KAMU ARAZİLERİNİN TESPİT VE TESCİLİNİN HARİTA KADASTRO MÜHENDİSLİK HİZMETLERİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Transkript

1 KAMU ARAZİLERİNİN TESPİT VE TESCİLİNİN HARİTA KADASTRO MÜHENDİSLİK HİZMETLERİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ Mehmet Doğan tarih say l Resmi Gazetede yay mlanarak yürürlüğe giren Mera Kanunu ve tarih say l Resmi Gazetede yay mlanarak yürürlüğe giren Mera Yönetmeliği, Harita Kadastro Mühendislik hizmetlerini ilgilendiren bir çok hüküm içermektedir. Yasada ; mera, yaylak ve k şlaklar n tespit, tahdit ve tahsisinin Tar m ve Köyişleri Bakanl ğ nca (TKB) yap lmas ve bu amaçla illerde komisyon ve teknik ekipler oluşturulmas öngörülmektedir. Yasaya göre, mera komisyonlar vali yard mc s n n başkanl ğ nda ; TKB il müdürü, TKB il müdürlüğünde görevli konu uzman bir ziraat mühendisi, Köy Hizmetleri il müdürlüğünden bir ziraat mühendisi, defterdarl ktan veya bulunamamas halinde vali taraf ndan görevlendirilecek bir hukukçu, Milli Emlak müdürlüğünden bir temsilci, Kadastro Müdürlüğünden bir teknik eleman, Ziraat Odas Başkanl ğ ndan bir temsilci olmak üzere sekiz kişiden oluşmaktad r.ayr - ca orman içi, orman kenar ve orman üst s n r nda bulunan mera yaylak ve k şlaklar n tahdit tespit ve tahsis çal şmalar nda orman teşkilat ndan bir orman mühendisi, 3083 say l kanuna göre tar m reformu bölgesi ilan edilen alanlarda bulunan mera, yaylak ve k şlaklar n tespit, tahdit ve tahsis çal şmalar nda Tar m Reformu Teşkilat ndan bir ziraat mühendisi komisyonlarda üye olarak görevlendirilir. Yasada ayr ca, mera,yaylak ve k şlak varl ğ ile hayvanc l k potansiyeli dikkate al narak ihtiyaç duyulacak il merkezleri ve ilçelerde, komisyona bağl olarak çal şacak ve tespit, ölçme,harita yapma ve yer gösterme çal şmalar n yapmak üzere teknik ekiplerin oluşturulmas öngörülmüştür. Bu ekipler ; TKB il veya ilçe müdürlüklerinden bir ziraat mühendisi,köy Hizmetleri il müdürlüğünden bir ziraat mühendisi veya teknik eleman, Kadastro müdürlüğünden bir teknik eleman, Milli Emlak Müdürlüğünden bir temsilci, Ziraat Odas Başkanl ğ ndan bir temsilci, ormanla ilgili alanlarda yap lacak çal şmalarda bir orman mühendisi, tar m reformu bölgesinde yap lacak çal şmalarda Tar m Reformu teşkilat ndan bir ziraat mühendisi, meradan yararlanan köy ve mahalle muhtarlar ve o yerin en büyük mülki amiri taraf ndan seçilecek iki mahalli bilirkişiden oluşmaktad r. Yasada, tahdit çal şmas ; Çay r, mera, yaylak ve k şlak arazisi olduğuna karar verilen yerlerin s n rlar n n usulüne uygun olarak ülke nirengi sistemine dayal 1/5000 ölçekli haritalar üzerine belirtilmesi ve bu s n rlar n arazi üzerinde kal - c işaretlerle işaretlenmesi olarak tan mlanm şt r. Yasada, komisyonlar taraf ndan görevlendirilen teknik ekiplerin ; mevcut mera, yaylak ve k şlaklar ile kanun gereğince mera yaylak ve k şlak kapsam na al nacak alanlar tespit edilerek bu alanlar n s n rlar n belirlemesi ve işaret koymas, ayr ca 1/

2 ölçekli harita tanzim ederek bu yerleri s n rland rmas öngörülmüştür. Yasada ayr ca ; kanun uygulamalar nda kullan lacak haritalar n Bakanl k taraf ndan gerçek veya tüzel kişilere ihale yolu ile yapt r lmas na olanak sağlanm şt r. Mera yasas genel olarak değerlendirildiğinde ; mera, yaylak ve k şlak alanlar n n tahdit ve tespitinin özel bir uzmanl k alan olduğu, bu çal şmalarda ilgili kurumlar n ve meslek disiplinlerinin görev almas n n amaçland ğ anlaş lmaktad r. K saca ifade etmek gerekirse yasada, t pk orman kadastrosunda olduğu gibi genel kadastrodan ayr olarak mera, yaylak ve k şlak kadastrosu öngörülmektedir. Nitekim yasadaki ; tahdit ve tespit çal şmalar n n yap lmas,sonuçlar n n ilan, itirazlar n karara bağlanmas, davalar n aç lmas ve kesinleşen çal şmalar n Tapu Ve Kadastro Genel Müdürlüğünce tutulan genel sicile işlenmesine dair hükümler bu görüşü doğrulamaktad r. Yasada öngörülen tahdit ve tespit çal şmalar, kadastro amac ile yap ld ğ na göre bu çal şmalardan beklenen faydan n elde edilebilmesi, vatandaşla devletin s n r uyuşmazl ğ nedeni ile karş karş ya gelmemesi, mera yaylak ve k şlaklar n çevresindeki özel mülkiyete konu taş nmazlarla uyumsuzluğa düşülmemesi için işlemlerin kadastro mevzuat na göre yürütülmesi gereklidir. GENEL KADASTRO ÇALIŞMALARI 3402 say l Kadastro Kanun uyar nca kadastro ekibi; Kadastrosu yap lacak taş nmaz mal n baş na giderek muhtar ve bilirkişilerin gösterme ve beyanlar, taş nmazla ilgili her türlü teknik ve hukuki belge ve ilgililerin beyanlar na göre taş nmaz n zeminde s n rlar n belirler. Belirsiz s n rlar röperler. Belirlenen s n rlar özel işaretleri ile gösterdiği ( çit, duvar,tonç vb.) s n rland rma (tahdit ) krokisi düzenler. Krokinin düzenlenmesi s ras nda varsa 1/5000 ölçekli fotoğrametrik harita, halihaz r harita vb. Teknik belgelerden yararlan r. Elde ettiği bilgi ve belgeleri değerlendirerek taş nmaz n gerçek hak sahibini tespit eder ve kadastro tutanağ düzenler. Tahdit ( s n rland rma ) krokisindeki s n rlar esas alarak, harita mühendisi sorumluluğunda ve kadastro teknik mevzuat na uygun olarak (Büyük Ölçekli Haritalar n Yap m Yönetmeliği ) taş nmazlar n mülkiyet haritas n (kadastro paftas ) yapar. Kadastro komisyonu taraf ndan,çal şmalar n devam süresince, kadastro ekibinin yapt ğ tahdit ve tespitlere itirazlar karara bağlan r. Çal şmalar tamamland ğ nda tahdit,tespit ve itiraz sonuçlar 30 günlük ask ilan - na ç kar l r. Bu sonuçlara ask süresi içinde kadastro mahkemesinde dava aç labilir. Dava aç lmayan taş nmazlar n tahdit ve tespitleri kesinleştirilerek tapu sicilleri ( Tapu kütükleri, kadastro paftalar ) oluşturulur. 145

