EĞĠTĠMDE PROGRAM GELĠġTĠRME

Transkript

1 1. HAFTA EĞĠTĠMDE PROGRAM GELĠġTĠRME

2 DERS NOTLARI 1 EĞĠTĠMDE PROGRAM GELĠġTĠRME PROGRAM GELĠġTĠRME ĠLE ĠLGĠLĠ ÇEġĠTLĠ KAVRAMLAR EĞĠTĠM PROGRAMI: Eğitim literatüründe eğitim programlarının çeģitli tanımları yapılmaktadır: Eğitim programı, öğretmenin etkinlikleri sonucu öğrencilerin karşı karşıya geldikleri durumlardır. Eğitim programı öğrencilerin ve okulun sorumluluk alanına giren tüm yaşantıları kapsar. Eğitim programı, okulun okul içi ve dışındaki bütün durumlarda beklenen sonuçlara ulaşmak için giriştiği bütün çabalar olarak tanımlamaktadır. Eğitim programı, çocuğun hayatını zenginleştirmek için okulun gözetimi altında seçilmiş ve örgütlenmiş bütün gerçek yaşantılarını kapsar. Eğitim programı, öğrenene, okulda yada okul dışında planlanmış etkinlikler yoluyla sağlanan öğrenme yaşantıları düzeneğidir. Varış a göre; eğitim programı, bir eğitim kurumunun, çocuklar, gençler ve yetişkinler için sağladığı, milli eğitim ve kurumun amaçlarının gerçekleştirilmesine dönük tüm faaliyetleri kapsar. Ertürk, eğitim programını yetişek olarak nitelemekte ve geçerli öğrenme yaşantıları düzeni olarak tanımlamaktadır. Doğan, eğitim programını öğrencilerde beklenen öğrenmeyi meydana getirebilmek için planlanmış faaliyetlerin tamamı olarak tanımlamaktadır. ÖĞRETĠM PROGRAMI: Öğretim-öğrenme süreçleriyle ilgili tüm faaliyetleri kapsar. Okulda yada okul dışında bireye kazandırılması planlanan bir dersin öğretimiyle ilgili tüm etkinlikleri kapsayan yaşantılar düzeneğidir. (Demirel, 2005) Bir derste öğrencilerin ulaşacağı hedefleri, hedeflerin kapsadığı davranışları, davranışları kazandırmak üzere düzenlenecek eğitim durumlarını ve davranışların ne dereceye kadar kazanıldığını ortaya koyabilecek sınama durumlarını kapsayan gelişmeye açık ve çok yönlü etkileşim içinde olan öğeler bütünüdür (Senemoğlu, 2006)

3 NOT: Eğitim programı, öğretim-öğrenme süreçlerini kapsayan öğretim programı ve öğretim programı dışındaki faaliyetleri (eğitsel kol faaliyetleri, özel gün kutlamaları, geziler, özel kurslar, sanatsal faaliyetler, sosyal ve kültürel faaliyetler vs.) kapsar. Öğretim programı genellikle belli bilgi kategorilerinden oluşan ve bir kısım okullarda beceriye ve uygulamaya ağırlık tanıyan bilgi ve becerilerin eğitim programlarının amaçları doğrultusunda ve planlı bir biçimde kazandırılmasına yönelik programdır. DERS PROGRAMI (PLANI) Bir ders süresi içinde planlanan hedeflerin bireye nasıl kazandırılacağını gösteren tüm etkinliklerin yer aldığı bir plandır. FARKLAR Eğitim programı, belirlenen hedefler doğrultusunda planlanan tüm eğitim etkinliklerini kapsamaktadır. Öğretim programı ise bir eğitim basamağında çeşitli sınıf ve derslerde ele alınacak konularla ilgili tüm öğretim etkinliklerini kapsamaktadır. Ders programı da bir dersin öğretimiyle ilgili tüm etkinlikleri kapsamaktadır. MÜFREDAT PROGRAMI: Bazı program geliştirmecilere göre müfredat programı eğitim programı ile aynı anlama gelir. (örneğin İhtiyaç Yayınları) Ancak diğer bazı program geliştirmecilere göre müfredat programı: Bir dersin yada derslerin yalnızca ünite ve konularının, belirlendiği listedir. Eğitim programından daha dar kapsamlı olup, dinamik bir süreç değildir. ÖRTÜK PROGRAM: Ders içindeki veya dışındaki yaşantılar yolu ile kazandırılan, toplumda baskın olan görüş-ahlaki inanış-değer ve normları yansıtan, resmi (yazılı) programda belirtilen amaç ve faaliyetlerin dıģında ortaya çıkan mesaj, etkinlik ve uygulamalardır. Öğrenme öğretme sürecinde ortaya çıkan bilgiler, düşünceler, değerler ve uygulamalar ve bu uygulamalar sonucu öğrencilerde meydana gelen bütün özellikleri kapsar. Okulun iklimi, düzeni, forması, amblemi, kuralları, fiziksel ve psikolojik çevresi, yöneticilerin ve öğretmenlerin sözlü yada sözsüz olarak verdikleri bütün mesajları kapsar.

