YAfiLILARDA F Z KSEL AKT V TE, KEM K M NERAL YO UNLU U VE YAfiAM KAL TES N N DE ERLEND R LMES

Transkript

1 Turkish Journal of Geriatrics 2008; 11 (3): ARAfiTIRMA YAfiLILARDA F Z KSEL AKT V TE, KEM K M NERAL YO UNLU U VE YAfiAM KAL TES N N DE ERLEND R LMES ÖZ Dilek KESK N 1 P nar BORMAN 2 Filiz ESER 1 Hatice BODUR 1 Kenan KÖSE 3 Girifl: Bu çal flmada 65 yafl ve üstü kad nlarda osteoporoz ve vertebra fraktürlerinin fiziksel aktivite ve yaflam kalitesi üzerine etkilerinin de erlendirilmesi amaçlanm flt r. Gereç ve Yöntem: Çal flmaya yafl ortalamas ± 3.19 y l olan 50 kad n hasta al nd. Hastalar n demografik özellikleri kaydedildi. Lomber vertebra ve proksimal femur kemik mineral yo- unluklar (KMY) Dual energy X-Ray Absorbtiometry (DXA) yöntemi ile ölçüldü. Vertebra fraktürklerini belirlemek için lateral omurga grafileri çekildi. Hastalar n fiziksel kapasiteleri alt -dakika yürüme testi (ADYT) ile belirlendi. Yaflam kalitesinin de erlendirilmesi için Quality of life European Foundation for Osteoporosis (Qualeffo) anketi kullan ld. Bulgular: Lateral omurga grafilerinde 19 (%38) hastada vertebra k r tespit edildi. Vertebra k r olan grupta ADYT mesafesi istatistiksel olarak anlaml düzeyde düflük ve Qualeffo, fiziksel aktivite skorlar yüksekti. Ayr ca yafl ile proksimal femur ve lomber vertebra KMY; yafl ile ADYT aras nda negatif korelasyon tespit edildi. Femur boynu total T skoru ile ADYT aras nda pozitif korelasyon mevcuttu. Sonuç: Veretebra fraktürü olan yafll kad n hastalar n performanslar vertebra fraktürü olmayan hastalara göre daha düflüktür. Bu nedenle geriatrik hastalar de erlendirirken, fiziksel aktivitenin düflük olmas n n yaflam kalitesini olumsuz yönde etkiledi ini göz önünde bulundurulmal d r. Anahtar sözcükler: Fiziksel aktivite, Kemik mineral yo unlu u, Yaflam kalitesi, Yafll. RESEARCH EVALUATION OF PHYSICAL ACTIVITY, BONE MINERAL DENSITY AND QUALITY OF LIFE IN ELDERLY ABSTRACT letiflim (Correspondance) Dilek KESK N Ankara Numune E itim ve Araflt rma Hastanesi, 2. Fiziksel T p ve Rehabilitasyon ANKARA Tlf: e-posta: drdilekkeskin@yahoo.com Gelifl Tarihi: 09/01/2008 (Received) Kabul Tarihi: 11/02/2008 (Accepted) 1 Ankara Numune E itim ve Araflt rma Hastanesi, 2. Fiziksel T p ve Rehabilitasyon ANKARA 2 Ankara E itim ve Araflt rma Hastanesi Fiziksel T p ve Rehabilitasyon ANKARA 3 Ankara Üniversitesi, Biyoistatistik ANKARA Introduction: The purpose of this study was to evaluate the effects of osteoporosis and vertebral fractures on physical activity and quality of life in female patients 65 years and over. Materials and Method: 50 women with a mean age of ± 3.19 years were enrolled to the study. Demographic properties were recorded. Lumbar vertebra and proksimal femur bone mineral density (BMD) were measured by dual energy X-ray absorbtiometry DXA. Lateral spine radiographs were taken to determine vertebral fractures. Physical capacity of the patients was assessed by six-minute walk test (SMWT). Quality of life European Foundation for Osteoporosis (Qualeffo) questionnaire was used to evaluate quality of life. Results: Vertebral fracture was determined in 19 (38 %) patients. SMWT was significanly low and physical activity scores of Qualeffo was high in patients with vertebral fracture. Besides Age was negatively correlated with proximal