3 MERA, YAYLAK VE KIŞLAK KADASTROSU Mera,yaylak ve k şlaklar n tahdit ve tespit çal şmalar n, bulunduklar yerde genel kadastro çal şmalar n n tamamlan p tamamlanmad ğ na göre yönlendirmek gerekir. Kadastrosu yap lmam ş yerlerdeki çal şmalar S n rland rma ( tahdit) : Mera komisyonlar na bağl teknik ekiplerde görev alan elemanlar; mera,yaylak ve k şlak olarak belirlenecek alan arazide, ait olduklar meslek disiplinleri aç s ndan incelemeli, hukuki belgeleri değerlendirmeli, ilgili muhtar ve belediye başkanlar veya temsilcilerinin beyanlar ndan da faydalanarak mera, yaylak ve k şlak arazisinin d ş s - n rlar n belirlemelidir. Mera, yaylak ve k şlak s n rlar na işaret konulmal ve s n rland rma krokisi düzenlenmeli ve krokide komşu arazi malikleri belirtilmelidir. S n rland rma krokisi düzenlenirken, varsa bölgeye ait 1/5000 ölçekli fotoğrametrik harita, halihaz r harita ve diğer teknik belgelerden yararlan lmal d r. Teknik ekipte görevli kadastro teknik eleman, krokinin teknik mevzuata uygun düzenlenmesini sağlamal d r. S n rland rma krokisi teknik ekipte görevli elemanlarca imzalanmal d r. Tespit Teknik ekipte görevli elemanlar taraf ndan ; arazide yapt klar inceleme, hukuki ve teknik belgelerin değerlendirilmesi sonucunda edindikleri kanaat ve yasada belirtilen diğer kriterler dikkate al narak bir tutanak düzenlenir ve haz r bulunanlarca imzalan r. Harita yap lmas Teknik ekipler taraf ndan düzenlenen s n rland rma ( tahdit ) krokileri esas al narak harita mühendisi sorumluluğunda harita teknik elemanlar taraf ndan Büyük Ölçekli Haritalar n n Yap m Yönetmeliğine ( kadastro teknik mevzuat na ) uygun ülke nirengi sisteminde haritalar yap lmal d r. Bu harita, tapu sicil müdürlüğünde diğer belgelerle bielikte arşivlenmeli ve bölgede kadastro çal şmalar başlad ğ nda bu harita esas al narak mera,yaylak ve k şlaklar n s n rlar ile komşu diğer arazilerin s n rlar belirlenmelidir. Tescil Mera, yaylak ve k şlak olarak tahdit ve tespit edilen yerlerin haritalar n n birer örneği teknik kontrol (kadastro teknik standartlar na göre düzenlenip düzenlenmediği ) için kadastro müdürlüğüne gönderilmelidir. Nitekim Büyük Ölçekli Haritalar n Yap m Yönetmeliğinin 5.inci maddesi; Büyük ölçekli haritalar n kamu kurum ve kuruluşlar nca yap lmas ve yapt r lmas durumlar nda yetki ve sorumluluk bir harita kadastro (Jeodezi ve Fotogrametri) mühendisi taraf ndan üstlenilir.hükmündedir.ayn yönetmeliğin 275.inci maddesi de haritalar n kontrolunun harita kadastro mühendisleri taraf ndan yap lacağ n öngörmektedir. Kadastro müdürlüğü taraf ndan uygunluğu tespit edilen haritalar özel sicile tescil için tapu sicil müdürlüğüne gönderilmelidir. 146

4 Kadastrosu devam eden yerdeki çal şmalar Genel kadastro çal şmalar devam eden yerlerde mera komisyonlar na bağl teknik ekipler taraf ndan s n rland rma (tahdit) ve tespit çal şmalar n yukar da anlat ld ğ şekilde yapmal, düzenlenen s nrland rma krokisi ve tespit tutanaklar kadastro ekibine teslim edilmelidir.kadastro ekibi, s n rland rma krokisinde belirtilen s n rlar esas alarak genel kadastroya tabi taş nmazlarla birlikte mülkiyet haritas n yapmal d r. Kadastrosu tamamlanan yerlerdeki çal şmalar Kadastrosu tamamlanm ş yerlerde, kadastro s ras nda belirlenen mera, yaylak ve k şlak s n rlar yasa hükmü gereğince teknik ekipler taraf ndan esas al nmaktad r. Kadastro s ras nda tespit ve tescil harici b rak lan yerlerden, teknik ekipler taraf ndan mera, yaylak ve k şlak olarak yararlan lacağ tespit edilen yerlerin s n rland rma ve tespit çal şmalar yukar da anlat ld ğ şekilde yap lmal d r. Bu şekilde belirlenen yerlerin haritalar da harita mühendisi sorumluluğunda harita teknik elemanlar taraf ndan teknik mevzuata göre yap lmal ayr ca mevcut kadastro haritalar ile uyumu sağlanmal d r. Benzer bir çal şma olan orman kadastrosu çal şmalar nda da işlemler yukar da anlat ld ğ şekilde yürütülmektedir. Orman kadastrosunda olduğu gibi mera,yaylak ve k şlak kadastrosunda da hangi arazinin mera, yaylak ve k şlak olduğu çeşitli meslek disiplinlerine mensup elemanlarca incelenmeli ve karara bağlanmal d r. Çal şmalar sonunda bu karar yans tan s n rland rma (tahdit) krokisi düzenlenmelidir. S n rland rma krokisi yap lan yerin haritas n yapmak kadastro mevzuat na göre harita mühendisi sorumluluğunda harita teknik elemanlar nca yap lmas gereken bir işlemdir. Bu işlem s ras nda diğer meslek mensuplar n n yapacaklar bir iş bulunmad ğ ndan görev almalar da söz konusu değildir. Diğer taraftan Medeni Kanunumuzun öngördüğü modern tapu sicilinin oluşturulmas için taş nmaz mallara ilişkin haklar n yeryüzündeki kapsad ğ alan gösteren ve yorumsuz uygulanabilen mülkiyet haritalar n n yap m na ihtiyaç vard r. Nitekim Medeni Kanunun 645 inci maddesi ; taş nmaz mallar n s n rlar n n arazide ve planda(harita) gösterilen özel işaretlerle belli edileceğini, arazideki s n rlar n zemindeki s n rlara uymamas halinde plandaki (haritadaki) s n rlar n esas al nacağ hükmündedir. Bu nedenle s n rlar n belirlenmesinde ve arazi anlaşmazl klar n n çözümünde mülkiyet haritalar esas al nmaktad r. Bu haritalar hiç bir kuşkuya yer b rakm yacak şekilde mera,yaylak ve k şlak komisyonlar na bağl teknik ekiplerince düzenlenen s n rland rma krokisindeki s n rlar göstermelidir. SONUÇ : Devletle vatandaş, vatandaşla vatandaş aras nda mera,yaylak ve k şlaklar n tahdit ve tespit çal şmalar ndan sonra s n r anlaşmazl klar n n yaşanmamas için harita yap m ve aplikasyon işlerinin harita mühendislerinin sorumluluğunda harita teknik elemanlar taraf ndan yap lmas nda zorunluluk vard r. 147

5 ORMAN DIŞINA ÇIKARILAN YERLERDE MÜLKİYET SORUNU Dr. Erdal KÖKTÜRK ÖZET Bildiri, 6831 say l Orman Kanunu nun 2. maddesi uyar nca orman s n rlar d ş na ç kar lan ve 2924 say l Orman Köylülerinin Kalk nmalar n n Desteklenmesi hakk nda Kanun gereğince işgalcilerine sat lmas öngörülen yerlerde mülkiyet sorununu incelemektedir. Ülkemizde al nan tüm önlemlere ve kamuoyu duyarl l ğ na karş n, Türk Medeni Kanunu hükümlerine bağl özel mülkiyet düzeni d ş nda b rak lan ormanlar haks z olarak sahiplenerek bütünlüğünü bozan ve bu yerlerin orman s n rlar d ş na ç kar lmas na sebep olan kişilere, bu yerlerin devredilmesini öngören uygulamalar bütün h z yla devam etmektedir. Dolay s yla, devlet orman n haks z olarak sahiplenmiş ve işgal ettiği orman parças n n 6831 say l Orman Kanunu nun 2/B maddesine göre orman s n r d ş na ç kar lmas na neden olmuş kişilere, 2924 say l yasa uyar nca, eylemlerinden yararlanma olanağ verilmektedir. İşgal ettiği orman alan n n kendilerine devredilmesini öngören uygulamalar n olsa olsa bu tür suçlar özendireceği, orman alanlar n n yok olmas na ve çevrenin bozulmas na yol açacağ görmezlikten gelinmektedir. Çal şmada orman mevzuat ndaki boşluklar ve belirsizlikler ortaya konulurken bundan yararlanarak ormanlar n yok edildiği gerçeğine dikkat çekilmekte buna karş al nmas gereken önlemlere ve var olan kurallarda yap lmas gereken değişikliklere yer verilmektedir. 1. GİRİŞ Anayasa n n 168. maddesinde, devletin hüküm ve tasarrufu alt nda olduğu belirtilen "tabii servetler ve kaynaklar" kapsam nda olan ve 169. madde uyar nca mülkiyetleri devredilemeyen ormanlar, Anayasa n n 23. maddesinde ifade edilen yerleşme özgürlüğünün s n rland r lma sebebini oluşturabilecek kamu mallar aras nda say lmaktad r. Devletin hüküm ve tasarrufu alt nda olduğu belirtilen, böylece kamu mal olduğu vurgulanan ormanlar n, doğal niteliği itibariyle korunmalar ve çoğalt lmalar konusunda Anayasa koyucunun göstermiş olduğu duyarl l ğ n, ülkemizde orman örtüsünün sürekli yok edilmesi gerçeğinden kaynakland ğ kuşkusuzdur. Al nan tüm önlemlere ve kamuoyu duyarl l ğ na karş n, Türk Medeni Kanunu hükümlerine bağl özel mülkiyet düzeni d ş nda b rak lan ormanlar haks z olarak sahiplenerek bütünlüğünü bozan ve bu yerlerin orman s n rlar d ş na ç kar lmas na sebep olan kişilere, bu yerlerin devredilmesini öngören uygulamalar n, ülkemizde bütün h z yla 148

