DANS ORGANZASYONLARINDA TANITIM VE PAZARLAMA FAALYETLER ÜZERNE ABOUT ADVERTISING AND MARKETING ACTIVITIES FOR DANCE EVENTS Füsun AKAR *

Transkript

1 Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Cilt: 7 Sayı: 33 Volume: 7 Issue: 33 Issn: DANS ORGANZASYONLARINDA TANITIM VE PAZARLAMA FAALYETLER ÜZERNE ABOUT ADVERTISING AND MARKETING ACTIVITIES FOR DANCE EVENTS Füsun AKAR * Öz Sanatın her alandaki etkinlii, popüler kültürün tüketim alıkanlıklarına estetik bir yön vermektedir. Sanatla ilgili olmayan bir ürünün bile sanatsal imgelerle veya olgularla sunulduu, beklenmedik yerlerde ve beklenmedik ekilde yapılan danslarla toplumsal mesajların verildii bu ça, tanıtım ve pazarlama etkinliklerindeki yaratıcılıı zorlamakta, rekabet ortamını yaratmaktadır. Sanatın metalatırılması tartımasını geride bırakan uygulamalara imaj kazandırılmı, bir ürün yada hizmet milyonlara ulatırılmıtır. majın birçok eyi deitirecek gücü olsa da akıl çaına geçi ve sanal ortamların akıl almaz kullanımını, tanıtım ve pazarlama faaliyetleri açısından yenilikleri beraberinde getirmektedir. Çalıma konusu olan, tanıtım ve pazarlama nitelii taıyan dans organizasyonlarında tanıtım ve pazarlama faaliyetlerinin aızdan aıza iletiim kanalı ve viral pazarlama yoluyla daha fazla kitleye ulaabilecei düüncesi ortaya konmaktadır. Çalımada ayrıca dans organizasyonlarının sosyal sorumluluk projelerinin bir parçası olması yada sponsorluk etkinlii olarak seçilmesinin nitelikli bir dans organizasyonu için etkili bir tanıtım olacaı üzerinde durulmaktadır. Anahtar Kelimeler: Dansta Tanıtım ve Pazarlama, Aızdan Aıza Pazarlama. Abstract The efficiency of art in all fields gives an aesthetic direction to the consumption habits of popular culture. The modern age, where even a product which is not related with art is presented by artistic images and features and social messages are given by unexpected dance shows at unexpected locations, pushes the limits in terms of creativity in advertising and marketing activities and creates a competition environment. Images have been brought for applications which left the discussions of art being commoditized behind and a product or service has been presented to millions. Although it has a power to change many things, due to image being extraordinarily used in artificial fields and pass through the mind age has brought many innovations for advertising and marketing activities. The idea of that advertising and marketing activities by dance events, which carry the characteristics of actual advertising and marketing concept, may reach larger masses by means of word of mouth communication and viral marketing forms the extend of the subject. The study also focuses on the fact that dance events being a part of social responsibility projects or being chosen as a sponsorship event can be an effective promotion for a qualitative dance event. Keywords: Advertising and Marketing by Dancing, Word of Mouth Marketing. Giri Popüler kültürün tüketim biçimlerine karılık yenilikler, hızla ve kolaylıkla tanıtılmakta, daıtılmakta ve tüketilmektedir. Her alanda deiim yaanmakta, bu deiim toplumsal yaantıyı da etkilemektedir. Farklılaan gereksinimler, yeni boyutuyla hız, akıl, Yrd. Doç. Dr., Ege Üniversitesi, Devlet Türk Musikisi Konservatuarı

