BÖLÜM 2 MERKEZÝ ÝÞLEM BÝRÝMÝ (CPU)

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "BÖLÜM 2 MERKEZÝ ÝÞLEM BÝRÝMÝ (CPU)"

Transkript

1 BÖLÜM 2 MERKEZÝ ÝÞLEM BÝRÝMÝ (CPU) Basit bir mikrobilgisayar birçok yongadan oluþur. Yongalar DIP (Dual In-Lýne Package) veya QFP (Quad Flat Package) biçiminde ve arasýnda bacak içerecek þekilde yapýlýr. Bu yongalardan en önemlisi Merkezi Ýþlem Birimi (CPU-Central Processing Unit) adý verilen veya daha çok mikroiþlemci olarak bilinen yongadýr. CPU lar birbirlerine göre farklýlýklar göstermelerine raðmen, hemen hepsinde ortak olan birçok özellikler vardýr. Burada önce bu ortak özellikler incelenecek ve daha sonra farklýlýklar nedenleriyle açýklanacaktýr. Anlaþýlmasý kolay olsun diye, 8-bitlik CPU larýn yapýsý incelenecektir. 2.1 CPU KAYDEDÝCÝLERÝ 1. Akümülatör. CPU dýþýndan alýnan verinin saklandýðý, CPU dýþýna gönderilecek verinin gönderilmeden önce tutulduðu, veya CPU da yapýlan iþlemin doðurduðu sonucun saklandýðý kaydedicilere Akümülatör (A) adý verilir. Bir CPU da bir veya birden çok akümülatör bulunabilir. Akümülatörün uzunluðu CPU nun kaç bitlik olduðunun bir göstergesidir. Her CPU da bulunmasý zorunlu olan bu kaydedici mevcut CPU lar için 8-, 16-, veya 32-bit uzunluðunda olabilir. Assembli dili emirler ya yalnýz akümülatör içeriði üzerinde iþlem yapar veya akümülatör içeriði ile bellekten alýnan veriyi birlikte iþleme sokar. Þekil 2.1.a ve b de bellek içeriðinin iki farklý yoldan tümlenmesi gösterilmiþtir. Þekil 2.1.a da, 1. adýmda veri bellekten alýnarak akümülatöre taþýnmakta, 2. adýmda CPU içindeki ALU da (aritmetik lojik birim) tümlenip sonuç tekrar akümülatöre getirilmekte, ve 3. adýmda ise tümlenmiþ deðer baþka bir emirle bellekte saklanmaktadýr. Þekil 2.1.b de ise veri yalnýz bir emirle bellekten alýnýp CPU da tümlendikten sonra sonuç yine ayný bellek adresinde saklanmaktadýr. Bu iþlemde akümülatör kullanýlmamýþtýr. 21

2 CPU CPU ALU 2.adým Akümülatör 1.adým 3. adým bir adýmlý iþlem Bellek (a) Üç adýmlý tümleme Bellek (b) Bir adýmlý tümleme Þekil 2.1 Bellek içeriðinin iki farklý tümleniþi. Yukarýda gösterilen bir adýmlý iþlem her zaman geçerli deðildir. Bazý CPU iþlemleri bellekten iki verinin alýnmasýný gerektirir. (A verisi) ADD (B verisi) (C toplamý) 2. Genel Amaçlý Kaydediciler. Bir adýmlý iþlemde olduðu gibi, her zaman bellekten verinin alýnmasý ve sonucun tekrar belleðe döndürülmesi gerekmeyebilir. Bellek eriþimleri uzun zaman gerektiren iþlemlerdir. Bu yüzden eðer bir emirin oluþturduðu sonuç o program içinde birkaç emir sonra tekrar kullanýlacaksa, bu sonucu belleðe yazarak zaman harcayacak yerde, onu CPU içinde genel amaçlý kaydedici (GR) adý verilen saklayýcýlarda tutmak ve buradan çaðýrarak kullanmak daha elveriþlidir. Böylece belleðe verinin yazýlmasý ve okunmasý iþlemleri en aza indirildiði için program icrasý kýsalmýþ olur. Bellek adresleme, CPU kaydedicilerini adreslemekten daha uzun süre gerektirir. Genelde bir CPU da çok sayýda genel amaçlý kaydedici bulunur. Bu kaydediciye sahip olmayan CPU lar, bu gereksinimini küçük adres kullanarak belleðin 0. sayfasý ile karþýlar. 0. sayfa 256 baytlýk bir kaydedici takýmý olarak görülür, ve 8-bitlik küçük bir adresle rahatça adreslenebilir. Halbuki CPU kaydedicilerin adresleri emir kodu içinde bulunan bir bit dizisi ile oluþturulur. 22

3 Genel amaçlý kaydediciler akümülatör uzunluðunda olmakla beraber, kaydedici çiftleri kullanýlarak daha büyük sayýlara uygun saklayýcýlar kurulabilir. Bir CPU da bulunabilecek kaydediciler Þekil 2.2 de gösterilmiþtir. Bir CPU da belleði adreslemek amacýyla kullanýlan çok sayýda kaydedici vardýr. Basit bir mikrobilgisayarda bellek üç ana bölüme ayrýlabilir: Program bellek, veri bellek, ve yýðýn bellek. Bu bellek bölümleri sýrasýyla program sayýcý (Program Counter, PC), veri sayýcý (Data Counter, DC) ve yýðýn gösterici (Stack Pointer, SP) ile adreslenir. A7...A0 Akümülatör (A) C7...C0 B7...B0 Genel amaçlý Kaydedici (2 adet) (GR) DC15... DC1 DC0 Veri sayýcý (DC) PC15... PC1 PC0 Program sayýcý (PC) IR15... IR2 IR1 Ýndex kaydedici (IR) SP15... SP2 SP1 Yýðýn gösterici (SP) I7...I0 Emir kaydedici (I) Þekil 2.2 CPU kaydedicileri. 3. Veri Sayýcý. Veri belleði adreslemeye yarayan ve LOAD DC, Data yükleme emiriyle içeriði belirlenen kaydediciye veri sayýcý (DC) denir. Veri belleðin sýralý adreslenmesi pek olasý olmadýðý için bu kaydedicinin içeriði bellek eriþiminden sonra kendiliðinden artmaz. Birer artarak veri belleðin adreslenmesi için genellikle INC DC bir arttýrma emiri kullanýlýr. Her CPU da bulunmasý gerekmez. Veri sayýcýnýn uzunluðu genellikle CPU nun adresleyebileceði belleðin büyüklüðüne baðlýdýr. 4. Program Sayýcý. Program belleði adreslemeye yarayan ve her program bellek eriþiminden sonra içeriði kendiliðinden bir artan kaydediciye program sayýcý (PC) denir. Bu bir artarak sayma özelliði, belleðe boþluk býrakýlmadan yerleþtirilmiþ emirlerin adreslenmesi için yeterlidir. RESET iþaretiyle içeriði sýfýrlanýr ve yalnýz JUMP Adres atlama emiriyle belirli bir deðerle yüklenebilir. Uzunluðu CPU nun adresleyebileceði belleðin büyüklüðüne baðlýdýr ve her CPU da bulunmasý zorunludur. Veri sayýcýnýn zorunlu olmamasýna ve bir veya birden çok bulunabilmesine raðmen, program sayýcý bir CPU da yalnýz bir tane olabilir. 5. Indeks Kaydedici. Genellikle her CPU da bulunan ve veri belleði adreslemeye yarayan bir diðer kaydedici indeks kaydedicidir (IR). Bir CPU da birden çok indeks kaydedici bulunabilir. Kullaným biçimi veri sayýcýsýna benzer; ama bellek adresi, bu 23

4 kaydedicinin içeriðinden ziyade, bu içeriðe emirin taþýdýðý öteleme (offset) bilgisinin eklenmesinden sonra bulunan deðerdir. 6. Yýðýn Gösterici (Stack Pointer). Yýðýn belleði adreslemeye yarayan ve her CPU da bulunmasý zorunlu bir kaydedicidir. Yýðýn belleðe yazýlan veya okunan bilgi uzunluðuna baðlý olarak yýðýn gösterici (SP) içeriði güncelleþtirilir. Belleðin yýðýn olarak ayrýlan alanýný göstermek için baþlangýçta içeriði belirli bir deðere ayarlanýr. Yýðýn göstericiye ilerideki bölümlerde daha ayrýntýlý olarak deðinilecektir. 7. Emir (Instruction) Kaydedici. Program bellekten çaðrýlan emirlere iliþkin emir kodlarýn CPU da saklanacaðý yere emir kaydedici (I) denir. Emir kaydedicinin büyüklüðü CPU nun kaç bitlik olduðuna baðlý olmayýp, emir sayýsýnýn ve CPU karmaþýklýðýnýn bir fonksiyonudur. Program sayýcý ile veri sayýcý arasýnda yalnýz bir önemli fark vardýr. Bellekte boþluk býrakýlmadan ardýþýk bellek kelimeleri halinde belleðe program yerleþtirilirse, program sayýcýda emir adreslerinin oluþturulmasý problemi kolayca çözülmüþ olur. Burada gerekli olan tek þey, program sayýcýya programýn baþlangýç adresini yüklemektir. Her program bellek eriþiminden sonra program sayýcýnýn içeriði kendiliðinden bir artarak programýn çaðýrýlmasý saðlanmýþ olur. Veri sayýcýnýn, uzun ardýþýk bellek eriþimlerine sahip olmasý pek olasý deðildir. Eðer çok baytlý veriler varsa, veya birbiri ardýsýra gelen bellek adreslerinde saklanan bir tablo varsa, o zaman veri sayýcý ardýþýk bellek adreslerini üretmek zorunda kalacaktýr. Veri sayýcýnýn ardýþýk bellek bölgelerine eriþmesi gerekse bile, alçak bellek adresinden baþlayýp birer birer yükseleceði veya yüksek bellek adresinden baþlayýp birer birer azalacaðý açýk deðildir. Bundan dolayý veri sayýcýya adreslerin koyulabilmesi için, CPU lojiði kullanýcýya bazý olanaklar saðlamýþtýr. CPU mimarisine baðlý olarak kaydedicilerin türleri ve sayýlarý deðiþebilir. Örneðin Z80 CPU sunda yukardaki kaydedicilere ilaveten Kesme (Interrupt) Vektör Kaydedicisi ve tazeleme (Refresh) Kaydedicisi vardýr. Ayrýca 16-bitlik CPU larýn adresleme kapasitesi genelde 1M bayttan daha büyük olduðundan ve bu CPU lar 8-bitlik CPU lardaki adres kaydedicilerin yapýsýný aynen kabul ettiðinden, bu CPU lar büyük adresleri üretebilmek için kaydedici çiftler kullanmaktadýr. Bu amaçla Dilim (Segment) Kaydedicilerden 24

5 yararlanýlýr. Örneðin kod dilim kaydedici ile program sayýcý içeriklerinin kaydýrýlmýþ toplamý program bellek adresini verir. 2.2 DURUM BAYRAKLARI Emirlerin gerçekleþtirdiði iþlem sonuçlarý hakkýnda bilgi vermek amacýyla kendiliðinden birlenen veya sýfýrlanan bir bitlik bellek hücre takýmýnýn CPU da bulunmasý gerekir. Bu hücrelerin her birine durum bayraðý (status flag) adý verilir. CPU mimarisine baðlý olarak durum bayraklarý farklýlýk göstermekle beraber, aþaðýda her CPU da bulunmasý gereken bayraklar verilmiþtir. 1. Elde ve Ara - Elde Bayraklarý (Carry and Intermediate Carry Flags). Çok baytlý aritmetik iþlemler yapýlýrken anlamsýz baytlarýn toplamýndan doðan eldenin bir yerde saklanarak, daha anlamlý baytlar toplanýrken iþleme sokulmasý gerekir. Ayrýca 8- bitlik bir sayýnýn her hangi bir bitinin 0 veya 1 olup olmadýðýný belirleyebilmek için, döndürme emiriyle o bit bir bitlik hücreye taþýnarak koþullu dallanma emirleriyle incelenebilir. Bu iþlemlerde kullanýlan hücreye elde bayraðý denir. Anlamlý bayt Anlamsýz bayt Anlamsýz baytýn en anlamlý 1 bitinden çýkan elde En anlamlý bitler Elde bayraðý çok baytlý sayýlarýn bir bit saða veya sola kaydýrýlmasýnda çok elveriþli olmaktadýr. ROR Bellek elde üzerinden döndürme emiri kullanýldýðý zaman, eldedeki bit anlamlý baytýn en anlamlý hanesine gelirken en anlamsýz biti de eldeye çýkar. Ýkinci ROR emiri eldedeki bu biti anlamsýz baytýn en anlamlý hanesine taþýr ve diðer bitler bir hane saða kaymýþ olur. C elde bayraðý 25

6 1.ROR emiri 2.ROR emiri Bellek adresi Bellek adresi +1 BCD toplama iþlemini gerçekleyebilmek için, 8-bitlik verilerin anlamsýz 4-bitinin toplamýndan doðacak eldenin saklandýðý hücreye ara-elde bayraðý denir. Bu bayrak 4. bitlerin toplamýndan doðan eldeyi tuttuðu için, toplama emirinin hemen ardýndan gelen onlu düzeltme emiri (DAA) elde ve ara-elde bayraklarýna ve toplama bakarak elde edilen 2-onaltýlý haneli toplamýn her iki hanesini BCD sayýya dönüþtürür. Çok baytlý sayýlarýn toplanmasýný inceleyelim. Ýki tane 2-baytlýk sayýnýn anlamsýz baytlarýnýn toplamýndan doðan eldenin elde bayraðýnda saklandýðýný görmüþtük. Anlamlý baytlar toplanýrken, anlamsýz baytlarýn doðurduðu elde toplama katýlýr. Bu gösteriyor ki, CPU kaydedicilerine anlamlý baytlar yüklenirken elde durumu korunmalýdýr. Bu yüzden CPU tasarýmcýsý yükleme emirlerinin elde yaratmamasýna çok özen göstermelidir. Durum bayraklar, CPU da yeni gerçekleþtirilmiþ iþleme iliþkin durumlarý göstermekten ziyade en son gerçekleþtirilen seçilmiþ önemli iþlemlerin sonuçlarýný yansýtmalýdýr. 2. Sýfýr (Zero) Bayraðý. Verilerin iþlenmesinden elde edilen sonucun sýfýrdeðerli olduðunu göstermek amacýyla lojik-1 deðerini alan bayraða Sýfýr Bayraðý (Zero Flag) denir. Bu bayrak diðer durumlarda sýfýrlanacaktýr. Ýþlem sonucunun sýfýr olmasýnýn, bu bayraðý birlediðine dikkat edilmelidir. Diðer bir deyiþle sýfýr bayraðý, iþlem sonuç durumunun tümleyenine oturtulur. Sayýlarýn karþýlaþtýrýlmasýnda, yani eþitlik denetlenmesinde, ve sayýcý yapýmýnda çok kullanýlan bir bayraktýr. Hangi emirlerin bu bayraðý birleyeceðinin mikroiþlemci tasarýmcýsý tarafýndan çok iyi belirlenmesi gerekir. 3. Ýþaret (Sign) Bayraðý. Bilgisayarlarda genellikle iþaretli sayýlar kullanýlýr. Ýþaret biti bir baytlý veya çok baytlý sayýnýn daima en anlamlý bitidir. CPU ise her baytýn en anlamlý bitini iþaret biti olarak yorumlar. Bu yüzden iþaret bayraðýnýn ne zaman gözönüne alýnacaðýna programcýnýn karar vermesi gerekir. Ýþlem sonucunda elde edilen sayýnýn 8.biti iþaret biti olarak iþaret bayraðýnda saklanýr. Bu bayraktan sayýlarýn büyüklük karþýlaþtýrýlmasýnda ve sayýcý yapýmýnda yararlanýlabilir. 26

