Modül 3. Belirtimler

Transkript

1 Modül 3 Belirtimler

2

3 Modül 3: Belirtimler Terminoloji Çalışması - Uygulama Kılavuzu İçindekiler 1 Genel Belirtim Oluşturma Kuralları Giriş Tek Sözcüklü Belirtimler, Çok Sözcüklü Belirtimler Genel İki Belirtim Şablonunun Avantajları ve Dezavantajları Bir İşletmedeki Temel Kavramlara ait Belirtimler İçin Özel Kurallar İndirgeme Değişkeleri Temel İlkeler Nedenleri ve Değerlendirme Eylemden Türetilen Adlar Anglisizm ve Diğer Ödünçlemeler Temel İlkeler Çekim ve Türetme Ürün Adları Temel İlkeler Tanımlık Çekim Tireler Kısa Biçimler Kısa Biçimlerin Oluşturulması ve Kullanılması Çekim Metin Parçaları (Kataloglar, Sipariş Sistemleri, Yazılımlar) İçin Özel Kurallar Belirtimlerin Değerlendirilmesinde Kullanılan Ölçütler Giriş Açıklık Yasalara ve Standartlara Uygunluk Kavrama Uygunluk / Şeffaflık Semantik Uygunluk Morfolojik Uygunluk Bağdaşıklık Genel Dil Kullanım Kurallarına / Geleneklere Uygunluk... 19

4 Terminoloji Çalışması - Uygulama Kılavuzu Modül 3: Belirtimler 3.7 Hedef Gruba Uygunluk Genel Hedef Gruba Uygunluk ile Kavrama Uygunluk Arasındaki İlişki Hedef Gruba Uygunluk ile Yaygınlık Arasındaki İlişki Kısalık Telaffuz Edilebilirlik Dilsel-Mantıksal Doğruluk Yan Anlam Taşımaması / Yansızlık Türetilebilirlik / Çekilebilirlik Yazılış Biçimlerinde Standardın Sağlanması Giriş Rakam ya da Yazı Özel İşaretler Büyük Harfler Harf Değişkeleri Kaynakça... 24

5 Modül 3: Belirtimler Terminoloji Çalışması - Uygulama Kılavuzu 1 Genel İster pazarlama, ister teknik belgelendirme, ister ürün geliştirme isterse çeviri biriminde olsun, özel alan diliyle ilgilenen herkes kaçınılmaz olarak aşağıdaki sorulardan bazılarıyla karşılaşmıştır: Belirtimleri nasıl oluşturacağım (kısaltmalar / tam biçimler)? İyi bir belirtimi nasıl tanırım? Mevcut belirtimleri ya da yazım biçimlerini nasıl standardize ederim? Bu sorulara ayrıntılı yanıtlar verilmeden önce birkaç bazı temel kararlar verilmeli: Hangi yazım kurallarına uyulacak, Türk Dil Kurumu nun kurallarına mı yoksa farklı kurallara mı? Belirli bir yazım biçimi kurum kimliğinin bir parçası olarak kullanılacak mı, böyle bir yazım biçimi kurumda zaten kullanılmakta mıdır? Gözetilmesi gereken başka kurum söylemi mevcut mudur? Bu belgede yer alan kurallar ve tavsiyeler yalnızca Türkçe için geçerlidir ve uygulamada doğruluğu kanıtlanmış önerilerden oluşmaktadır. Ama bu, aynı zamanda buradaki bütün kuralların bütün işletmeler için aynı derecede önemli olmadığı anlamına gelir. Bu nedenle her işletme hangi kuralın kendileri için önemli olduğuna karar vermelidir. Yani, kuralların seçilmesi firmaya özgü bir karardır. M3-5

6 Terminoloji Çalışması - Uygulama Kılavuzu Modül 3: Belirtimler 2 Belirtim Oluşturma Kuralları 2.1 Giriş Bir kuruluşta hangi belirtim şablonunun tercih edildiği hangilerinin edilmediği konusunda karar verilebilmesi için belirtimlerin oluşturulma kurallarının bilinmesi terminoloji çalışmasının temellerindendir. Bu kılavuzda temel ilkeler değil, işletmeler ya da kuruluşlar için önemli olabilecek bazı özellikler yer almaktadır. Türkçenin tipik sözcük türetme şablonları için konuyla ilgili literatüre bakılabilir (bkz. Kaynakça). 2.2 Tek Sözcüklü Belirtimler, Çok Sözcüklü Belirtimler Genel Temel ayrımlardan birisi de tek sözcüklü belirtimlerle çok sözcüklü belirtimleri birbirinden ayırmaktır. Tek sözcüklü terimler basit ya da bileşik adlar olabilir. Basit adlar yalnızca tek bir bileşeni olan ya da tek bir kök biçimbirimden ibaret sözcüklerdir (örn. boya ). Buna karşılık bileşik sözcükler birden çok bileşene ya da kök biçimbirime sahip, tek sözcük olarak yazılan sözcüklerdir (örn. suluboya ). Çok sözcüklü belirtimler aralarında boşluk bulunan sözcük gruplarından oluşur (örn. otomatik şanzıman ). Dikkat: Çok sözcüklü belirtimlerde sözcüklerin arasındaki boşluğun dilbilgisi açısından doğru olup olmadığı kontrol edilmelidir (yanlış: altı köşe vida). Her sözcük grubu belirtim değildir. Tesadüfen yanyana gelen sözcükler tek bir birim oluşturmayabilir. Birçok durumda belirtimin iki yazım biçiminden birisi terim olarak yerleşmiştir, böylece seçim yapmak sorun olmaz. Örneğin, altıköşe cıvata ve imbus başlı sac vidası yerine hiç kimsenin aklına altı köşeli cıvata ya da imbusbaşlı sacvidası şeklinde yazmak gibi parlak bir fikir gelmez. Bazen bir işletme bu yazım biçimlerinden birisini tercih etmiş olabilir; bu durumda tutarlılığın sürdürülmesi amacıyla bu yazım biçimlerine sadık kalınmalıdır. Henüz yerleşmemiş iki yazım biçiminden birisi tercih edilecekse, karar aşamasında aşağıdaki avantaj ve dezavantajlar dikkate alınmalıdır (bkz. Tablo 1). M3-6