2 inovasyon, imaj vb. konulardaki beklentileri arttırmaktadır. Teknolojinin bu beklentileri ve yaklaımları destekledii, tektip kültüre doru giden bir yaamın biçimlendii bu dönemde, her bilginin insanın önüne sunulmasıyla dorulanmaktadır. Ça, bilim ve teknolojiyle bütünlemi, sonuç odaklı yaklaımlarında akılcı ve hızlı, yaratıcı ve parlak fikirli, kararlı bir ekilde ilerleyenlerin ve etkili imaj bırakanların altın çaı olarak yaanmaktadır. Dier bir yandan da imaj her eydir maj, biliim çaındaki önemi balamında ele alındıında daha da etkin bir kavram olarak ortaya çıkmaktadır. Herhangi bir uyarıcı olmaksızın bilinçte oluabilen, belli bir zamanla, belli bir nesneyle sınırlı olmayan ve zihinsel bir tasarım olan imaj, algılanarak zihinde kurgulanan bir yapıt olup, içsel dinamiklerin bir sonucudur ve bu sonuca göre ekillenir. maj konusunda yapılan tanımlamaların ve yorumların tümü olumlu deildir. Can Kozanolu Cilalı maj Devri (Kozanolu, 2000: 27) adlı kitabında, yeni düzenin yarattıı imajlardan ve bu imajların yeni düzeni parlattıından duyduu rahatsızlıklarını dile getirmektedir. Kozanolu na göre imaj, kamuflajdır; gerçeklerin gizlendii bir ambalajdan öteye gitmemektedir. Olumlu ya da olumsuz kanılar bir yana, tartımasız bir gerçektir ki imaj, sahip olunan ya da olunacak en önemli ve etkili pazarlama aracıdır. Akıl çaına geçi, imaj çalımalarından vazgeçmek anlamına gelmemi, ikisinden daha da büyük bir güç domutur. Bu güç bir ürünün yada hizmetin tanıtımı ve yayılımında iki önemli araç haline gelmitir. Teknolojik gelimeler tanıtım ve pazarlama açısından ürün ve hizmetlerin farklı ekillerde sunumuna olanak vermektedir. Her alanda farklı pazarlama stratejilerine yönelmek gerekmektedir ki rekabetin artması, bu sunumların sürekli deiikliklerle ortaya konmasını gerektirir. Daha önce baarılı olmu bir pazarlama etkinliinin tekrar baarılı olması mümkün olmayabilir. Deiken ve ilgi çekici potansiyele sahip olan faaliyetlerle tanıtım yapılmalı, dierlerinden farklı olma nitelii üzerinde odaklanmalıdır. Ürününü yada hizmetini estetik ve elence olgusu üzerinden sosyal medyada sergileyenlerin kısa bir sürede küresel pazarda yer edindii gerçeine her geçen gün tanıklık etmekteyiz. Sanat, tüketim kültürünün olumasında ve yayılmasında etkili olan estetize edilmi bir iletiim biçimidir. Reklam, tanıtım ve pazarlama sektörünün sanatla beslenmesi, internetin etkin kullanımıyla viral pazarlama stratejisini amacını ulatırmakta, daha estetik ve elenceli hale getirmektedir. Sanatsal bir eserin yaratılma aamasında, bir ürünün üretilme amacından farklı olarak hedef kitlenin beklentilerine odaklanmak doru deildir. Böylesine stratejiler sanat eserini metalatırmaktan öteye gitmez, dolayısıyla sanatta ticari kaygı ön planda tutulmamalıdır. Ancak gelinen noktada dans sanatının pek böyle olduu söylenemez. Belki de Walter Benjamin in, sanatların bütününde artık eskisinden farklı gözlemi ve ilemeyi gerektiren fiziksel bir yan vardır, bu fiziksel yanın kendini çada bilimin ve uygulamaların etkilerine daha fazla kapayabilmesi olanaksızdır. Yirmi yıldan bu yana ne madde, ne uzam, ne de zaman eskiden olduu konumdadır. Bu denli büyük yeniliklerin sanatların tekniini olduu gibi deitirmesine, böylece dorudan bulu yeteneini etkilemesine ve sonunda belki de sanat kavramının kendisini düünülebilecek en sihirli biçimde deitirmesine hazır olmalıyız (Benjamin, 1995: 45) sözleriyle, artık sanatın bir baka ekle büründüü kabul edilmelidir. Kapitalist sistem tarafından yönlendirilmi olan sanat kavramı, sanat için sanat anlayıından çok, teknolojik gelimelerin de katkısıyla estetiin göz alıcı ekliyle seyirci karısına