Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti. Ülkesel Fizik Planı. Bölüm IV. Mekansal Strateji (Tasarı)

Transkript

1 Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Ülkesel Fizik Planı Bölüm IV. Mekansal Strateji (Tasarı) Şehir Planlama Dairesi İçişleri Bakanlığı Lefkoşa - Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti 2014

2 İçindekiler 1. Giriş Ana Mekansal Gelişme Stratejisi Ana Mekansal Konular ve Sorunlar Ana Mekansal Hedefler Ana Mekansal Gelişme Stratejisi Plan Stratejisine Göre, Ülke Nüfusun Gelecekte Ülke İçi Dağılımı Tahminleri Yerleşimler Giriş Ana Mekansal Konular Ana Mekansal Hedefler Yerleşimler Mekansal Politikaları Kırsal Kalkınma Giriş Ana Mekansal Konular Batı - Kuzeybatı (Güzelyurt- Akdeniz) Bölgesi Karpaz - Tatlısu Bölgesi Mesarya Bölgesi Ana Mekansal Hedefler Bu Bölgelerde Ana Mekansal Hedefler Batı - Kuzeybatı (Güzelyurt- Akdeniz) Bölgesi için Hedef: Karpaz- Tatlısu Bölgesi için Hedef: Mesarya Bölgesi için Hedef: Ana Mekansal Politikalar Batı - Kuzeybatı (Güzelyurt- Akdeniz) Bölgesi : Karpaz- Tatlısu Bölgesi Mesarya Bölgesi: Sınır Geçiş Bölgeleri Giriş Ana Mekansal Konular Kara Sınır Geçiş Bölgeleri Deniz Sınır Geçiş Bölgeleri Hava Sınır Geçiş Bölgeleri Ana Mekansal Hedefler Ana Mekansal Politikalar Kara Sınır Geçiş Bölgeleri Deniz Sınır Geçiş Bölgeleri Hava Sınır Geçiş Bölgeleri Ulaşım Giriş

3 6.1 Ana Mekansal Konular Kara Ulaşımı Deniz Ulaşımı Hava Ulaşımı Ana Mekansal Hedefler Ana Mekansal Politikalar Kara Ulaşımı Ana Mekansal Politikalar Deniz Ulaşımı Ana Mekansal Politikalar Hava Ulaşımı Ana Mekansal Politikalar Kıyılar Giriş KKTC Kıyıları, Yasal Çerçeve ve ÜFP ile Düzenleme Getirilen Kıyı Bölgeleri KKTC Kıyıları Ana Mekansal Konuları KKTC Kıyıları Ana Mekansal Hedefler KKTC Kıyılar Mekansal Politikalar Dağlık Alanlar Giriş KKTC Dağlık Alanları Ana Mekansal Konuları KKTC Dağlık Alanlar Ana Mekansal Hedefler KKTC Dağlık Alanlar Ana Mekansal Politikalar Koruma Alanları Giriş Ana Mekansal Konular Tarım Toprakları Ana Mekansal Konuları Özel Çevre Koruma Bölgelerinin Ana Mekansal Konuları Su Ortamları ve Havzaları Ana Mekansal Konuları Orman Alanlarının Ana Mekansal Konuları Tarihi ve Kültürel Miras Alanları Ana Mekansal Konuları Ana Mekansal Hedefler Tarım Toprakları Ana Mekansal Hedefleri Özel Çevre Koruma Bölgeleri Ana Mekansal Hedefleri Su Ortamları ve Havzaları Ana Mekansal Hedefleri Orman Alanlarının Ana Mekansal Hedefleri Tarihi ve Kültürel Miras Alanları Ana Mekansal Hedefleri Ana Mekansal Politikalar Tarımsal Topraklar İle İlgili Mekansal Politikalar Özel Çevre Koruma Bölgeleri Mekansal Politikalar Su Ortamları Ve Havzaları Ana Mekansal Politikalar Orman Alanları Mekansal Politikalar Tarihi Ve Kültürel Miras Alanları Mekansal Politikalar

4 Haritalar Harita 1: Ana Mekansal Gelişme Stratejisi Şeması Harita 2: Yönetsel Alanlar/ İlçeler Harita 3: Yönetsel Alanlar / Belediyeler Harita 4: Yerleşim Birimlerinin Nüfus Büyüklüklerine Göre Dağılımı Harita 5: Yerleşim Kademelenmesi Harita 6: Yerleşim Kademelenmesi Etki / Hizmet Alanları Harita 7: Yerleşimlerin Kademelerine Göre Sahip Olması Gereken Minimum Hizmetler Harita 8: Kırsal Kalkınma ve Kırsal Gelişme Bölgeleri Harita 9: Batı - Kuzeybatı (Güzeyurt- Akdeniz) Kırsal Gelişme Bölgesi Harita 10: Kuzey Batı Kırsal Kalkınma Bölgesi Harita 11: Karpaz- Tatlısu Kırsal Gelişme Bölgesi Harita 12: Karpaz Kırsal Kalkınma Bölgesi Harita 13: Mesarya Kırsal Gelişme Bölgesi Harita 14: Doğu Mesarya Kırsal Kalkınma Bölgesi Harita 15: Sınır Geçiş Bölgeleri Harita 16: Kıbrıs Demiryolu İstasyonları Harita 17: Trans Avrupa Ulaşım Agları Harita 18: Ulaşım Ağı Mevcut Durum Sentez Harita 19: Kıbrıs Ada Genelinde KKTC Ana Ulaşım Ağı Harita 20: KKTC Ulaşım Ağı Harita 21: 2008 Belediye ( Değişiklik) Yasasına Göre Düzenlenen Belediye Hudutları Harita 22: Kıyı Stratejiler Harita 23: Eğim Harita 24: Topagrafya ve Eğim Birleşik Harita 25: Dağlık Alan Stratejiler Harita 26: Planlamm Kontrolu Altındakı Alanlar Ve Dağlık Alanlar Harita 27: KKTC Özel Çevre Koruma Bölgeleri Harita 28: Tarım Toprakları (Arazi Kullanım Kabiliyeti) Harita 29: Tarım Toprakları (Tarımsal Kullanıma Uygunluk) Harita 30: Su Kaynakları Harita 31: Bitki Örtüsü Harita 32: Tarihi ve Kültürel Miras Alanları Harita 33: Çevresel Doğal Kaynaklar ve Kültürel Miras Alanları Birleşik Tablolar Tablo 1 : ÜFP Stratejilerine Bağlı KKTC nin 20 Yıllık Nüfus Tahminleri ve Nüfus Artış Hızları... 8 Tablo 2 : Yılı İçin Tahmin Edilen Kentsel Ve Kırsal Yerleşimler Yüzde Dağılım Tahmini

5 Tablo 3 : Plan Stratejisine Bağlı Nüfus Dağılım Hedefleri Tablo 4 : Plan Stratejisine Göre Bölgeler Arası Yönlendirilen Nüfus Ve Konut Sayısı Dağılımı Tablo 5 : Plan Stratejisine Göre Bölgelere Yönlendirilecek Konut Dağılımı Tablo 6 : Yerleşim Hiyerarşisi Tablo 7 : Batı- Kuzeybatı (Güzelyurt- Akdeniz) Kırsal Gelişme Bölgesi Tablo 8 : Karpaz - Tatlısu Kırsal Gelişme Bölgesi Tablo 9 : Mesarya Kırsal Gelişme Bölgesi Resimler Resim 1: Karaman Köyü Resim 2: Gazimağusa Resim 3: Girne Resim 4: Güzelyurt Narenciye Bahçeleri Resim 5: Geçitköy Barajı Resim 6: Kumyalı köyü Resim 7: Karpaz Özgür Eşşek Resim 8: Mesarya Resim 9 : Toplu Taşıma Resim 10 : Girne Limanı Resim 11 : Gazimağusa Limanı Resim 12 : Ercan Devlet Havalimanı Resim 13: Mağusa Kumsalı Resim 14: Karpaz Altın Kumsal Resim 15: Girne Resim 16: Mağusa Limanı Resim 17: Besparmak Sıradağları Resim 18 : Dağlık Alan Resim 19: Mesarya Ovası Resim 20: Besparmak Siradaglari Resim 21: Karpaz Altınkum Sahili Resim 22: Girne-Alevkayası Resim 23: Balabayıs Manastırı Resim 24: Girne Limanı Resim 25: Salamis Sit Alanı Resim 26: Gazimağusa Surlariçi Şekiller Şekil 1 : Ulaşım Planlaması

6 Şekil 2 : Otomobil Bağımlılık Döngüsü (Orhan Demir) Şekil 3: Farklı Kademeli Yolların Kesişmesi Şekil 4 : Ulaşım Sistemleri Arası Bağlantı İlişkisi Şekil 5 : Yerleşimler Arası Alternatif Ulaşım Sistemleri Şekil 6 : Fasıl 59 un 2008 De Değiştirilmiş Şekliyle Yorumlanmış Şematik Gösterimi Şekil 7 : ÜFP Kapsamında Öngörülen Kıyı ve Kıyı Bölgeleri Şekil 8 : Altınkum Sahili Şekil 9 : Esentepe Şekil 10 : Yapılaşmasını Büyük Ölçüde Tamamlamış Kıyı Bölgeleri Şekil 11 : Yapılaşmamış veya Kısmen Yapılaşmış Kıyı Bölgeleri Şekil 12 : Mutlak Koruma Altındaki Kıyı Bölgeleri Şekil 13 : Kıyı Bölgesi, Bütünleşik Kıyı Bölgleri Yönetim Planı

7 1. Giriş 1.0 Mekansal Gelişme Stratejisi, ülkesel ölçekte, ülkenin önemli mukayeseli avantajını oluşturan stratejik nitelikteki alanlar, çeşitli tipteki yerleşimlerin rollerine göre çeşitli tipteki yerleşimler ve korunma alanları ile ilgili stratejileri kapsamaktadır. Bölüm II de yer alan ana stratejik Mekansal konu ve sorunların nasıl ele alınacağını ve bunlar için mekansal tutumunun ne olacağını ortaya koymakta, Bölüm III de vizyon ve stratejik hedeflere ulaşmak için, gelecekteki yirmi yıl içinde ekonomik sektörel gelişmelerin hangi bölgelerde yer alacağını, bölgeler arası bağlantıların nasıl olacağını, hangi alanların korunacağını, yerleşmeler sisteminin nasıl olacağını belirlemektedir. Bölüm V ile Bölüm VI da yer alan ülkesel, bölgesel, yerel ve yerleşmeler düzeyindeki sektörel politikaların çerçevesini oluşturmaktadır. 2. Ana Mekansal Gelişme Stratejisi 2.0 Ana Mekansal Konular ve Sorunlar Lefkoşa ve Girne nin ülkenin ekonomik gelişmesinde, yatırımlar ve istihdamdaki yüksek payları olması, iç göç ve nüfus hareketi için çekim merkezleri olmaları nedeniyle, ulaşım, altyapı ve hizmetler üzerinde oluşan yoğun talebin yarattığı baskın rolleri olması, Ülkedeki en belirleyici ve bölgeler arası dengesizliği etkileyici en önemli gelişme konusudur. Bu konuda daha ayrıntılı saptama ve değerlendirmeler Bölüm II de yer almaktadır Kırsal Bölgeler, iş ve istihdam olanaklarından yeterli payı alamamaktadır. Hizmetler az gelişmiştir. Bu bölgelerde yaşayanları kentsel bölgelerdeki hizmetlere yönelmektedir Ülke düzeyinde yerleşmeler arası hizmet dağılımı dengesizdir. Bunun sonucunda bölgesel ve yerel düzeyde hizmetlerin yaşayabilmesi mümkün olamamaktadır. Hizmetler belirli kentsel ve kırsal merkezlerde merkezileşmektedir Önemli doğa alanları, biyolojik çeşitlilik alanları, kıyılar, dağlık ve ormanlık alanlar gelişme baskısı altındadır. 2.1 Ana Mekansal Hedefler Kentsel bölgelerin kontrollü ve sürdürülebilir gelişmesini sağlayacak yeni büyüme ve çekim merkezleri yaratmak; Kırsal bölgelerin, mukayeseli avantajları kendine yeterli yaşayabilir ekonomiler ve sosyal yaşam oluşturmasını sağlayacak çekim alanları yaratmak; Dengeli, yaşayabilir, sürdürülebilir, yaşanabilir ve hizmet verebilir yerleşimler sistemi oluşturulmak; Sınır geçiş bölgelerinin canlandırılmasını sağlayacak ekonomik cazibe alanları yaratmak; Ülkenin mukayeseli avantajını oluşturan ve turizm sektörünün sürdürülebilir bir şekilde gelişebilmesi ve yaşam kalitesi için gerekli olan kıyılar ve dağlık alanların sürdürülebilir kullanımını sağlamak, Ülkenin ve bölgelerin mukayeseli avantajlarını oluşturan, biyolojik çeşitlilik alanları, tarihi ve kültürel miras alanları, tarım alanları, orman alanları ve su ortamlarını korumak. 6

8 2.2 Ana Mekansal Gelişme Stratejisi Sürdürülebilir kalkınma temel çerçeve olarak benimsenecek, ekonominin büyümesine, sosyal ve kültürel gelişmeye, yaşam ve mekân kalitesinin geliştirilmesine katkı sağlanması desteklenecek ve teşvik edilecektir Bölgeler arası dengesizliğin giderilmesi, tüm bölgelerin refahtan pay almaları için iş ve istihdam hizmetlerin dengeli dağılımının sağlanması teşvik edilecektir. Buna göre: Yeni Kentsel Büyüme Bölgesi: Ülkenin doğu kıyısında bulunan ve Gazimağusa İskele Bölgesi nde yeni gelişmeler yeni yerleşim alanları teşvik edilecek, Girne ve Lefkoşa bölgelerindeki dengesiz ve yoğun gelişmelerin sektörel yığılmaların dengelenmesi için yeni gelişme fırsatları sunularak bu bölgede büyüme ve gelişmenin iç bölgelerde yer alması teşvik edilecektir Kontrollü Gelişme Bölgesi-Göğüs Bölgesi: Ülkenin orta ve kuzey kıyı bölgelerinden oluşan göğüs kısmındaki Lefkoşa-Girne Bölgesi nde gelişmeler kontrolü olarak devam edecek, kıyı bölgelerindeki yığılmaların azalması için bu bölgelerde oluşan talebin yeni çekim alanlarına yönelmesi teşvik edilecektir Topluma Dayalı Gelişmenin Teşvik Edileceği Bölgeler-Kırsal Kalkınma Bölgeleri: Güzelyurt Lefke, Mesarya ve Karpaz-Tatlısu Bölgeleri ülkede toplamda yaratılan iş istihdamdan en düşük payı alan ve bu nedenle de GSMH dan aldığı pay en düşük olan, nüfus kaybeden bölgelerdir. Yeni iş ve istihdam yaratacak ve bölgesel ekonomilerin gelişmesi sağlayacak bu kırsal bölgelerde, kırsal kalkınma stratejilerine dayalı gelişmeler teşvik edilecektir Korunacak Hassas Bölgeler Kanat Bölgeleri: Tarihi ve kültürel değerler bakımından yüksek değere ve hassasiyete dayalı bölgeler olan ve bünyesinde potansiyel Natura 2000 alanları ve arkeolojik alanlar bulunan Kırsal Kalkınma Bölgesi kapsamındaki, doğuda Karpaz, Büyükkonuk, Tatlısu Bölgesi ile batıda Akdeniz, Koruçam, Sadrazamköy, Kayalar, Geçitköy, Çamlıbel ve Tepebaşı nı içine alan bölgelerden oluşan kanatlar korunacak ve bu bölgelerde Kırsal Kalkınma Stratejine uygun olarak Topluma Dayalı Gelişme modelleri teşvik edilecektir Ülke düzeyindeki büyüme, ülkenin tüm ana kentsel bölgeleri ve yılına kadar olan dönemde sürdürülebilir nitelikteki önemli gelişmelerin yer alabileceği potansiyele sahip alanları içeren Ana Büyüme ve Değişim Merkezleri nde yoğunlaştırılacaktır Gazimağusa, İskele ve yakın çevresininlerinin büyümesi desteklenecek böylece, Girne ve Lefkoşa odaklarına dayalı dengesiz gelişmenin dengelenmesi sağlanacaktır. İlk 10 yılsonunda Gazimağusa nın Lefkoşa ve Girne nin büyümesi, iş istihdam olanakları ve nüfus artışı bakımından, Lefkoşa ve Girne ile dengelenecekrek ve Lefkoşadaki yığılma önlenecek, Girne ve Gazimağusa üçgenine dayalı gelişme modeli sağlanmış olacaktır. Bu ilk 10 yıllık dönemin ilk beş yılı içinde başlanarak, Gazimağusa-İskele bölgesinde, kıyı alanları dışında kalan, özellikle Mesarya, batı yönünde Mutluyaka Köyü gibi kıyıdan uzak bölgelerde iş ve istihdam alanları yaratılması teşvik edilecek ve desteklenecektir. Buna bağlı olarak yeni nüfus, yerleşimleri için, konut ve gerekli hizmet alanlarının oluşmasını sağlayacak emlak geliştirmeye yönelik yatırımlar teşvik edilecektir Ülkenin ekonomik gelişmesinde yatırımlar ve istihdamdaki önemli payı ve bu özelliklerine bağlı olarak iç göç ve nüfus hareketi için çekim merkezleri olmaları nedeniyle ulaşım, altyapı ve hizmetler üzerinde oluşan yoğun talebin yarattığı baskı ile belirleyici role sahip ve ana ekonomik jeneratör olan Lefkoşa ve Girne nin gelişmesi dengelenecektir Ekonomik büyümenin gerçeklemesine küresel, bölgesel, Avrupa ve yerel öneme sahip biyolojik çeşitlilik, doğa koruma alanları, kıyılar, dağlar, ormanlar, verimli tarım toprakları, su kaynakları, ülkenin tarihi ve kültürel miras alanları gözetilerek, hassas kullanılarak ve korunarak, verimli su ve enerji kullanımı geliştirilerek ve yaygınlaştırılarak katkı sağlanacaktır Doğal-ekolojik varlıkların korunduğu, iklim-çevre duyarlı, enerji verimliğinin sağlandığı, alternatif, temiz ve yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımının artırıldığı, su kaynaklarının korunduğu ve verimli kullanıldığı, alternatif su temin yöntemlerinin kullanıldığı, hava-su ve toprak kirliliğinin en aza indirgendiği, mikro-klima ve yerel ekosisteme uyumlu gelişmeler ve yerleşimler sistemi ve deseni oluşturulması desteklenecek ve teşvik edilecektir. 7

9 2.3 Plan Stratejisine Göre, Ülke Nüfusun Gelecekte Ülke İçi Dağılımı Tahminleri Farklı senrayolara dayalı projeksiyonlara bakıldığında Lefkoşa, Girne ve Mağusa İlçelerinin büyüme hızları arasında bir dengesizlik görülmektedir. Bunun yanısıra belediye ve bölgesel hizmet merkezlerinin de yetersiz olduğu saptanmıştır.ülkesel Fizik Plan kapsamında belirlenen stratejiler, kentsel ve kırsal alanlardaki dengesiz nüfus dağılımı ve hizmetlerdeki yetersizlikler gibi sorunların önlemini almaya yöneliktir. Bu bağlamda, Lefkoşa ve Girne ilçelerinde kentsel yerleşimlerdeki büyüme, gelişme politikalarıyla yavaşlatılıp, istihdam ve yeni konut arzlarını Mağusa ilçesine yönlendirmeyi hedeflenmektedir. Kentsel yerleşimlerin strateji ve politikalarının yanısıra, kırsal yerleşimlerdeki hizmet yetersizliklerini ortadan kaldırmak için yapılan çalışmalar sonucunda seçilen bazı kırsal yerleşmeler de yeni roller üstlenerek gelişmeleri ve büyümeleri teşvik edilmiştir. Bu stratejilere dayalı projeksiyon, KKTC toplam nüfusu mevcut durumun eğilimi senaryolarının orta değer (yaklaşık kişi) alınırak, artış hızlarının yerleşimlerin üstlendiği işlevlere gore değişebileceği varsayılarak yapılmıştır. Senaryo Yıllar Lefkoşa İlçesi 1996 Sayım Sonucuna Göre 2006 Sayım Sonucuna Göre 2011 Sayım Sonucuna Göre 2016 Tahmini 2021 Tahmini 2026 Tahmini Tahmini Artış Hızı 2,80 3,05 3,12 3,10 2,94 Mağusa İlçesi Artış Hızı 1,85 1,88 1,85 1,78 1,64 Girne İçesi Orta Nüfus Artış Hızı 3,87 3,88 3,79 3,60 3,29 Güzelyurt İçesi Artış Hızı 0,58 0,92 1,11 1,29 1,40 İskele İçesi Artış Hızı 1,06 1,27 1,37 1,43 1,44 KKTC Toplam Nüfus Tablo 1 : ÜFP Stratejilerine Bağlı KKTC nin 20 Yıllık Nüfus Tahminleri ve Nüfus Artış Hızları Mevcut durumun devamı halinde, önümüzdeki 20 yıl içinde değişecek tahmini nüfusun kırsal ve kentsel yerleşimler dağılımı KKTC genelinde % 74 kentsel yerleşimler ve % 26 kırsal yerleşimler olarak tahmin edilmektedir. İlk 10 yıllık dönemde ise KKTC genelinde %72 kentsel yerleşimler ve %28 kırsal yerleşimler olarak nüfusun dağılacağı tahmin edilmektedir. İlçeler Kentsel Nüfus Yüzdelik Kırsal Nüfus Yüzdelik Tahmini Toplam Nüfus Lefkoşa Mağusa Girne Güzelyurt İskele KKTC Toplamı Tablo 2 : Yılı İçin Tahmin Edilen Kentsel Ve Kırsal Yerleşimler Yüzde Dağılım Tahmini 8

10 2.3.3 Ülkede nüfusun dengeli dağılımını sağlamayı hedefleyen Ülkesel fizik plan stratejilerine dayalı 10 yıllık nüfus değişim tahminleri 3 senaryoya göre yapılmıştır. İlk olarak Lefkoşa- Girne kentsel bölgesinin yılları arasındaki nüfus artış hızının önümüzdeki 10 yılda 50% oranında azalabileceği öngörülmüştür. Bu durumda mevcut durumun devamı halinde bölgede 2021 yılı için beklenen yaklaşık kişilik nüfusun yaklaşık olabileceği görülmektedir. Yaklaşık kişinin %62 sinin Mağusa ya, %31 inin Güzelyurt, İskele ve Lefke gibi geliştirilecek ilçe merkezlerine yönlendirilmesi öngörülmüştür. Geriye kalan %7 lik nüfusun da kırsal bölgelere katılması beklenmektedir. Bu senaryoya dayalı nüfus dağılımı sonucuda, mevcut durumun devam etmesi halinde 2021 yılında beklenen %72,54 kentsel- %27,46 kırsal nüfus oranının, %72 kentsel- % 28kırsal nüfus olabileceği tahmin edilmektedir Yine aynı yaklaşımla elde edilen diğer iki senaryoda Lefkoşa - Girne kentsel bölgesinin yılları arasındaki nüfus artış hızının önümüzdeki 10 yılda %40 veya %30 oranında azalabileceği öngörülmüştür. %40 oranındaki azalmayla birlikte yaklaşık kişilik nüfusun Lefkoşa- Girne kentsel bölgesinden diğer Mağusa başta olmak üzere diğer bölgelere yönlendirildiği ve kentselkırsal nüfus oranının % %27.7 olabileceği tahmin edilmektedir. 3. Senaryoda ise nüfus artış oranının %30 azalmasıyla Lefkoşa - Girne kentsel bölgesinden diğer bölgelere yönlendirilecek nüfusun yaklaşık 18,500 kişi olması beklenmektedir. Bu durumda, mevcut durumun devamı halinde 2021 yılında olacağı tahmin edilen %72.54 kentsel - %27.46 kırsal nüfus oranına çok yakın olarak % %27.5 olabileceği tahmin edilmektedir. 9

11 Kentsel ve Kırsal Yerleşim Bölgeleri Dönemi Mevcut ve Eğilimler Nüfus Artış Hızı Nüfus Artış Hızı Mevcut Durum Devamı Senaryosuna Göre Tahmin Nüfus Ülke Nüfusu İçindeki Payı Nüfus Artış Hızı Nüfus Ülke Nüfusu İçindeki Payı Plan Stratejisine Bağlı Nüfus Dağılımı Hedefleri Senaryo 1 Senaryo 2 Senaryo 3 Kentsellerde Yüksek Azaltma Kentsellerde Orta Azaltma Kentsellerde Düşük Azaltma 10 yılda ( 2021 ) Artış Hızında % 50 Azaltma 10 yılda ( 2021 ) % yılda ( 2021 ) % 30 Ülke Ülke Ülke Hedef Hedef Hedef Nüfusu Nüfusu Nüfusu Artış Hızı Nüfus Artış Hızı Nüfus Artış Hızı Nüfus İçindeki İçindeki İçindeki % % % Payı Payı Payı 1 Lefkoşa Girne Büyük Toplam 3,94 2, ,54 3, ,59 1, ,83 2, ,40 2, , Lefkoşa Büyük 1 3,27 2, ,45 3, ,42 1, ,10 2, ,41 2, ,5 1.2 Girne Büyük 5,13 3, ,10 4, ,17 1, ,73 2, ,99 2, , Girne Merkez 5,13 3, ,62 4, ,69 1, ,43 1, ,5 1, , Girne Diğer Kentseller 5,12 2, ,48 4, ,48 2, ,30 2, ,50 3, , Lapta Karşıyaka 4,61 0, ,74 2, ,81 0, ,30 1, ,40 2, , Alsancak 4,87 3, ,95 4, ,25 2, , , , Çatalköy 6,62 5, ,79 5, ,42 3, , ,1 4, ,1 2 Mağusa 2,47 2, ,15 2, ,68 4, ,18 4, ,50 3, ,90 3 Geliştirilecek İlçe Merkezleri 0,23-0, ,55 0, ,34 5, ,19 4, ,89 4, , Güzelyurt -0,38-0, ,17-0, ,03 2, ,19 0, ,49 0, , İskele 2,62 1, ,38 2, ,31 10, , ,4 10, ,1 4 Lefke 1,35 1, ,74 1, ,36 2, ,8 2, ,7 2, ,6 Kentsel Nüfus Oranı 3,11 2, ,99 3, ,97 2, ,00 2, ,5 2, Kentsel Bölgelerin Kırsalları Toplamı 1,83 4, ,93 2, ,13 0, ,13 2, , ,9 1 Lefkoşa Girne 1,61 5, ,80 3, ,04 3, ,04 2, ,91 2, , Lefkoşa Alt Bölgesi 1,09 6, ,42 2, ,45 2, ,45-17, ,44-17, , Girne Alt Bölgesi 2,88 4, ,38 4, ,59 4, ,59 14, ,47 14, ,37 2 Mağusa - İskele 2,29 3, ,13 2, ,09 2, ,09 2, ,09 2, ,09 Kırsal Bölgeler 1,10 0, ,08 1, ,89 2, ,87 1, ,5 1, ,1 1 Güzelyurt 1,31 0, ,24 1, ,90 2, ,2 2, , Karpaz 0,67 57, ,53 1, ,63 1, ,01 1, , Mesarya 1,24 13, ,32 0, ,37 2, ,66 1, ,5 1, ,1 Kırsal Nüfus Oranı 1,24 79, ,01 1, ,03 2, , ,5 1, KKTC TOPLAM NÜFUSU 1,24 109, ,00 2, ,00 2, ,00 2, , Tablo 3 : Plan Stratejisine Bağlı Nüfus Dağılım Hedefleri 1 Lefkoşa İmar Planı Alanındaki Yerleşimler Lefkoşa, Gönyeli, Hamitköy, Haspolat, Alayköy ve Kanlıköy Dahil 10

12 Kentsel ve Kırsal Yerleşim Bölgeleri Mevcut Durum Devamı Senaryosuna Göre Tahmin Plan Stratejisine Bağlı Nüfus Dağılımı Hedefleri Senaryo 1 Senaryo 2 Senaryo Nüfus Nüfus Yönlendirilecek Nüfus Yönlendiren konut sayısı Nüfus Yönlendirilecek Nüfus Yönlendiren konut sayısı Nüfus Yönlendirilecek Nüfus Yönlendiren konut sayısı 1 Lefkoşa Girne Büyük Toplam Lefkoşa Büyük Girne Büyük Girne Merkez Girne Diğer Kentseller Lapta Karşıyaka Alsancak Çatalköy Mağusa Geliştirilecek İlçe Merkezleri Güzelyurt İskele Lefke Kentsel Bölgelerin Kırsalları Toplamı Lefkoşa Girne Lefkoşa Alt Bölgesi Girne Alt Bölgesi Mağusa - İskele Kırsal Bölgeler Güzelyurt Karpaz Mesarya Kırsal Nüfus Oranı KKTC TOPLAM NÜFUSU Tablo 4 : Plan Stratejisine Göre Bölgeler Arası Yönlendirilen Nüfus Ve Konut Sayısı Dağılımı 11

13 Mevcut durum devamına göre 2021 nüfus tahmini Plan stratejisine göre 2021 nüfus tahmini Yönlendirilen nüfus Yönlendirilen Konut Sayısı Yönlendirilen Konut Sayısı (%) Plan stratejisine göre 2021 nüfus tahmini Yönlendirilen nüfus Yönlendirilen Konut Sayısı Yönlendirilen Konut Sayısı (%) Plan stratejisine göre 2021 nüfus tahmini Yönlendirilen nüfus Yönlendirilen Konut Sayısı Yönlendirilen Konut Sayısı (%) Ülkesel Fizik Plan - Bölüm IV. Mekansal Strateji Senaryo 1 Senaryo 2 Senaryo 3 Bölgeler Lefkoşa - Girne Mağusa- İskele Batı - Kuzeybatı Karpaz Mesarya Toplam Tablo 5 : Plan Stratejisine Göre Bölgelere Yönlendirilecek Konut Dağılımı Bu toplam nüfusun ülke içinde nasıl dağılacağı ÜFP Planın stratejisine etkin bir şekilde uygulanmasına bağlı olacaktır. Plan stratejisinin ve politikalarının hedeflerine, 2021 yılına kadar olan önümüzdeki 7 yıllık dönem içinde ulaşılması halinde, nüfus dağılımının % 70-%71 arasında kentsel ve % arasında kırsal nüfus olacağı, Lefkoşa, Girne nüfusu artış hızının 10 yıl içinde % 50 oranında azalarak 1,84 olması, Mağusa bölgesinde ise nüfusun, artış hızının kademeli olarak artarak 4,60 olması öngörülmektedir. Buna bağlı olarak ise, 2021 yılına kadar olan önümüzdeki 7 yıllık dönem içinde toplam yaklaşık yeni konut hanesinin % 59 na karşılık gelen ilave yeni yaklaşık 6600 adet konut hanesinin Mağusa İskele Kentsel Büyüme Bölgesinde yer alması öngörülmektedir Sonuç olarak yapılan tüm projeksiyonlar 2011 yılından itibaren 20 yıllık değişimleri gösteriyor olsa da, 10 yıldan sonra standart sapmanın yükselebileceği göz önünde bulundurularak, 2016 yılında veya herhalukarda yapılacak olan nüfus sayımından sonra kontrol edilecek ve 10 uncu yılda gidişata göre gerekli ayarlamalar yapılacaktır. 12

14 Harita 1: Ana Mekansal Gelişme Stratejisi Şeması 13

15 Yerleşimler

16 Yerleşimler 3. Yerleşimler 3.0 Giriş Mekansal stratejinin ele aldığı en önemli Mekânlar / Yerler kentler, kasabalar ve köylerden oluşan yerleşimlerdir. Yerleşimler, konutlara, işlere ve hizmetlere mekân sağlamaktadırlar. Karakterleri ve konumları toplum, yapılaşmış çevre ve doğal çevre arasında kültürel ve tarihi bağı oluşturmakta, farklı büyüklük, işlev ve nitelikleri ile ülkenin karakterine katkı sağlamaktadır Yerleşmeler, insan faaliyetlerinin odak noktasıdır. Yaşayanların geçimlerini sağlamak, kişisel ve toplumsal bazı ihtiyaçlarını karşılamak amacı ile günün belirli saatlerinde çalıştıkları, bir araya geldikleri faaliyet alanlarıdır. Oturdukları yerler (sitler), rolleri, işlevleri, tarihsel geçmişleri, mimari özellikleri ve sokakları, her bir yerleşmeyi kendine özgü kılar Yerleşmelerin sahip oldukları işlevler, bu işlevlerdeki çeşitlilik ve uzmanlaşma, kendi aralarında görev, sorumluluk ve etki alanı farklılıklarına, dolayısıyla da bir yerleşme kademelenmesine /hiyerarşine yol açmaktadır. 2 İşlevsel özellikler ile yerleşmenin büyüklüğü ve büyüme süreçleri arasında da ilişkiler vardır En yaygın şekilde yerleşmeler, kırsal ve kentsel yerleşmeler olarak temelde ikiye ayrılırlar. Tarım, hayvancılık, ormancılık, balıkçılık, avcılık gibi tarımsal faaliyetler kırsal toplumlara özgü etkinlikler olarak kabul edildiklerinden, bu işlerin baskın olarak yapıldığı yerleşmeler de kırsal yerleşme olarak kabul edilmektedir Tarımsal faaliyetler dışındaki alanlarda faaliyetlerin yer aldığı yerleşmeler ise kentsel yerleşmeler olarak kabul edilmektedir. 3 Kentsel yerleşmeler kamu yönetimi, sanayi, inşaat, ticaret, ulaştırma, depolama, haberleşme, finans, eğitim, kültür ve rekreasyon gibi kişisel ve toplumsal hizmet sektörlerinin yer aldığı ihtisaslaşmış, çok işlevli yerleşmelerdir Genel olarak küçük yerleşmeler tarımsal ekonomik faaliyet türüyle karakterize edilirlerken, küçük kasabalardan başlamak suretiyle daha büyük yerleşmeler, sanayi ve hizmet faaliyetleriyle öne çıkmaktadır. Resim 1 : Karaman Köyü Yerleşmeler, insanların amaçları ve ihtiyaçları doğrultusunda gelişmekte ve şekillenmekte, hızlı büyüme veya yanlış yönde büyüme nedeni ile çevresi ve yerel özgün farklılıkları bozulabilmektedir. Yerleşmelerin konumu, işlevleri, deseni ve biçim özellikleri, sosyal ve ekonomik yapıları, tarihi, nüfus ve sosyal özellikleri mekansal dağılımı, yerleşmeler arasındaki kademelenme /hiyerarşi ve etki alanları planlamanın ilgilendiği ve düzenleme getirdiği konuların başında gelmektedir. 2 Kademelenme; Doxiadis in kademelenme kavramına göre, 1-2 izole ev, nüfusu 100 ün altında ve bir kaç bina ve çok sınırlı hizmeti olanlar mahalle( hamlet ), nüfusu arasında olan ve çok hizmeti bulunmayan sadece bir postası veya dükkanı, kahvesi olanlar köy, nüfusu arasında olanlar kasaba, nüfusu arasında olanlar büyük kasaba, nüfusu arasında olan ve hizmetleri bulunanlar kent, nüfusu ile 1 milyon arasında olan ve çok sayıda ve çeşitte hizmetleri bulunanlar büyük kent, nüfusu 1 milyon ile 3 milyon arasnda olan ve çok sayıda kent ve kasabadan oluşanlar metropol, nüfusu 3 milyon ile 10 milyon arasında olan ve kentler grubu ve bunların varoşlarından oluşanlara birleşik kent, nüfusu 10 milyonun üzerinde olan ve birleşik kentlerden oluşanlara devkent ve son olarak nüfusu 50 milyonun üzerinde olan sınırları belli olmayan yerleşimler ise ecumenopolis olarak sınıflanmaktadır. 3 Birleşmiş Milletlerin 2009 ve 2010 verilerine göre, dünya nüfusunun % 50 sini oluşturan yaklaşık 3,400,000,000 kentlerde yaşamaktadır. 15

17 Yerleşimler KKTC de yerleşimler merkezi yönetim örgütlenmesinde merkez, ilçe ve bucaklardan, yerel yönetimler örgütlenmesinde ise belediye ve köylerden oluşmaktadır. Belediyeler ise kentsel belediyeler ve kırsal belediyeler olarak ikiye ayrılmaktadır Toplam 166 yerleşim biriminin yaklaşık %85 i kırsal nitelikteki yerleşim birimleridir. Ülkedeki toplam nüfusun %65 i kentsel özelliklere sahip yerleşimlerde yaşamaktadır. Resim 2: Gazimağusa ÜFP, yerleşmelerin kentlerin, kasabaların gelişmesi ile ilgili ortak konuların ve sorunların baş edilmesine yönelik çözümler üretilebilmesi için stratejik hedefler ve stratejik politikalar düzenlemektedir. Bu kapsamda yerleşimler; yerleşim grupları, nüfus büyüklükleri, gelecekte yüklenecekleri roller ve bu rollere uygun işlevlerine göre 5 kademeye ayrılmıştır. Resim 3: Girne 16