7 Modül 3: Belirtimler Terminoloji Çalışması - Uygulama Kılavuzu İki Belirtim Şablonunun Avantajları ve Dezavantajları Aşağıdaki tablo bileşik sözcükler ve çok sözcüklü belirtimler örneğinde belirtim şablonlarının avantaj ve dezavantajlarını göstermektedir. Bileşik Sözcük Avantajı Dezavantajı Horizontalachswindkraftanlage Rotorbremsenabdeckung Maschinenstillstand Automatikgetriebe Flachdrahtisolierung Belirtim ve kavram tek bir birim olarak tanınır Otomatik terim çıkarma işlemleri daha başarılıdır Anlaşılması için okur (ya da çevirmen) tarafından bileşenlerine ayrılmalı ve bunlar birbirleriyle ilişkilendirilmelidir Sözcüğün bileşenleri arasındaki ilişki kimi durumlarda çok belirgin olmayabilir. Arbeitsvermögen =? 1) Bir toplumda çalışabilen insanlar kütlesi ( Vermögen an der Arbeit ) 2) Bir fiziksel sistemin iş yapabilme yeteneği ( Vermögen zu arbeiten) Çok Sözcüklü Belirtim Avantajı Dezavantajı Windkraftanlage mit horizontaler Achse Abdeckung der Rotorbremse Stillstand der Maschine automatisches Getriebe Isolierung für Flachdraht Bileşenler arasındaki ilişki daha belirgindir. Özellikle ilgeç kullanılması okur ya da çevirmenin işini kolaylaştırır (İstisna: İyelik bağlantıları) Cümlede / bağlamda belirtimin sınırları belirli bir kavrama ait olduğu gözden kaçırılabilir. Otomatik terim çıkarma işleminde terim zor bulunur, hatta hiç bulunamaz. Belirtimin farklı değişkelerinin oluşturulma riski yüksektir: Isolierung für Flachdraht Isolierung für Flachdrähte Isolierung von Flachdraht Isolierung von Flachdrähten vb. Şişme tehlikesi (Aşırı uzama tehlikesi) Anlage zur Herstellung von Wasser für Injektionszwecke Bu terimi tek bir bileşik sözcük olarak ifade etme cesareti gösteremez. Yoksa şuna benzer bir belirtim oluşturdu: Injektionszweckwasserherstellanlage Tablo 1: Bileşik sözcüklerin ve çok sözcüklü belirtimlerin avantajları, dezavantajları M3-7

8 Terminoloji Çalışması - Uygulama Kılavuzu Modül 3: Belirtimler Şekil 1: Bileşik sözcüklerin avantaj ve dezavantajları Şekil 2: Çok sözcüklü belirtimlerin avantaj ve dezavantajları Bir İşletmedeki Temel Kavramlara ait Belirtimler İçin Özel Kurallar Bazı işletmeler kendilerine ait temel kavramlar için (işletmeye ait ürünler vb.) özel belirtim kuralları geliştirme eğilimindedir. Örneğin, 700 değişik sensöre ad vermek zorunda olan bir işletme büyük olasılıkla terminoloji kılavuzunda genel belirtim kurallarına aykırı özel kurallar belirleyebilir. Ortaya çıkan özel kurallar şöyle olabilir: Sensörlere ad vermek söz konusuysa bileşik sözcükler kurulabilir: kullanıldığı yer, fiziksel özellik ve sensörü sözcüğü. boyahane ultrason sensörü nemlendirici hazırlama kızılötesi sensörü 2.3 İndirgeme Değişkeleri Temel İlkeler İndirgeme denilince belirtimler oluşturulurken bazı bileşenlerin atılması anlaşılır. Ne kadar çok bileşen atılırsa belirtimin gösterdiği kavram o kadar genelleşir (örneğin: ayar vidası ile vida arasındaki fark). Uzun bir bileşik sözcüğün ya da çok sözcüklü belirtimin temel bileşenine indirgenmesi bazen sonuç terim olarak adlandırılır (Örneğin: nemlendirici hazırlama cihazı cihaz 1 ) İndirgemeler için diğer örnekler şunlardır: sızdırmazlık kapı fitili sızdırmazlık fitili kiremit altı örtüsü kiremit örtüsü örtü Birinci örnekteki indirgemeye itiraz edilmesi kolaydır, çünkü ortadaki bileşenlerin atılmasıyla belirtimdeki kesinlik kaybolmuştur ve fitilin nereye ait olduğu (kapı, kaput, bagaj kapağı) ilgisi eksik kalmıştır. 1 Aslında bu gerçek bir terim değildir, yalnızca bir terimin (eksiltili) kısaltmasıdır. M3-8

9 Modül 3: Belirtimler Terminoloji Çalışması - Uygulama Kılavuzu İkinci örnekte bağlam çok önemli bir rol oynamaktadır. Burada, tanımlanacak şeyin ne kadar kesin tanımlanması gerektiği sorunu söz konusudur. Bazı durumlarda anlatılmak istenen şey bağlamdan çıkartıldığı için indirgeme iletişime engel olmaz. Ancak, bağlama rağmen anlaşılma güçlüğü oluyorsa indirgenmiş biçimler yerine uzun biçimler tercih edilmelidir (bkz. Şekil 3). İndirgenmiş biçimler yalnızca dilsel değişkeler değildir, kavramın genelleştirilmiş biçimleridir. İndirgenmiş belirtim üst kavramı gösterir, bu nedenle de çok anlamlıdır. Şekil 3: İndirgenmiş Belirtimin Çok Anlamlılığı Nedenleri ve Değerlendirme İndirgemelerin ortaya çıkış nedeni, insanoğlunun doğal dilde sık kullandığı şeyleri kısaltma eğilimine sahip olmasıdır. Uzun bir metinde nemlendirme maddesi hazırlama cihazı gibi uzun bir belirtimin birçok kez tekrarlanması güç olduğundan indirgeme zorunluluğu ortaya çıkar. İndirgemenin nedenleri dildeki ekonomi kuralında ve biçemsel değişkeler arama çabasında yatmaktadır. Ancak, indirgeme bazı sorunlara yol açar: Kısaltılmış belirtimler netlik kaybolduğundan hukuksal açıdan belirsizliklere neden olabilir. Teknik belgelerin çevirisinde indirgemeler güçlük yaratır, çünkü çeviri belleği sistemlerinde (ÇBS) metnin çeviri birimlerine ayrılması sırasında bağlam kaybolduğundan çevirmenin bu "cihaz"ın ne cihazı olduğunu anlamasını sağlayacak bilgiler yok olur. M3-9