4 Ayrıca, örtük program ders dıģı etkinlikleri de içeren programdır. Bireylerin yaratıcılık özelliklerini destekleyen gezileri, kulüp faaliyetlerini sportif ve sosyal etkinlikleri vb. de içine alır. POSNER E GÖRE EĞĠTĠM PROGRAMI TANIMLARI Resmi Program: Yazılı olan, resmi kurum ve kuruluşlar tarafından hazırlanan, herkes için geçerli ve daha çok kağıt üzerindeki programdır Uygulamadaki Program: Kağıt üzerindeki resmi programın okullarda nasıl uygulandığına, uygulamaya dönüştürülebildiği şeklindeki programdır. Örtük Program: Resmi programın dışında ortaya çıkan uygulama ve düzenlemeler, öğretmen ve öğrenciler arasındaki sözlü ve sözsüz mesajlardır. Geçersiz(Ġhmal Edilen): Eğitim programı hazırlanırken bir takım hedefler, içerik ve öğrenme-öğretme yaşantıları eğitim programları içinde yer alamaz. Çünkü program geliştirmeci her zaman bir seçim yapmak zorundadır. Programda yer verilmeyen bilgi ve kazanımları kapsar. Ekstra Program: Okul dışı tüm faaliyetleri; gezileri, kültürel ve sanatsal faaliyetleri, kursları kapsayan programdır. PROGRAM GELĠġTĠRME Program GeliĢtirme, programın hedef, içerik, öğretme-öğrenme süreci ve değerlendirme öğeleri arasındaki dinamik ilişkiler bütünüdür. Varış a göre ise program geliştirme, gerek okul içinde ve gerekse okul dışında, Milli Eğitimin ve okulun amaçlarına uygun etkinlikler geliştirmek ve gerçekleştirmek üzere düzenlenen içerik ve etkinliklerin, uygun yöntem, teknik, araç ve gereçler geliştirilmesine yönelmiş koordine çabalarının tümüdür PROGRAM GELĠġTĠRME ÇALIġMA GRUPLARI Program geliştirme uzun ve zahmetli bir iştir. Bu nedenle bir kişinin tek başına yapabileceği bir iş değildir. Program geliştirme çalışmaları bir komisyon aracılığıyla yürütülür. Program geliştirme gruplarını üç basamak altında inceleyebiliriz. 1. Program Karar Ve Koordinasyon Grubu: Bu grup, hangi alanlarda çalışma yapılacağına karar verir. Ülkede başat olan eğitim felsefesini programlara