18 Yerleşimler Harita 2: Yönetsel Alanlar/ İlçeler 17

19 Yerleşimler Harita 3: Yönetsel Alanlar / Belediyeler 18

20 Yerleşimler 19 Harita 4 : Yerleşim Birimlerinin Nüfus Büyüklüklerine Göre Dağılımı 19

21 Yerleşimler 3.1 Ana Mekansal Konular Yerleşimlerin dengesiz dağılımı ve nüfus değişimi: Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nde çeşitli büyüklükteki yerleşmelerin farklı gelişme hızları ve bölgelere göre dengesiz dağılımı kentsel ve kırsal alanlarda yaşanan sorunların ortaya çıkmasında önemli etkenlerdendir Büyük yerleşimlerin istihdam ve hizmetlerden en yüksek payı alması: Lefkoşa ve Girne, ekonomik yönden diğer yerleşmelere göre istihdam ve hizmetlerden en yüksek payı almaktadırlar. İş olanakları, istihdam fırsatları, hizmet çeşitliliği ve kalitesi tüm ülke düzeyinde başta Lefkoşa ve Girne olmak üzere üç büyük kentte Lefkoşa, Gazimağusa ve Girne de odaklanmış durumdadır Büyük kentsel yerleşmelerde hizmetlerde yığılma: Büyük yerleşimlerdeki hizmetlerde yığılma vardır. Özellikle üç büyük kentte bazı okullarda ve hastanelerde yığılma gözlemlenmektedir. Bu yığılma hizmetlerde yetersizliklere yol açmaktadır. Kentsel yerleşimlerde bazı sosyal kesimler için hizmetlere erişim sorunu, yoksunluk ve yoksulluk vardır. Nüfusun çok olduğu kentsel yerleşimlerde yeşil alanlar eksik veya yetersizdir Orta Büyüklükteki Yerleşimlerde, hizmetler ve altyapı eksik veya yetersizdir: Lefkoşa ilçesinde Değirmenlik, Gazimağusa ilçesinde Geçitkale ve Akdoğan, Girne ilçesinde Çamlıbel, Güzelyurt ilçesinde Lefke ve İskele ilçesinde Mehmetcik ve Yenierenköy olmak üzere toplam 7 bucak merkezinin, Çamlıbel hariç, tümü aynı zamanda belediye merkezidir. Orta ölçekteki bu yerleşimlerde, etki alanlarına hizmet verebilecek hizmet donanımı çeşitliği bulunmamaktadır Bölgesel Hizmet Merkezleri nin yeterli olmaması: Güzelyurt ve İskele ilçe merkezidirler ancak bölgesel hizmet merkezi olarak yeterli hizmet donanımına sahip değildirler Belediye Merkezleri nin yeterli olmaması: Yaklaşık 166 yerleşim birimi 28 farklı belediyeye bağlıdır. Belediye merkezi olan 28 yerleşimin, üç büyük kentsel belediyenin dışında kalan özellikle kırsal belediyelerin birçoğunda, kendi belediye alanlarına yeterli hizmet sunabilecek sayıda ve çeşitte hizmetler bulunmamaktadır. İstihdam olanakları sınırlıdır Çok sayıda küçük yerleşim bulunması: Küçük Yerleşimler yaklaşık 166 yerleşimin %90 ını oluşturmaktadır. Bir ilkokul için gerekli eşik nüfus olan 2000 nin altında nüfusa sahip yerleşimlerdir Küçük ve kırsal nitelikteki yerleşimlerde hizmetler ve altyapı yetersizlikleri vardır: Hizmetlere erişim sınırlıdır. Nüfus kaybına bağlı olarak yeterli okul çağı nüfusu olmamasından dolayı okullardaki öğrenci sayısı standartların çok altına düştüğü için okullar kapanma tehlikesi altındadır veya hali hazırda kapanmış durumdadır Kentsel yerleşimler ile kırsal yerleşimler arasında göç vardır: Kentsel yerleşimlerde yaşayanların konut maliyetinin nispeten daha düşük olduğu kentin dış çeperlerindeki bölgelere yerleşmeyi tercih etmelerine bağlı olarak, kırsal bölgelerde dağınık olarak yeni konut alanları oluşmaktadır. Kırsal yerleşimlerde yaşayanlar iş olanakları, istihdam fırsatları, hizmet çeşitliliği ve benzeri nedenlerle kentsel alanlara göç etmektedirler. Kırsal alanlarla kentsel alanlar arasındaki göç ve nüfus hareketi, kentlerde istihdamın yığılmasına hizmetlerin yoğun kullanımı ile yetersiz kalmasına, verimli tarım topraklarının azalmasına, kırsal yerleşmelerin nüfus kaybetmesine, hizmetlerin rantabl olmaması böylece kapanmasına, kırsal bölgeler ile kentsel bölgeler arasında günlük seyahatlerin artmasına ve yoğunlaşmasına yol açmaktadır. Bu yapı yaşam kalitesinin azalmasına, kırsal yerleşmelerin ekonomik yapısının zayıflamasına, kentsel bölgeler ile kırsal bölgeler arasında uzun seyahatler nedeniyle yakıt tüketiminin artmasına neden olduğu için sürdürülebilir değildir. 20

22 Yerleşimler Parçacı, yaygın yapılaşma deseni: Kentleşme maliyetini artırıcı, doğal çevreyi tahrip eden, otomobil bağımlı, dağınık, parçacı, yaygın ve yollar boyu yapılaşma eğilimi tüm yerleşim birimlerinde özellikle kentsel bölgelerde ana gelişme desenidir. Yerleşim birimlerinden kopuk parçacık olarak gelişmiş ve herhangi bir yerleşim ünitesi oluşturmayacak kadar düşük nüfusa sahip, sadece konutlardan oluşan birçok izole yerleşim alanı bulunmaktadır. Bu yaygın, parçacı ve dağınık yapılaşma özellikle büyük ve orta büyüklükteki yerleşmelerin bulunduğu bölgelerde tarım alanlarının azalmasına neden olmaktadır Kentsel alanlarda trafik sıkışıklığı: Merkezi kentsel alanlarda dış bölgelerden merkezi bölgelere, çalışmak, alışveriş yapmak ve merkezi hastaneleri kullanmak için gelen ziyaretçiler, trafik sıkışıklığına ve hava kirliliğine yol açmaktadır. Bu da bu bölgelerde alış veriş alanlarının çevresel kalitesinin ve erişilebilirliğini azalmasına yol açmakta, ticareti olumsuz yönde etkilemektedir Altyapı sunumunun gelişme ile eş zamanlı olmaması: Yerleşmelerin büyümesi ve yeni yerleşim alanlarının oluşması, bunu destekleyici altyapının sunumundan daha hızlıdır. Bu nedenle birçok yeni yerleşim alanı alt yapıdan yoksundur Özel araca dayalı seyahat: Tüm yerleşimlerde ve yerleşimler arası ulaşım yüksek oranda özel araca dayalıdır ve toplu taşımacılık sınırlıdır Doğal Afet Tehlikeleri ve Riskleri: Lefkoşa ve Gazimağusa deprem açısından riskli bölgelerde bulunmaktadır. Kıyı Bölgeleri yerleşmeleri iklim değişikliği etkilerine açıktır Tüm yerleşimlerde doğal kaynaklar/değerler üzerinde gelişme baskısı vardır: Dere yatakları, sulak alanlar, eğimli alanlar, ormanlık alanlar, ekolojik hassas alanlar, kıyı bölgeleri değerli tarım alanlarından oluşan doğal değerler gelişme baskısı altındadır Tarihi ve kültür değere sahip alanlarında ekonomik, fiziksel ve sosyal çürüme/eskime vardır: Listelenmiş binalar ekonomik potansiyel olarak ekonomiye katılamamaktadır. Bu alanlarda özel mülk sahiplerinin, tarihi ve kültür değere sahip mülklerinin bakımın ve onarımını veya korunmasını sağlayacak teşvikler ve destekler yetersizdir. Mülk sahiplerinin bakım onarım yapmaması nedeniyle bakımsız kalmaktadır Tarihi ve kültür değere sahip alanlarında gelişme baskısına bağlı bozulmalar vardır: Yerleşmelerin kendilerine ait kimliklerini oluşturan tarihi kültürel ve mimari değeri olan meydanlar, özgün yapılar ve binalar gelişme baskı nedeniyle bozulmakta veya yok olmaktadır. 3.2 Ana Mekansal Hedefler Ekonomik değişime dayanıklı yerleşimler sistemi oluşturmak: Gelecekte olası ekonomik değişimlere dayanıklı ve etki hizmet/pazar alanının ihtiyaçlarını karşılayabilir bir kademelenme oluşturmak; Yeni büyüme merkezleri oluşturmak: Ekonomik açıdan baskın ve hızlı büyüyen Lefkoşa ve Girne nin büyümesinin dengelenmesini sağlayacak, gelecekteki yatırımların ve istihdam alanlarının yönlendirileceği yeni büyüme merkezleri oluşturmak; Hizmet Merkezleri oluşturmak: İnsanlara yaşadıkları veya yaşadıkları yere en yakın yerde iş ve istihdam olanağı sunulabilen, ihtiyaçlarını karşılayabileceği hizmetlerin bulunduğu hizmet merkezleri yaratmak; Yerleşmelerin ekonomik yapılarını geliştirmek: Yerleşmelerin, yerel düzeyde kendine yeterli ekonomiler yaratabilme ve yaşatılabilme kapasitelerini geliştirmek; Hizmetlerin yaşayabilirliğini sağlamak: Gelişmeleri, hizmetlerin ekonomik yaşayabilirliği mümkün olan bölgelere yönlendirmek; 21

23 Yerleşimler Sürdürülebilir Gelişme Desenleri ve Dokuları oluşturmak: Gelişmelerin, toplumsal olanakların, hizmetlerin, iş olanaklarının ve altyapının bulunduğu konumlarda odaklanması, kentleşme maliyetini artıran, doğal çevreyi tahrip eden, dağınık, parçacı, yaygın ve yollar boyu gelişme desenlerini toparlamak ve bütünleştirmek; Yerleşimlerin Yaşam, Çevre ve Mekân Kalitesini geliştirmek: Yerleşimlerin çevresini geliştirmek, iyileştirmek ve çevreye duyarlı, altyapısı olan, sağlıklı yerleşmeler oluşturmak; Yerleşmelerin Sosyal ve Kültürel Yapılarını geliştirmek: Yerel özgünlüğünü geliştirmek, tarihi ve kültürel değere sahip alanlarını ekonomik, fiziksel ve sosyal yönden canlandırmak, toplumsal yapılarını güçlendirmek; Canlı Yerleşmeler yaratmak: Yerel özgünlüğünü estetiğini geliştirmek, yirmi dört saat yaşayan yerleşimler yaramak, yaşayanların yaşam ve çevre kalitesini yükseltmek; Yerleşmeleri Doğal Afetlere dayanıklı kılmak: Çevresel bozulmalar, kaynak kıtlığı, iklim değişiklikleri tehlikelerine karşı dayanıklı yerleşmeler oluşturmak, ekolojik sistemleri korumak geliştirmek; Erişilebilirliği iyileştirmek: Gelişmelerin, çalışma alanlarına, hizmetlere, sosyal altyapı olanaklarına özel araç yerine, yaya, bisiklet veya toplu taşıma araçları ile erişebileceği konumlarda yer alacak şekilde gerçekleştirmek; 3.3 Yerleşimler Mekansal Politikaları Yerleşimlerin Kademelenmesi Gelecekteki büyümenin sürdürülebilir olması, insanlara yaşadıkları yerde veya yaşadıkları yere en yakın yerde iş ve istihdam olanağı sunulabilmesi, hizmet merkezleri oluşturulabilmesi ve yerel düzeyde kendine yeterli ekonomiler yaratılabilmesi ve yaşatabilmesi için, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nde mevcut 166 yerleşim, bugünkü ve gelecekteki nüfuslarına, rollerine, işlevlerine gelişmişlik düzeylerine ve etki hizmet/pazar alanlarının (hinterlant) genişliğine göre 5 farklı kademede sınıflandırılmıştır Gelecekteki gelişmelerin planlanması yerleşimlerin kademeli dağılımına göre insan toplulukları oluşmasını sağlayacak şekilde yapılacaktır Gelecekteki gelişmelerin, yerleşimler arasındaki kademelenmeyi güçlendirecek, çok işlevli iş merkezlerinin oluşmasını ve devamını sağlayacak, yaygın dağınık kentsel gelişme ve yapılaşmayı en az düzeyde tutacak, altyapıların ve hizmetlerin verimliliğini artıracak şekilde olması desteklenecektir. (Bknz. Bölüm IV, Mekansal Strateji, MS 10, syf. 45) 1. Kademe Yerleşimler: Ülkesel Ana Kentsel Hizmet Merkezi Ülkesel Ana Kentsel Hizmet Merkezi ülkesel ve bölgesel düzeyde kamusal merkez niteliğine sahip, uluslararası düzeyde rekabet edebilecek ekonomik ve sosyal fonksiyonları içinde barındıran, hizmetlerde çeşitliliğin ve ihtisaslaşmanın çok yüksek seviyede olduğu, piyasanın yatırımlar için tercih ettiği, iç içe geçmiş birden fazla yerleşimden oluşan, toplam nüfusun %25 inden fazlasının bulunduğu büyük kentsel yerleşimlerdir. Hinterlandı ülke ve bölge ölçeğinde olan başkent Lefkoşa bu kademedeki yerleşmedir. (Bknz. Bölüm IV, Mekansal Strateji, Politika MS 01, syf. 28 ve Politika MS 15, syf. 47) 2. Kademe Yerleşimler: Ülkesel ve Bölgesel Ana Kentsel Hizmet Merkezleri Bölgesel düzeyde geniş istihdam, alışveriş ve toplumsal hizmet olanaklarının bulunduğu, Ülkesel Ana Hizmet Merkezine göre hizmetlerde nispeten daha az ihtisaslaşmanın ve çeşitliliğin olduğu, geniş bir etki alanı/pazar alanı olan, toplam nüfusun %10 ile %25 i arasında olan kısmının bulunduğu bölgesel ana hizmet merkezleridir. Hinterlandı bölgesi ve ötesini kapsayan Gazimağusa ve Girne bu kademedeki yerleşimlerdir. (Bknz. Bölüm IV, Mekansal Strateji, Politika MS 0, syf. 28 ve Politika MS 02, syf. 30) 22

24 Yerleşimler 3. Kademe Yerleşimler: Bölgesel Hizmet Merkezleri Ana bölgesel hizmet merkezlerine göre daha dar kapsamda hizmet olanaklarının bulunduğu ve hinterlant nüfus büyüklüğü arasında öngörülen İlçe merkezleridir. İskele, Güzelyurt bu kademedeki yerleşmelerdir. Bu yerleşimlerden, iskele ilçesi hizmet alanlarına yeterli nitelikte hizmet verebilecek, Bölgesel Hizmet Merkezi olması sağlanacak, Güzelyurt ilçesinde ise hizmetler geliştirilerek nüfus kaybı engellenecektir. 4. Kademe Yerleşimler: Orta Ölçek Yerel Hizmet Merkezleri Bucak merkezleri ve belediye merkezleri olan, gelecekteki hinterlant nüfus büyüklüğü arasında öngörülen yerleşimlerdir. Kentsel Gelişme Bölgelerinde Kentsel Hizmet Merkezi veya Kırsal Gelişme Bölgelerinde, Kırsal Hizmet Merkezi olarak hizmet verecek yerleşimlerdir. Girne Kentsel Gelişme Bölgesinde Lapta-Alsancak kümesi, Esentepe, Karpaz-Tatlısu Kırsal Gelişme Bölgesi nde Yenierenköy, Güzelyurt Akdeniz Kırsal Gelişme Bölgesi nde Lefke-Gemikonağı kümesi, Çamlıbel, Mesarya Kırsal Gelişme Bölgesi nde Değirmenlik, Geçitkale, Akdoğan bu kademedeki yerleşmelerdir. (a) (b) (c) (d) (e) Lapta ve Alsancak, Girne Kentsel Bölgesinde, kendi bölgelerine hizmet veren ve Tarihi, Kültürel ve Geleneksel Yaşam Merkez özelliklerine sahip olan yerleşmelerdir. (Bknz. Bölüm IV, Mekansal Strateji, Politika MS 04, syf. 34 ve Politika MS 07, syf. 41) Esentepe belediye merkezi olan yerleşimdir. Yeni Turizm Merkezi olarak önerilmiş, Alagadi ÖÇKB si özgün karakterleri nedeniyle topluma dayalı turizm potansiyeli yüksek yerleşimdir. Girne Bölgesi etkisi altında olan ve piyasanın emlak geliştirme amaçlı olarak tercih ettiği özellikle Kuzey sahil yolunun tamamlanması ile çekiciliği artan bir bölgedir. (Bknz. Bölüm IV, Mekansal Strateji, Politika MS 05, syf. 37) Bucak Merkezi ve Belediye Merkezi olan Akdoğan, Geçitkale ve Yenierenköy, Kırsal Gelişme Bölgeleri için Kırsal Hizmet Merkezleri olarak öngörülen yerleşimlerdendir. (Bknz. Bölüm IV, Mekansal Strateji, Politika MS 04, syf. 34 ) Bucak merkezi olan Çamlıbel, bir belediye merkezi değildir. Ancak, Batı- Kuzey batı Bölgesi Kırsal Gelişme stratejisi kapsamında Kırsal Hizmet Merkezi olarak öngörülen yerleşimdir. (Bknz. Bölüm IV, Mekansal Strateji, Politika MS 04, syf. 34 ) Lefke- Gemikonağı ve Değirmenlik Bucak Merkezleri ve Belediye Merkezleridir. Bucak Merkezi olan Lefke, Tarihi, Kültürel ve Geleneksel Yaşam Merkezi özelliklerine sahip olan yerleşimlerdendir. (Bknz. Bölüm IV, Mekansal Strateji, Politika MS 07, syf. 41) 5. Kademe Yerleşimler: Alt Ölçek Yerel Hizmet Merkezleri Bucak merkezleri ve belediye merkezleri olan, gelecekteki nüfusu 2000 in üzerinde öngörülen yerleşimlerdir. Merkez yerleşmelerinde Orta Ölçek Yerel Hizmet Merkezleri oranında nüfus barındırmalarına rağmen işlevleri ve etki alanları/pazar alanları aynı nitelikte değildir. İşlevleri ve hizmet alanları sınırlıdır. Rollerini yerine getirebilmek ve hizmet alanlarına yeterli hizmet verebilecek, Alt Ölçek Yerel Hizmet Merkezi Olmaları sağlanacaktır (Bknz. Bölüm IV, Mekansal Strateji, Politika MS 06, syf. 40). Bu yerleşmelerden, (a) (b) (c) Dipkarpaz Tarihi, Kültürel ve Geleneksel Yaşam özelliklere ve ekolojik hassas alanlara sahip, topluma dayalı eko-turizm potansiyeli olan yerleşimlerdendir. Bölgedeki yerleşimlerden kopuk yaygın köy dokusu ve farklı kültürel özelliklere ve kültürel çeşitliliği sahip sosyal yapısı ile bölgedeki diğer yerleşimlere göre farklı bir yapıya sahiptir. (Bknz. Bölüm IV, Mekansal Strateji, Politika MS 07, syf. 41) Serdarlı - Gönendere ve Paşaköy Belediye Merkezi olan ve etki alanı/pazar alanı belediye sınırları olan ve içindeki yerleşimlere hizmet veren yerleşimdir. Dikmen, Lefkoşa ile Girne Bölgesi etkisi altında olan ve piyasanın emlak geliştirme amaçlı olarak tercih ettiği 11 köy yerleşimine hizmet veren bir merkezdir. Bu yerleşimin Altyapı çalışmaları ve 23

25 Yerleşimler planlaması tamamlanmış, doğal güzellikler içerisinde sakin bir yaşam sunan, hizmetleriyle büyük şehirlere alternatif bir bölge vizyonuna 4 uygun olarak, rolü desteklenecek ve özgün konumu ve karakterine zarar vermeden gelişmesi, kültürel ve ekonomik çeşitliliğini artırması, çağdaş altyapılarını oluşturması teşvik edilecektir. (d) (e) (f) (g) Yeniboğaziçi, kendi bölgesine hizmet veren ve Tarihi, Kültürel ve Geleneksel Yaşam Merkezi özelliklerine sahip ve Cittaslow (yavaş/sakin şehir) modelini benimsemiş yerleşimdir. Özgün konumu ve karakterine zarar vermeden korunması canlandırılması desteklenecektir. (Bknz. Bölüm IV, Mekansal Strateji, Politika MS 07, syf. 41) Tatlısu belediye merkezi olan yerleşimdir. Yeni Turizm Merkezi olarak önerilmiş, Tatlısu ÖÇKB si özgün karakterleri nedeniyle topluma dayalı turizm potansiyeli yüksek yerleşimdir. Girne Bölgesi etkisi altında olan ve piyasanın emlak geliştirme amaçlı olarak tercih ettiği özellikle Kuzey sahil yolunun tamamlanması ile çekiciliği artan bir bölgedir. (Bknz. Bölüm IV, Mekansal Strateji, Politika MS 05, syf. 37) Bucak Merkezi ve belediye merkezi olan Mehmetçik, Kırsal Gelişme Bölgesi içinde Alt Ölçek Yerel Hizmet Merkezi olarak öngörülen yerleşimdir. (Bknz. Bölüm IV, Mekansal Strateji, Politika MS 04, syf. 34 ) Yılmazköy erişilebilirliği yüksek konumu ile çevre köylere hizmet edebilecek ve tarımsal üretime dayalı yerel ekonomisi ile topluma dayalı eko-turizm potansiyeli olan yerleşimdir. (Bknz. Bölüm IV, Mekansal Strateji, Politika MS 07, syf. 41) Kırsal Alanlar: Yerleşim birimlerinin etrafında mevcut ve çizilecek gelişme sınırları dışında kalan bölgeleri kapsar Yukarıda belirtilen 5 farklı kademede sınıflanan yerleşimler, nüfus büyüklükleri, gelecekte yüklenecekleri roller ve bu rollerine uygun işlevlerine ve hizmet alanlarına göre, Ana Gelişme Merkezi Olan ve Yeni Roller Belirlenmiş Yerleşimler ve Ana Gelişme Merkezleri ve Yeni Roller Belirlenmiş Yerleşimler Dışındaki Yerleşimler olmak üzere farklı strateji ve politika izlenecek 2 ana gruba ayrılmaktadır. 4 Dikmen Bölgesi Gelişim Planı

26 Yerleşimler 1 2 YERLEŞİM HİYERARŞİSİ ÜLKESEL ANA HİZMET MERKEZİ BÖLGESEL ANA HİZMET MERKEZİ MERKEZ YERLEŞMENİN ADI YERLEŞİM ADEDİ HİNTERLANT (ETKİ ALANI) YERLEŞİM SAYISI ETKİ ALANI (KM 2 ) HİNTERLANT NÜFUS BÜYÜKLÜĞÜ ARALIĞI () YAKLAŞIK HİNTERLANT NÜFUS () MERKEZ TOPLAM EN YAKIN EŞ KADEME MERKEZ MESAFE (KM) Lefkoşa ve üzeri Gazimağusa Girne Girne Gazimağusa MERKEZ BÖLGESEL HİZMET MERKEZİ ORTA ÖLÇEK YEREL HİZMET MERKEZİ ALT ÖLÇEK YEREL HİZMET MERKEZİ Güzelyurt İskele İskele Güzelyurt Lapta-Alsancak Çamlıbel Değirmenlik Esentepe Geçitkale Akdoğan Akdoğan Geçitkale Yenierenköy Geçitkale Lefke-Gemikonağı Çamlıbel Çamlıbel Lapta-Alsancak Esentepe Değirmenlik Dikmen Haspolat Mehmetçik Tatlısu Yeniboğaziçi Serdarlı Serdarlı-Gönendere Paşaköy Paşaköy Serdarlı Tatlısu Serdarlı Yılmazköy Alayköy Dipkarpaz Mehmetçik Tablo 6: Yerleşim Hiyerarşisi 25

27 Yerleşimler 26 Harita 5 : Yerleşim Kademelenmesi 26

28 Yerleşimler 27 Harita 6: Yerleşim Kademelenmesi Etki / Hizmet Alanları 27

29 Yerleşimler 28 Harita 7: Yerleşimlerin Kademelerine Göre Sahip Olması Gereken Minimum Hizmetler 28

30 Yerleşimler Ana Gelişme Merkezi Olan ve Yeni Roller Belirlenmiş Yerleşimler Yerleşimlerin, bugünkü ve gelecekteki nüfus büyüklükleri, konumları, mevcut altyapı, işlevleri, hizmetleri ve hizmet alanlarına uygun olarak yerleşim kademelenmesindeki yerine ve mukayeseli avantajlarına göre roller tanımlanmıştır. Kademelenmedeki yeri ve tanımlanmış rolleri çerçevesinde yatırım ve istihdam için çekim noktaları haline getirilebilmelerini ve fonksiyonel alanlar oluşturulmasını sağlamaya yönelik politikalar geliştirilmiştir. POLİTİKA MS 01: Ana Kentsel Hizmet Merkezleri Lefkoşa Gazimağusa ve Girne Amacı Büyük Kentlerin Kriterleri ve Özellikleri Ülkesel ve bölgesel düzeyde Ana Kentsel Merkez ve piyasanın yatırımlar için tercih ettiği, büyük, gelişmesi hızlı ve baskın olan kentlerdir. Lefkoşa, bu kapsamda olan 1. Kademedeki, Girne ve Gazimağusa ise 2. kademedeki yerleşimlerdir. Amaç gelişme odakları olan Lefkoşa ve Girne deki nüfus artış hızlarının kontrol altına alınarak, Gazimağusa İskele bölgesinde büyümenin desteklenerek, nüfusun ve gelişmelerin dengelenmesi ve Ana Kentsel Merkezler olarak rollerini sürdürmelerinin sağlanmasıdır. Ülkesel ve hizmet verdikleri bölgeler düzeyinde ticaret, sağlık, eğitim ve iş olanaklarının yer aldığı, ana sosyal hizmetler ve istihdam merkezleridir. Piyasanın yatırım / özellikle emlak geliştirme alanında öncelikle tercih ettiği yerleşimlerdir. Yerleşmeler Lefkoşa, Gazimağusa ve Girne : Başkent Lefkoşa: Lefkoşa Gönyeli, Hamitköy, Haspolat, Alayköy ve Kanlıköy yerleşimlerin oluşturduğu bir yerleşimler kümesinden oluşmaktadır. İşlevsel olarak bir bütünü oluşturan birleşik tek bir kent olarak kabul edilebilir. Lefkoşa ülkenin en büyük kentsel yerleşimidir. Başkent olarak işlevlerini ve rolünü sürdürebilmesi desteklenecektir. Girne: Karşıyaka, Lapta, Alsancak ve Çatalköy yerleşimlerinden oluşan, kentsel niteliklere sahip bir yerleşim birimleri kümesi haline gelmiştir. Alanın merkezindeki, Girne Belediye Sınırları içinde kalan, Girne, Ozanköy, Beylerbeyi, Karakum, Doğanköy, Zeytinlik, Karaoğlanğlu ve Karaman yerleşimleri kümesinden oluşan birleşik kentsel alan olarak kabul edilebilir. Piyasanın yatırımlar için tercih ettiği, Turizm Başkenti olarak kabul edilen, gelişmelerin hızlı ve yaygın olduğu ve ülke içinde baskın role sahip bir yerleşimdir. Gazimağusa: Gazimağusa ve Tuzla yerleşimini içine alan kentsel alanı kapsamaktadır. Kent sınırlarının ötesine taşmıştır. İskele ilçesini de içine alan geniş bir etki ve hizmet alanı vardır. Ana Strateji Hedef ve Politikalar (1) Piyasanın, özellikle emlak geliştirme amaçlı yatırımlar için tercih ettiği ve gelecekteki stratejik amaçlı gelişmeler için belirlenmiş yerleşimlerden, Lefkoşa ve Girne de gelişmelerin sınırlandırılarak yavaşlatılması ve Gazimağusa- İskele bölgesinde büyümenin desteklenmesi sağlanacaktır. Ana Mekansal Stratejisi çerçevesinde, özgün konumu ve karakterine zarar vermeden, yerleşimlerin ülkesel düzeyde Ana Merkezler olarak rollerini sürdürmelerini sağlayacak gelişmeler desteklenecektir. (2) Rollerini kontrollü olarak sürdürebilmeleri, gelişme baskısının hafifletilmesi için yeni gelişmelerin alternatif yeni çekim merkezlerinde ve büyüme alanlarında yer alması desteklenecek ve teşvik edilecektir. (Bknz. Bölüm IV, Mekansal Strateji, Politika MS 03 syf. 32, Politika MS 04 syf. 34, Politika MS 05 syf. 37 ve Politika MS 06 syf. 40) (3) Lefkoşa ve Girne nin büyümesinin sınırlandırılarak yavaşlatılması için, 29

31 Yerleşimler (a) (b) (c) Konut veya diğer amaçlar için yeni alanların yapılaşmaya açılması yavaşlatılacak, yapılaşmış alanların arasında kalan boş alanların doldurulması teşvik edilecektir. Alternatif istihdam merkezleri diğer bölgelerde geliştirilecektir. (Bknz. Bölüm IV, Mekansal Strateji, Politika MS 03 syf. 32, Politika MS 04 syf. 34, Politika MS 05 syf. 37 ve Politika MS 06 syf. 40) Alternatif okullar ve klinikler bu bölgelerde teşvik edilmeyecek, diğer bölgelerde sağlanacaktır. (Bknz. Bölüm IV, Mekansal Strateji, Politika MS 03 syf. 32, Politika MS 04 syf. 34, Politika MS 05 syf. 37 ve Politika MS 06 syf. 40) (4) Her 3 Büyük Kentsel Yerleşmenin teknik altyapı ve sosyal altyapısı iyileştirilecek ve geliştirilecektir. Bunun için, (a) (b) (c) (d) (e) Toplumsal hizmetler kullanım alanları, kamusal yeşil alanlar ve benzeri rekreasyon alanları arttırılacaktır. Bunun için, kent içindeki, yapılaşmış alanlar arasında kalan yüksek değerdeki tarımsal arazilerin, içinde bina gerektirmeyen, futbol ve benzeri diğer türden spor, kamp alanı ve benzeri kullanımlar için ayrılacak, özellikle nüfus yoğunluğunun yüksek olduğu alanlarda ise açık alan ihtiyacını karşılamaya yönelik kamulaştırmalar yapılacaktır. (Bknz. Bölüm V, Sektör Politikaları, Sosyal Altyapı, Rekreasyon ve Açık Alanlar, syf. 226) Eksik olan bölgelerde okullar arttırılacak, kalabalık okullarda sınıf ve toplam öğrenci sayısı standart seviyelere getirilecektir. (Bknz. Bölüm V, Sektör Politikaları, Eğitim, syf. 182) Lefkoşa daki hastane geliştirilecek ve üst akademik düzeye çıkarılacak Gazimağusa Hastanesi tam donanımlı hastane haline getirilecektir. (Bknz. Bölüm V, Sektör Politikaları, Sağlık, syf. 204) Mevcut teknik altyapı iyileştirilecek ve geliştirilecektir. Konut ve ekonomik gelişme sektörlerine yönelik gelişmelerin gerekli altyapının olduğu yerlerde veya eş zamanlı olarak gerçekleşmesini sağlamak için gelişmelerin onaylanması altyapının sağlanması koşuluna bağlanacaktır. (5) Her 3 Büyük Kentsel Yerleşimde erişilebilirliğinin artırılması, merkezlerin ve destekleyici faaliyetlerin geliştirilmesi sağlanacaktır. Bunun için, (a) Merkezi kentsel alanlarda trafik sıkışıklığı azaltılacaktır. Özellikleri, Gerekli / Önerilen Arazi Kullanım - Faaliyetleri: (b) (c) (d) (e) (f) Merkezi ticaret alanı korunacak, dış bölgelerdeki alt merkezlerin gelişmesi sağlanacaktır. Tarihi ve kültürel değere sahip alanlarda yeni gelişmelerin uyumlu olması için tasarım yönlendirilecektir. Kamu yönetimi veya turizm gibi ana destekleyici faaliyetler geliştirilecek veya yeni roller belirlenecektir. Toplu taşımacılık ve yaya ulaşımı geliştirilecektir. Kentsel çevre ve mekân kalitesi geliştirilecek ve iyileştirilecektir. Kamu yönetimi binaları, alış- veriş merkezleri, ihtisaslaşmış meslek büroları, çeşitli ihtisaslaşmış alanlarda doktorlar, finans kuruluşlarının, bankaların merkezleri, kuyumcular, büyük hastaneler, büyük spor kompleksleri, futbol tesisleri, üniversiteler, tiyatro, sinema, kültür ve sanat merkezleri, kütüphaneler, büyük otobüs terminali, oteller vb. 30

32 Yerleşimler POLİTİKA MS 02: Büyüme Kenti Amacı Büyüme Kenti Seçim Kriterleri ve Özellikleri Büyüme kenti, Lefkoşa ve Girne deki büyümeyi dengelemek yatırım fırsatlarının ve nüfusun bölgeler ve yerleşimler arasında dengeli dağılımını sağlamak amacı ile belirlenir. Gelecekteki nüfus tahminine bağlı olarak yeni konut talebi için bir veya birden fazla Büyüme Kenti belirlenebilir. Yer Özellikleri (1) ÜFP nin kıyı üzerindeki gelişim baskısını rahatlatma ve iç bölgelere doğru büyümeyi canlandırma politikasına uygun olarak, seçilecek kent veya kentler kıyı üzerinde yer almayacak, iç bölgelere doğru büyüme olanağına sahip olacaktır. (2) Gelişime için belirlenmiş alan 1., 2., 3. ve 4. derece verimli tarım toprakları üzerinde olmayacaktır. (3) Büyüme kentinin önemli bağlantı yollarına erişimi olacak, ancak bu yerleşimlerin lineer gelişmeye yol açmaması, uygun maliyetli altyapı ve çevre dostu kompakt /toplu gelişmenin sağlanmasını kolaylaştırmak için önemli bir yol üzerinde olmaması tercih edilecektir. (4) Büyüme kenti; istihdam olanaklarının mevcut olduğu ve genel hastaneler, ortaöğretim okulları ve üniversiteler, süpermarketler ve dayanıklı tüketim malları satan dükkânlar gibi daha geniş alana hizmet veren önemli olanaklarının bulunduğu yerlerde ya da büyük bir merkezin (büyüme odağı olabilir) yakınında bulunacaktır. (5) Hali hazırda altyapıya sahip bir yerleşme olacaktır. Yerleşimler ve Özellikleri Ana Strateji ve Politikalar ÜFP, öngörülen nüfus artışı sonucu yeni nüfusa/yeni konut talebine yer temin etmek ve doğudaki gelişimi dengelemek için, yukarıda belirtilen kriterlere uygun ağırlıklı büyüme Gazimağusa ve yakı8n çevresi olmak üzere, Gazimağusa ve iskele yerleşimleri Büyüme Kenti olarak önermektedir. Gazimağusa, İskele, (a) (b) Gazimağusa: Ülkenin üçüncü büyük kentsel yerleşmesi olan, liman, üniversite, turizm potansiyeli, sanayi ve üniversiteye bağlı yeni teknolojik gelişme alanlarında yüksek potansiyele sahiptir. İskele: En küçük ve en az nüfuslu ilçe merkezidir. Piyasanın emlak geliştirme ve turizm için tercih ettiği bir bölgedir. Kırsal nitelikli faaliyetlerin yanı sıra kentsel faaliyetler bir arada bulunmaktadır. Bu bakımdan potansiyeli vardır. Altyapısı, hizmetleri gelişmiş değildir. Verimli tarım alanları vardır. Kıyı Bölgesi gelişme baskı altındadır. Büyümesi desteklenecek: Büyüme kentlerinin; öngörülen ÜFP süreci içerisinde (1.Aşama 5 yıl içinde, 2.Aşama 6-10 yıl içinde), nüfus artışı doğrultusunda, halka açık alanlar, okul, sağlık, temel alışveriş, ticaret ve benzeri hizmetlerin gelişmesi için olanak sağlayacak yeterli miktarda ve uygun konumda araziye sahip olması sağlanacaktır. İlk 10 yılsonunda Gazimağusa nın büyümesi, iş istihdam olanakları, nüfus artışı, Girne ile dengelenecektir.bunun için, (1) İlk 10 yıllık dönemin ilk beş yılı içerisinde başlanarak, Gazimağusa-İskele bölgesinde, kıyı alanları dışında kalan, özellikle batıda Mesarya yönündeki kıyıdan uzak bölgelerde iş ve istihdam alanları yaratılması teşvik edilecektir. Buna bağlı olarak yeni nüfus yerleşimleri için konut ve gerekli hizmet alanlarının oluşmasını sağlayacak emlak geliştirmeye yönelik yatırımlar teşvik edilecektir. 31

33 Yerleşimler Özellikleri, Gerekli / Önerilen Arazi Kullanım - Faaliyetler (2) Gerekli teknik altyapı ve hizmetlerle birlikte koordineli bir şekilde aşamalı olarak gelişmeye açılmak üzere yeni konut gelişme alanı ayırılacaktır. (3) Kirlilik yaratmayacak sanayi, ticaret türleri ve benzeri iş ve istihdam için gerekli alanlar ayrılacaktır. (4) Su, kanalizasyon ve benzeri temel altyapının genişletilebileceği bir alanda yer alacak olan büyüme kentinde, elektrik ile haberleşme altyapısı sağlanacak veya uygun maliyetli şekilde genişletilecektir. (5) Kentin yerleşim planı, uygun maliyetli altyapı planlamasına olanak sağlayacak şekilde kümelendirilecektir. (6) Bölgede bulunan düşük dereceli tarım arazileri üzerinde yapılaşmaya izin verilebilecektir. Kentin içinde veya yakınında bulunan yüksek değerdeki tarımsal arazilerde yapılaşmaya izin verilmeyecek ve gelecekte gıda güvencesi için tarımsal kullanım için bırakılacaktır. Bu gibi verimli tarım arazileri halka açık alanlar ve rekreasyon alanları olarak geliştirilecek, üzerinde yapılaşma olmayacaktır. (7) Yeni konut ve istihdam alanları su, kanalizasyon, elektrik ve haberleşme teknik altyapısı, düşük ve orta gelirli kesimler için bedeli ödenebilir konut, eğitim, sağlık, eğlence dinlence alanları ve günlük gereksinimlere yönelik perakende ticaret amaçlı dükkânları içerecektir. (8) Yeni gelişme alanlarındaki, yatırımlarda, gerekli teknik altyapı, eğitim, sağlık, sosyal hizmetler, eğlence dinlence, rekreasyon ve benzeri türden nüfusun ihtiyacını karşılayacak temel olanaklar için yeterli alanların ayrılması teşvik edilecektir. (9) Kamusal açık alanlar için bölge ayrılacak, yatırımlarda bu açık alanların, erişim yollarının ve gerekli toplumsal hizmet alanlarının sağlama zorunluluğu getirilecektir. Arazi Kullanım Gereklilikleri: (1) Arazi kullanımının büyük bir kısmı konut olacaktır. (2) Erişim yolları, çevre düzenlemesi yapılmış kamu açık alanları, ilkokul, klinik, toplum merkezi ile temel gıda alışverişi ve benzeri temel ortak ihtiyaçlara yönelik arazi kullanımları için alanlar ayrılacaktır. Uygulama (1) Kentin büyümesi politikası Lefkoşa, Girne ve kıyı üzerinde sınırlı büyüme politikası ile eş zamanlı olarak yürürlüğe girecektir. Uygulama katılımcı bir yaklaşımla ve sektörlerle işbirliği içinde gerçekleştirilecektir. (a) (b) (c) (d) Büyüme kenti için imar planı hazırlanacaktır. Belirlenmiş büyüme kenti için elektrik, Telekom, su tedariği, atık su ve katı atık ve benzeri altyapının yapılması için hizmet sağlayıcıları ile işbirliği yapılacaktır. Mümkün olan yerlerde toplu taşıma bağlantılarının kurulması için yerel otobüs hizmetleri ile görüşmeler yapılacaktır. Nüfus büyüklüğüne bağlı olarak ihtiyaç duyulacak olan ilköğretim okulu ile sağlık merkezleri yapımı için planlamalar yapılacak ve bütçe ayıracaktır. (e) Gelecekteki gelişmelerde yatırımcıların, sosyal tesisler, çevre düzenlemesi ile eğlence dinlence için halka açık alanların oluşmasına destek vermesini sağlayıcı teşvik modelleri geliştirilecektir. Sosyal tesisler ile çevre düzenlemesi amacı ile arazi sağlamanın ekonomik anlamda daha uygun olması için yatırımcıların daha büyük arazi parsellerini toplaması için teşvik edilecektir. (f) Büyüme kentinin, yerel bir plana ihtiyacı vardır. Planı uygulamak için 32