6 sürdürüldüğü görülmektedir. Dolay s yla, devlet orman n haks z olarak sahiplenmiş ve işgal ettiği orman parças n n 6831 say l Orman Kanunu nun 2/B maddesine göre orman s n r d ş na ç kar lmas na neden olmuş kişilere, 2924 say l Orman Köylülerinin Kalk nmalar n n Desteklenmesi Hakk nda Kanun uyar nca, eylemlerinden yararlanma olanağ verilmektedir. İşgal ettiği orman alan n n kendilerine devredilmesini öngören uygulamalar n olsa olsa bu tür suçlar özendireceği, orman alanlar n n yok olmas na ve çevrenin bozulmas na yol açacağ görmezlikten gelinmektedir. Türkiye de orman niteliğini yitiren yerlerin kapsaml olarak orman s n rlar d ş na ç kar lmas, 1961 Anayasas n n 131. maddesiyle öngörülmüş, bu doğrultuda 6831 say l yasadaki ilk düzenleme, tarihinde yürürlüğe giren 1744 say l yasa ile yap lm şt r tarihinden önce bilim ve fen bak m ndan orman niteliğini yitiren yerleri ç karma işlemlerinin 1744 say l yasan n yürürlüğe girdiği tarihten en geç on y l içinde tamamlanmas öngörülmüştür. Ancak ç karma işlemleri hedeflenen sürede bitirilemediği gibi, bilim ve fen bak m ndan orman niteliğini yitirme tarihi 1982 Anayasas ile tarihine çekilmiş, bundan sonra tarihinde yürürlüğe giren 2896 say l ve tarihinde yürürlüğe giren 3302 say l yasalarla ç karma işlemleri yeniden düzenlenerek daha çok ormanl k alan n yitirilmesine neden olunmuştur. Orman varl ğ m z n geleceğini tehdit eden en büyük tehlikelerden biri, ormanlar s - n rland rma çal şmalar n n bitirilememesi, orman s n r güvenliğinin bir türlü sağlanamamas d r. Anayasa Mahkemesi nin tarihli ve E.1988/35, K.1989/13 say - l karar nda da belirtildiği gibi, "orman olarak s n rland r lm ş bir yer, art k ormand r" ve orman s n rlar nda daraltma yap lamayacağ 1982 Anayasas n n 169. maddesinde öngörülmüştür. Bu nedenle, bir kez s n rland r larak koruma ve güvence alt na al nmalar halinde özel mülkiyete konu olamayacak olan ormanlar n s n rlar n n gerek arazide ve gerekse harita ve tapu sicil bilgileriyle kesin olarak saptanmas ve ülke genelinde envanterlerinin ç kar larak güvenliklerinin sağlanmas gerekmektedir. Tersi durumda, yayg n olarak istismara konu olmalar n n ve talan edilmelerinin önüne geçilmesi olanaks zd r. Yedinci Beş Y ll k Kalk nma Plan nda ( ), "...orman d ş na ç kar lan yerleri işgal eden, üzerine inşaat yapan veya yapt ran, bunlardan menfaat temin edenler için ilgili kanunlarda düzenlemeler yap larak, cayd r c nitelikte cezai hükümler getirilecektir..." denilmesine karş n (RG, 1995: 154), ülkemiz yüzölçümünün %26 s n oluşturan ve km2 olarak verilen orman varl ğ m z n, 63 y lda ( ) %74.4 ünün s n rland r ld ğ (Çizelge-1), ancak bu arada binlerce hektarl k alan n orman d ş na ç kar ld ğ, bunlardan itibariyle hektarl k alan n 2/B kadastrosunun yap ld ğ, hektarl k alanda çal şmalar n sürdürüldüğü anlaş lmaktad r (S nmaz-karataş, 1995: 25; Köktürk, 1999: ; DPT, 2000). 149

7 Çizelge-1: Orman Kadastrosunda Gerçekleşme BYKP Dönemleri Genel Hedef (km2) Gerçekleşme (km2) " " " Toplam: 63 Y lda ( ) " %74.4 Ormanc l kta kaydedilen gelişmelere karş n, kadastro çal şmalar n n tamamlanamamas sektörün ana sorunlar n n devam ettiğinin göstergelerindendir. Orman kaynağ n en iyi şekilde işletmek, korumak ve geliştirmek hedefinin tam olarak gerçekleşmediği görülmektedir. S n rland r lan ormanlar n %72.6 s n n tapuya tescillerinin yap lamamas bunun bir kan t d r. Günümüzde ormanlar n s n rland r lmas etkinlikleri "Orman Kadastrosu" olarak, orman d ş na ç kar lan yerlerdeki fiili kullan m durumunun saptanmas etkinlikleri ise "Kullan m Kadastrosu" olarak adland r lmaktad r ( Engin, 1998: 23-24; Koçak, 2000: 2-13). Bildiri, kullan m kadastrosu olarak adland r lan çal şmalara konu orman d ş na ç kar lan yerlerdeki mülkiyet sorunlar n n incelenmesini amaçlamaktad r. 2. ORMAN DIŞINA ÇIKARILAN YERLER 1982 Anayasas n n 169. maddesinde; 1. Orman olarak korunmas nda bilim ve fen bak m ndan hiçbir yarar görülmeyen, tersine tar m alanlar na dönüştürülmesinde kesin yarar olduğu tespit edilen yerler, tarihinden önce bilim ve fen bak m ndan orman niteliğini tam olarak kaybetmiş olan tarla, bağ, meyvelik, zeytinlik gibi çeşitli tar m alanlar nda veya hayvanc l kta kullan lmas nda yarar olduğu saptanan araziler, 3. Şehir, kasaba ve köy yap lar n n toplu olarak bulunduğu yerler, d ş nda orman s n rlar nda daraltma yap lamayacağ ; 170. maddesinde; tarihinden önce bilim ve fen bak m ndan orman niteliğini tamamen kaybetmiş olan yerlerin değerlendirilmesi, 2. Bilim ve fen bak m ndan orman olarak korunmas nda yarar görülmeyen yerlerin belirlenmesi ve orman s n rlar d ş na ç kart lmas, 150

8 ve orman içindeki köyler halk n n k smen ya da tamamen bu yerlere yerleştirilmesi için devlet eliyle an lan yerlerin ihya edilerek bu halk n yararlanmas na tahsisinin yasayla düzenlenmesi öngörülmüştür. Bu yasa, Milli Güvenlik Konseyi nce kabul edilen ve Anayasa n n geçici 15. maddesine göre Anayasa ya ayk r l ğ ileri sürülemeyen 2924 say l yasad r. Bu yasan n 2. maddesinin (a) bendi 6831 say l Orman Yasas n n 2/A maddesine; (b), (c) ve (d) bentleri ise ayn yasan n 2/B maddesine uygun olarak düzenlenmiş olup; Anayasa n n 169. ve 170. maddeleri de 6831 say l yasan n 2. maddesinin (A) bendinde "...orman olarak muhafazas nda bilim ve fen bak m ndan hiçbir yarar görülmeyen..."; (B) bendinde " tarihinden önce bilim ve fen bak m ndan orman niteliğini tam olarak kaybetmiş..." şeklindeki iki tür yerle ilgili hükümleri içermektedir. Anayasa n n 170. maddesinin gereği için ç kar lan 2924 say l yasa, 6831 say l Orman Yasas n n 2/A maddesinde belirtilen yerlerin slah, imar ve ihya edilerek öncelikle orman içindeki köyler halk n n buralara k smen veya tamamen yerleştirilmesini; 2/B maddesinde say lan ve ihyas gerekmeyen bağ, bahçe, tarla, meyvelik, zeytinlik gibi yerlerin kullanan na sat larak değerlendirilmesini öngörmektedir. Anayasa Mahkemesi ne göre bu yerlerde hak sahibi olabilmek için kullananlar n "orman köylüsü" olmalar gerekmektedir. Bundan dolay d r ki, tarihli ve 3763 say l yasa ile değişik 2924 say l yasan n 11. maddesinin üçüncü f kras ndaki "kullanan kişilerin adlar kadastro tutanağ n n beyanlar hanesinde gösterilir" hükmü, orman niteliğini yitiren yerleri kullanan kimselere orman köylüsü olup olmad klar gözetilmeden arazi verilmesinin Anayasa n n 170. maddesine ayk r olduğu gerekçesiyle iptal edilmiştir. Ayn maddenin birinci f kras ndaki "bu yerleri kullanan kişilere" ibaresi, Milli Güvenlik Konseyinin onay ndan beri yasada yer ald ğ ndan ve Anayasa n n geçici 15. maddesi uyar nca Anayasa ya ayk r l ğ iddia edilemediğinden varl ğ n sürdürmektedir. Bu durum, yukar da belirtilen iptal karar karş s nda, uygulamada kavram karmaşas yaratmaya devam etmektedir. Anayasa Mahkemesi nin tarihli ve E.1987/31, K.1988/13 say l karar nda (Resmi Gazete, tarih, say ), "Anayasa n n 170 maddesi, orman niteliğini yitirmiş yerlerle orman olarak korunmas nda yarar görülmeyen yerler aras nda ay r m yapmam ş, orman d ş na ç kar lm ş yerlere ormaniçi köyler halk n n yerleştirilmesi için devlet taraf ndan ihya edilerek bu halk n yararlanmas - na ayr lmas n öngörmüştür. Halka tan nan hak, mülkiyet değil, yararlanmad r. Anayasa, 6831 say l Orman Yasas n n 2. maddesinin birinci f kras n n (A) ve (B) bentleri aras nda fark gözetmemiştir. Bu nedenle (A) bendine göre orman d ş na ç kar lan yerlerin orman köylüsüne tahsisi gerekip, (B) bendine göre orman d ş - na ç kar lan yerlerin köylüye tahsisi gerekmediğini söylemek olanaks zd r. İki bent aras nda fark bulunduğu kabul edilse bile değerlendirme yap lmaks z n mülkiyet hakk n n tespiti ayk r l k oluşturur. Taş nmaz n verildiği kişiler ve veriliş biçimi, yönleri de böyledir..." denilerek orman d ş na ç kar lan yerlerin tek boyutlu biçimde yaln zca "orman köylüsü" aç s ndan değerlendirmesi yap lm şt r. 151

