üretimi, sentetik iplik

Detaylı

Endüstri Meslek Lisesi Örencilerinin Yetenek lgi ve Deerleri le Okuduklar Bölümler Arasndaki li"ki

Endüstri Meslek Lisesi Örencilerinin Yetenek lgi ve Deerleri le Okuduklar Bölümler Arasndaki liki Eitim Fakültesi Dergisi http://kutuphane.uludag.edu.tr/univder/uufader.htm Endüstri Meslek Lisesi Örencilerinin Yetenek lgi ve Deerleri le Okuduklar Bölümler Arasndaki li"ki Salih Baatr *, Reat Peker**

Detaylı

Banka Kredileri ve Büyüme İlişkisi

Banka Kredileri ve Büyüme İlişkisi Banka Kredileri ve Büyüme İlişkisi Cahit YILMAZ Kültür Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İstanbul c.yilmaz@iku.edu.tr Key words:kredi,büyüme. Özet Banka kredileri ile ekonomik büyüme arasında

Detaylı

Yavuz HEKM. Egekons Prefabrike Metal Yap San. Tic. Ltd.!ti. ve. Hekim Gemi n$a A.!. Firmalarnn Kurucusu ve Yönetim Kurulu Ba$kan.

Yavuz HEKM. Egekons Prefabrike Metal Yap San. Tic. Ltd.!ti. ve. Hekim Gemi n$a A.!. Firmalarnn Kurucusu ve Yönetim Kurulu Ba$kan. Yavuz HEKM Egekons Prefabrike Metal Yap San. Tic. Ltd.!ti. ve Hekim Gemi n$a A.!. Firmalarnn Kurucusu ve Yönetim Kurulu Ba$kan. 8. Mükemmelli+i Aray$ Sempozyumu Ana Tema, Yerellikten Küresellie EGE Oturum

Detaylı

PARAMETRK OLMAYAN STATSTKSEL TEKNKLER. Prof. Dr. Ali EN ÖLÇEKLER

PARAMETRK OLMAYAN STATSTKSEL TEKNKLER. Prof. Dr. Ali EN ÖLÇEKLER PARAMETRK OLMAYAN STATSTKSEL TEKNKLER Prof. Dr. Ali EN 1 Normal dalm artlarn salamayan ve parametrik istatistik tekniklerinin kullanlmasn elverisiz klan durumlarn bulunmas halinde, eldeki verilere bal

Detaylı

AKTÜERLK SINAVLARI FNANSAL MATEMATK SINAVI ÖRNEK SORULARI

AKTÜERLK SINAVLARI FNANSAL MATEMATK SINAVI ÖRNEK SORULARI AKTÜERLK SINAVLARI FNANSAL MATEMATK SINAVI ÖRNEK SORULARI SORU 1: 6 yl vade ile yllk %14 basit faiz oran üzerinden bir borç alnmtr. 3. yldaki faiz oranna e$de%er olan efektif iskonto oran a$a%dakilerden

Detaylı

HACETTEPE ÜNVERSTES. l e t i i m. : H. Ü. Fen Fakültesi Aktüerya Bilimleri Bölümü Beytepe/Ankara. Telefon :

HACETTEPE ÜNVERSTES. l e t i i m. : H. Ü. Fen Fakültesi Aktüerya Bilimleri Bölümü Beytepe/Ankara. Telefon : l e t i i m Adres : H. Ü. Fen Fakültesi Aktüerya Bilimleri Bölümü 06800 Beytepe/Ankara Telefon : +90 312 297 6234 Faks : +90 312 297 7998 HACETTEPE ÜNVERSTES e-posta Web : aktuerya@hacettepe.edu.tr : www.aktuerya.hacettepe.edu.tr

Detaylı

Y = 29,6324 X 2 = 29,0871 X 3 = 28,4473 y 2 = 2,04 x 2 2 = 0,94 x 2 3 = 2,29 yx 2 = 0,19 yx 3 = 1,60 x 2 x 3 = 1,06 e 2 = 0,2554 X + 28,47 X 3-0,53