34 Yerleşimler görüşmeler gerçekleştirecek ve koordinasyon sağlayacak bir büronun belediye tarafından kurulması ve Şehir Plancıları ile STK lar tarafından desteklemesi gerekir (Ör.Gazimağusa dan). Kentin büyümesi politikası Lefkoşa, Girne ve kıyı üzerinde sınırlı büyüme politikası ile eş zamanlı olarak yürürlüğe girecektir. Uygulama katılımcı bir yaklaşımla ve sektörlerle işbirliği içinde gerçekleştirilecektir. (Bknz. Bölüm VII, Uygulama, İzleme ve Gözden Geçirme, Politika UYG 01, syf. 3) POLİTİKA MS 03: Geliştirilecek İlçe Merkezleri Amacı Geliştirilecek İlçe Merkezi özellikleri Yerleşimler Hedef ve Politikalar Yetersiz işlev, hizmet ve ekonomik yapıya sahip ilçe merkezi olan Güzelyurt un ve İskele nin yönetsel alanı içerisindeki yerleşimlerin ortak ihtiyacı olan hizmeti karşılayabilmeleri ve rollerini sürdürebilmeleri için işlevlerinin geliştirilmesinin sağlanması. Güzelyurt ve İskele İlçeler, devletin en üst düzeydeki idari birimidir. Yönetimsel olarak ilçe merkezi durumundadırlar. Güzelyurt ve İskele ilçeleri 1998 yılında yapılan bir düzenlemeyle oluşturulmuştur. Merkezi yönetimin yerinden yönetim hizmet birimlerinin yer aldığı, yönetsel sınırları içinde hizmet sunan yerleşimlerdir. Güzelyurt, İskele Güzelyurt: Lefkoşa, Gazimağusa ve Girne den sonra KKTC nin dördüncü büyük ilçe merkezidir. KKTC nin en önemli akiferi bu yerleşim birimindedir. Kent akiferin üzerinde gelişmiştir. Ülkenin en verimli tarım topraklarının yoğun olarak bulunduğu bölgedir. El değmemiş kıyıları vardır ve kıyının bir bölümü ÖÇKB dir. Planlama açısından gelecek belirsizliği nedeniyle piyasanın yatırımlar için tercih ettiği bir yerleşim değildir. Narenciye alanları ve tarıma dayalı ekonomisi ile bir agro-kenttir. Akiferin tuzlanmasına bağlı olarak toprağın da tuzlanması sonucu narenciye üretiminde gerileme olmuştur. Ancak gerek ekonomik gerekse peyzaj değeri ile kent agro-kent özelliğini korumaktadır. İskele: En küçük ve en az nüfuslu ilçe merkezidir. Kumsalları olan kıyıları vardır. Piyasanın emlak geliştirme ve turizm için tercih ettiği bir bölgedir. Kırsal nitelikli faaliyetlerin yanı sıra kentsel ve kırsal faaliyetler bir arada bulunmaktadır. Altyapısı, hizmetleri gelişmiş değildir. İlçe merkezi olarak gerekli hizmetleri verecek yeterlilikte değildir. Verimli tarım alanları vardır. Kıyı Bölgesi gelişme baskı altındadır. İskele, Gazimağusa ile birlikte işlevsel olarak bir kentsel koridor olarak gelişmektedir. Gazimağusa gibi büyüme kenti olarak önerilmiştir. (1) 3 üncü kademedeki yerleşimlerin nüfus eşiğine ulaşmasını sağlamak için istihdam yaratan ve mukayeseli üstünlüklerine uygun olan ekonomik gelişme sektörlerinin gelişmesi desteklenecektir. İlçe merkezi olarak rollerinin gereklerini yerine getirebilmesi ve etki alanı/pazar alanı olan ilçenin tümüne gerekli hizmetleri verebilecek yeterliliğe ulaşması sağlanacaktır. Su kaynaklarının, verimli tarım topraklarının ve kıyılarının korunması ve bu hassas alanların özgün karakterlerine zarar vermeyecek şekilde büyümeleri ve gelişmeleri desteklenecektir. (2) Güzelyurt: Sahip olduğu ülkenin en önemli akiferi, en verimli toprakları, peyzajı ve özgün karakteri korunarak, agro-kent olarak sınırlı ve kontrollü gelişmesi teşvik edilecek, desteklenecektir. Bu strateji doğrultusunda, özgün bitki örtüsü korunacak, tarımsal arazilerin bütünlüğünü koruyan, tarımsal arazileri bölmeyen küçültmeyen, parçalamayan, konut grupları veya yapılaşmış bölgelerde aradaki boşlukların hassas doğal ve özgün karakterine ve kültürel değerlerine uygun olarak doldurulmasına yönelik yeni gelişmeler desteklenecek ve teşvik edilecektir. 33

35 Yerleşimler (3) İskele: Sahip olduğu verimli tarım toprakları, kıyıları korunarak büyümesi ve gelişmesi teşvik edilecek, desteklenecektir. Bu strateji doğrultusunda, tarımsal nitelikli arazilerin bütünlüğünü koruyan, konut grupları veya yapılaşmış bölgelerde aradaki boşlukların hassas, doğal, özgün karakterine ve kültürel değerlerine uygun olarak doldurulmasına yönelik yeni gelişmeler desteklenecek ve teşvik edilecektir. Altyapısı olmayan mevcut konut alanlarının geliştirilmesi, rehabilite edilmesi ve eksik altyapıların tamamlanması sağlanacaktır. (4) Ekonomik yapılarının, etkinliklerinin geliştirilmesi için; (a) Turizm gibi ana destekleyici faaliyetler geliştirilecek veya yeni roller belirlenecektir. (b) Yöresel ihtiyaçlara yönelik daha çok perakende ticaretin ve işyerlerinin geliştirilmesi ve çeşitlendirilmesi desteklenecektir. (c) Atölye tipi endüstri ve küçük sanayi sitesi oluşturulacaktır. Mevcutlar geliştirilecektir. (5) Kamu Yönetimi Hizmetleri yaygınlaştırılacaktır. (6) Sosyal ve Kültürel Etkinliklerinin geliştirilmesi için; (a) Tarihi ve kültürel değere sahip alanları korunarak geliştirilecek ve çekim alanları haline getirilecektir. (b) Yöresel festivaller ve benzeri gibi etkinlikler yapılması teşvik edilecektir. (7) Ülke ve Bölge düzeyinde ulaşım bağlantısını sağlayan otobüs terminalleri geliştirilecektir. (8) Teknik Altyapının iyileştirilmesi için; (a) Kanalizasyon, yol ve benzeri teknik altyapı geliştirilecektir. Güzelyurt ta akifer üzerinde yer alan tüm yerleşimler kanalizasyon sistemine bağlanacaktır. (b) İnternet erişiminin iyileştirilmesi ve yaygınlaştırılması desteklenecek ve teşvik edilecektir. (9) Sosyal altyapının, hizmet alanının ihtiyaçlarını karşılayacak düzeyde geliştirilmesi için; (a) Güzelyurt merkeze ikinci basamak sağlık merkezi açılacaktır. (b) İskele de, Bafra Turizm Alanı dâhil tüm bölgeye hizmet edecek ikinci basamak sağlık merkezi açılacaktır. (c) Eğitim hizmetleri olanakları iyileştirilecektir. (d) Sağlık hizmetleri olanaklarının iyileştirilmesi sağlık evi gibi kamusal hizmet birimlerinin geliştirilmesi desteklenecektir. (e) Sosyal yardım hizmetleri olanakları geliştirilecektir. (f) Eğlence dinlence, rekreasyon ve benzeri türden nüfusun ihtiyacını karşılayacak temel olanakların geliştirilmesi teşvik edilecektir. (10) Yeni gelişmelerin tasarımının yönlendirilmesi için; (a) Yeni gelişmelerde kentsel tasarım projeleri teşvik edilecek ve desteklenecektir. (b) Binalarda enerji tasarrufu yapılması teşvik edilecek ve desteklenecektir. (c) Tarihi ve kültürel değere sahip alanlarda yeni gelişmelerin uyumlu olması için tasarım yönlendirilecektir. 34

36 Yerleşimler Gerekli / Önerilen Arazi Kullanım - Faaliyetler (1) Alış- veriş alanları, (2) Büyük ve çeşitliliği olan ticaret ve ofisler, (3) Hiper marketler, (4) Oteller, (5) Yöresel ve tarımsal ürünlere dayalı haftalık Pazar, (6) Lise ve dengi okul, meslek yüksekokulu, kreş gibi eğitim kurumları, (7) Atölye tipi endüstri ve küçük sanayi sitesi, Uygulama (8) Banka şubeleri, (9) Sağlık ocağı, ikinci basamaksağlık merkezi, (10) Yöresel festival, panayır gibi etkinlikler, (11) Kamu yönetimi hizmet birimleri, (12) Yaşlı bakım evi, gençlik merkezi gibi toplumsal merkezler, (13) Sinema, tiyatro ve benzeri kültürel merkezler, (14) Otobüs terminali, Uygulama katılımcı bir yaklaşımla ve sektörlerle işbirliği içinde gerçekleştirilecektir. (Bknz. Bölüm VII, Uygulama, İzleme ve Gözden Geçirme, Politika UYG 01, syf. 3) POLİTİKA MS 04: Kırsal Gelişme Bölgeleri Ana Kırsal Hizmet Merkezleri - Geçiş Kasabaları Amacı Yerleşim kademelenmesinde 4. Kademe Ana Hizmet Merkezi olarak, etki/hizmet/pazar alanına eğitim, sağlık, spor, sosyal tesisler ve ticari hizmetler ve benzeri hizmetlerin yanı sıra, Kırsal Gelişme Bölgeleri nde yatırımcılar, turistler ve orada yaşayanların hizmet alabileceği tek duraklık bir odak noktası rolünü üstlenecektir. Barındıracağı hizmetler ile Ana Hizmet Merkezleri olarak hizmet verecek olan Geçiş Kasabası nın Yerel Kalkınma Stratejisi nin hedeflerine göre bulunduğu kırsal kalkınma bölgesindeki küçük işletmelere teknik danışmanlık, eğitim, pazarlama ve promosyon hizmetleri sağlayarak, kalkınmayı çekici hale getirmek ve desteklemektir. Geçiş Kasabası Seçim Kriterleri ve özellikleri (1) KKP bölgesinde iyi bir yol erişimine sahip olacaktır. (2) Hızlı internet bağlantısı mevcut veya planlanmış olacaktır. (3) En yakın büyük kentin otobüs güzergâhı üzerinde bulunacaktır. (4) Ekonomik faaliyet alanlarına (ör. çiftliklere yakınlık) veya potansiyel turizm çekimi olan bir yerleşime yakın olacaktır. (5) Halkla toplantı yapmaya uygun olanakları, tarımsal ürün satılan dükkânları veya yerel halkın düzenli olarak buluştuğu ortak buluşma olanaklarına sahip bir yerleşim olacaktır. (6) KOBİ Geliştirme/Destek Birimi nin açılabilmesi için gerekli arazi veya boş uygun binalara sahip olacaktır. (7) Merkezi araç park alanı olabilecek alanları olacaktır. (8) Yerel yetkililerinin bu yeni role olumlu tepki göstermesi ve toplumun Kırsal Kalkınma Planı nın açıklanmış olan hedef ve politikalarına aktif olarak katkıda bulunacaklarına dair fikirlerinin olması, yerel STK larındaki kişilerle irtibatın olması bir avantaj olacaktır. 35

37 Yerleşimler Yerleşimler Hale hazırda mevcut merkezi yönetim kademelenmesinde Bucak Merkezi veya Belediye Merkezi olan ve Bölgesine hizmet veren, altyapısı mevcut yukarıda sayılan kriterlerin çoğunluğuna sahip yerleşimler belirlenmiştir.. (1) Batı- Kuzey batı (Güzelyurt- Akdeniz) Kırsal Gelişme Bölgesi için: Lefke- Gemikonağı, Çamlıbel (2) Mesarya Kırsal Gelişme Bölgesi için:, Geçitkale, Akdoğan (3) Karpaz Tatlısu Kırsal Gelişme Bölgesi için: Yenierenköy Hedef ve Politikalar Gerekli / Önerilen Arazi Kullanımı- Faaliyetler: Yerleşim kademelenmesinde 4. Kademe Kırsal Bölge Ana Hizmet Merkezi olarak etki/hizmet/pazar alanına hizmet verebilecek ve Kırsal Kalkınma Planı nın hedeflerine göre kırsal kalkınma bölgesinde merkezileştirilmiş kamu açık bilgilendirme, beceri geliştirme, ulaşım odakları, özellikli hizmetler ve olanaklar sunabilecek, küçük işletmelere teknik danışmanlık, eğitim, pazarlama ve tanıtım hizmetleri sağlayabilecek, bu hizmetleri desteklemek ve teşvik etmektir. Bunun için; (1) 4 üncü kademedeki Kırsal Bölge Ana Hizmet Merkezi nin nüfus eşiğine ulaşmasını sağlamak için, istihdam yaratan ve mukayeseli üstünlüklerine uygun olarak, Yerel Gelişme Strateji nde belirtilen ekonomik gelişme sektörlerinin gelişmesi desteklenecektir. (2) Bölge içi ve en yakın ana kente olan ulaşım bağlantıları geliştirilecektir. (3) Hızlı internet bağlantısı güçlendirilecektir. (4) Bilgilendirme ve eğitim gibi amaçlarla kullanılabilecek toplantı alanları gibi gelişmeler oluşturulacaktır. (5) Yerel Gelişme Stratejisi ne uygun farklı hizmet birimleri, tarımsal ürünler ve malzemelerine dayalı dükkânlar veya yerel halkın düzenli olarak buluştuğu pazar yeri oluşturulacaktır. (6) Ticaret, ofisler, otobüs istasyonu, toplantı mekânları, KOBİ ler için ortak temel hizmetleri sağlayacak ortak destek merkezleri için arazi kullanım bölgeleri ayrılacaktır. (7) Sınırlı düzeyde genişleme ve büyümesine, tarihi, kültürel ve geleneksel özelliklere sahip alanlarının korunmasına, rehabilite edilmesine, canlandırılmasına, konut grupları veya yapılaşmış bölgelerde aradaki boşlukların hassas doğal ve özgün karakterine ve kültürel değerlerine uygun olarak doldurulmasına yönelik yeni gelişmeler desteklenecek ve teşvik edilecektir. (8) Nüfuslarının ihtiyacına yönelik teknik ve sosyal altyapı hizmetleri tamamlanacaktır. (1) Bu kırsal kalkınma bölgelerinin ana ekonomik faaliyetleri tarım ve kırsal turizmdir. Ekonomik olarak uygulanabilir ve çevresel anlamda sürdürülebilir küçük ölçekli tarımsal işleme gibi diğer faaliyetler (harnup pekmezi, marmelat ve reçeller, peynir imalatı, zeytinyağı, şarap imalatı vb.). (2) Kırsal turizm; çiftlik turizmini (pansiyon), eko-turizmi, yürüyüş tatilleri ve kuş gözlemciliği ile miras araştırma ve analizi gibi özel ilgi turizmi desteklenecektir. (3) KOBİ ler için ortak temel hizmetleri sağlayacak ortak destek merkezleri, açılacak ticaret, ofisler, otobüs istasyonu, toplantı mekânları için arazi kullanım bölgeleri belirlenecektir. (4) Yerel çiftçiler, hayvancılık, taksi hizmetleri, halk otobüsü hizmetleri, esnaf, misafirhaneler, restoranlar, dülgerler, sanatçılar ve sahne sanatları, gıda imalatçıları ile el sanatları üreticileri, dokumacılar, seminer veren kişiler, tarımsal danışmanlar ve benzeri potansiyel ve mevcut küçük işletmeler desteklenecektir. 36

38 Yerleşimler Uygulama (5) Geçiş kasabalarında verilecek hizmetler Kırsal Kalkınma Planlarının hedefleri ile uyumlu olacaktır. Bu hedefler KKP ların halkın katılımı esnasında tanımlandığı şekilde uygun olduğu hallerde aşağıdakileri de kapsayacak ve sadece bunlarla sınırlı olmayacaktır. (a) KOBİ birimi geliştirme bölgeleri ile araç park alanları 1., 2., 3. ve 4. sınıf tarım toprakları üzerinde olmayacaktır. (b) 1., 2., 3. ve 4. sınıf tarım toprakları dışındaki konumlarda makul miktarda büyüme için arazi ayrılacaktır. (c) Tarım ve turizm ürünleri satışı yapan dükkânlar için arazi ve/veya tesisler ayrılacaktır. (d) KOBİ İş Geliştirme Birimleri (ortak internet, telefon santrali, sekreterlik hizmetleri, faks, toplantı odaları, sergi alanları vb.) kurulacaktır. (e) Muhasebe, ürün ve kültürel etkinliklerin pazarlanması, yabancı dil, bilgisayar ve internet kullanımı, el sanatları tasarımlarının uyarlanması, el sanatları ticareti üzerine eğitim sunmak amacı ile çeşitli Devlet Daire leri, uzman STK lar tarafından KOBİ Geliştirme Teknik Destek Büroları oluşturulacaktır. (f) Çiftlik pansiyonları ile kültürel etkinliklere rezervasyon yapma, yerel el sanatları, vahşi yaşam, yürüyüş güzergâhları vb. hakkında bilgi verme ve internet sitesi üzerinden rezervasyon hizmeti sunan turist bilgi merkezleri oluşturulacaktır. (g) Su İşleri Dairesi ile birlikte tarım ve hayvancılık bilgi verme hizmeti sunan Tarım Dairesi teknik destek bürosu açılacaktır. (h) Geleneksel köyler olarak belirlenmiş yerleşimlerde tarihi kültürel ve geleneksel dokuya uyumlu gelişmeleri yönlendirici bilgilendirici, tasarım ve inşaat hakkında yatırımcılara mal sahiplerine ve müteahhitlere teknik destek veren, aynı zamanda imar kontrol denetimi yapan, çevresel olarak sürdürülebilir tasarım ve binaların işletilmesi hakkında öneri veren ve benzeri türde destekleyici yönlendirici benzeri hizmetler veren ŞPD hizmet birimi açılacaktır. (i) Tarımsal kimyasallar, ekipmanlar ve balıkçılık ekipmanları satış mağazaları açılması desteklenecek teşvik edilecektir. (j) El sanatları satış mağazaları açılması desteklenecek teşvik edilecektir. (k) İnternet kafeler açılması desteklenecek teşvik edilecektir. (l) Toplantı, sergi, sosyal etkinlikler gibi faaliyetler için salonlar yapılması sağlanacak ve desteklenecektir. (m) Şehir kültür merkezi, doktor, kafeler, restoranlar, otobüs istasyonu, ortaokul, lise ve dükkânlar teşvik edilecektir. (n) Otobüs terminali yapılacak ve yerel taksi hizmetleri desteklenecek teşvik edilecektir. (1) Düzenli aralıklarla, yarı zamanlı olarak halka tavsiye/eğitim verecek kalifiye personelin sağlanması için ilgili Devlet Daire leri ile anlaşmalar yapılması gerekli olacaktır. (2) Yeri kullanmak için KKP projesine bağlı olmak (genişleme). (3) Çevre ve yapılacak olan KOBİ geliştirme için STK lar ile bağlantı ve işbirliği yapılacaktır. (4) Kente geniş bant bağlantısı sağlamak ve desteklemek için Telekom şirketi. 37

39 Yerleşimler (5) Toplu taşımacılığın geliştirilmesi için otobüs şirketleri ve belediyeler ile müzakereler yapılarak ortak komiteler oluşturulacak. Halkı bilgilendirici materyaller hazırlanacak ve internet bağlantısı sağlanacak. Her bir geçiş kasabası için detaylı arazi kullanım kararları; ÜFP çerçevesi ile KKP hedefleri doğrultusunda imar planları ile belirlenecektir. Uygulama katılımcı bir yaklaşımla ve sektörlerle işbirliği içinde gerçekleştirilecektir. (Bknz. Bölüm VII, Uygulama, İzleme ve Gözden Geçirme, Politika UYG 01, syf. 3) POLİTİKA MS 05: Topluma (Yerel Halka) Dayalı Alternatif Turizm Merkezi Amacı (1) Girne deki turizm üzerindeki gelişim baskısın azaltmak için, Girne ye yakın çekici olan bir konumda turizm pazarı için konaklama ve hizmetler sunmaktır. (2) Girne de hizmet veren turizm piyasasına uyan ancak geleneksel kitle turizmi modelinden farklı, Topluma (Yerel Halka) Dayalı Turizm Gelişimi 5 modeline dayalı alternatif bir turizm merkezi geliştirmek. Turizm Kenti Seçim ve Tasarım Kriterleri (1) Girne nin üzerindeki baskıyı azaltabileceği yakınlıkta bir mesafede olması, (2) Kıyıda veya turistlerin gelip kalması için çekici olabilecek, ortamın oluşturulabilmesi için temel olabilecek, balıkçı barınağı, kıyı, bir miras alanı veya benzeri bir özelliğin bulunduğu konumunda veya yakınında olması, (3) Tarım alanlarının korunması: Yerleşimin 1., 2., 3. ve 4. sınıf tarım toprakları üzerinde olmaması ve/veya yerleşimin büyüme alanının 1., 2., 3. ve 4. sınıf tarım toprakları üzerinde olmaması ve/veya bu alanlar üzerinde baskı oluşturmaması. (Bknz. Bölüm IV, Mekansal Strateji, Politika MS 46, syf. 135 ve Bölüm V, Sektör Politikaları, Ekonomik Gelişme, Tarım, syf.58) (4) Gelişme Sınırı: Gelişme alanlarının parça parça kümelenmemesi ve yollar ve kıyı boyunca lineer bir yapı oluşturmaması için, gelişmelerin belirlenecek kesin gelişme sınırları içinde yer alması, (5) Tasarım önlemleri: Tarihi ve kültürel miras bölgelerinin ve geleneksel özelliklere sahip binaların korunması ve yeni gelişmelerin bunlarla uyumlu olmasını sağlamak için gelişmeleri ve tasarımı yönlendirici düzenlemeler ve önlemlere sahip olması, (6) Bağlantı yolunun olması: Bağlantı yolunun olması veya mevcut bağlantı yolunun önemli güzergâha bağlanabilmesi, ancak doğrudan önemli bir güzergâh üzerinde olmaması, (7) Su, atık su, elektrik hizmetinin verilmesi, ekonomik açıdan uygulanabilir olması, Yerleşimler Hedef ve Politikaları Tatlısu, Yerleşim kademelenmesinde 5. kademe Alt Ölçek Yerel Hizmet Merkezi olarak, etki/hizmet/pazar alanına eğitim, sağlık, spor, sosyal tesisler, ticari hizmetler ve benzeri hizmetlerin yenilenmesinin yanı sıra, Girne deki turizm üzerindeki gelişim baskısını azaltacak ve topluma dayalı turizm gelişim modelinin uygulanacağı yeni bir Turizm Merkezi oluşturmak. Bunun için; (1) Topluma dayalı eko-turizm potansiyeli desteklenecek, geliştirilecek, hassas alanlar korunacak, rolüne uygun olarak hassas alanlarına, özgün konumu ve karakterine zarar vermeden, yüksek nitelikli özgün yeni turizm merkezi bölgesi 5 Topluma Dayalı Turizm Modeli: Temelinde yerel toplumun, özellikle kırsal bölgelerdeki yerleşik toplumun katılımını ve sosyo ekonomik yararını amaçlayan, ekonomik gelir sağlayan, ziyaretçilere kırsal alanların doğal çevrelerini ve geleneksel kültürlerini turizm ürünü olarak sunma ve kullanma fırsatı veren bir turizm şeklidir. 38

40 Yerleşimler olarak gelişmesi desteklenecek. (2) Bu çerçevede farklı hizmet birimlerinin bulunduğu, düşük düzeyde genişleme ve büyümesine, hassas doğal ve özgün karakterine uygun ve bunlara zarar vermeyecek, yüksek nitelikli yeni gelişmeler desteklenecek ve teşvik edilecektir (3) Topluma dayalı turizm modeline uygun gelişme ve faaliyetler geliştirilecektir. (4) Bölge karakterine uygun ve bunu bozmayacak tasarım ve yoğunluk sınırlamalarına tabi tutulacaktır. (5) Kentsel tasarım ilkeleri çerçevesinde çevre düzenlemesi yapılacaktır. (6) Tarihi ve kültürel miras ve doğal çevrenin korunması için gerekli önlemler alınacak ve geliştirilecektir. (7) Su, atık su, elektrik, Telekom, internet, katı atık ve benzeri teknik altyapı geliştirilecektir. (8) Sürekli yaşayanların, ziyaretçilerin turistlerin ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik, eğitim, sağlık, spor, sosyal tesisler ve benzeri sosyal altyapı ve ticari hizmetler geliştirilecektir. (9) Kamu taşımacılığı ve yaya ulaşımı geliştirilecektir. Gerekli / Önerilen Arazi Kullanım Faaliyetler (1) Yerel halk tarafından işletilecek küçük oteller, pansiyonlar ve benzeri konaklama turizm tesisleri, (2) Sadece bölgedeki yerel oteller, restoran ve dükkânlarda çalışanların ihtiyacını karşılayacak miktarda ve farklı türde ve çeşitlilikte konutlar, (3) Restoran, kafe ve benzeri eğlence dinlence yerleri, (4) Küçük çaplı alışverişe yönelik dükkânlar, (5) Açık alanlar ve rekreasyon alanları, (6) Sağlık merkezi, polis birimi, postane ve benzeri gibi temel kamu hizmeti birimleri, (7) Otopark alanları, (8) Banka şubesi, (9) Açık ve kapalı spor alanları. Uygulama Alternatif Turizm Kenti olarak belirlenen yerleşimin sürdürülebilir bir biçimde yukarıda belirtilen hedef ve politikalara uygun olarak gelişmesini sağlamak için; (1) Bu Yeni Turizm Kentinin büyüme politikası ile Girne de sınırlı büyüme politikasının eş zamanlı ve birbirini tamamlayıcı olarak yürürlüğe girmesi durumunda desteklenecektir. (2) Otel ve misafirhanelerin tasarımları yerel silüet ve doku ile uyumlu olarak düzenlenecektir. (3) Çevre düzenlemesi, açık alan ve alışveriş ile restoran tesisleri için bölgelerin ayrılmasını da içerecek en iyi kalitede tasarımın seçilmesi için bir tasarım yarışma açılacaktır. (4) İlgili Belediye bünyesinde, Şehir Planlama Dairesi, Turizm Planlama Dairesi, Şehir Plancıları Odası, Mimarlar Odası, işadamları ve ilgili belediyelerden oluşan bir Proje Destek Bürosu açılacak ve bölgenin sağlıklı gelişmesi için 39

41 Yerleşimler gerekli destekleyici çalışmalar birlikte yapılacaktır. (5) Turizm Dairesi, Girne de kalan ve çeşitli ülkelerden turistlerin tercihlerini belirlemek için bir piyasa araştırması gerçekleştirecektir. Bu piyasa araştırması, Turizm Planlama Dairesi ve Şehir Planlama Dairesi işbirliği ile yapılacak ve piyasaya, yatırımcılara gelecekteki yatırım planlaması için yönlendirici bilgi veri sağlayacaktır. (6) Şehir Planlama Dairesi ve Turizm Dairesi işbirliği ile aşağıda belirtilen düzenlemeleri içeren bir Yerel Turizm Gelişme Planı hazırlanacaktır. Plan gelişim konsorsiyumunun, çevre düzenlemesi, halka açık alanlar ve sosyal tesisler için arazi sağlamasına izin verecek, turizm gelişimi için büyük arazi parselleri sunacaktır. (a) Buradaki amaç kitle turizmi değil, yerel halk tarafından işletilecek küçük ve orta ölçekli oteller sunmaktır. Şehir Planlama Dairesi ve Turizm Planlama Dairesi işbirliği ile yeni gelişim için önceden gelişme koşullarını ve tasarım kriterlerini belirleyerek, halka açık şekilde değerlendirilecek bir tasarım yarışması düzenlenebilir. (b) Bu tasarımlar; Enerji ve su tasarrufu, katı atık ve atık su ile ilgili düzenlemeleri, vahşi yaşam alanları ve açık rekreasyon alanları için çevre düzenlemelerini kapsamalıdır. (c) Ana Arazi Kullanım Biçimleri; Yerel oteller, restoran ve dükkânlarda çalışanların ihtiyacını karşılayacak miktarda ve farklı türde ve çeşitlilikte konutlar, turizm konaklama tesisleri, restoranlar ve bölgenin ihtiyacı için ticaret/dükkanlar. (d) Ticaret, eğlence, dinlence ve benzeri türden faaliyetlerin gelişmesi hedeflendiği için bölgede ikincil konut gelişmesi, apart-otel türünde kişilerin kendi yemeklerini kendilerinin yapacağı konaklama tesisleri dâhil edilmeyecektir. (e) Bölgenin kıyı bölgesi olması nedeniyle, tüm gelişmeler çevresel etki değerlendirmesine tabi tutulacaktır. (f) Belirlenen bölge içerisinde bulunan büyük arazi parçalarını birleştirme hakkında yatırımcılar veya yatırımcılar konsorsiyumları ile işbirliği yapılacaktır. Böylece arazi, halka açık alanlar ile yatırımcı için ekonomik anlamda uygulanabilir olması ve gerekli hizmetlerin sunulması sağlanacaktır. (g) Yerel düzeyde gerekli ana kamu yolu bağlantıları hariç her türlü su, atık su, elektrik, Telekom, internet, katı atık ve benzeri altyapı sağlayıcıları ile önceden anlaşmalar yapılacaktır. (h) Bölge için gerekli ana kamu ve yerel düzeydeki kamu yolu bağlantıları kamu tarafından önceden geliştirilecektir. Uygulama katılımcı bir yaklaşımla ve sektörlerle işbirliği içinde gerçekleştirilecektir. (Bknz. Bölüm VII, Uygulama, İzleme ve Gözden Geçirme, Politika UYG 01, syf. 3) 40

42 Yerleşimler POLİTİKA MS 06: Yerel Hizmet Merkezleri Amacı Yerel Hizmet Merkezi Seçim Kriterleri ve özellikleri Yerleşimler Hedef ve Politikalar Küçük kırsal belediyelerin merkez yerleşimlerinin, Yerel Hizmet Merkezi olarak etki alanı içinde kalan yerel düzeydeki hizmet alanına teknik ve sosyal altyapı hizmetleri ile ekonomik destek sağlamalarını teşvik etmektir. Küçük kırsal belediyelerin merkez yerleşmelerdir. Etki alanları/pazar alanları yerel düzeyde ve dar kapsamdaki hizmet merkezleridir. Sınırlı etki alanı/hizmet alanına ve nüfusa sahip, sınırlı sayıda ve çeşitte hizmet ve iş ticaret ve eğitim olanakları olan toplu taşıma olanakları çok düşük düzeyde olan yerleşimlerdir. Dikmen, Yeniboğaziçi, Tatlısu, Dipkarpaz, Paşaköy, Serdarlı- Gönendere, Mehmetçik ve Yılmazköy bu kademedeki yerleşimlerdir. Yerleşim kademelenmesinde 5. kademe Yerel Hizmet Merkezi olarak, etki alanı içinde kalan hizmet alanına eğitim, sağlık, sosyal, ticari hizmetler ve benzeri hizmetleri sunacak duruma ulaşabilmeleri ve rollerinin gereklerini yerine getirebilmeleri desteklenecektir. Bunun için; (1) 5 inci kademedeki Yerel Hizmet Merkezi nüfus eşiğine ulaşmasını sağlamak için, istihdam yaratan ve mukayeseli üstünlüklerine uygun olarak, ekonomik gelişme sektörlerinin gelişmesi desteklenecektir. (2) Bu gibi yerleşmelerin etki alanları içinde kalan alanlarına hizmetlerini sunacak durumda olması sağlanacak ve etki alanı içindeki komşu yerleşim birimleri ile bağlantılı olan ve yerel ölçekteki tüm günlük ihtiyaçları karşılamaya yönelik bazı küçük olanaklar ve hizmet birimlerinin yer almasına izin verilecektir. (3) Özgün konumu ve karakterine zarar vermeden sınırlı büyümeleri ve gelişmeleri, yapılaşmış alanları arasındaki boşlukların hassas doğal ve özgün karakterine ve kültürel değerlerine uygun olarak doldurulması teşvik edilecek ve desteklenecektir. (4) Tarım alanlarının korunması için gelişme sınırları belirlenecektir. (5) Teknik ve Sosyal altyapının iyileştirilmesi için; (a) Kanalizasyon, yol ve benzeri teknik altyapı ile sağlık, eğitim, sosyal yardım ve benzeri toplumsal hizmet kullanımları geliştirilecektir. (b) İnternet erişimi iyileştirilecek ve yaygınlaştırılacaktır. (c) Büyük kentlere, geçiş kentlerine, ilçe merkezlerine bağlantı sağlayan toplu taşıma hizmetleri geliştirilecektir. (d) Toplu taşımacılık ve yaya ulaşımı geliştirilecektir. (e) Eğitim hizmetleri olanakları iyileştirilecektir. (f) Sağlık hizmetleri olanaklarının iyileştirilecektir. (g) Sosyal yardım hizmetleri olanakları iyileştirilecektir. (6) Kamu hizmetlerinin işlevsel yapıda etkinliğini sağlamak için; Tarım Kredi ve Üretim Kooperatifi, sağlık ocağı gibi kamusal hizmet birimlerinin geliştirilmesi desteklenecektir. (7) Sosyal ve ekonomik yapılarının etkinliklerinin ve yerel istihdam fırsatlarının artırılmasını sağlanmaları için; 41

43 Yerleşimler (a) Yerel Gelişme Stratejileri ne uygun olarak tarımsal faaliyetlerin değerlendirildiği ve eko/agro turizme dayalı ekonomik gelişim ve istihdam fırsatlarının altyapı ve çevresel değerler gözetilerek geliştirilmesi desteklenecektir. (b) Yöresel ve günlük ihtiyaçlara yönelik perakende, hizmet ticaret ve işyerlerinin geliştirilmesi desteklenecektir. (c) Küçük ölçekli atölye tipi gelişmeler desteklenecek, atölye tipi endüstri oluşturulması sağlanacak ve mevcutlar geliştirilecektir. (d) Yöresel festival, panayır gibi etkinlikler yapılması teşvik edilecektir Gerekli / Önerilen Arazi Kullanım - Faaliyetler: (1) Tarım Kredi ve Üretim Kooperatifi, (2) Postane, (3) Günlük ihtiyaçları karşılamaya yönelik dükkânlar, (4) Kahvehane, bakkal, berber, kuaför ve benzerleri gibi birkaç iş yeri, (5) Büyük kentlere, geçiş kentlerine, ilçe merkezlerine bağlayan toplu taşıma hizmeti, (6) İlkokul, (7) Toplanma alanları, halka açık ortak salonlar, (8) İnternet altyapısının sağlanması, (9) Demirci, kaynakçı, lastik tamircisi gibi atölyeler, Uygulama Uygulama katılımcı bir yaklaşımla ve sektörlerle işbirliği içinde gerçekleştirilecektir. (Bknz. Bölüm VII, Uygulama, İzleme ve Gözden Geçirme, Politika UYG 01, syf. 3) POLİTİKA MS 07: Sakin Şehirler (Cittaslow) Amacı Seçim Kriterleri ve özellikleri Yerleşimler Hedef ve Politikalar Küreselleşmenin yarattığı homojen mekanlardan biri olmak istemeyen, yerel kimliğini ve özelliklerini koruyarak dünya sahnesinde yer almak isteyen kasabaların ve kentlerin katıldığı bir birliktir yılında güncellenerek 70 e çıkarılan Cittaslow kriterleri 7 başlık altında toplanmaktadır. Bunlar çevresel politikalar, altyapı politikaları, kentsel kalite için teknoloji ve tesisler, yerel üretimi korumak, misafirperverlik, farkındalık ve slow food faaliyetlerine ve projelerine destektir. Bu kriterlerin en az %50 sine uyulması koşulu ile Cittaslow ünvanı verilmektedir Yeniboğaziçi, Lefke Başlıca Çevre Politikaları (1) Hava, su ve toprağın kalitesinin, yasa tarafından belirtilen parametrelerde olduğunun belgelenmesi (2) Kentsel çöp ve özel atıkların ayrıştırılarak toplanmasının teşvik edilmesi ve yaygınlaştırılmasına yönelik projeler

44 Yerleşimler (3) Endüstriyel ve evsel kompostlamanın teşvik edilmesi ve yaygınlaştırılması. (4) Kentsel ya da toplu kanalizasyon için, atık su arıtma tesisinin bulunması (5) RSU ve biyokütlelerden ısı üretilmesi ve özellikle alternatif enerji kaynaklarının (yenilenebilir enerji, yeşil hidrojen, mini hidroelektrik santral) kullanılması yoluyla enerji tasarrufu yapılmasına yönelik belediyenin planı (6) Reklam Ticari tabelalar ve trafik işaretlerinin düzenlenmesine dair belediyenin planı Başlıca Altyapı Politikaları (7) Tarihi merkezlerin ıslahı ve iyileştirilmesi için planlar ve/veya kültürel ve tarihi değerler üzerine çalışmalar yapılması (8) Güvenli ulaşım ve trafik için planlar yapılması (9) Okullar ve kamu binalarına bağlanan bisiklet yolları (10) Özel taşıtlar yerine uygun alternatif taşıma ve trafiğin toplu taşım araçları ve yaya alanları ile bütünleştirilmesi için planlar yapılması (11) Kamusal ve kamuyla ilgisi olan alanların engelliler için erişilebilir olması, mimari engellerin kaldırılması ve teknolojilere erişimin sağlanmasını garanti altına almak üzere altyapıların teşvik edilmesi (12) Tıbbi yardım merkezi mevcudiyeti (13) Vasıflı yeşil alanların ve hizmet altyapılarının (yeşil alanların birbiriyle bağlantıları, oyun sahaları, vb.) mevcudiyeti (14) Bozulmakta olan kentsel alanların ve şehrin yeniden kullanılmasına yönelik projelerin iyileştirilmesi Başlıca Kentsel Kalite için Teknolojiler ve Tesisler Politikaları (15) Şehri, fiber optik kablolar ve kablosuz sistemler için teçhiz etmek (16) Kamu ve özel alanların çevreyle uyumlu bitkilerle, tercihen bahçe peyzajı kriterlerine uygun yerel bitkilerle, bitkilendirilmesi için teşvik edilmesi ve programlar oluşturulması (17) Özellikle gürültülü alanlarda gürültünün kontrol edilmesi için plan (18) Kentte kullanılan renklerle ilgili plan hazırlamak Uygulama Mimarlar odası, Yeniboğaziçi belediyesi ve Doğu Akdeniz Üniversitesi nin iki yıl devam eden çalışmaları sonucu, 2013 yılında Yeniboğaziçi belediyesi Kıbrıs ın ilk ve tek "cittaslow" ünvanı alan yerleşim yeri oldu. Uygulama katılımcı bir yaklaşımla ve sektörlerle işbirliği içinde gerçekleştirilecektir. (Bknz. Bölüm VII, Uygulama, İzleme ve Gözden Geçirme, Politika UYG 01, syf. 3) 43

