İÇİNDEKİLER. Terminoloji Çalışmasında En İyi Uygulamalar Terminoloji Çalışmasında En İyi Uygulamalar...13 Türkçe Baskıya Önsöz...

Transkript

1 İÇİNDEKİLER Terminoloji Çalışmasında En İyi Uygulamalar Terminoloji Çalışmasında En İyi Uygulamalar...13 Türkçe Baskıya Önsöz...15 Modül 1 Gerekçelendirme 1. Giriş Matris Matris Hakkında Açıklamalar Hedef Gruplar Gerekçeler Uygulamadan Sonraki Gerekçeler Kaynakça...42 Modül 2 İlkeler ve Yöntemler 1. Giriş Terminoloji Çalışmasının Temel İlkeleri Terminoloji Yönetimine Geçiş Veri Yapısının Belirlenmesi Kavram Odaklılık: Bir Kayıt, Bir Kavram Belirtimin Özerkliği Veri Kategorileri Seçim ve Özellikler Öğesellik Granüllük Terminolojik Verilerin Değişimi Terminolojik Kayıtların İşlenmesi Çalışılacak Konu Alanının Belirlenmesi ve Sınırlandırılması Katılacak Alan Uzmanlarının Belirlenmesi Kullanılacak Belgelerin Derlenmesi Belgelerin Değerlendirilmesi

2 TERMİ NOLOJİ ÇALIŞ MASI - EN İ Y İ UYGULAMALAR Kavramların Sistemleştirilmesi, Sıralanması ve Belirtimlerin Kavramlara Atanması Tercih Edilen Belirtimin Belirlenmesi Terminoloji Kayıtlarının Hazırlanması Belirtimlerin Belirlenmesine İlişkin Genel İlkeler Tanımların Yazılmasına ve Seçimine İlişkin Genel İlkeler Kaynakların Gösterilmesine İlişkin Genel İlkeler İyi Bir Kaynak Gösterimi İçin Ölçütler Kaynaklar İçin Gerekli Bilgiler Açıklamaların Yazılmasına İlişkin Genel İlkeler Veri Giriş Kuralları Kalite Güvencesi Veritabanı Yapısı Tüm Kayıtlar Kayıt Yapısı İçeriksel Değerlendirme Yöntemsel/Biçimsel Değerlendirme Dilsel Değerlendirme Teknik Değerlendirme Kontrol Terminolojinin Kullanıma Sunulması Merkezi Yönetim Genel Erişim Terminoloji Varlığının Diğer Sistemlerde Kullanılması Kaynakça...73 Modül 3 Belirtimler 1. Genel Belirtim Oluşturma Kuralları Giriş Tek Sözcüklü Belirtimler, Çok Sözcüklü Belirtimler Genel Her İki Belirtim Yönteminin Avantajları ve Dezavantajları Bir İşletmedeki Temel Kavramlara ait Belirtimler İçin Özel Kurallar...80

3 TERMİ NOLOJİ ÇALIŞ MASI - EN İ Y İ UYGULAMALAR 2.3. İndirgeme Değişkeleri Temel İlkeler Nedenler ve Değerlendirme Kısa Biçimler Kısa Biçimlerin Tipolojisi Kısa Biçimlerin Oluşturulması ve Kullanılması Çekim Eylemden Türetilen Adlar Ödünçlemeler Temel İlkeler Çekim ve Türetme Ürün Adları Temel İlkeler Tanımlık Çekim Tireler Parça Metinler (Kataloglar, Siparişler, Yazılımlar) İçin Özel Kurallar Kataloglar, Listeler Yazılım Arayüzleri ve Ürün Ambalajları Belirtimlerin Değerlendirilmesinde Kullanılan Ölçütler Giriş Açıklık Yasalara ve Standartlara Uygunluk Nedensellik / Şeffaflık Semantik Uygunluk Morfolojik Uygunluk Bağdaşıklık Genel Dil Kullanım Kurallarına / Geleneklere Uygunluk Hedef Gruba Uygunluk Genel Hedef Gruba Uygunluk ile Kavrama Uygunluk Arasındaki İlişki Hedef Gruba Uygunluk ile Yaygınlık Arasındaki İlişki Kısalık Telaffuz Edilebilirlik

4 TERMİ NOLOJİ ÇALIŞ MASI - EN İ Y İ UYGULAMALAR Dilsel-Mantıksal Doğruluk Çağrışımdan arınmışlık / Yansızlık Türetilebilirlik / Çekilebilirlik Uluslararasılık Yazılış Biçimlerinde Standardın Sağlanması Giriş Tireler Genel Tirelerin Anlamlı Kullanımı Gereksiz Tire Kullanımı Çelişkili Kurallar Rakam ya da Yazı Özel İşaretler Büyük Harfler Harf Değişkeleri Bağlantı Elemanları Kaynakça Modül 4 Araçlar ve Teknoloji 1. Giriş Terminoloji Yönetim Sistemleri Temel İşlevler Satınalma İçin Gerekli Ön Bilgiler ve Önemli Hazırlıklar Hareket Şekli ve Tahmini İşgücü Hesabı Sonuç Art İşlemler Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar Terminolojinin Derlenmesi ve Çıkartılması Konkordanz Yazılımları Temel İşlevler Satınalma İçin Gerekli Ön Bilgiler ve Önemli Hazırlıklar Hareket Şekli ve Tahmini İşgücü Hesabı Sonuç Art İşlemler Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar...124