5 yansıtılmasını sağlar. Hazırlanan programın kabul ya da değiştirilmede karar organı olarak görev yapar. Tüm program geliştirme çalışmalarının koordinasyonunu sağlar. Programdan etkilenen herkes karar ve koordinasyon grubunun üyesi olabilir. Üyeler program geliştirme uzmanı hariç temsilci niteliğindedir. Karar koordinasyon grubu ihtiyacı saptayan gruptur. Program karar ve koordinasyon grubunda şu üyeler bulunur: A- Milli Eğitim Bakanlığı Temsilcileri - İlgili genel müdür temsilcisi - Talim Terbiye Kurulu temsilcisi - Teftiş Kurulu temsilcisi - Program Dairesinden uzman bir kişi B- Program Geliştirme Uzmanı C- Öğretmen Örgütlerinin temsilcileri D- Konu alanı ile ilgili - Konu alanı öğretmenlerinin temsilcileri - Kamu kurum ve kuruluşlarının temsilcileri - İşçi ve işveren temsilcileri - Meslek odası ve birliği temsilcileri E- Veli Temsilcileri F- Öğrenci temsilcisi 2. Program ÇalıĢma Grubu: Programın hazırlanması, uygulanması, değerlendirilmesi ve geliştirilmesi aşamalarında sürekli görev yapan komisyondur. Hedef, içerik, eğitim durumları ve değerlendirme öğelerini belirler. Üyeleri: A- Eğitim programı geliştirme uzmanı B- Eğitimde ölçme ve değerlendirme uzmanı C- İlgili konu alanı uzmanı D- İlgili konu alanı öğretmenleri 3. Program DanıĢma Grubu: Program çalışma grubu her çalışma alanında görev yaparken zaman zaman danışma yapacağı bir gruba ihtiyaç vardır. Özellikle hedef belirlenirken mutlaka danışma grubundaki eğitim

6 felsefecisi ve eğitim psikologunun görüşleri alınır. Bu nedenle en önemli üyeleri felsefeci ve psikologdur. Üyeler: A-Eğitim Felsefecisi B-Eğitim Psikologu C-Eğitim sosyologu D-Eğitim ekonomisti E-Eğitim deneticisi F-Okul yöneticisi G-Eğitim teknoloğu H-İletişim uzmanı Program GeliĢtirmeyi Gerekli Kılan Nedenler Bilgi ve teknolojinin değişmesi Bireylerin gereksinimlerinin değişmesi Eğitim-öğretim kuram, ilke ve uygulamalarının gelişmesi Toplumsal yapı ve işleyişte değişmeler Eğitim programlarının ilk uygulamada yüzde yüz etkili öğrenmeyi sağlama iddiasının olmaması Uluslar arası standartlar PROGRAM GELĠġTĠRME ÇALIġMALARI Program geliştirme çalışmaları aşağıdaki aşamaları izler; 1. Ġhtiyaçların Belirlenmesi: Bir program geliştirme çalışması ihtiyaçların belirlenmesi ile başlar. ĠHTĠYAÇ NEDĠR? İhtiyaç; "ne?" ile "ne olmalı?" arasındaki farktır. Eğitim programı hazırlanmak için bir ihtiyacın olması gerekmektedir. Örneğin; bir savaşta bir ülkenin parçalanması sonucu yeni ülkelerin ortaya çıkması. Bunun tarih ve coğrafya derslerine eklenmesi gerekmektedir. Bir ihtiyaç meydana geldiği için tarih ve coğrafya derlerinde program geliştirme çalışmaları yapılmalıdır. İhtiyaç değerlendirme süreci beş aşamada yapılmaktadır: 1. Hazırlık 2. Bilgi toplama 3. Bilgilerin analizi 4. Bilgilerin rapor edilmesi 5. Bilgilerin kullanımı: bilgilerden yararlanmak ĠHTĠYAÇ SAPTAMA YAKLAġIMLARI