9 Anayasa Mahkemesi, 6831 say l yasan n 2/A ve 2/B bentleri aras ndaki farkl l ğ hissetmekle birlikte, tarihli ve E.1988/35, K.1989/13 say l karar nda, orman niteliğini yitiren yerin, orman toprağ olmakla devletin olduğu, bu nitelikte bir yerin ancak ihya edilerek Anayasa doğrultusunda köylüye verilebileceği, kişilerin özel mülkiyetine geçirilemeyeceği (AMKD, 1991: 179), bu işlemin yerine getirilmesinin devletin bir görevi olduğu, bununla ekonomik s k nt çeken orman içi veya bitişiği köyler halk na devlet eliyle ihya edilmiş tar m ve yerleşim alanlar sağlanmak istendiği düşüncesindedir. Bu nedenle, 2924 say l yasan n Uygulama Yönetmeliği nin 40. maddesine göre, "...çal şma alan köydür..." ve uygulamalar n, köy s n rlar içindeki 6831 say l yasan n değişik 2. ve 2/B maddesi ile orman d ş na ç kart lm ş tüm alanlar kapsayacak şekilde yap lmas gerekmektedir. "...an lan kanunlardaki hükümler, köy s n rlar içinde bulunan taş nmazlar hakk nda uygulan r..." karar yla Yarg tay da bu durumu benimsemektedir (Yarg tay 7. Hukuk Dairesi, , E. 1999/2063, K. 1999/2551). 3. ORMAN DIŞINA ÇIKARILAN YERLERDE BELİRLEME (TESPİT), AYIRMA (TEFRİK), KÜTÜKLEME (TESCİL) 6831 say l yasan n 2. maddesinde tan mlanan ve orman kadastro komisyonlar taraf ndan orman d ş na ç kar lan yerler, kadastro tutanaklar ve haritalarla belirlenmekte (tespit), ayr lmakta (tefrik), ayr ca ç kar lma amac da belirtilerek Orman Bakanl ğ n n istemi üzerine Maliye Hazinesi ad na tescil edildikten sonra, 2924 say l yasa hükümleri uygulanmak kayd yla Orman Bakanl ğ emrine geçmektedir. Görüldüğü gibi, orman komisyonlar taraf ndan orman d ş na ç kar lan bir yer kendiliğinden Hazine ad na tapuya tescil edilmemekte, tescil için Orman Bakanl ğ n n istemi aranmaktad r say l Orman Yasas n n 2. maddesi uyar nca orman kadastro komisyonlar taraf ndan orman s n rlar d ş na ç kar lan yerlerin 3402 say l yasaya göre, "...kadastrosu öncelikle yap l r..." (2924 madde. 11). Eylemsel (fiili) kullan m durumuna göre 2/B alan n n tek parsel olarak s n rland r lmas, Hazine ad na tespiti ve tescili ile üzerlerindeki muhdesat ve tasarruf edenlerin isimlerinin kadastro tutanağ n n beyanlar hanesinde gösterilmesini amaçlayan kadastro çal şmalar n n yap lmas, Orman ve Köy İlişkileri Genel Müdürlüğü (ORKÖY) taraf ndan istenildiğinde, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü nce (TKGM) y ll k iş program na al n r. TKGM nin tarihli ve 1996/4 say l Genelgesine göre, " say l Orman Kanunu uyar nca orman n s - n rland r lmas ve ayn kanunun 2/B maddesi uyar nca orman s n rlar d ş na ç - kartma işlemi tamamlan p ilan sonucu kesinleştirilmesi ard ndan, harita ve tutanaklar n n Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü ne gönderilerek tescil isteminde bulunulmas..." gerekmektedir. Bu aşamada yap lacak işlemler, orman n ve orman d ş na ç kar lan alan n tapuda ka- 152

10 y tl olup olmamas na ya da orman kadastrosu ile kuruluş kadastrosunun hangisinin önce yap ld ğ na göre yürütülecektir. 1996/4 say l Genelge ye göre, örneğin, "...orman tapuda tescilli ise, 6831 say l yasan n 2/B maddesine göre orman s n rlar d ş na ç kar lan ve orman kadastro/tahdit haritas nda gösterilen k sm n yüzölçümü, orman n yüzölçümünden düşülerek tashihen; tapuda tescilli değilse, Orman Bakanl ğ n n istemine dayan larak ihdasen; idari s n r içinde kald ğ köy/mahalle de ve zemindeki halihaz r niteliğiyle (tarla, bağ, ham toprak gibi) Hazine ad na "Tapu Kütüğüne" tescil edilecektir..." TKGM taraf ndan kullan c lar n belirlenmesinden amaç, bu yerlerin orman d ş na ç - kar lma tarihinde imar ve ihya suretiyle tar m arazisine dönüştürülüp kullan c s taraf ndan kullan l p kullan lmad ğ n n belirlenmesi ve bu yerlerin ORKÖY taraf ndan sat lmas nda hak sahipliği incelemesine veri oluşturmas d r. Kadastro çal şmalar sonucunda belirlenen kişilerin gerçek hak sahibi olup olmad klar ayr ca Orman Bakanl ğ nca belirlenecektir. Hak sahibi olabilmek için, (Uygulama Yönetmeliği m. 26) kişilerin; 1. Orman köyü nüfusuna kay tl olmalar, say l yasada değişiklik yapan 4127 say l yasan n yürürlüğe girdiği tarihinden itibaren geriye yönelik en az 5 y l süreyle o yerde ikamet etmiş olmalar veya tarihinden itibaren orman köyü nüfusuna kay tl olmalar, gerekmektedir. Hak sahipliğinin yaln zca gerçek kişilerle s n rland r lmas dikkat çekicidir. Orman s n rlar d ş na ç kar ld klar tarihteki fiili durumlar na göre ifraz edilecek olan bu yerlerin belirlenmesinde, köyün orman kadastrosu yap ld ğ tarihteki mülki s - n r na uyulacağ gibi, tarihinde köy konumunda olan yerler, daha sonra bu konumlar ndan ç ksalar bile uygulamada tarihindeki konumlar esas al nacakt r. 1. Orman d ş na ç karma işlemleri, Orman Genel Müdürlüğü nce (OGM), 2. Hazine ad na tescil ve kullananlar n belirlenmesi işlemleri, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü nce (TKGM), 3. Orman s n rlar d ş na ç kar ld klar tarihteki fiili durumlar na göre bu yerlerin ifraz edilerek üzerinde yap s bulunan hak sahibi kişilere rayiç bedelleri peşin veya on y ll k süre içinde ve y ll k eşit taksitlerle sat lmas işlemleri, Orman ve Köy İlişkileri Genel Müdürlüğü nce (ORKÖY), yap lmaktad r. Hak sahipliğinin belirlenmesinde; 1. Kadastro çal şmalar s ras nda fiili kullan m durumunun (TKGM), 2. Orman s n rlar d ş na ç kar ld klar tarihteki fiili durumlar n n (ORKÖY), tespiti belirleyici olmaktad r. Her iki tespitin kesintisiz birbirini izlemesi gerekirken farkl zamanlarda yap lmalar n n yaratt ğ sorunlar aşağ da belirtilen; 153