Y = 29,6324 X 2 = 29,0871 X 3 = 28,4473 y 2 = 2,04 x 2 2 = 0,94 x 2 3 = 2,29 yx 2 = 0,19 yx 3 = 1,60 x 2 x 3 = 1,06 e 2 = 0,2554 X + 28,47 X 3-0,53 EKONOMETR DERS ÇALIMA SORULARI SORU : 1 1980-1994 y llar aras ndaki Türkiye Özel Yat r m (Y), Reel Mevduat Faiz Oran (X ) ve GSMH (X 3 ) verilerinden hareketle a*a+ daki ortalamadan farklara göre ara sonuçlar

Detaylı

OKUL ÖNCES E M KURUMLARINDA ÇALI AN ANASINIFI ÖZET

OKUL ÖNCES E M KURUMLARINDA ÇALI AN ANASINIFI ÖZET OKUL ÖNCES EM KURUMLARINDA ÇALIAN ANASINIFI RETMENLERLE MÜZK ÖRETMENLERN MÜZK ÇALIMALARINA N TUTUM VE YETERLKLERN KARILATIRILMASI ÖZET r. Gör. Dr. lknur ÖZAL GÖNCÜ GÜMEF. ÇGEB.Okul Öncesi EABD. Okul öncesi

Detaylı

İÇİNDEKİLER. 1 2007-2008-2009-2010-2011 Yılları Yassı Ürünler İthalat Rakamları. 2 2007-2008-2009-2010-2011 Yılları Yassı Ürünler İhracat Rakamları

İÇİNDEKİLER. 1 2007-2008-2009-2010-2011 Yılları Yassı Ürünler İthalat Rakamları. 2 2007-2008-2009-2010-2011 Yılları Yassı Ürünler İhracat Rakamları İÇİNDEKİLER 1 2007-2008-2009-2010-2011 Yılları Yassı Ürünler İthalat Rakamları 2 2007-2008-2009-2010-2011 Yılları Yassı Ürünler İhracat Rakamları 3 2007-2008-2009-2010-2011 Yılları çelik borular İthalat-İhracat

Detaylı

KÜRESEL EKONOMİK ÇEVRE

KÜRESEL EKONOMİK ÇEVRE II. Bölüm KÜRESEL EKONOMİK ÇEVRE Doç. Dr. Olgun Kitapcı Akdeniz Üniversitesi, Pazarlama Bölümü 1 Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH) BAZI KAVRAMLAR Bir ülke vatandaşlarının bir yıl için ürettikleri toplam mal

Detaylı

Dünya ekmek, makarna ve bisküvi sanayi ile bu sanayiye hizmet veren makine sanayinin güvenilir bilgi kaynağı ve iletişim mecrası olmayı hedefleyen

Dünya ekmek, makarna ve bisküvi sanayi ile bu sanayiye hizmet veren makine sanayinin güvenilir bilgi kaynağı ve iletişim mecrası olmayı hedefleyen Medya Kit 2015 1 HAKKINDA Dünya ekmek, makarna ve bisküvi sanayi ile bu sanayiye hizmet veren makine sanayinin güvenilir bilgi kaynağı ve iletişim mecrası olmayı hedefleyen BBM DERGISI; Dünya ekmek, makarna

Detaylı

PRICE WATERHOUSE COOPERS ADLI YÖNETİM DANIŞMANLIĞI ŞİRKETİNİN OPASİTE İNDEKSİ ARAŞTIRMASININ SONUÇLARI *

PRICE WATERHOUSE COOPERS ADLI YÖNETİM DANIŞMANLIĞI ŞİRKETİNİN OPASİTE İNDEKSİ ARAŞTIRMASININ SONUÇLARI * Coşkun Can Aktan (Ed.) Yolsuzlukla Mücadele Stratejileri, Ankara: Hak-İş Yayınları, 21. PRICE WATERHOUSE COOPERS ADLI YÖNETİM DANIŞMANLIĞI ŞİRKETİNİN OPASİTE İNDEKSİ ARAŞTIRMASININ SONUÇLARI * Opasite

Detaylı

TABLO 1. TEMEL GÖSTERGELER

TABLO 1. TEMEL GÖSTERGELER TABLO 1. TEMEL GÖSTERGELER Ülkeler ve Bölgeler 1960 1960 nüfus Afganistan 4 360 257 215 165 22930 1101 283 250x 43 36 36 - - Arnavutluk 98 151 30 112 26 3141 57 2 1380 74-98 - - Cezayir 74 280 49 164 39

Detaylı

Endişeye mahal yok (mu?)