45 Yerleşimler POLİTİKA MS 08 : Tarihi, Kültürel ve Geleneksel Yaşam Merkezleri Amacı Tarihi, Kültürel ve Geleneksel Yaşam Merkezleri Seçim Kriterleri ve özellikleri Yerel ve uluslararası öneme sahip tarihi ve kültürel mirasa, doğal değerlere, özgün kültürel ve geleneksel yaşam özelliklerine sahip yerleşimler, ülkenin en önemli mukayeseli avantajlarından olan bu özellikleri ile topluma dayalı turizmi için yüksek potansiyele sahiptirler. Bu özelliklerin korunması, iyileştirilmesi ve hassas kullanımları ile yerleşimlerin sahip oldukları ekonomik potansiyel değerlendirilerek ve bu özelliklere dayalı cazibe merkezleri olarak gelişmelerinin sağlaması. (1) Yerel, geleneksel mimari özeliklerine sahip binaları, yapıları, sokakları, yerel peyzaj özellikleri olması ve bunların özgün bir doku bütünlüğü oluşturmaları, (2) Geçim dönemlerden günümüze kadar gelmiş ve yapıldıkları dönemin sosyal, kültürel, teknik, mimari, sanatsal ve geleneksel özellikleri yansıtan tek ve/veya toplu haldeki binalara, yapılara sahip olması, (3) Sivil mimarlık örneği evler ile benzeri yapıları ve bunların bir araya gelmesiyle oluşan özellikli eski mahalleleri olması, (4) Yerel özgün bitki örtüsü, peyzaj alanları ve doğal değerlere sahip olması, (5) Geleneksel yaşam biçimlerinin, yerel ürün ve üretim örneklerine sahip olması, (6) Yöreye özgü tarımsal üretime ve ürüne veya potansiyeline sahip olması, Öneri Yerleşimler Girne Bölgesi: Alsancak, Lapta, Çatalköy, Ozanköy, Beylerbeyi, Karaman, Gazimağusa İskele Bölgesi: Yeniboğaziçi, Karpaz Tatlısu Bölgesi: Dipkarpaz, Büyükkonuk, Kaleburnu, Kaplıca, Batı- Kuzey batı (Güzelyurt Akdeniz) Bölgesi: Lefke- Gemikonağı, Yeşilırmak, Bağlıköy, Akdeniz, Tepebaşı, Sadrazamköy, Koruçam, Mesarya Bölgesi: Alaniçi, Türkmenköy, Kalavaç, Akıncılar, Hedef ve Politikalar Yerleşim kademesi içindeki tarihi ve kültürel mirası, geleneksel ve özgün yapısını ve doğal çekiciliğinin potansiyelini ekonomik olarak değerlendirerek ve bu özelliklere dayalı cazibe merkezleri olarak gelişmelerini sağlamak için; (1) Topluma dayalı turizm modeline uygun gelişme ve faaliyetler geliştirilecektir. (2) Tarihi, kültürel ve geleneksel özelliklere sahip alanlarının, korunması rehabilite edilmeleri, canlandırılmaları, tarihi kültürel ve geleneksel karakterine zarar vermeden sınırlı ve kontrollü olarak gelişmeleri desteklenecektir. (3) Bölge karakterine uygun ve bunu bozmayacak tasarım ve yoğunluk sınırlamalarına tabi tutulacaktır. (4) Özgün konumu ve karakterine zarar vermeden yapılaşmış alanlar arasındaki boşlukların hassas doğal ve özgün karakterine ve kültürel değerlerine uygun olarak doldurulması teşvik edilecek ve desteklenecektir. (5) Tarihi, kültürel ve geleneksel özelliklere sahip binaların korunması restore edilmesi, pansiyon ve küçük konaklama tesislerine dönüştürülmesi desteklenecek ve teşvik edilecektir. (6) Büyük kentlere, geçiş kentlerine, ilçe merkezlerine bağlantı sağlayan toplu taşıma hizmetleri geliştirilecektir. (7) Yaya dolaşım alanları oluşturulacaktır. (8) Sosyal ve teknik altyapıları iyileştirilecektir. 44

46 Yerleşimler (9) Mevcut geleneksel dokuya uygun tasarımlara yönlendirilecektir. (10) Tarihi, kültürel ve geleneksel merkezleri tanıtıcı ve bu merkezlere özgü yöresel festival, panayır gibi etkinlikler yapılması teşvik edilecektir. Gerekli / Önerilen Arazi Kullanımı - Faaliyetler Uygulama (1) Yerel halk tarafından işletilecek, mevcut dokuyla ve hazırlanacak tasarım kılavuzlarına uygun tasarımda, küçük oteller, pansiyonlar, (2) Mevcut dokuyla ve hazırlanacak tasarım kılavuzlarına uygun tasarımda restoran, kafe ve küçük çaplı temel alışverişe yönelik dükkânlar, (3) Sağlık evi, polis birimi, postane ve benzeri gibi temel kamu hizmeti birimleri Uygulama katılımcı bir yaklaşımla ve sektörlerle işbirliği içinde gerçekleştirilecektir. (Bknz. Bölüm VII, Uygulama, İzleme ve Gözden Geçirme, Politika UYG 01, syf. 3) Ana Gelişme Merkezleri ve Yeni Roller Belirlenmiş Yerleşimler Dışındaki Yerleşimler POLİTİKA MS 09: Herhangi Yeni Rolü Olmayan Diğer Yerleşimler Herhangi bir yeni rolü olmayan diğer yerleşimleri kapsamaktadır. Yerleşimler Hedef ve Politikalar Herhangi bir yeni rolü olmayan, üst kademelerdeki belediye merkezi yerleşimlerine bağlı olan tüm diğer orta ve küçük köy yerleşimleridir. (1) Özgün karakterlerine zarar vermeyecek şekilde sınırlı büyümeleri ve kontrollü gelişmeleri desteklenecektir. (2) Gelecekteki kırsal konut gelişmeleri, yerleşimler hiyerarşisini güçlendirecek, destekleyecek yeni fırsatlara imkân verecek şekilde planlanacaktır. (3) Gelecekteki kırsal konut gelişmelerinin, mevcut yerleşim alanları yerleşim kademelenmesi uyarınca yeterli ve verimli hizmet sunumunu sağlayacak ve aidiyet duygusunu hissettirecek şekilde kimlikli yaşam alanları olarak gruplanacaktır. Birbirinden kopuk, dağınık, parça parça serpiştirilmiş konut gelişmelerine izin verilmeyecektir. (4) Üst kademedeki yerleşim birimlerine erişimi sağlayacak toplu taşıma imkânları geliştirilecektir. (5) Posta, kahvehane, bakkal, (6) Köy odası, (7) Köy Merkezleri (a) Tarihi, kültürel ve geleneksel özellikleri olan köy merkezleri korunacaktır. (b) Uygun tasarımların yapılabilmesi için yönlendirme kılavuzları hazırlanacaktır. (c) Altyapıları tamamlanacak ve iyileştirilecektir. (8) Köylerin Yeni Gelişme Alanları (a) (b) Köy yerleşimlerinin gelişme sınırları içerisinde aralardaki boşluklar doldurulacaktır. Altyapıları tamamlanacaktır Yerleşmeler dışındaki Kırsal Alanlar: Kırsal Alanlar, yerleşim birimlerinin gelişme sınırı dışında kalan bölgeleri kapsar. Bu alanlarda kırsal amaçlar dışında yeni gelişmelere izin verilmeyecek, özel politikalar geliştirilecektir. 45

47 Yerleşimler Sürdürülebilir Yerleşimler Politikaları POLİTİKA MS 10: Yerleşimlerin Makroformu / Üstbiçimleri (1) Maliyetleri düşüren, kaynakları verimli kullanan, yayılmayı dağınık gelişmeyi önleyen kompakt, toparlanmış ve bütünleştirilmiş kent üstbiçimi (makroformu) desteklenecektir. (2) Gelişme Sınırı çizilecektir. Verimli tarım topraklarını, doğal ve tarihi kültürel değerlerin korunması, dağınık ve parçacıl gelişmelerin önlenmesi amacı ile gelişme sınırı olmayan tüm yerleşimlerde, alt ölçekli planlarla, gelişmelerin yer alacağı gelişme alanı belirlenecek ve Gelişme Sınırları çizilecektir. (3) Yerleşimlerin gelişme alanlarının belirlenmesi ve üstbiçimin oluşturulmasında, açık alanlar, doğal güzellikler, su havzaları, sulak alanlar, dere yatakları, verimli tarım toprakları, orman alanları, kıyılar, ekolojik duyarlı alanlar, orman alanları ve benzeri hassas, kritik çevresel alanlar, doğal eşikler ile ana ulaşım arterleri gibi yapay sınırlayıcılar esas alınacaktır. (4) Sosyo-ekonomik ayrışmayı azaltmak, toplumun konut, eğitim iş olanakları ve benzeri işlevlerden daha adil yararlanmasını sağlamak için gelişmelerin altyapının bulunduğu mevcut oluşmuş yaşam alanları etafında yer almasına izin verilecektir. POLİTİKA MS 11: Yerleşmelerin Yaşam, Çevre ve Mekan Kalitesinin Geliştirilmesi (1) Kullanım çeşitliliği: Gelecekteki gelişmelerde konut-tarım, konut-sanayi ve benzeri türden biri ile uyumsuz ve olası potansiyel tehlikeler içeren arazi kullanımları en az düzeyde tutulacak ve konut, iş, hizmet ve açık alan içerecek çeşitlilik desteklenecek ve teşvik edilecektir. (2) Konut Alanlarının gelişmesi aşamalandırılacak: Yerleşimlerin önümüzdeki yılına kadar olan dönemdeki beklenen büyümelerine uygun olarak gerekli konut alanlarının oluşturmasında yapılaşmış bölgelere öncelik verilerek gerekli alanlar aşamalı olarak gelişmeye açılacaktır. (3) Gelecekteki konut ve arsa sunumu çeşitlendirilecek arsa ve konut tipi çeşitliliğinin, farklı tercihler ve gelir grupları için, farklı konumlarda, özelliklerde ve ödeme seçeneklerini içerecek şekilde olması desteklenecek ve teşvik edilecektir. (4) Özel araç kullanımı en az düzeyde tutularak ve yürüyerek ulaşılabilecek mahalleler yaratılması, teşvik edilecek ve desteklenecektir. (5) Çeşitlendirilmiş güvenli konforlu ulaşım seçenekleri sunulması desteklenecek ve teşvik edilecektir. (6) Gelecekteki gelişmelerin, uygun konumda, gerekli altyapıyı ve hizmetleri, gerekli erişilebirliği, trafik düzenlemesini, yeterli otopark alanlarını sağlayacak şekilde olması sağlanacaktır. (7) Yerleşme biriminin özgün karakterleri, çekicilikleri ve aidiyet duygusu sağlayan özelliklerinin geliştirilmesi desteklenecektir. (8) Yerleşimlerin tarihi, kültürel ve geleneksel önemi ve değeri olan alanları korunacaktır. 46

48 Yerleşimler POLİTİKA MS 12 : Yerleşmelerin Ekonomik Yapılarının Geliştirilmesi (1) Yerleşimlerin, kademelenmesine ve belirlenmiş rolleri ile orantılı, sahip olduğu mukayeseli avantajlarına uygun, yaşayanların ihtiyaçlarına yönelik iş ve istihdam yaratacak, yerel istihdam olanaklarını arttıracak, yerleşimlerin kendine yeterli ekonomilerinin geliştirilmesini sağlayacak ekonomik gelişme sektörlerine yönelik yatırımlar desteklenecek ve teşvik edilecektir. (2) İş ve istihdam yaratacak, yerel istihdam olanaklarını arttıracak, yerleşimlerin kendine yeterli ekonomilerinin geliştirilmesini sağlayacak yatırım ve işlevler için uygun konumda yeterli büyüklükte alan ayrılacaktır. (3) Ticaret, ofis, eğlence dinlence ve benzeri hizmetler için gerekli alanlar hizmetlerin kolayca sunulabileceği erişilebilir ve yerleşimin büyüklüğü, ölçeği, nüfusu, rolü ve mevcut veya öngörülen işlevleri ile orantılı ve yerleşimlerin kademelenmesini destekleyecek konumlarda ve yeterli büyüklükte ayrılacaktır. (4) Sanayi, Serbest Bölge, Teknokent Bölgeleri, Turizm Alanları, Alış Veriş Merkezleri(AVM), Üniversite Kampüs yerleşkeleri ve benzeri büyük alan gerektiren ve/veya gürültü ve trafik yoğunluğu yaratan gelişmeler için alt ölçekteki planlarda yerleşimlerin konut alanları dışında uygun konumda ve yeterli büyüklükte alanlar ayrılacaktır. (5) Alış Veriş Merkezlerinin (AVM) 7 kent ekonomisi üzerindeki etkisi, kent bütünü ve diğer merkezlerle ilişkileri dikkate alınarak, uygun alanlar belirlenebilmesi ve buna yönelik mevzuatın hazırlanması için ekonomik araştırmalar yapılacaktır POLİTİKA MS 13: Yerleşmelerin Sosyal ve Kültürel Yapılarının Geliştirilmesi (1) Kentte yaşayanların mekân ve yaşam koşulları arasındaki farkların, sosyal ve mekansal yapılarının uyumlaştırılması yoluyla azaltılması sağlanacaktır. (2) Yerleşmelerin, mevcut toplumsal yapıları güçlendirilecek ve yeni gelişmeler mevcut alanlara yönlendirilecektir Yerleşmelerin Koruma, Canlandırma ve Dönüşüm Alanları POLİTİKA MS 14: Koruma, Canlandırma ve Dönüşüm (1) Kentsel Dönüşüm: Yerleşimlerin, merkezi alanlarında bulunan, tarihi ve kültürel değere sahip, sosyal, kültürel, ekonomik ve fiziki eskime ve çöküntü yaşanan, çekiciliği kaybetmiş, alanların ekonomik ve sosyal canlandırılması, rehabilitasyonu, çevre ve mekân kalitesinin iyileştirilmesi için, kültür turizmi, eğitim ve eğlence sektörlerine dayalı kentsel dönüşüm planları hazırlanacaktır. (2) Yasal Çerçeve ve Uygulama Araçları: Kentsel Dönüşümün gerçekleştirilmesi için yasal düzenlemeler, örgütlenme, katılım, izleme, denetim mekanizmaları ve uygulama araçları geliştirilecektir. (3) Bütçe: Kentsel dönüşüm plan ve projelerine mali kaynak garanti edilerek başlanması ve sivil toplum kuruluşları, meslek odaları ve yaşayanların katılımının denetim yetkisiyle sağlanması, kamu-özel sektör işbirliklerine de yer veren anlayışın kurgulanmasına göre dönüşüm sonrası koşullarının etkin katılımcı süreçlerle izlenerek denetlenmesini sağlayacak özel sektör ve kamu işbirliğine dayalı yatırım ortaklıkları oluşturulacaktır. (4) Tasarım kılavuzları: Yerleşimlerin koruma, canlandırma ve geliştirme yapılacak alanlarında tasarımın mevcut dokuya uygun olmasını sağlamak için Tasarım Kılavuzları hazırlanacak ve uygulanacaktır. 7 AVM (Alış Veriş Merkezi) : Geniş alanlara ihtiyaç duymasından ve yoğun trafik akışı meydana getirmesinden dolayı genellikle şehir merkezleri dışında veya şehir trafik akışının nispeten rahat olduğu yerlerde kurulan, bünyesinde otopark alanı bulunduran, içinde birçok perakendecinin verdiği hizmetin toplu olarak mağaza veya reyonlarda sunulduğu alışveriş merkezleridir. 47

49 Yerleşimler Yerleşimlerin Kontrollü Gelişme Alanları Yerleşimlerin Merkezi Alanları ( MIA ve Diğer Merkezler ) POLİTİKA MS 15: Merkez Alanları ( MIA ve Diğer Merkezler ) (1) Kentlerdeki merkezlerin yaşam ve mekân kalitesini yükselten düzenlemelerin yapılması ve uygulamaların denetlenmesi sağlanacaktır. (2) Merkezi ticaret alanının korunması veya yerleşim merkezi alanındaki trafik sıkışıklığının hafifletilmesi, yollar boyu liner ticaret / alışveriş bölgelerinin oluşmasının önlenmesi için, dış bölgelerdeki alt merkezlerin gelişmesi desteklenecektir (3) Alt merkezler, kent bütünü ve diğer merkezlerle ilişkisi dikkate alınarak, yerleşmenin büyüklüğü, nüfusu, rolü, alt merkezin hizmet/pazar alanının büyüklüğü ve nüfusu ile orantılı büyüklükte ve konumda belirlenecektir. (4) Alt merkezlerin oluşması yaşaması ve gelişmesi, kenti içi hizmet/pazar alanına hizmet verebilecek yeterlilikte olabilmesi için alt ölçekteki planlarda teşvik edici düzenlemeler getirilecektir. (5) Merkezi iş alanları, alt merkezler ve tarihi merkezlerin korunması, geliştirilmesi ve canlandırılmasına yönelik politika, strateji ve tasarım kılavuzları hazırlanacaktır. (6) Toplu taşımacılık sistemleri ve güzergâhları, bisiklet yolları, yaya bölgeleri, araç park alanları ve benzeri trafik ve dolaşım ile ilgili düzenlemeleri kapsayacak Ulaşım ve Dolaşım Planları hazırlanacaktır. Bu planlar kapsamında, yaya bölgeleri, bisiklet yolları ayrılması, tek yol uygulamaları toplu taşımacılık sistemleri desteklenecek ve teşvik edilecektir Yerleşmelerin Dış Bölgeleri (Oluşumunu Tamamlamış Alanları ve Gelişmekte Olan Alanlar) POLİTİKA MS 16: Dış Bölgelerdeki Oluşumunu Tamamlamış Alanlar ve Gelişmekte Olan Alanlar (1) Oluşumunu tamamlamış ve karakteri biçimlenmiş yerleşim alanlarında yeni gelişmelerin uyumlu katılımı sağlanacaktır. (2) Yerleşimlerin arasında kalan alanlarda altyapının tamamlanmasına yönelik gelişmeler özendirilecektir. (3) Yeni gelişmekte olan alanlarda, konut gelişmelerinin toparlanması ve bütünleştirilmesi özendirilecektir Gelecekteki Gelişme Alanları POLİTİKA MS 17: Gelecekteki Gelişme Alanları (1) Gelecekte ihtiyaç olması durumunda, yeni gelişme alanları, akifer, 1 inci 2 inci ve 3 üncü sınıf tarım toprakları, Özel Çevre Koruma Alanları ve benzeri gibi ÜFP de belirlenmiş korunması gerekli alanların dışında açılacaktır. (2) Hiçbir altyapının olmadığı, yerleşim alanlarının devamı olmayan henüz oluşmamış bölgelerde, içerisinde günlük ortak gereksinimlerin karşılanacağı sosyal donatılar ve kentsel alanların yer alacağı kapsamlı konut gelişmeleri dışındaki gelişmelere izin verilmeyecektir. (3) Yeni gelişme alanlarının, sürdürülebilirlik ilkelerine göre şekillenmesi ve güvenli, mahallelerden, konut alanlarından oluşan, yeterli sosyal ve yeşil altyapısı ile desteklenen, yerel özellikleri öne çıkaran yüksek kalitede tasarlanmış yaşam alanları olması desteklenecek ve teşvik edilecek, bunun için gerekli düzenlemeler yapılacaktır. 48

50 Kırsal Kalkınma

51 Kırsal Kalkınma 4. Kırsal Kalkınma Giriş AB Ortak Tarım Politikasına uyum sağlama çalışmaları kapsamında, Kırsal Kalkınma Politikasının biçimlendirilmesinde yardımcı olmak amacıyla kırsal kalkınma kapsamında AB tarafından finanse edilecek olan projelerin yürütülmesine yol gösterecek bir plan ve strateji çerçevesi oluşturmak için Avrupa Birliği Desteği ve Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı işbirliği ile Kırsal Kalkınma Planı (KKP) ve ve Kırsal Kalkınma Planı nın bir bacağı olan, Avrupa Birliği LEADER 9 kriterlerine göre üç ayrı kırsal bölge için Yerel Kalkınma Stratejilerini (YKS) hazırlanmıştır ÜFP deki Kırsal Gelişme Bölgeleri ve Kırsal Gelişme stratejileri, Kırsal Kalkınma Planı ve Yerel Kalkınma Stratejileri dikkate alınarak belirlenmiştir Yerel Kalkınma Strajilerinin uygulanacağı üç Kırsal Gelişme Bölgesi vardır (Harita 8) Lefke ve Güzelyurt Belediyeleri alanının tümünü, Lapta Belediye alanının kırsal nitelikli yerleşim birimleri (Alemdağ, Kozan, Hisarköy, Kılıçaslan, Özhan, Karpaşa, Kayalar) ile Akdeniz Özel Çevre Koruma Alanını ve içinde yer alan yerleşim birimleri, Alayköy Belediye hudutları içindeki İkidere ve Gürpınar ile Dikmen Belediyesi alanında olan Akçiçek ve Şirinevler yerleşim birimlerinin idari sınırlarını içine alan Batı- Kuzeybatı (Güzelyurt- Akdeniz) Bölgesi, Tatlısu, Büyükkonuk, Mehmetcik, Yenierenköy ve Dipkarpaz Belediyeleri ile İskele Belediyesi nin kırsal nitelikli yerleşim birimlerini (Boğaziçi, Sınıüstü, Altınova, Ağıllar, Topçuköy, Ardahan, Turnalar, Ergazi, Kurtuluş ve Yarköy) içine alan Karpaz- Tatlısu Bölgesi, Mesarya bölgesinde Değirmenlik, Serdarlı, Geçitkale, İnönü, Vadili, Akdoğan, Akıncılar, Paşaköy ve Beyarmudu Belediye alanlarının tamamı ile Yeniboğaziçi Belediyesi nin kırsal nitelikli yerleşim birimlerinin (Akova, Yıldırım, Alaniçi, Muratağa, Sandallar, Şehitler ve Atlılar) içine alan Mesarya Bölgesi Yerel Kalkınma Stratejileri kapsamındaki üç kırsal bölgenin sınırları, içindeki kırsal yerleşmelerin bağlı bulunduğu belediyelerin idari sınırlarının tümünü kapsamaktadır. (Bknz. Harita 8, 10, 12, 14). Ancak bazı belediyelerin sadece bir kısmı kırsal yapıya sahiptir *Örneğin; Lapta Belediyesi Batı- Kuzey batı KKB ne dahil edilmiştir, çünkü güney batı Lapta kırsal nitelikli bir bölge olarak KKP nın bir parçasıdır+. Kırsal Gelişme Bölgeleri ise bu yapıda olan Belediyelerin sadece kırsal nitelikli yerleşim birimlerini kapsamaktadır Yerel Kalkınma Stratejileri kapsamındaki üç Kırsal Bölgenin sınırları Kırsal Kalkınma Plan ve Yerel Kalkınma Stratejileri kapsamındaki her bir bölgenin mekansal, ekonomik, topoğrafik, sosyal, demografik özellikleri ile kırsal kentsel ozellikleri dikkate alınarak, mekansal planlama gerekleri ve ÜFP nin Kırsal Gelişme Bölgeleri amaçlarına uygun olarak yeniden düzenlenmiştir. (Bknz. Harita 8, 9, 11, 13) Kırsal Kalkınma Planı ve Yerel Kalkınma Stratejilerine uygun olarak geliştirilmiş ÜFP deki Kırsal Gelişme Stratejileri, sınırları yeniden düzenlenmiş bölgelerin tümünde geçerli olacaktır. 8 Bu bölümdeki hedef, strateji ve politikalar, Avrupa Birliği desteği ile Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığının geliştirdiği Kırsal Kalkınma Planı ve Yerel Kalkınma Stratejileri baz alınarak ve bunlara uyumlu olarak ÜFP ye uygun olarak düzenlenmiştir. Kırsal Kalkınma hedef ve stratejileri için ayrıntılar, daha kapsamlı bir şekilde Kırsal Kalkınma Planı ve Yerel Kalkınma Stratejileri Raporlarında yer almaktadır. 9 LEADER Programı : LEADER metodu, Avrupa Birliği Ortak Tarım Politikası ndaki (OTP) ve AB kırsal kalkınma politikası kapsamında bir yerek yönetişim metodudur. LEADER metodu, tabandan tavana yaklaşımını kullanarak ve çok-sektörlü faaliyetleri entegre ederek alana dayalı Yerel Kalkınma Stratejileri (YKS) hazırlayan yerel kamu-özel ortaklıkları (Yerel Eylem Grupları YEG ler) aracılığı ile işlemektedir dönemi için Kırsal Kalkınma amaçlı Avrupa Fonları aracılığıyla AB OTP nın ikinci ayağı tarafından finanse edilen kırsal kalkınma önlemlerinin uygulanması için bir metoddur. LEADER anahtar ilkeleri : Yerel Ortaklıklar Için Ağ Oluşturulması, Alana Dayalı Yerel Kalkınma Stratejileri, Tabandan -Tavana Tasarım Ve Stratejilerin Uygulanması, Yerel Kamu/Özel Ortaklıkları : YEG, Entegre ve Çok Sektörlü Faaliyetler, Yenilikçi Yaklaşımlar ve Projeler Arasında Işbirliği. Bu 7 özelliğe dayanan LEADER, yerel kalkınma stratejilerini geliştirmeyi ve stratejilerin oluşturulmasına katkıda bulunan faaliyetlerin uygulanmasını desteklemeyi amaçlamaktadır. 50

52 Kırsal Kalkınma Harita 8 : Kırsal Kalkınma ve Kırsal Gelişme Bölgeleri 51

53 Kırsal Kalkınma Batı - Kuzeybatı (Güzelyurt- Akdeniz) Bölgesi KBB mevcut idari ilçe sınırları ile sınırlı olmayan, bölgenin çevresel, kültürel ve tarihi mirasına değer kazandırarak bölge nüfusunun ekonomik ve sosyal şartlarının iyileştirilmesinin amaçlandığı özel bir coğrafi bölgedir. Harita 9 : Batı - Kuzeybatı (Güzeyurt- Akdeniz) Kırsal Gelişme Bölgesi Harita 10 : Kuzey Batı Kırsal Kalkınma Bölgesi KBB nin sınırlarında güneyde Kıbrıs Rum Yönetimi alanı, kuzey doğu da Lapta Belediyesine bağlı Lapta, Karşıyaka, Güzelyalı yerleşim birimleri alanları (Girne İlçesi), doğuda Alsancak Belediyesi 52

54 Kırsal Kalkınma ve Dikmen Belediye alanındaki Göçeri ve Dağyolu yerleşim birimleri alanları (Girne İlçesi) ve Alayköy Belediyesi ne bağlı Yılmazköy ve Türkeli yerleşim birimleri alanları (Lefkoşa İlçesi) bulunmaktadır KBB, 606 km² lik bir alanı kapsamaktadır. Bu alan, KKTC toplam alanının yaklaşık %19 unu oluşturmaktadır. Güzelyurt, Lefke (Güzelyurt ilçesine dahil) Belediyelerinin tamamı ile Lapta (Girne İlçesi içerisinde), Alayköy ve Dikmen (Lefkoşa) Belediyelerinin bir kısmını içermektedir. Belediye merkezleri, Kırsal Gelişme Bölgesi sınırları içinde olan ancak nüfusu bulunmayan ve belediyelerin bir parçası olan ve bütünlük oluşturan/ oluşturmayan yerleşmeler dahil 52 yerleşim birimini kapsamaktadır. (Bknz. Tablo 7, syf. 61) yılında gerçekleştirilen genel nüfus sayımına göre, KBB nin toplam nüfusu tür ve KKTC toplam nüfusunun % ini oluşturmaktadır KBB farklı manzaralardan oluşan özgün bir peyzaj sunmaktadır; kuzeyde peyzaja Beşparmak sıradağlarının batı ucu egemendir. Batı ucunun kuzey yamacında, Lapta şehrinin bulunduğu yer yeşil ve nemli iken güney yamacı daha kuraktır. Kuzey-batıda Koruçam burnunun arkasında, geniş bir Akdeniz ormanı ile kaplı engebeli bir alan bulunmaktadır. KBB nin merkezinde, Güzelyurt şehrinin bulunduğu geniş ve düz bir ova bulunmaktadır. Adanın en yeşil manzaralarından birini oluşturan Güzelyurt, narenciye bahçeleri ile kaplıdır. Bölgenin güney-batısında, Lefke şehrinin bulunduğu yerde, Trodos sıradağlarının eteklerindeki tepecikler deniz kıyısına kadar uzanmaktadır. Kıbrıs ın diğer kesimlerinde de olduğu gibi, KBB, zengin bir doğal, kültürel ve tarihi mirasa sahiptir. Akdeniz ÖÇKB si de bu alanda bulunmaktadır. Resim 4: Güzelyurt Narenciye Bahçeleri Resim 5: Geçitköy Barajı 53

55 Kırsal Kalkınma Karpaz- Tatlısu Bölgesi Karpaz- Tatlısu bölgesi mevcut idari ilçe sınırları ile sınırlı değildir. Bölge, homojen doğal kaynakları ve çevresel özellikleri nedeniyle ve tüm bölgede refahın artırılması ve yaşam kalitesinin iyileştirilmesi amacıyla çevresel ve kültürel proje fırsatlarını değerlendirmek üzere belirlenmiş özel coğrafi bir bölgedir. Harita 11 : Karpaz- Tatlısu Kırsal Gelişme Bölgesi Harita 12 : Karpaz Kırsal Kalkınma Bölgesi 54

56 Kırsal Kalkınma Yarımadanın güney yakası, geleneksel olarak Karpaz yarımadası kapısı olarak bilinen Boğaz dan başlayarak, geniş Mesarya ovasına açılır KB nin coğrafi sınırları; kuzeybatıda Esentepe belediyesi (Girne ilçesi), batı ve güneybatıda Geçitkale ve Yenibogaziçi belediyeleri (Mağusa ilçesi) ve güneyde İskele Belediye alanındaki Kuzucuk, Aygün, İskele, Boğaz, Boğaztepe ve Kalecik yerleşim birimleri alanları (İskele İlçesi) bulunmaktadır Resim 6: Kumyalı köyü Bölge, İskele ilçesine bağlı beş belediye (İskele Belediyesi nin bir kısmı, Mehmetçik, Büyükkonuk, Yenierenköy, Dipkarpaz) ve Mağusa ilçesine bağlı bir belediyeden (Tatlısu) oluşmaktadır. Coğrafi olarak Karpaz bölgesiyle bağlantılı olan Tatlısu, Karpaz YKS ne dahil olmayı talep etmiştir. Belediye merkezleri de dahil 40 yerleşim birimi bulunmaktadır. (Bknz. Tablo 8, syf. 61) Ancak 2011 nüfus sayımı sonuçlarına göre belediye merkezleri dışındaki yerleşim birimlerinin nüfusları 1000 in altındadır Karpaz- Tatlısu Bölgesi (KB) 823 km2 lik yüzölçümü ile toplam KKTC alanının %25 ini oluşturmaktadır yılında gerçekleştirilen genel nüfus sayımına göre, KB nin toplam nüfusu dir ve KKTC toplam nüfusunun % 6.51 ini oluşturmaktadır Karpaz yarımadası Ada nın kuzey sahiline paralel devam eden tepeler, yamaçlar ve vadilere açılan geniş bir iç alana sahip Besparmak Dağlarının doğu ucundadır. Büyükkonuk belediyesine bağlı iki köyün ve Tatlısu nun yer aldığı Beşparmakların kuzey yamacı daha yeşilken, Büyükkonuk ve Mehmetçik belediye merkezlerine uzanan güney yamacı daha kurudur. Yenierenköy ve Dipkarpaz belediyelerinin yer aldığı yarımadanın ucuna yaklaştıkça, manzaraya küçük vadiler ve daha tepelik alanlar hakim olur ve Apostolos Andreas/Zafer Burnu nda son bulur. Resim 7: Karpaz Özgür Eşşek Karpaz bölgesi coğrafi olarak Kıbrıs ın kuzey doğusundan Türkiye ye doğru uzanan (çoğunlukla kalem ucu olarak da anılan) uzun bir yarımada şerididir. Bu bölge özel ve kendine özgü zengin, çeşitli ve değerli doğal ve tarihi miras bütünlüğüne sahiptir. Dipkarpaz Doğal ve Arkeolojik Sit Alanı ile Karpaz Milli Park, Güney Karpaz Sahilleri, Avtepe ve Tatlısu Kıyı Şeridi ÖÇKB leri bu alanda bulunmaktadır. 55

57 Kırsal Kalkınma Mesarya Bölgesi Mesarya Bölgesi mevcut idari ilçe sınırları ile sınırlı değildir. Bölge, homojen doğal kaynakları ve çevresel özellikleri nedeniyle tüm bölgede refahın artırılması ve yaşam kalitesinin iyileştirilmesi amacıyla, ekonomik ve sosyal sektör fırsatlarını değerlendirilmek üzere kırsal alanı olarak belirlenmiştir Coğrafi sınırlarını; kuzeyde Beşparmak Sıradağları ve güneyde Kıbrıs Rum Yönetimi sınırı oluşturmaktadır. DMB nin sınırlarında; kuzeyde Tatlısu Belediyesi (Mağusa ilçesi), Esentepe ve Çatalköy Belediyeleri (Girne ilçesi), batıda Lefkoşa ve Dikmen Belediyeleri (Lefkoşa İlçesi) ve doğuda Mağusa Belediyesi, Yeniboğaziçi Belediyesi ne bağlı Mormenekşe yerleşim alanı (Mağusa ilçesi) ve İskele Belediyesi (İskele ilçesi) bulunmaktadır MB, Mağusa ilçesine bağlı sekiz belediye (Akdoğan, Paşaköy, Inönü, Vadili, Beyarmudu, Geçitkale, Serdarlı ve Yeniboğaziçi belediyesinin bir kısmı) ve Lefkoşa ilçesine bağlı iki belediye (Değirmenlik ve Akıncılar) olmak üzere on belediyeyi kapsamaktadır. Belediye merkezleri dahil bölgeye yayılmış 57 köyü kapsamaktadır. (Bknz. Tablo 9, syf. 62) 2011 nüfus sayımı sonuçlarına göre Akdoğan, Vadili, Paşaköy, Dörtyol, Beyarmudu, Geçitkale, Serdarlı,, Minareliköy ve Değirmenlik hariç diğer yerleşim birimlerinin nüfusları 1000 in altındadır. Resim 8: Mesarya Mesarya Bölgesi (MB) nin yüzölçümü 1010 km2 dir ve toplam KKTC alanının %31 ini oluşturmaktadır. Çok geniş ve daha çok düzlük bir alana sahip olan bu bölge Mesarya ovasının geniş bir kısmını kapsamaktadır. Harita 13 : Mesarya Kırsal Gelişme Bölgesi 56

58 Kırsal Kalkınma Harita 14 : Doğu Mesarya Kırsal Kalkınma Bölgesi yılında gerçekleştirilen genel nüfus sayımına göre, DMB nin toplam nüfusu dir ve KKTC toplam nüfusunun % 12.3 ünü oluşturmaktadır MB nin esasen sahip olduğu iki başlıca peyzajdan biri; büyük çoğunluğu genellikle düzlük veya alçak tepeciklere sahip ve zeytin ve/veya harnup ve yelkesen olarak kullanılan okaliptüs ağaçlarının serpiştirildiği geniş tarlalarla karakterize olan Mesarya ovasından oluşmaktadır. Verimli tarım topraklarının yoğun olarak bulunduğu bir bölgedir MB nin esasen sahip olduğu iki başlıca peyzajdan diğeri; bölgenin kuzey kesiminde yer alan Beşparmak sıradağlarının etekleridir. Bu bölge, biraz daha yeşildir ve turist bakış açısıyla bazı ilginç tezatlıklar sunmaktadır. Bölge, temel olarak tepeliktir ve çayırlar, ekili alanlar, küçük ormanlar ve makiler, zeytin ve harnup bahçeleri ve bazı karakteristik köyleri içermektedir. 57

59 Kırsal Kalkınma 4.1 Ana Mekansal Konular Batı - Kuzeybatı (Güzelyurt- Akdeniz) Bölgesi Bölgenin nüfus yoğunluğu yaklaşık olarak km 2 başına 57 kişidir. Bu rakam, KKTC ortalaması olan 78 den aşağıdadır. Batı- Kuzey batı bölgesinin nüfus yoğunluğunun KKTC ortalamasının altında olması bu bölgenin sahip olduğu yüksek değerdeki çevresel ve kültürel varlıkların korunması bakımından önemli bir fırsattır Bölgenin nüfusu genel olarak azalma gösterdiğinden, hizmetlerin sürdürülebilirliği açısından kaynakların verimli kullanımı sınırlı olmaktadır Bölgenin doğal, kültürel ve tarihi mirası gün geçtikçe bozulmakta ve ekonomik açıdan bakıldığında bu zenginlikten büyük ölçüde yararlanılmamaktadır Zengin, çeşitlilik arzeden ve değerli bir doğal, tarihi ve kültürel mirasa ev sahipliği yapmaktadır. Bölge, orman alanları, kumulları dağlar, akifer, arkeolojik alan, zengin bitki örtüsü ile KKTC ortalamasının üzerinde hassasite sahiptir. Ancak bu miras, hassas ve kırılgan olup, her geçen gün ihmal edilmişliğin neden olduğu tahribe maruz kalmakta, bölgede faaliyetlerini sürdürmekte olan taşocakçılığının ve diğer tehditlerin baskısı altına girmektedir. Gelecekte, KBB nin hem çevresel, hem de ekonomik ve sosyal açıdan sürdürülebilir bir şekilde kalkınmasının temin edilmemiştir Karpaz - Tatlısu Bölgesi KB nin nüfus yoğunluğu km 2 başına 23 kişidir. Bu rakam KKTC ortalaması olan 78 in oldukça altında olmaktadır. Karpaz Bölgesi nin nüfus yoğunluğunun KKTC ortalamasının altında olması bu bölgenin sahip olduğu yüksek değerdeki çevresel ve kültürel varlıkların korunması bakımından önemli bir fırsattır KB nin sahip olduğu zengin doğal ve tarihi miras oldukça hassas ve kırılgandır, bölgeye ulaşılabilirliği arttırmak amacıyla açılan yol gibi artan bir oranda gelişen kontrolsüz altyapı gelişiminin ve potansiyel etkilerinin, ihmal edilmişliğin, Büyükkonuk ve Yenierenköy deki taş ocaklarının, kitle turizmi ve marina gibi ekonomik faaliyetlerin baskısı altındadır Bölgedeki ekonomik faaliyetler yeterli olmamakta, bölgenin mukeyeseli avantajı olan doğal ve kültürel miras ta yerel halkın ekonomik kalkınmasında gerektiği gibi değerlendirilememektedir Mesarya Bölgesi MB nin nüfus yoğunluğu km 2 başına 35 kişidir. Bu rakam KKTC ortalaması olan 78 in oldukça altında olmaktadır. Doğu Mesarya Bölgesi nin nüfus yoğunluğunun KKTC ortalamasının altında olması bu bölgenin sahip olduğu yüksek değerdeki çevresel ve kültürel varlıkların korunması bakımından önemli bir fırsattır Bölgede Değirmenlik Belediyesi sınırları içerisinde halen faal durumda olan 6 taşocağı mevcuttur. Bu taşocakları peyzajlar ve civarındaki çevre üzerinde hava kirliliği, biyolojik çeşitliliğin tahribatı, yeraltı suyunu kirletmesi,yol şebekesine zarar vermesi gibi olumsuz etkiler yaratmaktadır Bölgede yerel ekonomi yeterince gelişmemiştir. Tarım DMB nin temel ekonomik faaliyet alanıdır. İyi bir toprak kalitesine sahip düzlük ve uygun tarım arazilerinin bolluğu büyük tarım potansiyelinin temelini oluşturmaktadır. Ancak bölgede tarıma dayalı işletmeler ve diğer faaliyetler gelişmemiştir. 58