10 Terminoloji Çalışması - Uygulama Kılavuzu Modül 3: Belirtimler Şekil 4: İndirgenmiş Belirtimin Avantaj ve Dezavantajları Tavsiye: Çok fazla kısaltılmış belirtimler kullanmaktan kaçının. Orta derecede kısaltmalar avantajlıdır, çünkü bir yandan netlik korunurken öt yandan doğal dil kullanımı kuralına uyulabilir. Çokdilli ortamlarda ve hukuksal açıdan hassas özel alanlarda özgül belirtimler tercih edilmelidir. Bir işletme çeviri için tam metin yerine örneğin yalnızca bir resim altı yazısı ya da küçük bir metin parçası verirse çevirmen metni anlayamaz. Çeviri yaptıracak işletmeler hem belirtimlerde kesinliği hem de çevirmene bağlamı ve arka plan bilgilerini de sağlamak zorundadır. 2.4 Eylemden Türetilen Adlar Eylemden mastar ekindeki k sesinin atılmasıyla türetilen adlar bazen Türkçede belirsizliğe yol açabilir: Bu sözcük bir dinamik eylemi mi göstermektedir yoksa durgun bir şeyi mi göstermektedir? Örneğin, kazma ile kazın mı denmek istenmektedir yoksa bir el aleti olarak kazma mı anlatılmaktadır? Bu belirsizliği gidermek için bazı önlemler alınabilir: Eylemler doğrudan buyruk şeklinde yazılabilir: kazın. Eylemden türetilen adlar yerine ise kazma şeklindeki yapılar kullanılabilir. Şekil 5: Eylemden Türetilen Adlar M3-10

11 Modül 3: Belirtimler Terminoloji Çalışması - Uygulama Kılavuzu 2.5 Anglisizm ve Diğer Ödünçlemeler Temel İlkeler Ödünçlemelerde bir yabancı dilden sözcükler alınır. Ödünçleme belirtim oluşturma konusunda en sık kullanılan yöntemlerden birisidir. Anglisizm ise İngilizceden alınan sözcükler ve anlamları anlatmak için kullanılır. Anglisizmlerin ve diğer ödünçlemelerin kullanılması tartışmalı bir konudur. Bir taraftan bunlar birçok dile girmiş belirtimlerdir (örneğin: server, software, hardware vb.) ve genellikle modernleşme, gençlik, dinamizm ve ilerlemeye işaret eder. Ama öte yandan anlaşılmayı olumsuz etkileyebilir (örneğin: mobing yerine yıldırma ) ve bir işletmenin ürünleri üzerinde olumsuz etkide bulunabilir. Bu durum özellikle değişik nedenlerle Anglisizmlerle güçlük yaşayan hedef gruplarına sahip işletmeler için geçerlidir. Önemli etmenlerden birisi de alan kaybı denilen olaydır, bu olay nedeniyle belirli bir özel alanın dillerden birisinde tanımlanma olanağı yoktur, çünkü gerekli belirtimler eksiktir ya da geliştirilmemiştir. Birçok durumda Türkçe mi uluslararası belirtimlerin mi belirleyici olduğu özel alana bağlıdır ve metinlerin özel alan dilini kullanma ölçüsü önemli bir rol oynar. Örneğin, dilbilimiyle ilgili bir metinde artikel ya da modus belirtimleri tercih edilebilir. Buna karşılık dilbilimi ile ilgili eğitim metinlerinde bunların yerine Türkçe karşılıkları olan tanımlık ya da kip tercih edilebilir. Terimler kullanılırken hedef grupların özelliklerine dikkat edilmesi tavsiye edilir. Eğer terimin uygun Türkçe eşdeğerliği varsa Türkçesi tercih edilmelidir Çekim ve Türetme Özel alan diline yerleşmiş Anglisizm olarak giren sözcüklerde, özellikle eylemlerde standart çekim kuralları uygulanmasına özen gösterilmelidir. Hangi çekim ya da sözcük türetme şablonunun kullanılacağı konusunda dil duygusuyla karar verilemezse, kararları desteklemek üzere niceliksel test (örneğin, google ile) yapılabilir. Anglisizmler çekimde de zorluk yaratır: download etmek, backup almak vb. Bunların yerine mümkün olduğunca Türkçeleri kullanılmalıdır: indirmek, yedeklemek vb. Eğer Anglisizm kullanılması kaçınılmazsa, bunlar için belirli çekim biçimleri tespit edilmeli ve bu çekim şekli her yerde korunmalıdır. Burada genel geçerli bir çekim şekli vermek mümkün değildir. 2.6 Ürün Adları Temel İlkeler Yeni bir ürün piyasaya sürülecekse bu ürünün adının (ya da adın bir kısmının) marka olarak korunup korunmadığı kontrol edilmelidir (bkz. Şekil 6). M3-11

12 Terminoloji Çalışması - Uygulama Kılavuzu Modül 3: Belirtimler Şekil 6: Düşünceden Ürün Adına Bir ürünün yabancı piyasalarda satışa sunulması sırasında ürün adının değiştirilmesi ya da aynen korunması - istenmeden ya da farkında olunmayarak - sorunlara ya da olumsuzluklara yol açabilir. Aşağıdaki örnekler ürün adlarındaki bileşenlerin de önemli olabileceğini göstermektedir: Uğursuz sayılar: Pentium IV (4 = Çin de ve Japonya da uğursuz sayı) Telaffuz: : Smithwicks ile Kilkenny ( Smithwicks sözcüğünün zor okunur olmasından ötürü aynı bira Büyük Britanya dışında Kilkenny adı ile pazarlanır) Yazım biçimi: 'McCataluña yerine "McCatalunya" (McDonalds burgeri) > Katalanlar ny ile yazar, ñ harfi İspanyolca / Kastilcede kullanılır. Çok anlamlılık: "Lada Nova" (İsp. Lada no va (Lada gitmiyor) ) Ürün adı belirlendikten sonra genel yazım kurallarına aykırı olabilecek bazı kararlar da alınmalıdır (Bkz. Şekil 7 ve aşağıdaki bölümler): Büyük ve küçük harf kullanımı (YapıKredi) Belirli bir yazı tipi ve renk Belirli yazı biçimleri (koyu, yarı koyu, eğik vb.) Marka koruma işaretlerinin kullanılması ( ya da ) M3-12

