ANAYASA HUKUKU LIBERTUS. Müfettişlik. Uzmanlık. Denetmenlik. Banka Sınavları. Gelir Uzmanlığı TEK KİTAP. Vergi Müfettişliği. Hâkimlik.

Transkript

1 LIBERTUS ANAYASA HUKUKU Konu Anlatımlı Örnekler Yorumlar Uyarılar Pratik Bilgiler Özgün Sorular ve Açıklamaları Çıkmış Sorular ve Açıklamaları KPSS ve kurum sınavları için özgün soru ve konu anlatımından oluşan TEK KİTAP Müfettişlik Uzmanlık Denetmenlik Banka Sınavları Gelir Uzmanlığı Vergi Müfettişliği Hâkimlik

2 Komisyon LIBERTUS anayasa Hukuku ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 5.Baskı: 2015, Ankara Yayın-Proje: Muteber Nilay Bulut Dizgi-Grafik Tasarım: Melike Serap Dalbudak Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Salmat Basım Yayıncılık Ambalaj Sanayi Tic. Ltd. Şti. Büyük Sanayi 1. Cadde 95/1 İskitler/ANKARA Tel: Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 SUNU Bu kitap, KPSS başta olmak üzere, ÖSYM tarafından hazırlanan diğer iş sınavları ve ayrıca kurumların kendi açtıkları sınavlarda siz değerli arkadaşlarımıza anlaşılabilir ve sade bir kaynak oluşturmak amacı ile hazırlanmıştır. Kitapta konular detayları ile ele alınmış, teorik çerçeve net bir şekilde çizilmiş ve pratiğe ilişkin çok sayıda örnek verilmiştir. Anlatılan konuların zihinde somutlaşması için günlük olaylara değinilmiş ve her bölümün içinde başta kpss olmak üzere adli - idari yargı hakimlik sınavı ve kurum sınavlarında çıkmış sorular ve cevaplı testler konularak konuların pekiştirilmesi amaçlanmıştır. Her ne kadar son yıllarda hukuk dersleri ile ilgili olarak sınav sisteminde herhangi bir değişiklik yapılmamış olsa dahi, özellikle mevzuatın değişmesiyle ve 2010 Anayasa değişiklikleri ile birlikte hukuk alanında birçok yenilik yapılmış ve bu yeniliklere de kitap içerisinde olabildiğince yer verilmeye çalışılmıştır. Kitap içerisinde derslerde öğrencilerde gördüğümüz temel yanlışlar özellikle vurgulanarak sorular üzerinde bu yanlışlara düşmemeleri ve bu ayrıntılara geldiklerinde zihinlerinin açık kalmasını sağlamak için özgün birtakım uyarılar ve hoca notlarına da yer verilmiştir. Kitabın ümit edilen amacına ulaşması ve öğrenci arkadaşlarımıza fayda sağlanması amacı ile yapacağınız öneri, eleştiri ya da takdirinizi pegem@pegem.net aracılığıyla bizimle paylaşmanız bize ışık tutacaktır. Elinizde bulunan bu kitabın ortaya çıkmasında en büyük paya sahip olan Suat DÜZ başta olmak üzere tüm Pegem ailesine, dizgi aşamasında vaktini ve emeğini esirgemeyen değerli dizgi ekibimiz ve dizgicimiz Melike Serap DALBUDAK a, teşekkürlerimizi sunarız.