60 Kırsal Kalkınma 4.2 Ana Mekansal Hedefler Bu Bölgelerde Ana Mekansal Hedefler Doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımını sağlayarak ve çevreyi koruyarak, kırsal alandaki yaşam koşullarını iyileştirilmesine yardım etmektir Tarıma, kırsal turizme ve toplumsal altyapıyı geliştirmeye dayalı sürdürülebilir kalkınmadır Batı - Kuzeybatı (Güzelyurt- Akdeniz) Bölgesi için Hedef: Kırsal ekonominin geliştirilmesini ve çeşitlendirilmesini teşvik ederek, sürdürülebilir tarım ile turizmin ve kırsala dayanan işletmeler için potansiyelin geliştirilmesi ve doğal/kültürel çevre tarafından sunulan avantajların azami mertebeye çıkarılarak Batı- Kuzeybatı Bölgesi nin doğal, kültürel ve üretim potansiyelinin geliştirilmesidir Karpaz- Tatlısu Bölgesi için Hedef: Bölgenin değerlendirilmemiş doğal çevre ve tarihi kültürel miras potansiyelini kullanmak ve bölgenin ekonomik performansını ve sosyal sürdürülebilirliğini geliştirmektir Mesarya Bölgesi için Hedef: Mesarya halkının çevresini ve yaşam kalitesini iyileştirirken yerel ekonomiyi geliştirmektir. 4.3 Ana Mekansal Politikalar Her üç bölge için ayrı ayrı geliştirilmiş Kırsal Kalkınma Planlarında, bölgelerin, özelliklerine göre bazı farklılıklar gösteren 3 farklı strateji belirlenmiştir. ÜFP kapsamında bu stratejiler esas alınacaktır. ÜFP da bunları destekleyici ve tamamlayıcı mekansal politikalar geliştirilmiştir En önemli mekansal politika, Kırsal Kalkınma Planları nda belirlenen stratejılerın ve önlemlere ilişkin bölgesel düzeye yapılacak çalışmaların, verilecek hizmetlerin yer alacağı Kırsal Kalkınma Hizmet Merkezleri (Gateway) olarak rol üstlenecek yerleşmelerin belirlenmesidir ÜFP, Batı - Kuzeybatı (Güzelyurt- Akdeniz) Bölgesin de: Lefke- Gemikonağı, Çamlıbel, Mesarya Bölgesin de: Geçitkale, Akdoğan, Karpaz - Tatlısu Bölgesin de : Yenierenköy Kırsal Kalkınma Hizmet Merkezleri (Gateway) için belişrlenen yerleşim merkezleridir. Bu Hizmet Merkezleri ile ilgili ayrıntılı politikalar, Yerleşmeler başlığı altında verılmektedir. (Bknz. Bölüm IV, Mekansal Strateji, Politika MS 04, syf.34) 59

61 Kırsal Kalkınma Batı - Kuzeybatı (Güzelyurt- Akdeniz) Bölgesi : Bu bölge için belirlenen stratejik hedefe ulaşmak için, Kırsal Kalkınma Planı nda belirlenen öncelikler doğrultusunda aşağıdaki politikalar geliştirilmiştir : Politika MS 18 : Batı - Kuzeybatı (Güzelyurt- Akdeniz) Kırsal Gelişme Konu (1) Yüksek değerdeki çevresel ve kültürel varlıkların bulunması (2) Nüfus genel olarak azalma gösterdiğinden, hizmetlerin sürdürülebilirliği açısından kaynakların verimli kullanılamaması (3) Bölgenin doğal, kültürel ve tarihi mirası gün geçtikçe bozulması ve ekonomik açıdan bu zenginlikten yeterince yararlanılamaması (4) Bölgede faaliyetlerini sürdürmekte olan taşocakçılığının; orman alanlarına, kumullara, dağlara, akifere, arkeolojik alanlara ve zengin bitki örtüsüne zarar vermesi ve tahribe maruz kalması Hedef Mekansal Politikalar Kırsal ekonominin geliştirilmesini ve çeşitlendirilmesini teşvik ederek, sürdürülebilir tarım ile turizmin ve kırsala dayanan işletmeler için potansiyelin geliştirilmesi ve doğal/kültürel çevre tarafından sunulan avantajların azami mertebeye çıkarılarak Batı- Kuzey batı Bölgesi nin doğal, kültürel ve üretim potansiyelinin geliştirilmesidir. (1) Tarım, turizm ve tarımsal işletme sektörlerindeki kollektif faaliyetleri destekleyerek mikro ve küçük işletmelerin gelişimi desteklenecek ve teşvik edilecektir (2) Doğal ve kültürel miras korunacak ve geliştirilmeleri desteklenecek ve teşvik edilecektir. (3) Yaşam kalitesini artırarak bölgenin sosyal uyumunun pekiştirilmesi amacıyla sosyal ve teknik altyapının kontrollü geliştirilmesi desteklenecek ve teşvik edilecektir Karpaz- Tatlısu Bölgesi Bu bölge için belirlenen stratejik hedefe ulaşmak için, Kırsal Kalkınma Planı nda belirlenen öncelikler doğrultusunda aşağıdaki politikalar geliştirilmiştir : Politika MS 19 : Karpaz - Talısu Kırsal Gelişme Konu (1) Yüksek değerdeki çevresel ve kültürel varlıkların bulunması (2) Yeni açılan yol gibi artan bir oranda gelişen kontrolsüz altyapı gelişiminin ve potansiyel etkilerinin, ihmal edilmişliğin, Büyükkonuk ve Yenierenköy deki taş ocaklarının, kitle turizmi ve marina gibi ekonomik faaliyetlerin bölgeye olan baskısı, (3) Bölgedeki ekonomik faaliyetlerin yeterli olmaması, 60

62 Kırsal Kalkınma Hedef Mekansal Politikalar Bölgenin değerlendirilmemiş doğal çevre ve tarihi kültürel miras potansiyelini koruyarak kullanmak ve bölgenin ekonomik performansını ve sosyal sürdürülebilirliğini geliştirmektir (1) Tarım sektörünün gelişmesi desteklenecek ve faaliyetlerin, özellikle turizm ve el sanatları sektörlerinde çeşitlendirilmesi teşvik edilecektir. (2) Karpaz Bölgesi nin imajını pekiştirmek, doğal ve ekonomik çekiciliğini arttırmak için, sahip olduğu mukayeseli avantaj olan doğal ve tarihi varlıkları korunacak ve geliştirilmeleri desteklenecektir. (3) Yaşam kalitesini artırarak bölgenin sosyal uyumunun pekiştirilmesi amacıyla sosyal ve teknik altyapının kontrollü geliştirilmesi desteklenecek ve teşvik edilecektir Mesarya Bölgesi: Bu bölge için belirlenen stratejik hedefe ulaşmak için, Kırsal Kalkınma Planı nda belirlenen öncelikler doğrultusunda aşağıdaki politikalar geliştirilmiştir : Politika MS 20 : Mesarya Kırsal Gelişme Konu (1) Yüksek değerdeki çevresel ve kültürel varlıkların bulunması (2) Bölgede Değirmenlik Belediyesi sınırları içerisinde halen faal durumda olan 6 taşocağının peyzaj, hava kirliliği, biyolojik çeşitliliğin tahribatı, yeraltı suyunu kirletmesi,yol şebekesine zarar vermesi (3) Genel olarak yerel ekonomi yeterince gelişmemiş olması ; İyi bir toprak kalitesine sahip düzlük ve uygun tarım arazilerinin bolluğuna, rağmen, bölgede tarıma dayalı işletmelerin ve diğer faaliyetlerin gelişmemiş olması. Hedef Doğu Mesarya halkının doğal ve kültürel çevresini ve yaşam kalitesini iyileştirirken yerel ekonomiyi geliştirmektir. Bunun için : Mekansal Politikalar (1) Çevre dostu sürdürülebilir ekonomik faaliyetler uygulayan tarım ve tarımsal işleme sektörlerinin gelişmesi desteklenecektir. (2) Bölgedeki doğal, tarihi ve kültürel varlıklar korunacaktır. (3) Yaşam kalitesini artırarak bölgenin sosyal uyumunun pekiştirilmesi amacıyla sosyal ve teknik altyapının kontrollü geliştirilmesi desteklenecek ve teşvik edilecektir. 61

63 Kırsal Kalkınma NO YERLEŞİM BİRİMİ BELEDİYESİ İLÇESİ NO YERLEŞİM BİRİMİ BELEDİYESİ 1. GÜZELYURT GÜZELYURT GÜZELYURT 2. YEŞİLYURT LEFKE GÜZELYURT 3. KALKANLI GÜZELYURT GÜZELYURT 4. BAĞLIKÖY LEFKE GÜZELYURT 5. AYDINKÖY GÜZELYURT GÜZELYURT 6. YEDİDALGA LEFKE GÜZELYURT 7. AKÇAY GÜZELYURT GÜZELYURT 8. ŞİRİNEVLER DİKMEN GİRNE 9. ZÜMRÜTKÖY GÜZELYURT GÜZELYURT 10. AKÇİÇEK DİKMEN GİRNE 11. SERHATKÖY GÜZELYURT GÜZELYURT 12. ÇAMLIBEL LAPTA GİRNE 13. MEVLEVİ GÜZELYURT GÜZELYURT 14. TEPEBAŞI LAPTA GİRNE 15. GAYRETKÖY GÜZELYURT GÜZELYURT 16. AKDENİZ LAPTA GİRNE 17. YUVACIK GÜZELYURT GÜZELYURT 18. KOZAN LAPTA GİRNE 19. ŞAHİNLER GÜZELYURT GÜZELYURT 20. KILIÇASLAN LAPTA GİRNE 21. YAYLA GÜZELYURT GÜZELYURT 22. GEÇİTKÖY LAPTA GİRNE 23. GÜNEŞKÖY GÜZELYURT GÜZELYURT 24. KORUÇAM LAPTA GİRNE 25. LEFKE LEFKE GÜZELYURT 26. HİSARKÖY LAPTA GİRNE 27. DOĞANCI LEFKE GÜZELYURT 28. KAYALAR LAPTA GİRNE 29. GAZİVEREN LEFKE GÜZELYURT 30. SADRAZAMKÖY LAPTA GİRNE 31. YEŞİLIRMAK LEFKE GÜZELYURT 32. KARPAŞA LAPTA GİRNE 33. ÇAMLIKÖY LEFKE GÜZELYURT 34. ALEMDAĞ LAPTA GİRNE 35. TAŞPINAR LEFKE GÜZELYURT 36. ÖZHAN LAPTA GİRNE 37. BADEMLİKÖY LEFKE GÜZELYURT Tablo 7 : Batı- Kuzeybatı (Güzelyurt- Akdeniz) Kırsal Gelişme Bölgesi 10 NO YERLEŞİM BİRİMİ BELEDİYESİ İLÇESİ NO YERLEŞİM BİRİMİ BELEDİYESİ İLÇESİ 1. TATLISU TATLISU GAZİMAĞUSA 2. TURNALAR İSKELE İSKELE 3. BÜYÜKKONUK BÜYÜKKONUK İSKELE 4. KURTULUŞ İSKELE İSKELE 5. YEDİKONUK BÜYÜKKONUK İSKELE 6. MEHMETÇİK MEHMETÇİK İSKELE 7. KAPLICA BÜYÜKKONUK İSKELE 8. KUMYALI MEHMETÇİK İSKELE 9. TUZLUCA BÜYÜKKONUK İSKELE 10. BAFRA MEHMETÇİK İSKELE 11. KİLİTKAYA BÜYÜKKONUK İSKELE 12. ÇAYIROVA MEHMETÇİK İSKELE 13. MERSİNLİK BÜYÜKKONUK İSKELE 14. PAMUKLU MEHMETÇİK İSKELE 15. SAZLIKÖY BÜYÜKKONUK İSKELE 16. BALALAN MEHMETÇİK İSKELE 17. ZEYBEKKÖY BÜYÜKKONUK İSKELE 18. YENİERENKÖY YENİERENKÖY İSKELE 19. KANTARA BÜYÜKKONUK İSKELE 20. YEŞİLKÖY YENİERENKÖY İSKELE 21. DİPKARPAZ DİPKARPAZ İSKELE 22. ZİYAMET YENİERENKÖY İSKELE 23. KALEBURNU DİPKARPAZ İSKELE 24. SİPAHİ YENİERENKÖY İSKELE 25. BOĞAZİÇİ İSKELE İSKELE 26. DERİNCE YENİERENKÖY İSKELE 27. ARDAHAN İSKELE İSKELE 28. GELİNCİK YENİERENKÖY İSKELE 29. YARKÖY İSKELE İSKELE 30. BOLTAŞLI YENİERENKÖY İSKELE 31. TOPÇUKÖY İSKELE İSKELE 32. AVTEPE YENİERENKÖY İSKELE 33. ALTINOVA İSKELE İSKELE 34. KURUOVA YENİERENKÖY İSKELE 10 Tabloda bu Kırsal Kalkınma Bölgesi sınırları içinde olan, ancak nüfusu bulunmayan İkidere (Çft.), Gürpınar, Denya, Günebakan, Erenköy, Yukarıyeşilırmak, Taşköy, Aşağıkurtboğan, Madenliköy yerleşmeleri ve Güzelyurt Belediyesi nin bir parçası olan ve bütünlük oluşturan Aşağıbostancı ve Yukarıbostancı ile Lefke Belediyesi nin bir parçası olan ve bütünlük oluşturan Denizli ve Cengizköy yerleşimleri yer almamaktadır. 62

64 Kırsal Kalkınma NO YERLEŞİM BİRİMİ BELEDİYESİ İLÇESİ NO YERLEŞİM BİRİMİ BELEDİYESİ İLÇESİ 35. ERGAZİ İSKELE İSKELE 36. TAŞLICA YENİERENKÖY İSKELE 37. AĞILLAR İSKELE İSKELE 38. ADAÇAY YENİERENKÖY İSKELE 39. SINIRÜSTÜ İSKELE İSKELE 40. ESENKÖY YENİERENKÖY İSKELE Tablo 8 : Karpaz - Tatlısu Kırsal Gelişme Bölgesi NO YERLEŞİM BİRİMİ BELEDİYESİ İLÇESİ NO YERLEŞİM BİRİMİ BELEDİYESİ İLÇESİ 1. DEĞİRMENLİK DEĞİRMENLİK LEFKOŞA 2. NERGİSLİ GEÇİTKALE GAZİMAĞUSA 3. BALIKESİR DEĞİRMENLİK LEFKOŞA 4. ÇINARLI GEÇİTKALE GAZİMAĞUSA 5. MİNARELİKÖY DEĞİRMENLİK LEFKOŞA 6. MALLIDAĞ GEÇİTKALE GAZİMAĞUSA 7. CİHANGİR DEĞİRMENLİK LEFKOŞA 8. ÇAMLICA GEÇİTKALE GAZİMAĞUSA 9. GAZİKÖY DEĞİRMENLİK LEFKOŞA 10. YAMAÇKÖY GEÇİTKALE GAZİMAĞUSA 11. DÜZOVA DEĞİRMENLİK LEFKOŞA 12. DÖRTYOL İNÖNÜ GAZİMAĞUSA 13. DİLEKKAYA DEĞİRMENLİK LEFKOŞA 14. İNÖNÜ İNÖNÜ GAZİMAĞUSA 15. MERİÇ DEĞİRMENLİK LEFKOŞA 16. KORKUTELİ İNÖNÜ GAZİMAĞUSA 17. DEMİRHAN DEĞİRMENLİK LEFKOŞA 18. PİLE İNÖNÜ GAZİMAĞUSA 19. YENİCEKÖY DEĞİRMENLİK LEFKOŞA 20. PİRHAN İNÖNÜ GAZİMAĞUSA 21. KIRIKKALE DEĞİRMENLİK LEFKOŞA 22. PAŞAKÖY PAŞAKÖY GAZİMAĞUSA 23. KIRKLAR DEĞİRMENLİK LEFKOŞA 24. ULUKIŞLA PAŞAKÖY GAZİMAĞUSA 25. YİĞİTLER DEĞİRMENLİK LEFKOŞA 26. ASLANKÖY PAŞAKÖY GAZİMAĞUSA 27. KALAVAÇ DEĞİRMENLİK LEFKOŞA 28. KURUDERE PAŞAKÖY GAZİMAĞUSA 29. GÖKHAN DEĞİRMENLİK LEFKOŞA 30. SERDARLI SERDARLI GAZİMAĞUSA 31. ERDEMLİ DEĞİRMENLİK LEFKOŞA 32. GÖRNEÇ SERDARLI GAZİMAĞUSA 33. ÇUKUROVA DEĞİRMENLİK LEFKOŞA 34. GÖNENDERE SERDARLI GAZİMAĞUSA 35. AKINCILAR AKINCILAR LEFKOŞA 36. PINARLI SERDARLI GAZİMAĞUSA 37. AKDOĞAN AKDOĞAN GAZİMAĞUSA 38. TİRMEN SERDARLI GAZİMAĞUSA 39. BEYARMUDU ( Düzce 69 Dahil) BEYARMUDU GAZİMAĞUSA 40. ERGENEKON SERDARLI GAZİMAĞUSA 41. GÜVERCİNLİK BEYARMUDU GAZİMAĞUSA 42. VADİLİ VADİLİ GAZİMAĞUSA 43. TÜRKMENKÖY BEYARMUDU GAZİMAĞUSA 44. TURUNÇLU VADİLİ GAZİMAĞUSA 45. ÇAYÖNÜ BEYARMUDU GAZİMAĞUSA 46. ALANİÇİ YENİBOĞAZİÇİ GAZİMAĞUSA 47. İNCİRLİ BEYARMUDU GAZİMAĞUSA 48. AKOVA YENİBOĞAZİÇİ GAZİMAĞUSA 49. KÖPRÜLÜ BEYARMUDU GAZİMAĞUSA 50. YILDIRIM YENİBOĞAZİÇİ GAZİMAĞUSA 51. DÜZCE BEYARMUDU GAZİMAĞUSA 52. ARIDAMI YENİBOĞAZİÇİ GAZİMAĞUSA 53. GEÇİTKALE GEÇİTKALE GAZİMAĞUSA 54. ŞEHİTLER ( Atlılar, 55. SÜTLÜCE GEÇİTKALE GAZİMAĞUSA Sandallar Muratağa) YENİBOĞAZİÇİ GAZİMAĞUSA Tablo 9 : Mesarya Kırsal Gelişme Bölgesi 63

65 Sınır Geçiş Bölgeleri

66 Sınır Geçiş Bölgeleri 5. Sınır Geçiş Bölgeleri 5.0 Giriş Sınır Geçiş kapıları ülke ve bölge ekonomisine canlılık getirme, dış ticaret hacmini genişletme, bölge insanının refah düzeyini yükseltme, istihdamı artırma, nüfus kaybeden bölgelere nüfus akışı sağlama ve benzeri potansiyelleri barındırmaları dolayısıyla ülke ve bölge kalkınması açısından bir fırsat teşkil etmektedir Ülkemiz 7 kara, 2 deniz ve 1 de hava olmak üzere toplam 10 aktif sınır kapısına 11 sahiptir. Kara sınır kapılarımız Güney Kıbrıs a, limanlarımız ve havaalanımız günümüzde sadece Türkiye ye açıktır. Yakın bir zamanda hizmete açılacak Yeni Erenköy deki Karpaz Bay Resort ise tüm dünyaya açılacaktır. Akıncılar ve Lefke de Aplıç bölgesi ise potansiyel geçiş kapısı bölgeleridir Ülkemizin Güney Kıbrıs ile 3 tane Lefkoşa da, 2 tane Batı- Kuzey batı (Güzelyurt- Akdeniz) Bölgesi nde 1 tane tane Mesarya Bölgesi nde ve 1 tane de Gazimağusa da olmak üzere toplam 7 adet Kara sınır kapısı bulunmaktadır. Akıncılar ve Lefke de Aplıç bölgesi ise potansiyel kara geçiş kapısı bölgeleridir. Bu kapılardan sadece Ledra Palas (sadece yaya ve diplomatik plakalı araçlar geçebilmektedir) ve Lokmacı Sınır Kapısı ndan yaya geçişi yapılmakta diğer tüm kapılardan ise hem araç hem de yaya geçişi yapılabilmektedir Ülkesel fizik plan, Güney Kıbrıs ile ilişkilerin sınırlı, Maraş ın kapalı durumunun devam ettiği senaryoya göre hazırlandığı için sınır geçiş bölgelerinin mekansal stratejileri de bu senaryoya göre üretilmiştir. Olası bir çözüm halinde veya Maraş ın açılması durumunda planda revizyona gidilip söz konusu stratejiler yeniden ele alınacaktır Sınır kapılarından yapılan geçiş sayısına bakıldığında, Kıbrıslı Türkler ve Rumlar en çok Metehan Sınır Kapısı ndan geçiş yapmaktadırlar Kıbrıslı Türkler daha ziyade çalışmak, gezmek ve alışveriş yapmak için Güney Kıbrıs a giderken, Kıbrıslı Rumlar ise daha fazla dini yerleri görmek, ayinlere katılmak, gezmek, eğlenmek ve kumarhanelere gitmek için KKTC ye geçmektedir. 2 Akıncılar ve Lefke bölgelerinin canlandırılması için bu bölgelerde geçiş kapılarının açılmasına yönelik düzenlemeler yapılması gerekmektedir yılında, sınır kapılarını kullananların yaklaşık %48 i (1,610,917 kişi ) Kıbrıslı Türkler, %33 ü 1,132,056 turistler ve %19 u ( 634,426 kişi ) Kıbrıslı Rumlar olmuştur. 2 Ülke ve bölge ekonomisine canlılık getirilmesi, dış ticaret hacminin genişletilmesi, bölge insanının refah düzeyinin yükseltilmesi, istihdamın artırılması amacıyla Kıbrıslı Rumların ülkemize daha çok geçişine olanak sağlayacak gerek gümrük kapılarında gerekse bölge ve ülke planlamasında birtakım düzenlemeler yapılması gerekmektedir KKTC nin en büyük ithalat ve ihracat limanı olan Gazimağusa Limanı ağırlıklı olarak yük limanı olmasının yanında Gazimağusa-Mersin arası düzenli yolcu seferleri, Girne Turizm Limanı ndan ise Girne-Taşucu arası yolcu seferleri yapılmakla birlikte aynı zamanda her iki limandan kalkan gemiler de yük durumlarına göre Türkiye Cumhuriyeti nin diğer limanlarına uğramaktadırlar Sınır Kapısı: Kara, hava ve denizyolu ile ülkeye girecek veya ülkeden çıkacak yolcular ile eşyanın giriş ve çıkışlarının yapılması için belirlenen yer. 12 Metehan Sınır Kapısı 2010 yılında, Kıbrıslı Türklerin, geçişle, Güney Kıbrıs a geçmek için en çok tercih ettiği sınır kapısı oldu. Kıbrıslı Türklerin, Metehan dan sonra en çok geçiş yaptıkları sınır kapıları, sırasıyla, Lokmacı ( ), Akyar ( ), Beyarmudu ( ), Bostancı (87.980), Ledra Palace (81.002) ve 14 Ekim 2010 da açılan Yeşilırmak Sınır Kapısı (8.366) olarak gerçekleşti. Kıbrıslı Rumlar da, Kıbrıslı Türklerin geçişlerine çok benzer bir şekilde, 2010 da KKTC ye geçerken en fazla Metehan Sınır Kapısı nı ( ), daha sonra ise sırasıyla Lokmacı ( ), Akyar (69.727), 18 Bostancı (29.920), Beyarmudu (29.033), Ledra (19.525) ve Yeşilırmak (13.325) Sınır Kapılarını kullanmışlardır. Turistler ise en çok Lokmacı Sınır Kapısı nı tercih etmektedir da, GKRY den KKTC ye Lokmacı Sınır Kapısı ndan turist geçerken, Metehan dan , Akyar dan , Ledra Palace tan , Beyarmudu ndan , Bostancı dan ve Yeşilırmak Sınır Kapısı nı kullanarak turist ülkemize giriş yapmıştır (Kaynak: KKTC Kara Sınır Kapıları / Ülkü Alemdar 1inci derece tanıtma memuru / Nisan 2011) 3 KKTC Kara Sınır Kapıları / Ülkü Alemdar 1inci derece tanıtma memuru / Nisan ÜFP - Ulaşım Sektör Raporu 65

67 Sınır Geçiş Bölgeleri Girne-Taşucu ve Gazimağusa-Mersin hattı üzerinden düzenli sefer yapılmakla birlikte 2008 yılında KKTC ye denizyolu ile 2,276,086 ton yük ve 263,293 adet yolcu taşınmıştır Kıbrıs ın Kuzeybatısında Güzelyurt Körfezi nde gemilere maden yükleme maksadı ile kullanılan Gemikonağı Limanı ise 1992 yılından beridir kullanılmamaktadır Ülkemizde sivil amaç için kullanılan iki havaalanı bulunmaktadır. Bunlar Geçitkale ve Ercan Devlet Havaalanlarıdır. Ancak günümüzde hizmete açık olan Ercan Devlet Havaalanı ndan kalkan uçaklar Türkiye haricinde hiçbir ülke topraklarına politik nedenlerden dolayı inememekte, diğer ülkelere sadece charter seferlerle uçuş yapılabilmektedir. Kapalı durumda olan Geçitkale Havaalanı ise özel bir şirkete yük taşıma amacı ile kiralanmıştır Ülkemize 2008 yılında uçak ile toplam 1,864,267 yolcu taşınırken, gemi ile 263,193 yolcu taşınmıştır. Yine aynı yılda gemi ile 2,276,086 ton yük taşınırken, uçak ile 4,533 ton yük taşınmıştır. Bu durum yolcu taşımacılığında yolcuların %87,6 sının uçak ile yolculuk yapmayı tercih ettiğini göstermektedir. 3 Yolcu taşımacılığında hava yolunun tercih edilmesi, yolculuğun daha kısa süreli olması, fiyat farkının azlığı, gemilerin konforu ve limanlarda sunulan hizmetlerin kalitesinin yetersiz olması olarak açıklanabilir Yük taşımacılığında ise havayolu taşımacılığı deniz yolu taşımacılığına göre daha düşük orandadır. Böyle olmasının nedeni ise taşıma maliyetlerinin yüksek olması ve bazı yüklerin uçak ile taşınamaması gibi nedenlerin yanı sıra Ercan Devlet Havaalanı nın yük taşımacılığında kullanılan yüksek tonajlı uçakların inebileceği standartta olmamasından kaynaklanmaktadır Sonuç olarak bir ada ülkesi olmamız nedeniyle hem yolcu hem de yük anlamında uluslararası hava ve deniz yolu taşımacılığının muhakkak suretle geliştirilmesi sağlanmalıdır Yukarıdaki paragrafta belirtilen potansiyel fırsatları gerçekleştirebilmek için söz konusu kara, deniz ve hava sınır geçiş kapılarının mekansal planlamasına ve işletilmesine büyük önem verilmelidir. Ülkemizdeki sınır geçiş kapıları ve bölgeleriyle ilgili sorunlar ve sorunların çözümüne yönelik hedef ve politikalara aşağıdaki paragraflarda maddeler halinde değinilmiştir. 5.1 Ana Mekansal Konular Kara Sınır Geçiş Bölgeleri Kara sınır kapılarının olduğu bölgelerin ekonomik potansiyeli yeterince kullanılamamaktadır Kara sınır kapılarının olduğu bölgelerde ulaşım, internet vb. Altyapı eksiklikleri bulunmaktadır Ülkenin ve bölgenin tanıtımına yönelik çalışmalar ve turistleri yönlendirici servisler yetersiz kalmaktadır Resmi tatil v.b. özel günlerde yoğun ve yavaş ilerleyen taşıt trafiği hava kirliliğine neden olmaktadır Sınır geçiş bölgelerindeki otopark alanları yetersizdir Yaya geçişi olan sınır kapılarında güvenli ve sağlıklı yaya ulaşımı bulunmamaktadır Yaya geçişlerinin olduğu sınır kapılarının yakın çevreleri özellikle gece saatlerinde güvenli değildir Lokmacı sınır kapısının olduğu tarihi surlar içindeki küçük sanayi türündeki uygunsuz kullanımlar ve bunların sağlıksız ortamları görüntü ve gürültü kirliliğine yol açmaktadır Deniz Sınır Geçiş Bölgeleri Limanlarda gemilere sunulan liman hizmetleri yetersizdir Limanlarda gemilerde oluşan atık ve kalıntılar için katı ve sıvı atık kabul tesisleri bulunmamaktadır. 66

68 Sınır Geçiş Bölgeleri Limanın işlerliğini arttıracak faktörlerden biri olan sanayi sektörü Gazimağusa da yeterince gelişmiş değildir Güzelyurt bölgesinde hali hazırda devam eden Gemikonağı Serbest Liman ve Bölgesi CMC Çevre Rehabilitasyon Projesi tamamlanmadan Gemikonağı Serbest limanı yeniden hizmet veremeyecektir Karpaz Bölgesi ndeki marina çevre yerleşimlerine henüz ekonomik getiri sağlayamamıştır Limanlara toplu taşım araçları yetersidir Hava Sınır Geçiş Bölgeleri Güney-Doğu Mesarya yerleşimlerinin Ercan Devlet Havaalanı ile Lefkoşa-Gazimağusa anayolu dışındaki alternatif ulaşım bağlantıları yetersiz kalmaktadır Havaalanlarına toplu taşım araçları yetersidir Ercan Devlet Havaalanı nda sunulan hizmetler uluslararası standartlara sahip değildir ve yetersizdir Havaalanındaki otopark alanları yetersizdir Havaalanları çevresinde çevresel gürültü seviyesini tespit edecek gürültü ölçüm sistemi bulunmamaktadır. 5.2 Ana Mekansal Hedefler KKTC nin ve insanlarının ekonomik potansiyelini kullanılmasını desteklemek, ekonomik refahı, istihdam fırsatlarını ve rekabet edebilirliğini geliştirmek, Sınır kapılarını potansiyel olarak kullanmak, bulunduğu bölgelerin sosyo-ekonomik gelişimini ve canlandırılmasını sağlamak, Sınır kapılarının bulunduğu alanların, mekân ve çevre kalitesini geliştirmek, Sınır kapılarından KKTC ye gelen ziyaretçi sayısını artırmak, Hava, Deniz ve Kara Sınır kapıları üzerinden yapılan ihracatı artırmak Akıncılar ve Lefke de Aplıç bölgesinin potansiyel Sınır Geçiş Bölgesi olarak geliştirilmesini sağlamak. 5.3 Ana Mekansal Politikalar Kara Sınır Geçiş Bölgeleri Politika MS 21: Kara Sınır Geçiş Bölgeleri Konu (1) Ekonomik potansiyelin yeterince kullanılamaması, (2) Ulaşım, internet vb. altyapı eksiklikleri bulunması, (3) Ülkenin ve bölgenin tanıtımına yönelik çalışmalar ve turistleri yönlendirici servislerin yetersiz kalması, (4) Resmi tatil v.b. özel günlerde yoğun ve yavaş ilerleyen taşıt trafiğinin hava kirliliğine neden olması, (5) Otopark alanlarının yetersizliği, (6) Yaya geçişi olan sınır kapılarında güvenli ve sağlıklı yaya ulaşımı bulunmaması, (7) Yaya geçişlerinin olduğu sınır kapılarının yakın çevrelerinin özellikle gece saatlerinde güvenli olmaması (8) Lokmacı sınır kapısının olduğu tarihi surlar içindeki küçük sanayi türündeki uygunsuz kullanımların yol açtığı görüntü ve gürültü kirliliği 67

69 Sınır Geçiş Bölgeleri Hedef Mekansal Politikalar (1) KKTC nin ve insanlarının ekonomik potansiyelini kullanılmasını desteklemek, ekonomik refahı, istihdam fırsatlarını ve rekabet edebilirliğini geliştirmek, (2) Sınır kapılarını potansiyel olarak kullanmak, bulunduğu bölgelerin sosyoekonomik gelişimini ve canlandırılmasını sağlamak, (3) Sınır kapılarının bulunduğu alanların, mekân ve çevre kalitesini geliştirmek, (4) Sınır kapılarından KKTC ye gelen ziyaretçi sayısını artırmak, (5) Hava, Deniz ve Kara Sınır Kapıları üzerinden yapılan ihracatı artırmak, (6) Akıncılar ve Lefke de Aplıç bölgesinin potansiyel Sınır Geçiş Bölgesi olarak geliştirilmesini sağlamak, (1) Kara sınır kapılarının bulunduğu bölgelerde ticaret ve turizme yönelik ekonomik faaliyetler geliştirilecektir. (2) Bölgeye ve Kıbrıs a özgü niş ürünlerin üretileceği ve satılacağı küçük ve orta ölçekli işletmeler desteklenecektir. (3) Yaya geçişlerinin olduğu sınır kapılarının çevresinde konut kullanımıyla birlikte bölgeyi 24 saat canlı tutacak eğlence dinlence alanları (restorant, kafe, kültür merkezi vb. ) teşvik edilecektir. (4) Sosyal ve ekonomik faaliyetlerin sağlıklı bir şekilde yürütülebilmesi için sınır kapılarının bulunduğu bölgelerin ulaşım, internet vb. altyapı eksiklikleri giderilecektir. (5) Resmi tatil vb. özel günlerde araç yoğunluğunun azaltılması için toplu taşımacılık desteklenecek ve teşvik edilecektir. (6) Sınır geçiş bölgelerine yeterli sayıda toplu otopark alanı yapılacaktır. (7) Yaya geçişlerinin olduğu sınır kapılarında engelli, engelsiz tüm yayalar için güvenli ve sağlıklı yaya yolları ve bağlantıları oluşturulacaktır. (8) Lokmacı sınır kapısı çevresinde kirlilik, gürültü, tehlike ve trafik yoğunluğu yaratan sanayi ve küçük sanayi faaliyetleri bu bölgenin dışında belirlenen uygun alanlara taşınacaktır. (9) Kara sınır kapılarının çevresinde sosyo-kültürel aktiviteler gerçekleştirilecek kamusal alanlar oluşturulacaktır. (10) Akıncılar ve Lefke bölgelerinin canlandırılması için bu bölgelerde geçiş kapılarının açılmasına yönelik düzenlemelerin yapılması desteklenecek ve teşvik edilecektir Deniz Sınır Geçiş Bölgeleri Politika MS 22: Deniz Sınır Geçiş Bölgeleri Konu (1) Limanlarda gemilere sunulan liman hizmetlerinin yetersiz olması, (2) Limanlarda gemilerde oluşan atık ve kalıntılar için katı ve sıvı atık kabul tesisleri bulunmaması, (3) Limanın işlerliğini arttıracak faktörlerden biri olan sanayi sektörünün Gazimağusa da yeterince gelişmemiş olması, (4) Gemikonağı Serbest Limanı nın hizmet dışı olması, (5) Karpaz Bölgesi ndeki marinanın çevre yerleşimlere henüz ekonomik getiri sağlayamamış olması, (6) Limanlara toplu taşım araçlarının yeteriz olması, 68

70 Sınır Geçiş Bölgeleri Hedef Mekansal Politikalar (1) KKTC nin ve insanlarının ekonomik potansiyelini kullanılmasını desteklemek, ekonomik refahı, istihdam fırsatlarını ve rekabet edebilirliğini geliştirmek, (2) Sınır kapılarını potansiyel olarak kullanmak, bulunduğu bölgelerin sosyoekonomik gelişimini ve canlandırılmasını sağlamak, (3) Sınır kapılarının bulunduğu alanların, mekân ve çevre kalitesini geliştirmek, (4) Sınır kapılarından KKTC ye gelen ziyaretçi sayısını artırmak, (5) Hava, Deniz ve Kara Sınır Kapıları üzerinden yapılan ihracatı artırmak, (1) Deniz sınır kapılarının bulunduğu bölgeler için ekonomik, sosyal ve kültürel canlandırma ve yenileme projeleri hazırlanacaktır. (2) Deniz sınır kapılarının bulunduğu bölgelerde, bölgelerin ekonomik yapısına yada sahip olduğu mukayeseli avantajlara göre ticaret, sanayi ve turizme yönelik ekonomik faaliyetler geliştirilecektir. (3) Bölgeye ve Kıbrıs a özgü niş ürünlerin sergileneceği ve satılacağı küçük ve orta ölçekli işletmeler desteklenecektir. (4) Gümrük işlem sürelerini hızlandıracak ve kısaltılacak önlemler alınacaktır. (5) Sosyal ve ekonomik faaliyetlerin sağlıklı bir şekilde yürütülebilmesi için sınır kapılarının bulunduğu bölgelerin ulaşım, internet vb. altyapı eksiklikleri giderilecektir. (6) Limanlara gelen yük ve yolcu gemilerinden kaynaklanan atık ve kalıntılar için katı ve sıvı atık kabul tesisleri oluşturulacaktır. (7) Marina ya gelen turistlere bölgeyi ve KKTC yi tanıcı, bilgilendirici ve bölge içine yönlendirici danışma ofisi, tur operatörlüğü ve rehberlik ofisleri türü kullanım ve aktiviteler teşvik edilecektir Hava Sınır Geçiş Bölgeleri Politika MS 23: Hava Sınır Geçiş Bölgeleri Konu (1) Güney-Doğu Mesarya yerleşimlerinin Ercan Devlet Havaalanı ile Lefkoşa- Gazimağusa anayolu dışındaki alternatif ulaşım bağlantıları yetersiz kalmaktadır. (2) Havaalanlarına toplu taşım araçları yetersidir. (3) Ercan Devlet Havaalanı nda sunulan hizmetler uluslararası standartlara sahip değildir ve yetersizdir. (4) Havaalanındaki otopark alanı yetersizdir. (5) Havaalanları çevresinde çevresel gürültü seviyesini tespit edecek gürültü ölçüm sistemi bulunmamaktadır. Hedef (1) KKTC nin ve insanlarının ekonomik potansiyelini kullanılmasını desteklemek, ekonomik refahı, istihdam fırsatlarını ve rekabet edebilirliğini geliştirmek, (2) Sınır kapılarını potansiyel olarak kullanmak, bulunduğu bölgelerin sosyoekonomik gelişimini ve canlandırılmasını sağlamak, (3) Sınır kapılarının bulunduğu alanların, mekân ve çevre kalitesini geliştirmek, (4) Sınır kapılarından KKTC ye gelen ziyaretçi sayısını artırmak, (5) Hava, Deniz ve Kara Sınır Kapıları üzerinden yapılan ihracatı artırmak. 69