13 Modül 3: Belirtimler Terminoloji Çalışması - Uygulama Kılavuzu Şekil 7: Marka Adlarıyla İlgili Kararlar Tanımlık Karar verilmesi gereken bir diğer nokta da ürün ya da işletme adlarının cümle içindeki kullanımı sırasında herhangi bir (belirtili) tanımlık kullanılıp kullanılmayacağıdır. Örneğin, UBS hat bekannt gegeben mi yoksa Die UBS hat bekannt gegeben mi, Die Strategie von UBS mi yoksa Die Strategie der UBS mi denilecektir? Bazı durumlarda tanımlık kullanılıp kullanılmayacağının yanı sıra hangi tür tanımlık kullanılacağına da karar verilmelidir. Çünkü bazı ürün adlarının cinsiyeti belli değildir, örneğin Nutella. Adların metin içinde kullanılması sırasında belirtimin çekimi ve tire kullanımı konusunda ek kurallar belirlenmelidir Çekim Anlaşılabilirliğin sağlanması açısından ürün adlarının normal adlar gibi çekilmesinin önünde herhangi bir engel bulunmamaktadır. Örnekler: Audi nin güçlü ve zayıf yönleri Coca Cola nın reklam kampanyası Ancak, özel adların çekimi ayrı bir kuralla da belirlenebilir. Hangi karar verilirse belirsin, önemli olan verilen kararın tutarlı olarak uygulanıp uygulanmadığının kontrol edilmesidir Tireler Ürün adlarının da diğer sözcükler gibi kullanılması ve daha büyük sözcük birlikteliklerinde normal sözcük işlemi yapılması tavsiye edilir. Aynı tavsiye, bileşik sözcük şeklinde kullanılan ürün adları için de geçerlidir. Yani, bileşenler tire ile birbirine bağlanabilir. Örnekler: Mütercim-Tercümanlık, E-Posta Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi 2.7 Kısa Biçimler Kısaltılmış belirtimlerde üç ayrı kısaltma türü kullanılabilir (bkz. Şekil 8): M3-13

14 Terminoloji Çalışması - Uygulama Kılavuzu Modül 3: Belirtimler Şekil 8: Kısaltılmış Belirtimler Kısaltma türlerinin açıklanması amacıyla değişik örnekler aşağıda yer almaktadır: Kısaltma Yarıda kesme (Tümgeneral yerine Tümg. ) İlk harfi kullanma (Volt yerine V ) Ayraç şeklinde kısaltma (Deniz yerine Dz., Doktor yerine Dr. ) Kısa Sözcük Baş biçimi (demonstrasyon yerine demo ) Kuyruk biçimi (beygirgücü yerine güç ) Ayraç biçimi (Elektronik Posta yerine E-Posta ) Heceli kısa sözcük (transformatör yerine trafo, elektronik mektup yerine elmek ) Akronim Telaffuz edilebilen (NATO, UNO, BAB= Bilimsel Araştırmalar Birimi ) Hecelenebilen (TRT, TL, KKTC) Kısa Biçimlerin Oluşturulması ve Kullanılması Kısaltmalardan sonra nokta kullanımıyla ilgili geçerli bir kural bulunmamaktadır 2. Bu konuda geçerli yazım kurallarının öğrenilebilmesi için sözlüklere başvurmak gerekir. Teknik dilde kısaltmalardan sonra genellikle nokta kullanılmaz. Özellikle metrik sistem birimlerinde, kimyasal sembollerde, gün adlarında, para birimlerinde ve kısa sözcüklerde kısaltmalardan sonra nokta yoktur. Bu belge daha çok yeni kısa biçimler oluşturulmasıyla ilgilidir (bir işletmeye ait terminolojinin bir parçası olarak). Eğer gelenekleşmiş yazım biçimleriyle karşılaşılırsa bu yazım biçimleri korunmalıdır. Tavsiyeler: Kısa biçimleri yalnızca gerekli olduğu durumlarda kullanın (örneğin: yazılım arayüzlerinde uzunluk kısıtlaması varsa, tablo hücrelerinde). Belirli belge tipleri ya da işlevsel bileşenlerle ilişkilendirin, örneğin başlıklarda kısaltma kullanımını yasaklayın. 2 TDK Yazım Kılavuzu nokta için Bazı kısaltmaların sonuna konur demektedir. Ama hangi kısaltmaların sonuna gelip hangilerinin sonunda nokta olmayacağı tamamen alışkanlıklara bağlıdır. M3-14

15 Modül 3: Belirtimler Terminoloji Çalışması - Uygulama Kılavuzu Uzun biçim ile kısa biçim arasında tutarlılığı sağlayın. Rastgele kısaltma oluşturulmasına izin vermeyin, kısaltmaları terminoloji veritabanına alarak onaylandıktan sonra kullanılmasını sağlayın. Bir işletmede bağdaşık kısa biçim sistemi kurulabilmesi için özellikle çok anlamlı kısa biçimlerin engellenebilmesi amacıyla, kısa biçimlerin oluşturulması ve uzun biçimlerle ilişkilendirilmesi konusunda açık kurallar gerekir. Örnek: AA kısaltması aşağıdaki anlamlara gelebilir: Anadolu Ajansı Adsız Alkolikler Alan Adı Çokdilli terminoloji çalışmalarında kısa biçimlerin diğer dillerde nasıl kullanılacağına ilişkin kurallar da belirlenmelidir Çekim Anlaşılabilirliğin sağlanması amacıyla kısaltmalar da çekime uğrar. Örnek: Değişik LEDler Yabancı dildeki kısaltmalarda çoğul biçimin gösterilmesi amacıyla uzun yazımda çoğul farklı bir ekle yapılsa bile -s eki kullanılabilir. 2.8 Metin Parçaları (Kataloglar, Sipariş Sistemleri, Yazılımlar) İçin Özel Kurallar Ürün listelerinde belirtim oluşturma konusunda çok farklı ilkeler geçerlidir ve bu ilkeler dilbilgisi ya da dilbilim açısından belirtim olarak nitelendirilemeyecek yapılar oluşturulmasına yol açar. Önemli olan bu tür belirtimlerin de oluşturulmasında belirli kurallar kullanılması ve bu sayede bağdaşıklığın ve kolay bulunma özelliğinin korunmasıdır. Burada kataloglarda sensörler için kullanılan belirtimlerin oluşturulması ve kullanımı örnek olarak verilmiştir: Oluşturma kuralı: sensör + fiziksel özellik + kullanıldığı yer Belirtim örneği: sensör, ultrason, boya seviyesi kontrolü M3-15