çıkmı, kâr amacı ve kaygısıyla kullanılan artistik bir malzeme olmutur. Sanat eserlerinin ticari ürün haline dönütürülmesi sanatsal deer kavramına ve anlayıına ters gibi görünse de, pazarlama, yapılan sanatsal eserin insanlarla bulumasını salamaktadır. Sanat eserlerinin bir metaya dönümesi ve bu ekilde alımlanması gibi, tüketim toplumunda metanın kendisi de imgeye, temsile ve gösteriye dönümütür. Kullanım deerinin yerini ambalaj ve tanıtım almıtır. Sanatın metalamasının sonu, metanın estetize edilmesidir. (Adorno, 2007: 38) Baudriallard da her eyin gösterisellemesinin, yani her eyin imgeler, göstergeler, tüketilebilir maddeler, olarak çarıtırılması, kıkırtılması, düzenlenmesinin daha derin bir anlamda meta mantıı tarafından ele geçirildiini savunmaktadır. (Baudrillard, 2008: 251) Sanatın metalaması hususunu yıllar önce öngören Ernst Fischer in,

3 Kapitalist çada kendini oldukça garip bir durumda buldu sanatçı. Kral Midas dokunduu her eyi altına çevirmiti; kapitalizm de her eyi meta ya çevirdi. Üretimde ve verimde o güne dein görülmemi bir artıla, yeni düzeni, dünyanın ve insan yaantısının her kesimine hızla yayarak eski dünyayı bir toz bulutuna döndürdü, üretenle yoaltan arasındaki her türlü dorudan doruya ilikiyi ortadan kaldırdı ve bütün ürünleri alınmak ve satılmak üzere belirsiz bir pazara sürdü. Önceleri zanaatçı belli bir alıcının ısmarladıı ie göre çalıırdı. Kapitalist düzendeki meta üreticisi ise bugün bilinmeyen bir alıcı için çalııyordu. Böyle bir dünyada sanat bir meta, sanatçı da bir meta üreticisi olmutu. Sanatçı, insanlık tarihinde ilk olarak özgür bir sanatçı, özgür bir kii oldu; saçmalıa, dondurucu bir yalnızlıa varan bir özgürlüe kavutu. Yarı dü, yarı ticaret bir ura oldu sanat. Kapitalizm uzun bir süre kukulu, saçma, karanlık bir eymi gözüyle baktı sanata. Para getirmiyordu sanat. Kapitalist öncesi toplum har vurup harman savurma, gösterili elenceler düzenleme ve sanatın desteklenmesi eilimindeydi. Kapitalizm ise her eyin titizlikle, baka bir ey görmezcesine, hesaplanması demekti. (Fischer, 1968: 50) eklindeki ifadeleri, bu durumu desteklemektedir. Sanat eserinin markalama süreci ve ticari beklentileri, eserin yaratılmasından sonra gelen, hedef kitlenin estetik beklentilerini karıladıı zamanda ve beenisi oranında balayacaktır. Sanatsal bir yapıt hedef kitlesinin niteliini ve niceliini önceden belirleyemez. Sanatsal bir eserin hedef kitlesi; sanata merakı olan, sanatsal etkinlikleri sürekli takip eden, çevresindekileri bu konuda hareketlendiren kiilerden oluurken, internetin etkili kullanımının artmasıyla deiim ve artı göstermektedir. Sanat eserinin imajının etkili bir ekilde konumlandırılması ve mesajının doru iletilmesiyle daha fazla hedef kitleye ulamak hızlı ve kalıcı olacaktır. Sanat dallarının çeitliliine göre deiiklik gösteren tanıtım ve pazarlama faaliyetleri konusunu sınırlamak için bu çalımada genel anlamda dans sanatı ele alınacak, ülkemizde daha fazla gösterimi olan kültürel tabanlı halk danslarının tanıtım ve pazarlama faaliyetlerinden söz edilecektir. Dansta Tanıtım ve Pazarlama Faaliyetleri Tanıtım olgusunun temelini oluturan halkla ilikiler; hedef kitleye yönelik doru bilgi aktarma, imaj gelitirme dorultusundaki mesajlarda tutarlılıı ve süreklilii salama, pazar aratırması, tanıtımın yapılması için en iyi zamanlamayı yapabilme, fayda-zarar analizi gibi genel sorumlulukları kapsayan faaliyetler bütünüdür. Bir dans organizasyonunun tanıtımında algılama çok