Endişeye mahal yok (mu?) tepav Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Endişeye mahal yok (mu?) Güven Sak İstanbul, 19 Ekim 2011 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 Reel milli gelir (1960=100) www.tepav.org.tr

Detaylı

Kritik kavşağa ilerlerken

Kritik kavşağa ilerlerken Kritik kavşağa ilerlerken Ülkemiz, tarihinin en kritik kavşaklarından birine doğru hızla ilerliyor. 16 Nisan 2017 tarihinde milletimiz hem kendisinin hem de çocuklarının ve torunlarının geleceği için hayati

Detaylı

DÜNYA SERAMİK KAPLAMA MALZEMELERİ SEKTÖRÜNE GENEL BAKIŞ

DÜNYA SERAMİK KAPLAMA MALZEMELERİ SEKTÖRÜNE GENEL BAKIŞ DÜNYA SERAMİK KAPLAMA MALZEMELERİ SEKTÖRÜNE GENEL BAKIŞ Hazırlayan ve Derleyen: Zehra N.ÖZBİLGİN Ar-Ge Şube Müdürlüğü Kasım 2012 DÜNYA SERAMİK KAPLAMA MALZEMELERİNDE ÜRETİM VE TÜKETİM yılında 9.546 milyon

Detaylı

MÜCEVHER İHRACATÇILARI BİRLİĞİ MAL GRUBU ÜLKE RAPORU (TÜRKİYE GENELİ) - (KÜMÜLATİF)

MÜCEVHER İHRACATÇILARI BİRLİĞİ MAL GRUBU ÜLKE RAPORU (TÜRKİYE GENELİ) - (KÜMÜLATİF) ALTINDAN MAMUL MÜCEVHERCİ VE KUYUMCU EŞYASI 1 BİRLEŞİK ARAP EMİRLİ 269.665.223,68 305.580.419,69 13,32 ALTINDAN MAMUL MÜCEVHERCİ VE KUYUMCU EŞYASI 2 IRAK 155.240.675,64 92.044.938,69-40,71 ALTINDAN MAMUL

Detaylı

Ölçek Geli,tirme Çal.,malar.nda Kapsam Geçerlii için Kapsam Geçerlik &ndekslerinin Kullan.lmas.

Ölçek Geli,tirme Çal.,malar.nda Kapsam Geçerlii için Kapsam Geçerlik &ndekslerinin Kullan.lmas. XIV. Ulusal Eitim ilimleri Kongresi Pamukkale Üniversitesi Eitim Fakültesi 28 30 Eylül 2005 DEN&ZL& Ölçek Geli,tirme Çal.,malar.nda Kapsam Geçerlii için Kapsam Geçerlik &ndekslerinin Kullan.lmas. Dr. Halil

Detaylı

MÜZ K Ö RETMENL PROGRAMLARININ KPSS SONUÇLARI

MÜZ K Ö RETMENL PROGRAMLARININ KPSS SONUÇLARI Bildiriler. Ulusal Müzik Eitimi Sempozyumu, Eylül 00, OMÜ MÜZK ÖRETMENL PROGRAMLARININ KPSS SONUÇLARI DORULTUSUNDA BRBRLERYLE VE EM FAKÜLTELERN DER RETMENLK PROGRAMLARI LE KARILATIRILMASI Doç. Enver TUFAN

Detaylı

TOPLAM

TOPLAM 2017-2018 AKADEMİK YILI ÖĞRENCİ DAĞILIMLARI TÜRK ÖĞRENCİ SAYISI ULUSLARARASI ÖĞRENCİ SAYISI TOPLAM ÖĞRENCİ SAYISI LİSANS ÖNLİSANS LİSANSÜSTÜ 9857 1324 11181 478 20 498 4033 285 4318 TOPLAM 14368 1629 15997

