ÖĞRETMEN ADAYLARININ PROBLEMLİ İNTERNET KULLANIMLARININ İNCELENMESİ

Transkript

1 ÖĞRETMEN ADAYLARININ PROBLEMLİ İNTERNET KULLANIMLARININ İNCELENMESİ Meryem VURAL BATIK, Melek KALKAN Giriş Yöntem Bulgular Tartışma, Sonuç ve Öneriler Kaynakça DOI:

2 Giriş Günümüzde iletişimin vazgeçilmez bir aracı olan internet, eğitim-öğretim alanında da en etkili araçlardan biri olmakla beraber (Kıran-Esen ve Korkmaz, 2013), önemli bir risk kaynağı olarak görülmektedir (Eldeleklioğlu ve Vural-Batık, 2013). Tüm dünyada büyük bir hızla yayılan sosyal ağ siteleri ise Türkiye de de gençlerin uzun zaman geçirdikleri ortamlar haline gelmiştir. Olumsuz etkilere neden olduğu belirtilen internet kullanımı konusundaki araştırma sayısı özellikle son yıllarda daha da çok artmıştır (Kaya, 2011). İnternet bağımlılığı günümüzde hala farklı şekillerde tanımlanmakla beraber, problemli internet kullanımı, internet bağımlılığı veya patolojik internet kullanımı olarak değerlendirilmektedir (Shapira, Goldsmith, Keck, Khosla ve McElroy, 2000). Young (1997), internet bağımlığını haftalık internet kullanım süresine göre tanımlamış; iş amaçlı kullanım hariç haftada en az 38 saat süreyle internet kullanma durumunu internet bağımlılığı olarak kabul etmiştir. Shapiro (1999) ise normal kullanım süresinin haftada 2.80 ile 5 saat arası olduğunu belirtmiştir. Günümüzde ise internet bağımlılığı için temel ölçüt olarak internette geçirilen zaman alınmamaktadır (Simkova ve Cincera, 2004). Patolojik internet kullanımı, internete psikolojik bağımlılık olarak tanımlanmaktadır (Nalwa ve Anand, 2003). Dürtü kontrolünün zayıf olması internet bağımlılığı ile bağdaştırılmakta (Young ve Rodgers, 1998); internet bağımlılığı, kaygı, sosyal, mesleki ve maddi sorunlarla sonuçlanabilmektedir (Shapira vd., 2000). İnternet bağımlılığında, internet üzerindeki aktivitelere giderek artan miktarda para ve zaman harcanmakta, internete girilmediği zamanlarda hoşa gitmeyen duygular ortaya çıkmakta, internete girildiği zamanlarda ise kaygı azalmaktadır (Nalwa ve Anand, 2003). İnternetin hızlı gelişmesi ve yaygın hale gelmesiyle beraber bu teknolojinin kullanıcıları ve toplumu olumlu ya da olumsuz olarak nasıl etkilediği sorgulanmaya başlanmıştır (Morahan-Martin ve Schumacher, 2000). Konuyla ilgili yapılan araştırmalarda internet kullanıcılarının bir bölümünün internet kullanımına sınırlama getirebilirken, bir bölümünün internet kullanım sürelerini sınırlayamadıkları, iş, sosyal ve akademik hayatlarında kayıplarla karşılaştıkları gözlenmeye başlanmıştır (Gönül, 2002). Nitekim internet, aşırı (yoğun) kullanımı durumunda olumsuz etkiler meydana getirebilmekte ve bağımlılık oluşturabilmektedir (Arısoy, 2009; Morahan-Martin ve Schumacher, 2000). Birçok araştırmanın, internetin olumsuz sonuçlarını ortaya koyduğu görülmektedir. İnternet bağımlılığı, duygusal ve psikiyatrik bozukluklara, sosyal iletişimde bozulmalara ve kaygıya (Shapira vd., 2000), psikolojik içe kapanmaya (Young, 2007) ve depresyon düzeyinin artmasına (Cao, Su, Liu ve Gao, 2007; Caplan, 2002; Kang, 2007; Kıran-Esen, 2009; Kraut vd., 1998; Sang, Whang, Lee ve Chang, 2003) yol açmaktadır. Ayrıca internet bağımlılığı, sosyal faaliyetlerinin azalmasına (Kıran-Esen, 2009; Nie ve Erbring, 2000; Robin ve Cooper, 2003), günlük hayat üzerindeki olumsuz etkisinin artmasına (Chou ve Hsiao, 2000; Young, 2007) ve aile içi iletişimin zayıflamasına (Kraut vd., 1998; Willoughby, 2008) neden olmaktadır. Özetle, internet bireyler arası iletişimde belirgin değişiklikler meydana getirmekte (Weiser, 2001) ve sosyal, akademik, ailesel ve mesleki bozulmalarla (Young, 1997, 1999, 2007) sonuçlanabilmektedir. Yapılan araştırmalarda gençlerin patolojik internet kullanım düzeylerinin yüksek olduğu (Bayraktar, 2001; Morahan-Martin ve Schumacher, 2000; Oğuz, Zayim, Özel ve Saka, 2008) belirtilmektedir. Üniversite öğrencilerinin araştırma ve ödevler için interneti kullanmaya ihtiyaç duymaları nedeniyle birçok üniversite öğrencisi interneti yaygın biçimde kullanmaya ve dolayısıyla aşırı internet kullanımı ile ilişkili problemler geliştirmeye başlamaktadırlar (Ceyhan, Ceyhan ve Gürcan, 2007). Üniversite öğrencileri, interneti karşı cins bireylerle yakın ilişkiler kurma amacıyla kullanmayı tercih edebilmektedir. Üniversite döneminde problemli internet kullanımı sonucunda birey, sosyal ve akademik olumsuzluklar, beraberinde yalnızlık/sosyal izolasyon yaşayabilmekte, sonraki dönemlerde ise iş ve aile hayatında sorunlar yaşayabilmektedir. Özellikle öğretmenlik gibi sosyal iletişim becerilerine ihtiyaç duyulduğu mesleklerde kişinin problemler yaşaması kaçınılmaz hale gelecektir. Aşırı internet kullanımı sonucunda, sosyal çevresinde ve iş ortamında problemler yaşayan öğretmenin, öğrencilerine de sağlıklı bilgi aktarması ve iyi bir model olması beklenemez (Tutgun, 2009). Bu nedenle, eğitim fakültelerindeki öğretmen adaylarının problemli internet 628