7 En anlamlý bayt En anlamsýz bayt iþaret biti Çok baytlý sayý CPU tüm ikili sayý toplamalarýna saf ikili olarak bakar. CPU, bir bellek içeriðinin yalnýz bir baytlýk bir sayý mý, yoksa çok kelimeli bir sayýnýn bir parçasý mý olduðunu bilemez. Bundan dolayý çok baytlý sayýlarýn her baytýnýn toplamýndan çýkan elde daima geçerlidir. 4. Taþma (Overflow) Bayraðý. 8-bitlik bir verinin en anlamlý biti iþaret biti olarak yorumlandýðý zaman, ikinci en anlamlý bitin vereceði elde veri taþmasýný (overflow) gösterir; yani ayrýlan alana sonuç sýðmamýþtýr denir. Taþmanýn oluþumunu gösterebilmek için aþaðýdaki örneði inceleyelim. Toplamýn negatif çýkmasý iþlemin hatalý olduðunu gösterir. Ýþaret biti En anlamlý veri biti D = -63? Anlamlý veri bitinden çýkan elde, sonucun ayrýlan alana sýðmadýðýný gösterir. Hatalý sonuçlarý belirleyebilen bir yöntemin bulunabilmesi için aþaðýdaki örnekleri inceleyelim. Bu örneklerde iþaret bitinden çýkan elde için toplamýndan doðan elde için ise C p sembolü kullanýlmýþtýr F C s = = 0F C p =0 C s, en anlamlý bitlerin C s = 0 ve C p = 0 oldu ve sonuç doðru olarak hesaplandý. Þimdi de C s = C p = 1 olan örnekleri inceleyelim C s = = 14 C p =1 27

8 Sonuç yine doðrudur. Burada negatif sayýlar için 2 li tümleyen kullanýlmýþtýr. C s ve C p birbirinden farklý olduðu zaman, yani biri 1, diðeri 0 olduðu zaman sonuç daima hatalýdýr E E4 C s = = -1C? C p =1 Taþma bayraðýnýn birlenmesi veya sýfýrlanmasý iþlemi bu örnekler sonucunda daha açýklýk kazanmýþtýr. Görüldüðü gibi; C s ve C p nin farklý deðerlerinde sonuç ayrýlan alana sýðmamýþtýr, yani yanlýþtýr. Ayný deðerlerinde ise sýðmýþtýr, yani doðrudur. Ýki bitin ayný olup olmadýðýný belirleyen XOR iþlemi olduðundan, taþma bayraðý Taþma= C s XOR C p iþlem sonucu ile birlenirse, sonucun hatalý olduðu yansýtýlmýþ olur. 5. Eþitlik (Parity) Bayraðý. Her CPU da bulunmayan, genelde Intel ailesinde karþýlaþýlan diðer bir bayrak Eþitlik Bayraðýdýr. Bu bayrak iþlem sonucunda elde edilen bayttaki lojik-1 deðerli bitlerin sayýsýnýn tek veya çift oluþuna baðlý olarak birlenen veya sýfýrlanan bir bayraktýr. Genelde çift sayýda 1 bu bayraðý birler tek sayýda 1 ise sýfýrlar. Veri transferinde hatalý baytlarýn algýlanmasýnda kullanýlýr. 2.3 CPU KAYDEDÝCÝLERÝNÝN KULLANILMASI CPU daki kaydedicilerin nasýl kullanýldýðýný daha iyi anlamak için, CPU daki beþ kaydedici içeriðinin nasýl güncelleþtirildiðini gösteren bir toplama örneði incelenecektir. Bu örneðin seçilmesinin nedeni, CPU ve bellekten oluþan basit bir mikrobilgisayar gerektirmesi ve CPU kaydedicilerini en fazla ölçüde kullanmasýdýr. Bu örnekte biri 0A20H ve diðeri 0A21H adreslerinde tutulan herbiri bir bayt büyüklüðündeki iki sayý toplanarak toplam 0A23H adresine yerleþtirilecektir. Toplamayý gerçekleyecek program adýmlarý aþaðýdaki gibi düzenlenebilir. 1. Toplanacak birinci sayýnýn adresini belirle 2. Bu adresteki bilgiyi akümülatöre taþý 3. Toplanacak ikinci sayýnýn adresini belirle 28

9 4. Bu adresteki sayý ile 2. adýmda akümülatöre taþýnmýþ sayýyý topla 5. Toplamýn saklanacaðý bellek adresini belirle 6. Toplamý bu adrese yaz. Bu altý adýmlý ikili toplamayý gerçeklemek için bazý emir kodlarý üretilecektir. Veri belleði adreslemek için CPU da veri sayýcý ve indeks kaydedici olmak üzere iki kaydedici vardý. Ýlk adýmý gerçeklemek amacýyla, veri sayýcýyý kendi ardýndan gelen iki baytlýk bilgi ile yükleyen A3H emir kodlu üç baytlýk bir emir oluþturulabilir. A3 Bu emir kodu, ardýndan gelen iki baytlýk 0A bilgiyi okur ve onlarý veri bellek adresi 20 olarak yorumlayarak DC ye koyar. Ýkinci adým, adreslenen bellek içeriðinin okunmasýný ve bu içeriðin veri olarak yorumlanýp akümülatöre yerleþtirilmesini gerektirir. Veri türünü emirin bilmesine gerek yoktur. Programcýnýn veri türünü bildiði ve ona uygun olmayan herhangi bir þey yapmadýðý varsayýlýr. Bu emir kodu 38H ile gösterilir. O zaman program aþaðýdaki biçimi alýr. A3 0A 1.adým DC ile adreslenen bellek içeriðini okuyup saf ikili deðer olarak yorumlayarak akümülatöre koyar Ýkinci sayýcýnýn adreslenmesi için indeks kaydediciden yararlanýlacaktýr. Ýndeks kaydedicinin yüklenmesi DC nin yüklenmesine benzer. Bu emirin kodu 8BH seçilirse program aþaðýdaki biçimi alýr. A3 0A 1.adým adým 8B 0A21H deðerini veri bellek adresi olarak yorumlayýp 0A indeks kaydediciye koyar

10 Dördüncü adýmda iki sayýnýn toplanmasý saðlanacaktýr. Toplama emiri birinci sayýyý akümülatörden, ikinci sayýyý ise IR+öteleme ile belirlenen bellek adresinden alarak Aritmetik ve Lojik Birimde (ALU) toplar ve toplamý akümülatörde saklar. Bu iþlemi gerçekleyen emir kodu B0H seçilirse, ve IR içeriðinin 0A21H alýnmasý öteleme bilgisinin 00H olmasýný gerektireceðinden program aþaðýdaki biçimi alýr. Burada öteleme bilgisi iþaretli 8-bitlik bir sayýdýr. A3 0A 1.adým adým 8B 0A 3. adým 21 B0 (0A21H+00H) adresindeki veriyi okur ve akümülatördeki sayý 00 ile toplayýp toplamý akümülatöre koyar. Burada emir kodundan sonra gelen bayt öteleme miktarýný gösterir. Beþinci ve altýncý adýmlarý birlikte yorumlamak daha uygundur. Toplam, IR nin gösterdiði yerden yalnýz 02H kadar ilerideki bir adrese yazýlacaktýr. Bu nedenle ötelemenin 02H deðerine çýkarýlmasý toplamýn adresinin belirlenmesi için yeterlidir. Böylece altýncý adýmý gerçekleyecek saklama emiri 83H emir kodu 02H öteleme deðeri olmak üzere iki baytlýk bir emir olur. A3 0A 1.adým adým 8B 0A 3. adým 21 B0 4. adým Akümülatördeki toplamý (0A21H + 02H) 30

11 02 adresine yazar Þimdi bu altý adýmdan oluþan ve beþ emirle gerçeklenecek toplamanýn, CPU kaydedicileri kullanýlarak yapýlýþýný inceleyelim. Programýn 0100H adresinden itibaren yerleþtirildiði ve 0A20H ile 0A21H veri bellek adreslerinde sýrasýyla 3BH ve 78H deðerlerinin bulunduðu varsayýlsýn. Bellek Adresleri 0100 A A 1.emir A DC Program emir IR bellek B 0100 PC A 3.emir I B0 4.emir emir 010A 02 0A20 3B Veri 0A21 78 bellek 0A22 0A23 B3 Programýn koþulabilmesi için baþlangýç adresinin PC ye yüklenmesi zorunludur. Gerilim uygulandýðýnda veya RESET verildiðinde PC içeriði sýfýrlandýðý için CPU 0000H adresinden itibaren yerleþtirilmiþ programý koþmaya çalýþýr. Toplama programý 0100H adresine yerleþtirildiðinden PC ye bu adresin koyulmasý gerekir. Bu iþlem yazýlým veya donanýmla yapýlabilir. Yazýlým yönteminde 0000H adresine JMP Adres emirini koymak yeterlidir. Donaným yönteminde ise, gerilim uygulandýðýnda veya RESET verildiðinde CPU nun adres yollarýnda 0000H adresi yerine 0100H adresini üretecek özel bir donaným kurulmalýdýr. Bu iþlemlerin ayrýntýlarýna burada girilmeyecek, ama 0100H deðerinin PC ye herhangi bir yöntemle yerleþtirilmiþ olduðu varsayýlacaktýr. Baþlangýçta PC ile adreslenen belleðin içeriði I emir kaydediciye yüklenir ve böylece emir kodu olarak yorumlanmasý saðlanmýþ olur. Daha sonra PC nin içeriði CPU tarafýndan kendiliðinden bir artýrýlýr. 31

12 A DC IR 0101 PC A3 I I deki A3H emir kodu CPU nun iki adýmlýk iþlem yapmasýna sebep olur. Ýlk olarak PC ile adreslenen belleðin içeriði alýnýp DC nin anlamlý yarýsýna koyulur. CPU daha sonra PC nin içeriðini bir artýrýr. A 0A00 DC IR 0102 PC A3 I Ýkinci olarak, PC ile adreslenen belleðin içeriði alýnýp DC nin anlamsýz yarýsýna yerleþtirilir. Program belleðe eriþildiðinden PC nin içeriði bir artýrýlýr. Böylece 1. emirin icrasý bitmiþ olur. Burada emir kodundan sonra gelen 0A20H bilgisinin program bellekten alýnmasýna raðmen DC ye koyulmasýna dikkat edilmelidir. Program bellekte emir kodlarýndan hemen sonra gelen emir olmayan bilgiler yakýn (literal veya immediate) veri olarak adlandýrýlýr. A 0A20 DC IR 0103 PC A3 I Birinci emirin icrasýnýn sonunda PC nin içeriði 0103H olmuþtur. CPU, her emir icrasýndan sonraki ilk program bellek eriþiminde aldýðý bilgiyi emir kodu olarak yorumlar. Bu nedenle 0103H adresinden alýnacak 38H bilgisi de emir kodu olarak yorumlanýp I ya yerleþtirilirken PC nin içeriði de bir artýrýlýr. A 0A20 DC IR 0104 PC 38 I Bu emir kodu DC ile adreslenen belleðin içeriðini CPU ya taþýr ve A akümülatörüne koyar. Burada ne DC ne de PC nin içeriði deðiþir. Çünkü 3BH yakýn veri 32

13 olmadýðýndan veri bellekten getirilmiþtir. Veri belleðin ardýþýl adresleneceðini gösteren herhangi bir delil olmadýðýndan DC nin içeriði bir arttýrýlmaz. 3B 0A20 A DC IR 0104 PC 38 I Þimdi PC, 3. emir kodunun bulunduðu bellek bölgesini adreslemektedir. 3. emirin 1. emirden tek farký alýnan yakýn verinin DC yerine IR ye koyulmasýdýr. 3. emir icra edildiði zaman CPU kaydedicileri üç adýmlýk bir deðiþim geçirir. Birinci adýmda emir kodu I ya taþýnýr. 3B 0A20 A DC IR 0105 PC 8B I Ýkinci adýmda 0105H adresinden 0AH alýnýp IR nin anlamlý yarýsýna koyulur ve PC bir artýrýlýr. Üçüncü adýmda ise 0106H adresindeki 01H alýnýp IR nin anlamsýz yarýsýna koyulur ve program belleðe eriþildiðinden PC yine bir artýrýlýr. 3B A 3B A 0A20 DC 0A20 DC 0A00 IR 0A21 IR 0106 PC 0107 PC 8B I 8B I PC nin içeriði sayesinde 0107H adresindeki 4. emirin kodu B0H alýnýp I ya koyulur ve PC bir artýrýlýr. Bu emir kodu, hemen ardýndan gelen 00H öteleme verisinin okunmasýný ve IR ye eklenmesini gerektirir. [ IR] + 00H toplamý IR ye yazýlmaz ama veri bellek adresi olarak yorumlanýp veri bellekten 78H verisinin CPU ya taþýnmasýnda kullanýlýr. 3B A 3B A 0A20 DC 0A20 DC 0A21 IR 0A21 IR 0108 PC 0109 PC B0 I B0 I 33

14 B0H emir kodunun gereði olarak bu 78H verisi ile daha önce akümülatöre taþýnmýþ olan 3BH verisi ALU da toplanarak toplam tekrar akümülatöre yazýlýr. B3 A 0A20 DC 0A21 IR 0109 PC B0 I PC içeriði yardýmýyla program bellekten 5. emir kodu (83H) adreslenerek I ya yerleþtirilir. Bu emir kodu, ardýndan gelen yakýn veriyi alarak IR içeriðine ekler ve bulduðu toplamý IR ye yüklemeyip sadece bu adreste akümülatör içeriðini saklar. Saklama emirinin 3. adýmý veri belleðe eriþimi gerektirdiði için PC içeriði deðiþmemiþtir, ama 0A23H veri bellek adresine akümülatör içeriði B3H yazýlmýþtýr. B3 A B3 A 0A20 DC 0A20 DC 0A21 IR 0A21 IR 010A PC 010B PC 83 I 83 I 0A20 3B 0A21 78 Veri 0A22 Bellek 0A23 B3 Bütün programlar mutlaka uygun bir emirle sonlandýrýlmalýdýr. Aksi halde CPU 010BH dan itibaren var olan programý koþmaya devam edecektir. Belleðin bu alanýna daha önce programcý tarafýndan hiçbir þey yazýlmamýþ olsa bile, gerilim uygulandýktan hemen sonra RAM bellek içeriðinin ne olduðunu kimsenin bilmesi mümkün deðildir. Bu alanda bazý deðerler bulunur ve CPU da bu deðerleri emir olarak yorumlayýp koþar. Bu durum daha önce koþulan toplama programýnýn oluþturduðu sonucun ve hatta toplama programýn bellekten silinmesine yol açabilir. 2.4 ARÝTMETÝK VE LOJÝK BÝRÝM (ALU) Veriler üzerindeki iþlemler CPU içinde Aritmetik ve Lojik Birim (ALU) adý verilen bir takým ayrýk lojik tarafýndan yürütülür. ALU ikili veriler üzerinde bazý 34