71 Sınır Geçiş Bölgeleri Mekansal Politikalar (1) Güney Mesarya yerleşmeleri ile havaalanının erişimini kolaylaştıracak Lefkoşa - Gazimağusa anayolu dışındaki Dörtyol-Akdoğan-Vadili-Paşaköy Ercan Devlet Havaalanı güzergâhlarını bağlayan alternatif ulaşım bağlantısı güçlendirilecektir. (2) Havalimanları ile şehir merkezleri arasındaki toplu taşıma sistemi geliştirilecektir. (3) Havalimanlarının kapasitelerinin artırılabilmesi için yeterli rezerv gelişme ve büyüme alanı sağlanacaktır. (4) Havalimanlarının yakınında yeterli kapasitede otopark alanı sağlanacaktır. (5) Havalimanlarının yakınında uçakların bakım ve onarım servislerinin yapılabilmesi için kullanılan alanlar geliştirilecektir. (6) Sanayi ürünlerinin dış pazara erişimini kolaylaştırmak için Ercan Devlet Havalimanı nın altyapısı iyileştirilecek gerekli alanlar ayrılacak ve hizmet kalitesi uluslararası düzeye çıkarılacaktır. (7) Havaalanları çevresinde çevresel gürültü seviyesini tespit etmek amacıyla gürültü ölçüm/kontrol/izleme sistemi kurulacaktır. (8) Yeni yerleşim alanları, havaalanlarından kaynaklanabilecek gürültüden etkilenmeyecek havaalanından belirlenecek bir uzaklıkta yapılacaktır. (Bknz. Bölüm V, Sektör Politikaları, Çevre, Tarihi ve Kültürel Miras, Kirlilik Önleme, syf. 256) (9) Ercan Havaalanı ile Güney Kıbrıs taki havalimanlarının bağlantıları güçlendirilecektir. 70

72 Sınır Geçiş Bölgeleri 71 Harita 15: Sınır Geçiş Bölgeleri 71

73 Ulaşım

74 Ulaşım 6. Ulaşım 6.0 Giriş Ulaşım yer değiştirme eylemi anlamını taşırken; ulaştırma ulaşım eylemini gerçekleştirmek için yapılması gereken işleri ve araçların tümünü içermektedir. Ulaştırmanın temel işlevi (fonksiyonu) ise konutlar ve işyerleri ile eğitim, eğlence, alışveriş ve kültürel etkinlik alanlarına; ayrıca, sanayi üretimde kullanılan doğal kaynaklar ile tarım ürünlerine erişim olanakları sunmak ve malların (yüklerin) taşınmasını sağlamaktır. Bu açıdan ulaşım ağı sektörlerin karşılıklı uyum içinde, etkin olarak faaliyetlerini sürdürebilmesi açısından büyük önem taşımaktadır Ulaşımın ortaya çıkardığı sorunlar; yer değiştirme zorunluluğu, trafik tıkanıklığı ve kazalar-zaman, can ve mal kaybı, motorlaşma endeksi otoparklar, hava ve gürültü kirliliği, çevrenin doğal ve toplumsal açıdan tahribidir. Ayrıca yer değiştirme işlemi çeşitli yol lar üzerinden yapıldığından herhangi bir arazi parçasına yol yapılması buraya olan yerleşme talebini artırır. Aynı şekilde her arazi kullanım kararı da ulaşım talebi doğurur. (Keskin, 1985) Genel bir ifade ile ulaşım, iki temel amaca hizmet etmektedir. Bunlar erişilebilirlik 15 ve mobilitedir 16. Erişilebilirlik perspektifinin trafik ve mobilite perspektifini kapsadığı görülmektedir. Erişilebilirlik kriterinin ulaşım planlama stratejilerine uygun oluşu, tüm ulaşım modlarını dikkate alması, arazi kullanıma olan etkileri ve yönlendirici oluşu, seyahat talep yönetimini desteklemesi gibi birçok yönden ulaşım planlamasını yönlendirmesi açısından onemli bir perspektiftir Arazi kullanımında da en önemli yer seçimi belirleyicilerinden birisi 'erişilebilirlik' faktörüdür. Birçok arazi kullanım aktivitesi birbirine yakın olarak yerleşmişse ve ulaşım bağlantıları iyi ise, bu durumda yüksek erişilebilirlik düzeyi elde edilmektedir. Aktiviteler birbirinden uzak olarak konumlanmış ve ulaşım bağlantıları yetersiz ise, düşük erişilebilirlik düzeyi ortaya çıkmaktadır Günümüzdeki pazar eğilimleri ve hızla değişen ekonomik faktörler, kullanıcıları ve işletmeleri her geçen gün daha hareketli çalışmaya yönlendiriyor. Bu yüzden günümüz çalışma hayatında insanların çok fazla yer değiştirmesi ve bunu yaparken de zamanı en verimli şekilde kullanmaya çalışması, teknolojinin de bu bağlam üzerinde kurgulanmasına yol açıyor. Bu bağlamda ortaya çıkan yaklaşımlardan Mobilite Yönetimi, Hareketlilik Yönetimi, genel anlamda, kurumların ve bireylerin davranışlarının değiştirmesini teşvik ederek, yol trafiğinin miktarını azaltmayı amaçlayan, stratejiler olarak tarif edilmektedir Ülke planlamasından kentsel tasarıma kadar inen planlama hiyerarşisinde, ulaşım planlaması, kapsamlı planlamada bütüncüllüğün vazgeçilmez öğesidir. Makro düzeyden mikro düzeye, bu ilişkiler zincirinde ulaşım sistemi; makro ölçekli master ulaşım planlamasından kentsel tasarımdaki yaya mekânlarının düzenlenmesine kadar birbirinin bütünleyicisidir. (Yaşlıca, 1977) Kıbrıs adasının Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti sınırları içinde kalan bölgesinde, özel arabalara dayalı ulaşım her geçen gün artmaktadır. Bunun sonucunda da trafik sıkışıklığı, hava kirliliği, güvenlik ve CO2 salınımı emisyonu gibi yol trafiğinin artmasına bağlı olarak ulaşım maliyetleri artmaktadır. Bu eğilim, yeni ulaşım planlaması yaklaşımlarının, toplu ulaşım, yürüme, bisiklet ve bunların tümünü içeren çoklu ulaşım biçimlerine dayalı alternatif ulaşım biçimlerinin geliştirilmesi ihtiyacına/ gerekliliğine yol açmaktadır. Şekil 1 : Ulaşım Planlaması 15 Erişilebilirlik; belli bir yere / varış noktasına ulaşabilme /erişebilme kolaylığı ve rahatlığıdır. Erişebilirlikte uzaklık bir etkendir 16 ve fiziksel, zaman, ekonomik ve algısal kıstaslara göre ölçülür. Mobilite; insanların ve eşyaların bir yerden başka bir yere engelsiz ve etkin bir biçimde taşınmasını ifade etmektedir. Mobilite Hareketlilik, kişiler için kişi kilometre, yükler için ton kilometre olarak yaptığı seyahatin, taşıma, mesafe ve hız ile ölçülen fiziki hareketi anlatır 73

75 Ulaşım Toplu taşıma odaklı yerleşimler; toplu taşımayı temel alan, canlı ve yaşanabilir alanlar yaratılması için son dönemlerde ilgi çeken ve hızla yaygınlaşan bir kentsel gelişme biçimidir. Toplu taşıma odaklı gelişme; konut ve ticari alanların bir arada ve toplu ulaşıma erişimlerini maksimize edecek ve de toplu taşıma kullanımını cazip kılacak şekilde tasarlanmasıdır 17. Kompakt ve yaya ölçeğinde tasarlanan bu yaşam bölgeleri, otomobile bağımlılığı azaltan bir kent yaşamını mümkün kılmaktadır. Yaya hareketliliğinin esas alındığı bu tür kentsel gelişme Şekil 2 : Otomobil Bağımlılık Döngüsü (Orhan Demir) alanlarında öne çıkan merkez alanı toplu taşıma durağı/istasyon alanıdır. Merkezde günlük ihtiyaçların karşılandığı perakende ve hizmetler sektörü yer almaktadır. Bu tür gelişme alanlarının ortak özelliklerinden biri de yürüme mesafesi içeresinde yoğun ve yüksek kaliteli yapılaşmanın yer almasıdır Toplu taşıma odaklı gelişme beraberinde; daha yüksek yaşam kalitesi, yaşamak, çalışmak ve eğlenmek için daha iyi mekânlar, daha yüksek hareketlilik, toplu taşıt kullanımının artırılması, trafik tıkanıklığının azalması ve daha az araç kullanımı, trafik kazalarında azalma, hane halkı gelirinin daha azının ulaşıma harcanması, akaryakıta bağımlılığın azaltılması, çevresel yıpranmanın ve kirlenmenin azalması, kentsel yayılımın azaltılması ve kompakt gelişimin teşvik edilmesi, yeni yollar yapılmasından ve kentsel yayılmadan daha ucuz bir yöntem olması, karayolu yatırımına kıyasla toplu taşıma yatırımının ilgili bölgelere ekonomik faydasının neredeyse iki kat daha fazla olması, gibi faydaları beraberinde getirmektedir Tarih içinde Kıbrıs adasına bakıldığında, 20. yy ilk yarısında adada bir demiryolu hattı vardı ve bu hat Gazimağusa Lefkoşa -Güzelyurt omurgasında faaliyet göstermekteydi. Her ne kadar yapım amacı öncelikli olarak yolcu taşımacılığına dayanmasa da (Güzelyurt ve çevresinde üretilen sebze, meyve ile Lefke de çıkarılan bakırın limana taşınmasıydı) bugün için de adada bu nostaljik günlere özlem duyulmaktadır. Demiryolu İngiliz idaresince, 1951 yılında kara Harita 16 : Kıbrıs Demiryolu İstasyonları ulaşımının gelişmesi, demiryoluna talebin azalması ve ekonomik sebeplerden dolayı seferleri sona erdirilmiştir Kentlerin büyümeleri ölçüsünde ağırlaşan ulaşım sorunlarının çözümünde toplu taşımanın temel öğeyi oluşturduğu; önemli eksenlerde talebin belirli bir eşiği aşmasından sonra raylı sistemin gerekliliği bilinen bir gerçektir. Son yıllarda ortaya çıkan anlayış, raylı sistemlerin yalnız kapasite gereksinimini karşılama amacına yönelik olmayıp, çevrenin kirlenmesinin önlenmesi ve kentsel gelişiminin yönlendirilmesi için de kullanılmalarıdır

76 Ulaşım Ulaşımı; kara, su ve hava ulaşımı olarak üç kısımda inceleyebiliriz. Günümüzde etkin bir ulaşım planlaması için olabildiğince bütün ulaşım türlerini bir arada entegre bir şekilde kullanmak gerekmektedir AB ye uyum sürecinde KKTC nin ulaşım politikaları üzerinde etkili olacak TEN-T 18 konusunda Avrupa birliği müktesebatını gözönünde bulundurarak, Topluluğun Ortak Ulaştırma Politikası 19 nın ortaya konması bu politikalara hâlihazırdaki uyum durumunun değerlendirilmesi gerekmektedir. Harita 17 : Trans Avrupa Ulaşım Agları Bir ada ülkesi olan ve kıyı sınırı kara sınırından daha fazla olan Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ni, Avrupa ulaşım ağı TEN-T nin denizlerdeki bölümünü (deniz koridorları) oluşturmak üzere geliştirilen Deniz Otoyolları (MoS) 20 kavramı yakından ilgilendirmektedir. Bu kapsamda bir limanın veya hattın MoS kapsamına girebilmesi için rekabet kuralları uygulamalarının, bürokrasi kurallarının, bilgi sistemlerinin, kapasitesinin ve diğer birçok hususun AB Müktesebatının ortaya koyduğu standartlarda olması gerekmektedir. Bu doğrultuda harekete geçen Güney Kıbrıs Rum Kesimi Yunanistan, İtalya, Malta ve Slovenya arasında Doğu Akdeniz MoS u, İspanya, Fransa, İrlanda ve İtalya arasında ise Batı Akdeniz MoS unu belirlemek üzere 2005 yılından itibaren master plan çalışmaları yürütmektedir Deniz taşımacılığı, ucuzluğu ve büyük taşıma kapasitesi nedeniyle dünya ticaret hacminde önemli bir yüzdeye sahiptir. Dünya ticaret hacmindeki gelişmeler, ülkelerin dış ticaretindeki artışlardan kaynaklanır ve ada ülkelerinin deniz taşımacılığı da dış ticaretiyle örtüşür. Deniz taşımacılığındaki artış ise mevcut limanların geliştirilmesi ve yeni limanlar yapılması demektir. KKTC limanlarının ve kıyılarının kısa-orta-uzun vadede olası ihtiyaçlara göre, sürdürülebilir kalkınma çerçevesinde ve dengeli bölgesel kalkınmada etkin kullanımları için planlanması gerekmektedir Ülkemizin Akdeniz de bir ada ülkesi olmasından dolayı havayolu ulaşımı da denizyolu ulaşımı gibi büyük önem taşımaktadır. KKTC ekonomisinde özel bir yeri bulunan havayolu ulaştırması, havayolu işletmeciliğini, hava alanları işletmeciliğini, hava trafik kontrol hizmetlerini, yer ve ikram hizmetlerini, eğitim, bakım ve diğer havacılık faaliyetlerini ve bu faaliyetlerin uluslararası zorunluluklara göre koordinasyonu ve denetimini kapsamaktadır. Yük taşımacılığında ağırlıklı olarak deniz yolu tercih edilirken, yolcu taşımacılığında ise hava yolu ulaşımı öne çıkmaktadır Trans-Avrupa Taşımacılık Ağları AB Ulaştırma Politikası: Tek pazarın düzenli işlemesi ve gelişmesine katkıda bulunmasının yanı sıra, ekonomik ve sosyal bütünleşmenin kuvvetlendirilmesi goz önüne alınarak oluşturulmuş; AB ile komşu ülkeler arasında kişilerin, malların ve hizmetlerin serbest dolaşımını kolaylaştırmak amacıyla iyi bir ulaştırma altyapısı oluşturmayi amaclamistir MoS: Avrupa ulaşım ağı TEN-T nin denizlerdeki bölümünü (deniz koridorları) oluşturmak üzere geliştirilen Deniz Otoyolları kavramı. Amaç, tek pazarın daha iyi işlemesini sağlamak üzere, ulaşım türlerinin dengeli bir şekilde geliştirilmesi, kara ağırlıklı yapılan taşımacılığın çevre dostu ve daha ekonomik olan deniz taşımacılığına kaydırılmasıdır. Avrupa yı çevreleyen denizlerde belli başlı hatların, onların uğrak yeri olan belli başlı limanların ve geri saha bağlantılarının (hinterland connections) geliştirilmesi hedeflenmektedir. Prof. Dr. Günyaktı A, Prof. Dr. Bıçak H.A., Prof. Dr. Aksugür E., Prof. Dr. Altınay M., Yad. Doç. Dr. Katırcıoğlu S.İnş. Yük. Müh. Çelik E. KKTC Ulusal Limanlar ve Kıyılar Master Planı, Gazimağusa

77 Ulaşım 6.1 Ana Mekansal Konular Kara Ulaşımı Özel araç sahipliliği oranı oldukça yüksek seviyededir ve ülkede otomobil sayısında sürekli bir artış vardır: 2000 ile 2012 yılları arasında otomobil sayısı den a yükselmiştir. Bu da ortalama bu yıllar arasında otomobil sayısında 2 katından fazla artış olduğunu göstermektedir. Özel araba sahipliliğinin çok yüksek olmasına bağlı olarak özel araç ile ulaşıma dayanan pahalı bir ulaşım sistemi vardır. Özellikle büyük şehirlerarasında ve küçük yerleşimlerden de yine büyük Resim 9 : Toplu Taşıma şehirlere doğru yoğun bir özel araba ağırlıklı trafik akışı vardır. Aşırı araç hareketinin sonuçları kentsel alanlarda yerel seviyede hissedilmektedir ancak bölgesel ve ulusal seviyede birçok tedbirlerin alınması ve düzenlemenin yapılması güvenli ve hızlı bir ulaşım sistemi oluşturulması açısından önem taşımaktadır Ülkemizde toplu taşıma sistemleri yeterli seviyede gelişmemiştir: Özel araba sahipliliğinin bu kadar fazla olması toplu taşıma sisteminin geliştirilmesini olumsuz yönde etkilemektedir. Planlanmış ve gelişmeye ayak uydurabilecek toplu taşım sistemlerinin desteklenmesi yerine bireysel taşımacılığın ön plana çıkarılarak özendirilmesi problemi daha da zorlaştırmaktadır Ülkemizde kaliteli toplu taşıma hizmeti sunulması için bir standartlaşma yoktur: Kentlerdeki ulaşım sorunlarının başlıca kaynağı özel araç kullanımıdır. Özel araç kullanımını caydırmak için, ancak toplu taşımada hizmet kalitesini yükseltip, belli bir standartta hizmet sunulmasıyla sağlanabilir. Hızlı ve konforlu toplu taşıma hizmeti sunulduğunda, toplu taşımaya olan talep artacak, buna bağlı olarak da özel araç kullanımı azalacak, dolayısıyla trafik sıkışıklıkları büyük ölçüde azalacaktır Kentsel alanlarda yaya ve bisiklet yollarının bulunmaması ve otopark alanlarının yetersiz olması: Kentsel alanlardaki gelişmeler planlanırken yürüyüş yolu ve bisiklet yolları yapılması göz önüne alınmamıştır. Bunun sonucunda da bu alanlarda yaşayan insanlar kısa mesafelere bile özel arabaları ile gitmeyi tercih etmekte, trafik yoğunluğunu artırmakta, yol kenarlarının park yeri olarak kullanılması kent içi trafiğini aksatmakta, kaldırımlar araç park yeri olarak kullanılmakta bu nedenle de yayaların yürüyebileceği kaldırımlar kullanılamamaktadır Mevcut toplu taşıma sistemleri arasında entegrasyonun olmaması: Ülkede şehirlerarasında hizmet veren özel şirketlere ait toplu taşıma araçları ve köylerle şehirler arası hizmet veren köy otobüsleri bulunmaktadır. Şehir içinde ise belediyelere ait minibüsler ile yolcu taşımacılığı yapılmaktadır. Büyük şehirler arasında otobüs ve özel araçlar ile yapılan bu toplu taşımacılığın, şehir içindeki toplu taşıma sistemi ile bir uyumu yoktur. Bundan dolayı da çok fazla tercih edilen bir ulaşım şekli değildir. Kırsal alanlarda ise toplu taşıma sistemine erişimin düşük olduğu gözlenmektedir Yoğun trafikten kaynaklanan çevre kirliliği ve ulaşımda yaşanan zaman kaybı: Bölgeler arasında sosyal, kültürel ve ekonomik aktivitelere bağlı olarak günlük yoğun trafik akışı vardır. Lefkoşa-Girne, Güzelyurt-Lefkoşa, Mağusa-Lefkoşa ve Girne-Lapta arasında ihtiyaçların karşılanması, eğitim, çalışma ve sağlık hizmetlerine ulaşım amacıyla günlük yoğun bir trafik akışı meydana gelmektedir (Bknz Harita:18). Özellikle Gönyeli-Lefkoşa-Hamitköy, Lefkoşa-Girne, 76

78 Ulaşım Girne-Lapta gibi yol aksları yoğun nüfus, istihdam ve ticaret fonksiyonlarını barındırmasından dolayı burada gelişen trafik özellikle zirve saatlerde kent içi trafikle birleşmekte ve bölgelere dağılan akslar üzerinde aşırı yoğunluk yaşanmaktadır. Yolların yerleşim alanları içerisinden geçmesinden dolayı, yoğunluk şehrin kendi trafiği ile karışmakta, kesintilere uğramakta ve yavaşlamaktadır. Bu yoğun trafik akışı zaman kayıplarına, taşımacılıktan kaynaklanan ekonomik zararlara,kazalara ve hava-gürültü kirliliğine neden olmaktadır Sınır Geçiş Kapılarıile önemli merkezler arasında bağlantıyı sağlayacak güçlü bir ulaşım ağının gelişmemiş olması: Ülkeye erişim noktaları olan hava, deniz ve kara sınır geçişlerine ulaşım güvenli, hızlı ve kesintisiz olarak sağlanması gerekmektedir. Ancak ülke geneline bakıldığında özellikle önemli merkez noktalar (ana yerleşimler, önemli üretim alanları ve turizm alanları gibi önemli yerleşkeler (Bknz. Yerleşimler syf 14) ile bu noktaları birbirine bağlayan güçlü bir ulaşım ağı yoktur Potansiyel ulaşım güzergâhları fiziksel yetersizliklerinden dolayı gereken anlamda kullanıcılara hizmet vermemektedir: Girne dağ yolu, Girne EDHL Lefkoşa ulaşımında, Geçitkale-Esentepe (Bknz. Harita: 18) bağlantı yolu kuzey ulaşımda alternatif bir güzergâh olmasına rağmen fiziksel anlamda kullanıcılar için yetersiz kalmaktadır. Günlük araç kullanımında belirli bir yoğunluk barındıran bu akslar üzerinde ulaşım güvenliği konusunda sıkıntılar vardır Yerleşim alanları içinden geçen yüksek kademeli yolların yerleşimleri bölmesi: Yerleşim alanları içinden geçen yollar yerleşimin yapay eşikle ikiye bölünmesine, ayrıca konut bölgesinde güvensiz ve yavaş trafik yoğunluğuna neden olmaktadır. Özellikle ekonomik gelişme sektörlerinin kullandığı ve bölgeleri birbirine bağlayan ana trafik akslarının Lefkoşa ve Kuzey- Batı sahil şeridi (Girne Lapta) (Bknz. Harita: 18) gibi ülkenin yoğun nüfuslu yerleşimlerinin arasından geçmesi ile bu yolların gerçek kullanım amacı dışında hizmet vermesine sebep olmaktadır. Ayrıca bu yüksek kademeli aksların çok sayıda kavşak, irtibat yolu vb. üzerinde barındırması ile kent içi yola dönüşmesi söz konusudur Ülkedeki arazi kullanım kararları ile ulaşım planlarının uyum içinde olmaması: Özellikle önemli istihdam ve hizmet alanlarının yer seçim kararları verilirken, bu alanların yakın ulaşım bağlantıları ve etrafıyla olan ilişkisi gözetilmemektedir. Diğer bir yandan yeni ulaşım bağlantıları oluşturulurken önemli çekim noktaları göz ardı edilmektedir. Örneğin, Kalkanlı ve Haspolat gibi yerleşmeler ile bu yerleşmelere yakın alanlarda yer seçen büyük üniversiteler (Bknz. Harita: 18) arasından geçen bölücü yollar; üniversite alanları ile yerleşimin birbirinden kopuk, izole gelişmelerine sebep olmaktadır Erişebilirliği zayıf, ana ulaşım ağına katılamamış bölgeler ve hizmet merkezleri: Ülkede bazı bölgelere ve bu bölgelerden önemli hizmet noktalarına ulaşım yetersizdir. Özellikle Mesarya bölgesindeki ulaşım yetersizlikleri bugüne kadar bölgenin beklenen gelişmeyi göstermemesini tetiklemiştir. Mevcut durumu ile bölgenin en önemli hizmet merkezi olan Akdoğan (Bknz. Harita: 18) yerleşkesinin ise etrafına yeterli hizmet götürebilmesi konusunda mevcut ulaşım noksanlıkları ile sıkıntılar yaşanmaktadır. Ayrıca Kuzey-Batı bölgesinde yapımına başlanan Geçitköy Barajı ve bucak merkezi olan Çamlıbel yerleşkesine ulaşım fiziksel olarak yetersiz kalmaktadır Karayollarının üstyapı tasarım ve yapım hataları: Taşıtların hızlı seyahat ettiği ana yollarda, birçok büyük hasarlı ve ölümle sonuçlanan trafik kazaları meydana gelmektedir. Özellikle Lefkoşa Güzelyurt (Bknz. Harita: 18) ana aksında, yol tasarım hatalarından kaynaklanan sorunlar vardır. 77

79 Ulaşım Farklı kademeli yolların birbirleri ile bağlantılarında hiyerarşi problemi: Yol ağı düzenlenirken kullanım emniyeti ve kolaylığı açısından ana yollar sık sık kavşaklarla kesilmemeli, yollar büyükten küçüğe kademeli bir şekilde düzenlenmelidir. Yaya yolları mümkün olduğunca yoğun trafik ile kesilmemeli, ana taşıtyolları konut bölgelerinin içinden geçmemelidir. Girne Lefkoşa ve Mağusa- Lefkoşa (Bknz. Harita: 18) yüksek kademeli ana akslara bağlanan çok sayıda irtibat yolu, sorunlu kavşaklar ve makaslar trafiğin rahat ve güvenli işleyebilmesi açısından sorun Şekil 3: Farklı Kademeli Yolların Kesişmesi teşkil etmektedir. Gemikonağı-Yeşilırmak ve Esentepe-Tatlısu (Bknz. Harita: 18) gibi sahil yolları boyunca lineer gelişen ikincil konutlar ise ana aks üzerinde güvensiz/yanlış sık sık bağlantılara ve bölünmelere yol açmaktadır Yeni yapılan yolların doğal ve kültürel çevre için tehdit oluşturması: Yeni yollar yapılırken doğanın yollara değil, yolların doğal yapıya ve hayata uydurulması gereği göz önüne alınmamaktadır. Doğal, Tarihi ve Kültürel Koruma Alanları na ulaşımın sağlanması bu alanların korunması, geliştirilmesi ve ekonomik değer haline dönüştürülmesi açısından büyük önem taşımaktadır. Bununla birlikte zaman zaman bu tür koruma alanları için kolay ulaşılabilirlik bir tehdit oluşturmakta ve bu alanların sektörel gelişmelerin olumsuz etkileri altında kalmaları ve bozulmaları gündeme gelebilmektedir. Ülke çapında yayılmış durumda olan ulaşım ağı tüm ekonomik ve sosyal gelişmelere katkı sağlarken, doğal, tarihi ve kültürel alanlara zarar verebilecek potansiyel tehditler gözönünde bulundurularak bu çerçevede ele alınarak titizlikle planlanması ve yönetilmesi gereken çok yönlü bir yapıya sahiptir Deniz Ulaşımı Yük ve yolcu limanları kentsel yerleşim alanları tarafından çevrelenmiş olması: K.K.T.C. de turistik amaçlı giriş-çıkış noktalarını, deniz taşımacılığında Girne ve Gazimağusa limanları oluşturur (Bknz. Harita: 18). Deniz kargo taşımacılığında en fazla kullanılan liman Gazimağusa Limanıyken yolcu taşımacılığında ise Girne Turizm Limanı öne çıkmaktadır. Bu iki önemli limanın genişleme alanları yoktur ve kapasiteleri arttırılamamaktadır. Ayrıca liman faaliyetlerinden kaynaklanan çevresel kirlilikler yakın çevresini olumsuz etkilemektedir Mevcut limanların iş kapasiteleri ve çalışma şekilleri günümüz standartlarının gerisinde kalması: Limanların güvenlik önlemleri artırılmalı, altayapıları ile uluslararası rekabete uyumlu olmaları gerekmektedir Deniz yolu ile yolcu taşımacılığı yeterince gelişmemiş olması: K.K.T.C. nin bir ada devleti olması nedeniyle adaya yolcu ve yük Resim 10 : Girne Limanı Resim 11 : Gazimağusa Limanı 78

80 Ulaşım taşınması denizyolu ve hava ile yapılmaktadır. Bir ada ülkesi olmasına rağmen deniz yolu ile adaya veya ada içi ulaşım olması gereken standartta ve seviyede değildir Girne ve Gazimağusa Limanları, Cruise Turizmi için potansiyel limanlar olması: Cruise Turizmi, ülke turizmine ve ekonomisine katkısı yüksek bir sektördür Balıkçı Barınaklarının teknik altyapısı ve erişebilirliği yetersizdir: K.K.T.C. de 16 adet balıkçı barınağı olduğu bilinmektedir. Bu barınakların birçoğunun fiziksel özellikleri mevcut tekneler için bile uygun değildir KKTC nin Türkiye ye ve Doğu Akdeniz yat güzergâhına yakın olmasına rağmen yeterli sayıda hizmet verecek yat limanının olmaması: Bugün Akdeniz de 1 milyonun üzerinde yat bulunmaktadır ancak buna karşılık 250/260 bin kadar bağlama kapasitesi olan yat limanları mevcuttur. Deniz turizmini canlandırabilecek bu potansiyele rağmen ülkemizde bugün itibariyle 4 adet yat limanı bulunmaktadır Hava Ulaşımı Hava yolu taşımacılığı yapılan tek havalimanı Ercan Devlet Havalimanı (EDHL) dır: Sivil amaçlarla kullanılabilen Ercan ve Geçitkale Havalimanlarından yalnızca EDHL (Bknz. Harita: 18) yük ve yolcu taşımacılığı yapılan tek hava limanı olarak kullanılmaktadır Geçitkale Havalimanı (GHL) şuan herhangi bir amaç için kullanılmamaktadır: Ercan Devlet Havalimanı nın bakıma alındığı dönemler dışında kullanılmayan Geçitkale Havalimanının mevcut potansiyeli değerlendirilmemektedir. Resim 12 : Ercan Devlet Havalimanı Ercan Devlet Havalimanı nın erişebilirliği düşüktür: Bazı yerleşimlerden ve önemli turizm bölgelerinden, ülkenin en önemli giriş çıkış noktalarından biri olan EDHL na erişim kesintili ve seyahat süreleri uzundur. EDHL Güney sınırına yakın bir yerde konumlanmış olmasına rağmen; özellikle gelecekte anlaşma olması durumunda ihtiyaç haline gelecek ulaşım bağlantısı yoktur 79

81 Ulaşım Harita 18 : Ulaşım Ağı Mevcut Durum Sentez 80

82 Ulaşım 6.2 Ana Mekansal Hedefler Ülkenin ihtiyaçlarına cevap verebilecek, erişimi artıracak güçlü bir ulaşım ağı geliştirmek Sürdürülebilir bir toplu taşıma sistemi oluşturmak Özel araç kullanım oranını ve karbondioksit salınımını düşürmek Kentsel alanlarda toplu taşıma sistemleri ve güzergâhları ile uyumlu yaya ve bisiklet yolları, yaya alanları ve otopark alanları oluşturmak Şehirle arası ve şehir içi farklı toplu taşıma sistemleri arasında entegrasyon sağlamak. İntermodal sistem oluşturmak Hızlı ve bölünmüş yol güzergâhlarının yerleşim alanlarını bölmeyecek şekilde planlamak Ulaşım ağı ile arazi kullanım kararlarını bütüncül planlamak Yerleşim alanlarını, trafikten kaynaklanan hava ve gürültü kirliliğinden korumak Bölgelere arasında sosyal, kültürel ve ekonomik aktivitelere bağlı olarak meydana gelen günlük yoğun trafik akışının azaltılması için önlemler almak Farklı kademeli yol bağlantılarının, ulaşım planlama ilkelerine uygun olarak tasarlanması ve yapılması Karayollarının tasarım ve yapım hatalarından kaynaklanan sorunlarını ortadan kaldırmak ve bunlardan kaynaklanan trafık kazası miktarını azaltmak Tarihi ve kültürel miras alanları ile ÖÇKB lere zarar vermeyecek şekilde erişilebilirliğini sağlamak Deniz yolu ile yük ve yolcu taşımacılığını ulusal ve uluslararası düzeyde geliştirmek Liman ve barınakların hizmet kalitesini ve güvenliğini geliştirmek ve karayolu ile entegrasyonunu sağlamak Hava yolu ile yolcu ve yük taşımacılığını uluslararası düzeyde geliştirmek Havalimanları ile merkezler arasındaki erişebilirliği güçlendirmek 81

83 Ulaşım 6.3 Ana Mekansal Politikalar Kara Ulaşımı Ana Mekansal Politikalar Politika MS 24: Toplu Taşıma Konu (1) Mobilitenin yüksek olmasına rağmen erişimin düşük olması. (2) Toplu taşımanın yetersiz olması ve özel araç kullanımının yüksek olması (3) Trafik yoğunluğundan kaynaklanan hava kirliliği (4) Mevcut toplu taşıma sistemleri arasında entegrasyonun olmaması. Hedefler Mekansal Politikalar (1) Sürdürülebilir bir toplu taşıma sistemi oluşturmak (2) Şehirler arası ve şehir içi farklı toplu taşıma sistemleri oluşturmak ve bu sistemler arasında entegrasyon sağlamak. (3) Özel araç kullanım oranını ve karbondioksit salınımını düşürmek (1) Sürdürülebilir bir toplu taşıma sistemi oluşturmak için farklı toplu taşıma ile ara toplu taşıma araçları ve bunların kapasitelerine uygun güzergahlar belirlenecek, ve bunlar arasında entegrasyon sağlanacaktır. (2) Toplu taşıma araçlarının mümkün olan en kısa sürede seyahatinin sağlanması için, yollarda toplu ulaşım araçlara özel yol tahsisi, ekspres hatlar, kavşaklarda öncelik verilmesi gibi uygulamalar desteklenecek ve teşvik edilecektir. (3) Özellikle düşük nüfuslu ve düşük bütçeli kentler için toplu taşımada otobüs veya minibüs hizmetlerine öncelik verilmesi, yüksek nüfuslu ve ülkenin öncelikli hizmet merkezlerinde ise ihtiyaç doğrultusunda raylı sistem gereksinmeleri desteklenecek ve etütlerle belirlenecektir. (4) Seyahat sürelerinin kısaltılması ve toplu taşımacılığın teşvik edilmesi için, dağınık ve yaygın gelişme deseni yerine toplulaştırılmış gelişme desenleri desteklenecektir. (5) Tamamlayıcı ve destekleyici politikalar için bknz. Bölüm V, Sektör Politikaları, Ulaşım ve Trafik Sektörü Politikaları, ALT ULŞ. 07, 08, 12, 13,17,22,27 ve 28, syf Politika MS 25: Motorsuz Ulaşım Konu (1) Kentsel ve kırsal alanlarda bisiklet ve yaya yollarının bulunmaması. (2) Mevcut yürüyüş yollarının sürekliliğinin bulunmaması (3) Mevcut yürüyüş yollarında yaya güvenliğinin olmaması Hedefler (1) Özel araç kullanımını ve karbondioksit salınımını düşürmek. (2) Motorsuz ulaşım türlerinin önceliğini ve güvenliğini sağlamak (3) Kent içindeki trafik yoğunluğunu azaltmak. (4) Kent içi ulaşım maliyetlerini düşürmek. 82

84 Ulaşım Mekansal Politikalar (1) Kentsel ve kırsal alanlardaki gelişmeler planlanırken yürüyüş ve bisiklet yollarının yapılmasına öncelik verilecek (2) Yaya yollarının mümkün olduğunca yoğun trafik ile kesilmemesi (3) Yaya ve bisiklet yollarına hem gölge sağlayacak hem de araç yollarından ayrıştırılarak güvenliğini artıracak peyzaj unsurları kullanılacaktır. (4) Tamamlayıcı ve destekleyici politikalar için Bknz. Bölüm V, Sektör Politikaları, Ulaşım ve Trafik Sektörü Politikaları, ALT ULŞ 20,21 ve 31, syf Politika MS 26: Araç Park Yerleri Konu (1) Toplu araç park yerlerinin yetersiz olması ve mevcut otoparkların toplu taşıma sistemi ile entegrasyonunun olmaması Hedefler Mekansal Politikalar (1) Özel araç kullanım oranının düşmesiyle otopark ihtiyacının azaltılmasını sağlamak (2) Kentsel ve kırsal alanlarda toplu taşıma sistemleri ve güzergâhları ile uyumlu yaya ve bisiklet yolları, yaya alanları ve araç park yerleri oluşturmak (1) Sürdürülebilir bir toplu taşıma sistemi oluşturup, toplu taşıma sistemleri ve güzergâhları ile uyumlu yaya ve bisiklet yolları sağlayarak özel araç kullanım oranının düşürülmesi ve otopark ihtiyacının azaltılması sağlanacaktır. (2) Yoğun kullanılan aktivite merkezlerinde ve düğüm noktalarında yeterli miktarda araç park yerleri sağlanacaktır. (Bknz. Bölüm V, Sektör Politikaları, Ulaşım ve Trafik Sektörü Politikaları, ALT ULŞ 23, syf 108) (3) Kentler arası ve kent içi toplu taşım ve özel araç kullanımının entegrasyonu desteklenecektir. Farklı toplu taşıma türlerinin duraklarında araç park yerleri sağlanacaktır. Politika MS27: Bütünleşik Yol Ağı Konu (1) Sınır geçiş kapıları ile önemli merkezler arasında bağlantıyı sağlayacak güçlü bir ulaşım ağının gelişmemiş olması Hedefler (2) Erişebilierliği zayıf, ana ulaşım ağına katılamamış bölgeler ve hizmet merkezleri olması (3) Ülkedeki arazi kullanım kararları ile ulaşım planlarının uyum içinde olmaması (1) Ülkenin ihtiyaçlarına cevap verebilecek, arazi kullanım kararlarıyla uyumlu, bütünleşik bir ulaşım ağına sahip olmak. Mekansal Politikalar (1) Erişebilirliği zayıf, ana ulaşım ağına katılamamış hizmet merkezlerinin ulaşım yetersizlikleri giderilecek ve ana hizmet merkezlerinin, önemli üretim bölgeleri, turizm alanlarına ve ülkenin giriş çıkış noktalarına bağlantıları güçlendirilecektir. (2) Önemli merkez noktaları arasında erişilebilirliği arttırmak için mevcut yol güzergâhları öncelikli olarak değerlendirilecek, kademesi düşük yolların standartları yükseltilecektir. (3) Farklı ulaşım türlerine imkân sağlayacak şekilde karayolu altyapısının güçlendirilmesi sağlanacaktır. 83