3 kullanımlarının incelenmesi, sorunun kaynağının araştırılması, öğretmen adaylarının sosyal çevresinde ve iş ortamında yaşayabilecekleri sorunların önlenmesine yönelik gerekli tedbirlerin alınması açısından önemli görülmektedir. Bu araştırmada öğretmen adaylarının problemli internet kullanım düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi amaçlanmaktadır. Bu doğrultuda aşağıdaki araştırma sorularına cevap aranmıştır: 1. Öğretmen adaylarının problemli internet kullanım düzeyleri cinsiyete göre anlamlı farklılık göstermekte midir? 2. Öğretmen adaylarının problemli internet kullanım düzeyleri günlük işleri aksatma durumuna göre anlamlı farklılık göstermekte midir? 3. Öğretmen adaylarının problemli internet kullanım düzeyleri arkadaşlık ilişkilerini etkileme durumuna göre anlamlı farklılık göstermekte midir? 4. Öğretmen adaylarının problemli internet kullanım düzeyleri uyku düzenini etkileme durumuna göre anlamlı farklılık göstermekte midir? 5. Öğretmen adaylarının problemli internet kullanım düzeyleri günlük internet kullanım süresine göre anlamlı farklılık göstermekte midir? 6. Öğretmen adaylarının problemli internet kullanım düzeyleri sosyal paylaşım sitelerini kullanım sıklığına göre anlamlı farklılık göstermekte midir? Araştırmanın Modeli Yöntem Öğretmen Adaylarının Problemli İnternet Kullanımlarının İncelenmesi isimli bu araştırmada, problemli internet kullanımının çeşitli demografik değişkenlere göre farklılaşıp farklılaşmadığı belirlenmeye çalışılmıştır. Bu doğrultuda, araştırma genel tarama modeline göre yürütülmüştür. Çalışma Grubu Araştırmanın çalışma grubunu, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi nde okumakta olan %68.57 si (n=168) kadın ve %31.42 si (n=77) erkek olmak üzere toplam 245 üniversite öğrencisi oluşturmaktadır. Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının öğrenim gördükleri bölümlere ve sınıf düzeylerine göre dağılımı Tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1. Örneklemin Bölümlere ve Sınıflara Göre Dağılımı. n % Sosyal Bilgiler Öğretmenliği İlköğretim Matematik Öğretmenliği Fransızca Öğretmenliği Zihin Engelliler Öğretmenliği İşitme Engelliler Öğretmenliği sınıf sınıf sınıf sınıf Toplam

4 Tablo 1 de görüldüğü gibi araştırmaya katılan öğretmen adaylarının %19.59 u (n=48) Sosyal Bilgiler Öğretmenliği, %30.61 i (n=75) İlköğretim Matematik Öğretmenliği, %18.36 sı (n=45) Fransızca Öğretmenliği, %18.36 sı (n=45) Zihin Engelliler Öğretmenliği ve %13.06 sı (n=32) İşitme Engelliler Öğretmenliği bölümlerinde öğrenim görmektedir. Ayrıca örnekleme alınan öğretmen adaylarının %22.85 i (n=56) birinci sınıf, %28.16 sı (n=69) ikinci sınıf, %22.04 ü (n=54) üçüncü sınıf ve %26.93 ü (n=66) dördüncü sınıf düzeyinde öğrenim görmektedir. Veri Toplama Araçları Araştırmada Kişisel Bilgi Formu ve Problemli İnternet Kullanımı Ölçeği kullanılarak veriler toplanmıştır. Kişisel bilgi formu Bu formda, öğrenim görülen bölüm, sınıf, cinsiyet, yaş, günlük internet kullanım süresi, sosyal paylaşım sitelerini kullanım sıklığı, internet kullanımının günlük işlere, arkadaşlık ilişkilerine ve uyku düzenine etkisi ile ilgili sorular yer almaktadır. Problemli İnternet Kullanımı Ölçeği Üniversite öğrencilerinin problemli internet kullanımını belirlemeye yönelik, Ceyhan vd. (2007) tarafından geliştirilen ölçek, internetin olumsuz sonuçları, sosyal fayda/sosyal rahatlık ve aşırı kullanım olarak adlandırılan üç faktörden oluşmaktadır. Ölçeğin iç tutarlılık katsayısı.95; birinci faktör (internetin olumsuz sonuçları) için.94, ikinci faktör (sosyal fayda/sosyal rahatlık) için.85 ve üçüncü faktör (aşırı kullanım süresi) için.75 bulunmuştur. Araştırmada bulunan sonuçlar, problemli internet kullanımı ölçeğinin iç tutarlılığının yüksek olduğunu göstermektedir. Beşli Likert tipi olan bu ölçekte toplam 33 madde bulunmaktadır. Tamamen uygun (beş puan) ile Hiç uygun değil (bir puan) arasında değişen cevap seçeneklerinden oluşmaktadır. Ölçekten alınan puanlar 33 ile 165 arasında değişmektedir. Ölçekten yüksek puan alınması, problemli internet kullanım düzeyinin arttığını göstermektedir. Verilerin Toplanması Araştırmada veriler, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesine devam etmekte olan öğretmen adaylarından Kişisel Bilgi Formu ve Problemli İnternet Kullanımı Ölçeği aracılığıyla, araştırmacı tarafından toplanmıştır. Verilerin Çözümlenmesi Araştırmada elde edilen veriler bilgisayar ortamına aktarılmış ve SPSS 21 programından yararlanılarak çözümlenmiştir. Araştırmanın amacına uygun olarak şu ilişkisel ve betimsel çözümlemeler gerçekleştirilmiştir: 1. Örneklemin, bölüm, sınıf, cinsiyet değişkenlerine ve diğer sorulara göre dağılımını ortaya koymak amacıyla frekans ve yüzdelik hesaplamalar yapılmıştır. 2. Toplanan verilerin normal dağılıp dağılmadığını belirlemek için yapılan One Sample Kolmogorov- Simirnov Testi sonucunda verilerin normal dağılmadığı belirlenmiş; verilerin analizinde nonparametrik testler kullanılmıştır. 3. Öğretmen adaylarının problemli internet kullanımı ve problemli internet kullanımı alt ölçekleri olan internetin olumsuz sonuçları, sosyal fayda/sosyal rahatlık ile aşırı kullanımın cinsiyete, internet kullanımının günlük işleri, arkadaşlık ilişkilerini ve uyku düzenini etkileme durumuna göre farklılaşıp farklılaşmadığının tespit edilmesinde Mann-Whitney U testi kullanılmıştır. 630

5 4. Problemli internet kullanımı ve alt faktörlerinin günlük internet kullanım süresine ve sosyal paylaşım sitelerini kullanım sıklığına göre farklılaşıp farklılaşmadığını belirlenmek için Kruskal- Wallis H testi kullanılmıştır. Bulgular Öğretmen Adaylarının Problemli İnternet Kullanımlarının Düzeyine İlişkin Betimsel İstatistikler Problemli İnternet Kullanımı Ölçeği ni (PİKÖ) oluşturan internetin olumsuz sonuçları, sosyal fayda/sosyal rahatlık ve aşırı kullanım alt ölçeklerinden ve ölçeğin toplamından elde edilen puanların ortalama ve standart sapma değerleri Tablo 2 de verilmiştir. Tablo 2. Öğretmen Adaylarının PİKÖ den Aldıkları Puanların Ortalama ve Standart Sapma Değerleri. n Ortalama Ss En küçük En büyük İnternetin Olumsuz Sonuçları Sosyal Fayda/Sosyal Rahatlık Aşırı Kullanım Problemli İnternet Kullanımı Tablo 2 de görüldüğü gibi PİKÖ nün tamamından alınan puanların ortalaması x =67.26 dır. Alt ölçeklerden elde edilen ortalama puanlar ise; internetin olumsuz sonuçları için x =29.82; sosyal fayda/sosyal rahatlık için x =18.85 ve aşırı kullanım için x =18.59 dur. Problemli İnternet Kullanım Düzeylerinin Cinsiyete Göre İncelenmesi Öğretmen adaylarının PİKÖ den ve alt ölçeklerden aldıkları puanların cinsiyete göre farklılaşıp farklılaşmadığını belirlemek için yapılan Mann-Whitney U testi sonuçları Tablo 3 te verilmiştir. Tablo 3. Öğretmen Adaylarının PİKÖ ve Alt Ölçeklerinden Aldıkları Puanların Cinsiyetlerine Göre Farklılaşmasına Yönelik Mann-Whitney U Testi Sonuçları. Cinsiyet n Ortalaması Toplamı U p İnternetin Olumsuz Kadın * Sonuçları Erkek Sosyal Fayda/Sosyal Kadın * Rahatlık Erkek Aşırı Kullanım Kadın Erkek Toplam Problemli İnternet Kullanımı *p<.05, **p<.00 Kadın * Erkek Tablo 3 te görüldüğü gibi, internetin olumsuz sonuçları alt boyutuna ilişkin puanlar karşılaştırıldığında erkek öğretmen adaylarının puan ortalamalarının kadınlara göre daha yüksek olduğu ve iki grup arasındaki puan farkının istatistiksel olarak anlamlı olduğu (U= , p<.05) bulunmuştur. Sosyal fayda/sosyal rahatlık alt boyutuna ilişkin puanlar karşılaştırıldığında erkek öğretmen adaylarının puan ortalamalarının kadınlara göre anlamlı düzeyde daha yüksek olduğu 631