7 1. Farklar YaklaĢımı: Var olan başarı durumu ile beklenen başarı durumu arasındaki farkı ortaya çıkarır. Bu yaklaşımda kurumun istediği durum ile var olan durum karşılaştırılır. Eğer istenen duruma ulaşılmamışsa bir ihtiyaç var demektir. Bu nedenle program geliştirme çalışmaları yapılmalıdır. Örnek: Bir okulda matematik dersinden % 85 başarı beklenirken okulun başarısı %50 de kalmıştır. İstenen başarı %85, var olan başarı %50 dir. Arasında %30 fark vardır. İstenen başarıya ulaşılmadığı için bir ihtiyaç doğmuştur. Bu da demektir ki matematik dersinde bazı değişikliklerin yapılması gerekmektedir. Bu değişiklik program geliştirmedir. 2. Demokratik YaklaĢım: İhtiyaç, toplumdaki baskı gruplarının isteklerinden hareketle ortaya çıkar. Çoğunluk grupların isteğinden hareket edilir. Baskı grupları çoğunluk gruplardır. Toplumdaki çoğunluk ne istersen o alanda çalışma yapılır. Örnek: Türkiye uzun zamandır akraba bedelle evliliğe karşı çıkmaktadır. Yapılan anketler sonucunda halkın büyük çoğunluğunun bedel usulü evliliğe karşı çıktığı ortaya çıkmıştır. Bu alanda bir ihtiyaç doğmuş. Eğitim programlarında akraba evliliğinin sakıncaları konularının eklenmesi bir ihtiyaç olarak ortaya çıkmıştır. 3. Analitik YaklaĢım: Gelecekte ortaya çıkması muhtemel durumlardan yola çıkarak ihtiyacın belirlenmesidir. Eleştirel düşünceden yola çıkılarak çözüm aranılır. Bu yaklaşıma göre şimdiki durumdan hareket edilerek gelecekte nelerin ortaya çıkabileceği üzerinde durulmalıdır. Teknolojik gelişmelerin neleri değiştireceği, toplumda nelerin gelişeceği üzerinde durur. Örnek: Günümüzde şu okul aracılığıyla eğitim öğretim devam etmektedir. Fakat gelecek dönemlerde okula ihtiyaç duyulmadan bilgisayar aracılığıyla evlerde eğitim yapılabilir. Öğretmenler Internet üzerinden evlerdeki öğrencilere eğitim verebilirler. Bu nedenle programlara ihtiyaca cevap verecek bir ders eklenir. 4. Betimsel YaklaĢım: Bir nesnenin yokluğu ile ortaya çıkacak zararlar ve o nesnenin varlığının ortaya koyacağı yararlardan hareketle ihtiyaç belirlenir. Eğitimde kullanılan bazı materyallerin olmaması durumunda nelerin olabileceği üzerinde durur ve ihtiyacı buna göre belirler. Örnek: Okulda beden eğitimi derslerinde kullanılan malzemeler kullanılmamış bunun yerine öğrencilerin spor amaçlı koşturulmasının daha yararlı olduğu düşünülmüştür. Fakat daha

8 sonra öğrencilerin bedensel bazı becerileri yerine getiremedikleri tespit edilmiş ve spor malzemelerinin tekrar kullanılması ihtiyacı doğmuştur. 5. Süreç YaklaĢımı Mevcut süreçteki ihtiyaçları belirler. Teknolojik gelişmelere uygun olarak mevcut sistemde ne gibi değişikliklerin yapılması gerektiği üzerinde durur. Örnek: Beden eğitimi dersinde yeni bir spor dalı ortaya çıkmıştır. Bu yenilik programa eklenmelidir. ĠHTĠYAÇ DEĞERLENDĠRME (SAPTAMA) TEKNĠKLERĠ İhtiyaç değerlendirmede kullanılan başlıca teknikler: 1. Delphi Tekniği 2. Progel-Dacum Tekniği 3. Gözlem Tekniği 4. Meslek Analizi 5. Ölçme Araçları-Testler 6. Görüşme-Grup Toplantıları 7. Kaynak Tarama Delphi Tekniği: Konu ile ilgili uzmanların yüz yüze gelmeden görüşlerinin alındığı bir tekniktir. Amacı; konu ile ilgili seçilmiş uzmanların görüşlerinin alınması ve ortak görüş sağlanmasıdır. Bir konu hakkında gelecekte nelerin nasıl olabileceği üzerinde durur. Konu ile ilgili uzman kişilere mektup veya gönderilir ve görüşleri alınır. Örnek; 2020 yılında öğretmen nasıl yetiştirilir? Konu ile ilgili ortalama 100 tane uzman seçilir. Sorular uzman kişilere gönderilir. Alınan cevaplarda bir gruplama yapılır. Toplanan cevaplar uzman kişilere gönderilir ve bir sıraya koymaları istenir. Uzmanlardan grup dışı kararı olan varsa kararını değiştirmeleri istenir. Değiştirmediği taktirde yorumlaması istenir. Amaç ortak görüşü sağlamaktır. Uzmanlara bu katılımdan dolayı hiçbir ödeme yapılmaz. Uzmanlar, bir birlerinin görüşlerini etkilemelerini (primadonna) engellemek için bir araya getirilmez. Sonuçların kesin olmasından tahminler ve varsayımlar ortaya konur. Günümüzde birçok alanda uygulanmaktadır. Progel - Dacum Tekniği: Program (pro) geliştirme(gel) sözcüklerinin kısaltılmasıdır. İş analizine benzer. Fakat progel daha az zaman alır.