15 aritmetik ve lojik iþlemleri yapabilecek yetenekte olmalýdýr. ALU mimarisi genelde aþaðýdaki iþlemleri gerçekleyecek lojiðe sahip olmalýdýr. 1. Ýkili toplama 2. Boole iþlemleri 3. Veri tümleme 4. Veriyi bir bit saða veya sola kaydýrma Basit bir ALU da Toplama ve Boole Lojiði, Tümleyici, Kaydýrýcý ve Durum Bayraklarý bulunur, Þekil 2.3. Toplayýcý, ikili aritmetik mantýðýna uygun olarak iki kaydedicinin içeriklerini toplayabilecek yetenektedir. Veriler, iþlemciye bellekten veya diðer giriþlerden gelebilir. Basit CPU larda çarpma ve bölme iþlemleri programcýnýn yazacaðý altprogramlarla yapýlýr. Çoðu ALU; çýkarma, Boole lojik iþlemleri ve kaydýrma iþlemi için yerleþik (built- in) fonksiyonlar saðlar. CPU dan istenen herhangi bir karmaþýk veri iþlemi ALU nun bu birimleri tarafýndan yapýlýr. 2.5 DENETLEME BÝRÝMÝ Denetleme birimi (CU), herhangi bir iþlemi gerçeklemek için ALU nun elemanlarýný sýrasýyla yetkilendirir. Denetleme birimi emir kaydedicinin içeriðiyle sürülür. Diðer bir deyiþle emir kaydedicideki emir kodu denetleme birimi tarafýndan çözülür. Emir kodunun bit dizisine cevap olarak, denetleme birimi veri akýþýný saðlamak ve uygun zamanda ALU elemanlarýný yetkilendirmek için bir dizi yetki iþaretleri doðurur. Denetleme biriminin fonksiyonel biçimi Þekil 2.3 te gösterilmiþtir. Denetleme birimi hakkýnda ayrýntýlý bilgi ilerideki kýsýmlarda verilecektir. 35

16 Þekil 2.3 CPU nun genel yapýsý. 2.6 CPU BACAKLARI 8-bit veri ve 16-bit adres yoluna sahip bir CPU nun bacak yapýsý Þekil 2.4 te gösterilmiþtir. CPU, programla sürülen ardýþýl bir devre olduðundan iki adet besleme ve bir veya iki adet de saat bacaðýna sahip olmalýdýr. Besleme bacaklarýna V cc =+5V ve GND=0V gerilimleri uygulanýr gibi eski CPU larda +12 Voltluk baþka bir bacak bulunur. Günümüzde CPU lar yalnýz tek kaynak gerektirmektedir. Sayýsal devrelerde olduðu gibi, CPU daki iþlemler frekansý 1-60 Mhz arasýnda deðiþebilen bir saat (φ) tarafýndan denetlenir. Saat iþaretini üreten lojik CPU ile ayný yonga üzerinde bulunabileceði gibi CPU dýþýnda da bulunabilir. Saat frekansýnýn kararlý olmasý için genellikle kristalli osilatörler kullanýlýr. Saat devresi CPU içinde ise, kristalin veya kristal yerine kullanýlacak kondansatörün CPU ya baðlanabilmesi için CPU da iki saat bacaðý bulunur. Bunlara örnek olarak 8085 CPU su verilebilir. Bu CPU lar dýþarýda üretilen bir saat iþaretiyle de sürülebilir. Denetleme iþlerinde kullanýlmak amacýyla geliþtirilen CPU larýn saat devreleri, mikrobilgisayar sistemi basit olsun diye, CPU üzerindedir. Geliþmiþ CPU larda tek fazlý dýþ saat iþareti kulllanýlýr. Saat iþareti (φ) 36

17 V cc 1 40 D0 GND 2 39 D1 Saat(φ) 3 38 D2 Veri 4 37 D3 bacaklarý A D4 A D5 A D6 A D7 A RD (Okuma) A MREQ (Bellek isteme) Adres A WR (Yazma) Bacaklarý A IOREQ (Giriþ\Çýkýþ ist.) A WAIT (Bekle) A A A A A A A Þekil 2.4 CPU bacak yapýsý. Eðer bellek adresi arasýnda deðiþiyorsa, 16-bitlik adres yolu gereklidir. CPU adres kaydedicilerinin 16-bitlik seçilmesinin nedeni budur. Adres bacaklarý, CPU dan dýþarýya bilgi taþýr, yani bunlar tek yönlü yalnýz çýkýþ olabilen uçlardýr. Tek yonga halinde yapýlmýþ bazý CPU larda bacak sayýsýný en az yapabilmek için bir bacaktan birden çok amaç için yararlanma yoluna gidilir. Bu yüzden farklý zaman dilimlerinde üretilmesi gereken iþaretlerin bir bacaktan alýnýp verilmesinde herhangi bir sakýnca yoktur. Genellikle adres bilgisi veri bilgisinden önce gönderildiði için, adres ve veri yollarýný ortak yapmakta bir sakýnca yoktur. Burada tek problem adresin, veri alýnýpverilirken de devam etmesidir. Bu koþulu saðlayabilmek için adres yoluna adres bilgileri koyulduktan sonra, veri için bu yolu kullanmadan önce, adresi bir kaydediciye yazmaktýr. Ortak adres/veri yolu Þekil 2.5 teki gibi kurulabilir. Tüm veriler CPU ya 8-bitlik iki yönlü iþaretler olarak girer ve çýkar. Veri yolundan emir kodu, yakýn veri (adres kaydedicilere koyulacak adres bilgisi), veri, ve kesmeli 37

18 çalýþmada kullanýlan kimlik bilgisi veya adres gönderilebilir. CPU nun adres, veri, ve denetim yollarýnýn hepsi YÜKSEK-Z özelliðine sahiptir. Þekil 2.5 Ortak adres/ veri bacaklý CPU da adres ve veri yollarýnýn ayrýlýþý. CPU larý tanýtan en önemli bacaklar denetim bacaklarýdýr. Her CPU da bazý farklýlýklar göstermelerine raðmen yaygýn olanlar burada verilmeye çalýþýlacaktýr. Bu bacaklardan bazýlarý CPU ya giriþ bazýlarý ise çýkýþtýr. Giriþ olan bacak çýkýþ, çýkýþ olan da giriþ olamaz. Bir denetim bacaðýndan birçok denetim iþaretini alýp/verebilen CPU lar vardýr. Denetim bacaklarýnýn sayýsý CPU dan CPU ya deðiþebilir. Yapýlan iþlerin ne gibi denetim iþaretleri gerektirdiðini toplama örneðini gözönüne alarak inceleyelim. Bu amaçla emir kodu alma iþlemine iliþkin zamanlamayý vereceðiz, Þekil 2.6. Zamanlama diyagramý basit olsun diye bütünlük arzeden en küçük iþin bir saat periyodunda tamamlandýðýný varsayýyoruz. Gerçek CPU larda bu iþlem birden çok saat periyodu gerektirir. Emir kodu alýmý bir bellek okuma iþlemidir. Bu yüzden CPU dan belleðe gönderilen RD okuma iþareti ve MREQ bellek isteme iþareti olmalýdýr. MREQ denetim iþareti RD iþaretinin belleðe mi yoksa giriþ/çýkýþa mý ait olduðunu gösterir. Bu denetim iþaretleri genelde aktif alçaktýr. MREQ, alçak olduðu zaman A0-A15 adresinin kodu çözülerek bu adresteki veri mikrobilgisayarýn veriyoluna koyulur. 38

19 Þekil 2. 6 Emir kodu alma zamanlamasý. Toplama örneðindeki en basit emir DC ile adreslenen bellek içeriðini akümülatöre koyan 38H emiridir. Her emir icrasýnda olduðu gibi, bu emirde de ilk iþlem emir kodunun alýnmasýdýr. Emir kodu alýmý az önce anlatýlmýþ olduðundan, burada emir icrasýnýn diðer dönemleri açýklanacaktýr. 38H emir kodu denetim biriminde yorumlanýr ve buna cevap olarak veri bellekten verinin alýnmasýna baþlanýr. Emir icrasý esnasýnda CPU nun yaptýðý þey gerekli iþaretleri CPU bacaklarýnda doðurmaktýr. Veri almak için CPU nun ürettiði iþaretler, emir kodu almak için üretilenler ile tamamen aynýdýr, Þekil 2.7. Þekil 2.7 Bellek okuma emirinin zamanlanmasý. Emir kodu alýmý ile veri alýmý arasýnda iki önemli fark vardýr. Birincisi; emir kodu alýmýnda adres yolunda PC nin içeriði bulunduðu halde, veri alýmýnda DC nin içeriði bulunur. Ýkincisi; emir kodu alýmýnda alýnan bilgi emir kaydedicide saklanýrken, veri alýmýnda akümülatörde saklanýr. 39

20 Toplama örneðinde farklý denetim iþareti gerektiren emir, toplamý belleðe gönderen 83H bellek yazma emiridir. Bellek okuma ile bellek yazma emirlerinin gerektirdiði denetim iþaretleri arasýndaki tek fark, verinin belleðe yazýlmasý esnasýnda kullanýlan aktif alçak WR yazma iþaretidir, Þekil 2.8. Þekil 2.8 Bellek yazma emirinin zamanlanmasý. Zamanlama diyagramýndan görüleceði üzere; veri bellek adresi, indeks kaydedici içeriðiyle 2. saat periyodunda program bellekten alýnan öteleme bilgisinin toplamý olarak, 3.saat periyodunda CPU içinde hesaplanýr. 3. saat periyodunda CPU bacak iþaretlerinde herhangi bir deðiþim olmaz. Veri sayýcýyý yükleyen emir üç bellek adresi iþgal eder. Veri sayýcýyý yükleme ve bellek okuma emirleri için CPU içindeki lojik iþlemler tamamen farklý olmasýna raðmen, CPU dýþýndaki olaylar her iki emir için oldukça benzerdir, Þekil 2.9. Veri sayýcýyý yükleme emiri, aþaðýdaki farklar hariç, iki bellek okuma iþlemine eþdeðerdir. 1. A3H veri sayýcýyý yükle emir kodu iki bellek okuma iþlemi gerçekleþtirdiði halde, 38H bellek okuma emir kodu yalnýz bir bellek okuma iþlemi gerçekleþtirir. 2. Veri sayýcýyý yükle emiri, PC ile adreslenen bellek bölgesinden verileri almasýna karþýn, bellek okuma emiri DC ile adreslenen bölgeden veriyi alýr. 40

21 3. Veri sayýcýyý yükle emiri, bellekten okunan verileri DC ye koyar. Halbuki bellek okuma emiri veriyi akümülatöre koyar. CPU da bulunan diðer denetim bacaklarýnýn türetilmesine ilerideki konularda devam edilecektir. Þekil 2.9 Veri sayýcýya yükleme emirinin zamanlanmasý. 2.7 EMÝR KARMAÞIKLIÐI Emir karmaþýklýðý, bir emire yüklenebilecek iþ miktarýný gösterir. Basit emirlerin kullanýlmasý denetim birimindeki mikroprogramlarý basitleþtirir. Çok sayýda emirin kullanýlmasý ise mikroprogramlardan oluþan denetim biriminin büyümesine yol açar. Yarýiletken teknolojisindeki geliþmeler sonucunda, bir CPU yongasýnda yerleþtirilebilecek tranzistör sayýsý oldukça büyük deðerlere çýkarýlmýþtýr. Bu gösteriyor ki, CPU nun denetim birimi çok sayýda büyük mikroprogramlarý içerebilecek biçimde inþa edilebilir. Sýnýrlama sadece emir sayýsýnýn, yani mikroprogramýn, çok fazla olmasý durumunda emir kodu çözümünün uzun süre almasýndan gelir. Ama deneyimler gösterdi ki, orta derecede karmaþýk ama eþit icra süreli emirlerin kullanýlmasý CPU performansýný artýrmýþtýr. RISC (Ýndirgenmiþ Emir Takýmlý Bilgisayar) bu düþüncenin ürünüdür. Þimdi daha basit ve daha karmaþýk emirlerin kullanýlmasý durumunda nelerin olabileceðini görelim. 41

22 Veri sayýcýyý yükleme emiri, emir kodunu izleyen iki 8-bitlik veriyi DC ye yüklüyordu. Þimdi bu emiri, biri DC nýn anlamsýz yarýsýný diðeri de anlamlý yarýsýný yüklemek üzere iki emire bölelim, Þekil A3 0A00H hazýr A4 DC nin anlamlý yarýsýna 0A verisini DC ye 0A 0AH hazýr verisine yükle. 20 yükle A5 DC nin anlamsýz yarýsýna 20 00H hazýr verisini yükle. (a) (b) Þekil 2.10 (a) 3-baytlýk veri sayýcý yükleme emiri, (b) iki adet 2-baytlýk veri sayýcý yükleme emiri. 3-baytlýk veri sayýcýyý yükleme emirinin iþaretleri ve zamanlamasý daha önce verilmiþti. Þimdi iki adet 2-baytlýk emirin herbirine iliþkin iþaretleri ve zamanlamayý verelim, Þekil Þekil 2.11 Ýki adet 2-baytlýk veri sayýcýyý yükleme emiri. 3-baytlýk veri sayýcýyý yükleme emirini iki adet 2-baytlýk emire ayýrmak, CPU nun dýþ lojikten olan isteklerini azaltmaz, ama CPU nun denetleme birimini basitleþtirir. Ayrýca, zamanlama diyagramýndan görülebileceði gibi icra süresi 3 ten 4 saat periyoduna çýkmýþtýr. Daha karmaþýk emir yapmak amacýyla veri sayýcýyý yükleme emiriyle bellek okuma emirini birleþtirelim, Þekil

23 39 Bu 3-baytlýk emirin son iki baytý 0A ile adreslenen belleðin içeriðini akümülatöre yükle. 20 Þekil 2.12 Doðrudan adresleyen veri yükleme emiri. Bu emirde olduðu gibi, referanslanacak bellek adresini kendisi belirleyen emirlere doðrudan bellek adreslemeye sahiptir denir. Doðrudan adreslemeli bu bellek okuma emirinin iþaretleri ve zamanlamasý Þekil 2.13 te gösterilmiþtir. Doðrudan adresleyen emirler karmaþýk denetim birimi gerektirir. Ama Þekil 2.13 ten görülebileceði üzere; akümülatöre 3BH verisinin koyulmasý iþlemi, doðrudan adresleme sayesinde 5 ten 4 saat periyoduna inmiþtir. Þekil 2.13 Doðrudan adresleyen bellek okuma emiri zamanlamasý. Buna raðmen doðrudan adreslemenin istenmediði uygulamalar da vardýr. Doðrudan adresleme, veri bellek adresi yanlýz bir kere kullanýlacaksa veya hiç deðiþtirilmeden defalarca kullanýlacaksa elveriþli olmaktadýr. Eðer bir veri adresi küçük güncelleþtirmelerle defalarca kullanýlacaksa, bu veri adresini DC ye koyup DC üzerinden veri belleði adreslemek çok daha elveriþlidir. Bu durumu veri tablolarýnýn referanslanmasý örneðiyle açýklayalým. Dýþ cihazdan 8-bitlik verileri alýp bellek adreslerinde peþpeþe saklayan bir program düþünelim. RAM da peþpeþe dizilen bu veriler veri tablosu oluþturur, Þekil