16 Terminoloji Çalışması - Uygulama Kılavuzu Modül 3: Belirtimler 3 Belirtimlerin Değerlendirilmesinde Kullanılan Ölçütler 3.1 Giriş Bir kavram için birden çok belirtimin kullanılması sık rastlanan olaylardandır. Bu durum metinlerin anlaşılabilirliğini ve özellikle hukuksal güvencesini etkiler. Bu nedenle bütün belirtimlerin değerlendirilmesi, hangi belirtimin tercih edileceği konusunda daha sonra verilecek belirleyici kararlara temel oluşturacaktır. Bir belirtimin değerlendirilmesinde çok kadar farklı ölçütler kullanılabilir, hatta bunlar birbirleriyle çelişebilir. Bu nedenle bir işletmede kullanılacak ölçütler önceden belirlenmeli ve bunlara mutlaka terminoloji kılavuzu içinde yer verilmelidir. Örneğin, bir belirtimin doğru yazılıp yazılmadığı ölçüt olarak kabul edilebilir. Ama bundan çok daha farklı bir yaklaşım biçimi belirtimlerin hedef gruba uygun olup olmadığı ya da belirtimin açıklığı olabilir. Yeni bir parçaya ad verilecekse, kavrama ait önemli özellikleri gösteren bir belirtimin tercih edilmesi çok önemlidir. Başka koşullarda ise belirtimlerin oluşturulmasında tutarlılık / benzeşim en üst değerlendirme ölçütü olarak kabul edilebilir. Ölçütler arasında genel geçerli bir sıralama yapmak mümkün değildir, böyle bir sıralama ancak belirli koşullar (bir işletme) için yapılabilir. Aşağıda belirtimlerin değerlendirilmesinde kullanılabilecek ölçütlere dair örnekler verilecek ve açıklanacaktır (bkz. Şekil 9, olası değerlendirme ölçütleri). Şekil 9: Değerlendirme Ölçütleri 3.2 Açıklık Açıklık ifadesi kavramlar ile belirtimler arasındaki ilişkiyi tanımlar. Kavram ile belirtim arasında iki yönlü açıklık olmalıdır, yani her kavram yalnızca tek bir belirtim atanmalı, her belirtim yalnızca bir tek kavramı göstermelidir. Açık olmayan ilişkiler eş anlamlılığa, eş yazıma ve çok anlamlılığa yol açar ve kaçınılması gereken anlam belirsizliğine neden olur. Bu nedenle yalnızca tek bir kavramı karşılamak amacıyla kullanılan belirtimler önerilen (ya da tercih edilen) belirtimler olarak işaretlenmelidir: M3-16

17 Modül 3: Belirtimler Terminoloji Çalışması - Uygulama Kılavuzu direnç (hem değer hem de elektronik parça olarak) direnç değeri (Ohm olarak) ve direnç (elektronik parçayı göstermek amacıyla) İndirgeme değişkeleri de anlamda belirsizliğe yol açabilir (bkz. Bölüm 2.3). kredi konut kredisi, tüketici kredisi, tarım kredisi 3.3 Yasalara ve Standartlara Uygunluk Eğer bir belirtim standartlaştırılmışsa ya da alan ilgili meslek kuruluşları ya da yasalar tarafından belirlenmişse, belirtimlerde bulunması gereken özelliklere sahip olmasa bile terminoloji derlemine aynen alınmalıdır. Özellikle yasal sonuçları dikkate alınarak, belirtimlerin değerlendirilmesinde yasalara ve standartlara uygunluk sağlanmalıdır. Örnekler: masraf, bedel ücret Bankaların verdikleri hizmete karşılık ücret isteyebilecekleri Türk Ticaret Kanununun 20. maddesi ile belirlenmiştir. Bunun dışında başka herhangi bir masraf ya da bedel talep edemezler. Bu nedenle, bankalar aldıkları ücretin yasalara uygunluğunu sağlamak açısından buna hesap işletim ücreti demektedir. Benzer bir örnek de sanayiden verilebilir: Türkçede allen anahtar ya da alyan anahtar yerleşmiş ve sık kullanılan terimler olsa bile Türk standartlarında altıköşe girme anahtar terimi kullanılmaktadır, çünkü bu belirtim kavramı daha iyi anlatmaktadır (kavramaya uygunluk için bkz. Bölüm 3.4). allen anahtar, alyan anahtar altıköşe girme anahtar 3.4 Kavrama Uygunluk / Şeffaflık Kavrama uygun (şeffaf) belirtim, okura belirtimin temsil ettiği kavramı ilk duyuşta kavrama olanağı sunar. Diğer bir deyişle: Belirtimden kavrama ait birçok özellik (tanıma ait bileşenler) okunabilir. Örnekler: dört zamanlı motor (4 zamana=faza sahip motor) kauçuk profil fitili (kauçuktan yapılmış profil şekliden fitil) virüs (aynen tıptaki virüs gibi bilgisayara zarar verir) Semantik ve morfolojik uygunluk birbirlerinden ayrılmalıdır Semantik Uygunluk Semantik uygunluk mecazi benzetmeye dayanır; yani kavramsal benzerlikler (biçimsel ya da işlevsel) algılanır ve bunlar belirtimin yeni bir alana aktarılmasını sağlar. M3-17