femur and total lumbar BMD and SMWT. Proximal femur total T score correlated with SMWT. Conclusion: In geriatric female patients with vertebral fractures physical performance is lower compared to patients without vertebral fractures. Therefore, during evaluation of elderly patients we should keep in mind that low physical capacity negatively affects quality of life in geriatric patients with vertebral fractures. Key words: Physical activity, Bone mineral density, Quality of life, Elderly. 113

2 PHYSICAL ACTIVITY, OSTEOPOROSIS AND QUALITY OF LIFE IN ELDERLY G R fi steoporoz, düflük kemik kütlesi ve kemik dokunun mik- yap s n n bozulmas sonucu kemik k r lganl - Oromimari nda ve k r a yatk nl kta art fl ile birlikte olan kemi in yap sal yetmezli idir. Osteoporotik k r klar kas iskelet sistemini etkilemeleri, a r ya ve fonksiyonel kapasitenin azalmas na neden olmalar nedeniyle hastalar n yaflam kalitelerini olumsuz yönde etkiler. 75 yafl üzeri kad nlar n %30 unda, 85 yafl üzerindeki kad nlar n ise %50 sinde non travmatik vertebra k r bulundu u gözlenmifltir (1-3). Fiziksel performans, kas gücü, denge, yürüme h z yla do rudan iliflkili olup yafll lar n yaflamlar n ba ms z olarak sürdürebilmeleri ve yaflam kaliteleri için çok önemlidir (4-7). Yafll larda fiziksel aktivitenin de erlendirilmesi için en s k kullan lan yöntem yürüme h z n n belirlenmesidir ve alt dakika yürüme testi (ADYT) rehabilitasyon hekimleri taraf ndan fonksiyonel mobilitenin belirlenmesini sa layan önemli bir testtir (8-10). Kas gücü, endurans n dolay s yla mobilitenin global de erlendirilmesine olanak sa lar. Kemik mineral yo unlu u (KMY) menopozdan sonra her y l yaklafl k %1 düzeyinde azalmaktad r (11). Yap lan çal flmalarda yafll larda KMY düflük olanlar n kas güçlerinin ve yürüme h zlar n n da düflük oldu u saptanm flt r (12,14). Literatürde osteoporozun yaflam kalitesi üzerine etkisini inceleyen çok say da çal flma olmas na ra men osteoporozlu kiflilerde fiziksel aktivite ve yaflam kalitesini bir arada de erlendiren fazla say da çal flma bulunmamaktad r ve çal flmalarda çeliflkili sonuçlar bildirilmifltir (3,15). Lombardi ve arkadafllar (3) vertebra k r olan ve olmayan hastalar aras nda fiziksel performans ve yaflam kalitesi aç s ndan fark bulunmad - n bildirirken, Carter ve arkadafllar (15) osteoporotik hastalarda diz ekstansörleri kas gücünün yaflam kalitesi ile do rudan iliflkili oldu unu bildirmifllerdir. Bu çal flmada yafll larda KMY ve vertebra fraktürlerinin fiziksel aktivite ve yaflam kalitesi üzerine etkilerinin de erlendirilmesi amaçlanm flt r. GEREÇ VE YÖNTEM nkara Numune E itim ve Araflt rma Hastanesi, Fizik Te- ve Rehabilitasyon Poliklini ine baflvuran hastalar Adavi aras ndan 65 yafl n üzerinde olan ve baflka bir kimsenin yard - m olmadan yürüyebilen hastalar çal flmaya al nmak üzere de- erlendirildiler. Nörolojik ve ileri düzeyde kardiyovasküler, kronik hastal olanlar çal flmaya al nmad. Hastalar n demografik özellikleri, komorbid hastal klar, sigara kullan m, vizuel analog sakala (VAS) kullanarak bel ve s rt a r yak nmalar soruldu. Hastalar n boy ve vücut a rl klar ölçülerek kitle indekleri (BK ) kg/m 2 olarak hesapland. Diyetle kalsiyum tüketiminin hesplanmas nda kalsiyum tüketimi soru formu kullan ld (16). Kemik mineral yo unluklar Dual energy