Detaylı

Mustafa ALTUNDAL DS 2. Bölge Müdürü. 22-24 Mart 2010-AFYON DÜNYA SU GÜNÜ 1 / 17

Mustafa ALTUNDAL DS 2. Bölge Müdürü. 22-24 Mart 2010-AFYON DÜNYA SU GÜNÜ 1 / 17 Mustafa ALTUNDAL DS 2. Bölge Müdürü 22-24 Mart 2010-AFYON DÜNYA SU GÜNÜ 1 / 17 Bilindii gibi, taknlar doal bir olay olmakla beraber ekonomi ve toplum yaam üzerinde olumsuz etkileri fazla olan doal bir

Detaylı

TR33 Bölgesi nin Üretim Yapısının ve Düzeyinin Tespiti ve Analizi. Ek 5: Uluslararası Koşulların Analizi

TR33 Bölgesi nin Üretim Yapısının ve Düzeyinin Tespiti ve Analizi. Ek 5: Uluslararası Koşulların Analizi TR33 Bölgesi nin Üretim Yapısının ve Düzeyinin Tespiti ve Analizi Ek 5: Uluslararası Koşulların Analizi Sektörün genel özellikleri Kümes hayvanlarının etleri ve yenilen sakatatı Ürünler dünyada ortalama

Detaylı

Uludağ Hazır Giyim Ve Konfeksiyon İhracatçıları Birliği İhracat Raporu (Ağustos / Ocak-Ağustos 2017)

Uludağ Hazır Giyim Ve Konfeksiyon İhracatçıları Birliği İhracat Raporu (Ağustos / Ocak-Ağustos 2017) Uludağ Hazır Giyim Ve Konfeksiyon İhracatçıları Birliği İhracat Raporu (Ağustos / Ocak-Ağustos 2017) UİB Ar-Ge Şubesi 1 Eylül 2017 Sayfa 1 / 15 İÇİNDEKİLER AYLIK İHRACAT DEĞERLENDİRMESİ... AĞUSTOS 2017

Detaylı

TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU DIŞ TİCARET İSTATİSTİKLERİ VERİ TABANI. İthalat İthalat Ulke adı

TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU DIŞ TİCARET İSTATİSTİKLERİ VERİ TABANI. İthalat İthalat Ulke adı 691010 ABD 355 2.625 1.691 1.530 35.205 31.976 691090 ABD 2.525.971 116 5.177.455 4.765.696 491 465 TOPLAM 2.526.326 2.741 5.179.146 4.767.226 35.696 32.441 691090 Afganistan 1.230 0 2.570 2.376 691010

Detaylı

TOPLAM

TOPLAM 2017-2018 AKADEMİK YILI ÖĞRENCİ DAĞILIMLARI (23.07.2018) TÜRK ÖĞRENCİ SAYISI ULUSLARARASI ÖĞRENCİ SAYISI TOPLAM ÖĞRENCİ SAYISI LİSANS ÖNLİSANS LİSANSÜSTÜ 8612 1206 9818 413 20 433 3474 267 3741 TOPLAM

Detaylı

TOPLAM

TOPLAM 2017-2018 AKADEMİK YILI ÖĞRENCİ DAĞILIMLARI TÜRK ÖĞRENCİ SAYISI ULUSLARARASI ÖĞRENCİ SAYISI TOPLAM ÖĞRENCİ SAYISI LİSANS ÖNLİSANS LİSANSÜSTÜ 9845 1322 11167 477 20 497 4000 285 4285 TOPLAM 14323 1627 15950

Detaylı

TOPLAM

TOPLAM 2017-2018 AKADEMİK YILI ÖĞRENCİ DAĞILIMLARI TÜRK ÖĞRENCİ SAYISI ULUSLARARASI ÖĞRENCİ SAYISI TOPLAM ÖĞRENCİ SAYISI LİSANS ÖNLİSANS LİSANSÜSTÜ 8906 1233 10139 435 20 455 3977 286 4263 TOPLAM 13318 1539 14857