4 İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM Anayasa Hukukuna Giriş I. ANAYASA HUKUKU...1 II. ANAYASA KAVRAMI...1 III. ANAYASANIN ÜSTÜNLÜĞÜ İLKESİ VE NORMLAR HİYERARŞİSİ...2 IV. ANAYASA TÜRLERİ...4 V. ANAYASA VE İKTİDAR TİPLERİ...7 VI. DEVLET KAVRAMI...9 VII. DEVLET ŞEKİLLERİ A) Yapısı Bakımından Devlet Şekilleri...11 B) Egemenliğin Kaynağına Göre Devlet Şekilleri...14 VIII. DEMOKRASİ...15 IX. SİYASİ PARTİLER...17 X. HÜKÜMET SİSTEMLERİ...22 A. Kuvvetler Birliği Sistemleri:...22 B. Kuvvetler Ayrılığı Sistemleri:...24 Parlamenter Sistem - Başkanlık Sistemi Karşılaştırması ÇÖZÜMLÜ SORULAR...29 ÇÖZÜMLER...32 CEVAPLI SORULAR BÖLÜM Türkiye de Anayasacılık Hareketleri I. TÜRK ANAYASALARI Aralık 1876 Kanun-u Esasi: Anayasası (Teşkilat-ı Esasiye Kanunu) Anayasası Anayasası Anayasası...51 ÇÖZÜMLÜ SORULAR...57 ÇÖZÜMLER...61 CEVAPLI SORULAR...63

5 PEGEM AKADEMİ vi 3. BÖLÜM 1982 Anayasası - Genel Hükümler TÜRKİYE CUMHURİYETİ NİN TEMEL NİTELİKLERİ...68 CUMHURİYETÇİLİK İLKESİ...68 İNSAN HAKLARINA SAYGILI DEVLET...69 DEMOKRATİK DEVLET İLKESİ...71 LAİKLİK İLKESİ...73 SOSYAL DEVLET İLKESİ...76 HUKUK DEVLETİ...78 BAŞLANGIÇTA BELİRTİLEN TEMEL İLKELER...82 ÜNİTER DEVLET İLKESİ...84 EŞİTLİK İLKESİ...85 TEMEL HAK VE HÜRRİYETLER...86 SİYASİ PARTİLERE İLİŞKİN ANAYASA HÜKÜMLERİ ÇÖZÜMLÜ SORULAR ÇÖZÜMLER CEVAPLI SORULAR BÖLÜM 1982 Anayasası - Yasama YASAMA YETKİSİNİN TANIMI VE KAPSAMI YASAMA YETKİSİNİN ÖZELLİKLERİ TBMM NİN KURULUŞU VE SEÇİMLER TBMM NİN İÇ YAPISI VE ÇALIŞMA DÜZENİ A) TBMM Başkanlık Divanı B) Siyasi Parti Grupları C) Komisyonlar D) Danışma Kurulu TBMM NİN ÇALIŞMA DÜZENİ TBMM NİN GÖREV VE YETKİLERİ MİLLETLERARASI ANDLAŞMALAR BÜTÇE VE KESİN HESAP TASARILARINI GÖRÜŞMEK VE KABUL ETMEK BAKANLAR KURULU VE BAKANLARI DENETLEMEK YASAMANIN İŞLEMLERİ ÇÖZÜMLÜ SORULAR ÇÖZÜMLER CEVAPLI SORULAR...188

6 vii PEGEM AKADEMİ 5. BÖLÜM 1982 Anayasası - Yürütme YÜRÜTME YETKİSİNİN TANIMI VE KAPSAMI A. YÜRÜTMENİN DÜZENLEYİCİ İŞLEMLERİ YÜRÜTME ORGANLARI A. CUMHURBAŞKANI B. BAKANLAR KURULU OLAĞANÜSTÜ YÖNETİM USULLERİ Olağanüstü Hâl Sıkıyönetim ANAYASADA İDAREYE İLİŞKİN HÜKÜMLER İdarenin Bütünlüğü ve Kamu Tüzel Kişiliği Yargı Yolu: İdarenin Kuruluşu, Merkezî İdare ve Mahalli İdareler Kamu Hizmeti Görevleriyle İlgili Hükümler Yükseköğretim Kurumları ve Üst Kuruluşlar Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK), Radyo ve Televizyon Kuruluşları ve Kamuyla İlişkili Haber Ajansları Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Diyanet İşleri Başkanlığı Kanunsuz Emir Kamu Kurumu Niteliğindeki Meslek Kuruluşları ÇÖZÜMLÜ SORULAR ÇÖZÜMLER CEVAPLI SORULAR...234