X-Ray Absorbtiometry (DXA) yöntemi kullan larak (Hologic QDR-2000) ön-arka projeksiyonda lumbar omurgadan (L1-L4 vertebralar) ve femur boynundan ölçüldü. Lateral dorsal ve lomber omurga grafileri çekildi. Torakal- 4 ve Lomber-4 vertebralar n ön, orta, arka yükseklikleri ölçüldü. Bir vertebrada üç yükseklik ölçümünden biri en yak n normal vertebran n yükseklik ölçümünden %20 azalm fl ise k r k olarak tan mland (17,18) Hastalar vertebra fraktürü olanlar (Grup 1) ve olmayanlar (Grup 2) olmak üzere iki gruba ayr ld. Hastalar n yaflam kaliteleri Quality of life European Foundation for Osteoporosis (QUALEFFO-41,Qol) ile de erlendirildi. Bu ankette hastalar; a r (5 soru), fiziksel fonksiyon (17 soru), sosyal etkinlikler (7 soru), genel sa l k de erlendirmesi (3 soru) ve mental fonksiyon (9 soru) ile ilgili toplam 41 soru ile de erlendirildi. Total ve alt skorlar için 0 iyi sa l k durumunu, 100 ise kötü sa l k durumunu göstermektedir (19). Hastalar n fonksiyonel kapasiteleri 6 dakika yürüme testi ile de erlendirildi (ADYT). Testin ideal koflullarda uygulanmas için daha önceden ölçülmüfl 35 metre uzunlu undaki hastane koridoru kullan ld. Hastalara önce deneme yürüyüflü yapt r ld, ard ndan kendilerini en rahat hissettikleri h zda yürümeleri istendi (yard mc yürüme cihaz kullananlar, cihazlar yla yürüdüler). Test s ras nda doktor hastay digital saat tutarak izledi, testin tamamlanmas na 30 saniye kala hastan n yan na gidildi ve test tam 6. dakikada sonland r ld. Hastan n yürüdü ü mesafe metre cinsinden hesapland. statistiksel analizler SPSS program 13.5 versiyonu ile yap ld. Sonuçlar ortalama±standart sapma ve yüzde de erler ile verildi. Tüm de iflkenlerin ortalamas tan mlay c analizler ile belirlendi. Gruplar aras karfl laflt rma için Ba ms z örneklerde t testi ve Fisher exact test, klinik parametreler aras ndaki iliflkiyi de erlendirmek için Pearson korelasyon analizi kullan ld. p<0.05 istatistiksel olarak anlaml kabul edildi. BULGULAR Çal flmaya yafl ortalamalar ± 3.19 y l (65-81) olan 50 kad n al nd. Hastalar n menapoz süreleri ± TURKISH JOURNAL OF GERIATRICS 2008; 11(3)

3 YAfiLILARDA F Z KSEL AKT V TE, OSTEOPOROZ VE YAfiAM KAL TES Tablo 1 Hastalar n demografik ve klinik özellikleri Yafl (y l, ort±ss) BK (kg/m 2, ort±ss) Menopoz süresi (y l, ort±ss) E itim durumlar n (%) Okuma-yazma bilmeyen lkokul mezunu Ortaokul mezunu Lise mezunu Üniversite mezunu Meslek n (%) Ev han m Emekli Komorbid hastalal klar n (%) Nodüler Osteoartrit Hipertansiyon Diabetes mellitus Hiperlipidemi Hipertiroidi Peptic ulcus Sigara kullan m n (%) L1-L4 Lomber Tskoru (ort±ss) Proksimal femur Tskoru (ort±ss) 6-DYT (metre ort±ss) ± ± ± (24.0) 18 (36.0) 7 (14.0) 8 (16.0) 5 (10.0) 33 (66.0) 17 (34.0) 19 (38.0) 34 (68.0) 9 (18.0) 9 (18.0) 2 (4.0) 2(4.0) 4 (8.0) -1.28± ± ± y l idi. Hastalar n demografik ve klinik özellikleri Tablo 1 de gösterilmifltir. 8 (%16) hasta halen osteoporoz tedavisi almaktayd. Diyetle kalsiyum al m 12 (%24) hastada günlük mg, 23 (%46) hastada mg/gün, 11 (%22) hastada ise 300 mg/gün ün alt ndayd. 33 (%66) hasta bel ve/vaya s rt a r s ndan yak nmaktayd. Hastalardan sadece 3 (%6) kifli haftada en az 1 saat düzenli egzersiz yap yordu. 16 (%32) hasta yaln z, 34 (%68) hasta ise ailesi ile beraber yaflamaktayd. 