85 Ulaşım Politika MS 28: Kesintisiz ve Güvenli Ulaşım Konu (1) Yerleşim alanları içinden geçen yüksek kademeli yolların yerleşimleri bölmesi (2) Farklı kademeli yolların birbirleri ile bağlantılarında hiyerarşi problemleri olması Hedefler (1) Hızlı ve bölünmüş yol güzergahlarının yerleşim alanlarını bölmeden kesintisiz olması. (2) Farklı kademeli yol bağlantılarının, ulaşım planlama ilkelerine uygun yapılması Mekansal Politikalar (1) Ülkeye erişim noktaları olan hava / deniz limanları ve sınır geçişlerine ulaşım güvenli, hızlı ve kesintisiz olarak sağlanacaktır. (2) Ana kara yollarında (1.Kademe) trafik akışının kesilmemesi, engellenmemesi ve yavaşlamaması için gerekli önlemlerin alınması desteklenecek ve teşvik edilecektir. (3) Yüksek kademeli bölgesel ulaşım aksları yerleşimlerin dışından geçmesi sağlanacak, mevcut sorunlu akslar için kentin dışından geçen yeni bir güzergâh belirlenecektir. (4) Kavşaklarla sık sık kesilen yüksek kademeli yollar, standardına uygun bir şekilde düzenlenecek ve yolların birbirine bağlanırken büyükten küçüğe kademeli olarak bağlanmaları sağlanacaktır (5) Yeni yolların AB yol tasarım kriterlerine göre yapılması ve sorunlu mevcut yolların da bu kriterlere göre yeniden düzenlenmesi sağlanacaktır. Politika MS 29: Koruma Alanlarını Olumsuz Etkilemeyecek Yollar Konu (1) Yeni yapılan yolların doğal ve kültürel çevre için tehdit oluşturması Hedefler (1) Tarihi ve kültürel miras alanları ile ÖÇKB lere zarar vermeyecek tasarım ve yapım faaliyetleri gerçekleştirmek ve doğal arazi yapısını korumak Mekansal Politikalar (1) Koruma Alanlarında ve yakınında yapılacak bütün yeni yollar için yolun hassas alanlar üzerindeki etkisini içeren ÇED raporu hazırlanacaktır; (2) Yeni yolların etkisiyle ortaya çıkabilecek gelişmelerin doğal ve kültürel çevre ile koruma alanları üzerinde oluşturabileceği olumsuz ve istenmeyen etkilerin önlenmesi amacıyla gerekli önlemlerin alınması desteklenecek ve teşvik edilecektir. (Bölüm V, Sektör Politikaları, Ulaşım ve Trafik Sektörü Politikaları, ALT ULŞ 24, syf. 109) (3) ÖÇKB gibi hassas alanlara ulaşılabilirlik gözetilirken bu alanların içinden 1. Kademe ana ulaşım yolları geçirilmeyecektir. 84

86 Ulaşım Politika MS 30: Yerleşim Alanlarındaki Yollar Konu (1) Yerleşim alanları içinden geçen yüksek kademeli yolların yerleşimleri bölmesi (2) Ülkedeki arazi kullanım kararları ile ulaşım planlarının uyum içinde olmaması Hedefler (1) Hızlı ve bölünmüş yol güzergahlarının yerleşim alanları içinden geçmemesi. (2) Ulaşım ağı ile arazi kullanım kararlarını bütüncül planlamak Mekansal Politikalar (1) Yeni gelişmelerde arazi kullanım kararlarının ulaşım planlaması dikkate alınarak verilmesi sağlanacak, yerleşimlerin kendi içinde ve çeşitli merkezlerle olan ilişkilerinin bütüncül ve sürdürülebilir olmasına dikkat edilecektir. (2) Kentsel alanlardaki gelişmeler planlanırken yürüyüş ve bisiklet yollarının yapılmasına öncelik verilecek, kent içinde yaya akışının arttırılması teşvik edilecektir (3) Yerleşim alanlarını bölen yeni yollar yapılmaması, birbiri ile ilişkisi olmayan yollar ile sınırlandırılmış yaşam alanları oluşturulmaması, bölünmüş olanların bölünmüşlüğünün ortadan kaldırılması ve bu alanlarda yaşayan insanların şehirsel fonksiyonlara erişiminin kolay, sürekli ve güvenli olarak sağlanması için gerekli önlemlerin alınması desteklenecek ve teşvik edilecektir. (Bölüm V, Sektör Politikaları, Ulaşım ve Trafik Sektörü Politikaları, ALT ULŞ 30, syf. 111) (4) Yoğun araç trafiği meydana getiren kentsel faaliyetler için yerleşim birimlerinin dışında mevcut trafik miktarını çok fazla artırmayacak ve yoğun trafik oluşturmasına neden olmayacak şekilde uygun yer seçim kararları oluşturulması desteklenecek ve teşvik edilecektir. (Bölüm V, Sektör Politikaları, Ulaşım ve Trafik Sektörü Politikaları, ALT ULŞ 26, syf. 110) (5) Yaya yollarının mümkün olduğunca yoğun trafik ile kesilmemesi ve ana trafik yollarının konut bölgelerinin içinden geçememiş için önlemler alınacaktır. 85

87 Ulaşım Deniz Ulaşımı Ana Mekansal Politikalar Politika MS 31: Entegre Ulaşım Sistemi Konu (1) Liman ve marinaların teknik altyapısı ve erişebilirliği yetersizdir Hedefler (1) Liman ve marinaların özel ulaşım ve toplu taşım ile entegrasyonunu sağlamak. Mekansal Politikalar (1) Limanlar ve marinalar ile özel ulaşım arasında entegrasyon oluşturmak için, yolların altyapısı ve güvenliği geliştirilecek ve yeterli miktarda otopark sağlanacaktır. (2) Limanlar ve marinalar ile toplu taşım arasında entegrasyon oluşturmak için, toplu taşımın durakları bu alanlarda verilecek ve yaya önceliği gözetilerek tasarlanacaktır. Politika MS 32: Limanların Geliştirilmesi Konu (1) Yük ve yolcu limanları kentsel yerleşim alanları tarafından çevrelenmiştir. (2) Mevcut limanların iş kapasiteleri ve çalışma şekilleri günümüz standartlarının gerisinde kalmaktadır. (3) Deniz yolu ile yolcu taşımacılığı yeterince gelişmemiştir. (4) Balıkçı barınaklarının teknik altyapısı ve erişebilirliği yetersizdir. Hedefler (1) Deniz yolu ile yük ve yolcu taşımacılığını ulusal ve uluslararası düzeyde geliştirmek. (2) Limanların, balıkçı barınaklarının ve marinaların hizmet kalitesini ve güvenliğini geliştirmek Mekansal Politikalar (1) Limanların uluslararası rekabet gücünü arttırmak için; yeni yatırımlar yapılması, modern teknolojilerin kullanılması, hizmet standartlarının yükseltilmesi desteklenecek ve teşvik edilecektir. (2) Özel tekne ve yatların da bağlama ve çeşitli hizmetleri alma imkânlarının sağlanabilmesi için balıkçı barınakları değerlendirilecek, fizibilite çalışmasından sonra uygun olan barınakların teknik alt yapısı ve kapasitesi iyileştirilecektir. 86

88 Ulaşım Politika MS 33: Cruize Turizmi Konu (1) KKTC nin Türkiye ye yakın bir ada olması ve Doğu Akdeniz yat güzergâhına yakınlığı deniz turizmini canlandırabilecek bir potansiyel yaratmaktadır (2) Girne ve Gazimağusa Limanları, Cruise Turizmi için potansiyel limanlardır. Hedefler (1) Deniz yolu ile yük ve yolcu taşımacılığını ulusal ve uluslararası düzeyde geliştirmek. Mekansal Politikalar (1) Ülke ekonomisine ve turizmine katkıda bulunması amacıyla Cruise Turizmi desteklenecek, bu konuda fizibilite çalışmaları yapılacaktır. (2) Tamamlayıcı ve destekleyici politikalar için bknz. Bölüm V, Sektör Politikaları, Ulaşım ve Trafik Sektörü Politikaları, ALT 04, syf. 100 ve Turizm Sektörü Politikaları, TURZM 07 ve 09, syf Hava Ulaşımı Ana Mekansal Politikalar Politika MS 34: Entegre Ulaşım Sistemi Konu (1) Ercan Devlet Havalimanı nın erişebilirliği düşüktür. Hedefler Mekansal Politikalar (1) Havalimanları ile merkezler arasındaki erişebilirliği güçlendirmek. (1) Karasal ulaşım ağı ile havalimanları arasında entegrasyon oluşturulacak, bu alanlara erişebilirliğin konforlu ve güvenli olması sağlanacaktır. (2) Merkezlerden havalimanlarına olan erişimde bütünleşmiş bir toplu taşıma sistemi desteklenecektir. Politika MS 35: Havalimanları Konu (1) Ercan Devlet Havalimanı (EDHL) hava yolu taşımacılığı yapılan tek havalimanıdır. (2) Geçitkale Havalimanı (GHL) şuan herhangi bir amaç için kullanılmamaktadır Hedefler Mekansal Politikalar (1) Hava yolu ile yolcu ve yük taşımacılığını uluslararası düzeyde geliştirmek. (1) Ercan Havalimanının kapasitesi ve hizmet kalitesi, gelecekte öngörülen yolcu sayısına hizmet verebilecek standartlara getirilecektir. (2) Geçitkale Hava Limanının kapasitesinin değerlendirilerek ülke ekonomisine katkı sağlayacak şekilde kullanıma açılması desteklenecek ve teşvik edilecektir. (Bknz. Bölüm V, Sektör Politikaları, Teknik Altyapı/ Ulaşım ve Trafik, Politika ALTULŞ 06 syf. 101) 87

89 Ulaşım Şekil 4 : Ulaşım Sistemleri Arası Bağlantı İlişkisi Şekil 5 : Yerleşimler Arası Alternatif Ulaşım Sistemleri 88

90 Ulaşım 89 Harita 19 : Kıbrıs Ada Genelinde KKTC Ana Ulaşım Ağı 89

91 Ulaşım 90 Harita 20 : KKTC Ulaşım Ağı 90

92 Kıyılar 91

93 Kıyılar 7. Kıyılar 7.0 Giriş Kıyılar tarih boyunca insan toplulukların gözde yerleşim yeri olmuşlardır. Tarih boyunca birçok uygarlık büyük akarsu kıyılarına yoğunlaşmıştır. Doğal güzelliği bir yana bırakılacak olursa, yiyecek ve içecek maddelerinin elde edilmesinde sunduğu kolaylık, ulaştırmada gördüğü işlev, türlü savunma gereksinimleri için sağladığı uygun ortam, kıyının çekiciliğini artıran etmenlerdendir Kıyılar bir yandan balıkçılık, turizm, ikincil konut, dış ticaret, ulaştırma sektörleri için ekonomik gelişme fırsatları sunarken, öte yandan gerek kara kısmında gerekse denizel ortamda birçok canlı türünün bulunduğu zengin biyolojik çeşitliliğin yaşam ortamıdır. Kıyı bölgeleri sahip oldukları doğal özellikleri ile aynı zamanda ülke insanının yaşam kalitesi için en önemli bileşenlerinden/kriterlerinden birisi olan rekreasyon, boş zamanlarını değerlendirebilecekleri alanlardır Kıyı bölgelerinde, kıyıya erişebilirliği yüksek araziler azdır. Ulaşımın gelişmesi ve kolaylaşması sonucunda kullanıma açılan kıyı alanları artmaktadır. Bu yörelerde her yıl yeni tatil mekânları açılmaktadır. Ulaşımın gelişmesi, erişimin kolaylaşması ile gerek ekonomik gelişme amacı, gerekse de yaşam kalitesine olan talebin artması yüzünden, kıyı alanlarına yönelen göç nedeniyle, kıyı bölgelerinde nüfus artış hızı diğer yönlere göre daha fazladır. Tüm bu gelişmeler, kıyı bölgelerinde baskı ve aşırı yüke yol açmaktadır. Bu durum bir yandan gayrimenkul fiyatlarının çok yükselmesine, öte yandan da taşıma kapasitesinin üstünde insan faaliyeti ve kullanımı nedeniyle, çevresel değerlerin bozulmasına, birçok canlı türünün yaşam ortamının yok olmasına ve kirlenmeye neden olmaktadır Nüfusun iç bölgelerden kıyılara ve kırsal bölgelerden kentsel bölgelere göçünün devam etmesi ve bu gerçeğin göz ardı edilmesine devam edilmesi halinde, kıyı bölgelerinde geri dönüşü mümkün olmayan sonuçlar ve etkiler oluşacaktır. En önemli etkiler ise bir ada ülkesi olunmasına bağlı olarak iklim değişikliğinin olası sonuçlarının kıyı bölgelerindeki ekonomik yatırımlar ve yerleşimler üzerindeki olası olumsuz etkileridir Ülke tarihine bakıldığında, Salamis Bölgesi nde bugün sular altında kalan antik kentin var olduğu görülmektedir. Tarihte depreme bağlı olarak deniz sularının kentin içine girmiş olması, yerleşim alanlarının bu riskle karşı karşıya olduğunun ispatıdır. Bu bağlamda Ülkesel Fizik Plan ın sadece kıyı değil, kıyının arkasında kalan alanları da göz önünde bulundurması hayati önem taşımaktadır Kıyılar yenilenemez kaynaklardandır. Bu nedenle de korunması ve dikkatli kullanılmaları gerekmektedir. Temel amaç, kıyıların toplum yararına düzenlenmesi, kıyıya halkın erişiminin sağlanması, kıyı manzarasının açık olmasının sağlanması, biyolojik çeşitliliğin, su kaynaklarının, kıyı ekosisteminin korunması, kıyı erozyonunun, kirliliğin ve iklim değişikliği sonuçlarının olumsuz etkilerinin önlenmesi, böylece kıyıların ve kıyı bölgelerinin sürdürülebilir bir şekilde gelişmesinin sağlanmasıdır Kıyı bölgelerinin doğal, kültürel, ekolojik ve ekonomik kaynaklarının korunması ve geliştirilmesi için, teknik, sosyo-ekonomik ve çevre konularında çok sayıda disiplini ilgilendiren geniş ve bilimsel yöntemlere dayanan bütünleşik bir planlama yaklaşımına ihtiyaç vardır Kıyıların korunması ve geliştirilmesine yönelik planlama stratejileri ve politikaları kıyı, sahil şeridi ve kıyı bölgesi kavramlarının tanımı ile anlam ve değer kazanarak etkili olabilir. Kıyı, sahil şeridi ve Kıyı Bölgesi için çeşitli tanımlar vardır Kıyı kıyı çizgisi ile kıyı kenar çizgisi arasında kalan doğal alandır Sahil Şeridi Kıyı kenar çizgisinden itibaren kara yönünde yatay olarak belirlenecek bir mesafe içinde kalan alanı anlatır. Tampon niteliğinde olan bu kuşağın belirlenmesindeki temel amaç, bu 92

94 Kıyılar alanların kent ve kırsal planlama maksatları bakımından kamu yararı gözetilerek toplum yararına düzenlenmesi yanında kıyıya kamu erişiminin sağlanması, kıyı manzarasına açık olunmasıdır Kıyı Bölgesi ise, kıyının ardında bulunan ve doğal yapısı ile kıyı ekolojisinin ve biyolojik çeşitliliğinin parçası olan, kıyıya bağlantısı bulunan, insanların kıyıya yakın olmak için tercih ettiği, çevresel, ekonomik ve sosyal açıdan etkileşimi yüksek ve bütünlük oluşturan bir mesafe içinde bulunan, jeolojik, ekolojik, morfolojik, topoğrafik ve benzeri doğal eşikler ve/veya yol gibi yapay fiziksel eşiklerle sınırlanacak alanları kapsayan bölgeler olarak kabul edilebilir. 7.1 KKTC Kıyıları, Yasal Çerçeve ve ÜFP ile Düzenleme Getirilen Kıyı Bölgeleri Kıbrıs adasının toplam kıyı uzunluğu 782,50km dir 22. Bunun, % 51 ini oluşturan 396 km si, KKTC sınırları içinde, % 10 nu oluşturan 78,90 km si İngiliz Üstleri Bölgeleri nde, Geri kalan % 39 luk kısmını oluşturan 307,60 km si Güney Kıbrıs Rum Yönetimi Bölgeleri nde bulunmaktadır. Resim 13: Mağusa Kumsalı KKTC de kıyılar jeomorfolojik ve iklimsel özelliklere göre farklılıklar göstermektedir. Kıyı şeridi genellikle düzensizdir. Girne de kumsallar, çakıllık ve kayalıkların olduğu küçük koylar, Gazimağusa İskele de ise kilomerelerce uzanan kumsal kıyılar vardır. Güzelyurt kıyıları rüzgâra açıktır, genellikle çakıllıdır. Karpaz Bölgesi nde el değmemiş, Akdeniz de Caretta Caretta kaplumbağalarının, Akdeniz foklarının ve birçok diğer önemli canlı türünün yaşam alanı olan el değmemiş kumsallar vardır Kuzey Kıbrıs ın kıyıları fazla girintili çıkıntılı değildir. Gazimağusa ve Güzelyurt körfezleri en önemli girintilerdir. Karpaz (Zafer Burnu) ve Koruçam (Kormacit) yarım adaları ise en belirgin çıkıntılardır. Kuzey Kıbrıs ta alçak-yassı ve yüksek kıyılar vardır. Alçak-yassı 23 kıyı tipleri körfezlerin Resim 14: Karpaz Altın Kumsal gerisindeki kıyılardır, bunlara en somut örnek Karpaz altın kumsal kıyıları,güzelyurt ve Gazimağusa kıyıları gösterilebilir. Yüksek tip kıyılar 24 ise batıda Girne ve Eski Erenköy arasında, doğuda ise Karpaz yarımadasında Yedikonuk bölgesinde bulunmaktadır. Buralarda aynı zamanda yalıyarlara 25 da rastlanmaktadır. Kuzey Kıbrıs kıyıları uçurumları, yamaçları, koyları, çakıllı kumsal veya kayalık özellikleri ile ekolojik ve manzara değerine sahiptirler KKTC de kıyıların % 80 i İmar Yasası altında yürürlükte bir Planlama Enstrümanı olan bölgelerde yer almaktadır. Planlama Enstrümanı içindeki kıyıların % sı, toplam Kuzey Kıbrıs kıyılarının %34.09 u ÖÇKB alanlarındadır. Geri kalan bölgelerdeki kıyılar ise, 2008 öncesi Belediye sınırı içinde olup olmadığına bağlı olarak farklı statüdedirler öncesi herhangi bir Belediye sınırı içinde olmayan kıyılar Fasıl 59 Sahilleri Koruma Yasası uyarınca kesin koruma altındadır. Ancak 22 İçişleri Bakanlığı Şehir Planlama Dairesi Planlama Çalışmaları ve Harita Dairesi veriler Mart Alçak Yassı kıyılar: Kıyı çizgisinden sonra da devam eden, kıyı hareketlerinin oluşturduğu plaj, hareketli ve sabit kumulları da içeren kıyı kordonu, lagun alanları, sazlık, bataklık ile kumulluk, çakıllık, taşlık ve kayalık alanları içeren kıyılardır. 24 Yüksek tip kıyılar: Falez ve şevli kıyılar. 25 Yalıyar: Yüksek kıyılarda dalga aşındırması ile oluşan ve aşınma sürdükçe karanın içine doğru girilen yer. 93

95 Kıyılar 2008 öncesi Belediye sınırları içinde bulunan kıyılar İmar Yasası altında Planlama Enstrümanı na bağlandığı için, önceden de Belediye sınırları içinde olup bölgesinde yürürlükte planlama enstrümanı bulunmayan kıyılar koruma rejimi altında değildirler KKTC deki Kıyılarla İlgili Mevcut Yasal Çerçeve: KKTC deki kıyı alanı tanımı yapılırken ülkenin küçüklüğü, kıyı bölgelerine yakınlık, kıyı bölgelerindeki turizm, ikinci konut ve eğlence dinlence amaçlı gelişme baskısı, bilimsel kabuller, uluslararası belgelerde yer alan tanımların yanı sıra, yürürlükte olan mevcut hukuksal çerçeve de dikkate alınması gereken hususlardır KKTC Anayasa sının 38 inci maddesi, kıyıların, Devletin hüküm ve tasarrufu altındadır ve yalnız kamu yararına kullanılabileceğini söylemekte, kıyıların yüz metrelik şeridi içinde kalan bölgede, yalnız Devlete ait, çok gerekli ve kamu yararına olan tesisler kurulabileceğini (...) bu gibi tesislerin, kıyıların doğal güzelliğini bozacak nitelikte olamayacağını (..) Belediye sınırları içindeki kıyıların korunması ve yüz metrelik kıyı şeridi içinde kalan bölgede inşa edilebilecek yapı ve tesisler ile mevcutların durumunun, kamu yararının ve kent planlamasının gereklerine uygun olarak yasa ile düzenlenmesini (..) Ulusal güvenlik, kamu düzeni, kamu yararı, genel sağlık ve çevre korunması amacıyla yasa ile sınırlama konmadıkça, yurttaşların yüz metrelik kıyı şeridi içerisine girmesi kimse tarafından engellenemez ve girişin ücrete bağlı tutulamayacağını hükme bağlamaktadır. Şekil 6 : Fasıl 59 un 2008 De Değiştirilmiş Şekliyle Yorumlanmış Şematik Gösterimi Yürürlükteki Fasıl 59 Sahilleri Koruma Yasası nın 2008 de değiştirilmiş şekli ile 2 nci maddesi, kıyıyı, suyun karada en çok yükselebileceği noktadan ölçülmek üzere, kara yönünde yüz metre olan su ile kara arasındaki alan olarak tanımlamaktadır. Kıyı bölgeleri planlaması ve yönetimine ilişkin bir mevzuat veya düzenleme bulunmadığından, Kıyı Bölgesi veya Kıyı Alanı için bir tanımlama da bulunmamaktadır İskân Topraklandırma ve Eşdeğer Mal Yasası (İTEM) uyarınca 23 Eylül 1992 tarihli ve E sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile 26 Anayasa nın 38 inci maddesi gereklerine uygun olarak, İTEM yasası altında eşdeğerde veya herhangi bir başka statüde özel mülkiyete taşınmaz mal verilmeyecek kıyı bölgeleri belirlenmiştir. Bu kıyı bölgelerinin belirlenmesinde, Anayasa gereği 100 metrelik mesafe ve birçok yerde de doğal eşikler dikkate alınmıştır. 55/1989 Sayılı İmar Yasası altında hazırlanan planlama enstrümanlarında dab u alanlar Sahil Şeridi olarak düzenlenmiştir. Ancak özellikle de 55/89 İmar Yasası altında yürürlükte bir planlama 26 İskan Topraklandırma ve Eşdeğer Mal Yasası uyarınca 30 Ekim 1992 tarihli resmi gazetenin Ek:IV ünde yayınlanan 23 Eylül 1992 tarihli ve E sayılı Bakanlar Kurulu Kararı. 94

96 Kıyılar enstrümanın bulunmadığı birçok bölgede söz konusu kıyı alanları içinde bulunan özel mülkiyete ait alanlarda sorunlar yaşanmaktadır UFP Kapsamında Tanımlanan Kıyı ve Kıyı Bölgeleri: Ülkenin küçüklüğü, kıyı bölgelerine yakınlık ve kıyı bölgelerindeki gelişme talebi dikkate alınarak, bilimsel kabuller, uluslararası belgelerde yer alan tanımlar ve KKTC hukuki çerçevesi ışığında, ÜFP kapsamında korunması ve geliştirilmesine yönelik planlama stratejileri ve politikaları belirlenen kıyı, sahil şeridi ve ardındaki etki alanını da içine alan kıyı bölgeleri ile ilgili tanımlama yapılmıştır. Buna göre; ÜFP kapsamında planlama stratejisi ve politikaları düzenlenen kıyı bölgelerinin parçasını oluşturan kıyı su ile kararının kesiştiği, suyun med-cezir veya taşkın durumlarında karada en çok yükselebileceği noktalardan ölçülmek üzere, kara yönünde jeolojik, ekolojik, morfolojik, topoğrafik özellikleri ile yabani bitki ve hayvan tür ve ekosistemlerini, bunların doğal yaşam ortamlarını ve biyolojik çeşitliliği, su hareketlerinin ve doğal olayların oluşturulduğu kumulluk, çakıllık, kayalık, taşlık, sazlık, bataklık ve benzeri alanları kapsayan, su ile kara arasındaki herhangi bir alan ile deniz yönünde ise kıta sahanlığını kapsayan alanı ve/veya 500 metre ve/veya 30 metre derinliğe kadar olan alanı kabul edilmiştir. Kara yönünde kıyı kapsamına girecek alanın doğal sınırının belirlenmesinde yukarıda tanımlanan unsurlar dikkate alınacaktır Dik yarlı yüksek kıyılarda kıyının kenar doğal sınırı şevin üst kısmıymış gibi, yani denize sıfırmış gibi görünse de kıyıların jeolojik özelliklerine bağlı olarak yapılacak mühendislik jeolojisi yöntemlerinin sonuçlarına göre erozyon riski taşımayan kısımlardan itibaren kıyının doğal sınırı belirlenmelidir Kıyı Şeridi Yukarıdaki paragrafda belirtilen kıyı tanımı uyarınca, kıyının ardında bulunan ve kıyıyı çevreleyn, kara yönünde 100 metre mesafe içerisindeki alandır. Bu alan, kent ve kırsal planlama maksatları bakımından kamu yararı gözetilerek toplum yararına düzenlenmesi, kıyıya kamu erişiminin,kıyı manzarasına açık olunmasının sağlanması ve kıyı erozyonunun önlenmesi öngörülen, tampon niteliğindeki alandır Kıyı Bölgesi ise, suyun en yüksek olduğu noktadan, deniz yönünde kıta sahanlığını kapsayan alan ile (veya 500 m) kara yönünde ise 2 km ye kadar olan, kıyının ardında bulunan ve doğal yapısı ile kıyı ekolojisinin ve biyolojik çeşitliliğinin parçası olan, kıyıya bağlantısı bulunan, insanların kıyıya yakın olmak için tercih ettiği, çevresel, ekonomik ve sosyal açıdan etkileşimi yüksek ve bütünlük oluşturan bir mesafe içinde bulunan, jeolojik, ekolojik, morfolojik, topoğrafik ve benzeri doğal eşikler ve/veya yol gibi yapay fiziksel eşiklerle sınırlanacak alanları kapsayan bölgeler olarak kabul edilebilir. 95

97 Kıyılar Şekil 7 : ÜFP Kapsamında Öngörülen Kıyı ve Kıyı Bölgeleri Kara yönünde 2 km içerdeki alanlardan oluşan ve kıyı bölgesi olarak kabul edilebilecek bölgelerde KKTC nüfusunun yaklaşık %40 ı yaşamaktadır ÜFP sadece Anayasa ile koruma altında olan 100 metrelik kıyıyı değil, kıyının ardında bulunan kıyı şeridi ve ötesi için de politikaları kapsamaktadır Karpaz Yarımadası, Girne de mavi ve kahverengi bölge diye bilinen tüm bölgeler, Gazimağusa Turizm Teşvik Bölgesi alanı, Güzelyurt-Lefke bölgesinde Yayla, Gaziveren, Gemikonağı, Yeşilırmak ve Erenköy kıyı bölgeleri ÜFP de kıyı bölgeleri kapsamındadır. (Bknz. Harita 1, Ana Mekansal Gelişme Stratejisi Şeması syf. 13 ve Harita 22, Kıyı Stratejileri, syf. 105) Kuzey Kıbrıs kıyı bölgeleri Hali hazırda yapılaşmasını büyük ölçüde tamamlamış kıyı bölgeleri, herhangi bir koruma rejimi altında olmayan yapılaşmamış ve/veya kısmen yapılaşmış kıyı bölgeleri ve Mutlak koruma altındaki kıyı bölgeleri olmak üzere üç farklı planlama stratejisi bölgesine ayrılmıştır. 7.2 KKTC Kıyıları Ana Mekansal Konuları Mevcut kıyı yasasının tanımladığı 100 m lik sahil yer yer farklılık göstermekte ve bazen 30 m bazen ise 600 m şeklinde görülebilmektedir (Bknz. sekil 8 ve 9). Bu bağlamda, kıyıların ekonomik gelişim ve hassas doğal çevresinin sürdürülebilirliğinin dengesini sağlayabilmek için kıyıların korunması ve kullanılması ile ilgili yürürlükteki mevcut mevzuatlar ve 55/1989 İmar Yasası altındaki planlama enstrümanları yetersiz kalmaktadır. Şekil 8 : Altınkum Sahili 96

98 Kıyılar Özellikle yapılaşmasını büyük ölçüde tamamlamış bölgelerde, bireylerin kıyıya erişim olanakları sınırlıdır. Şekil 9 : Esentepe Deniz seviyesindeki kıyı bütün yüzey sularının aktığı ve denize ulaştığı noktadır. Yağmur suyu bütün kirliliğin denize süzülmesine neden olur. Lağımlardan sızan kirlilik, zirai kimyasallar ve endüstriyel atık sular (Ör. CMC maden artıkları) ile izinsiz çöplükler dağ yamaçlarındaki uygunsuz inşaatlara bağlı gerçekleşen toprak erozyonu, bazı maden ocakları ile özellikle yamaçlardaki sürdürülebilir olmayan bazı tarımsal uygulamalar bu kirliliğe dâhildir Liman ve marinalardaki teknelerden boşaltılan yağ ve atık sular, gemilerden denize atılan çöpler ya da sahillerdeki piknik çöplerini uygun şekilde atmayan turistlerin çöpleri gibi kontrolsüz sahil şeridi faaliyetleri de deniz suyunu kirletmektedir Erozyonu önleme ve fırtınalardan meydana gelen zararı engelleme gibi önemli kıyı koruması sağlayan ormanlık alanlar da gayrimenkul ve turizm yatırımlarının baskısı altındadır. 7.3 KKTC Kıyıları Ana Mekansal Hedefler Kıyılarda Ana Hedef : Nüfus artışı ile kentsel gelişme baskısı altındaki, ekolojik hassas alanlar olan kıyıların kullanımını, bugünün birbiriyle rekabet eden ekonomik, sosyal ve çevresel çıkarları için dengelemeye çalışırken, gelecek nesiller için de sahip olduğu doğal ekolojik kıyı kaynaklarının korunduğu sürdürülebilir kullanımı sağlamaktır. 97

99 Kıyılar 7.4 KKTC Kıyılar Mekansal Politikalar Mevzuat ve Planlama Çerçevesi Genel Politikaları Politika MS Kıyılar 36: Mevzuat ve Planlama Çerçevesi Geliştirilecektir Konu (1) Kıyılarla ilgili mevcut mevzuatın yetersiz olması, Hedefler Mekansal Politikalar (2) Özellikle çok geniş ve sabit kumul alanlarının bulunduğu alçak-yassı kıyılarda (b) fıkrasında belirtilen Fasıl 59 Sahilleri Koruma Yasası ile kıyı ekosistemini korumanın yeterli olmaması, (3) Halihazırda kıyının kara yönündeki alanını belirleyecek kıyı cizgisi ve kıyı kenar çizgisinin belirlenmemiş olması, (4) 2008 öncesi Belediye sınırları içinde bulunan ancak bölgesinde yürürlükte planlama enstrümanı bulunmayan kıyıların koruma altında olmaması. (5) Girne II. Bölge emirnamesi kapsamında olup 2008 öncesi belediye sınırları içerisinde bulunan bölgelerdeki kıyıların yapılaşma tehdidi altında olması. (1) Uluslararası normlara uygun çağdaş ve etkili kıyı yönetimi için mevzuat çerçevesi oluşturmak, (2) Kıyıları sektörler arası bütüncül bir yaklaşımla planlamak. (1) Mevcut kıyıların doğal, kültürel, ekolojik ve ekonomik kaynaklarının korunması ve geliştirilmesi için çok sayıda disiplini ilgilendiren geniş kapsamlı ve bilimsel yöntemlere dayanan bir planlama yaklaşımı ile sürdürülebilir kullanıma ilişkin esaslar ve düzenlemeler içerecek yeni bir Kıyı Yasası hazırlanacaktır. (2) Kıyı yasası altında kıyıların tesbiti, korunması ve kullanımı ile ilgili uygulama esaslarını belirleyecek bir tüzük hazırlanacaktır. (3) Yeni Kıyı Yasası nın yürürlüğe girmesinden sonra kıyı, kıyı şeridi ve kıyı alanı/bölgesi olarak tanımlanan alan sınırları belirlenecek ve aşağıda de (syf.103) belirtilen hedef ve ölçütlere uygun olarak Bütünleşik Kıyı Bölgeleri Yönetim Planı 27 hazırlanacaktır. (4) İmar yasası altında mevcut planların değişikliğinde ve/veya emirnamelerin imar planlarına dönüştürülmesinde ve/veya yeni planların hazırlanmasında Yeni Kıyı Yasası ve Bütünleşik Kıyı Bölgeleri Yönetim Planı esas alınacaktır BM Çevre ve Kalkınma Konferansı nda ve bu konferansta kabul edilen belgelerde, Bütünleşik Kıyı Alanları Yönetimi(BKAY) yaklaşımının kıyı alanlarının korunması ve sürdürülebilir gelişmesinin sağlanmasına yönelik bir araç olarak benimsenmesi, küresel anlamda bu alandaki çalışmalar için bir dönüm noktası olmuştur. BKAY nin ana ilkelerinin ve bu ilkelerin gerektirdiği yönetim modelinin belirlendiği münhasır ekonomik bölgeler de dâhil olmak üzere kıyı alanlarının bütünleşik yönetimi ve sürdürülebilir gelişimi başlığı altındaki düzenleme, kıyı devletlerini kendi ulusal yetki alanlarına giren kıyı ve deniz kaynaklarının bütünleşik yönetimi ve sürdürülebilir gelişimini sağlamakla görevlendirmektedir. Bu amaçla her ülke, kıyı alanlarına ilişkin olarak tüm sektörleri kapsayan bütünleşik bir politika ve kararalma süreci oluşturmayı, kullanım kararlarının etkilerine ilişkin koruyucu ve ihtiyati önlemler almayı, kaynak ve çevre muhasebesi gibi yöntemleri kullanmayı, ilgili tüm tarafların bilgiye erişimi ile planlama ve kararalma süreçlerine katılımının sağlanacağı koşulları yerine getirmeyi, taahhüt etmektedir. Yerel ve ulusal düzeylerde kıyı ve deniz kaynaklarının bütünleşik yönetimi ve sürdürülebilir gelişiminin sağlanmasına yönelik olarak ise aşağıdaki etkinliklerin eşgüdümünü sağlayacak mekanizmaların gerçekleştirilmesi üzerinde durulmaktadır. -Arazi ve su kullanım planları ile yerleşim politikalarının, sürdürülebilir bütünleşik kıyı ve deniz yönetimi plan ve programlarının, kritik alanları belirleyen kıyı profillerinin ve acil durum planlarının hazırlanması ve uygulanması ile çevresel etki değerlendirilmesinin yapılması ve sonuçlarının izlenmesi, -Yerleşim alanlarında çevrenin korunması için gerekli arıtma ve altyapı tesislerinin yapılması ve iyileştirilmesi, çevre sorunu oluşturan etkenlerin periyodik olarak izlenmesi, tahrip olmuş doğa alanlarının iyileştirilmesi, -Sürdürülebilir gelişmeye yönelik kıyı alanlarını etkileyen sektörlere ilişkin (turizm, balıkçılık, sanayi, tarım, kentleşme vb.) programların bütünleştirilmesi, -İnsan kaynaklarının geliştirilmesi, eğitim, bilinçlendirme ve bilgilendirme programlarının hazırlanması, çevre dostu teknolojilerin kullanımının teşviki ve çevre kalite ölçütlerinin geliştirilerek uygulanması.(güneş, Gorer, Nuray, 1998) Dr. Nilgün Görer TÜRKİYE DE KIYI YÖNETİMİ UYGULAMALARI

100 Kıyılar (5) Bütünleşik Kıyı Bölgeleri Yönetim planının yürürlükte olmadığı durumlarda yukarıdaki (4) nolu paragrafta belirtilen planların hazırlanmasında ve/veya değiştirilmesinde Yeni Kıyı Yasası ve ÜFP kıyı politikaları esas alınacaktır. (6) Fasıl 59 sahilleri koruma yasası ÜFP kıyı politikaları esas alınarak revize edilecektir. (7) Yukarıdaki (4) ve (5) nolu paragraflarda belirtilen İmar yasası altında mevcut planların değişikliğinde ve/veya emirnamelerin imar planlarına dönüştürülmesinde yapılacak olan düzenlemelerin mülkiyet haklarını etkilemesi durumunda teşvik edici ve/veya tazmin edici önlemler alınacaktır ÜFP deki Kıyı Bölgeleri İle İlgili Genel Politikalar Politika MS Kıyılar 37: Kıyı Bölgeleri Genel Politikalar Konu (1) Tüm kıyı bölgeleri içerisindeki Özel çevre koruma alanı ilan edilmemiş ancak çevresel açıdan hassas alanlar, tarihi ve kültürel miras alanları, manzara alanları, orman alanları ve benzeri hassas alanların yapılaşma baskısı altında olması. Hedefler Mekansal Politikalar (1) Tüm kıyı bölgelerindeki yaşam kalitesinin artırılması ve diğer canlı türlerinin yaşam alanlarının korunması. (1) Tüm kıyı bölgeleri içerisindeki; Özel Çevre Koruma Alanları/ Natura 2000 alanları, Ramsar Alanları ile yerel ve (a) uluslararası yasalarla korunan diğer koruma alanları,korunacaktır. Bu alanlarda hazırlanacak yönetim planları çerçevesinde, sadece doğa korumaya yönelik faaliyetler ve altyapı gelişmelerine izin verilecektir. (b) (c) (d) (e) (f) (g) Özel Çevre koruma alanı ilan edilmemiş ancak ekolojik açıdan ekolojij hassas alanlar korunacaktır. Kaplumbağa yumurtalama alanları, önemli kuş alanları (ÖKA), vahşi yaşam göç güzergâhı olarak kullanılması için belirlenmiş yeşil koridor alanları ve kumul alanlar korunacak, sadece doğa korumaya yönelik faaliyetler ve gelişmelerine izin verilecektir. Göçmen kuşların güzergâhları, göletler, dere yatakları, vahşi yaşam göçü ile kuluçka amaçları için yeşil koridor olarak belirlenmiş alanlar korunacaktır. 1., 2., 3. ve 4. sınıf tarım topraklarına sahip kıyı bölgeleri Bu alanlar korunacak, sadece tarımsal amaçlı gelişmelere izin verilecektir. Tarihi ve Kültürel Miras Alanları - Yerel ya da uluslararası yasalarla miras alanı olarak belirlenmiş alanlar korunacak, sadece korumaya yönelik faaliyetler ve altyapı gelişmelerine izin verilecektir. Manzara Alanları - Dağlardan kıyıya panoramik görüşe sahip alanlar ile özel kültürel ve manzara değerine sahip kıyı boyunca bulunan alanlar gibi manzara alanları korunacaktır. Ormanlık Alanlar - Orman alanlarında, orman içi dinlenme yerleri, piknik yerleri gibi rekreasyon amaçlı gelişmeler ve orman faaliyetleri amaçlı gelişmeler dışındaki gelişmelere izin verilmeyecektir. (2) 2008 öncesi Belediye sınırı içinde olmayıp 2008 Belediye sınırları içine alınan bölgelerdeki kıyılarda herhangi bir yapılaşmaya, tesise, kulübe, çardak veya başka herhangi bir binaya izin verilmeyecektir. Kıyıların bu gibi kısımlarında rekreasyon, eğlence dinlence ve benzeri türdeki, Devlete ait, çok gerekli, kamu yararına olan ve kıyıların doğal güzelliğini, ekolojik yapısını, bozmayan, kirlilik yaratmayan nitelikte tesislerin yapılması desteklenecektir. 99