6 (U= , p<.05) görülmüştür. Bununla birlikte, aşırı kullanım alt boyutuna ilişkin puanlar karşılaştırıldığında erkek öğretmen adaylarının puan ortalamalarının kadınlara göre daha yüksek olduğu ancak gruplar arasındaki puan farkının istatistiksel olarak anlamlı olmadığı (U= , p>.05) belirlenmiştir. Ayrıca, problemli internet kullanımı ölçeğinden alınan toplam puanlar karşılaştırıldığında ise erkek öğretmen adaylarının puan ortalamalarının kadınlara göre anlamlı düzeyde daha yüksek olduğu (U= , p<.05) ortaya konmuştur. Diğer bir ifadeyle, erkek öğretmen adaylarının internetin olumsuz sonuçları ve sosyal fayda/sosyal rahatlık puanları ve problemli internet kullanımı toplam puanları, kadın öğretmen adaylarının puanlarına göre anlamlı düzeyde daha yüksektir. Problemli İnternet Kullanım Düzeylerinin Günlük İşlerini Aksatma Durumuna Göre İncelenmesi Öğretmen adaylarının PİKÖ den ve alt ölçeklerden aldıkları puanların günlük işlerini aksatıp aksatmama durumuna göre farklılaşıp farklılaşmadığını belirlemek için yapılan Mann-Whitney U testi sonuçları Tablo 4 te verilmiştir. Tablo 4. Öğretmen Adaylarının PİKÖ ve Alt Ölçeklerinden Aldıkları Puanların Günlük İşleri Aksatma Durumuna Göre Farklılaşmasına Yönelik Mann-Whitney U Testi Sonuçları. Günlük İşleri Aksatma n Ortalaması Toplamı U p İnternetin Olumsuz Evet ** Sonuçları Hayır Sosyal Fayda/Sosyal Evet ** Rahatlık Hayır Aşırı Kullanım Evet ** Hayır Toplam Problemli İnternet Kullanımı *p<.05, **p<.00 Evet ** Hayır Tablo 4 te görüldüğü gibi, internetin olumsuz sonuçları alt boyutuna ilişkin puanlar karşılaştırıldığında günlük işlerini aksattığını belirten öğretmen adaylarının puan ortalamalarının günlük işlerini etkilemediğini belirten öğretmen adaylarına göre daha yüksek olduğu ve iki grup arasındaki puan farkının istatistiksel olarak anlamlı olduğu (U= , p<.00) bulunmuştur. Sosyal fayda/sosyal rahatlık alt boyutuna ilişkin puanlar karşılaştırıldığında günlük işlerini aksattığını belirten öğretmen adaylarının puan ortalamalarının günlük işlerini etkilemediğini belirten öğretmen adaylarına göre anlamlı düzeyde daha yüksek olduğu (U= , p<.00) görülmüştür. Ayrıca, aşırı kullanım alt boyutuna ilişkin puanlar karşılaştırıldığında günlük işlerini aksattığını belirten öğretmen adaylarının puan ortalamalarının günlük işlerini etkilemediğini belirten öğretmen adaylarına göre anlamlı düzeyde daha yüksek olduğu (U= , p<.00) ortaya konmuştur. Problemli internet kullanımı ölçeğinden alınan toplam puanlar karşılaştırıldığında ise günlük işlerini aksattığını belirten öğretmen adaylarının puan ortalamalarının günlük işlerini etkilemediğini belirten öğretmen adaylarına göre anlamlı düzeyde daha yüksek (U= , p<.00) görülmüştür. Diğer bir ifadeyle, günlük işlerini aksattığını belirten öğretmen adaylarının problemli internet kullanımı toplam puanları ve üç alt ölçekten aldıkları puanlar, günlük işlerini etkilemediğini belirten öğretmen adaylarının puanlarına göre anlamlı düzeyde daha yüksektir. 632

7 Problemli İnternet Kullanım Düzeylerinin Arkadaşlık İlişkilerini Etkileme Durumuna Göre İncelenmesi Öğretmen adaylarının PİKÖ den ve alt ölçeklerden aldıkları puanların arkadaşlık ilişkilerini olumsuz etkileyip etkilememesine göre farklılaşıp farklılaşmadığını belirlemek için yapılan Mann- Whitney U testi sonuçları Tablo 5 te verilmiştir. Tablo 5. Öğretmen Adaylarının PİKÖ ve Alt Ölçeklerinden Aldıkları Puanların Arkadaşlık İlişkilerini Olumsuz Etkileme Durumuna Göre Farklılaşmasına Yönelik Mann-Whitney U Testi Sonuçları. Arkadaşlığı Etkileme n Ortalaması Toplamı U p İnternetin Olumsuz Evet * Sonuçları Hayır Sosyal Fayda/Sosyal Evet ** Rahatlık Hayır Aşırı Kullanım Evet * Hayır Toplam Problemli Evet ** İnternet Kullanımı Hayır *p<.05, **p<.00 Tablo 5 te görüldüğü gibi, internetin olumsuz sonuçları alt boyutuna ilişkin puanlar karşılaştırıldığında arkadaşlık ilişkilerini olumsuz etkilediğini belirten öğretmen adaylarının puan ortalamalarının arkadaşlık ilişkilerini etkilemediğini belirten öğretmen adaylarına göre daha yüksek olduğu ve iki grup arasındaki puan farkının istatistiksel olarak anlamlı olduğu (U= , p<.05) bulunmuştur. Sosyal fayda/sosyal rahatlık alt boyutuna ilişkin puanlar karşılaştırıldığında arkadaşlık ilişkilerini olumsuz etkilediğini belirten öğretmen adaylarının puan ortalamalarının arkadaşlık ilişkilerini etkilemediğini belirten öğretmen adaylarına göre anlamlı düzeyde daha yüksek olduğu (U= , p<.00) görülmüştür. Ayrıca, aşırı kullanım alt boyutuna ilişkin puanlar karşılaştırıldığında arkadaşlık ilişkilerini olumsuz etkilediğini belirten öğretmen adaylarının puan ortalamalarının arkadaşlık ilişkilerini etkilemediğini belirten öğretmen adaylarına göre anlamlı düzeyde daha yüksek olduğu (U= , p<.05) ortaya konmuştur. Problemli internet kullanımı ölçeğinden alınan toplam puanlar karşılaştırıldığında ise arkadaşlık ilişkilerini olumsuz etkilediğini belirten öğretmen adaylarının puan ortalamalarının arkadaşlık ilişkilerini etkilemediğini belirten öğretmen adaylarına göre anlamlı düzeyde daha yüksek olduğu (U= , p<.00) görülmüştür. Diğer bir ifadeyle, arkadaşlık ilişkilerini olumsuz etkilediğini belirten öğretmen adaylarının problemli internet kullanımı toplam puanları ve üç alt ölçekten aldıkları puanlar, arkadaşlık ilişkilerini etkilemediğini belirten öğretmen adaylarına göre anlamlı düzeyde daha yüksektir. Problemli İnternet Kullanım Düzeylerinin Uyku Düzenini Etkileme Durumuna Göre İncelenmesi Öğretmen adaylarının PİKÖ den ve alt ölçeklerden aldıkları puanların uyku düzenini olumsuz etkileyip etkilememesine göre farklılaşıp farklılaşmadığını belirlemek için yapılan Mann-Whitney U testi sonuçları Tablo 6 da verilmiştir. Tablo 6 da görüldüğü gibi, internetin olumsuz sonuçları alt boyutuna ilişkin puanlar karşılaştırıldığında uyku düzenini olumsuz etkilediğini belirten öğretmen adaylarının puan ortalamalarının uyku düzenini etkilemediğini belirten öğretmen adaylarına göre daha yüksek olduğu ve iki grup arasındaki puan farkının istatistiksel olarak anlamlı olduğu (U= , p<.00) bulunmuştur. 633