4 (%8) kifli sigara içmekteydi, günlük içiilen sigara say ortalamas ± 3.21 adet (4-20) idi. Çal flmaya kat lan kad nlarda yafl ile femur boynu ve lomber vertebra KMY ve ADYT aras nda negatif korelasyon tespit edildi (s ras yla r=-0.506, p=0.001, r=-0.299, p=0.044, r=-0.422,p=0.001). Femur boynu total T skoru ile ADYT aras nda pozitif korelasyon mevcuttu (r=465, p=0.001). Ayn zamanda yafl artt kça Qol fiziksel ve zihinsel fonksiyon alt gruplar nda kötüleflme saptand (s ras yla r=0.612, p=0.020, r=0.681, p=0.007). BK ile femur boynu ve lomber KMY, Qol sosyal etkinlik alt skorlar aras nda pozitif, ADYT aras nda ise negatif korelasyon mevcuttu s ras yla (r=0.602, p=0.001, r=0.625, p=0.02, r=0.750, p=0.002, r=-0.382, p=0.007). Lateral torakal ve lomber omurga grafilerinde 19 (%38) hastada vertebra k r tespit edildi. Vertebra k r olan ve olmayanlar n demografik özellikleri verileri ve klinik bulgular, Qol skorlar ve ADYT sonuçlar Tablo 2 de karfl laflt r lm flt r. Her iki grupta demografik özellikleri aç s ndan fark bulunamad ancak vertebra fraktürü olan grupta ADYT mesafesi istatistiksel olarak anlaml düzeyde düflük ve Qol alt gruplar ndan fiziksel aktivite skorlar yüksekti (s ras yla p=0.034,p=0.014). TARTIfiMA Yafll larda yaflam kalitesini de erlendirirken kognitif, emosyonel sosyal ve fiziksel fonksiyonlar bir arada de erlendirilmelidir. Yafll lar n günlük yaflam aktivitelerini ba- ms z olarak gerçeklefltirebilmeleri genel sa l k durumlar ve yürüme h zlar ile do rudan iliflkilidir (7,20). Yürüme, yafll - lar n en s k yapt klar aktivite oldu undan fiziksel performaslar n n objektif olarak de erlendirilmesine olanak sa lar (7). Yafll popülasyonda yürüme h z ile KMY nun yak ndan iliflkili olmas sebebiyle yürüme h z n n kemik yap m h z n artt rd düflünülmektedir (12-14,21). KMY düflük olan yafll - lar n el kavrama güçleri, diz ekstansör kas güçlerinin düflük oldu u saptanm flt r. Kwon ve arkadafllar iki y l boyunca takip ettikleri yafll larda kemik kayb fazla olanlarda, yürüme h z ndaki azalman n daha belirgin oldu unu tespit etmifllerdir (5). Yap lan di er çal flmalarda da yürüme h z ile femur KMY nun do rudan iliflkili oldu u hatta fiziksel kapasitesi fazla olan kiflilerde bunun daha belirgin oldu u vurgulam flt r (5, 12, 21, 22). Bizim çal flmam zda da benzer flekilde femur boynu KMY fazla olanlar n yürüme h zlar, fiziksel kapasiteleri daha yüksekti. Ayn zamanda literatürle uyumlu olarak (22,23), hastalar m zda yürüme h z n n yaflla beraber azald - n ve yürüme h z n n femur boynu T skoru ile korele oldu unu saptad k. Vücut kitle indeksinin yüksek olmas osteoporoz riskini azaltmaktad r ve obezlerde osteoporoz ve k r k geliflimi daha az görülmektedir (24,25). Wei ve arkadafllar KMY nun BK ve mobilite ile do rudan iliflkili oldu unu saptam fllard r (24). Ancak yaflla beraber fiziksel foksiyonlar azalmakta ve bu durum obezlerde daha belirgin olmaktad r (10, 26). Fine ve arkadafllar da BK de erleri yüksek olanlar n fiziksel kapasitelerinin daha düflük oldu unu bildirmifllerdir (27). Bizim so- TÜRK GER ATR DERG S 2008; 11(3) 115