Detaylı

Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Cilt 8, Say: 3, 2006 OYLAMA YÖNTEMNE DAYALI AIRLIKLANDIRMA LE GRUP KARARININ OLUTURULMASI

Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Cilt 8, Say: 3, 2006 OYLAMA YÖNTEMNE DAYALI AIRLIKLANDIRMA LE GRUP KARARININ OLUTURULMASI Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Cilt 8, Say: 3, 2006 OYLAMA YÖNTEMNE DAYALI AIRLIKLANDIRMA LE GRUP KARARININ OLUTURULMASI Onur ÖZVER( * ÖZET Organizasyonlarda karar vericiler

Detaylı

YAPI KRED EMEKLLK A.. GELR AMAÇLI KAMU BORÇLANMA ARAÇLARI (DÖVZ) EMEKLLK YATIRIM FONU

YAPI KRED EMEKLLK A.. GELR AMAÇLI KAMU BORÇLANMA ARAÇLARI (DÖVZ) EMEKLLK YATIRIM FONU GELR AMAÇLI KAMU BORÇLANMA ARAÇLARI (DÖVZ) EMEKLLK YATIRIM FONU 1 OCAK - 31 MART 2007 ARA HESAP DÖNEMNE AT FNANSAL TABLOLAR VE NCELEME RAPORU ARA DÖNEM FNANSAL TABLOLAR HAKKINDA NCELEME RAPORU Yap Kredi

Detaylı

ÜLKE NORMAL PASAPORT HUSUSİ VE HİZMET PASAPORTU DİPLOMATİK PASAPORT ABD Vize gerekiyor Vize gerekiyor Vize gerekiyor Afganistan Vize gerekiyor Vize

ÜLKE NORMAL PASAPORT HUSUSİ VE HİZMET PASAPORTU DİPLOMATİK PASAPORT ABD Vize gerekiyor Vize gerekiyor Vize gerekiyor Afganistan Vize gerekiyor Vize ÜLKE NORMAL PASAPORT HUSUSİ VE HİZMET PASAPORTU DİPLOMATİK PASAPORT ABD Vize gerekiyor Vize gerekiyor Vize gerekiyor Afganistan Vize gerekiyor Vize gerekiyor Vize gerekmiyor Afrika Cumhuriyeti Vize gerekiyor

Detaylı

TOPLAM

TOPLAM 2018-2019AKADEMİK YILI ÖĞRENCİ DAĞILIMLARI (28.09.2018) TÜRK ÖĞRENCİ SAYISI ULUSLARARASI ÖĞRENCİ SAYISI TOPLAM ÖĞRENCİ SAYISI LİSANS ÖNLİSANS LİSANSÜSTÜ 11936 1512 13448 1527 76 1603 4154 356 4510 TOPLAM

Detaylı

EKG Sinyallerinde Gürültü Gidermede Ayrk Dalgack Dönüümünde Farkl Ana Dalgacklarn Ve Ayrtrma Seviyelerinin Karlatrlmas

EKG Sinyallerinde Gürültü Gidermede Ayrk Dalgack Dönüümünde Farkl Ana Dalgacklarn Ve Ayrtrma Seviyelerinin Karlatrlmas EKG Sinyallerinde Gürültü Gidermede Ayrk Dalgack Dönüümünde Farkl Ana Dalgacklarn Ve Ayrtrma Seviyelerinin Karlatrlmas Cengiz Tepe 1 Hatice Sezgin 1, Elektrik Elektronik Mühendislii Bölümü, Ondokuz May#s

Detaylı

Büyüme Rakamları Üzerine Karşılaştırmalı Bir Değerlendirme. Tablo 1. En hızlı daralan ve büyüyen ekonomiler 3. 2009'da En Hızlı Daralan İlk 10 Ekonomi

Büyüme Rakamları Üzerine Karşılaştırmalı Bir Değerlendirme. Tablo 1. En hızlı daralan ve büyüyen ekonomiler 3. 2009'da En Hızlı Daralan İlk 10 Ekonomi POLİTİKANOTU Mart2011 N201126 tepav Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Sarp Kalkan 1 Politika Analisti, Ekonomi Etütleri Ayşegül Dinççağ 2 Araştırmacı, Ekonomi Etütleri Büyüme Rakamları Üzerine