8 Tablo 6. Öğretmen Adaylarının PİKÖ ve Alt Ölçeklerinden Aldıkları Puanların Uyku Düzenini Etkileme Durumuna Göre Farklılaşmasına Yönelik Mann-Whitney U Testi Sonuçları. İnternetin Olumsuz Sonuçları Sosyal Fayda/Sosyal Rahatlık Uykuyu Etkileme n Ortalaması Toplamı U p Evet ** Hayır Evet ** Hayır Aşırı Kullanım Evet ** Hayır Toplam Problemli İnternet Kullanımı *p<.05, **p<.00 Evet ** Hayır Sosyal fayda/sosyal rahatlık alt boyutuna ilişkin puanlar karşılaştırıldığında uyku düzenini olumsuz etkilediğini belirten öğretmen adaylarının puan ortalamalarının uyku düzenini etkilemediğini belirten öğretmen adaylarına göre anlamlı düzeyde daha yüksek olduğu (U= , p<.00) görülmüştür. Ayrıca, aşırı kullanım alt boyutuna ilişkin puanlar karşılaştırıldığında uyku düzenini olumsuz etkilediğini belirten öğretmen adaylarının puan ortalamalarının uyku düzenini etkilemediğini belirten öğretmen adaylarına göre anlamlı düzeyde daha yüksek olduğu (U= , p<.00) ortaya konmuştur. Problemli internet kullanımı ölçeğinden alınan toplam puanlar karşılaştırıldığında ise uyku düzenini olumsuz etkilediğini belirten öğretmen adaylarının puan ortalamalarının uyku düzenini etkilemediğini belirten öğretmen adaylarına göre anlamlı düzeyde daha yüksek olduğu (U= , p<.00) görülmüştür. Diğer bir ifadeyle, uyku düzenini olumsuz etkilediğini belirten öğretmen adaylarının problemli internet kullanımı toplam puanları ve üç alt ölçekten aldıkları puanlar, uyku düzenini etkilemediğini belirten öğretmen adaylarına göre anlamlı düzeyde daha yüksektir. Problemli İnternet Kullanım Düzeylerinin Günlük İnternet Kullanım Süresine Göre İncelenmesi Öğretmen adaylarının PİKÖ den ve alt ölçeklerden aldıkları puanların günlük internet kullanım süresine göre farklılaşıp farklılaşmadığını belirlemek için yapılan Kruskal-Wallis H testi sonuçları Tablo 7 de verilmiştir. Tablo 7 de görüldüğü gibi öğretmen adaylarının internetin olumsuz sonuçları alt boyutuna ilişkin puanları günlük internet kullanım süresine göre ( 2 =53.14; sd=2; n=245; p<.00) anlamlı düzeyde farklılaşmaktadır. Bu farklılığın hangi gruplardan kaynaklandığını belirleyebilmek amacıyla yapılan Mann-Whitney U Testi sonuçlarına göre; günde beş saatten fazla internet kullananların internetin olumsuz sonuçları alt boyutuna ilişkin ortalama puanları günde bir saatten az ve Bir-beş saat arası internet kullananlara göre anlamlı düzeyde yüksektir (p<.00). Benzer şekilde interneti günde Bir-beş saat arası kullananların internetin olumsuz sonuçları puanları, interneti bir saatten az kullananlara göre anlamlı düzeyde yüksektir (p<.00). Diğer bir ifadeyle, günde beş saatten fazla internet kullanan öğretmen adaylarının daha az internet kullananlara göre internetin olumsuz sonuçlarından daha çok etkilendikleri ve günlük internet kullanım süresi arttıkça internetin olumsuz sonuçlarına eğilimin arttığı söylenebilir. 634

9 Tablo 7. Öğretmen Adaylarının PİKÖ ve Alt Ölçeklerinden Aldıkları Puanların Günlük İnternet Kullanım Süresine Göre Farklılaşmasına Yönelik Kruskal-Wallis H Testi Sonuçları. Günlük internet kullanım süresi n Ortalaması sd 2 p İnternetin Olumsuz Bir saatten az ** Sonuçları Bir-beş saat arası Beş saatten fazla Sosyal Fayda/Sosyal Bir saatten az ** Rahatlık Bir-beş saat arası Beş saatten fazla Aşırı Kullanım Bir saatten az ** Bir-beş saat arası Beş saatten fazla Toplam Problemli İnternet Kullanımı *p<.05, **p<.00 Bir saatten az ** Bir-beş saat arası Beş saatten fazla Öğretmen adaylarının sosyal fayda/ sosyal rahatlık alt boyutuna ilişkin puanları günlük internet kullanım süresine göre ( 2 =33.87; sd=2; n=245; p<.00) anlamlı düzeyde farklılaşmaktadır. Bu farklılığın hangi gruplardan kaynaklandığını belirleyebilmek amacıyla yapılan Mann-Whitney U Testi sonuçlarına göre; günde beş saatten fazla internet kullananların, sosyal fayda/ sosyal rahatlık alt boyutuna ilişkin ortalama puanları, günde bir saatten az internet kullananlara göre; interneti günde Bir-beş saat arası kullananların ise bir saatten az kullananlara göre anlamlı düzeyde yüksektir (p<.00). İnterneti günde bir-beş saat arası kullananlar ile beş saatten fazla kullanan öğretmen adaylarının sosyal fayda/ sosyal rahatlık puanları arasında anlamlı düzeyde bir fark yoktur (p>.05). Diğer bir ifadeyle, günde beş saatten fazla internet kullanan öğretmen adaylarının, günde bir saatten az internet kullananlara göre sosyal fayda/sosyal rahatlık açısından internet kullanımına daha eğilimli olduğu belirtilebilir. Öğretmen adaylarının aşırı kullanım alt boyutuna ilişkin puanları günlük internet kullanım süresine göre ( 2 =58.14;sd=2; n=245; p<.00) anlamlı düzeyde farklılaşmaktadır. Bu farklılığın hangi gruplardan kaynaklandığını belirleyebilmek amacıyla yapılan Mann-Whitney U Testi sonuçlarına göre; günde beş saatten fazla internet kullananların aşırı kullanım alt boyutuna ilişkin ortalama puanları günde bir saatten az ve Bir-beş saat arası internet kullananlara göre anlamlı düzeyde yüksektir (p<.00, p<.05). Benzer şekilde interneti günde Bir-beş saat arası kullananların aşırı kullanım puanları, interneti bir saatten az kullananlara göre anlamlı düzeyde yüksektir (p<.00). Diğer bir ifadeyle, günde beş saatten fazla internet kullanan öğretmen adaylarının daha az internet kullananlara göre aşırı internet kullanım davranışına daha eğilimli olduğu ifade edilebilir. Öğretmen adaylarının problemli internet kullanımı toplam puanları günlük internet kullanım süresine göre ( 2 =60.21; sd=2; n=245; p<.00) anlamlı düzeyde farklılaşmaktadır. Bu farklılığın hangi gruplardan kaynaklandığını belirleyebilmek amacıyla yapılan Mann-Whitney U Testi sonuçlarına göre; günde beş saatten fazla internet kullananların problemli internet kullanımı ortalama puanları günde bir saatten az ve Bir-beş saat arası internet kullananlara göre anlamlı düzeyde yüksektir (p<.00, p<.05). Benzer şekilde interneti günde Bir-beş saat arası kullananların problemli internet kullanımı puanları, interneti bir saatten az kullananlara göre anlamlı düzeyde yüksektir (p<.00). Diğer bir ifadeyle, günde beş saatten fazla internet kullanan öğretmen adaylarının daha az internet kullananlara göre, problemli internet kullanımına daha yakınlık gösterdiği ve günlük internet kullanım süresi arttıkça problemli internet kullanım davranışına eğilimin de arttığı söylenebilir. 635