4 PHYSICAL ACTIVITY, OSTEOPOROSIS AND QUALITY OF LIFE IN ELDERLY Tablo 2 Vertebra fraktürü olan ve olmayan hastalar n karfl laflt r lmas Vertebra fraktürü (+) n=19 Vertebra fraktürü (-) n=31 p Yafl (y l, ort±ss) Beden kitle indeksi (kg/m 2 ) Menopoz süresi (y l, ort±ss) Komorbid hastal klar (%) Bel ve s rt a r s (VAS, ort±ss) Lomber vertebra total T skoru (ort±ss) Proksimal femur total T skoru (ort±ss) 6-dakika yürüme testi (metre, ort±ss) Qualeffo A r Fiziksel fonksiyon Sosyal fonksiyon Genel sa l k de erlendirmesi Mental fonksiyon Toplam skor ± ± ± (84.2) 4.22 ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± (77.4) 3.76 ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± nuçlar m zda da benzer flekilde BK fazla olanlarda KMY daha fazlayd ancak fiziksel performanslar ve yaflam kalitesi skorlar daha düflüktü. Vertebra k r klar osteoporozun s k rastlanan komplikasyonudur ve hastalarda özürlülük geliflmesine neden olarak yaflam kalitesinin azalmas na neden oldu u bildirilmifltir (18, 28-35). Çal flmada da vertebta k r olan hastalarda Qol fiziksel aktivite alt skorlar ve ADYT sonuçlar daha kötüydü. Sonuçlara benzer flekilde Oleksik ve arkadafllar (35) vertebral fraktürü olan hastalar nda Qol kullanarak yaflam kaitesini de- erlendirmifllerdi ve fiziksel aktivite ve sosyal yaflam skorlarda yaflam kalitesinin daha kötü oldu unu, Silverman ve arkadafllar (36) da vertebra fraktürü olan hastalar n fiziksel ve emosyonel durumlar n n daha kötü oldu unu tespit etmifllerdir. Carter ve arkadafllar yafl ortalamas bizim çal flmam zla ayn olan kad nlarda osteoporozlu kad nlarda diz ekstansörleri kas gücünü dinamometre ile ölçmüfller ve diz ekstansörlerinin kas gücünün, yani fiziksel peformans n yaflam kalitesi ile do rudan iliflkili oldu u sonucuna varm fllard r (15). Koltyn da 60 yafl n üzerindeki kad nlarda yaflam kalitesinin fiziksel aktivite düzeyi ile iliflkili oldu unu bildirmifltir (37). Buna karfl n Lombardi ve arkadafllar n n çal flmas nda, osteoporotik ve vertebra k r olan hastlar n yaflam kalitelerini SF-36 ile, fiziksel fonksiyonlar n spiroergonomik testler ile de erlendirmifller ancak yaflam kalitesi aç s ndan fark bulamad klar n bildirmifllerdir ve bunun nedenin çal flma için kondisyonlar iyi olan hastalar seçmelerine ba lam fllard r (3). Gülbahar ve arkadafllar n n yapt lar çal flmada vertebra k r olan hastalarda KMY de erlerinin daha düflük, yaflam kalitesi skorlar n n daha kötü olmas na ra men istatistiksel olarak anlaml fark bulamad klar n bildirmifllerdir ve gruplar aras nda fark olmamas n k r klar n subklinik olmas na ve çoklu k r k say s n n az olmas na ba lam fllard r (38). Sonuç olarak, çal flmam zda veretebra fraktürü olan hastalar n, fiziksel aktivitelerinin daha düflük oldu unu ve bu durumun yaflam kalitelerini olumsuz yönde etkilendi ini saptad k. Bu nedenle klinik bulgular olmad halde vertebra fraktürü olan geriatrik hastalar de erlendirirken ve günlük yaflam aktivitelerini planlarken fiziksel kapasitelerinin daha düflük olabilece inin dikkate al nmas n önerilmektedir. KAYNAKLAR 1. Measuring quality of life in women with osteoporosis. Osteoporosis Quality of Life Study Group. Osteoporos Int 1997;7(5): Crans GG, Silverman Sl, Genant HK, Glass EV, Krege EV. Association of severe vertebral fractures with reduced quality of life. Arthritis Rheum 2004;50(12): Lombardi IJr, Oliveria LM, Monteiro CR, Confessor YQ, Barros TL, Natour J. Evaluation of physical capacity and quality of life in osteoporotic women. Osteoporos Int 2004;15(1): Karinkanta S, Heinonen A, Sievanen H, Uusi-Rasi K, Kannus P. Factors predicting dynamic balance and quality of life in home-dwelling elderly women. Gerontology 2005;51(2): TURKISH JOURNAL OF GERIATRICS 2008; 11(3)