11 1. Orman dosyas, 2. Tapu ve kadastro dosyas, 3. Mahkeme kararlar, 4. Nüfus kay tlar, 5. Muhtarl k kay tlar, 6. Vergi kay tlar, 7. Ve diğer kuruluşlar n kay tlar, gibi bilgi ve belgelerin doğru, h zl ve güvenilir biçimde elde edilmelerini zorlaşt rmaktad r. Bu bilgi ve belgelerin yan lt c olmamalar bak m ndan kontrol ve denetimleri önem kazan rken, yanl ş beyan ve takdirlerle menfaat yaratmaya çal şanlar n da etkili biçimde cezaland r lmalar gerekmektedir say l yasa uygulamas yap lacak yerlerin Bakanl kça belirleneceği; çal şma alanlar nda hak sahipleri tespit komisyonu, rayiç bedel takdir komisyonu ve sat ş komisyonu gibi üç ayr komisyonun kurulacağ ; komisyonlar n çal şma alanlar n n köyler olduğu; bir köyde başlat lan çal şmalar bitirilmeden zorunlu durumlar d ş nda, diğer bir köyde çal şmaya başlanamayacağ ; bir köyde birden fazla ayn işi yapan komisyonlar n birlikte çal şamayacağ ; bu şekilde bitirilen, ilan edilen ve sat ş yap lan yerlerde ayn amaçlarla bir çal şman n daha yap lamayacağ ; ORKÖY e bağl hak sahipleri komisyonlar nca belirlenen hak sahiplerinin listesinin ilgili köyde 30 gün süre ile as larak ilan edileceği; itirazlar n, ilan süresinin bitiminden başlayarak en geç 30 gün içinde ilgili mahkemeye yap lacağ ; itirazs z kesinleşen hak sahibi listelerinin ve rayiç bedellerin Bakanl ğ n onay ile yürürlüğe gireceği; ad na sat ş na karar verilen ve ilgililerine ilanen duyurulan yerlerin rayiç bedellerinin ilan tarihinden başlayarak 1 y l içinde peşin veya ilgilisinin ayn sürede başvurusu üzerine 10 y ll k eşit taksitlerle tahsil edileceği; 1 y l içinde peşin veya taksitle bu yerleri almayanlar n kullan m ndaki yerlerin 2886 say l yasaya göre, hak sahibi tan m na uygun kişilere sat labileceği; taksitli sat şlarda taş nmaz n borcunun tamam ödenmeden bu yerlerin sat lamayacağ, sat ş vaadine konu olamayacağ, tar m kredileri d ş nda ipotek kurulamayacağ ve haciz işlemi yap lamayacağ ; yap lan tüm işlemlerin her türlü vergi, resim ve harçtan muaf olduğu 2924 say l yasa ve uygulama yönetmeliği ile aç klanm şt r. Orman d ş na ç kar lan yerlerle ilgili yukar da aç klanan işlemlerin yasa ve yönetmelikte belirtilen s ra düzeninde ve öngörülen süreler içerisinde yürümediği görülmektedir. Orman kadastro çal şmalar n n kadastro tekniğine ve yürürlükteki yönetmelik ve standartlara uygun olarak yap lmamas da sorunlar art rmaktad r. Birden çok kurumun bir işin farkl aşamas nda rol üstlenmesi, düzenledikleri bilgi ve belgelerle sonucu etkilemeleri eşgüdüm ve işbirliği eksiklikleri yüzünden başar y değil, karmaşay ve belirsizliği beraberinde getirmektedir. Orman D ş na Ç kar lan Yerlerde Zilyetlik? Orman d ş na ç kar lmadan önce bu yerler ormand rlar ve ormanlar Anayasa n n 154

12 169. maddesine göre zilyetlikle edinilemezler. Bununla birlikte, Orman kadastro komisyonlar taş nmaz Hazine ad na orman d ş na ç kard klar nda bu yer doğrudan tapu siciline kaydedilmemektedir. Bu durumda, ormanla ilişiği kesilen bir yerin Hazine ad na tescil edilinceye kadar kazand r c zamanaş m ile (zilyetlik) edinilmesi olanakl d r. Anayasa Mahkemesi nin tarihli ve E.1987/31, K.1988/13 say l karar na göre, "...Devlet ormanlar orman rejimi d ş na ç kar ld ktan sonra, Hazine ad na tescil edilmemişse zamanaş m yla mülk edinilebilir. Bu durumda zilyetliğin tahdit d - ş na ç karma tarihinden başlayacağ kabul edilmektedir..." Ç karma tarihinden başlayarak Türk Medeni Kanunu nun 639. maddesinde öngörülen 20 y ll k kazand r c zamanaş m ile edinmede 2/B Uygulama Yönetmeliği nin 21. maddesi ile 3402 say l Kadastro Yasas n n 14. maddesinde say lan belgelerle hak sahipliğinin kan tlanmas gerekmektedir. Taş nmazlar n kazand r c zamanaş m ile zilyedi ad na tescili kabul edildiğinde, makul, kabul edilebilir ölçüler içinde ne kadar n n, hangi yöntemle ve ne biçimde kan tlanm ş say lacağ n n takdiri yasama organ na aittir. Anayasa da tersini gösteren, bağlay c ve yasama organ n s n rlay c bir kural yoktur. Bu çerçevede hak sahiplerinin ya da zilyetlerinin yasadan yararland r lmas nda, 3402 say l Kadastro Yasas n n "Tapuda kay tl olmayan taş nmaz mallar n tespiti" başl kl 14. maddesinde de yer alan sulu toprakta 40, kuru toprakta 100 dönümlük s n rlaman n temel al nmas öngörülmüştür. Kentsel alanlarda bu miktarlardaki edinme, rant amac yla işgalleri özendirmektedir. Kald ki, belediye ve mücavir alan içinde yap lan imar planlar nda yol, yeşil alan, park, çocuk bahçesi, sağl k, eğitim ve benzeri kamusal tesisler gibi toplumun ve kamunun yararlanmas na ayr lm ş yerlere rastlayan 2/B alanlar n n zilyetlikle edinilmesi ya da bu yerlerin işgalcilerine sat ş doğru değildir. Çünkü bu yerler bir kez elden ç kar ld klar nda, 2942 say l yasaya göre kamu yarar gerekçesiyle kamulaşt r lacağ ndan, kamu kaynaklar boşa harcanacağ gibi, orman haks z yere işgal edenlerde ödüllendirileceklerdir say l yasa ilk yay nland ğ haliyle korunsayd sorunlar bu kadar artmazd y l ndan bu yana yasada yap lan değişiklikler uygulamay rahatlatacağ na daha da karmaş k hale getirmiştir. Orman s n rlar d ş na ç kar lan yerlerin zilyetlikle edinilir hale gelmesi bu yüzdendir say l yasan n yay n tarihinden ( ) başlayarak 6 ay içinde ç kar lmas öngörülen Yönetmelik, üç y l sonra ( tarihinde) yay nlanm ş ve ard ndan tarihinde değiştirilmiştir. Yasada yap lan değişiklikler, eşzamanl olarak gerek yönetmeliğe ve gerekse kurumsal düzenlemelere yans t - lamam ş, zamanla büyüyen sorunlar günümüzde içinden ç k lamaz hale gelmiştir. Zilyetlikle edinmede orman köylüsü olma koşulu bulunmamaktad r. Oysa, orman d ş na ç kar lan yerlerin yaln zca orman köyleri halk n n nakli ve yerleştirilmesi amac yla değerlendirileceği Anayasa hükmüdür. Bununla orman köylüsünün ormanlar tahribinin önlenerek ulusal ekonomiye katk da bulunmas sağlanmak suretiyle üretici durumuna getirilip kalk nmas amaçlanmaktad r. Buna karş n, zilyetlikle edinmenin ge- 155

13 çerli olmas orman idaresinin yasalarla verilen görevleri süresi içinde yerine getirmemesinden kaynaklanmaktad r. Orman idaresinin sebep olduğu tescildeki gecikmeler yüzünden oluşan zilyetlikle edinme hakk ndan yararlanmak için binlerce insan n sab rs zl kla beklediği bilinmektedir. Yaln zca İstanbul ilinde 165 km2 dolay nda bir alan n (İstanbul un yüzölçümünün %3 ünün) 2/B ile orman d ş na ç kar ld ğ dikkate al n rsa (Hürriyet, 2000: 4) sabr n nedeni kolayca anlaş lmaktad r. Yarg tay 14. Hukuk Dairesinin tarihli ve E. 1992/1420, K. 1992/2799 say l karar nda, "...20 y ldan fazla nizas z ve fas las z davac n n zilyetliği tahakkuk etmemiştir. Kamu tüzel kişisi olan Belediye nizal yeri sahiplenmektedir. Bu taş nmaz n öncesi orman olup da Hazine ad na ormandan ç kar lan yerlerden olduğuna göre Belediye karş s nda, zilyetlik, davac yarar na yasadaki şartlar ile oluşmam şt r..." karar yla belediyelerin kendi s n rlar içindeki 2/B yerlerini edinebileceği benimsenmektedir. Oluşan boşluğun, imar mevzuat na ayk r kaçak yap laşmalar yerine kamu yarar doğrultusundaki projeler ve yat r mlarla doldurulmas nda zaman yitirilmemesi gerekmektedir. Belediye ve Mücavir Alanda Kalan 2/B Arazilerinin Durumu? Anayasa (madde: 169 ve 170), 2924 say l yasa ve uygulama yönetmeliği ile yarg kararlar nda, yaln zca köylerdeki orman d ş na ç kar lm ş alanlar için yap lan bu değerlendirmelerin, belediye s n rlar içindeki 2/B alanlar n kapsamad ğ anlaş lmaktad r. Bunun nedeni, belediye s n rlar içinde "orman köylüsü" olup olmad ğ n n tart şma konusu bile yap lmamas d r. Anayasa koyucu orman d ş na ç kar lan yerlerdeki işlemleri, köyler bak m ndan tan mlarken belediye ve mücavir alan içindeki 2/B yerlerini unutmuş görünmektedir. Oysa, 2924 say l yasan n tarihli ve 3763 say l yasayla yürürlükten kald r lan 3/b maddesinde, "Belediye ve mücavir alan s n rlar içindeki şehir, kasaba ve köy yap lar n n toplu olarak bulunduğu yerleşim alanlar n n, ilgili belediyelerin mülkiyetine bedelsiz geçmiş say lacağ "; 13. maddesinde ise bu yerler için "imar aff " hükümlerinin uygulanacağ belirtilmekteydi say l yasada yer ald klar süre içerisinde ( ), varl klar belediyelerce bilinmediğinden yeterince değerlendirilemeyen bu hükümlerin yürürlükten kald r lmalar sonras oluşan boşluk henüz doldurulamam şt r tarihinde yürürlüğe giren 3290 say l yasa ile değişik 2981 say l "imar aff " yasas n n geçici 2. maddesinin (e) bendinde, " tarihinden önce bilim ve fen bak m ndan orman niteliğini kaybetmiş yerlerden şehir, kasaba ve köy yap lar n n toplu olarak bulunduğu yerleşim alanlar orman s n rlar d ş na ç kar lm ş say l r. Bu yerler hakk nda bu kanun hükümlerine göre işlem yap l r " denilmektedir. 2/B alanlar n n belediyelerin mülkiyetine bedelsiz geçmiş say - lacağ n n iptali ile bu kural n tek baş na işlevselliği kalmam şt r. Bir yerde planlama ve mülkiyet sorunu çözülmeden, imar karar verilemeyeceği ilkesinin orman mevzuat nda yeterince yank bulmad ğ görülmektedir. Bu nedenle, be- 156