18 Terminoloji Çalışması - Uygulama Kılavuzu Modül 3: Belirtimler Örnekler: kol, mafsal, kafa, ayak (organlar ile nesneler arasındaki biçimsel benzerlik) virüs (biyolojik virüsler ile bilgisayar virüsleri arasındaki işlevsel benzerlik) Avantajları: Semantik olarak kavrama uygun belirtimler taşıdıkları görsellik nedeniyle (uzman olmayan kişiler tarafından bile) hemen kavranabilir. Ayrıca ilintili belirtimler de aktarılabilir. Örneğin, virüs ile birlikte bulaşmak eylemi de tıp alanından bilişim alanına taşınmıştır. Ayrıca semantik uygunluğa sahip belirtimler daha kısa olur (karşl. fare ve küreli veri giriş cihazı ). Dezavantajları: Semantik uygunluk aynı ya da birbirine çok yakın alanlarda aslında kaçınılması gereken çok anlamlılığa neden olabilir. Bu nedenle semantik uygunluk, karıştırılma olasılığı bulunmayan uzak alanlar ya da diller arasında gerçekleşmelidir Morfolojik Uygunluk Bir belirtim morfolojik uygunluk özelliği taşıyorsa, yüzey yapıda kavrama ait birçok özelliğin (genellikle biçim ve işlev) okunmasına izin verir. Ne kadar çok özellik okunabiliyorsa uygunluk artar, ancak belirtim de o ölçüde uzar. Morfolojik uygunluk genellikle belirtili tamlamaların kurulmasına yol açar, bu tamlamada temel sözcük ana kavramı (üst kavram) taşır, belirten sözcükler ise diğer özellikleri gösterir, örneğin ayar cıvatası (özel bir tür cıvata). Örnekler: vibrasyon lastik takoz (lastikten yapılmış vibrasyon önleyici takoz) menkul kıymet kısa tanımlama kodu (menkul kıymetlerin tanımlanmasında kullanılan kısa kod) Bir belirtimin dilsel uygunluk sayesinde yüksek derecede hassasiyet kazanmasına ilişkin şöyle bir örnek verilebilir: Bir kavram hem basınç düşürme valfi hem de basınç düşürücü belirtimlerine sahiptir. Basınç düşürücü belirtimi parçanın yalnızca işlevini tanımlarken, basınç düşürme valfi işlevin yanı sıra parçanın yapısı hakkında da bilgi verir (ventil). Bu nedenle kavrama iki kez uyumludur, daha hassas ve daha anlaşılır olma özelliğine sahiptir. Uygunluk denilince, belirtimin bileşenleri arasındaki ilişkilerin belirgin olması da anlaşılır. Bu özellik bileşik sözcüklerden ziyade çok sözcüklü belirtimlerle ve açımlamalarla sağlanmalıdır. Örneğin, vibrasyon önleyici lastik takoz anlattığı kavrama vibrasyon lastik takoz dan daha uyumludur, hatta bu belirtim vibrasyon sağlamak amacıyla kullanılan takoz gibi yanlış anlaşılmaya da yol açabilir. Belirtimde mümkün olduğunca çok özelliğin okunabilir olması kuralı kısa bir süre sonra kısalık kuralıyla çelişmeye başlar. Bu nedenle belirtimde yer verilecek özellikler konusunda karar verilmesi gerekecektir. Hangi özellikler belirtim oluşturulmasına uygundur? Bunların tespit edilebilmesi amacıyla işletmeye özgü kararlar verilmelidir. DIN 2330 ilişki özelliklerine göre yapı özelliklerine öncelik tanımaktadır. Bunun nedeni, yapı özellikleri nesnenin kendisine ait özellikleri gösterirken, ilişki özelliklerinin o kavramın bir başka kavramla (zayıf da olabilen) ilişkisini tanımlamasıdır. Bunlardan başka, uygunluk özelliklerinin seçimi hedef gruba da bağlıdır (bkz. Bölüm 3.7). M3-18

19 Modül 3: Belirtimler Terminoloji Çalışması - Uygulama Kılavuzu Tavsiye: Tür, biçim ve / veya işleve bağlı olarak belirlenen belirtimler, bileşenlerinde yasalar, mucit adları ya da kısa sürede eskiyen ürün adları bulunan belirtimlere tercih edilmelidir. Örneğin, Otto motoru kavrama uygundur. Bu belirtimden yalnızca mucidin adının Otto olduğu okunabilir, ama bu motorun hangi ilkeye göre çalıştığı belirli değildir (elektrik kıvılcımıyla ateşlenen yanmalı motor). Uyum eksikliği ya da uyumsuzluk içeren diğer örnekler: Röntgen ışınları (mucidin adını taşır, yukarıya bkz. Otto motoru ) x ışınları (Amerikan mecazi benzetmesinden x = crossing geçmek, içinden geçmek ) NAMUR sensörü (belirtimler kavram arasında herhangi bir ilişki yoktur ya da bu ilişki ancak uzun biçimin bilinmesinden sonra anlaşılabilir: NAMUR = Normenarbeitsgemeinschaft für Mess- und Regeltechnik in der chemischen Industrie = Kimya Endüstrisi Ölçüm ve Ayar Tekniği Standartlaştırma Çalışma Grubu) 3.5 Bağdaşıklık Bir belirtimin belirli bir kavram sistemine ait olduğu ve komşu belirtimlerle ilişkisi bağdaşık belirtim oluşturma kuralları sayesinde ifade edilmeli ve anlaşılabilirlik yükseltilmelidir. Önerilen belirtim olarak, kavram açısından akraba belirtimlerin oluşturulma kurallarına benzer şekilde oluşturulmuş belirtimler seçilmelidir. ödeme tarihi hesap kesim günü vade bitimi (temel sözcükler farklı: tarih, gün, bitim ) ödeme tarihi hesap kesim tarihi vade tarihi (aynı temel sözcük: tarih ) 3.6 Genel Dil Kullanım Kurallarına / Geleneklere Uygunluk Bazı belirtimler yaygın bir şekilde kullanılıyor olabilir. Bu tür belirtimlere yerleşmiş, gelenekselleşmiş ya da yaygın belirtimler adı verilir. Eğer belirtimler bir dilde zaten mevcutsa bunlar üzerinde herhangi bir değişiklik ya da düzeltme yapılmamalıdır. Aksi halde, istenmeyen eş anlamlılara neden olma tehlikesi ortaya çıkar. Kabul edilen dil kurallarına uygunluk farklı düzeylerde gerçekleşir: Dilsel açıdan dikkat çekmemesi Yeni belirtimler genel dilsel çerçeveye dikkat çekmeden yerleşmelidir. Bu nedenle, Türkçenin geçerli sözcük türetme kurallarına uyulmalıdır. Alan diline uygunluk Yeni belirtimler genel özel alan dili çerçevesine dikkat çekmeden yerleşmelidir. Yani, örneğin çok az Anglisizm içeren bir özel alanda yeni terimler oluşturma sırasında Anglisizmler üretilmemelidir. Makaralı taşıma sistemi, zincirli taşıma sistemi, bantlı taşıma sistemi gibi belirtimlerin kullanıldığı bir alanda rulolu taşıma sistemi şeklinde bir belirtim üretilmelidir ( ruloya sahip taşıma sistemi ya da rulolu konveyör sistemi değil). M3-19