Detaylı

Dependent Variable: Y Method: Least Squares Date: 03/23/11 Time: 16:51 Sample: Included observations: 20

Dependent Variable: Y Method: Least Squares Date: 03/23/11 Time: 16:51 Sample: Included observations: 20 ABD nin 1966 ile 1985 yllar arasnda Y gayri safi milli hasla, M Para Araz (M) ve r faiz oran verileri a#a$da verilmi#tir. a) Y= b 1 +b M fonksiyonun spesifikasyon hatas ta#yp ta#mad$n Ramsey RESET testi

Detaylı

PORTER MODEL: ULUSLARARASI REKABET ÖZLEM ÖZ ODTÜ LETME BÖLÜMÜ

PORTER MODEL: ULUSLARARASI REKABET ÖZLEM ÖZ ODTÜ LETME BÖLÜMÜ : ULUSLARARASI REKABET ÖZLEM ÖZ ODTÜ LETME BÖLÜMÜ Genel Çerçeve Makroekonomik, Politik ve veyasal Çevre Rekabet Edebilirliliin Mikroekonomik Temelleri irket irket Stratejisi Stratejisi Mikroekonomik Mikroekonomik

Detaylı

YÜKSEKÖRETM KURULU BAKANLII YÜKSEKÖRETM KURUMLARI FAALYET RAPORU HAZIRLAMA REHBER

YÜKSEKÖRETM KURULU BAKANLII YÜKSEKÖRETM KURUMLARI FAALYET RAPORU HAZIRLAMA REHBER YÜKSEKÖRETM KURULU BAKANLII YÜKSEKÖRETM KURUMLARI FAALYET RAPORU HAZIRLAMA REHBER 2007 YILI..ÜNVERSTES FAALYET RAPORU (BRMLER ÇN FAKÜLTE/YO/MYO/ENSTTÜ/DARE BAKANLII/HUKUK MÜAVRL) 2 ÇNDEKLER ÜST YÖNETC

Detaylı

TOPLAM

TOPLAM 2017-2018 AKADEMİK YILI ÖĞRENCİ DAĞILIMLARI TÜRK ÖĞRENCİ SAYISI ULUSLARARASI ÖĞRENCİ SAYISI TOPLAM ÖĞRENCİ SAYISI LİSANS ÖNLİSANS LİSANSÜSTÜ 9889 1326 11215 480 21 501 4155 291 4446 TOPLAM 14524 1638 16162

Detaylı

BÖLÜM 2 D YOTLU DO RULTUCULAR

BÖLÜM 2 D YOTLU DO RULTUCULAR BÖLÜ 2 DYOTLU DORULTUCULAR A. DENEYN AACI: Tek faz ve 3 faz diyotlu dorultucularn çalmasn ve davranlarn incelemek. Bu deneyde tek faz ve 3 faz olmak üzere tüm yarm ve tam dalga dorultucular, omik ve indüktif

Detaylı

Sosyo-ekonomik göstergeler bakmndan illerin bölgesel bazda benzerliklerinin çok deikenli analizler ile incelenmesi

Sosyo-ekonomik göstergeler bakmndan illerin bölgesel bazda benzerliklerinin çok deikenli analizler ile incelenmesi www.istatistikciler.org statistikçiler Dergisi 4 (2011) 57-68 statistikçiler Dergisi Sosyo-ekonomik göstergeler bakmndan illerin bölgesel bazda benzerliklerinin çok deikenli analizler ile incelenmesi brahim

Detaylı

TOPLAM

TOPLAM 2018-2019AKADEMİK YILI ÖĞRENCİ DAĞILIMLARI (02.11.2018) TÜRK ÖĞRENCİ SAYISI ULUSLARARASI ÖĞRENCİ SAYISI TOPLAM ÖĞRENCİ SAYISI LİSANS ÖNLİSANS LİSANSÜSTÜ 11721 1545 13266 1591 74 1665 4187 400 4587 TOPLAM