5 YAfiLILARDA F Z KSEL AKT V TE, OSTEOPOROZ VE YAfiAM KAL TES 5. Kwon J, Suzuki T, Yoshida H, et al. Association between change in bone mineral density and decline in usual walking speed in elderly community-dwelling Japanese women during 2 years follow-up. JAGS 2007; 55(2): Shinkai S, Watanabe S, Kumagai S, et al. Walking speed as a good predictor for the onset of functional dependence in a Japanese rural community population. Age Aging 2000;29(5): Stel VS, Pluijm SM, Deeg DJ, Smith JH, Bouter LM, Lips P. Functional limitations and poor physical performance as independent risk factors for self-reported fractures in older persons. Osteoporosis Int 2004;15(9): Enright PL, McBurnie MA, Bittner V, et al. The 6-m,in walk test Chest 2003, 123(2): Kervio G, Carre F, Ville N. Reliability and intensity of the sixminute walk test in healthy elderly subjects. Med Sci Sports Exerc 2003;35(1): Hulens M, Vansant G, Claessens AL, Lysens R, Muls E. Predictors of 6-minute walk test results in lean, obese and morbidly obese women. Scand J Med Sci Sports 2003;13(2): Riggs BL, Wahner HW, Melton LJ 3rd, Richelson LS, Judd HL, Offord KF. Rates of bone loss in the appendicular and axial skeletons of women: Evidence of substantial vertebral bone loss before menopause. J Clin Invest 1986;77(5): Taaffe DR, Simonsick EM, Visser M, Volpato S, Nevitt MC, Cauley JA. Lower extremity physical performance and hip bone mineral density in elderly black and white men and women: Cross-sectional associations in the Health ABC study. J Gerontol A Biol Sci Med Sci 2003;58(A): Sirola J, Tuppurainen M, Honkanen R, Jurvelin JS, Kroger H. Associations between grip strength change and axial postmenopausal bone loss-a 10 year population-based follow-up study. Osteoporos Int 2005;16(12): Lindsey C, Brownbill RA, Bohannon RA, Ilich JZ. Association of physical performance measures with bone mineral density in postmenopausal women. Arch Phys Med Rehabil 2005;86(6): Carter ND, Khan KM, Mallinson A, et al. Knee extension strength is a significant determinant of static and dynamic balance as well as quality of life in older community-dwelling women with osteoporosis. Gerontology 2002;48(6): Cerraho lu L, Duruöz MT, T k z C, Ölçenler S, Tuluko lu N, Susin A. Postmenopozal kad nlarda diyetle kalsiyum al m ile kemik minaral yo unlu u aras ndaki iliflki. Osteoporoz Dünyas ndan 2002;8(4): Romagnoli E, Carnevale V, Nofroni I, et al. Quality of life in ambulatory postmenopausal women: the impact of reduced bone mineral density and subclinical vertebral fractures. Osteoporos Int 2004; 15(12): O Neill TW, Cockerill W, Matthis C, et al. Back pain, disability, and radiographic vertebral fracture in European women: a prospective study. Osteoporos Int 2004;15(9): Koçyi it H, Gülseren fi, Erol A, Hizli AM. The realibility and validity of the Turkish version of Quality of Life Questionnaire of the European foundation for Osteoporosis (QUALEFFO). Clin Rheumatol 2003;22(1): Cress ME, Schechtman KB, Mulrow CD, Fiatarone MA, Gerety MB, Buchner DM. Relationship between physical performance and self-perceived physical function. J Am Geriatr Soc 