önemlidir. Estetize edilmi iletiim ekliyle sanatçı-seyirci arasında kurulan ba, dansla anlatım içeren bir organizasyonun algılanmasında bir ürünün algılanmasından daha farklı bir durum ve süreç gerektirmektedir. Bunun nedeni, performansın algılanma sürecinin görsel ve iitsel desteklerle performans anında olmasıdır. Tanıtım ve pazarlamanın temel ilkeleri olan NAIDAS (Need-ihtiyaç yaratma; Attention-dikkat çekme; Interest-ilgi çekme; Desire-istek uyandırma; Action-satın alması hususunda harekete geçirme ve Satisfaction-tatmin salama) sanatsal bir yapıtın doal yapısındaki uyaranlar olarak bulunmaktadır. Pazarlama ise, kiisel ve örgütsel amaçlara ulamayı salayacak deiimleri gerçekletirmek için, fikirlerin, malların ve hizmetlerin gelitirilmesi, fiyatlandırılması, tutundurulması ve daıtılmasına ilikin planlama ve uygulama sürecidir. (Yüksel ve Tayfun, 2003: 152) Pazarlamada hareket noktası, tüketicinin ihtiyaçları, bu ihtiyaçların en iyi ekilde yerine getirilmesiyle müteri tatmininin salanmasıdır. Her türlü tanıtım ve pazarlama faaliyeti tüketicinin dikkatini çekerek toplumun daha geni kesimine ulaabilme üzerine kuruludur. Pazarlama stratejilerini belirlemek her alana göre deiiklik gösterse de küresel pazarda kabul görmek için pazarlama yöneticileri daha yaratıcı, daha stratejik yollara bavurmaktadır. Pazarlama yöneticilerini daha yaratıcı ve yenilikçi yapmaya iten koullar, bilgi teknolojileri ve iletiim donanımları sayesinde yaanan küreselleme, evrensel ve yerel olanın bir arada yaanması, teknolojinin, kültürel öelerin yer deitirmesi nedeniyle ortaya çıkmıtır. Kültürler

4 arası etkileim, bir pazarda anlamsız olanı zaman içinde anlamlı hale getirebilmi, pazar etkileimine, pazardaki tüketicilerin taleplerini benzer kılmaya neden olmutur. (Babacan ve Onat, 2002) Pazarlama iletiimi yalnızca hedef kitleler üzerinde tek yönde etkili olan bir iletiim biçimi deil, iki tarafın da ortak anlamlar yaratmasını ve birbirine yaklamasını salayan çift yönlü bir iletiim biçimi olmalıdır. Ancak bu çift yönlü iletiimden amaç sonuç olarak alıcı konumundaki taraf üzerinde bir etki yaratmaktır. Pazarlama iletiimi ile ilgili olarak unlar söylenebilir: (Köseolu, 2008: 91) Birinci olarak pazarlama iletiiminin bilgilendirme, hatırlatma, ikna etme ve bunlara paralel olarak imaj oluturma hedefleri vardır. kinci nokta pazarlama iletiiminin hedef kitlesi sadece tüketiciler deildir. Hedef kitle, mal ve hizmet üretmek amacıyla alım yapan endüstriyel alıcılar, mal ve hizmetleri tekrar satmak amacıyla satın alan toptancı ve perakendeciler ile deiim ilemlerinin gerçeklemesinde çeitli fonksiyonlar üstelenen aracılar, kamu hizmetleri üretmek amacıyla alım yapan devlet kurumları ve dier kurumlar, mal ve hizmetleri tavsiye eden uzmanlar ve görü liderleri olabilir. Üçüncü nokta, pazarlama iletiimi kar amacı güden ve gütmeyen kurumlar tarafından kullanılan bir pazarlama unsurudur. Son olarak pazarlama iletiim çabaları bir iletiim sürecini kapsar. Bu kriterlerin dorultusunda bir dans organizasyonunda pazarlama iletiiminin özellii olan çift yönlü iletiim biçimi bulunmaktadır. Bu taraflar prodüksiyonu hazırlayanlar yada tanıtım ve pazarlamasını yapacak olanlar, dier taraf ise seyircidir. Bu iletiimin bitiminde amaç ve sonuç olarak seyirci üzerinde bir etki yaratılmı olacaktır. Belirli bir imajla viral yayılımı amaçlanmı bir dans organizasyonun, merak uyandıran küçük tanıtım videolarıyla (teaser) ortaya çıkarılması, seyirciyi yada