24 0B20 0B21 0B22 0B23 0B24 0B25 0B26 Akümülatör Þekil 2.14 Veri tablosunun referanslanmasý. Dýþ cihazdan verilerin geliþi Þimdilik veri tablosunda kaç adet verinin saklanacaðýný gözönüne almazsak, Þekil 2.15 teki emir dizisi veri tablosunu doldurabilecektir. Program bellek 0200 A B DC ye 0B20H hazýr verisini koy DB 28H adresli dýþ cihazdan 8-bitlik veriyi akümülatöre gir DC ile adreslenen bellek bölgesine akümülatör içeriðini gönder DC yý bir artýr 0207 BC PC nýn içeriðini 0203H deðerine indir 0208 FA Þekil 2.15 Dýþ cihazdan gelen verileri tabloya yerleþtiren program. Programýn ilk emiri veri tablosunun 0B20H baþlangýç adresini DC ye yükler. Ýkinci emir 28H adresli dýþ cihazdan akümülatöre 8-bitlik verileri girer. Üçüncü emir DC nin gösterdiði bellek adresine akümülatör içeriðini yazar. Dördüncü emir, daha sonra gönderilecek veri için veri tablosu adresinin DC de üretilmesini saðlar. Son emir 2., 3., ve diðer verilerin ayný program emirleriyle veri tablosuna yerleþtirilmesini saðlamak amacýyla PC içeriðini 0203H deðerine indirir, yani PC içeriðinden 06H deðerini çýkarýr. Böylece programýn icrasý dýþ cihazdan bir sonraki veriyi akümülatöre giren emire yönlendirilmiþ olur. Bir program parçasýnýn defalarca koþulmasý program döngüsü olarak bilinir. Þimdi imalý adresleme, yani DC üzerinden veri bellek adresleme, yerine doðrudan adresleyen emirler kullanarak ayný veri tablosunu dolduran bir program yazalým, Þekil H emir kodu, ardýndan gelen iki bayt ile adreslenen bellek bölgesine akümülatör

25 içeriðini yazar. Daha sonra gelecek veriler için 0203H ve 0204H adreslerindeki veri bellek adresi her defasýnda bir artýrýlarak güncelleþtirilmelidir. Ancak RAM bellekte bu adresi bir emirle güncelleþtirmek mümkün deðildir, çünkü veri bellek adresinin hem anlamsýz hem de gerektiðinde anlamlý yarýsý bir artýrýlmalýdýr. Program ROM bellekte ise güncelleþtirme hiç mümkün deðildir, çünkü ROM belleðe yazma yapýlamaz. Program bellek 0200 DB 28H adresli dýþ cihazdan 8-bitlik veriyi akümülatöre gir Emirin 2. ve 3. baytlarý ile adreslenen B veri bellek adresine akümülatör içeriðini yaz Veri bellek adresini bir artýr, ama nasýl? Þekil 2.16 Doðrudan adresleyen emirli tablo doldurma programý. Veri tablo örneðinde verileri dýþ cihazdan akümülatöre giren yeni bir giriþ emiri ile tanýþtýk. Dýþ cihazlarýn sayýsý bellek hücrelerinin sayýsýndan çok az olduðundan, bir baytlýk adres tüm dýþ cihazlarý adreslemek için çoðu kez yeterli olmaktadýr. Bu emirin icrasý yeni bir denetim iþaretini yani IOREQ giriþ/çýkýþ isteme iþaretini gerektirir. Bu IOREQ denetim iþareti, adres yolundaki adresin belleðe deðil, bir giriþ/çýkýþ cihazýna ait olduðunu gösterir. Emirin zamanlanmasý Þekil 2.17 de gösterilmiþtir. 45

26 Þekil 2.17 Giriþ emirinin zamanlamasý. Veri sayýcýyý bir artýrma emiri, veri sayýcýnýn içeriðini bir artýrýr. Bu iþlemde CPU dýþýndaki lojik emir kodu alýmýndan sonra boþ kalýr, Þekil CPU iþlem emiri olarak bilinen bu emirlerin icrasý esnasýnda, yetenekli CPU lar yollarý boþ býrakmayarak, yani dýþ lojik ile iliþkisini kesmeyerek, daha sonra icra edilecek emirlerin CPU ya taþýnmasýný gerçekler. CPU ya taþýnan emirler yýðýn (stack) adý verilen küçük bir bellekte tutulur. CPU daha sonra yýðýndaki hazýr emirleri icra ettiðinden, emir alýmý için zaman harcamamýþ olur; ve böylece program icra süresi küçülmüþ olur. Ancak önceden emir almanýn yararlý olmayacaðý durumlar da vardýr. Koþullu emirlerin peþinden gelen emirlerin icrasý koþulun saðlanmasýna baðlý olduðundan, önceden yýðýna taþýnmýþ olan koþulmasý koþula baðlý program parçasý bazen icra edilmeden yýðýndan atýlmak zorunda kalabilir. Bazý CPU lar yollarýn boþ kaldýðý anlarda dinamik belleklerin tazelenmesi iþlevini gerçekler. Tablo doldurma örneðinde bir baþka yeni emir, PC içeriðini deðiþtirerek program icrasýný programýn baþka bir noktasýna yönlendiren emirdir. Böyle icra yönlendirme emirlerine dallanma (branch) veya atlama (jump) emirleri denir. Mutlak ve baðýl olmak üzere iki farklý yönlendirme vardýr. Bütün yönlendirmeler koþullu olabilir. Mutlak yönlendirmede PC nin her iki yarýsý amaç (destination) adresiyle yüklenir. 16-bitlik adres kullanýldýðýndan böyle bir emirin emir koduyla birlikte en az 3- baytlýk olmasý gerekir. Amaç adresi Þekil 2.19 daki gibi PC ye BD emiriyle yüklenebilir. Þekil 2.18 CPU iþlem emiri zamanlamasý. 46

27 0207 BD 0209 PC BD I Emir icrasý esnasýnda 0207 BD 0203 PC BD I Emir icrasý sonunda Þekil 2.19 Mutlak atlama. Bu örnekte PC nin yalnýz anlamsýz yarýsýnýn 03H deðeriyle yüklenmesi, istenen program yönlendirmeyi saðlayabilirdi. Üstelik amaç adresi bir bayt küçüleceðinden 2- baytlýk emir yeterli olacaktý. Ancak programýn sayfa sýnýrýna yerleþtirilmesi durumunda 2-baytlýk böyle bir yönlendirme emiri çalýþmaz, Þekil Çünkü sayfa sýnýrýnda PC nin her iki yarýsý da deðiþtirilmiþtir. Programýn icrasý 02FFH yerine 03FFH e yönelecektir. Küçük adres kullanmanýn yolu PC ye göre baðýl atlama yapmaktýr. Baðýl yönlendirmede emir kodundan sonra gelen deðer iþaretli sayý olarak PC içeriðine eklenir. Tablo doldurma programýnda, Þekil 2.15, 0207H ve 0208H adreslerindeki emir bir baðýl atlama emiridir. FAH öteleme bilgisi bellekten alýndýðý zaman PC de 0209H deðeri oluþmuþtur. Program icrasý 0203H adresine yönlendirilmek istendiði için 06H kadar programda geri gidilmesi gerekir. Ýleri yöndeki atlamalar pozitif, geri yöndeki atlamalar ise negatif deðerle gösterildiðinden, 06H pozitif sayýsýnýn negatifi (FAH) alýnmalýdýr. PC içeriðinin 16-bit olmasý farklý bit uzunluðundaki sayýlarýn toplanmasýný gerektirir. Sayýlarý ayný uzunlukta yapabilmek için FAH öteleme bilgisi, iþaret biti tekrarlanarak FFFAH biçiminde yazýlýr. PC (eski) Öteleme = 0209H = FFFAH PC(yeni) = 0203H Ýletilen Ýþaret biti iþaret biti 02FC A3 02FD 0B DC yý 0B20H ile yükle 47

28 02FE 20 02FF DB 28H adresli dýþ cihazdan bitlik veriyi akümülatöre gir Akümülatör içeriðini DC ile adreslenen yere yaz DC yý bir artýr 0303 BE 0304 FF FF e atla 0305 Þekil 2.20 Sayfa sýnýrýna yerleþtirilmiþ küçük amaç adresli mutlak yönlendirmenin þaþýrmasý. Ýleri yöndeki atlamalar için öteleme bilgisi pozitif olacaðýndan, hem iþaret biti hem de iletilen iþaret biti sýfýr olacaktýr. Baðýl atlama emirlerinde öteleme bilgisi 8-bitlik iþaretli sayý olduðundan, programda en fazla +127 bayt ileri ve -128 bayt geri atlanabilir. Bu tür atlama emirleri her CPU da vardýr ve genellikle koþullu emirlerdir. Daha uzun atlamalar için biri baðýl diðeri mutlak iki atlama emiri kullanýlabilir. CPU ve bellekten oluþan en basit mikrobilgisayarýn uyum içinde çalýþabilmesi bu iki elemanýn hýz uyumluluðuna baðlýdýr. Hýz uyumluluðu her zaman saðlanamayabilir. Bellek, bilgisayar maliyetini belirleyen en önemli faktörlerden biridir. Ucuz bilgisayar yapýlmak istendiðinde, ucuz bellek kullanma yoluna gidilir. Ucuz belleklerin genelde hýzlarý düþük olduðu için, CPU ile hýz uyuþmazlýðýna sebep olurlar. Bu hýz uyuþmazlýðý sorununun çözümü, hýzlý çalýþan elemaný yavaþlatarak yavaþ çalýþanýn hýzýna uydurmaktýr. Bu iþ CPU lardaki WAIT (bekle) giriþi ile yürütülür. CPU, RD veya WR iþaretini alçak yaptýktan belli bir süre sonra, WAIT giriþinde isteðin olup olmadýðýný test eder. Yavaþ çalýþan cihaz test iþleminden önce bekle isteðini CPU ya göndermiþ olmalýdýr. CPU, isteðe rastlarsa RD veya WR denetim iþaretini bir saat periyodu uzatýr, ve bir saat periyodu sonunda yeniden test eder. WAIT giriþinde istek iþaretine rastladýðý sürece CPU bu denetim iþaretlerini her defasýnda bir saat periyodu uzatýr, Þekil

29 Þekil 2.21 Bekleme durumu zamanlamasý. WAIT iþaretinin amacý her türlü okuma veya yazma iþlemi için RD veya WR iþaretlerinin süresini uzatmaktýr. Bu yüzden okuma veya yazma gerektiren her makina periyodunda WAIT iþareti CPU ya gönderilebilir. Yetenekli olmayan cihazlar için, bu iþaret onlarýn adýna özel bir devrede üretilir. Beklemenin ne kadar süreceðini mikro bilgisayar tasarýmcýsý bilmelidir. Sonuç olarak CPU nun denetim hatlarý, WAIT iþaretinin ilavesiyle bir artmýþ olur. 2.8 DENETÝM BÝRÝMÝ VE MÝKROPROGRAMLAMA Denetim birimi tasarýmcý açýsýndan bilgisayarýn en karmaþýk birimidir. Görevi bilgisayardaki diðer birimlerin gerektirdiði denetim iþaretlerini üretmektir. Bir emir periyodu üç dönemden oluþur: Emir kodu alýmý (fetch), etkin adresin hesaplanmasý, ve icra. Bu dönemlerin herbiri birkaç mikroemirden oluþur, ve mikroemirler de yalnýz bir kaydedici transferine veya bir aritmetik veya lojik iþlemli kaydedici transferine karþý düþer. Þekil 2.22 de akümülatör içeriðini ALU ya taþýyarak bir artýran bir INC A emirinin mikroemirleri gösterilmiþtir. Aslýnda CPU, bir dizi denetim iþaretleri tarafýndan harekete geçirilen, yani yetkilendirilen, çok sayýda lojik elemandan oluþmuþ bir ardýþýl lojik devredir. Yetki iþaretleri mikroemirlerin kodu çözülerek üretilir. Þimdi bu yetki iþaretlerinin üretildiðini varsayarak, INC A emirinin icra adýmlarýný inceleyelim. 49

30 (1) Akümülatör içeriðini iç veri yoluna taþý. (2) Ýç veri yolunu ALU ya gönder. (3) Bir artýrmak amacýyla ALU lojiðini yetkilendir. (4) ALU içeriðini iç veri yoluna taþý. 50

31 (5) Ýç veri yolu içeriðini akümülatöre taþý. Þekil 2.22 Akümülatör içeriðini bir artýran mikroprogramýn icrasý. Akümülatör içeriðini bir artýrmak için beþ adýmlýk iþlem yapýldý. Bu adýmlarýn herbiri bir mikroemir tarafýndan gerçeklendi. O halde mikroemir en küçük iþi gerçeklemek amacýyla CPU daki birimleri yetkilendirmek için kullanýlan ikili kod dizisidir. Denetim birimi herhangi sayýda mikroemiri sýralayarak belirli bir iþi yerine getirebilir. Bu mikroemir dizisine makroemir denir, ve assembli dili emir koduna CPU nun cevabýný teþkil eder. Akümülatör içerðini bir artýr emirinde olduðu gibi, belirli bir iþi yapan denetim birimindeki mikroemir dizisine mikroprogram denir. Herhangi bir mikroemire iliþkin iþlemlerin karmaþýklýðý, makroemir icrasýnýn baþlattýðý mikroprogram büyüklüðünün fonksiyonudur. Herhangi bir makroemir koduna cevap olarak icra edilen mikroprogramýn sonu tamamen tasarýmcýnýn görüþüne kalmýþtýr. Karmaþýk mikroprogramlar geniþ denetim birimi gerektirir. Mikroprogramlar birçok kere tekrarlanan mikroemir dizilerinden oluþabilir. Kendisine çok sýk ihtiyaç duyulan mikroemir dizileri yeniden kullanýlarak tekrar tekrar yazýlmalarýnýn önlenmesi yararlýdýr. Mikroprogramlý denetleme birimi yöntemi, donanýmsal (hardwired) denetleme birimi yönteminden daha esnektir, çünkü emirin anlamý mikroemir dizisi yeniden düzenlenerek deðiþtirilebilir, ve yeni mikroiþlem dizileri içeren bir ROM ilave ederek emir takýmý büyütülebilir. Bu gerçeklemede donanýmdaki deðiþim en azdýr. Donanýmsal yöntemde, emir takýmýndaki herhangi bir deðiþme donanýmsal lojikte büyük deðiþim gerektirir. Ama mikroprogramlý yönteme göre daha hýzlý çalýþýr ve bu yüzden denetleme biriminin hýzlý çalýþmasý gereken yerlerde kullanýlýr. Mikroprogramlý bilgisayarlarda, kullanýcý tarafýndan mikroprogramýn deðiþtirile bilme derecesi makinadan makinaya deðiþir. Bazý makinalar, kullanýcýnýn 51