7 PEGEM AKADEMİ viii 6. BÖLÜM 1982 Anayasası - Yargı Yargı YETKİSİNİN Tanımı ve Kapsamı A) Mahkemelerin Bağımsızlığı ve Hakim Güvencesi B) Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu C) Yüksek Mahkemeler ANAYASA YARGISI A) Anayasaya Uygunluk Denetiminin Konusu B) Anayasa Mahkemesinin Denetimine Tabi Olmayan Normlar ve İşlemler C) Anayasaya Uygunluk Denetiminin Kapsamı D) Anayasaya Uygunluk Denetimi Şekilleri (Denetim Yolları) SAYIŞTAY ANAYASANIN DEĞİŞTİRİLMESİ ÇÖZÜMLÜ SORULAR ÇÖZÜMLER CEVAPLI SORULAR Ek Ek Deneme Sınavları DENEME SINAVI DENEME SINAVI DENEME SINAVI DENEME SINAVI DENEME SINAVI

8 1. BÖLÜM ANAYASA HUKUKUNA GİRİŞ I. ANAYASA HUKUKU Anayasa hukuku; bireylerin temel hak ve hürriyetlerini, yasama, yürütme ve yargı gibi devletin temel organlarının kuruluşunu, işleyişini ve bu organlar arasındaki ilişkileri düzenleyen hukuk dalıdır. Anayasa hukuku, bir kamu hukuku dalıdır. Anayasacılık düşüncesi temel olarak, devlet iktidarının sınırlandırılması ve bireylerin temel hak ve özgürlüklerinin devlet karşısında güvence altına alınmasını içerir. Anayasalar, devletin birey karşısındaki konumunu; bireylerin ise bu iktidara karşı hangi haklara sahip olduğunu saptayan belgelerdir. Anayasanın amacı, yönetilenlerin haklarını güvence altına almak ve hukuktan bağımsız bir yönetim anlayışını engellemektedir. Bu düzenlemeyle siyasi iktidar sınırlandırılmış ve bireylerin hakları korunmuş olur. 1 II. ANAYASA KAVRAMI Anayasa, esas olarak bir devletin kuruluşunu, temel yapısını, iktidarın devrini ve iktidar karşısında bireylerin konumunu düzenleyen bir belgedir. Toplum içinde devlet iktidarını sınırlayan ve kişi hak ve hürriyetlerini güvence altına alan bir metin olarak anayasa kavramı maddî ve şeklî olmak üzere başlıca iki değişik anlamda tanımlanmaktadır. 2 Maddi anlamda anayasa; belli bir devletin siyasi yapısını, iktidarın kullanılışı ve yetkileri ile ilgili kuralların bütününü ifade eder. Bu anlamda bir kuralın anayasa kuralı olup olmadığına o kuralın içeriğine, neyi düzenlediğine bakılarak karar verilir. Bir kural, içerik itibarıyla devletin temel organlarının kuruluşuyla veya işleyişiyle ilgili ise, o kural anayasal niteliktedir. 1 Erdoğan Teziç, Anayasa Hukuku, Beta Yayınları, 2012, s Kemal Gözler, Anayasa Hukukunun Genel Esasları, Ekin Yayınevi, 2010, s. 20.