14 lediye ve mücavir alan içindeki şehir, kasaba ve köy yap lar n n toplu olarak bulunduğu 2/B alanlar n n mülkiyet ve planlama sorunlar çözülmediği sürece geleceklerinin ne olacağ belirsizliğini koruyacakt r. Orman Bakanl ğ nca yap lan değerlendirmelerde, uygulamalar n "köy"leri ve "orman köylüsü"nü kapsamas nedeniyle belediye ve mücavir alan içindeki 2/B alanlar - n işgal edenlerin hak sahipliğinden söz edilemeyeceği; bu yerler tapu sicilinde hazine ad na tescil edilseler bile tasarruf haklar n n Maliye Bakanl ğ na devredilemeyeceği; hak sahibi bulunmad ğ için herhangi bir kişi ya da kuruma sat lmas mümkün olmayan bu yerlerin ormanc l k faaliyetleri yap lmak üzere Orman Genel Müdürlüğü ne devredilmeleri gerektiği belirtilmektedir. Bu işlem yerine getirilse bile (2924 say l yasa Uygulama Yönetmeliği m. 57), varolan işgallerin yaratt ğ fiili durum nedeniyle uygulanma kabiliyetinin bulunmad ğ meydandad r. Orman Bakanl ğ Anayasa da değişiklik yap lmas görüşündedir. Arl ise (2000: 5-7), bu yerlerin, "Orman Bakanl - ğ nca 2886 say l Devlet İhale Yasas na göre sat labileceği; elde edilen gelirin 2924 say l yasan n 18. maddesindeki fona aktar labileceği; genel ve katma bütçeli kuruluşlar n işgalinde olan ya da mevzuatlar gereğince yapmakla görevli olduklar hizmetlere ayr lan yerlerin 2942 say l Kamulaşt rma Yasas n n 30. maddesi uyar nca Orman Bakanl ğ ndan devrinin istenebileceği" düşüncesindedir. Belediyelere bedelsiz devredilmelerine ilişkin kurallar n iptali sonras nda, bu yerlerin ne tür bir işleme konu olacaklar tart şmalar 9 y ld r devam etmektedir. Belediye ve mücavir alan içinde kalan ve orman kadastro komisyonlar nca orman s n rlar d ş na ç kar lan yerlerle ilgili işlemlerin öncelikle ve 2924 say l yasan n yay mland ğ tarihinden başlayarak iki y l içinde tamamlanmas öngörüldüğü halde bu hedefe ulaş lamad ğ gibi kaçak ve izinsiz yap larla işgal edilmeleri de önlenememiştir. Bir türlü kontrol alt na al namayan arazi yağmas n n kentlerdeki ormanlara da s çramas sonucu oluşan bu durum, uygulamada ciddi sorunlar yaratmaktad r. Hangi nedenlerle ve gerekçelerle orman d ş na ç kar ld klar bir yana, kentsel alanlarda korumas z ve sahipsiz kalan bu yerlerin planlama kapsam na al nsalar da mülkiyet sorunlar çözülmediğinden imar mevzuat na uygun yap laşmaya konu olamayacaklar görülmektedir. Orman Niteliğini Tamamen Kaybetmiş Olan Yerlerin Değerlendirilmesi? Anayasa n n 170. maddesi yan s ra, 6831 ve 2924 say l yasalar ve uygulama yönetmeliğinde yer alan, "...bilim ve fen bak m ndan orman niteliğini tamamen kaybetmiş olan yerlerin değerlendirilmesi..." deyimindeki "değerlendirme" ifadesi ile neyin kastedildiği de aç k değildir. Bu deyim ile orman köylüsü d ş nda kalan kişilere, kurumlara ve kuruluşlara da tahsis, sat ş, kiralama yap labileceği anlam ç kmakta ise de değerlendirme kavram n n içeriği ve ölçütleri tan mlanmad ğ için konu belirsizliğini korumakta ve aç klamalar yaln zca "orman köylüsü" ile s n rl kalmaktad r. Yasalar ve yarg kararlar nda, "değerlendirme" kavram yan s ra "belediye ve mücavir alanlar"a ilişkin de bir aç klama getirilmemesi nedeniyle uygulamada derin boşluklar ve belirsizlikler bulunmaktad r. 157

15 Mülkiyet Hakk m? Tahsis mi? Anayasa n n 170. maddesinde orman d ş na ç kar lan yerlerin (orman) köyler halk n n yararlanmas na tahsisinin kanunla düzenlenmesi öngörülmüştür. Anayasa Mahkemesi ne göre, "...Halka tan nan hak, mülkiyet değil, yararlanmad r..." Tahsis işleminin, taş nmaz n el değiştirmesine yol açmayan "yararlanma" ile s n rland - r lmas dikkat çekicidir. Bilindiği üzere "tahsis", bir taş nmaz n yönetilmesi kapsam nda ortaya ç kan bir işlemdir ve o mal n hangi yönetsel etkinlikte kullan lacağ n belirlemeye yönelik işlevsel bir anlam vard r. Tek baş na etkili ve mülkiyet ile eşanlaml olmad ğ gibi çeşitli tüzel ve eylemsel görünümler ve teknikler arac l ğ yla işlevlerini yerine getirdiği söylenebilir. Taş nmaz n işletilmesinin kapsam n ve iyesinin onu kullanma olanağ n belirleyen bir unsur da olabilen tahsise, mülkiyetin el değiştirmesine yol açma olanağ da bulunmas - na karş n, orman d ş na ç kar lan yerlerde bu sonucun bağlanmad ğ görülmektedir. Anayasa da ele al nd ğ n n tersine, 2924 say l yasayla, Maliye Hazinesi ad na orman d ş na ç kar lan yerlerin orman köylüsüne sat ş yoluyla mülkiyetin el değiştirmesinin öngörülmesi Anayasa ya ayk r d r. Bu durum bilindiği halde, 2924 say l yasan n Anayasa ya ayk r l ğ sav yla konunun Anayasa Mahkemesi ne götürülmemesi düşündürücüdür. Devlet Ormanlar ve Özel Ormanlarda İmar Haklar? 6831 say l yasan n 17. maddesi uyar nca Devlet ormanlar n n, 49 y ll ğ na, vak f yükseköğretim kurumlar na tahsis edilebileceğine ilişkin ç kar lan yasalar, Anayasa Mahkemesi nin tarihli ve E.1991/21, K.1992/42 say l karar yla iptale konu olmuş, bu arada Anayasa Mahkemesi nce tarihli ve E.2000/14, K.2000/3 say l yürütmenin durdurulmas karar da verilmiştir. Verilen yarg kararlar nda, kamunun bile, Devlet ormanlar üzerinde bask oluşturduğu, kesinleşmiş mahkeme kararlar - na karş n bu sürecin devam ettiği anlaş lmaktad r. Devlet ormanlar içinde kamu yarar na olan her türlü bina ve tesisler için gerçek ve tüzel kişilere bedeli karş l ğ nda izin verilebilmesi (6831, m.17) olanakl iken, orman d ş na ç kar lan alanlarda yarat lan belirsizlik şaş rt c d r. Özel ormanlarda bile 6831 say l Orman Yasas ile yap laşma hakk verilmektedir tarihli ve 3373 say l yasa ile değişik 6831 say l yasan n 52. maddesinin ikinci f kras nda, "...hususi orman alanlar nda bu kanunun 17 nci maddesine göre izin almak ve yatay alan n yüzde alt s n (%6) geçmemek üzere imar planlamas na uygun inşaat yap labilir.." denilmektedir. Burada kesin ve s n rlay c koşul olarak yer verilen, özel orman n tapuda kay tl yüzölçümünün %6 s ile toplam inşaat alan n n m (KAKS)? Yoksa yap lar n zemine oturma alanlar (bodrum katlar n n yüzölçümleri) toplam n n m (TAKS)? kastedildiği aç k değildir. Orman mevzuat n n yoruma b rakt ğ imar planlamas na uygunluk konusunda imar mevzuat n n herhangi bir aç klama getirmemesi düşündürücüdür. Uygulamada yaşananlar, yasa ve mevzuat aç klayan olumlu örnekler olma yerine, onu bertaraf etme yönünde gelişmektedir. Bu sürecin değiştirilmesi gerekmektedir. 158