32 mikroprogramý deðiþtirmesine izin vermez, bazýlarý kýsmen deðiþimlere ve ilavelere izin verir, ve bazýlarý ise kendi emir takýmýna sahip deðildir ve kullanýcýnýn uygulamasýna uygun tüm emir takýmýnýn mikroprogramlanmasýna izin verir. Bu tür makinaya yumuþak makina veya mikroiþlemci dilimine dayalý makina denir. 2.9 MÝKROÝÞLEMCÝYE DAYALI MÝKROBÝLGÝSAYAR Bu bilgisayarlarda CPU ya eriþme imkaný vardýr, ama denetim birimine eriþilemez. Assembli dili emir takýmý olarak adlandýrýlan makroemirleri kullanarak CPU lojiðini sýralamak mümkündür. Ama bu mikrobilgisayarlarý mikroprogramlamak mümkün deðildir. Mikroprogram yapýmýna geçmeden önce, mikroemir bit uzunluðunu belirleyelim. Bu bölümün baþýnda incelenecek CPU için kelime uzunluðu 8-bit olarak seçilmiþti. Bu kelime boyu, emir kodlarýn gösterilmesine ilave olarak karakterlerin ve sayýsal verilerin de gösterilebilmesinde kullanýþlýdýr. Denetim birimi, sayýsal veri veya emir kodlarýný göstermediðinden, mikroemir bit uzunluðu mikrobilgisayarýn ihtiyacýna baðlý olarak keyfidir. Daha doðrusu CPU karmaþýklýðýnýn bir fonksiyonudur. Mikroemir kodundan çok sayýda yetki iþareti üretilecekse, o zaman mikroemir bit uzunluðu büyük olmalýdýr. Burada 9-bitlik mikroemirlerin kullanýldýðý varsayýlacaktýr. Bu bölümde geliþtirilmeye çalýþýlan CPU nun ayrýntýlý yapýsý Þekil 2.23 te gösterilmiþtir. Denetleme biriminden adreslenerek dýþarý alýnan mikroemir kodlarý kodçözücülerde yorumlanarak, CPU birimlerini aktif duruma sokacak yetki iþaretleri üretilir. Mikroemir bitlerinin nasýl yorumlanacaðý Tablo 2.1, 2.2, ve 2.3 te gösterilmiþtir. C 0 C 1 iken; C 2, C 3, C 4, C 5, C 6 bitlerinin kodu, veri akýþýný seçmek üzere Tablo 2.2 deki gibi seçilebilir. 52

33 Þekil 2.23 Denetim birimi iþaretleri. Tablo 2.1 den görüleceði üzere C 0 = C 1 = 1 iken denetim yolunda denetim iþaretleri üretilmektedir. C 2 = 1, C 3 = 1 ve C 4 = 0 ise; C 5, C 6, C 7 ve C 8 bitleri, denetim biriminin yonga uçlarýndan sýrasýyla MREQ, IOREQ, WR ve RD denetim iþaretlerini dýþarý gönderdiði varsayýlsýn. Tablo 2.1 Mikroemir bitlerinin anlamý. Bit Görevi C 0 = 0, C 1 = 0 ; Ýç Veri Yolundan veya Adres Kaydediciden veri alýnmaz veya verilmez. ALU iþlemleri yapýlýr. C 0, C 1 C 0 = 1, C 1 = 0 ; Ýç Veri Yoluna veya Adres Kaydediciye veri 53

34 gönderilir. C 0 = 0, C 1 = 1 ; Ýç Veri Yolundan veya Adres Kaydediciden veri atýlýr. C 0 = 1, C 1 = 1 ; Denetim yolunda denetim iþareti üretilir veya bayrak testi yapýlýr. C 2, C 3, C 4, C 5 C 0 C 1 iken, bu dört bitin kodu özel veri akýþýný seçmek için Tablo 2.2 deki gibi çözülür C 6, C 7, C 8 C 0 = C 1 = 0 iken, bu üç bitin kodu ALU iþlemlerini seçmek için Tablo 2.3 teki gibi çözülür C 5, C 6, C 7, C 8 C 0 = C 1 = 1 iken, eðer C 3 C 2 =11 ve C 4 =0 ise, o zaman C 5, C 6, C 7, C 8 bitleri sýrasýyla MREQ, IOREQ, WR, RD e karþý düþer. Eðer C 3 C 2 = 01 veya 10 ise, hangi bayraðýn inceleneceðini gösterir. Tablo 2.2 C 0 C 1 iken veri akýþý seçimi. Yetki C 6 C 5 C 4 C 3 C 2 Görevi Ýþaretle ATK anlamlý bayt Ýç Veri Yolu seçme ATK anlamsýz bayt Ýç Veri Yolu seçme GRC Ýç Veri Yolu seçme GRB Ýç Veri Yolu seçme Veri Kaydedici Veri Tampon Kaydedici Akümülatör Ýç Veri Yolu seçme DC anlamlý bayt Ýç Veri Yolu seçme DC anlamsýz bayt Ýç Veri Yolu seçme PC anlamlý bayt Ýç Veri Yolu seçme PC anlamsýz bayt Ýç Veri Yolu seçme Emir Kaydedici Ýç Veri Yolu seçme Durum Kaydedici Ýç Veri Yolu seçme Kaydýrýcý Ýç Veri Yolu seçme Tümleyici Ýç Veri Yolu seçme ALU latch Ýç Veri Yolu seçme Veri Tampon Kaydedici Ýç Veri Yolu seçme Veri Kaydedici Ýç Veri Yolu seçme DC Adres Kaydedici seçme PC Adres Kaydedici seçme SP Adres Kaydedici seçme IR Adres Kaydedici seçme ATK (Adres Tampon Kaydedici) Adres Kaydedici seçme IR anlamlý bayt Ýç Veri Yolu seçme IR anlamsýz bayt Ýç Veri Yolu seçme SP anlamlý bayt Ýç Veri Yolu seçme SP anlamsýz bayt Ýç Veri Yolu seçme 26 C 8 C 7 C 6 C 5 C 4 C 3 C 2 C 1 C Çýkýþ denetim iþaretlerini üretileceðini gösterir Bu bitin deðeri MREQ i belirler 54

35 Bu bitin deðeri IOREQ i belirler Bu bitin deðeri WR i belirler Bu bitin deðeri RD i belirler C 0 = C 1 = 0 iken C 2 = C 3 = C 4 = 0, C 5 = 1 olduðunda; C 6 -C 8 bitlerinin kodu, denetim birimindeki 8 aritmetik-lojik iþlemden birini belirlemek için Tablo 2.3 teki gibi çözülür. Bu iþlemler burada tümleme, kaydýrma, toplama, ALU latch içeriðini bir artýrma/ azaltma, ve bilinen bazý lojik iþlemler (AND, OR, XOR) olarak seçilmiþtir. C 8 C 7 C 6 C 5 C 4 C 3 C 2 C 1 C ALU iþlemlemi yapýlýr Lojik iþlem türünü gösteren kod C 0 = C 1 = 1 iken, C 3 C 2 = 01/10 ise; C, O, Z, S durumlarý denetim görevini yapmak üzere incelenir. Eðer C 3 C 2 = 01 ise, o zaman C 5, C 6, C 7, C 8 sýrasýyla Z, S, O, C durumlarýna karþý düþtüðü þeklinde yorumlanabilir. Eðer C 4 = 0 ise ALU daki durumlar incelenir. C 5 -C 8 bitlerinin lojik-1 olup olmadýðý test edilir ve lojik-1 deðerli olanlara karþý düþen durum incelenir. Ýncelenen durum 1 deðerine sahipse, o zaman bir sonraki emir atlanýr. C 8 C 7 C 6 C 5 C 4 C 3 C 2 C 1 C Durum = 1 olmasý halinde bir sonraki emiri atla 0 =ALU durumlarýný belirtir 1 =CU veri tampon durumunu belirtir Z = 1 ise durum seçilir ve S 1 olup olmadýðý incelenir O C = 0 ise durum incelenmez. Eðer C 3 C 2 = 10 ise; ilgili durumlar, bir sonraki emiri atlamak için gerekli koþul olarak 0 deðeri için incelenecektir. C 8 C 7 C 6 C 5 C 4 C 3 C 2 C 1 C Durum = 0 olmasý halinde bir sonraki emiri atla 0 =ALU durumlarýný belirtir 55

BÖLÜM 4 BELLEK ADRESLEME VE EMÝR TÜRLERÝ

BÖLÜM 4 BELLEK ADRESLEME VE EMÝR TÜRLERÝ BÖLÜM 4 BELLEK ADRESLEME VE EMÝR TÜRLERÝ CPU emirlerinin belirttiði iþlemler, bellekte veya CPU kaydedicilerinde saklanan veriler üzerinde icra edilir. Bellekte oturan veriler kendi adresleriyle gösterilir.

Detaylı

EÞÝTSÝZLÝKLER. I. ve II. Dereceden Bir Bilinmeyenli Eþitsizlik. Polinomlarýn Çarpýmý ve Bölümü Bulunan Eþitsizlik

EÞÝTSÝZLÝKLER. I. ve II. Dereceden Bir Bilinmeyenli Eþitsizlik. Polinomlarýn Çarpýmý ve Bölümü Bulunan Eþitsizlik l l l EÞÝTSÝZLÝKLER I. ve II. Dereceden Bir Bilinmeyenli Eþitsizlik Polinomlarýn Çarpýmý ve Bölümü Bulunan Eþitsizlik Çift ve Tek Katlý Kök, Üslü ve Mutlak Deðerlik Eþitsizlik l Alýþtýrma 1 l Eþitsizlik

Detaylı

TEMEL KAVRAMLAR TEST / 1

TEMEL KAVRAMLAR TEST / 1 TEMEL KAVRAMLAR TEST / 1 1. Aþaðýdakilerden kaç tanesi rakam deðildir? I. 0 II. 4 III. 9 IV. 11 V. 17 5. Aþaðýdakilerden hangisi birbirinden farklý iki rakamýn toplamý olarak ifade edilemez? A) 1 B) 4

Detaylı

DOÐAL SAYILAR ve SAYILARIN ÇÖZÜMLENMESÝ TEST / 1

DOÐAL SAYILAR ve SAYILARIN ÇÖZÜMLENMESÝ TEST / 1 DOÐAL SAYILAR ve SAYILARIN ÇÖZÜMLENMESÝ TEST / 1 1. x ve y farklý rakamlar olduðuna göre, x+y toplamý en çok 5. a bir doðal sayý olmak üzere aþaðýdakilerden hangisi a 2 +1 ifadesinin deðeri olamaz? A)

Detaylı

1. Böleni 13 olan bir bölme iþleminde kalanlarýn

1. Böleni 13 olan bir bölme iþleminde kalanlarýn 4. SINIF COÞMAYA SORULARI 1. BÖLÜM 3. DÝKKAT! Bu bölümde 1 den 10 a kadar puan deðeri 1,25 olan sorular vardýr. 1. Böleni 13 olan bir bölme iþleminde kalanlarýn toplamý kaçtýr? A) 83 B) 78 C) 91 D) 87

Detaylı

Aþaðýdaki tablodaki sayýlarýn deðerlerini bulunuz. Deðeri 0 veya 1 olan sayýlarýn bulunduðu kutularý boyayýnýz. b. ( 3) 4, 3 2, ( 3) 3, ( 3) 0

Aþaðýdaki tablodaki sayýlarýn deðerlerini bulunuz. Deðeri 0 veya 1 olan sayýlarýn bulunduðu kutularý boyayýnýz. b. ( 3) 4, 3 2, ( 3) 3, ( 3) 0 Tam Sayýlarýn Kuvveti Sýfýr hariç her sayýnýn sýfýrýncý kuvveti e eþittir. n 0 = (n 0) Sýfýrýn (sýfýr hariç) her kuvvetinin deðeri 0 dýr. 0 n = 0 (n 0) Bir sayýnýn birinci kuvveti her zaman kendisine eþittir.

Detaylı

Kanguru Matematik Türkiye 2017

Kanguru Matematik Türkiye 2017 Kanguru Matematik Türkiye 07 4 puanlýk sorular. Bir dörtgenin köþegenleri, dörtgeni dört üçgene ayýrmaktadýr. Her üçgenin alaný bir asal sayý ile gösterildiðine göre, aþaðýdaki sayýlardan hangisi bu dörtgenin

Detaylı

BÝREY DERSHANELERÝ SINIF ÝÇÝ DERS ANLATIM FÖYÜ MATEMATÝK

BÝREY DERSHANELERÝ SINIF ÝÇÝ DERS ANLATIM FÖYÜ MATEMATÝK BÝREY DERSHANELERÝ SINIF ÝÇÝ DERS ANLATIM FÖYÜ DERSHANELERÝ Konu ÝÞLEM YETENEÐÝ Ders Adý Bölüm Sýnav DAF No. MATEMATÝK TS YGSH YGS 01 Ders anlatým föyleri öðrenci tarafýndan dersten sonra tekrar çalýþýlmalýdýr.

Detaylı

Kümeler II. KÜMELER. Çözüm A. TANIM. rnek... 3. Çözüm B. KÜMELERÝN GÖSTERÝLMESÝ. rnek... 1. rnek... 2. rnek... 4. 9. Sýnýf / Sayý..

Kümeler II. KÜMELER. Çözüm A. TANIM. rnek... 3. Çözüm B. KÜMELERÝN GÖSTERÝLMESÝ. rnek... 1. rnek... 2. rnek... 4. 9. Sýnýf / Sayý.. Kümeler II. KÜMLR. TNIM Küme, bir nesneler topluluðudur. Kümeyi oluþturan nesneler herkes tarafýndan ayný þekilde anlaþýlmalýdýr. Kümeyi oluþturan nesnelerin her birine eleman denir. Kümeyi genel olarak,,

Detaylı

Kanguru Matematik Türkiye 2015

Kanguru Matematik Türkiye 2015 3 puanlýk sorular 1. Aþaðýdaki þekillerden hangisi bu dört þeklin hepsinde yoktur? A) B) C) D) 2. Yandaki resimde kaç üçgen vardýr? A) 7 B) 6 C) 5 D) 4 3. Yan taraftaki þekildeki yapboz evin eksik parçasýný

Detaylı

Kanguru Matematik Türkiye 2017

Kanguru Matematik Türkiye 2017 4 puanlýk sorular 1. Dünyanýn en büyük dairesel pizzasý 128 parçaya bölünecektir. Her bir kesim tam bir çap olacaðýna göre kaç tane kesim yapmak gerekmektedir? A) 7 B) 64 C) 127 D) 128 E) 256 2. Ali'nin

Detaylı

Bölüm 6: Lojik Denklemlerin Sadeleþtirilmesi

Bölüm 6: Lojik Denklemlerin Sadeleþtirilmesi ölüm : Lojik Denklemlerin Sadeleþtirilmesi. Giriþ: Karnough (karno) haritalarý 9 yýlýnda M. Karnough tarafýndan dijital devrelerde kullanýlmak üzere ortaya konmuþtur. u yöntemle dijital devreleri en az

Detaylı

Kanguru Matematik Türkiye 2015

Kanguru Matematik Türkiye 2015 3 puanlýk sorular 1. Hangi þeklin tam olarak yarýsý karalanmýþtýr? A) B) C) D) 2 Þekilde görüldüðü gibi þemsiyemin üzerinde KANGAROO yazýyor. Aþaðýdakilerden hangisi benim þemsiyenin görüntüsü deðildir?