20 Terminoloji Çalışması - Uygulama Kılavuzu Modül 3: Belirtimler Yeni belirtimler ilgili hedef grup tarafından bilinmeli, bu grup içinde yaygın bir kullanıma sahip olmalıdır. Bu özellik Bölüm 3.7 de ayrıntılı bir şekilde ele alınacaktır. Dikkat: Yaygınlık ölçütü ile standartlara uygunluk ölçütü bazen çelişebilir. Örneğin, allen anahtarı belirtimi altıköşe girme anahtar belirtimine göre çok daha yaygındır. Ancak ikincisi, TSE tarafından tercih edilen bir belirtimdir. Yukarıda da belirtildiği üzere, ölçütlerin değerlendirilme sırası her işletme tarafından kendi koşullarına uygun olarak belirlenmelidir. Bir işletme için standartlara uygunluk en önemli ölçüt olurken bir diğeri için ise yaygınlık ve kolay anlaşılırlık daha önemli olabilir. 3.7 Hedef Gruba Uygunluk Genel Önerilen belirtimler hedef grupta yaygın olarak kullanılan belirtimler arasından seçilmelidir. Bunların içinde de standartlar tarafından belirlenen ya da ders kitaplarında yer alan belirtimler tercih edilmelidir. Örneğin, vergi dairelerindeki işlemler sırasında motorlu taşıtlar vergisi tercih edilirken, bazı hedef gruplar için plaka vergisi belirtimi tercih edilebilir. Dikkat: Hedef gruba uygunluk ilkesi ile kavrama uygunluk ve yaygınlık ölçütleri arasında karşılıklı ilişkiler mevcuttur. Bu ilişkiler aşağıda ele alınacaktır Hedef Gruba Uygunluk ile Kavrama Uygunluk Arasındaki İlişki Belirtim oluşturma konusunda kullanılacak özelliklerin seçimi terminolojiden yararlanacak gruba bağlı olabilir. Bir cihazı ilk kez kullanacak acemisi birisi için biçim ve yere bağlı belirtimler işleve bağlı belirtimlerden daha kolay anlaşılabilir. Örneğin: Bir dijital SLR fotoğraf makinesinin kullanım kılavuzunun kullanılabilirlik testi sırasında birçok denek üstteki yuvarlak düğme belirtimi modus ayar anahtarı belirtiminden daha iyi anlayacaktır, çünkü kullanıcılar henüz modusun ne olduğunu ve neden ayar yapacaklarını bilmemektedirler. Buna karşılık deneyimli bir kullanıcı için işleve göre belirtim seçmek daha açıklayıcı olabilir. Ayrıca, bir cihazda biçime ya da fiziksel özelliğe göre işlev daha kalıcıdır. İster yuvarlak çevrilebilen düğme şeklinde olsun isterse dokunmatik ekrandaki bir tuş şeklinde olsun modus ayar anahtarı belirtimi her zaman kullanılabilir Hedef Gruba Uygunluk ile Yaygınlık Arasındaki İlişki Bir belirtimin yaygınlığı da hedef gruba bağlı olarak değişebilir. Bu nedenle hangi belirtimin hedef grup tarafından tercih edildiği tespit edilmelidir. Hedef grup arasında yaygın olmayan bir belirtim seçildiğinde (bir belgede) bir dizin yardımıyla kullanıcıların ilgili bilgiye erişmeleri kolaylaştırılmalıdır. M3-20

21 Modül 3: Belirtimler Terminoloji Çalışması - Uygulama Kılavuzu 3.8 Kısalık Kısa belirtimler dildeki ekonomi kuralına uygundur, ayrıca bunlar daha kolay telaffuz edilebilir ve anımsanabilir. Kısa sözcükler kullanıcıların istenmedik kısaltmalarına maruz kalmazlar. Daha önce yerleşmiş kullanıma sahip olmadığı sürece, önerilen belirtimler aynı hassasiyete sahip olmasına rağmen daha kısa olanlar arasından seçilmelidir. delme makinesi delici Sosyal Güvenlik Kurumu SGK geri dönüş radyatör vanası geri dönüş vanası Ancak, kısaltma yapılırken farklı bir anlama sahip olan ya da farklı bir anlama işaret edebilecek yeni bir belirtimin ortaya çıkmamasına dikkat edilmelidir: Örneğin, lastik levha silindir belirtimi lastik silindir şeklinde kısaltılırken yanlış anlamaya yol açabilir (üzeri lastik levha kaplı silindir yerine tamamen lastikten imal edilmiş silindir gibi anlaşılabilir). 3.9 Telaffuz Edilebilirlik Kolay telaffuz edilebilen belirtimler hem akılda daha kolay kalır hem de kullanıcılar tarafından daha kolay kabul görür. Bu nedenle kolay telaffuz edilebilen belirtimler önerilen belirtim olarak seçilmeli ya da oluşturulmalıdır. akümülatör akü transformatör trafo 3.10 Dilsel-Mantıksal Doğruluk Önerilen belirtimin seçilmesinde ya da yeni bir belirtim oluşturulmasında belirtimin dilsel-mantıksal doğruluğuna dikkat edilmelidir. Dikkat: Avrupa Birliği Genel Sekreterliği (mantıklısı: Avrupa Birliği nden Sorumlu Genel Sekreterlik ) Resmi, standardize edilmiş belirtimler mantıksal olarak doğru olmasalar bile aynen kullanılmalıdır: taahhüt sermayesi. Ancak bu tür belirtimler cümle içinde kullanılırken ya da başa sözcüklerle birlikte birleşik sözcük oluşturulurken doğru şekilde kullanılmalıdır: taahhüt edilen sermaye. M3-21

22 Terminoloji Çalışması - Uygulama Kılavuzu Modül 3: Belirtimler Kataloglarda ya da parça listelerinde görülen dilbilgisi kurallarına aykırı belirtimler ( karoseri karkas ) metinlerde kullanılmamalıdır Yan Anlam Taşımaması / Yansızlık Bir terim değerlendirici yan anlamlar taşımamalıdır. Yanlış anlaşılmaları önlemek amacıyla olumsuz yan anlamlar içermeyen belirtimler önerilen belirtim olarak seçilmelidir. kazanç kâr engellilere uyumlu engelsiz kullanıcı hatası kullanıcı yazılımda hata Dikkat: Political correctness adına okunabilirlik ya da yerleşmiş dilsel kullanımı gereksiz yere kurban edilmemelidir Türetilebilirlik / Çekilebilirlik Alan dili türetmelerle, yani mevcut, kullanılmakta olan terimlerin dilbilgisi kurallarına uygunluğu sağlanmak suretiyle genişletilebilir. Örnek: havale havale etmek Önerilen belirtimler seçilirken ya da oluşturulurken yeni sözcük türlerinin oluşturulmasına ya da türetilmesine en uygun belirtimler seçilmesine dikkat edilmelidir. Türkçede eylemlerden uygun eklerle ad türetilmesi her zaman mümkündür: Eylem / davranış (ödeme, ölçme, gevşetme) Alet / Yapan (delici, kırıcı, yazıcı, tarayıcı) Ancak eylemlerin çekilmesinde, özellikle Anglisizmlerde leşmek chat chatleşmek Çok gerekli olmadıkça İngilizce eylemler yerine Türkçe eylemler tercih edilmelidir. Anglisizmlerin mutlaka kullanılması gerekiyorsa her eylem için tek bir çekim biçimi tespit edilmeli ve tutarlılık sağlanmalıdır. M3-22