16 Uygulamada, yap lar n iki katl (h:6.50m) ve zemindeki alanlar toplam parselin (özel orman n) yüzölçümünün %6 s n oluşturacak şekilde bütün araziye yay lmas (TAKS: 0.06, KAKS: 0.12) şeklindeki planlama yaklaş m da tart şmal d r. Çünkü, bütün araziye yay lm ş yap larla orman n doğal yap s n n ne derece korunacağ belirsizdir. Öte yandan, "...yatay alan n yüzde alt s n (%6) geçmemek üzere...inşaat yap labilir..." deyiminden, özel orman üzerinde yap lacak toplam inşaat miktar n n kastedildiği görmezlikten gelinmektedir. Bu durumda, özel ormanlar n tapuda kay tl yüzölçümlerine göre, TAKS: 0.03, KAKS: 0.06, H: 6.50 m ile s n rl olan inşaat hakk n n orman örtüsünün durumuna göre daha az kullan labileceği, yap lar n doğal örtüye göre belli bir yerde toplanmas n n da mümkün olabileceği şeklindeki yaklaş mlar n imar mevzuat nda tan mlanmas zorunludur. Bu durumda, gerek ormanlar ve gerekse orman s n rlar d ş na ç kar lan yerlerde tahsis, sat ş, devir ve imar faaliyetleri konular nda yeni yaklaş mlara gereksinme bulunmaktad r. 4. SONUÇ 1. Devlet ormanlar n n, orman s n rlar d ş na ç kar lmadan hiç kimsenin mülkiyetine geçemeyeceği, orman niteliği ile hakl bir zilyetlik kurulamayacağ, kurulan bir zilyetliğin hiçbir değerinin bulunmad ğ Anayasa kural d r. Oysa, Devlet orman n haks z olarak sahiplenmiş, Devlet orman üzerindeki kullan m ile yerin orman s n rlar d ş na ç kar lmas na neden olmuş kişilere bu haks z eylemlerinden yararlanma olanağ verilmektedir. Orman Bakanl ğ, bu güne değin orman s n rlar d ş na ç kar lan yerlerde bir imar ve ihya çal şmas yapmad ğ gibi, bu yerlerin işgalcilerine devredilmesi işlemlerinin kesintisiz sürmesi, "tabii servetler ve kaynaklar" kapsam ndaki ormanlar n giderek yok olmas na yol açmaktad r. Orman d ş na ç kar lan yerlerde zilyetlik kurallar n n işletilmesi yanl ş olduğu kadar, zilyetlikle edinme ölçütü olarak sulu toprakta 40 dönüm, kuru toprakta 100 dönüm gibi uygulamalara da son verilmelidir. Kald ki, Anayasaya göre, orman s n rlar d ş na ç kar lan yerlerin mülkiyetinin el değiştirmesine yol açmayan, yararlanma ile s n rl tutulan "tahsis" işlemi yerine, "sat ş"a hükmeden 2924 say l yasa Anayasaya ayk r d r. 2. Orman alanlar n yasaklayarak koruma yerine kullanarak koruma anlay şlar geliştirilmelidir. Öncelikle belediye ve mücavir alanlarda kalan ormanlar n; ulusal park, dinlenme yerleri, piknik-günübirlik eğlence mekanlar olarak kullan lmalar doğrultusunda h zla projelendirilmeleri gerekmektedir say l Orman Yasas uyar nca orman n s n rland r lmas ve ayn yasan n 2/B maddesi uyar nca orman s n rlar d ş na ç kartma işlemleri tamamlan p ilan sonucu ke- 159

17 sinleştirilmesi ard ndan, harita ve tutanaklar n Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü ne gönderilerek tescil isteminde bulunulmas durumunda, işlemlerin yürürlükteki teknik esaslara uygunluğu belirlenerek, gerek orman ve gerekse orman s n rlar d ş na ç kar - lan yerler ayr ayr parseller halinde s n rland r lmakta ve ayn anda tapu sicilinde tescile konu olmaktad rlar. Bu işlemlerin tamam n n "Orman Kadastrosu" olarak tan mlanmas gerekmektedir. Gerek devlet orman n n ve gerekse orman d ş na ç kar lan yerlerin s n rland r lmas ndan oluşan çal şmalar sonras nda, orman d ş na ç kar lan yerlerde Orman Bakanl - ğ nca yap lacak hak sahiplerinin tespitinde veri olarak değerlendirilecek olan, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü nün "fiili kullan m durumu" çal şmalar ndan hareketle bu k sm n "Kullan m Kadastrosu" olarak adland r lmas isabetli değildir. Türkiye yüzeyini bir bütün olarak kapsayan ve tüm arazileri kavrayan bir kadastro sisteminin oluşturulamamas n n yol açt ğ böylesi tan m farkl l klar n n giderilmesi ya da en aza indirilmesi gerekmektedir. Buna katk sağlamak üzere, Orman Bakanl ğ ile Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü aras nda eşgüdüm ve işbirliği olanaklar n n geliştirilmesi, konuyla ilgili sivil toplum kuruluşlar n n da bu sürece kat l mlar n n sağlanmas zorunludur. 4. İmar mevzuat uyar nca belediye s n rlar içindeki herhangi bir yer imar plan nda öngörüldüğü amaç d ş nda kullan lamaz. Dolay s yla, tapu sicilinde kay tl mülkiyetin ve taş nmaz kullan m n n imar plan nda öngörülen kullan ma uygun duruma getirilmesinin amaçland ğ kentsel alanlardaki uygulamalarla k rsal alanlardaki uygulamalar n ayr ayr tan mlanmas gerekmektedir. Bu durum gözetilmeden uygulama yap lmas ciddi sorunlara yol açm şt r. Bu nedenle, zaman yitirmeksizin imar ve orman mevzuat aras nda gerektiği biçimde ilişkiler kurulmal d r. Belediye s n rlar içinde "orman köylüsü" olamayacağ na göre, bu alanlar n, imar planlar nda tahsis edildikleri amaca göre kamu kurum ve kuruluşlar na devri (örneğin, eğitim tesisleri için ayr lan alanlar n Milli Eğitim Bakanl ğ na, sağl k tesisleri için ayr - lan alanlar n Sağl k Bakanl ğ na gibi) yan s ra, konut, yol, yeşil alan, park v.b. için ayr lan yerlerin de imar planlar nda öngörüldükleri amaç doğrultusunda kullan lmalar kayd yla belediyelere devri zorunludur. Bu yaklaş m, 2924 say l yasan n tarihli ve say l Resmi Gazete de yay nland ğ ilk biçime benzer yeniden ele almay gerektirmekte ve bu yeğlemenin varolan uygulama karş s nda daha olumlu bir seçim olabileceği görülmektedir. Bu aç dan, anayasa ve yasa koyucunun, belediye ve mücavir alanlardaki yerler de dahil olmak üzere konuyu tüm yönleriyle yeniden ele almas zorunludur. 5. Merkezi yönetimi (Orman Bakanl ğ, Maliye Bakanl ğ gibi) ve yerel yönetimleri (belediyeler, köyler gibi) doğrudan ilgilendiren bu konuda, Orman Bakanl ğ n n tek baş na sorunlar çözemeyeceği anlaş lm şt r. Çözüme önemli bir katk sağlamas bak - m ndan, belediye ve mücavir alan içindeki yerlerde imar mevzuat ile orman mevzuat 160