Detaylı

x86 Ailesi Mikroişlemciler ve Mikrobilgisayarlar

x86 Ailesi Mikroişlemciler ve Mikrobilgisayarlar x86 Ailesi 1 8085A,8088 ve 8086 2 Temel Mikroişlemci Özellikleri Mikroişlemcinin bir defade işleyebileceği kelime uzunluğu Mikroişlemcinin tek bir komutu işleme hızı Mikroişlemcinin doğrudan adresleyebileceği

Detaylı

Brain Q RSC/2 Termostat

Brain Q RSC/2 Termostat Brain Q RSC/2 Termostat Kullaným Kýlavuzu . Kod No: A.2.3.15 Kitap Baský Tarihi: 071206 Revizyon No: 071206 Brain Q RSC/2 Termostat 06 Kullaným Kýlavuzu . Ýçindekiler Kontrol Seviyesi Gösterge ve Çalýþtýrma

Detaylı

BÝREY DERSHANELERÝ SINIF ÝÇÝ DERS ANLATIM FÖYÜ MATEMATÝK - II

BÝREY DERSHANELERÝ SINIF ÝÇÝ DERS ANLATIM FÖYÜ MATEMATÝK - II BÝREY DERSHANELERÝ SINIF ÝÇÝ DERS ANLATIM FÖYÜ DERSHANELERÝ Konu Ders Adý Bölüm Sýnav DAF No. MATEMATÝK - II EÞÝTSÝZLÝKLER - I MF TM LYS1 13 Ders anlatým föyleri öðrenci tarafýndan dersten sonra tekrar

Detaylı

DENEME Bu testte 40 soru bulunmaktadýr. 2. Bu testteki sorular matematiksel iliþkilerden yararlanma gücünü ölçmeye yöneliktir.

DENEME Bu testte 40 soru bulunmaktadýr. 2. Bu testteki sorular matematiksel iliþkilerden yararlanma gücünü ölçmeye yöneliktir. 1. Bu testte 40 soru bulunmaktadýr. 2. Bu testteki sorular matematiksel iliþkilerden yararlanma gücünü ölçmeye yöneliktir. 1. a, b, c birbirinden farklý rakamlardýr. 2a + 3b - 4c ifadesinin alabileceði

Detaylı

BÝREY DERSHANELERÝ SINIF ÝÇÝ DERS ANLATIM FÖYÜ MATEMATÝK

BÝREY DERSHANELERÝ SINIF ÝÇÝ DERS ANLATIM FÖYÜ MATEMATÝK BÝREY DERSHANELERÝ SINIF ÝÇÝ DERS ANLATIM FÖYÜ Ders Adý Bölüm Sýnav DAF No. MATEMATÝK TS YGSH YGS 04 DERSHANELERÝ Konu TEMEL KAVRAMLAR - III Ders anlatým föyleri öðrenci tarafýndan dersten sonra tekrar

Detaylı

5. 2x 2 4x + 16 ifadesinde kaç terim vardýr? 6. 4y 3 16y + 18 ifadesinin terimlerin katsayýlarý

5. 2x 2 4x + 16 ifadesinde kaç terim vardýr? 6. 4y 3 16y + 18 ifadesinin terimlerin katsayýlarý CEBÝRSEL ÝFADELER ve DENKLEM ÇÖZME Test -. x 4 için x 7 ifadesinin deðeri kaçtýr? A) B) C) 9 D). x 4x ifadesinde kaç terim vardýr? A) B) C) D) 4. 4y y 8 ifadesinin terimlerin katsayýlarý toplamý kaçtýr?.

Detaylı

DOÐRUNUN ANALÝTÝÐÝ - I

DOÐRUNUN ANALÝTÝÐÝ - I YGS-LYS GEOMETRÝ Konu Anlatýmý DOÐRUNUN ANALÝTÝÐÝ - I ANALÝTÝK DÜZLEM Baþlangýç noktasýnda birbirine dik olan iki sayý doðrusunun oluþturduðu sisteme dik koordinat sistemi, bu doðrularýn belirttiði düzleme

Detaylı

3. Tabloya göre aþaðýdaki grafiklerden hangi- si çizilemez?

3. Tabloya göre aþaðýdaki grafiklerden hangi- si çizilemez? 5. SINIF COÞMY SORULRI 1. 1. BÖLÜM DÝKKT! Bu bölümde 1 den 10 a kadar puan deðeri 1,25 olan sorular vardýr. Kazan Bardak Tam dolu kazandan 5 bardak su alýndýðýnda kazanýn 'si boþalmaktadýr. 1 12 Kazanýn

Detaylı

BÝREY DERSHANELERÝ SINIF ÝÇÝ DERS ANLATIM FÖYÜ MATEMATÝK

BÝREY DERSHANELERÝ SINIF ÝÇÝ DERS ANLATIM FÖYÜ MATEMATÝK BÝREY DERSHANELERÝ SINIF ÝÇÝ DERS ANLATIM FÖYÜ DERSHANELERÝ Konu Ders Adý Bölüm Sýnav DAF No. MATEMATÝK SAYI BASAMAKLARI - I TS YGSH YGS 06 Ders anlatým föyleri öðrenci tarafýndan dersten sonra tekrar

Detaylı

BÝREY DERSHANELERÝ SINIF ÝÇÝ DERS ANLATIM FÖYÜ MATEMATÝK - I

BÝREY DERSHANELERÝ SINIF ÝÇÝ DERS ANLATIM FÖYÜ MATEMATÝK - I BÝREY DERSHANELERÝ SINIF ÝÇÝ DERS ANLATIM FÖYÜ DERSHANELERÝ Konu Ders Adý Bölüm Sýnav DAF No. MATEMATÝK - I SAYI BASAMAKLARI - II MF TM YGS LYS1 05 Ders anlatým föyleri öðrenci tarafýndan dersten sonra

Detaylı

Motor kademeleri ile otomasyon seviyeleri arasýnda akýllý baðlantý Akýllý Baðlantý Siemens tarafýndan geliþtirilen SIMOCODE-DP iþlemcilerin prozeslerinin hatasýz çalýþmasýný saðlamak için gerekli tüm temel

Detaylı

TEST. 8 Ünite Sonu Testi m/s kaç km/h'tir? A) 72 B) 144 C) 216 D) 288 K 25 6 L 30 5 M 20 7

TEST. 8 Ünite Sonu Testi m/s kaç km/h'tir? A) 72 B) 144 C) 216 D) 288 K 25 6 L 30 5 M 20 7 TEST 8 Ünite Sonu Testi 1. 40 m/s kaç km/h'tir? A) 72 B) 144 C) 216 D) 288 2. A noktasýndan harekete baþlayan üç atletten Sema I yolunu, Esra II yolunu, Duygu ise III yolunu kullanarak eþit sürede B noktasýna

Detaylı

Kanguru Matematik Türkiye 2018

Kanguru Matematik Türkiye 2018 3 puanlýk sorular 1. Ailemdeki her çocuðun en az iki erkek kardeþi ve en az bir kýz kardeþi vardýr. Buna göre ailemdeki çocuk sayýsý en az kaç olabilir? A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 E) 7 2. Þekildeki halkalarýn

Detaylı

HATIRLAYALIM TAM SAYILAR

HATIRLAYALIM TAM SAYILAR HATIRLAYALIM bilgi TAM SAYILAR Sayıların önüne koyulan "+" ve " " işaretleri sayıların yönünü belirtir. Önünde "+" işareti olan tam sayılar "pozitif tam sayılar", önünde " " işareti olan tam sayılar "negatif

Detaylı

A A A A) 2159 B) 2519 C) 2520 D) 5039 E) 10!-1 A)4 B)5 C)6 D)7 E)8. 4. x 1. ,...,x 10. , x 2. , x 3. sýfýrdan farklý reel sayýlar olmak üzere,

A A A A) 2159 B) 2519 C) 2520 D) 5039 E) 10!-1 A)4 B)5 C)6 D)7 E)8. 4. x 1. ,...,x 10. , x 2. , x 3. sýfýrdan farklý reel sayýlar olmak üzere, ., 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 ve 0 sayýlarý ile bölündüðünde sýrasýyla,, 3, 4, 5, 6, 7, 8, ve 9 kalanlarýný veren en küçük tamsayý aþaðýdakilerden hangisidir? A) 59 B) 59 C) 50 D) 5039 E) 0!- 3. Yasin, annesinin

Detaylı

POLÝNOMLAR TEST / Aþaðýdakilerden hangisi polinom fonksiyonu deðildir?

POLÝNOMLAR TEST / Aþaðýdakilerden hangisi polinom fonksiyonu deðildir? POLÝNOMLAR TEST / 1 1. Bir fonksiyonun polinom belirtmesi için, deðiþkenlerin kuvveti doðal sayý olmalýdýr. Buna göre, aþaðýdakilerden hangisi bir polinomdur? 5. m 4 8 m 1 P(x) = x + 2.x + 2 ifadesi bir

Detaylı

Mantýk Kümeler I. MANTIK. rnek rnek rnek rnek rnek... 5 A. TANIM B. ÖNERME. 9. Sýnýf / Sayý.. 01

Mantýk Kümeler I. MANTIK. rnek rnek rnek rnek rnek... 5 A. TANIM B. ÖNERME. 9. Sýnýf / Sayý.. 01 Matematik Mantýk Kümeler Sevgili öðrenciler, hayatýnýza yön verecek olan ÖSS de, baþarýlý olmuþ öðrencilerin ortak özelliði, 4 yýl boyunca düzenli ve disiplinli çalýþmýþ olmalarýdýr. ÖSS Türkiye Birincisi

Detaylı

014-015 Eðitim Öðretim Yýlý ÝSTANBUL ÝLÝ ORTAOKULLAR ARASI "7. AKIL OYUNLARI ÞAMPÝYONASI" Ýstanbul Ýli Ortaokullar Arasý 7. Akýl Oyunlarý Þampiyonasý, 18 Nisan 015 tarihinde Özel Sancaktepe Bilfen Ortaokulu

Detaylı

DERSHANELERÝ MATEMATÝK - I

DERSHANELERÝ MATEMATÝK - I B Ý R E Y D E R S H A N E L E R Ý S I N I F Ý Ç Ý D E R S A N L A T I M F Ö Y Ü DERSHANELERÝ Konu Bölüm DAF No. FONKSÝYONLAR - I MF-TM 53 MATEMATÝK - I 53 Bu yayýnýn her hakký saklýdýr. Tüm haklarý bry

Detaylı

Kanguru Matematik Türkiye 2017

Kanguru Matematik Türkiye 2017 3 puanlýk sorular 1. Aþaðýdaki seçeneklerden hangisinde bulunan parçayý, yukarýdaki iki parçanýn arasýna koyarsak, eþitlik saðlanýr? A) B) C) D) E) 2. Can pencereden dýþarý baktýðýnda, aþaðýdaki gibi parktaki

Detaylı

DERSHANELERÝ MATEMATÝK

DERSHANELERÝ MATEMATÝK BÝREY DERSHANELERÝ SINIF ÝÇÝ DERS ANLATIM FÖYÜ DERSHANELERÝ KÜMELER - I Konu Bölüm Sýnav DAF No. MATEMATÝK 53 TS YGSH YGS 53 Bu yayýnýn her hakký saklýdýr. Tüm haklarý bry Birey Eðitim Yayýncýlýk Pazarlama

Detaylı

Kanguru Matematik Türkiye 2017

Kanguru Matematik Türkiye 2017 4 puanlýk sorular 1. Bir dik ikizkenar ABC üçgeni, BC = AB = birim olacak þekilde veriliyor. Üçgenin C köþesini merkez kabul ederek çizilen ve yarýçapý birim olan bir yay, hipotenüsü D noktasýnda, üçgenin

Detaylı

BÖLME ve BÖLÜNEBÝLME TEST / 6

BÖLME ve BÖLÜNEBÝLME TEST / 6 BÖLME ve BÖLÜNEBÝLME TEST / 6 1. A sayýsýnýn B ile bölümünden bölüm 4, kalan 3 tür. B sayýsýnýn C ile bölümünden bölüm 6, kalan 5 tir. Buna göre, A sayýsýnýn 12 ile bölümünden kalan A) 7 B) 8 C) 9 D) 10

Detaylı

MATEMATİK SORU BANKASI

MATEMATİK SORU BANKASI Bu kitap tarafından hazırlanmıştır. MATEMATİK SORU BANKASI ISBN-978-605-6067-8- Sertifika No: 748 Konu Kavrama s e r i s i Üniversiteye Hazırlık & Okula Yardımcı Bu kitabın tüm basım ve yayın hakları na

Detaylı

Bölüm 4 Aritmetik Devreler

Bölüm 4 Aritmetik Devreler Bölüm 4 Aritmetik Devreler DENEY 4- Aritmetik Lojik Ünite Devresi DENEYİN AMACI. Aritmetik lojik birimin (ALU) işlevlerini ve uygulamalarını anlamak. 2. 748 ALU tümdevresi ile aritmetik ve lojik işlemler

Detaylı

Komutların Yürütülmesi

Komutların Yürütülmesi Komutların Yürütülmesi Bilgisayar Bileşenleri: Genel Görünüm Program Sayacı Komut kaydedicisi Bellek Adres Kaydedicisi Ara Bellek kaydedicisi G/Ç Adres Kaydedicisi G/Ç ara bellek kaydedicisi 1 Sistem Yolu

Detaylı

10. 4a5, 2b7 ve 1cd üç basamaklý sayýlardýr.

10. 4a5, 2b7 ve 1cd üç basamaklý sayýlardýr. 5. ACB + AC BC iþlemine göre, A.C çarpýmý kaçtýr? 0. 4a5, b7 ve cd üç basamaklý sayýlardýr. 4a5 b7 cd A) B) 4 C) 5 D) 6 E) olduðuna göre, c + b a + d ifadesinin deðeri kaçtýr? A) 8 B) C) 5 D) 7 E) 8 (05-06

Detaylı

PID Kontrol Formu. Oransal Bant. Proses Deðeri Zaman

PID Kontrol Formu. Oransal Bant. Proses Deðeri Zaman PID Kontrol Formu PID kontrol formu endüstride sýkça kullanýlan bir proses kontrol yöntemidir. PID kontrol algoritmasýnýn çalýþma fonksiyonu, kontrol edilen prosesten belirli aralýklarla geri besleme almak

Detaylı

17 ÞUBAT kontrol

17 ÞUBAT kontrol 17 ÞUBAT 2016 5. kontrol 3 puanlýk sorular 1. Ahmet, Beril, Can, Deniz ve Ergün bir çift zar atýyorlar. Ahmet Beril Can Deniz Ergün Attýklarý zarlarýn toplamýna bakýldýðýna göre, en büyük zarý kim atmýþtýr?

Detaylı

Firmamýz mühendisliðinde imalatýný yaptýðýmýz endüstriyel tip mikro dozaj sistemleri ile Kimya,Maden,Gýda... gibi sektörlerde kullanýlan hafif, orta

Firmamýz mühendisliðinde imalatýný yaptýðýmýz endüstriyel tip mikro dozaj sistemleri ile Kimya,Maden,Gýda... gibi sektörlerde kullanýlan hafif, orta Mikro Dozaj Firmamýz mühendisliðinde imalatýný yaptýðýmýz endüstriyel tip mikro dozaj sistemleri ile Kimya,Maden,Gýda... gibi sektörlerde kullanýlan hafif, orta ve aðýr hizmet tipi modellerimizle Türk

Detaylı

Kanguru Matematik Türkiye 2017

Kanguru Matematik Türkiye 2017 3 puanlýk sorular 20 17 1. =? 2 + 0 + 1 + 7 A) 3,4 B) 17 C) 34 D) 201,7 E) 340 2. Berk tren yolu modeliyle oynamayý çok sever. Yaptýðý tren yolu modelinde, bazý nesneleri 1:87 oranýnda küçülterek oluþturmuþtur.

Detaylı

ünite doðal sayýsýndaki 1 rakamlarýnýn basamak deðerleri toplamý kaçtýr?