yurtiçi yurtdıı pazarlamayı hedefleyen kii yada kurumlara ulatırılması, bu sürecin kar amacı güden yada gütmeyen kii yada kurumlar tarafından yaanması, ve sonuca varılması pazarlama iletiimi dizgesidir. Danstaki estetik yansımalar özünde kitleleri etkileme nitelii taımaktadır. Yapısal olarak dansın bildirim ilevinin olması, bilgi akıı yerine duygu akıı salaması, sanatçının eseriyle seyircinin yaamına yönelmesi, hedeflenen kitleye daha kolay eriilebilir bir durumu ortaya koymaktadır. Ruhun etkinlii olan, zekâ, duygu ve beden harmonisiyle bütünleen dans performansları estetik yapısıyla ve çekici imajıyla tanıtım ve pazarlama açısından avantajlı konumdadır. Dans izleyicisinin etkinlii satın alma davranıları gereksinimlerden çok tercihleri dorultusundadır; tanıtım ve pazarlama faaliyetleri ise, tercih yaratmak üzerine kuruludur. Hizmet iletmelerinde verilen hizmetin soyut niteliinden dolayı belirli kalite kriterleri bulunmamaktadır. Her müteri hizmeti farklı biçimde algılamakta ve deerlendirmektedir. Türkiye deki kültür ve sanat pazarına önemli bir hizmet veren ve uluslar arası platformda imajını yükselten dans organizasyonu Anadolu Atei nde çounlukla izleyicilerinin algı ve deerlendirme sonuçlarının tutundurma aracı olarak kullanıldıı bir pazarlama teknii göze çarpmaktadır. Ayrıca bu yolla yerli yabancı birçok köe yazarının ilgi odaı olarak seyirci kitlesini milyonlara ulatırmıtır. Kontrol edilemeyen, izleyicilerin, sunulan kültürel ve sanatsal hizmet hakkındaki deneyimleri ve tatmin olularıyla ilgili olarak, kendi üzerindeki etkinliini bir baka potansiyel izleyiciye aktarması kouluyla, son dönemlerde dünyanın en güçlü pazarlama yöntemlerinden biri olarak bilinen aızdan aıza pazarlama etkinlii kendini göstermektedir. Genel Sanat Yönetmeni Mustafa Erdoan ın, Prodüksiyonumuz bir pazarlama harikası deildir, aksine kötü de tanıtıldıını düünüyorum. Bizim tek tanıtım enstrümanımız bu salona gelen seyircidir. lk seyirci Seyircinin anlattıkları, asıl pazarlama ve tanıtım yöntemidir. Bizi büyüten seyircidir. Dünyanın bütün iletiim tekniklerini kullanın, en iyi marka

5 parlatma stratejilerini kullanın, eser iyi deilse zaten sınıfta kalırsınız. Biz bu konuda profesyonel irketlerle çalımıyoruz. Hollanda da gösteri yapıyoruz örnein. Orada sokaklarda afi, TV reklamı, radyo cıngılı vb. reklam araçları yok. Saygın bir tiyatroda oynadıımız için, o tiyatro zaten bir marka, seyirci, burada oynuyorsa zaten tamamdır anlayıı içinde kiilik küçücük bir kentten söz ediyorum kiilik bir salonu var ve bu salon oranın sanat tapınaı. Oraya hep iyi prodüksiyonlar gelmi Halkın sanat izleme eilimi var, sanat için ayırdıkları bütçeleri var zledikleri programımız için, telefon ya da maille bu oyunu kaçırmayın, ahane bir oyun eklindeki duyurularla seyirci çekiyor. 1 eklindeki ifadelerinden, seyircinin seyirciyi çektii anlaılmakta, aızdan aıza pazarlamanın (word of mouth marketing) etkili bir pazarlama yöntemi olduu dorulanmaktadır. Pazarlama iletiimi programlarının aırlıını kitle iletiimi üzerine deil, kiilerarası iletiim ve melez iletiim ortamları (hem kitle iletiimi hem de kiilerarası iletiim kanallarının özelliklerini bir arada barındırabilen yeni medya; bilgisayar temelli iletiim teknolojileri; Internet, mobil ortamlar vb.) üzerinden kurmak mesaj etkinliini artırmanın yollarından biridir. Bu uygulama, etkileimli iletiimin (interactivity) önünü açacak olan bir yaklaımdır. Bunun yanında, aızdan aıza pazarlama anlayıının