9 Bireyin bir işi yapabilmesi için sahip olması gereken özellikleri belirler. Bir işin gerekleri ustaları tarafından belirlenir. Yani beceri profili çıkarılır. İşin yapılabilmesi için bireylerin hangi özelliklere sahip olması gerektiğini ortaya çıkaran bir tekniktir. İşin başında uzmanları tarafından işin gerekleri çıkarılır. Gözlem: Kişileri gözleyerek bilgi toplama yoludur. Gözlem yaparken doğal gözlem tercih edilmelidir. Özellikle psikomotor becerilerin belirlenmesinde kullanılır. Meslek Analizi: İş alt basamaklara ayrılır. Alt basamaklar bilişsel, duyuşsal ve devinişsel basamaklardan oluşur. Ölçme Araçları -Testler: İhtiyaç analizi yapmak için ölçme araçlarından yararlanılır. En yaygın olanı test tekniğidir. Bireyde aranan özelliklerin ne miktarda var olduğunu saptamak için yapılan işlemlerdir. GörüĢme - Grup Toplantıları: En yaygın olarak kullanılan tekniklerden biridir. İhtiyaç hakkındaki görüşler sözlü olarak alınır. Sorularla kişilerin görüşleri belli olur. Kaynak Tarama: Literatür taraması raporların değerlendirilmesi ve mevcut programların incelenmesidir. İhtiyaç saptamada bunlar dikkate alınır. PROGRAM GELĠġTĠRME MODELLERĠ AMERĠKA'DA YAYGIN OLAN PROGRAM GELĠġTĠRME MODELLERĠ TABA MODELĠ: Tümevarım yaklaşımını ele almıştır. Temelde 8 aşamadan oluşmuştur. Taba modelinde içerik öğesine daha çok ağırlık verilmiştir. Sıralama şu şekildedir: 1. İhtiyaçların belirlenmesi 2. Amaçların belirlenmesi 3. İçeriğin seçimi 4. İçeriğin düzenlenmesi 5. Öğrenme yaşantılarının seçimi 6. Öğrenme yaşantılarının düzenlenmesi 7. Neyin nasıl değerlendirileceğinin saptanması 8. Program öğelerinin sırası ve ilişkilerin kontrolü