18 aras nda güçlü ilişkilerin kurulmas zorunludur. Mülkiyet ve planlama sorunlar çözülmeden imar ve arazi kullan m politikalar n n oluşturulamayacağ, kimlerin tasarrufunda olduğu belirsiz yerlerin h zla kaçak ve izinsiz yap laşmaya konu olduğu görülmektedir. Gerek k rsal ve gerekse kentsel alanlarda bölge, çevre düzeni ve naz m imar plan s radüzeninde bir planlama yaklaş m benimsenerek ormanlar başta olmak üzere tüm ülke arazilerinin "Arazi Yönetimi" çat s alt nda disiplin içine al nmas zorunludur. Coğrafi bilgi sistemi, bu sürecin oluşturulmas nda anahtar konumdad r. 6. Belediye ve mücavir alanlarda, orman s n rlar d ş na ç kar lan yerlerin kamu yarar doğrultusunda kullan lmalar ve özellikle toplu konutu amaçlayan bir kentsel yenileme kapsam nda değerlendirilmeleri amaçlanmal d r. İşgal edenlerin ödüllendirilmeleri yerine, imar plan kararlar doğrultusunda kullan lmalar sağlanmal d r. Orman politikas nda yaln zca köyleri değil kentleri de kapsayan bütüncül bir yaklaş ma ihtiyaç vard r. KAYNAKÇA 1. AMKD.,1991.Anayasa Mahkemesi Kararlar Dergisi, Say.25, Ankara, s: Arl, İ., Belediye S n rlar ve Mücavir Alanda Bulunan ve 6831 Say l Orman Kanununun 2/A ve 2/B Maddesine İstinaden Orman S n rlar D ş na Ç kar lan Yerlerin Değerlendirilmesi, Beklenen Mahalli İdareler Dergisi, Say : 72 (May s-2000), Ankara, s: DPT., VIII Beş Y ll k Kalk nma Plan ( ), Harita-Tapu-Kadastro Sektörü Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Başbakanl k Devlet Planlama Teşk lat, Ankara. 4. Engin, İ.S., Orman S n r D ş na Ç kar lan Yerlerde 2924 Say l Yasaya Göre Yap lan Kullan m Kadastro Uygulamas, Mülkiyet Dergisi, Tapu ve Kadastro Müfettişleri Derneği Yay n, Say : 30 (Kas m 1998), Ankara, s: Orman Yağmas nda Korkunç Tablo, Hürriyet Gazetesi İstanbul Eki, Tarih: , s: 4, İstanbul. 6. Koçak, H., Kullan m Kadastrosu, Mülkiyet Dergisi, Tapu ve Kadastro Müfettişleri Derneği Yay n, Say : 38 (Eylül 2000), Ankara, s: Köktürk, E., Ormanlar n S n rland r lmas ve Kadastro Çal şmalar, 7. Harita Kurultay (1-5 Mart 1999), TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odas Yay - n, Ankara, s: RG., Yedinci Beş Y ll k Kalk nma Plan ( ), Resmi Gazete, Tarih: , Say : Mükerrer 22354, Ankara, 260s. 9. S nmaz, B., Karataş, İ., Orman Kadastrosu (Aç klama-yorum-yarg tay Kararlar ), Yetkin Bas mevi, Ankara, 636s. 161

19 TÜRKİYE DE ARAZİ YÖNETİMİ VE KAMU MALLARI Dr. Erdal KÖKTÜRK ÖZET Bildiri, tüm ülke arazilerinin standart - topoğrafik - kadastral (STK) haritalara dayal s n rland r lmas ve tapu sicili bilgileriyle de üzerindeki haklar n yap s n n güvenilir biçimde belgelendirilmesi düşüncesinden hareketle arazi yönetimi ve kamu mallar konusundaki tart şmalara katk sağlamay amaçlamaktad r. arazi mülkiyetini ve buna ilişkin haklar güvenceleyen, elde edilen bilgilerin aleniyetini sağlayan sistemin oluşturulmas yla, Türkiye de arazi yönetiminde önemli bir ad m at lacakt r. Çabalar n, yaln zca özel haklar üzerinde değil, ayn zamanda giderek artan bir şekilde kamu mallar ve buna ilişkin haklar üzerinde de yoğunlaşt r lmas gerekmektedir. Çal şmada kamu mallar na aç kl k getirilerek, bunlar n yönetimi ve değerlendirilmesi konusundaki gelişmelere yer verilmekte ve Türkiye koşullar nda var olan durum incelenmektedir. 1. GİRİŞ Kalk nma ve gelişme sorunlar h zla çözülmesi gereken Türkiye de, taş nmaz mülkiyeti ve kullan m ile arazi yönetimi konular, etkili sosyo-ekonomik, politik, teknik ve tüzel çözümler beklemektedir. Var lacak çözümler, ülke topraklar n n geleceğini etkileyecek politikalar n belirlenmesine ş k tutacağ gibi, ülkemizin her cm2 sinin nas l değerlendirilmesi gerektiği konusundaki tart şmalara da yön verecektir. Arazi politikalar n olumsuz etkileyen her konudaki belirsizliğin giderilmesi zorunludur. Bunun için, arazi ile ilişkili her türlü istatistiki bilginin elde edilmesi, kavramlaşman n gelişmelere ve gereksinmelere ters düşmeyen ve yeni sorunlar doğurmayan ölçütlerle sağlanmas, temel ilkelerin belirlenerek sistemin tutarl bir biçimde kurulmas gerekmektedir. Tapu kütüğünün yaln zca özel kişilere ait taş nmazlar hakk ndaki bilgileri içermesi ve onlar üzerindeki al m-sat m güvence alt na almas, kamu mallar n al ş-veriş d ş nda b rakmas n n hakl bir gerekçesi bulunmamaktad r. Tapu sicil sisteminin, tüm taş nmazlar bak m ndan bir envanter oluşturmas arazi yönetimi için zorunludur. Bu nedenle, kamu ya da özel tüm ülke arazilerinin, her cm2 sine ilişkin her türlü haklar n ve s - n rlar n kay tlanarak envanterlerinin ç kar lmas n n gerektiği Türkiye de, kamu mallar na ilişkin bilgilerinde tapu sicilinde yer almas için gerekli değişiklikler yap ld ğ takdirde, taş nmaz bilgilerinde aleniyet en yüksek düzeye ç kacakt r. Ayr ca, tapu sicilinde kay tl bilgilerin "ilgisini kan tlayanlar" yerine, isteyen herkesin bilgisine sunularak tüm arazilerin yasal durumu hakk nda güvenilir bilgilerin elde edilmesiyle, özellikle kamu mallar n n korunmas n güçleştiren, istismara ve talana neden olan sorunlar n önü al nacakt r. 162

20 Oysa varolan durumda, ülke arazilerine ilişkin elde edilen bilgilerin aleniyeti sağlanamad ğ gibi, verilen rakamlar tahmini kalmakta, değişik zamanlardaki aç klamalar aras nda önemli farkl l klar bulunmaktad r (çizelge-1). Çizelge.1: Türkiye de Arazi Varl ğ Arazinin Kullan m Şekli Miktar (km2) % Tar m Arazileri Ormanlar ile Baltal k+koruluk +Fundal k+çal l k Arazi Göller Çay r ve Mera Arazileri Yerleşim Alanlar ve Diğer Araziler Türkiye yüzölçümü Arazi mülkiyetini ve buna ilişkin haklar güvenceleyen, elde edilen bilgilerin aleniyetini sağlayan sistemin oluşturulmas yla, "arazi yönetimi"nde önemli bir ad m at lacakt r. Çabalar n, yaln zca özel haklar üzerinde değil, ayn zamanda giderek artan bir şekilde kamu haklar ve s n rlar üzerinde de yoğunlaşt r lmas gerekmektedir. Bildiri, tüm ülke arazilerinin gerek standart-topoğrafik-kadastral (STK) haritalarla ve gerekse parsellerin her bir k r k noktas na konulacak işaretlerle s n rland r lmas ve tapu sicili bilgileriyle de üzerindeki haklar n yap s n n güvenilir biçimde belgelendirilmesi düşüncesinden hareketle arazi yönetimi ve kamu mallar konusundaki tart şmalara katk sağlamay amaçlamaktad r. 2. ARAZİ YÖNETİMİ Arazi yönetimi, ekonomik ve sosyal kalk nman n sağlanmas, toplumsal ve bireysel refah düzeyinin artmas için arazi ile ilişkili (mülkiyet, kullan m, değerleme, kira, ipotek, sat ş, vergi, planlama, imar, teknik altyap gibi) bilgilerin çok amaçl değerlendirilmesi işlemidir. Bu işlem, arazi hakk nda karar vermeyi ve al nan kararlar yerine getirmeyi gerektiren bütün faaliyetleri kapsamaktad r. Fiziksel planlama, tar m, kentleşme, turizm, sulama, enerji, orman gibi çok say da faaliyetin yürütülmesi s ras nda gereksinilecek türdeş, doğru ve güvenilir arazi bilgilerinin elde haz r bulundurulmas ve sürekli güncelleştirilmesi gerekmektedir. Arazi yönetimi politikas, güncel arazi bilgilerinin yaln zca haz r bulundurulmas n değil, ayn zamanda bunlar n istenildiğinde en kolay, h zl ve güvenilir biçimde hizmete sunulmas n da anlatan genel bir kavramd r (F. Dale - Mc Laughlin, 1988: 1-17; UN, 1996: 3-11). 163