benimsenerek, pazarlama iletiimi programlarının reklam üzerine deil, müterilerin, çalıanların ve etkileyenler olarak nitelenen özel grupların yapacaı referanslar (öneri/tavsiye) üzerine kurulması mesaj etkinliini artıracak baka bir çözüm önerisidir. (Köseolu, 2008: 94-95) Gerçektir ki dünya çapında kazanılmı, reklam yoluyla edinilemeyecek bu öhret, izleyenlerin deneyimledii ve onayladıı proje olarak bir baka seyirciye aktarılmı, bir ülkenin sanatsal imajını büyük ölçüde arttıracak kadar önemli bir yer edinmitir. Sahne sanatlarında ancak baarılı bir sunum izleyicisinin karar verme hızını arttırmaktadır. Bu hızla potansiyel seyircinin de hızı artacak, dolayısıyla izlenme oranı yükselecektir. a) Aızdan Aıza letiimin Etkinlii: Aızdan aıza olgusu, bir ya da birden fazla tüketici arasında bir marka, bir ürün ya da hizmet hakkında gerçekleen, biçimsel ve ticari olmayan sözlü iletiimdir (Köseolu, 2008: ) tanımı ile genelletirilmektedir. Güvenilirliini söyleyen kiiden alan, dinleyicinin dıarıdan gözlemledii deil, bizzat tecrübe ettii ve yine dinleyici için kiiselletirilmi iletiimdir; bir kiinin (kanı önderi) biçimsel olmayan yolardan fikir arayanları ya da yalnızca fikir alıcılarını etkiledii iletiim sürecine verilen addır. letiimin tipik özellii, kiilerarası olması, biçimsel olmaması, iki ya da daha fazla kii arasında olması, kaynaın satıtan dorudan bir çıkarının olmaması eklindedir. (Köseolu, 2008: 267) Bu tanımların yanı sıra ki Anadolu Atei için geçerli olan bir yöntem de, aızdan aıza pazarlama yönteminin bir parçası olan elektronik ortamlar aracılıı ile kalıcı fikirlerin üretiliyor olmasıdır. Elektronik word of mouth, potansiyel, aktif ya da eski müteriler tarafından bir ürün ya da iletme hakkında oluturulan ve internet aracılıı ile birçok kiiye açık olan olumlu ya da olumsuz yorumlar olarak tanımlanabilir. Bu durumda Stern in konuulurken tüketilir dedii word of mouuth iletiimi genellikle çevrimdıı dünyada yüz yüze ilikiler için geçerli bir yargıdır, çünkü elektronik word of mouth söylenmekten çok yazılarak iletilmektedir ve bu nedenle de kalıcıdır (bloglar, forumlar vb.). (Köseolu, 2008: 266) Bir dans prodüksiyonunda ürün, performanstır. Performansın beklentilere cevap verilebildii oranda baarının artacaı fikri hâkimdir. Sahnelenen olgunun hareket, kostüm, müzik bileenlerinin yanında dekor, makyaj gibi destek elemanlarının seyircinin duyularına hitap etmesi arzusu her iki tarafta da mevcuttur. Seyirci bir dans performansında görsel, iitsel anlamda doyma beklentisi içerisindedir. Özellikle halk dansları etkinliklerinde bu daha belirgindir; seyircinin izledii gösteri zaten kültürel olarak ruhuna kodlanmıtır. kültürel unsurlarla beslenen sanat, toplumdan aldıını topluma göndererek, bir geri besleme sürecine de Anadolu Atei Genel Sanat Yönetmeni Mustafa Erdoan ile yapılan görümeden aynen aktarılmıtır

6 girer ve kesintisiz bir devinim oluturur. (Kılıç, 2011: 38) Aynı kültürel mirası paylamak, daha ilk dakikadan performansın algılanma hızını arttırmaktadır. zleyici sahne üzerindeki eylemle kinestetik bir empati kurabildii için iletiim kanalları kendiliinden açılmakta, tema ya da temalar çabuk anlaılabilir hale gelmektedir; iletilmek istenen mesaj yerini bulmaktadır. Bu bakımdan kültürel tabanlı halk dansları hareketlerine ve müziklerine -pazarlama deeri taıyan performanslarda- yer verilmesi stratejik ve akılcı bir yaklaımdır. Bu nedenlerle Anadolu Atei bir dans organizasyonunun pazarlanması