23 Modül 3: Belirtimler Terminoloji Çalışması - Uygulama Kılavuzu 4 Yazılış Biçimlerinde Standardın Sağlanması 4.1 Giriş Bir işletmedeki terminoloji çalışması için yeni belirtimlerin oluşturulması ve mevcut belirtimlerin değerlendirilmesinin yanı sıra yazılış biçimlerinin standardizasyonu son derece önemlidir. İşletmenin dışarıya karşı tutarlılığını sağlayabilmesi ancak yazılış biçimlerinin standardizasyonu ile mümkündür. 4.2 Rakam ya da Yazı Sayılar hem rakamla gösterilebilir hem de yazıyla. Örneğin 3 noktalı emniyet kemeri üç noktalı emniyet kemeri şeklinde de yazılabilir. Sayıların rakamlar yazılması tavsiye edilir, çünkü rakamlar daha kolay okunabilir, üstelik yabancı dildeki metinlerde Metin içinde gezintiyi Kalite kontrolünü Çeviri belleği sistemlerinde eşleştirmeyi kolaylaştırır. 4.3 Özel İşaretler Belirtimlerdeki özel işaretler (yan çizgiler, artı işareti vb.) çalışmada güçlük yaratabilir, bu nedenle kaçınılmalıdır. Ama bazı belirtimlerde yer alan özel işaretler yerleşmiştir: AR-GE birimi Hava / gaz karışımı PIN / TAN yöntemi 4.4 Büyük Harfler Yalnızca görünüş nedeniyle bir belirtim içinde yerleştirilen büyük harfler Türkçe yazım kurallarına aykırıdır: PazarTesi DeliciKırıcı eposta 4.5 Harf Değişkeleri Türkçede özellikle yabancı dilden alınan sözcüklerin yazılışlarında farklılıklar vardır, bunlardan bazılarında yabancı dildeki yazım esas alırken bazıları ise Türkçe ses-harf eşleştirme kurallarına uygun olarak yazılır. Bunlardan hangisinin tercih edileceği tercihe bağlıdır. Önemli olan yazım biçimlerinde tutarlılık sağlamaktır, bir yazım biçimi seçilerek buna sadık kalınmalıdır. Değişkeleri bulunan tipik harfler şunlardır: Harf Değişkeleri k ve c Muhtemel Yazım Şekilleri kod <> Code, Klik <> Click Tablo 4: Harf Değişkeleri M3-23

24 Terminoloji Çalışması - Uygulama Kılavuzu Modül 3: Belirtimler 5 Kaynakça [01] Arntz, R. / Picht, H. / Mayer, F. (2009): Einführung in die Terminologiearbeit (Studien zu Sprache und Technik). 6. verb. Aufl. Hildesheim: Olms. [02] DIN 1313 (1998): Größen. Berlin: Beuth. [03] DIN 2330 (1993): Begriffe und Benennungen - Allgemeine Grundsätze. Berlin: Beuth. [04] DIN 2331 (1980): Begriffssysteme und ihre Darstellung. Berlin: Beuth. [05] DIN 2332 (1988): Benennen international übereinstimmender Begriffe. Berlin: Beuth. [06] DIN 2335 (1986): Sprachenzeichen. Berlin: Beuth. [07] DIN 2336 (2004): Darstellung von Einträgen in Fachwörterbüchern und Terminologie Datenbanken. Berlin: Beuth. [08] DIN 2340 (2009): Kurzformen für Benennungen und Namen. Berlin: Beuth. [09] DIN E 2342 (2004): Begriffe der Terminologielehre. Berlin: Beuth. [10] DIN 2344 (2000): Ausarbeitung und Gestaltung von terminologischen Festlegungen in Normen. Berlin: Beuth. [11] DIN 5008 (2005): Schreib- und Gestaltungsregeln für die Textverarbeitung. Berlin: Beuth. [12] DIN 5485 (1986): Benennungsgrundsätze für physikalische Größen Wortzusammensetzungen mit Eigenschafts- und Grundwörtern. Berlin: Beuth. [13] Dominguez-Vázquez, M. / Eichinger, L. M. / Meliss, M. (Hrsg.) (2008): Wortbildung heute - Tendenzen und Kontraste in der deutschen Gegenwartssprache (Studien zu Deutschen Sprache). Tübingen: Narr. [14] Donalies, E. (2005): Die Wortbildung des Deutschen: Ein Überblick (Studien zur Deutschen Sprache) 2. überarb. Aufl. Tübingen: Narr. [15] Donalies, E. (2007): Basiswissen Deutsche Wortbildung. Tübingen: UTB. [16] Eichinger, L. M. (2000): Deutsche Wortbildung: Eine Einführung. Tübingen: Narr. [17] Erben, J (2006): Eine Einführung in die deutsche Wortbildungslehre. 5. durchges. und erg. Aufl. Berlin: Schmidt. [18] Fleischer, W. / Batz, l. (2007): Wortbildung der deutschen Gegenwartssprache. 3., unveränd. Auf. Tübingen: Niemeyer. [19] Heringer, H. J. (2009): Morphologie. Stuttgart: UTB. [20] Lohde, N,4. (2006): Wortbildung des modernen Deutschen. Ein Lehr- und Übungsbuch. Tübingen: Narr. [21] Motsch, W. (2004): Deutsche Wortbildung in Grundzügen (Schriften des Instituts für Deutsche Sprache). 2. überarb. Aufl. Berlin: de Gruyter. [22] Naumann, B. (2000): Einführung in die Wortbildungslehre des Deutschen. 3., neubearb. Aufl. Tübingen: Niemeyer. [23] Römer, C. (2006): Morphologie der deutschen Sprache. Tübingen: UTB. M3-24