5 TERMİ NOLOJİ ÇALIŞ MASI - EN İ Y İ UYGULAMALAR 3.2. İstatistiksel Çıkartma Programları Temel İşlevler Satınalma İçin Gerekli Ön Bilgiler ve Önemli Hazırlıklar Hareket Şekli ve Tahmini İşgücü Hesabı Sonuç Art İşlemler Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar Dilbilimsel Çıkartma Programları Temel İşlevler Satınalma İçin Gerekli Ön Bilgiler ve Önemli Hazırlıklar Hareket Şekli ve Tahmini İşgücü Hesabı Sonuç Art İşlemler Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar Terminoloji Kontrolü Orijinal Metinlerde İstatistiksel Yöntemlerle Terminoloji Kontrolü Temel İşlevler Satınalma İçin Gerekli Ön Bilgiler ve Önemli Hazırlıklar Hareket Şekli ve Tahmini İşgücü Hesabı Sonuç Art İşlem Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar Orijinal Metinlerde Dilbilimsel Yöntemlerle Yapılan Terminoloji Kontrolü Temel İşlevler Satınalma Kararı İçin Gerekli Ön Bilgiler ve Önemli Hazırlıklar Hareket Şekli ve Tahmini İşgücü Hesabı Sonuç Art Çalışma Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar Çevirilerde Terminoloji Kontrolü Temel İşlevler

6 TERMİ NOLOJİ ÇALIŞ MASI - EN İ Y İ UYGULAMALAR Satınalma İçin Gerekli Ön Bilgiler ve Önemli Hazırlıklar Hareket Şekli ve Tahmini İşgücü Hesabı Sonuç Art İşlem Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar Terminolojik Kayıtların Değişimi Ön Düşünceler Standart Değişim Formatları TBX (TermBase exchange) TBX-Basic Öngörü Kaynakça Modül 5 Proje ve Süreç Yönetimi 1. Giriş Başarılı Terminoloji Yönetiminin Önkoşulları Pilot proje: Küçük Başlamak, Sistemli Çalışmak ve Büyütmek Terminoloji Listelerinin Bulunması ve Değerlendirilmesi Müttefikler Bulunması Başlangıç İçin Anlamlı Rakamlar ve Kalite Matrisleri Hizmet Satın Alınması Konusunda Karar Verilmesi Terminoloji Çalışmasında Proje Yönetimi Proje nedir? Proje Tipleri Projelerin Tanımlanması ve Planlanması Projenin Gerçekleştirilmesi Projenin Değerlendirilmesi ve Sonlandırılması Terminoloji Projelerindeki 10 Başarı Etmeni Terminoloji Çalışmasında Süreç Yönetimi Tanımlar: Proje, Süreç, İş Akışı ve Terminoloji Çevresi Terminoloji Çalışmasında Roller Terminoloji Çalışmasının Alt Bölümleri Üretim Süreçleri Genel Bakış Anlaşma İş Akışı...176

7 TERMİ NOLOJİ ÇALIŞ MASI - EN İ Y İ UYGULAMALAR 5.3. Terminoloji Çevreleri İş Akışının Veritabanında Gösterilmesi Düzenleme ve Sunma Süreçleri Terminoloji Veritabanının Yayınlanması Erişim Yetkilerinin Tanımlanması Dışarıya Verme Biçimlerinin Belirlenmesi Terminolojik Verilerin Değişimi Kullanım Süreçleri Terminoloji Çalışmasına Katılanların Eğitilmesi Terminolojiden Yararlanılması Terminoloji Kullanımının Kontrolü Terminoloji Hizmeti ve Desteği Sunulması Ortak Terminoloji Çalışması Kalite Güvence Süreçleri Terminoloji Veritabanı İçeriklerinin Kontrolü Geri Bildirimlerin Değerlendirilmesi Terminoloji Çalışmasıyla İlgili Belgelerin Geliştirilmesi Terminoloji Çalışmasının Hedeflerinin Belirlenmesi Kalite Güvencesinin Proje Olarak Tanımlanması Matriken berichten Terminoloji Çalışmasına ait Rakamlar Kaynakça Modül 6 Meslek Profili, Gereklilikler, Eğitim İçerikleri 1. Giriş Meslek Profili ve Yeterlilik Bileşenleri Matrisi Matrise ait Açıklamalar Meslek Profili Terminoloji Alanına İlişkin Gereklilikler Komşu Alanlara ait Özel Alan Gereklilikleri Genel Gereklilikler Kaynakça Modül 7 Terminolojide Telif Hakları 1. Giriş Yasal Temeller...208