10 TYLER MODELĠ: Tyler modelinde içerik öğesine yer verilmemiştir. Taba'da kaynak her alanda olabilirken, Tyler' da kaynak birey, toplum ve konu alanında olabilir. Tyler öğrenme yaşantılarına ağırlık vermiştir. 8 aşamalardan oluşur. Aşamaları temelde şu şekildedir: 1. Kaynak: Birey, toplum, konu alanı 2. Olası genel hedefler 3. Süzgeçler: Eğitim Felsefesi ve Öğrenme Psikolojisi 4. Kesinleşmiş öğretim hedefleri 5. Öğrenme yaşantılarının seçimi 6. Öğrenme yaşantılarının düzenlenmesi 7. Öğrenme yaşantılarının yönlendirilmesi 8. Öğrenme yaşantılarının değerlendirilmesi Hedefleri Belirleme: Birey (bireyin gelişim özellikleri, hazır bulunuşluk düzeyi, bireyin ilgi ve ihtiyaçları) Toplum (toplumun ihtiyaçları, beklentileri, bireye sunduğu olanaklar, eğitim felsefesi ve kültürel yapıya uygunluk) Konu Alanı ( konu-alan ilişkisi, bilginin yapısında bir değişme olup olmadığıbilginin geçerli ve kullanılır olup-olmadığı, alanda yeni üretilen bilgi olup olmadığı) Not: Bazı program geliştirmeciler Doğa yı da kaynak kabul ederler (örnek, Sönmez) Bu evrensel özelliklere sahip ve insanlığın ortak mirası olan doğal kaynakları bilinçli kullanan kişiler yetiştirmek amacıyla doğa göz önünde bulundurulur. Hedefleri Belirlemede Süzgeçler: Belirlenen aday hedeflerin eğitim felsefesi ve eğitim (veya öğrenme) psikolojisi süzgeçlerinden geçirilmesi istenir.eğitim felsefesi Nasıl birey yetiştiriyoruz? Hedefleri önem sırasına koyarken, hedeflerin iç-dış tutarlılığını denetlerken felsefenin süzgeç rolünde olduğu unutulmamalı. Eğitim psikolojisi belirlenen hedef, bireyin sahip olduğu gelişim ve öğrenme özellikleri açısından ulaşılabilir mi* sorusunu cevaplayarak hedefleri seçer.not: Bazı kaynaklarda eğitim ekonomisi (eğitim hedeflerinin makul bir sürede ve çaba ile ulaşılabilirliğini inceler) ve eğitim sosyolojisi ( ülkenin değişik bölgelerinin sosyo-ekonomik özellikleri ve Toplum, eğitim kurumlarından ne bekler? de süzgeç olarak alınmaktadır. TABA-TYLER MODELĠ: Taba ve Tyler modelleri birleştirilerek oluşturulmuştur. Rasyonel Planlama Modeli (Teknokratik Model) olarak da adlandırılır. Aşamaları şu şekildedir: 1. Başla 2. İhtiyaçları belirleme

11 3. Olası Genel amaçları belirleme 4. Amaçları belirleme 5. İçeriğin seçimi 6. İçeriği düzenleme 7. Öğrenme yaşantılarının seçimi 8. Öğrenme yaşantılarının düzenlenmesi 9. Değerlendirme yap 10. Değerlendirme sonuçlarını sorgula. Sonuç yeterli mi? (eğer cevap hayırsa amaçları saptama aşamasına tekrar dönülür, eğer cevap evetse devam edilir) 11. Ayrıntılı işleri formüle et 12. İşlemleri tekrar belirleme 13. Bitir AVRUPA' DA YAYGIN OLAN PROGRAM GELĠġTĠRME MODELLERĠ RASYONEL PLANLAMA MODELĠ: White tarafından 1988 yılında Taba - Tyler modelinin ortak yanları ele alınarak Rasyonel Planlama modeli hazırlanmıştır. Genel amaçlar, amaçlar, öğrenme durumları ve değerlendirme öğelerinden oluşmaktadır. YENĠLĠKÇĠ DURUMSAL MODEL: Skillbeck tarafından 1984 yılında geliştirilmiştir. Durum çözümlenmesi, amaçlar, öğrenme öğretme ve değerlendirme öğelerinden oluşmaktadır. SÜREÇ YAKLAġIMI MODELĠ: 1975 yılında Stenhouse tarafından ortaya konulmuştur. Ġçerik- bağlam, öğrenme durumları, genel amaçlar ve değerlendirme öğelerinden oluşmaktadır. TÜRKĠYE' DE PROGRAM GELĠġTĠRME MODELLERĠ: Türkiye' de program geliştirme çalışmaları; Taba-Tyler modeline uygun olarak Özcan DEMİREL tarafından bir model hazırlanmıştır. Milli Eğitim bakanlığı tarafından 2004 yılında yine bu modele uygun olarak bir program yayımlamıştır. 6 EĞĠTĠM PROGRAMININ TEMEL ÖĞELERĠ Eğitimde program geliştirme, eğitim programının temel öğeleri olan hedef (amaç), içerik (muhteva), öğretme-öğrenme yaģantılıları ve değerlendirme arasındaki dinamik ilişkilerin bütünüdür.

12 Bu durumda program öğelerinden birinde meydana gelen değişme bir diğerini de etkileyecektir. Eğitim Programının Temel Öğeleri Hedefler (Amaçlar), Kazanımlar Niçin öğretelim? İçerik (Muhteva) Ne öğretelim? Eğitim durumları (Öğrenme-öğretme süreci)--nasıl öğretelim? Değerlendirme (Sınama Durumları) Ne kadar öğrettik?