9 2 Anayasa Hukuku Şekli anlamda anayasa ise normlar hiyerarşisinde en üst sırayı işgal eden, başkaca hukuki işlemlerden, örneğin kanunlardan, farklı ve daha zor bir usûlle konulup değiştirilebilen hukuk kurallarının bütünü olarak tanımlanmaktadır. Bu anlamda bir kuralın anayasa kuralı olup olmadığına, onun içeriğine bakılmaksızın, o kuralın bulunduğu yere ve yapılış veya değiştiriliş şekline bakılarak karar verilir. Eğer bu kural normlar hiyerarşisinde en üst basamakta yer alıyorsa ve kanunlardan daha zor bir usûlle değiştirilebiliyorsa o kural, içerik olarak neye ilişkin olursa olsun bir anayasa kuralıdır. Tarihsel Süreç: Anayasalar, özgürlük, eşitlik ve adalet uğruna verilen uzun mücadelelerle kazanılmış hakların, temel değerlerin ve ortak ideallerin somutlaştığı belgelerdir. İlk Anayasa 1787 Amerika Birleşik Devletleri Anayasası, ikincisi ise 1791 Fransız Anayasası dır. Fransızlar, önceleri anayasa kavramını Kralın iktidarını sınırlayan bir belge, daha sonraları ise siyasi özgürlük anlamında kullanmışlardır lerden sonra tüm dünyada yayılmaya başlayan anayasa kavramı, devlet iktidarını sınırlayan, kişisel özgürlükleri güvence altına alan hukuki bir çerçevenin yanı sıra devletin örgüt yapısını da gösteren bir belge olarak anlaşılmaya başlanmıştır. 19. yüzyılla birlikte Avrupa da anayasacılık hareketleri hızlanmış, Fransız devriminden etkilenen Hollanda da 1799 yılında kabul edilen Anayasayı, 1812 İspanyol Anayasası, 1815 ve 1848 İsviçre Anayasaları, 1830 Belçika Anayasası, 1849 Danimarka Anayasası, 1850 Prusya Anayasası, 1867 Kuzey Almanya Birliği Anayasası izlemiştir. Amerika kıtasında ise, Meksika Anayasası 1857 de, Arjantin Anayasası 1860 da, Brezilya Anayasası 1891 de kabul edilmiştir. Osmanlı Devletinde 19. yüzyıl ortalarında başlayan anayasacılık hareketleri 1876 yılında yürürlüğe giren Kanun-u Esasi ile sonuçlanmıştır. Anayasa, hem siyasal; hem de hukuksal bir belgedir. Siyasal bir belgedir. Çünkü anayasa, devleti kuran ve vatandaşların temel hak ve özgürlüklerini koruyan başlıca belgedir. Ayrıca, siyasal sistemi doğrudan etkileyen, başta seçimler ve siyasal partiler olmak üzere birçok siyasal kurum ve kural, doğrudan Anayasayla düzenlenmiştir. Hukuksal bir belgedir. Çünkü anayasa, en üst hukuk normudur. Başta kanunlar olmak üzere bütün hukuk kaynakları anayasaya uygun olmak zorundadır. 3 III. ANAYASANIN ÜSTÜNLÜĞÜ İLKESİ VE NORMLAR HİYERARŞİSİ Normlar hiyerarşisi, hukuk normlarının derece ve kuvvetini belirlemekte ve bir hukuk düzeninde var olan normların genellik ve soyutluk sıralamasını ortaya koymaktadır. Hukuk düzeni bir piramide benzetilecek olursa bu piramit Anayasa, Kanun, Tüzük, Yönetmelik ve Adsız Düzenleyici İşlemlerden oluşan birden çok normun varlığını ifade etmektedir. 4 3 Attila Özer, Anayasa Hukuku Genel İlkeler, Turhan Kitabevi, Ankara, 2010, s Süheyl Batum, 99 Soruda Çağdaş Bir Anayasa, On İki Levha Yayınları, 2010, s. 31.