ünite doðal sayýsýndaki 1 rakamlarýnýn basamak deðerleri toplamý kaçtýr? ünite1 TEST 1 Doðal Sayýlar Matematik 4. 10 491 375 doðal sayýsýndaki 1 rakamlarýnýn basamak deðerleri toplamý kaçtýr? 1. Ýki milyon yüz üç bin beþ yüz bir biçiminde okunan doðal sayý aþaðýdakilerden A.

Detaylı

2 - Konuþmayý Yazýya Dökme

2 - Konuþmayý Yazýya Dökme - 1 8 Konuþmayý Yazýya Dökme El yazýnýn yerini alacak bir aygýt düþü XIX. yüzyýlý boyunca çok kiþiyi meþgul etmiþtir. Deðiþik tasarým örnekleri görülmekle beraber, daktilo dediðimiz aygýtýn satýlabilir

Detaylı

DENEME Bu testte 40 soru bulunmaktadýr. 2. Bu testteki sorular matematiksel iliþkilerden yararlanma gücünü ölçmeye yöneliktir.

DENEME Bu testte 40 soru bulunmaktadýr. 2. Bu testteki sorular matematiksel iliþkilerden yararlanma gücünü ölçmeye yöneliktir. 1. Bu testte 40 soru bulunmaktadýr. 2. Bu testteki sorular matematiksel iliþkilerden yararlanma gücünü ölçmeye yöneliktir. 1. 3 2x +1 = 27 olduðuna göre, x kaçtýr? A) 0 B) 1 C) 2 D) 3 E) 4 4. Yukarýda

Detaylı

1. BÖLÜM. 4. Bilgi: Bir üçgende, iki kenarýn uzunluklarý toplamý üçüncü kenardan büyük, farký ise üçüncü kenardan küçüktür.

1. BÖLÜM. 4. Bilgi: Bir üçgende, iki kenarýn uzunluklarý toplamý üçüncü kenardan büyük, farký ise üçüncü kenardan küçüktür. 8. SINIF COÞMY SORULRI 1. ÖLÜM DÝKKT! u bölümde 1 den 10 a kadar puan deðeri 1,25 olan sorular vardýr. 3. 1. 1 1 1 1 1 1 D E F 1 1 1 C 1 ir kenarý 1 birim olan 24 küçük kareden oluþan þekilde alaný 1 birimkareden

Detaylı

Kanguru Matematik Türkiye 2017

Kanguru Matematik Türkiye 2017 3 puanlýk sorular. Aþaðýdaki þekilde her kutudaki sayý altýndaki iki kutuda bulunan sayýlarýn toplamýna eþittir. Soru iþaretinin bulunduðu kutudaki sayý kaçtýr? 2039 2020? 207 A) 5 B) 6 C) 7 D) 8 E) 9

Detaylı

2014-2015 Eðitim Öðretim Yýlý ÝSTANBUL ÝLÝ ORTAOKULLAR ARASI "4. AKIL OYUNLARI TURNUVASI" Ýstanbul Ýli Ortaokullar Arasý 4. Akýl Oyunlarý Turnuvasý, 21 Þubat 2015 tarihinde Özel Sancaktepe Okyanus Koleji

Detaylı

Kanguru Matematik Türkiye 2017

Kanguru Matematik Türkiye 2017 4 puanlýk sorular 1. þaðýdaki þekilde kenar uzunluklarý 4 ve 6 olan iki eþkenar üçgen ve iç teðet çemberleri görülmektedir. ir uðurböceði üçgenlerin kenarlarý ve çemberlerin üzerinde yürüyebilmektedir.

Detaylı

Mad Q Kullaným Kýlavuzu

Mad Q Kullaným Kýlavuzu Mad Q Kullaným Kýlavuzu . Kod No: A.2.3.14 Kitap Baský Tarihi: 281206 Revizyon No: 281206 Mad Q Kullaným Kýlavuzu . Ýçindekiler Gösterge ve Çalýþtýrma Cihazlarý Kontrol Ünitesi... 5 Kontrol Seviyesi Çalýþtýrma

Detaylı

Geometriye Y olculuk. E Kare, Dikdörtgen ve Üçgen E Açýlar E Açýlarý Ölçme E E E E E. Çevremizdeki Geometri. Geometrik Þekilleri Ýnceleyelim

Geometriye Y olculuk. E Kare, Dikdörtgen ve Üçgen E Açýlar E Açýlarý Ölçme E E E E E. Çevremizdeki Geometri. Geometrik Þekilleri Ýnceleyelim Matematik 1. Fasikül ÜNÝTE 1 Geometriye Yolculuk ... ÜNÝTE 1 Geometriye Y olculuk Çevremizdeki Geometri E Kare, Dikdörtgen ve Üçgen E Açýlar E Açýlarý Ölçme Geometrik Þekilleri Ýnceleyelim E E E E E Üçgenler

Detaylı

3. Çarpýmlarý 24 olan iki sayýnýn toplamý 10 ise, oranlarý kaçtýr? AA 2 1 1 2 1. BÖLÜM

3. Çarpýmlarý 24 olan iki sayýnýn toplamý 10 ise, oranlarý kaçtýr? AA 2 1 1 2 1. BÖLÜM 7. SINIF COÞMAYA SORULARI 1. BÖLÜM DÝKKAT! Bu bölümde 1 den 10 a kadar puan deðeri 1,25 olan sorular vardýr. 3. Çarpýmlarý 24 olan iki sayýnýn toplamý 10 ise, oranlarý kaçtýr? 2 1 1 2 A) B) C) D) 3 2 3

Detaylı

Kanguru Matematik Türkiye 2018

Kanguru Matematik Türkiye 2018 3 puanlýk sorular 1. Þekildeki 9 balon sabit, 3 ok ise gösterilen doðrultuda hareket etmektedirler. Bir ok, balonu vurup patlattýktan sonra ayný yönde hareket etmeye devam etmektedir. Þekle göre oklarla

Detaylı

Kanguru Matematik Türkiye 2017

Kanguru Matematik Türkiye 2017 Kanguru Matematik Türkiye 07 puanlýk sorular. Saat 7:00 den 7 saat sonra saat kaçtýr? A) 8.00 B) 0.00 C).00 D).00 E).00. Bir grup kýz daire þeklinde duruyorlar. Alev Mina nýn solunda dördüncü sýrada, saðýnda

Detaylı

Adým Adým Çelik Kapý Montaj Þemasý

Adým Adým Çelik Kapý Montaj Þemasý Montaj Klavuzu 09 Adým Adým Çelik Kapý Montaj Þemasý Baþlamadan Gerekenler : Küçük Spiral (Avuç) Taþlama (Kesme Taþý ile) El Matkaý Su Terazisi Keski Çekiç Levye Çimento Ayarlanailen Gerdirme Aparatý Ýnþaat

Detaylı

Kanguru Matematik Türkiye 2018

Kanguru Matematik Türkiye 2018 3 puanlýk sorular 1. Leyla nýn 10 tane lastik mührü vardýr. Her mührün üzerinde 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 ve 9 rakamlarýndan biri yazýlýdýr. Kanguru sýnavýnýn tarihini þekilde görüldüðü gibi yazan Leyla,

Detaylı

Matematik ve Türkçe Örnek Soru Çözümleri Matematik Testi Örnek Soru Çözümleri 1 Aþaðýdaki saatlerden hangisinin akrep ve yelkovaný bir dar açý oluþturur? ) ) ) ) 11 12 1 11 12 1 11 12 1 10 2 10 2 10 2

Detaylı

0.2-200m3/saat AISI 304-316

0.2-200m3/saat AISI 304-316 RD Firmamýz mühendisliðinde imalatýný yaptýðýmýz endüstriyel tip hava kilidleri her türlü proseste çalýþacak rotor ve gövde seçeneklerine sahiptir.aisi304-aisi316baþtaolmaküzerekimya,maden,gýda...gibi

Detaylı

17 ÞUBAT kontrol

17 ÞUBAT kontrol 17 ÞUBAT 2016 5. kontrol 3 puanlýk sorular 1. 20,16 ile 3,17 ondalýk sayýlarý arasýnda kaç tane tam sayý vardýr? A) 15 B) 16 C) 17 D) 18 E) 19 2. Aþaðýdaki trafik iþaretlerinden hangisinin simetri ekseni

Detaylı

ünite1 1. Aþaðýdaki kavram ve gösterimi çiftlerinden hangisi doðrudur? A. ýþýn, B. doðru parçasý, d C. nokta, A D. doðru,

ünite1 1. Aþaðýdaki kavram ve gösterimi çiftlerinden hangisi doðrudur? A. ýþýn, B. doðru parçasý, d C. nokta, A D. doðru, ünite1 Geometri Matematik E 1 3. 1. þaðýdaki kavram ve gösterimi çiftlerinden hangisi doðrudur?. ýþýn, B B. doðru parçasý, d. nokta,. doðru, B Y erilen açýnýn gösterimi aþaðýdakilerden hangisi olabilir?.

Detaylı

3. FASÝKÜL 1. FASÝKÜL 4. FASÝKÜL 2. FASÝKÜL 5. FASÝKÜL. 3. ÜNÝTE: ÇIKARMA ÝÞLEMÝ, AÇILAR VE ÞEKÝLLER Çýkarma Ýþlemi Zihinden Çýkarma

3. FASÝKÜL 1. FASÝKÜL 4. FASÝKÜL 2. FASÝKÜL 5. FASÝKÜL. 3. ÜNÝTE: ÇIKARMA ÝÞLEMÝ, AÇILAR VE ÞEKÝLLER Çýkarma Ýþlemi Zihinden Çýkarma Ýçindekiler 1. FASÝKÜL 1. ÜNÝTE: ÞEKÝLLER VE SAYILAR Nokta Düzlem ve Düzlemsel Þekiller Geometrik Cisimlerin Yüzleri ve Yüzeyleri Tablo ve Þekil Grafiði Üç Basamaklý Doðal Sayýlar Sayýlarý Karþýlaþtýrma

Detaylı

Brain Q RSC/2 Termostat

Brain Q RSC/2 Termostat Brain Q RSC/2 Termostat Kullaným Kýlavuzu . Kod No: A.2.3.15 Kitap Baský Tarihi: 121206 Revizyon No: 121206 Brain Q RSC/2 Termostat 06 Kullaným Kýlavuzu . Ýçindekiler Kontrol Seviyesi Gösterge ve Çalýþtýrma

Detaylı

Mikroişlemcili Sistemler ve Laboratuvarı

Mikroişlemcili Sistemler ve Laboratuvarı SAKARYA ÜNİVERSİTESİ Bilgisayar ve Bilişim Bilimleri Fakültesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü Mikroişlemcili Sistemler ve Laboratuvarı Doç.Dr. Ahmet Turan ÖZCERİT Doç.Dr. Cüneyt BAYILMIŞ Yrd.Doç.Dr. Murat

Detaylı

BÝREY DERSHANELERÝ SINIF ÝÇÝ DERS ANLATIM FÖYÜ MATEMATÝK - II

BÝREY DERSHANELERÝ SINIF ÝÇÝ DERS ANLATIM FÖYÜ MATEMATÝK - II BÝREY DERSHANELERÝ SINIF ÝÇÝ DERS ANLATIM FÖYÜ DERSHANELERÝ Konu Ders Adý Bölüm Sýnav DAF No. MATEMATÝK - II II. DERECEDEN DENKLEMLER - IV MF TM LYS1 08 Ders anlatým föyleri öðrenci tarafýndan dersten

Detaylı

KÖÞE TEMÝZLEME MAKÝNASI ELEKTRONÝK KONTROL ÜNÝTESÝ KULLANIM KILAVUZU GENEL GÖRÜNÜM: ISLEM SECIMI FULL

KÖÞE TEMÝZLEME MAKÝNASI ELEKTRONÝK KONTROL ÜNÝTESÝ KULLANIM KILAVUZU GENEL GÖRÜNÜM: ISLEM SECIMI FULL KÖÞE TEMÝZLEME MAKÝNASI ELEKTRONÝK KONTROL ÜNÝTESÝ KULLANIM KILAVUZU GENEL GÖRÜNÜM: calismaya hazir Enter Tuþu menülere girmek için kullanýlýr. Kýsa süreli basýldýðýnda kullanýcý menüsüne, uzun sürelibasýldýðýnda

Detaylı

OTOMATÝK O-RÝNG TAKMA. A.Turan GÜNEÞ. Makina Mühendisi

OTOMATÝK O-RÝNG TAKMA. A.Turan GÜNEÞ. Makina Mühendisi OTOMATÝK O-RÝNG TAKMA A.Turan GÜNEÞ Makina Mühendisi Giriþ Uzun süreli ve çok sayýda yapýmý gereken montaj iþlerinin otomatik yapýlmasý maliyet avantajlarý saðlayabilir. Örnek olarak aþaðýda basit bir

Detaylı

Kanguru Matematik Türkiye 2015

Kanguru Matematik Türkiye 2015 3 puanlýk sorular 1. Aþaðýda verilen iþlemleri sýrayla yapýp, soru iþareti yerine yazýlmasý gereken sayýyý bulunuz. A) 7 B) 8 C) 10 D) 15 2. Erinç'in 10 eþit metal þeridi vardýr. Bu metalleri aþaðýdaki

Detaylı

7215 7300-02/2006 TR(TR) Kullanýcý için. Kullanma talimatý. ModuLink 250 RF - Modülasyonlu kalorifer Kablosuz Oda Kumandasý C 5. am pm 10:41.