10 Problemli İnternet Kullanım Düzeylerinin Sosyal Paylaşım Sitelerini Kullanım Sıklığına Göre İncelenmesi Öğretmen adaylarının PİKÖ den ve alt ölçeklerden aldıkları puanların sosyal paylaşım sitelerini kullanım sıklığına göre farklılaşıp farklılaşmadığını belirlemek için yapılan Kruskal-Wallis H testi sonuçları Tablo 8 de verilmiştir. Tablo 8. Öğretmen Adaylarının PİKÖ ve Alt Ölçeklerinden Aldıkları Puanların Sosyal Paylaşım Sitelerini Kullanım Sıklığına Göre Farklılaşmasına Yönelik Kruskal-Wallis H Testi Sonuçları. Sosyal paylaşım kullanma sıklığı n Ortalaması sd 2 p İnternetin Hiç kullanmıyorum ** Olumsuz Sonuçları Ayda birkaç gün Haftada birkaç gün Günde bir kez Günde birkaç kez Sosyal Hiç kullanmıyorum ** Fayda/Sosyal Ayda birkaç gün Rahatlık Haftada birkaç gün Günde bir kez Günde birkaç kez Aşırı Kullanım Hiç kullanmıyorum ** Ayda birkaç gün Haftada birkaç gün Günde bir kez Günde birkaç kez Toplam Problemli İnternet Kullanımı *p<.05, **p<.001 Hiç kullanmıyorum ** Ayda birkaç gün Haftada birkaç gün Günde bir kez Günde birkaç kez Tablo 8 de görüldüğü gibi öğretmen adaylarının internetin olumsuz sonuçları alt boyutuna ilişkin puanları sosyal paylaşım sitelerini kullanım sıklığına göre ( 2 =26.72; sd=4; n=245; p<.00) anlamlı düzeyde farklılaşmaktadır. Bu farklılığın hangi gruplardan kaynaklandığını belirleyebilmek amacıyla yapılan Mann-Whitney U sonuçlarına göre; sosyal paylaşım sitelerine günde birkaç kez giriş yapanların internetin olumsuz sonuçları alt boyutuna ilişkin ortalama puanları, hiç kullanmayanlar, ayda birkaç gün, haftada birkaç gün ve günde bir kez kullananlara göre anlamlı düzeyde yüksektir (p<.00, p<.00). Diğer bir ifadeyle, sosyal paylaşım sitelerine günde birkaç kez giriş yapan öğretmen adaylarının, daha az sıklıkta giriş yapanlara göre internetin olumsuz sonuçlarından daha çok etkilendikleri söylenebilir. Öğretmen adaylarının sosyal fayda/ sosyal rahatlık alt boyutuna ilişkin puanları sosyal paylaşım sitelerini kullanım sıklığına göre ( 2 =24.20; sd=4; n=245), p<.00) anlamlı düzeyde farklılaşmaktadır. Bu farklılığın hangi gruplardan kaynaklandığını belirleyebilmek amacıyla yapılan Mann-Whitney U Testi sonuçlarına göre; sosyal paylaşım sitelerine günde birkaç kez giriş yapanların sosyal fayda/ sosyal rahatlık alt boyutuna ilişkin ortalama puanları, hiç kullanmayanlar, ayda birkaç gün, haftada birkaç gün ve günde bir kez kullananlara göre anlamlı düzeyde yüksektir (p<.05). Diğer bir ifadeyle, sosyal paylaşım sitelerini günde birkaç kez kullanan öğretmen adaylarının, daha az sıklıkta kullananlara göre sosyal fayda/sosyal rahatlık açısından internet kullanımına daha eğilimli olduğu belirtilebilir. 636