Detaylı

TOPLAM

TOPLAM 2018-2019AKADEMİK YILI ÖĞRENCİ DAĞILIMLARI (12.09.2018) TÜRK ÖĞRENCİ SAYISI ULUSLARARASI ÖĞRENCİ SAYISI TOPLAM ÖĞRENCİ SAYISI LİSANS ÖNLİSANS LİSANSÜSTÜ 11816 1486 13302 1533 75 1608 4056 297 4353 TOPLAM

Detaylı

KENT KARAYOLLARINDA KAPAS TEN N BULANIK MANTIK LE MODELLENMES CAPACITY MODELLING OF URBAN HIGHWAYS BY FUZZY LOGIC

KENT KARAYOLLARINDA KAPAS TEN N BULANIK MANTIK LE MODELLENMES CAPACITY MODELLING OF URBAN HIGHWAYS BY FUZZY LOGIC Say 24, Nisan 2011 Kent Karayollarnda Kapasitenin Bulank Mantk le Modellenmesi N.Bargan,.ahinolu KENT KARAYOLLARINDA KAPASTENN BULANIK MANTIK LE MODELLENMES Nuran BAIRGAN 1, lker AHNOLU 2 1 Dumlupnar Üniversitesi,

Detaylı

T.C. BABAKANLIK Hazine Müstearl. T.C. Babakanlk Hazine Müstearl

T.C. BABAKANLIK Hazine Müstearl. T.C. Babakanlk Hazine Müstearl T.C. BABAKANLIK Hazine Müstearl BLGLENDRME TOPLANTISI 10.03.2010 Sunum Plan Tarihçe Görev ve Sorumluluklar Tekilat Yaps Dier Kurumlarla likiler Kariyer Olanaklar Soru Cevap Tarihçe Osmanl Devletinde; Hazine,

Detaylı

THALATA DAYALI HRACAT VE EKONOMK BÜYÜME: 1980-2006 TÜRKYE DENEYM

THALATA DAYALI HRACAT VE EKONOMK BÜYÜME: 1980-2006 TÜRKYE DENEYM THALATA DAYALI HRACAT VE EKONOMK BÜYÜME: 1980-2006 TÜRKYE DENEYM Cevat Gerni 1 Ö. Selçuk Emsen 2 M. Kemal De-er 3 ÖZET Türkiye gibi gelimekte olan ülkelerin, ihracat art ve ekonomik büyüme performanslarnda

Detaylı

AKP hükümeti zamanında ekonomik büyüme ve istikrar sağlanmıştır

AKP hükümeti zamanında ekonomik büyüme ve istikrar sağlanmıştır Türkiye, AKP iktidarı zamanında ekonomik büyüme ve istikrar elde etmiştir. Bu başarı, geçmiş hükümetler ve diğer büyüyen ekonomiler ile karşılaştırıldığında pek de etkileyici değildir Temel Mesajlar 1.

Detaylı

A N A L Z. Seçim Öncesinde Verilerle Türkiye Ekonomisi 2:

A N A L Z. Seçim Öncesinde Verilerle Türkiye Ekonomisi 2: A N A L Z Seçim Öncesinde Verilerle Türkiye Ekonomisi 2: Sektör Mücahit ÖZDEM R May s 2015 Giri Geçen haftaki çal mam zda son aç klanan reel ekonomiye ili kin göstergeleri incelemi tik. Bu hafta ülkemiz

Detaylı

Yurtdışı temsilciliklerimiz - RUSYA. Seyahat Rehberi. Son güncelleme: 29.01.2015. 1. esky.com.tr 2. Guide_homepage

Yurtdışı temsilciliklerimiz - RUSYA. Seyahat Rehberi. Son güncelleme: 29.01.2015. 1. esky.com.tr 2. Guide_homepage Son güncelleme: 29.01.2015 1. esky.com.tr 2. Guide_homepage Seyahat Rehberi Uçuşlar Uçak bileti Bagaj Check- in ve uçuşa hazırlık Gümrük ve vize bilgileri Türk vatandaşlarının tabi olduğu vize uygulamaları

Detaylı