7215 7300-02/2006 TR(TR) Kullanýcý için. Kullanma talimatý. ModuLink 250 RF - Modülasyonlu kalorifer Kablosuz Oda Kumandasý C 5. am pm 10:41. 7215 73-2/26 TR(TR) Kullanýcý için Kullanma talimatý ModuLink 25 RF - Modülasyonlu kalorifer Kablosuz Oda Kumandasý off on C 5 off 2 on pm 1:41 24 Volt V Lütfen cihazý kullanmaya baþladan önce dikkatle

Detaylı

BİLGİSAYAR MİMARİSİ. Bilgisayar Bileşenleri Ve Programların Yürütülmesi. Özer Çelik Matematik-Bilgisayar Bölümü

BİLGİSAYAR MİMARİSİ. Bilgisayar Bileşenleri Ve Programların Yürütülmesi. Özer Çelik Matematik-Bilgisayar Bölümü BİLGİSAYAR MİMARİSİ Bilgisayar Bileşenleri Ve Programların Yürütülmesi Özer Çelik Matematik-Bilgisayar Bölümü Program Kavramı Bilgisayardan istenilen işlerin gerçekleştirilebilmesi için gereken işlem dizisi

Detaylı

DOĞAL SAYILARLA İŞLEMLER

DOĞAL SAYILARLA İŞLEMLER bilgi Üslü Doğal Sayılar DOĞAL SAYILARLA İŞLEMLER Bir bardak suda kaç tane molekül vardýr? Dünya daki canlý sayýsý kaçtýr? Ay ýn Dünya ya olan uzaklýðý kaç milimetredir? Tüm evreni doldurmak için kaç kum

Detaylı

Firmamýz mühendisliðinde imalatýný yaptýðýmýz endüstriyel tip proses filtreleri ile, siklonlar, seperatörler çalýþma koþullarýna göre anti nem,anti

Firmamýz mühendisliðinde imalatýný yaptýðýmýz endüstriyel tip proses filtreleri ile, siklonlar, seperatörler çalýþma koþullarýna göre anti nem,anti Filtre Firmamýz mühendisliðinde imalatýný yaptýðýmýz endüstriyel tip proses filtreleri ile, siklonlar, seperatörler çalýþma koþullarýna göre anti nem,anti statik seçenekleri, 1-200m2 temizleme alaný ve

Detaylı

HAFIZA TEKNÝKLERÝ ile MATEMATÝK

HAFIZA TEKNÝKLERÝ ile MATEMATÝK BÖLÜM 8 HAFIZA TEKNÝKLERÝ ile MATEMATÝK Birler Hanesi "5" Olan Ýki Basamaklý Sayýlarýn Karesi Örnek 1: 35² = 1225 Bu iþlemi basit bir yöntem ile 2 saniye içinde gerçekleþtirmeniz mümkündür. Tek yapmanýz

Detaylı

olarak çalýºmasýdýr. AC sinyal altýnda transistörler özellikle çalýºacaklarý frekansa göre de farklýlýklar göstermektedir.

olarak çalýºmasýdýr. AC sinyal altýnda transistörler özellikle çalýºacaklarý frekansa göre de farklýlýklar göstermektedir. Transistorlu Yükselteçler Elektronik Transistorlu AC yükselteçler iki gurupta incelenir. Birincisi; transistorlu devreye uygulanan sinyal çok küçükse örneðin 1mV, 0.01mV gibi ise (örneðin, ses frekans

Detaylı

LÝMÝTTE BELÝRSÝZLÝKLERÝN GÝDERÝLMESÝ

LÝMÝTTE BELÝRSÝZLÝKLERÝN GÝDERÝLMESÝ LÝMÝTTE BELÝRSÝZLÝKLERÝN GÝDERÝLMESÝ Limit iþlemini yaparken deðiþkenin yerine deðerini koyduðumuzda, Örnek + 4 Belirsizliklerin Giderilmesi belirsizliklerinden herhangi biri meydana geliyorsa aþaðýda

Detaylı

Örnek: 7. Örnek: 11. Örnek: 8. Örnek: 12. Örnek: 9. Örnek: 13. Örnek: 10 BÝREY DERSHANELERÝ SINIF ÝÇÝ DERS ANLATIM FÖYÜ.

Örnek: 7. Örnek: 11. Örnek: 8. Örnek: 12. Örnek: 9. Örnek: 13. Örnek: 10 BÝREY DERSHANELERÝ SINIF ÝÇÝ DERS ANLATIM FÖYÜ. BÝREY DERSHANELERÝ SINIF ÝÇÝ DERS ANLATIM FÖYÜ Ders Adý Bölüm Sýnav DAF No. MATEMATÝK TS YGSH YGS 11 DERSHANELERÝ Konu BÖLME VE BÖLÜNEBÝLME - II Ders anlatým föyleri öðrenci tarafýndan dersten sonra tekrar

Detaylı

Mikrobilgisayar Mimarisi ve Programlama

Mikrobilgisayar Mimarisi ve Programlama Mikrobilgisayar Mimarisi ve Programlama 2. Hafta Bellek Birimleri ve Programlamaya Giriş Doç. Dr. Akif KUTLU Ders web sitesi: http://www.8051turk.com/ http://microlab.sdu.edu.tr Bellekler Bellekler 0 veya

Detaylı

BÖLÜM 2 8051 Mikrodenetleyicisine Giriş

BÖLÜM 2 8051 Mikrodenetleyicisine Giriş C ile 8051 Mikrodenetleyici Uygulamaları BÖLÜM 2 8051 Mikrodenetleyicisine Giriş Amaçlar 8051 mikrodenetleyicisinin tarihi gelişimini açıklamak 8051 mikrodenetleyicisinin mimari yapısını kavramak 8051

Detaylı

Quiz:8086 Mikroişlemcisi Mimarisi ve Emirleri

Quiz:8086 Mikroişlemcisi Mimarisi ve Emirleri Öğrenci No Ad-Soyad Puan Quiz:8086 Mikroişlemcisi Mimarisi ve Emirleri S1) 8086 mikroişlemcisi bitlik adres yoluna ve.. bitlik veri yoluna sahip bir işlemcidir. S2) 8086 Mikroişlemci mimarisinde paralel

Detaylı

4. 5. x x = 200!

4. 5. x x = 200! 8. SINIF COÞMY SORULRI 1. ÖLÜM 3. DÝKKT! u bölümde 1 den 10 a kadar puan deðeri 1,25 olan sorular vardýr. 1. adým (2) 2. adým (4) 1. x bir tam sayý ve 4 3 x 1 7 5 x eþitsizliðinin doðru olmasý için x yerine

Detaylı

1. Bir yel deðirmen motoru þekildeki gibi 3 diþliden oluþuyor.

1. Bir yel deðirmen motoru þekildeki gibi 3 diþliden oluþuyor. 6. SINIF COÞMAYA SORULARI 1. BÖLÜM DÝKKAT! Bu bölümde 1 den 10 a kadar puan deðeri 1,25 olan sorular vardýr. 36 12 6 O 1 O 2 O 3 1. Bir yel deðirmen motoru þekildeki gibi 3 diþliden oluþuyor. 3. A = 3

Detaylı

8051 Ailesi MCS51 ailesinin orijinal bir üyesidir ve bu ailenin çekirdeğini oluşturur çekirdeğinin temel özellikkleri aşağıda verilmiştir:

8051 Ailesi MCS51 ailesinin orijinal bir üyesidir ve bu ailenin çekirdeğini oluşturur çekirdeğinin temel özellikkleri aşağıda verilmiştir: 8051 Ailesi 8051 MCS51 ailesinin orijinal bir üyesidir ve bu ailenin çekirdeğini oluşturur. 8051 çekirdeğinin temel özellikkleri aşağıda verilmiştir: 1. Kontrol uygulamaları için en uygun hale getirilmiş

Detaylı

1.BÖLÜM - KLASÝK SUDOKU 1.Klasik Sudoku Her satýrda, her sütunda ve kalýn çizgilerle belirlenmiþ her bölgede 1'den 9'a (1 den 6 ya) tüm rakamlar tam o

1.BÖLÜM - KLASÝK SUDOKU 1.Klasik Sudoku Her satýrda, her sütunda ve kalýn çizgilerle belirlenmiþ her bölgede 1'den 9'a (1 den 6 ya) tüm rakamlar tam o 13. Dünya Sudoku Þampiyonasý & 27. Dünya Zeka Oyunlarý Þampiyonasý 2018 Takým Seçmeleri 27. Dünya Zeka Oyunlarý Þampiyonasý ve 13. Dünya Sudoku Þampiyonasý, 04-11 Kasým 2018 tarihlerinde Çekya nýn Prag

Detaylı

BEKLEMELĐ ÇALIŞMA VE ZAMAN SINIRLI ĐŞLER. 1. Genel Tanıtım. 2- WAIT işaretinin üretilmesi

BEKLEMELĐ ÇALIŞMA VE ZAMAN SINIRLI ĐŞLER. 1. Genel Tanıtım. 2- WAIT işaretinin üretilmesi K TÜ Mühendislik Fakültesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü Mikroişlemciler Laboratuarı BEKLEMELĐ ÇALIŞMA VE ZAMAN SINIRLI ĐŞLER 1. Genel Tanıtım CPU lar bazı çevre birimlerine göre daha hızlı çalışabilir

Detaylı

KÖKLÜ SAYILAR TEST / 1

KÖKLÜ SAYILAR TEST / 1 KÖKLÜ SAYILAR TEST / 1 1. Aþaðýdakilerden hangisi reel sayý deðildir? A) B) C) 0 D) 8 E). 6 2 9 A) 16 B) 18 C) 20 D) 2 E) 0 2. Aþaðýdakilerden hangisi irrasyonel sayýdýr? 6. Aþaðýdakilerden hangisi yanlýþtýr?

Detaylı

Kanguru Matematik Türkiye 2017

Kanguru Matematik Türkiye 2017 3 puanlýk sorular 1. Dört tane kart aþaðýda görüldüðü gibi sýralanmýþlardýr. Yalnýzca iki kartýn yerleri birbirleriyle deðiþtirilerek aþaðýdaki sýralamalardan hangisini elde etmek mümkün deðildir? A) B)

Detaylı

d es ý KÝTAGAMÝ Nasýl Yapýlýr

d es ý KÝTAGAMÝ Nasýl Yapýlýr 20 ad d es et en kal ý içe ride bý KÝTAGAMÝ Nasýl Yapýlýr Kitagami Desenleri Cem ÖNGÝDER 2017 Kitagami Nasýl Yapýlýr Hazýrlayan: Cem Öngider 2017 Ýstanbul Merhaba, Çok uzun zaman önce baþladýðým ancak

Detaylı

Modüler Proses Sistemleri

Modüler Proses Sistemleri Ürünler ve Hizmetlerimiz 2011 Modüler Proses Makineleri Modüler Proses Sistemleri Proses Ekipmanlarý Süt alým tanklarý Süt alým degazörleri Akýþ transfer paneli Vana tarlasý Özel adaptör Tesisat malzemeleri

Detaylı

8051 Ailesi MCS51 ailesinin orijinal bir üyesidir ve bu ailenin çekirdeğini oluşturur çekirdeğinin temel özellikkleri aşağıda verilmiştir:

8051 Ailesi MCS51 ailesinin orijinal bir üyesidir ve bu ailenin çekirdeğini oluşturur çekirdeğinin temel özellikkleri aşağıda verilmiştir: 8051 Ailesi 8051 MCS51 ailesinin orijinal bir üyesidir ve bu ailenin çekirdeğini oluşturur. 8051 çekirdeğinin temel özellikkleri aşağıda verilmiştir: 1. Kontrol uygulamaları için en uygun hale getirilmiş

Detaylı

2014 2015 Eðitim Öðretim Yýlý ÝSTANBUL ÝLÝ ÝLKOKULLAR ARASI 2. Zeka Oyunlarý Turnuvasý 7 Mart Silence Ýstanbul Hotel TURNUVA PROGRAMI 09.30-10.00 10.00-10.45 11.00-11.22 11.35-11.58 12.10-12.34 12.50-13.15

Detaylı

1. ÜNİTE 2. ÜNİTE 3. ÜNİTE. Doğal Sayılar Örüntü Oluşturma Doğal Sayılarla Toplama ve Çıkarma İşlemleri... 26

1. ÜNİTE 2. ÜNİTE 3. ÜNİTE. Doğal Sayılar Örüntü Oluşturma Doğal Sayılarla Toplama ve Çıkarma İşlemleri... 26 İçindekiler 1. ÜNİTE Doğal Sayılar... 8 Örüntü Oluşturma... 18 Doğal Sayılarla Toplama ve Çıkarma İşlemleri... 26 Zihinden Toplama ve Çıkarma İşlemleri... 36 Toplama ve Çıkarma İşlemlerinde Tahmin... 44

Detaylı

3.BÖLÜM - EKRAN TESTÝ - BÝREYSEL 10 DAKÝKA

3.BÖLÜM - EKRAN TESTÝ - BÝREYSEL 10 DAKÝKA TRABZON GENELÝNDE ZEKA KÜPÜ ÇOCUKLAR ÝLKOKUL 3. 4. SINIFLAR ZEKA OYUNLARI TURNUVASI 09:30-10:00 10:00-10:50 11:00-11:20 11:30-11:50 12:00-12:10 12:15-13:30 13:30-13:45 14:00-14:20 14:30-14:50 14:50-15:20

Detaylı

BÝREY DERSHANELERÝ SINIF ÝÇÝ DERS ANLATIM FÖYÜ MATEMATÝK - II

BÝREY DERSHANELERÝ SINIF ÝÇÝ DERS ANLATIM FÖYÜ MATEMATÝK - II ÝREY DERSHNELERÝ SINIF ÝÇÝ DERS NLTIM FÖYÜ DERSHNELERÝ Konu Ders dý ölüm Sýnav DF No. MTEMTÝK - II TRÝGNMETRÝ - I MF TM LYS 8 Ders anlatým föleri öðrenci tarafýndan dersten sonra tekrar çalýþýlmalýdýr.

Detaylı

4. f(x) = x 3 3ax 2 + 2x 1 fonksiyonunda f ý (x) in < x < için f(x) azalan bir fonksiyon olduðuna

4. f(x) = x 3 3ax 2 + 2x 1 fonksiyonunda f ý (x) in < x < için f(x) azalan bir fonksiyon olduðuna Artan - Azalan Fonksionlar Ma. Min. ve Dönüm Noktalarý ÖSYM SORULARI. Aþaðýdaki fonksionlardan hangisi daima artandýr? A) + = B) = C) = ( ) + D) = E) = + (97). f() = a + fonksionunda f ý () in erel (baðýl)

Detaylı

GEOMETRÝK ÞEKÝLLER. üçgen. bilgi

GEOMETRÝK ÞEKÝLLER. üçgen. bilgi bilgi GEOMETRÝK ÞEKÝLLER Tacýn ve basket potasýnýn þekilleri arasýnda nasýl bir benzerlik veya fark vardýr? Tacýn þeklinde bir açýklýk varken, basket potasýnýn þekli tamamen kapalýdýr. Buradan þekillerin

Detaylı

MİKROBİLGİSAYAR SİSTEMLERİ VE ASSEMBLER

MİKROBİLGİSAYAR SİSTEMLERİ VE ASSEMBLER BÖLÜM 2 INTEL AİLESİNİN 8 BİTLİK MİKROİŞLEMCİLERİ 2.1 8080 MİKROİŞLEMCİSİ Intel 8080, I4004, I4040 ve I8008 in ardından üretilmiştir ve 8 bitlik mikroişlemcilerin ilkidir ve 1974 te kullanıma sunulmuştur.

Detaylı

27.10.2011 HAFTA 1 KALICI OLMAYAN HAFIZA RAM SRAM DRAM DDRAM KALICI HAFIZA ROM PROM EPROM EEPROM FLASH HARDDISK

27.10.2011 HAFTA 1 KALICI OLMAYAN HAFIZA RAM SRAM DRAM DDRAM KALICI HAFIZA ROM PROM EPROM EEPROM FLASH HARDDISK Mikroişlemci HAFTA 1 HAFIZA BİRİMLERİ Program Kodları ve verinin saklandığı bölüm Kalıcı Hafıza ROM PROM EPROM EEPROM FLASH UÇUCU SRAM DRAM DRRAM... ALU Saklayıcılar Kod Çözücüler... GİRİŞ/ÇIKIŞ G/Ç I/O

Detaylı

Bahar Dönemi. Öğr.Gör. Vedat MARTTİN

Bahar Dönemi. Öğr.Gör. Vedat MARTTİN Bahar Dönemi Öğr.Gör. Vedat MARTTİN 8086/8088 MİKROİŞLEMCİSİ İÇ MİMARİSİ Şekilde x86 ailesinin 16-bit çekirdek mimarisinin basitleştirilmiş bir gösterimi verilmiştir. Mikroişlemci temel iki ayrı çalışma

Detaylı

COPYRIGHT EBD YAYINCILIK LTD. ŞTİ.

COPYRIGHT EBD YAYINCILIK LTD. ŞTİ. COPYRIGHT EBD YAYINCILIK LTD. ŞTİ. Bu kitabın her hakkı saklıdır. (Noter huzurunda ve Patent Merkezinde). Hangi amaçla olursa olsun, kitabın tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğrafının çekilmesi,

Detaylı