11 Öğretmen adaylarının aşırı kullanım alt boyutuna ilişkin puanları sosyal paylaşım sitelerini kullanım sıklığına göre ( 2 =39.18; sd=4; n=245) p<.00) anlamlı düzeyde farklılaşmaktadır. Bu farklılığın hangi gruplardan kaynaklandığını belirleyebilmek amacıyla yapılan Mann-Whitney U Testi sonuçlarına göre; sosyal paylaşım sitelerine günde birkaç kez giriş yapanların aşırı kullanım alt boyutuna ilişkin ortalama puanları, hiç kullanmayanlar, ayda birkaç gün, haftada birkaç gün ve günde bir kez kullananlara göre anlamlı düzeyde yüksektir (p<.05). Diğer bir ifadeyle, sosyal paylaşım sitelerine günde birkaç kez giriş yapan öğretmen adaylarının daha az sıklıkta kullananlara göre aşırı internet kullanım davranışına daha eğilimli olduğu ifade edilebilir. Öğretmen adaylarının problemli internet kullanımı toplam puanları sosyal paylaşım sitelerini kullanım sıklığına göre ( 2 =34.73; sd=4; n=245; p<.00) anlamlı düzeyde farklılaşmaktadır. Bu farklılığın hangi gruplardan kaynaklandığını belirleyebilmek amacıyla yapılan Mann-Whitney U Testi sonuçlarına göre; sosyal paylaşım sitelerine günde birkaç kez giriş yapanların problemli internet kullanımı ortalama puanları, hiç kullanmayanlar, ayda birkaç gün, haftada birkaç gün ve günde bir kez giriş yapanlara göre anlamlı düzeyde yüksektir (p<.01). Diğer bir ifadeyle, sosyal paylaşım sitelerine günde birkaç kez giriş yapan öğretmen adaylarının daha az sıklıkta kullananlara göre problemli internet kullanımına daha yakınlık gösterdiği söylenebilir. Tartışma, Sonuç ve Öneriler İnternetin hızlı gelişmesi ve yaygın hale gelmesiyle beraber bu teknolojinin kullanıcıları ve toplumu olumlu ya da olumsuz olarak nasıl etkilediği sorgulanmaya başlanmıştır (Morahan-Martin ve Schumacher, 2000). Bu araştırmada öğretmen adaylarının problemli internet kullanım düzeyinin orta olduğu bulunmuştur. Buna benzer bir bulgu olarak Tutgun (2009) tarafından yapılan araştırmada, öğretmen adaylarının problemli internet kullanım seviyesinin orta düzeyde olduğu bulunmuştur. Ayrıca çeşitli araştırmalar üniversite öğrencileri arasında problemli internet kullanımının yaygın olduğunu (Bayraktar, 2001; Morahan-Martin ve Schumacher, 2000; Oğuz vd., 2008) belirtmektedir. Öğretmen adaylarının interneti problemli kullanım düzeylerinin cinsiyete göre farklılaşma durumlarına yönelik elde edilen araştırma sonuçlarına göre ise, internetin olumsuz sonuçları alt ölçeğinden alınan ortalama puanların cinsiyete göre anlamlı düzeyde farklılaştığı görülmüştür. Bu sonuç doğrultusunda erkek öğretmen adaylarının kadın öğretmen adaylarına göre internetin olumsuz sonuçlarına daha fazla maruz kaldıkları belirlenmiştir. Literatürde erkeklerin kadınlara göre interneti problemli kullanma daha fazla eğilimli olduklarını belirten çok sayıda araştırma (Balta ve Horzum, 2008; Canbaz, Sunter, Peksen ve Canbaz, 2009; Günüç, 2009; Kıran-Esen ve Gündoğdu, 2010; Morahan-Martin ve Schumacher, 2000; Odacı ve Kalkan, 2010; Şahin, 2011, 2014; Tahiroğlu, Çelik, Uzel, Özcan ve Avcı, 2008; Tutgun, 2009; Üneri ve Tanıdır, 2011) mevcuttur. Ayrıca öğretmen adaylarının sosyal fayda/sosyal rahatlık alt ölçeğinden aldıkları puanlar cinsiyete göre anlamlı düzeyde farklılaşmaktadır. Erkek öğretmen adayları internetten sosyal amaçlı daha fazla faydalanmakta ve kendilerini internette daha rahat hissetmektedirler. Bu sonucun, sosyal fayda sağlama amaçlı internetin aşırı kullanımının birtakım olumsuz sonuçlara yol açtığına dair yapılan diğer araştırmaları da (Davis, 2001; Akt. Tutgun, 2009; Young, 1996) desteklediği görülmektedir. Ayrıca Şahin, Korkmaz ve Usta (2011) sosyal iletişim kaygısı yüksek olan yetişkinlerin internet bağımlılık düzeylerinin de yüksek olduğunu bulmuşlardır. Kendini sosyal ortamlarda ifade etme becerileri eksik olan bireylerin yüz yüze iletişim yerine online iletişimi tercih etmeleri, kompulsif internet kullanımına neden olabilmektedir (Caplan, 2005: Akt. Tutgun, 2009). Nitekim, "tanımadıkları kişilerle sosyal ilişkiler kurma" amacıyla internet kullanımı, problemli internet kullanımının en önemli yordayıcısıdır (Ceyhan, 2010). Ergenlerin yaklaşık yarısı internetin arkadaşlık ilişkilerini geliştirdiğini ve arkadaşlarıyla zaman geçirmek yerine internette zaman geçirmeyi tercih ettiklerini belirtmişlerdir (Lenhart, Rainie ve Lewis, 2001: Akt. Zorbaz, 2013). Bireylerin internet ortamında paylaşımların artması problemli internet kullanımının oluşmasında önemli faktörlerden biri olmakta ve hayatlarındaki birçok alanda olumsuzluklar yaşamalarına sebep olmaktadır. 637

12 Problemli İnternet Kullanımı Ölçeği nden alınan toplam puanlar karşılaştırıldığında, puanların cinsiyet açısından farklılaştığı, erkek öğretmen adaylarının kadın öğretmen adaylarına göre interneti problemli kullanmaya daha fazla eğilim gösterdikleri belirlenmiştir. İnternet bağımlılığının cinsiyete göre anlamlı düzeyde farklılaşmadığı belirten bazı çalışmalar (Ayas ve Horzum, 2013; Batıgün ve Hasta, 2010; Ceyhan, 2010; Kaya, 2011) olmakla beraber alanyazında, erkeklerin internet bağımlılık düzeylerinin kadınlara göre daha yüksek olduğunu ortaya koyan çok sayıda araştırma bulgusu (Aktaş, 2005; Bayraktar, 2001; Batıgün ve Kılıç, 2011; Bölükbaş, 2003; Cao vd., 2007; Ceyhan, 2008; Çelik ve Odacı, 2012; Doğan, 2013; Eldeleklioğlu ve Vural-Batık, 2013; Gençer, 2011; Gürcan, 2010; İnan, 2010; Kıran-Esen ve Gündoğdu, 2010; Özcan, 2004; Simkova ve Cincera, 2004; Willoughby, 2008; Zorbaz, 2013) mevcuttur. Bu bulgulardan farklı olarak çok az çalışmada kadınların erkeklerden daha yoğun bir biçimde internet kullandıkları belirtilmiştir (Henderson ve Zimbardo, 2005: Akt. Durmuş, 2007; Griffiths, 1995, 1996: Akt. Doğan, 2013). Erkeklerin kadınlara göre teknolojiye daha fazla ilgi duymaları ve bilgisayar oyunlarına daha fazla zaman ayırmaları nedeniyle erkeklerin problemli internet kullanım düzeylerinin daha yüksek olduğu düşünülmektedir (Zorbaz, 2013). İnternet kullanmanın günlük işleri, arkadaşlık ilişkilerini ve uyku düzenini etkilemesine göre internet bağımlılığı anlamlı bir farklılık göstermektedir ve internet kullanmanın günlük işleri, arkadaşlık ilişkilerini ve uyku düzenini etkilediğini belirten öğretmen adaylarının internet bağımlılık düzeyleri daha yüksektir. Bu araştırmanın sonuçlarına benzer bir bulgu olarak Doğan (2013), ergenlerin internet kullanımlarının günlük işlerini ve uyku düzenini aksattığını belirtenlerin internet bağımlılık düzeylerinin daha yüksek olduğunu ortaya koymuştur. İnternetin aşırı kullanımı, günlük işleri etkilemekte (Lin ve Tsai, 1999: Akt. Doğan, 2013); yeme düzeninde sorunlar yaşanmakta ve uyku problemleri artmaktadır (Kuzu, Odabaşı, Erişti, Kabakçı ve Kurt, 2008). Ayrıca Young (1999) internet bağımlılığının, kullanıcıların uyku bozukluğu, iş/okul alanında aksamalar vb. gibi hayatlarındaki birçok alanda olumsuzluklar yaşamalarına sebep olduğunu belirtmiştir. İnterneti günlük kullanım süresine göre farklılaşma durumuna ilişkin yapılan analizler sonucunda, günde beş saatten fazla internet kullanan öğretmen adaylarının daha az internet kullananlara göre, problemli internet kullanımına daha yatkın oldukları ve günlük internet kullanım süresi arttıkça problemli internet kullanım davranışına eğilimin de arttığı, internetin olumsuz sonuçlarından daha çok etkilendikleri, sosyal fayda/sosyal rahatlık açısından internet kullanımına daha eğilimli olduğu ve aşırı internet kullanım davranışına daha eğilimli olduğu belirlenmiştir. Bu sonuç, internet kullanım süreleri ile internetin aşırı kullanımından kaynaklanan olumsuz sonuçların ilişkisinin incelendiği diğer araştırmalarla da (Caplan, 2005: Akt. Tutgun, 2009; Cengizhan, 2003; Davis, 2001: Akt. Tutgun, 2009; Doğan, 2013; Günüç, 2009; Young, 1999) örtüşmektedir. Griffiths (2000: Akt. Doğan, 2013) araştırmasında, aşırı internet kullanan kişilerin, diğer yetersizliklerinin (gerçek yaşamlarındaki sosyal desteksizlik, düşük öz-saygı, fiziksel yetersizlik) üstesinden gelmek için interneti aşırı kullandıkları vurgulanmaktadır. Bu kişiler interneti aşırı kullanmalarından kaynaklanan ciddi problemler yaşamaktadır. İnternet birçok amaca yönelik aşırı kullanılabilmekte (Young, 1996) ise de, internet kullanım süresindeki fazlalık tek başına problemli internet kullanımı olarak yorumlanamamaktadır (Young ve Rogers, 1998). Bununla beraber internet bağımlısı bireylerin haftada saat internete girdikleri, hatta tek bir oturumda 20 saat internet başından ayrılamadıkları da belirtilmektedir (Young, 1999). Anderson un (2001: Akt. Tutgun, 2009) araştırmasında da bağımlı olarak görülen gruptaki öğrenciler günde ortalama 229 dakika interneti kullanırken, diğer gruptaki öğrenciler günde ortalama 73 dakika interneti kullanmakta olup, katılımcıların ifadeleri karşılaştırıldığında ise, yüksek oranda interneti kullanan gruptaki öğrenciler internet kullanımları yüzünden olumsuz sonuçlarla karşılaştıklarını belirtmektedirler. Sonuç olarak, çok sayıda araştırmada çalışmaya katılan öğretmen adaylarının internet kullanım süresi arttıkça internet bağımlılık düzeylerinin arttığı (Balta ve Horzum, 2008; Eldeleklioğlu ve Vural-Batık, 2013; Gençer, 2011; Kaya, 2011; Odacı ve Kalkan, 2010), internetin olumsuz sonuçlarına olan eğilimin de arttığı (Tutgun, 2009) ortaya konmuştur. 638