1995;43(2): Micklesfield L, Rosenberg L, Cooper D, et al. Bone mineral density and lifetime physical activity in South African women. Calcif Tissue Int 2003;73(5): Brownbill RA, Lindsey C, Crncevic-Orlic Z, Ilich JZ. Dual hip bone mineral density in postmenopausal women: geometry and effect of physical activity. Calcif Tissue Int 2003;73(3): Zhang HC, Kushida K, Atsumi K, Kin K, Nagono A. Effects of age and menopause on spinal bone mineral density in Japanese women: a ten-year prospective study. Calcif Tissue Int 2002;70(3): Wei TS, Hu CH, Wang SH, Hwang KL. Fall characteristics, functional mobility and bone mineral density as risk factors of hip fracture in the community dwelling ambulatory elderly. Osteoporos Int 2001;12(12): van der Voort DJM, Geusens PP, Dinant GJ. Risk factors for osteoporosis related to their outcome: Fractures. Osteoporos Int 2001;12(1): Brach JS, VanSwearingen JM, FitzGerald SJ, Storti KL, Kriska AM. The relationship among physical activity, obesity and physical function in community-dwelling older women. Prev Med 2004;39(1): Fine JT, Colditz GA, Coakley EH, et al. A prospective study of weight change and health-related quality of life in women. JAMA1999;282(22): Oleksik AM, Lips P, Dawson A, et al. Health-related quality of life in postmenopausal women with low BMD with or without prevalent vertebral fractures. J Bone Miner Res 2000;15(7): Cockerill W, Lunt M, Silman AJ, et al. Health-related quality of life and radiographic vertebral fractures. Osteoporos Int 2004;15(2): Lunt M, O neill TW, Felsenberg D, et al. Characteristics of a prevalent vertebral deformity predict subsequent veretebral fractures: results from the European Prospective Osteoporosis Study (EPOS). Bone 2003;33(4): Pluijm SM, Tromp AM, Smith JH, Deeg DJ, Lips P. Consequences of vertebral deformities in older men and women. J Bone Miner Res 2000;15(8): TÜRK GER ATR DERG S 2008; 11(3) 117

6 PHYSICAL ACTIVITY, OSTEOPOROSIS AND QUALITY OF LIFE IN ELDERLY 32. Sindel D, Dilflen G, Kubat A. Postmenopozal osteoporozda yaflam kalitesi sonuçlar. Romatol T b Rehab 1995;6(3): Sar do an-eryavuz M, Akar rmak Ü, Çakmak B, Can G. Osteoporotik vertebra k r n n yaflam kalitesine etkisi. Osteoporoz Dünyas ndan 2002;8(3): Hall SE, Criddle RA, Comito TL, Prince RL. A case-control study of quality of life and functional impairment in women with long-standing vertebral osteoporotic fractures. Osteoporos Int 1999;9(6): Oleksik AM, Ewing S, Shen W, van Schoor NM, Lips P. Impact of incident vertebral fractures on health related quality of life (HRQOL) in postmenopausal women with prevalent vertebral fractures. Osteoporos Int 2005;16(8): Silverman SL, Minshall ME, Shen W, Harper KD, Xie S. The relationship of health-related quality of life its prevalent and incident vertebral fractures in postmenopausal women with osteoporosis: results from the Multiple Outcomes of Raloxifene Evaluation Study. Arthritis Rheum 2001;44(11): Koltyn KF. The association between physical activity and quality of life in older women. Women s Health Issues 2001;11(6): Gülbahar S, El Ö, Altay C, fiahin E, fiahin E, Köro lu F. Postmenapozal osteoporozda vertebra k r k ve yaflam kalitesi aras ndaki iliflki-orijinal araflt rma. Osteoporoz Dünyas ndan 2007;13(2): TURKISH JOURNAL OF GERIATRICS 2008; 11(3)