101 Kıyılar ÜFP ile Belirlenmiş 3 Farklı Kıyı Bölgesine İlişkin Stratejiler: Kıyı şeritlerinde ÜFP kapsamında belirlenmiş kriterlere göre ayrılmış alanlarda üç farklı strateji uygulanacaktır Yapılaşmasını Büyük Ölçüde Tamamlamış Kıyı Bölgelerinde Rehabilite Stratejisi: Hale hazırda yapılaşmasını büyük ölçüde tamamlamış bu gibi kıyı bölgelerinde, tüm yeni gelişmeler sadece gelişme için belirlenmiş alanlarda olacaktır (Lapta-Çatalköy arası, Gazimağusa-Bafra arası). (Bknz Harita 22; syf. 105). Buna göre; Politika MS Kıyılar 38: Yapılaşmasını Büyük Ölçüde Tamamlamış Kıyı Bölgelerinde Rehabilite Etme Konu (1) Kentsel gelişme, ikincil konutlar, turizm ve eğlence dinlence amaçlı gelişmelerin baskısı, (2) Kıyı gerisindeki alanın ağırlıklı olarak konut ve kitle turizmine yönelik olarak büyük ölçüde yapılaşmış olması, (3) Kıyılara halkın erişiminin sınırlı olması, Hedefler Mekansal Politikalar (4) İklim değişikliğinin olası sonuçlarının potansiyel risk ve tehlikeleri, irdelenmeden hali hazırda büyük ölçüde yapılaşmış olması (1) Halkın kıyılara olan erişilebilirliğinin artırılması, (2) Yapılaşmaya bağlı olarak ortaya çıkan deniz kirliliğinin önlenmesi (1) Bozulmuş Kıyıların (a) (b) Fiziki ve çevresel (mekân) kalitesini geliştirmek, Sağlıklaştırmak ve rehabilite etmek. (2) Kıyılar herkesin eşit ve serbest olarak yararlanmasına ve erişebilmesine olanak sağlayacak şekilde düzenlenecektir. (3) (a) Kıyılarda doğal ve ekolojik yapıya zarar vermeyen kıyı aktiviteleri, sahillere hizmet verecek yapı ve altyapıya yönelik gelişmeler ve farklı sahilleri birbirine bağlamaya yönelik olarak yürüyüş ve/veya bisiklet yolları yapılabilecektir. (b) Liman, marina gibi tesisler bu bölgelerde yapılabilecektir. (4) Sahil şeridleri içerisinde kalan alanda, açık alanlar, yürüyüş yolları, gezinti alanları gibi rekreaktif kullanımların yanında restaurant, cafe gibi toplum yararına açık olan eğlence tesislerinin yer alması teşvik edilecektir. (5) Bu kıyı bölgelerinde: (a) (b) (c) (d) Kentsel gelişme Kitle turizmi Liman turizmi Marina gelişimi yer alabilecektir. (6) Mevcut altyapıyı tamamlamaya yönelik kentsel gelişmelere izin verilecektir. (7) Kıyı bölgelerinde yer alan tüm gelişmeler kanalizasyon arıtma sistemine bağlanacaktır. (8) Arada kalmış orman, verimli tarımsal araziler, tarihi ve kültürel miras alanları korunacak ve kıyı ile bütünleştirilmiş rekreasyon alanı ve kıyıya erişim koridoru olarak düzenlenmesi desteklenecektir. 100

102 Kıyılar Şekil 10 : Yapılaşmasını Büyük Ölçüde Tamamlamış Kıyı Bölgeleri Resim 16: Girne Resim 15: Mağusa Limanı Yapılaşmamış ve/veya Kısmen Yapılaşmış ve Herhangi bir Koruma Rejimi Altında Olmayan Kıyı Bölgelerinde, Sınırlı Gelişme Stratejisi: Bu bölgeler sınırlı gelişmeye açılacak kıyı bölgeleridir. Yapılaşmamış ve/veya kısmen yapılaşmış ve herhangi bir koruma rejimi altında olmayan ve yapılaşmış kıyı bölgeleri arasında kalmış bu kıyı bölgelerinde sınırlı gelişmeler yer alabilecektir (Yeşilırmak-Yayla, Çatalköy-Büyükkonuk). (Bknz. Harita 22, syf. 105) Politika MS Kıyılar 39: Yapılaşmamış veya Kısmen Yapılaşmış Kıyı Bölgelerinde Sınırlı Gelişme Konu (1) Yürürlükteki düzenlemeler ve mevzuat uyarınca yeterince koruma altında olmaması, Hedefler Mekansal Politikalar (2) Yeni yol bağlantıları nedeniyle erişimin gelişmesi sonucu yapılaşma baskısı altında olması (1) Gelecek nesillerin ekonomik gelişmesi, yaşam kalitesi ve diğer canlı türlerinin yaşamlarını sürdürebilmeleri için kıyıların doğal, ekolojik yapısını korumak, (2) Kıyı bölgelerindeki yapılaşmayı kontrol altına almak, (3) Bakir doğal kıyı alanlarını korumak. (1) Kıyılar herkesin eşit ve serbest olarak yararlanmasına ve erişebilmesine olanak sağlayacak şekilde düzenlenecektir. (2) Kıyılarda doğal ve ekolojik yapıya zarar vermeyen kıyı aktiviteleri ve sahillere hizmet verecek yapı ve altyapıya yönelik gelişmeler yapılabilecektir. Liman, marina gibi tesisler sadece MS01 Ana Mekansal Stratejiler haritasında gösterilen yerlerde 101

103 Kıyılar yapılabilecektir. (3) Sahil şeridleri içerisinde kalan alanda, sahilleri birbirine bağlamaya yönelik olarak yürüyüş ve/veya bisiklet yolları, açık alanlar, gezinti alanları gibi rekreaktif kullanımların yanında sınırlı sayıda restaurant, cafe gibi toplum yararına açık olan eğlence tesisleri yer alabilecektir. (4) Kıyı dışındaki alanlarda, tasarım ve yoğunluk sınırlandırmalarına tabi sınırlı gelişmeye izin verilecektir. (5) Rekreasyon alanları, toplum için dinlence yerleri, piknik alanı, restoranlar, kamuya ait plajlar, yürüme parkurları gibi dinlence ile bağlantılı faaliyetlerin yanında Eko turizm türü gelişmeler ve kamping alanları teşvik edilecektir. (6) Hale hazırda yapılaşmamış olan ve yürürlükteki herhangi bir planlama veya bir başka mevzuat gereği koruma altında olmayan veya 2008 öncesi Belediye Sınırı içinde olmayıp 2008 Belediye Sınırları içine alınan bölgelerdeki kıyı alanlarının gerisindeki etkilenme alanlarında da kıyıların kullanımını engellemeyecek estetik, erişilebilirlik, insan ve çevre sağlığı ile güvenliğinin korumasını engellemeyecek düzeyde sınırlı gelişmeler desteklenecektir. Şekil 11 : Yapılaşmamış veya Kısmen Yapılaşmış Kıyı Bölgeleri Koruma Altındaki Kıyı Bölgelerinde Mutlak Koruma Stratejisi: Özel Çevre Koruma Bölgeleri (ÖÇKB), Tarihi ve Kültürel Miras Alanları, dere yatakları, manzara alanları, 1., 2. ve 3. sınıf tarım toprakları, orman alanları ve benzeri bir planlama kararı, politika ve/veya yürürlükteki bir mevzuat gereği koruma altında bulunan ve/veya 2008 öncesi Belediye sınırı içinde olmayıp 2008 Belediye sınırları içine alınan ve/veya yapılaşmamış olan tüm kıyı alanlarında mutlak koruma stratejisi uygulanacaktır. (Bknz. Harita 22, syf. 105) Politika MS Kıyılar 40 : Koruma Altındaki Kıyı Bölgelerinde Mutlak Koruma Konu (1) Ekonomik potansiyelin değerlendirilememesi, Hedefler (2) Bakımsızlık, (3) Kaçak yapılaşma. (1) Bugünkü ve gelecek nesillerin ekonomik gelişmesi, yaşam kalitesi ve diğer canlı türlerinin yaşamlarını sürdürebilmeleri için kıyıların doğal, ekolojik yapısını korumak. (2) KKTC nin mukayeseli üstünlüklerinden olan mutlak koruma altındaki kıyı bölgelerinden elde edilen turizm gelirlerini artırmak. (3) Kıyı bölgelerinde iklim değişikliği ve kıyı erozyonuna bağlı geri dönülemeyecek 102

104 Kıyılar zararlara yol açabilecek potansiyel risk ve tehlikeleri etkileri en aza indirgemek. (4) Bakir doğal kıyı alanlarını korumak. Mekansal Politikalar (1) Kıyı Bölgelerinde, kıyıların doğal ekolojik ve morfolojik yapısına zarar vermeksizin hazırlanacak yönetim planlarında belirtilecek ihtiyaçlara yönelik olarak korumaya, risk önlemeye ve kamu yararına olan ve kıyıların doğal güzelliğini, ekolojik yapısını, bozmayan, kirlilik yaratmayan nitelikte faaliyetlere ve altyapı gelişmelerine izin verilecektir. Şekil 12 : Mutlak Koruma Altındaki Kıyı Bölgeleri Bütünleşik Kıyı Bölgeleri Yönetim Planı nın ana hedefleri; kıyı kaynak sistemlerinin işlevsel bütünleşmesinin sürekliliğini sağlamak, kaynak-kullanım çelişkisini azaltmak, çevre ve insan sağlığının sürekliliğini sağlamak ve çoklu sektörel gelişimin ilerlemesini kolaylaştırmaktır. DENİZ Kıyı Çizgisi Kıyı Kıyı Şeridi KARA Doğal Sınır Kıyı Bölgesi: BÜTÜNLEŞİK KIYI BÖLGELERİ YÖNETİM PLANI Şekil 13 : Kıyı Bölgesi, Bütünleşik Kıyı Bölgleri Yönetim Planı Bütünleşik Kıyı Bölgeleri Yönetim Planı (BKBYP) nın hazırlanacak yukarıdaki şemada tanımlanan kıyı bölgesi sınırlarının belirlenmesinde aşağıda belirtilen ölçütler esas alınacaktır. (1) Kara Yönünde Kıyı Bölgesi Sınır Ölçütleri (a) Kıyı yerleşmeleri ve kıyıya bağımlı gelişme alanları, (b) Kıyı bölgesinde yer seçen turizm, rekreasyon, ikincil konut kullanımları, (c) Kıyı bölgesinde yer seçme eğilimi olan sanayi, enerji, gemi yapım, ulaşım vb. yatırımlar, 103

105 Kıyılar (d) Kıyı bölgesinde yer alan delta, kumul, sulak alan gibi ekolojik sistem bütünlüğü olan alanlar ve bunların koruma sınırları, (e) İklim değişikliği senaryolarına dayalı olası deniz yükselmeleri ve taşkınların etkileyebileceği yaşam alanları (2) Deniz Yönünde Kıyı Bölgesi Sınır Ölçütleri (a) Karasal faaliyetlerin deniz ortamına olan etkileri, (b) Deniz ortamındaki canlı ve cansız kaynakların varlığı ve bunlara ilişkin araştırma, (c) İşletme, kullanma ve faydalanma imtiyazları, (d) Deniz ticareti, deniz ulaşımı ve balıkçılık faaliyetleri, (e) Deniz yapıları, deniz canlılarına ilişkin koruma alanları, su ürünleri koruma ve üretim alanları, askeri güvenlik bölgeleri, askeri stratejik bölgeler, deniz içi boru hatları, iskeleler ve şamandıralar Bütünleşik Kıyı Bölgeleri Yönetim Planı hazırlanmasında aşağıdaki ilkeler esas alınacaktır. (1) Sürdürülebilir bir yaklaşım benimsenecektir. (2) Toplumsal ve doğal çevredeki bozulma önlenecektir. (3) İhtiyatlı olunacaktır. (4) Özellikle meteorolojik ve oşinografik alanlardaki mevcut eğilimlerin kısa ve uzun vadede ne yönde değişeceklerini kestirmek için tahminler yapılacaktır. (5) İklim değişikliği senaryolarına dayalı olası deniz yükselmeleri ve taşkınlar sonucunda insan yaşam alanları ve diğer canlı türlerinin yaşam alanlarının asgari etkilenmesi için önlemler alınacaktır. (6) Bozulmuş doğal çevreler sağlıklaştırılacak ve rehabilite edilecektir. (7) Kirleten ve kullanan öder ilkesinin yaygınlaştırılması ve benimsetilmesine çaba gösterilecektir. (8) En etkin teknoloji kullanılacak ve en iyi çevresel uygulamalar gerçekleştirilecek ve özendirilecektir. (9) Halkın bilgilendirilmesi ve katılımı sağlanacaktır /2008 Sayılı Belediyeler (Değişiklik) Yasası nın yürürlüğe girmesinden önce Belediye sınırları içerisinde bulunan ve İmar Yasası altında yürürlükte Plan ve Emirnamesini bulunan bölgelerde (Bknz. Harita 21, syf. 105) gerek politika yaklaşımı, gerekse düzenleme ve gerekse uygulamadan kaynaklanan çelişkiler varsa bunlar alt ölçekte, emirname bölgeleri için planlar hazırlanırken ÜFP nin genel politikasına uyumlu, her bölgenin kendi yerel özelliklerine göre düzenlemeler yapılacaktır. Böyle düzenlemenin mülkiyet haklarını etkilemesi durumunda teşvik edici ve/veya tazmin edici önlemler alınacaktır /2008 Sayılı Belediyeler (Değişiklik) Yasası nın yürürlüğe girmesinden önce Belediye Sınırları içerisinde bulunan ve İmar Yasası altında düzenlenen Plan ve Emirnamesini bulunmayan bölgeler (Bknz. Harita 21, syf. 105) için İmar Yasası altında Planların hazırlanmasında ÜFP nin genel ilke, amaç ve hedeflerine uygun olarak ve politikaları ile uyumlu olarak her bölgenin kendi yerel özelliklerine göre düzenlemeler yapılacaktır. Böyle düzenlemenin mülkiyet haklarını etkilemesi durumunda teşvik edici ve/veya tazmin edici önlemler alınacaktır. 104

106 Kıyılar 105 Harita 21: 2008 Belediye ( Değişiklik) Yasasına Göre Düzenlenen Belediye Hudutları 105

107 Kıyılar Harita 22: Kıyı Stratejiler 106

108 Dağlar

109 Dağlar 8. Dağlık Alanlar 8.0 Giriş Dünya karasal yüzeyinin yaklaşık % 25 ini dağlık alanlar kaplamaktadır. Dağlık alanlarda yaşayan insan sayısı 1974 yılında dünya nüfusunun %10 unu oluştururken, bugün bu değer %26 ya ulaşmıştır Dağlar çok özel alanlardır. Dağlık koruma alanları bir çok jeolojik ve fiziki- coğrafi özellikleri ile dünyanın biyolojik çeşitliğinin korunmasına çok önemli katkı sağlarlar. Dağlar barındığı zengin endemik canlı türleri ve ekosistemleri ile biyolojik çeşitliliğin hazinesidirler. Çok çeşitli iklimsel koşullara, jeolojik ve fiziki- coğrafik özelliklere sahiptirler. Olağanüstü estetik görüntüleri vardır, önemli manzara alanlardır. Yaban yaşamı, yükseklikleri, izole oluşları dağ ve tepeleri ziyaret eden insanlar için bir çok zorluklar yaşatırlar. Doğal vadiler, eğimli alanlar yeraltı su kaynaklarının doğal beslenmelerini sağlarlar. Dağlar su rezervleri için bulunmaz bir doğal ortamdır. Vadileri, akarsuları, ormalık alanları ile dağlar, insanların yaşam kalitesi için en önemli bileşenlerinden/ kritelerinden birisi olan, boş zamanlarını değerlendirebilecekleri, dinlenebilecekleri doğal rekreasyon alanlardır. Aynı zamanda su kaynakları, doğal güzellikleri, doğal taşları, kayaları, ormanları ile turizm sektörü, inşaat sektörü, eğlence dinlence sektörü insanların su ihtiyacı için önemli bir ekonomik kaynak olarak da görülmektedir Gerek ekonomik gelişme amacı, gerekse yaşam kalitesine olan talebin artması nedeniyle, dağlık alanlar da gelişme baskısı altında olan alanlardandır. Bu nedenle dağ ekosistemleri günümüzde hızla değişmeye başlamıştır. Bu alanlar taşıma kapasitesinin üstünde insan faaliyeti ve kullanımı nedeniyle insan eliyle hızlandırılmış toprak erozyonu, toprak kayması, doğal yaşam ortamlarının ve biyolojik çeşitliliğin hızla yok olması, su ortamlarının kirlenmesi tehlikesi ile karşı karşıyadır Dağlık bölgeler olağanüstü manzara değerleri, vahşi ve doğal ortamı, biyolojik çeşitliliği ve turizm için sunduğu fırsatlar nedeniyle koruma altına alınırlar. Bu nedenle korunması öngörülen dağlık alanların belirlenmesinde fiziki özellikler, biyolojik çeşitlilik, beslenme alanları özellikleri, tarihi ve kültürel özellikler ve kaynaklar dikkate alınmalıdır. Bunların yanısıra, bu alanların koruma statüsüne uygun kullanım biçimlerinin ne olabileceği, bilimsel ve kültürel çalışmalar, sürdürülebilir yaşam alanları, çeşitli biçimlerde rekreasyon alanları, bu alanların kamu yararına korunması ve Resim 17: Besparmak Sıradağları kullanılması için gerekli istihdam yaratılması koşulları da dikkate alınmalıdırlar. Dağlık koruma alanlarının korunması, koruma ve kullanma dengesinin doğru kurulmasına bağlıdır. Biyolojik çeşitliliğin korunabilmesi için koruma alanı, vadilere ve daha alçak alanlardaki eğimli alanları kapsayacak şekilde genişletilmelidir IUCN Guidelines For Planning And Managing Mountain Protected Areas-IIUCN World Commission on Protected Areashttps://library.conservation.org/PublishedDocuments/2009/2004IUCNGuidelinesforPlanningandManagingMountainProt ectedareas.pdf 108

110 Dağlar Kuzey Kıbrıs ta bulunan ve Beşparmak sıradağları diye adlandırılan dağlar, batıda Koruçam burnundan, doğuda Karpaz burnuna kadar uzanan 177 kilometrelik bir uzunluk ile 19 kilometrelik bir genişliğe sahiptir. Beşparmak sıradağları adını, Değirmenlik köyünün kuzeyindeki elin beş parmağını andıran tepeden almaktadır. Dağların ortalama yükseklikleri 600 metredir. En yüksek tepesi 1024 metre yüksekliğinde olan Selvili Tepe dir. Diğer önemli yükseklikler ise; Buffavento 954 metre, Kıvaçtepe (Kronoz) 946 metre ve Yayla (Yalya) tepesi de 935 metredir. Resim 18 : Dağlık Alan Beşparmak sıradağları batıdan doğuya doğru dört parça halinde uzanmaktadır. Bunlar Kayalar, Lapta Dağları, Beşparmak Dağları ve Kantara Dağları dır. Bu dağları ise doğal geçitler (boğazlar) birbirinden ayırmaktadır. Aynı zamanda Kuzey Kıyı Ovası ile Mesarya yı birbirine bağlayarak ulaşım kolaylaştırmaktadırlar. Dağları birbirinden ayıran geçitler ise; Geçitköy (Panağra), Girne-Lefkoşa, (Dar Boğaz) ve Mersinlik (Akatu) geçitleridir metre ve üzeri yükseklik ile %15 eğim ve üzeri alanlar, ÜFP kapsamında, koruma ve sürdürülebilir kullanıma yönelik planlama strateji ve politikalar düzenlenen dağlık alanlar olarak kabul edilmiştir. Bu alanlarda hale hazırda Çevre Yasası altında ilan edilmiş olan ve Avrupa Birliği biyolojik çeşitlilik ağı olan Natura 2000 ağının parçası olabilecek potansiyele sahip ÖÇKB ler yer almaktadır. En geniş sıradağ grubu olan Beşparmak Sıradağları ise Natura 2000 ağı olma potansiyeline sahip öneri ÖÇKB olarak belirlenmiştir Kuzey Kıbrıs ta bu yükseklikteki alanlar Beşparmak Sıradağları ve KKTC nin önemli akiferlerinden biri olan Beşparmak Dağları Akiferi üzerinde yer almaktadır. Akiferi korumaya yönelik ilgili politikalar sektör raporunda belirtilmektedir. (Bknz. Bölüm V. Çevre,Tarihi ve Kültürel Miras - Çevre syf 236) KKTC de dağların yaklaşık %12 si İmar Yasası altında yürürlükte bir Planlama Enstrümanı olan bölgelerde yer almaktadır. Bu bölgelerde KKTC nüfusunun yaklaşık %10 u yaşamaktadır Kuzey Kıbrısta 300 metre ve üzeri yükseklik ile %15 eğim ve üzeri alanları kapsayan dağlık bölgeleri, Yapılaşmasını büyük ölçüde tamamlamış ve mevcut yapı ile uyumlu gelişmelere izin verilecek ve rehabilite edilecek dağlık bölgeler, herhangi bir koruma rejimi altında olmayan yapılaşmamış veya kısmen yapılaşmış ve sınırlı gelişecek dağlık bölgeler, Yapılaşmamış ve mutlak koruma altındaki dağlık bölgeler, Taş ocaklarının yer aldığı ve yeni gelişmelere izin verilmeyecek ve rehabilite edilecek dağlık bölgeler olmak üzere dört farklı planlama stratejisi bölgesine ayrılmıştır. 109

111 Dağlar 110 Harita 23 : Eğim 110

112 Dağlar 111 Harita 24 : Topagrafya ve Eğim Birleşik 111

113 Dağlar 8.1 KKTC Dağlık Alanları Ana Mekansal Konuları Yapılaşma Baskısı ve Taş ocakları : Yapılaşma, taş ocakları ve yol yapımı veya iyileştirilmesine yönelik gelişmeler, (a) Hava, su/akifer, toprak, gürültü ve görüntü kirliliğine yol açmakta ve bu nedenle hem doğal yaşamı hem de insan sağlığını olumsuz etkilemekte, (b) Potansiyel Natura 2000 alanı özelliği taşıyan zengin biyolojik çeşitlilik ve yaban hayatını tehlike altına sokmakta, zarar vermekte, (c) Mevcut doğal jeolojik ve topoğrafik yapıya müdahale etmekte, böylece suyun doğal akışı bozulmakta ve doğal ve estetik yapının ve manzara alanlarının bozulmasına neden olmakta sonuç olarak doğada geri dönüşümü olmayan hasarlara yol açmaktadır Erozyon: Dağlık alanların bazı bölgelerinde erozyon sorunu yaşanmaktadır. Buna bağlı olarak bu alanlardaki verimli topraklar su ve rüzgarın etkisiyle taşınarak yok olmakta, çoraklaşmakta, dağların doğal ve estetik yapısı bozulmakta, biyolojik çeşitlilikle yaban hayatı zarar görmektedir Toprak Kayması Heyelan: Toprak kayması riski taşıyan alanlar özellikle yerleşim alanları için tehdit oluşturmaktadır. Ancak KKTC de bu alanların belirlenmesi ve alınması gereken önlemlerle ilgili henüz bir çalışma yapılmamıştır ve tehlikenin boyutu bilinmemektedir Dağların Turizme Katkısının Yetersiz Olması : KKTC nin turizm çeşitliliğini ve yıl boyu sürekliliğini arttırmada dağlık alanlar önemli bir potansiyele sahiptir. Dağlık alanlar Doğa turizmi/özel ilgi turizmi/sağlık Turizmi gibi turizm türlerine yönelik kullanılabilecekken, KKTC de dağlık alanların turizme katkısı yetersiz olmakta, bu potansiyel değerlendirilmemektedir. 8.2 KKTC Dağlık Alanlar Ana Mekansal Hedefler Dağlık Alanlarda Ana Hedef: Dağlık alanların sahip olduğu fiziki ve doğal yapıyı korumak; müdahale edilmemiş doğal biyolojik çeşitliliğin, çevresel ortamın ve kaynakların korunarak sürdürülebilir gelişme sağlamaktır Dağlık Alanlarda Hedefler: (a) Taş ocaklarını çevreye zarar vermeyecek şekilde çalışmasını sağlamak (b) Bozulmuş olan taş ocaklarını rehabilite etmek (c) Erozyon ve toprak kaymasını önlemek (d) Dağların turizme katkısını sağlamak Dağlık alanlar, yapılaşmasını büyük ölçüde tamamlamış, yapılaşmamış veya kısmen yapılaşmış, ve yapılaşmamış ve yasal olarak mutlak koruma altındaki dağlık alanlar olarak 3 farklı durumda incelenerek, gelişme ve rehabilite etme, sınırlı gelişme ve mutlak koruma stratejilerinden biri uygulanacaktır. 112

114 Dağlar 8.3 KKTC Dağlık Alanlar Ana Mekansal Politikalar Dağlık Alanlar Genel Politikalar Politika MS Dağlar 41: Dağlık Alanlar Genel Politikalar Konu (1) Tüm dağlık alanlar içerisindeki Özel Çevre Koruma Alanları, Özel Çevre Koruma Alanı ilan edilmemiş ancak çevresel açıdan hassas alanlar, tarihi ve kültürel miras alanları, manzara alanları, orman alanları ve benzeri hassas alanların yapılaşma ve taşocakları baskısı altında olması (2) Doğal ve estetik yapının ve manzara alanlarının bozulması (3) Erezyon ve heyelan tehlikesi, Hedefler (1) Dağlık alanların sahip olduğu müdahale edilmemiş doğal biyolojik çeşitliliğin, çevresel ortamın ve kaynakların korunarak sürdürülebilir gelişme sağlamak Mekansal Politikalar (2) Erozyon ve toprak kaymasını önlemek (1) Tüm dağlık alanlar içerisindeki; (a) (b) (c) (d) (e) (f) Özel Çevre Koruma Alanları/ Natura 2000 alanları, Ramsar Alanları ile yerel ve uluslararası yasalarla korunan diğer koruma alanları,korunacaktır. Bu alanlarda hazırlanacak yönetim planları çerçevesinde, sadece doğa korumaya yönelik faaliyetler ve altyapı gelişmelerine izin verilecektir. Özel Çevre koruma alanı ilan edilmemiş ancak çevresel açıdan ekolojik hassas alanlar korunacaktır. Göçmen kuşların güzergahları, göletler, dere yatakları, vahşi yaşam göçü ile kuluçka amaçları için yeşil koridor olarak belirlenmiş alanlar korunacaktır. Tarihi ve kültürel miras alanları korunacak, sadece korumaya yönelik faaliyetler ve altyapı gelişmelerine izin verilecektir. Manzara alanları - Dağlardan kıyıya panoramik görüşe sahip alanlar ile özel kültürel ve manzara değerine sahip kıyı boyunca bulunan alanlar gibi manzara alanları korunacaktır. Orman alanları - Orman alanlarında, orman içi dinlenme yerleri, piknik yerleri gibi rekreasyon amaçlı gelişmeler ve orman faaliyetleri amaçlı gelişmeler dışındaki gelişmelere izin verilmeyecektir. (h) Akifer ve beslenme alanları korunacaktır. (i) 1., 2., 3. Ve 4. sınıf tarım toprakları korunacak, sadece tarımsal amaçlı gelişmelere izin verilecektir. (2) Erozyon alanları ve heyelan ihtimali fazla olan yerler tespit edilecek ve gerekli önlemler alınacaktır. (Ayrıntılı politikalar için bknz Bölüm V, Sektör Politikaları, Çevre, Tarihi ve Kültürel Miras- Çevre/ Potansiyel Risk ve Tehlikeleri Önleme, syf. 270) Yapılaşmasını Büyük Ölçüde Tamamlamış Dağlık Alanların, Rehabilite Edilmesi Stratejisi: Yapılaşmasını büyük ölçüde tamamlamış dağlık alanlarda, tüm yeni gelişmeler sadece gelişme için belirlenmiş alanlarda yapılabilecek ve yapılaşma aralarında kalan boş kısımlarda mevcut yerleşim dokusunu tamamlayıcı ve buna uyumlu gelişmelere izin verilecektir (Bknz Harita 25; syf 117). Buna göre: 113

115 Dağlar Politika MS Dağlar 42 : Yapılaşmış Dağlık Alanların Rehabilite Edilmesi Stratejisi Konu Yapılaşma baskısı, toprafyayı dikkate almayan yapılaşma ve yol yapımı veya iyileştirilmesine yönelik gelişmeler nedeniyle (1) Mevcut doğal jeolojik ve topoğrafik yapının suyun doğal akışının bozulması (2) Doğal ve estetik yapının ve manzara alanlarının bozulması Hedefler (1) Dağlık alanların sahip olduğu ekolojik sistemleri, biyolojik çeşitliliği ve doğal değerleri korumak ve iyileştirmek (2) Yapılaşmış dağlık alanları toparlamak, bozulmuş alanları sağlıklaştırmak, rehabilite etmek, çevre ve mekan kalitesini iyileştirmek (3) Turizm ve rekreasyon için sunduğu ekonomik gelişme ve yaşam kalitesi artırma fırsatlarını değerlendirmek; Mekansal Politikalar (1) Gelişme sınırları belirlenmemiş yerleşimlerde yapılaşmış alanları toparlamak için yerleşim bütünlüğü oluşturacak şekilde gelişme sınırları belirlenecektir. (2) Gelişme sınırları içerisinde, yapılaşma aralarında kalan boş parsellerde yerleşim bütünlüğünü sağlayacak, doğal jeolojik ve topoğrafik yapıyı bozmayacak ve doğal manzara alanlarını koruyacak türde, mevcut yerleşim dokusuyla uyumlu gelişmelere izin verilecektir. (3) Bu alanlarda Özel İlgi/ Doğa/ Sağlık turizm olanakları sunan gelişmeler desteklenecek ve teşvik edilecektir. (4) Turizm ve gayrimenkul geliştirme projeleri için tasarımı yönlendirici düzenlemeler hazırlanacaktır. (5) Mevcut gelişmelerin atık su ve katı atık altyapısı tamamlanacak, yeni gelişmelerin izinleri de altyapısını sağlamış olmasına tabi tutulacak ve bu alanlarda yapılacak hertürlü teknik altyapının doğal jeolojik ve topoğrafik yapıyı bozmadan ve doğal manzara alanlarını koruyarak yapılması sağlanacaktır Herhangi Bir Koruma Rejimi Altında Olmayan Yapılaşmamış veya Kısmen Yapılaşmış Dağlık Alanlar/ Sınırlı Gelişme Stratejisi: Henüz yapılaşmamış ve/ veya kısmen yapılaşmış ve herhangi bir koruma rejimi altında olmayan dağlık alanlarda tasarım ve yoğunluk sınırlandırmalarına tabi sınırlı gelişmeye izin verilecektir. Politika MS Dağlar 43: Yapılaşmamış veya Kısmen Yapılaşmış Dağlık Alanlarda Sınırlı Gelişme Stratejisi Konu (1) Yapılaşma ve teknik altyapı müdahalelerinin, doğal jeolojik ve topoğrafik yapının suyun doğal akışını bozma ve manzara alanlarını olumsuz etkileme tehlikesi, (2) Dağların turizme katkısının yetersiz olması, Hedefler (1) Dağlık alanların sahip olduğu ekolojik sistemleri, biyolojik çeşitliliği ve doğal değerleri korumak ve iyileştirmek, (2) Kısmen yapılaşmış dağlık alanlarda sınırlı gelişme rehabilite edilerek dağlık alanlara verdikleri zararları azaltmak. (3) Turizm ve rekreasyon için sunduğu ekonomik gelişme ve yaşam kalitesi artırma fırsatlarını değerlendirmek, 114

116 Dağlar Mekansal Politikalar (1) Hale hazırda yapılaşmamış olan ve yürürlükteki herhangi planlama veya bir başka mevzuat gereği koruma altında olmayan, dağlık alanların 300 metrenin altında bulunan % 15 eğim ve üzerindeki eğimli kısımlarında estetik, erişilebilirlik, insan ve çevre sağlığı ile güvenliğinin, yeraltı su kaynaklarının, biyolojik çeşitliliğin, manzara değerinin korumasını engellemeyecek düzeyde uygun görülen konumlarda, sınırlı ve düşük yoğunluklu gelişmelerin yer alması sağlanacaktır. (2) Mevcut gelişmelerin Özel İlgi/ Doğa/ Sağlık turizmine yönelik kullanılmaları desteklenecek ve teşvik edilecektir Yapılaşmamış ve Yasal Olarak Mutlak Koruma Altındaki Dağlık Alanlar/ Mutlak Koruma Stratejisi: Özel Çevre Koruma Bölgeleri/ Potansiyel Natura 2000 Alanları, Tarihi ve Kültürel Miras Alanları, dere yatakları, 1., 2. ve 3. sınıf tarım toprakları, orman alanları, akifer alanı gibi yasal olarak koruma altında olan alanlarda ve manzara alanlarında mutlak koruma stratejisi uygulanacak ve yapılaşmaya izin verilmeyecektir. Politika MS Dağlar 44: Koruma Altındaki Dağlık Alanlarda Mutlak Koruma Stratejisi Konu Hedefler Mekansal Politikalar Özel Çevre Koruma Alanları, Tarihi ve Kültürel Miras Alanları, dere yatakları, 1., 2. Ve 3. sınıf tarım toprakları, orman alanları, akifer alanı, potansiyel Natura 2000 alanı gibi yasal olarak koruma altında olan alanların ve manzara alanlarının korunması. (1) Dağlık alanların sahip olduğu müdahale edilmemiş doğal biyolojik çeşitliliğin, çevresel ortamın ve kaynakların korunarak sürdürülebilir gelişme sağlamak, (2) Özel Çevre Koruma Alanları, Tarihi ve Kültürel Miras Alanları, dere yatakları, manzara alanları, 1., 2. Ve 3. sınıf tarım toprakları, orman alanları, akifer alanı, Potansiyel Natura 2000 alanı gibi yasal olarak koruma altında olan alanlarda mutlak koruma stratejisi uygulanması ve yapılaşmaya izin verilmemesi (4) Turizm ve rekreasyon için sunduğu ekonomik gelişme ve yaşam kalitesi artırma fırsatlarını değerlendirmek, (1) Yapılaşmaya izin verilmeyecek dağlık alanları, (a) Özel Çevre Koruma Alanları - Çevre koruma bölgeleri (ÖÇKB leri)/ Natura 2000 alanları, Ramsar alanları ile yerel ve uluslararası yasalar ile korunan diğer doğa koruma alanlarıdır. Bu alanlarda hazırlanacak yönetim planları çerçevesinde, sadece doğa korumaya yönelik faaliyetler ve gelişmelere izin verilecektir. (b) (c) (d) (e) (f) (g) (h) Tarihi ve Kültürel Miras alanları - Yerel ya da uluslararası yasalarla miras alanı olarak belirlenmiş alanlar korunacak, sadece korumaya yönelik faaliyetler ve gelişmelere izin verilecektir. Dere yatakları- Dere yatakları ve çevresi korunacaktır. Manzara Alanları Dağların panoramik görünüşüne sahip alanlar ile özel kültürel ve manzara değerine sahip dağlık manzara alanları korunacaktır. Ormanlık alanlar - Orman alanlarında, orman içi dinlenme yerleri, piknik yerleri gibi rekreasyon amaçlı gelişmeler ve orman faaliyetleri amaçlı gelişmeler dışında gelişmelere izin verilmeyecektir. ÖÇKB ilan edilmemiş ancak çevresel açıdan ekolojik hassas alanlar- Önemli kuş alanları (ÖKA), vahşi yaşam göç güzergahı olarak kullanılan yeşil koridor alanları, sadece doğa korumaya yönelik faaliyetler ve gelişmelere izin verilecektir. Akifer Alanı - Akifer ve beslenme alanları korunacaktır. Tarım toprakları- 1., 2., 3. ve 4. sınıf tarım topraklarında sadece tarımsal amaçlı faaliyetler ve gelişmelere izin verilecektir. 115

117 Dağlar Bu alanların nasıl korunacağına ve kullanılacağına yönelik yönetim planı hazırlanacaktır. (Ayrıntılı politikalar için bknz. Bölüm V, Sektör Politikaları, Çevre, Tarihi ve Kültürel Miras- Çevre/ Biyolojik Çeşitlilik, Hassas Alanlar, syf. 247) Taş Ocaklarının Yer Aldığı Alandığı Dağlık Alanlar/ Rehabilite Stratejisi: Politika MS Dağlar 45: Taş Ocaklarının Yer Aldığı Alandığı Dağlık Alanları Rehabilite Stratejisi Konu Taş ocaklarının; (1) Hava, su/akifer, toprak, gürültü ve görüntü kirliliğine yol açması, (2) Mevcut doğal jeolojik ve topoğrafik yapıya müdahale etmesi sonucu suyun doğal akışının, doğal ve estetik manazara alanlarını bozması, Hedef Mekansal Politikalar Taş ocaklarının yer aldığı bozulmuş alanları sağlıklaştırmak, rehabilite etmek, çevre ve mekan kalitesini iyileştirmek, (1) Gelecekte inşaat sektörü için gerekli olan taş üretimi miktarı ve buna bağlı olarak taş ocağı sayısı belirlenecektir. Belirlenen ihtiyaca göre, mevcut taşocaklarının ihtiyacı karşılaması durumunda yeni işletmelere izin verilmeycektir. İhtiyacı karşılayamaması durumunda yeni işletmeler koruma altındaki dağlık alanlar dışında açılabilecektir. (2) Taş ocaklarının rezerv alanlarının ömrü belirlenecektir. Çevresel açıdan hassas alanlar içerisindeki mevcut ocakları rezerv alanlarının ömürlerinin bitmesi durumunda kapatılarak rehabilite edilecektir. (3) Taşocaklarının işletme şekli ve yönetimine düzenleme getirilecektir. Buna Uymayan işletmelerin izinleri iptal edilecek ve / veya yenilenmeycektir. (4) Koruma altındaki dağlık alanlarda,yeni taş ocağı açılmasına izin verilmeycektir İmar Yasası altında yürürlükte Plan ve Emirnamesi bulunan dağlık bölgelerde (Bknz Harita 26, syf 117) gerek politika yaklaşımı, gerekse düzenleme ve gerekse uygulamadan kaynaklanan çelişkiler varsa bunlar alt ölçekte, emirname bölgeleri için planlar hazırlanırken ÜFP nin genel politikasına uyumlu her bölgenin kendi yerel özellklerine göre düzenlemeler yapılacaktır. Böyle düzenlemenin mülkiyet hakları etkilemesi durumunda teşvik edici ve/veya tazmin edici önlemler alınacaktır İmar Yasası altında düzenlenen Plan ve Emirnamesi bulunmayan dağlık bölgeler (Bknz Harita 26, syf 117) için İmar Yasası altında Planların hazırlanmasında ÜFP nin genel ilke, amaç ve hedeflerine uygun olarak ve politikaları ile uyumlu olarak her bölgenin kendi yerel özellklerine göre düzenlemeler yapılacaktır. Böyle düzenlemenin mülkiyet hakları etkilemesi durumunda teşvik edici ve/veya tazmin edici önlemler alınacaktır. 116

118 Dağlar 117 Harita 25 : Dağlık Alan Stratejiler 117

119 Dağlar 118 Harita 26 : Planlamm Kontrolu Altındakı Alanlar Ve Dağlık Alanlar 118

120 Koruma Alanları