13 Araştırmanın bir diğer bulgusu olarak, sosyal paylaşım sitelerine günde birkaç kez giriş yapan öğretmen adaylarının daha az sıklıkta kullananlara göre problemli internet kullanımına daha eğilimli oldukları ve internetin olumsuz sonuçlarından daha çok etkilendikleri, sosyal fayda/sosyal rahatlık açısından internet kullanımına daha eğilimli olduğu ve aşırı internet kullanım davranışına daha eğilimli olduğu söylenebilir. Bu araştırma sonuçlarına benzer bir bulgu olarak Kaya (2011), sosyal ağ sitelerini günlük kullanım süresi arttıkça öğretmen adaylarının internet bağımlılık düzeylerinin de arttığını belirlemiştir. Sonuç olarak internet, bireyler için faydalı birçok içeriğe sahip olmakla beraber bilinçsiz ve kontrolsüz kullanıldığı takdirde hem çocuklar, hem aileler hem de öğretmenler için sorunlar oluşturabilmektedir (Bayzan, 2013). Aşırı internet kullanan kişilerin yalnızlık düzeylerinin yüksek olduğu (Kıran-Esen, Aktaş ve Tuncer, 2013), gerçek yaşamlarındaki sosyal desteksizlik, düşük öz-saygı, fiziksel yetersizlik gibi diğer yetersizliklerinin üstesinden gelmek için interneti aşırı kullandıkları (Griffiths, 2000: Akt. Doğan, 2013), problemli internet kullanımının bireyin günlük işleri aksattığı ve uyku düzenini bozduğu göz önüne alırsa bu bireylerin risk altında oldukları söylenebilir. Bu nedenle öğretmen adaylarının internet kullanım nedenlerinin belirlenmesine ve problemli internet kullanımının kişisel ve psikolojik özellikler ile ilişkisinin incelenmesine yönelik araştırmaların yapılması önemlidir. Ayrıca öğretmen adaylarının internet kullanımlarındaki kontrolsüzlüğü önleyebilmek amacıyla öğretmenlik mesleğine başlamadan önce üniversitelerde bilinçlendirilmesi; internet bağımlılığının önlenmesine ve azaltılmasına yönelik danışma programların geliştirilmesi ve internet bağımlısı öğretmen adaylarına uygulanması gerekmektedir. Öne Çıkan Noktalar Bu araştırmada öğretmen adaylarının problemli internet kullanım düzeyleri incelenmiş ve orta düzeyde olduğu tespit edilmiştir. Erkek öğretmen adaylarının kadın öğretmen adaylarına göre problemli internet kullanım düzeyleri daha yüksektir. Erkekler, interneti sosyal fayda sağlamak amaçlı daha çok kullanmakta ve internetin olumsuz sonuçlarından daha çok etkilenmektedirler. İnternetin aşırı kullanımı, günlük işleri aksatmakta, arkadaşlık ilişkilerini ve uyku düzenini olumsuz etkilemektedir. Kaynakça Aktaş, Y. (2005) yaş grubu genç ve gençlerin interaktif iletişim araçlarını kullanma alışkanlıklarının değerlendirilmesi. Tojet: The Turkish Online Journal of Educational Technology, 4 (4), Arısoy, Ö. (2009). İnternet bağımlılığı ve tedavisi. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 1 (1), Ayas, T. ve Horzum, M.B. (2013). İlköğretim öğrencilerinin internet bağımlılığı ve aile internet tutumu. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 4 (39), Balta, Ö. Ç. ve Horzum, M. B. (2008). Web tabanlı öğretim ortamındaki öğretmen adaylarının internet bağımlılığını etkileyen faktörler. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 41 (1), Batıgün, A. D. ve Hasta, D. (2010). İnternet bağımlılığı: Yalnızlık ve kişilerarası ilişki tarzları açısından bir değerlendirme. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 11,

14 Batıgün, A. D. ve Kılıç, N. (2011). İnternet bağımlılığı ile kişilik özellikleri, sosyal destek, psikolojik belirtiler ve bazı sosyo-demografik değişkenler arasındaki İlişkiler. Türk Psikoloji Dergisi, 26 (67), Bayraktar, F. (2001). İnternet kullanımının ergen gelişimindeki rolü. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ege Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir. Bayzan, Ş. (2013). İnternetin bilinçli ve güvenli kullanımı. M. Kalkan ve C. Kaygusuz (Eds), İnternet bağımlılığı sorunlar ve çözümler (ss ) içinde. Ankara: Anı Yayıncılık. Bölükbaş, K. (2003). İnternet cafeler ve internet bağımlılığı üzerine sosyolojik bir araştırma: Diyarbakır örneği. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır. Cao, F., Su, L., Liu, T. ve Gao, X. (2007). The relationship between impulsivity and internet addiction in a sample of Chinese adolescents. European Psychiatry: The Journal of The Association of European Psychiatrists, 22 (7), Canbaz, S., Sunter, A. T., Peksen, Y. ve Canbaz, M. A. (2009). Prevalence of the pathological internet use in a sample of Turkish school adolescents. Iranian Journal of Public Health, 38 (4), Caplan, S. E. (2002). Problematic internet use and psychosocial well-being: Development of a theorybased cognitive behavioral measurement instrument. Computers in Human Behavior, 18 (5), Cengizhan, C. (2003). Bilgisayar ve internet bağımlılığı. 9. Türkiye de İnternet Konferansı, İstanbul. Ceyhan, A. A. (2008). Predictors of problematic internet use on Turkish university students. CyberPsychology & Behavior, 11 (3), Ceyhan, E. (2010). Problemli internet kullanımı düzeyi üzerinde kimlik statüsünün ve cinsiyetin yordayıcıları. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri (KUYEB) Dergisi, 10 (3), Ceyhan, E., Ceyhan, A. A. ve Gürcan, A. (2007). Problemli internet kullanımı ölçeğinin geçerlik ve güvenirlik çalışmaları. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri (KUYEB) Dergisi, 7 (1), Chou, C. ve Hsiao, M. C. (2000). Internet addiction, usage, gratification and pleasure experience : The Taiwan college students case. Computer & Education, 35, Çelik, S. B. ve Odacı, H. (2012). Kendilik algısı ve benlik saygısının problemli internet kullanımını üzerindeki yordayıcı rolü. E-Journal of New World Sciences Academy, 7 (1), Doğan, A. (2013). İnternet bağımlılığı yaygınlığı. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir. Durmuş, E. (2007). The perceptions of shy and non-shy students. Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences, 40 (1), Eldeleklioğlu, J. ve Vural-Batık, M. (2013). Predictive effects of academic achievement, internet use duration, loneliness and shyness on internet addiction. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28 (1), Gençer, S. L. (2011). Ortaöğretim öğrencilerinin internet bağımlılık durumlarının internet kullanım profilleri ve demografik özelliklere göre farklılıklarının incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Isparta. Gönül, A. S. (2002). Patolojik internet kullanımı (internet bağımlılığı/kötüye kullanımı). Yeni Symposium, 40 (3), Günüç, S. (2009). İnternet bağımlılık ölçeğinin geliştirilmesi ve bazı demografik değişkenler ile internet bağımlılığı arasındaki ilişkilerin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van. Gürcan, N. (2010). Ergenlerin problemli internet kullanımları ile uyumları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya. 640