8 TERMİ NOLOJİ ÇALIŞ MASI - EN İ Y İ UYGULAMALAR Telif Hakkı Nasıl Oluşur ve Ne Zaman Biter? Telif Hakkı Hangi Hakları Kapsar? Telif Haklarının Sınırları Neler korunur? Telif Haklarının Nesnesi Olarak Veritabanları Telif Haklarının Nesnesi Olarak Çeviri Telif Haklarının Nesnesi Olarak Terminoloji Özet Kaynakça Modül 8 Ekonomik Verimlilik 1. Giriş Ürün Yaşam Döngüsündeki Terminoloji Çalışmasının Yararları ve Riskleri Ürün Yaşam Döngüsündeki Üst Boyutlar Ürün Yaşam Döngüsündeki Aşamalar Planlama Geliştirme Tedarik Üretim Belgelendirme Çeviri/Uluslararasılaştırma Pazarlama Dağıtım Lojistik Uygulama Servis Üretim Sonu Masraf Yarar Analizi Yöntem Uyum Olanakları Sonuçlar Masraf Yarar Kontrolü Kaynakça Türkiyede Terminoloji Çalışmaları Kavram Dizini...257

9 Terminoloji Çalışmasında En İyi Uygulamalar yılında yayımlanan En İyi Uygulamalar Dosyası gerçek bir bestseller oldu: Birkaç kez yeniden basıldı ve ilgilenen kişilerin sınırları Deutscher Terminologie-Tags e.v. derneğini aştı. Bu büyük başarı nedeniyle Deutscher Terminologie-Tag e.v. (DTT, Alman Terminoloji Birliği) ile Deutsches Institut für Terminologie e.v. (DIT, Alman Terminoloji Enstitüsü) bazı konuların eksik olduğuna ilişkin eleştirileri dikkate alarak 2013 yılı Şubat ayında En İyi Uygulamalar Dosyası nın gözden geçirilmiş ve geliştirilmiş ikinci baskısını hazırlama kararı aldı. Prof. Dr. Petra Drewer (Karlsruhe Yüksekokulu Bilgi Yönetimi ve Medya Fakültesi, Uygulamalı Dilbilimi Bölümü öğretim üyesi ve DIT Başkanı), Donatella Pulitano (Bern Kantonu Başkanlığı Terminoloji Hizmetleri Bölümü Yöneticisi ve Cenevre Üniversitesi Öğretim Üyesi) ve Prof. Dr. Klaus-Dirk Schmitz (Köln Uygulamalı Bilimler Üniversitesi Çeviri ve Çokdilli İletişim Enstitüsü Terminoloji ve Dil Verileri İşleme Bölümü Öğretim Üyesi ve DTT Başkan Yardımcısı) yönetiminde çalışma grupları harekete geçirildi veya yeni konular için iki yeni çalışma grubu oluşturuldu. 11 İlk çalışma grubunda yer alan bazı üyeler ikinci çalışma gruplarında maalesef görev alamadı; bunların adları yıldız (*) ile işaretlendi. En İyi Uygulamalar Dosyası nı sunmaktan gurur duyuyoruz. Bütün modüller şu ya da bu ölçüde değişikliğe uğradığı için güncellenen sayfaların değiştirilmesi yerine dosyanın tüm içeriğinin tamamen değiştirmesi kararını aldık. Her zaman olduğu gibi, ilk başta bu yapıtın ortaya çıkmasına büyük bir coşkuya katkıda bulunan bütün grup üyelerine ve elinizdeki yapıtın son okumasını ve düzenlenmesini yapan Köln Uygulamalı Bilimler Üniversitesi Yüksek Lisans öğrencisi Lisa-Marie Heidrich e içten teşekkürlerimizi sunarız. Ayrıca, zamanları olmadığı için ikin-

10 TERMİ NOLOJİ ÇALIŞ MASI - EN İ Y İ UYGULAMALAR 2.0 ci basıda görev alamayan Mark Childress ile Dr. Detlef Reineke ye de teşekkür ederiz. Elinizdeki yapıtla terminoloji çalışmasına ilgi duyan kişilerin ve kurumların yararlanabileceği, uygulamaya dönük, ama aynı zamanda kuramsal zemine dayalı bir araç sunuyor ve kimi zaman taşlı olabilen terminoloji çalışması yolunda daha fazla cesaret ve başarıyla yol alınmasına katkıda bulunmayı diliyoruz. Petra Drewer Donatella Pulitano Klaus-Dirk Schmitz 12