10 Anayasa Hukukuna Giriş 3 Bu normlar farklı kademelerde yer almakta, normlar arasında astlık ve üstlük ilişkisi söz konusu olmakta ve her norm geçerliliğini bir üst hukuk normundan almaktadır. Aşağıda şematik olarak verilen bu teori, Avusturyalı Kamu Hukukçusu Hans Kelsen tarafından ortaya konulmuştur. 5 Anayasa Yazılı Kaynaklar Kanunlar ve Kanuna Eşit Metinler (Uluslararası Anlaşmalar, Anayasa Mahkemesi Kararları, Kanun Hükmünde Karamameler, İçtihadı Birleştirme Kararları) Tüzükler Yazılı Olmayan Kaynaklar Yönetmelikler Yönetmelik Benzeri Metinler (İdari Diğer Düzenleyici İsimleri) (Kararname, Genelge, Yönerge, Temin, Sirküler, Genel Emir, Tebliğ, İlke Kararları v.b. Örf ve Adet Hukuku Hakimin Yarattığı Hukuk Normlar Hiyerarşisi Piramidi Hukuk sistemimizde normlar hiyerarşisi kavramı hukuki metinlerde açıkça ifade edilmemekle birlikte, 1982 Anayasası nda ortaya konulan anlayışın kavramsallaştırılması olarak karşımıza çıkmaktadır. Anayasa nın muhtelif maddelerinde ifade edildiği üzere, temel metin olan Anayasa dan başlamak suretiyle bir normlar hiyerarşisi belirmektedir. Anayasa nın 11 inci maddesinde yer alan Anayasa hükümleri, yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını ve diğer kuruluş ve kişileri bağlayan temel hukuk kurallarıdır. Kanunlar Anayasaya aykırı olamaz. şeklindeki düzenlemeyle Anayasa nın bağlayıcılığı ve üstünlüğü açıkça vurgulanmış ve hukuk hiyerarşisi adına temel bir kural ortaya konulmuştur. 6 5 İbrahim Kaboğlu, Anayasa Hukuku Dersleri, Legal Yayıncılık, 2010, s Bülent Tanör ve Necmi Yüzbaşıoğlu, Türk Anayasa Hukuku, Beta Yayıncılık, 2011, s. 69.

11 4 Anayasa Hukuku uyarı Anayasanın üstünlüğünü sağlamak iki yöntemle gerçekleştirilmektedir: Siyasal denetim ve yargısal denetim. Siyasal denetim yasaların anayasaya uygunluğunun siyasi bir organ tarafından denetlenmesidir Anayasası döneminde Anayasaya uygunluk denetimi yetkisi Türkiye Büyük Millet Meclisi ne aitti. Siyasal denetimin, parlamento çoğunluğunun etkisinde kalması sakıncası yüzünden, yasaların anayasaya uygunluğunun denetimi bağımsız yargı organlarına bırakılmıştır. Bu sisteme yargısal denetim denilir. Türkiye de 1961 Anayasası ile yargısal denetim sistemine geçilmiştir. Anayasa Mahkemesi, kanunların ve kanun hükmünde kararnamelerin Anayasa ya uygunluğunu denetlemekle yetkili kılınmıştır Anayasası da yargısal denetimi öngörmektedir. Anayasalar modern devletin kuruluş sürecinde ortaya çıkan temel hukuk metinleri olup bir devletin egemenliğinin kanıtı olarak oluşturduğu hukuk düzeninin esaslı unsurlarını belirler. Bu bağlamda hukuk düzenin iki temel dayanağı olan insana ve devlete ilişkin hükümler içerir. Ayrıca devletin genel esaslarının belirlendiği genel esaslar kısmı ve anayasanın hukuk düzeninin temel belgesi olma sıfatını açıklığa kavuşturan son hükümler bölümleri de yer alır. Bunların dışında Sosyal ve Ekonomik Hükümler veya Başlangıç Kısımları anayasaların organik yapısında yer alması mutlak gerekli olan bölümler değildir. Türk Anayasalarında başlangıç kısmı ilk kez 1961 Anayasası nda yer almış ve 1982 Anayasası nda da bu usul korunmuştur Not IV. ANAYASA TÜRLERİ Anayasalar, değiştirilme usuleri itibariyle yumuşak ve sert anayasa, içerikleri ve düzenledikleri hükümler itibariyle de çerçeve ve kazuistik anayasa, hukuk dünyasında temsil edildikleri irade şekline göre yazılı ve yazısız (teamüli) anayasa, olmak üzere çeşitli sınıflara ayrılırlar. 7 7 Kemal Gözler, Anayasa Hukukunun Genel Esasları, s. 52.