15 İnan, A. (2010). İlkoğretim II. kademe ve ortaoğretim öğrencilerinde internet bağımlılığı. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum. Kang, S. (2007). Disembodiment in online social interaction: Impact of online chat on social support and psychosocial well-being. CyberPsychology & Behavior, 10 (3), Kaya, A. (2011). Öğretmen adaylarının sosyal ağ sitelerini kullanım durumları ve internet bağımlılığı düzeyleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir. Kıran-Esen, B. (2009). Akran baskısı ve algılanan sosyal destek değişkenlerine göre ergenlerde internet bağımlılığının yordanması. e-journal of New World Sciences Academy, 4 (4), Kıran-Esen, B., Aktaş, E. ve Tuncer, İ. (2013). An analysis of university students internet use in relation to loneliness and social self-efficacy. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 84 (9), Kıran-Esen, B. ve Gündoğdu, M. (2010). The relationship between internet addiction, peer pressure and perceived social support among adolescents. The International Journal of Educational Researchers, 2 (1), Kıran-Esen, B. ve Korkmaz, M. (2013). İnternetin güvenli kullanımı ve akran eğitimi. M. Kalkan ve C. Kaygusuz (Eds), İnternet bağımlılığı sorunlar ve çözümler (ss ) içinde. Ankara: Anı Yay. Kraut, R., Paterson, M., Lundmark, V., Kiesler, S., Mukophadhyay, T. ve Scherlis, W. (1998). İnternet paradox: A social technology that reduces social involvement and psychological well-being? American Psychologist, 53 (9), Kuzu, A., Odabaşı, F., Erişti, S. D., Kabakçı, I. ve Kurt, A. A. (2008). İnternet kullanımı ve aile araştırması. T.C. Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü Yayınları. Morahan-Martin, J. M. ve Schumacher, P. (2000). Incidence and correlates of pathological Internet use among college students. Computers in Human Behavior, 16, Nalwa, K. ve Anand, A. (2003). Internet addiction in students: A cause of concern. CyberPsychology & Behavior, 6 (6), Nie, N. ve Erbring, L. (2000). Debating the societal effects of the internet: Connecting with the world. Public Perspective,11, Odacı, H. ve Kalkan, M. (2010). Problematic internet use, loneliness and dating anxiety among young adult university students. Computers & Education, 55, Oğuz, B., Zayim, N., Özel, D. ve Saka, O. (2008). Tıp öğrencilerinin internette bilişsel durumları. Akademik Bilişim, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, 30 Ocak-01 Şubat. Özcan, N. K. (2004). Üniversite öğrencilerinde internet kullanımının psikososyal durum ile ilişkisi. Yayımlanmamış doktora tezi, İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Robin, M. M. ve Cooper, A.(2003). The duration and frequency of internet use in a nonclinical sample: Suicidality, behavioral problems, and treatment histories. Psychotherapy: Theory, Research, Practice, Training, 40 (1-2), Sang, L., Whang, M., Lee, S. ve Chang, G.(2003). Internet over-users' psychological profiles: A behavior sampling analysis on internet addiction. CyberPsychology & Behavior, 6 (2), Shapira, N. A., Goldsmith, T. D., Keck, P. E., Khosla, U. M. ve McElroy, S. L. (2000). Psychiatric features of individuals with problematic internet use. Journal of Affective Disorders, 57, Shapiro, J. S. (1999). Loneliness: Paradox or artifact? American Psychologist, 54 (9), Simkova, B. ve Cincera, J. (2004). Internet addiction disorder and chatting in the Czech Republic. CyberPsychology and Behavior, 7 (5), Şahin, C. (2011). An analysis of internet addiction levels of individuals according to various variables. TOJET: The Turkish Online Journal of Educational Technology, 10 (4),

16 Şahin, C. (2014). An analysis of the relationship between Internet addiction and depression levels of high school students. Participatory Educational Research, 1 (2), Şahin, C., Korkmaz, Ö. ve Usta, E. (2011). The correlation between interaction-audience anxieties and internet addiction levels of adults. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 28, Tahiroğlu, A., Çelik, G. G., Uzel, M., Özcan, N. ve Avcı, A. (2008). Internet use among Turkish adolescents. CyberPsychology and Behavior, 11 (5), Tutgun, A. (2009). Öğretmen adaylarının problemli internet kullanımlarının incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Üneri, Ö. Ş. ve Tanıdır, C. (2011). Bir grup lise öğrencisinde internet bağımlılığı değerlendirmesi: Kesitsel bir çalışma. Düşünen Adam Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Dergisi, 24, Weiser, E. B. (2001). The functions of internet use and their social and psychological consequences. CyberPsychology and Behavior, 4 (6), Willoughby, T. (2008). A short-term longitudinal study of Internet and computer game use by adolescent boys and girls: Prevalence, frequency of use, and psychosocial predictors. Developmental Psychology, 44 (1), Young, K. S. (1996). Internet addiction: The emergence of a new clinical disorder. CyberPsychology and Behavior, 1 (3), Young, K. S. (1997). What makes the internet addictive: Potential explanations for pathological internet use. University of Pittsburgh at Bradford, Paper presented at the 105th annual conference of the American Psychological Association, August 15, Chicago,IL. Young, K. S. (1999). Internet addiction: Symptoms, evaluation, and treatment. A. Vande-Creek, L. ve Jackson, T. (Eds), Innovations in clinical practice: A source book (ss.19 31) içinde. Sarasota: Professional Resource Press. Young, K. S. (2007). Treatment outcomes with internet addicts. CyberPsychology & Behavior, 10 (5), Young, K. S. ve Rodgers, R. C. (1998). The relationship between depression and internet addiction. CyberPsychology and Behavior, 1 (1), Zorbaz, O. (2013). Lise öğrencilerinin problemli internet kullanımının sosyal kaygı ve akran ilişkileri açısından incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. 642