hususunda önemli bir özne olarak anılmaktadır. Tıpkı ürünlerin satılarında olduu gibi performansların sunumu üzerinde yaam erisi kavramı uygulanabilmektedir. Düük satı grafikleri karısında, promosyonlara, daha deiik stratejilere, daha çeitli tanıtım araçlarına ihtiyaç duyulabilir. Hizmet ürününün baarısından söz edebilmek için mümkün olan en geni kitleye ulaabilirlik salanmalıdır, bu, tanıtım ve pazarlama faaliyetlerinin birincil amacıdır. Performans sırasında seyirci ve sanatçı aynı mekânda olduundan dorudan daıtım olmaktadır. Sunum sırasında herhangi bir aracıya ihtiyaç duyulmamaktadır. Pazarlama faaliyetleri içerisinde satıa çıkarılması hedeflenen biletlerin satı noktaları performansın seyirciye ulaması sürecine aracılık etmektedir. Bir dans performansı, daıtımın bir baka ekli olarak turne programlarıyla seyirciye gidebilirler. Sanat eserinin izlenme oranını arttırma politikaları, pazarlamanın baarıya ulamasına yardımcı olacaktır. Pazarlama deeri taıyan bir dans performansının tümüyle meydana getirilmesi oldukça maliyetli bir itir. Prodüksiyonun kendi içindeki ödemelerinin yanında sahnelenecek yer ve teknik ekipmanlar yüksek ödemeler gerektirmektedir. Bata da belirtildii gibi bir sanat eseri seyircisini önceden belirleyemez, ticari getirisini de Sunulan sanatsal temsil edildii süreçte, izlendii oranda mali deerini ortaya koyacaktır. Konuulan taıdıı sanatsal deerdir Dans performanslarında fiyatlandırma, hazırlayan kii, kurum kurulua göre de çeitlilik göstermektedir. Bata da belirtildii gibi, sanatsal deeri yüksek, sanatsal pazarda yer edinebilecek nitelikteki prodüksiyonların tanıtım ve pazarlama etkinlikleri ele alınacaktır. Seyircinin kültürel yapısı, sosyal konumu, ekonomik durumu gibi faktörler de hizmetin deeri konusunda etkilidir. Herhangi bir pazarda yer edinmek ve süreklilii salamak tutundurma çalımalarıyla mümkündür. Bir sanatsal eser, sürekli tanıtım çalımalarıyla hedefe ulaacaktır. Medyada yer alma ve cyber daıtım, sanat eserlerinin tutunması için önemli mecralardır. Dans performanslarının tanıtımında kullanılacak araçlar düük maliyetle yüksek sonuçlar getirmektedir, bunun nedenlerinden biri sosyal aların bu konudaki yaygın kullanımı ve baarısıdır. Dansın fiziksel ortamı sahnedir Sahne, prodüksiyonun hazırlık aamasından itibaren her yönüyle düünülmektedir; teknik donanımlarından kulis düzenine, afiinden broürüne Bütün bunlar aksiyon planındaki önemli elemanlardır. Dans prodüksiyonunun yaratıcı kadrosu, uygulatıcılar, eserde yer alan dansçılar, teknik elemanlar, müzik direktörü, kostüm-dekor-ıık-makyaj tasarımcıları ve seyirci, sunulan sanatsal hizmetin tanıtım ve pazarlama sürecinin parçalarıdır. Sanat eserlerinde stoklama söz konusu deildir. Performansın hazırlanma ve sunum süreci bu bakımdan deerlidir. Hazırlık aaması uzun, tüketim süreci kısa sürelidir. Reprodüksiyon sunumlarında da aynı süre harcandıından yine hazırlık aaması tüketiminden daha uzun ve zorlu geçmektedir. Sanatın toplumsal olarak gerekli görülmesi, bir ulusun imajı için çok etkili olması, sosyal sorumluluk projelerinde önemli rol oynaması, insanların ho vakit geçirmeleri için elenceli faaliyetler olması, çok sayıda kiiye ulaması gereklilii, kapitalist düzende meta haline gelmesi durumuyla ters dümektedir. Kar gütmeyen bir anlayı içindeki bir prodüksiyon, masa baı planlaması, tasarlanması, provaları ve temsilleriyle yani üretimi, daıtımı ve satııyla, kar güden bir prodüksiyondan daha az emek harcamayacaktır. Bunun tek sebebi sanat eserlerinde birincil kaygının sanatsal ve estetik deeri açısından duyulan kaygıdır. Pazarlama araçlarından biri olan aızdan aıza yayılmanın etkili olmasının Silverman a göre birtakım nedenleri vardır: (Köseolu, 2008: ) Bir sanatsal eserin de tanıtım ve pazarlamasını kolaylatıracak bu nedenler özetlenecek olursa:

7 Aızdan aıza önerilerin tüketiciler tarafından etkili bulunmasının en önemli nedenlerinden biri elde edilen enformasyonun kaynaının iletme deil, baımsız bir üçüncü kiinin (third party) olmasıdır. Bu durum, baımsız güvenilirlik yaratmaktadır. Aızdan aıza iletiimin bu denli etkin olmasının bir baka nedeni de bir deneyim iletme mekanizması olmasıdır. deneyim elde etmenin tek yolu dorudan deneyim deildir, dolaylı deneyim denen bir baka mekanizma da sorunu çözebilir. Dolaylı deneyim, dier insanların deneyiminden yararlanmaktır Kiiselletirilmi mesaj içerii ile kii arkadaının zevklerinden haberdar olup öneride bulunmaktadır. Öneri, bir satı konuması eklinde aktarılmamaktadır. Aızdan aıza iletiim kanalında müteri merkezlilik, pazarlama iletiimi ortamındaki en fazla müteri merkezlilik özelliine sahip kanaldır. Aızdan aıza iletiim üretici reaktör gibi kendi kendini besleyen bir özellie sahiptir. Örnein 25 kii deneyimini 25 kiiye anlatırsa ve bu 5 kez tekrar eden bir zincirleme reaksiyon yaratırsa, rakam aaı yukarı ABD nin nüfusuna eittir. Bir fazladan aktarım daha eklendiinde aızdan aıza mesajın ulaabilecei insan sayısı teorik olarak dünya nüfusuna yaklamaktadır. Aızdan aıza yayılmalar, tüketicilerin ürün hakkında birden fazla aızdan aıza mesaj duymasına yol açar ki bu herkes ondan söz ediyor düüncesini oluturur. Bir dergi reklamı ise onu gören insanlarla sınırlıdır. Aızdan aıza doru kaynaklar üzerinden balatılırsa, milyonlara ulamak mümkündür. Bu, kendinden beslenebilme/kendini üretebilme özelliidir. Aızdan aıza iletiim zamandan ve paradan tasarruf salayan bir dolaylı deneyim aktarma mekanizmasıdır. Zaman para tasarrufu salama özellii ile satın alma kararı vermek için haftalar sürecek ve para harcatacak bir aratırma, bu ii daha yüksek standartlarda yapmı bir tanıdıın yönlendirmesiyle kısa sürede halledilebilir. Pazara egemen olmanın en önemli koullarından biri, tüketicilerin ilgili ürün ya da hizmetle ilgili karar verme sürecini kısaltmaktadır. Bu da aızdan aıza iletiim biçiminin satın alma sürecini kısaltma özelliidir. Aızdan aıza referanslar karar alma sürecindeki darboazları ve sürtünme noktalarını azaltarak, süreci hızlandırmaktadır. Aızdan aıza iletiimin en önemli özelliklerinden biri de kiisel etki ile ilgili oluudur. Kiisel etki, bakalarıyla iletiim sonucu kiinin tutumlarında ya da davranılarından meydana gelen etki ya da deiim olarak tanımlanabilir. Kiisel etkide, biçimsel olmayan etkileim söz konusudur. Kiisel etkileri oluturan kaynaklar arasında, arkadalar, akrabalar, komular ve çalıma arkadaları sayılabilir. Aızdan aıza pazarlamanın bu özelliklerine bakıldıında, yenilikçi ve yaratıcı anlayıla üretilmeyen bir ürün ya da hizmetin, bu deerden yararlanamayacaı anlaılmaktadır. Sanat, balı baına yaratıcılıkla ilgili bir olgudur. Bir sanat eserinin yaratıcılık deerlerinden olumasının önemi kadar, yenilikçi ve deiim deeri taıması gerekmektedir. Marx ın Alman ideolojisinde sanat yapıtları için koyduu varolabilme kıstasları kapitalist kültürel üretim pazarı için genellikle geçerli sayılabilir. Sanat gerçei aslında estetik üretim veya yapıtları ile ilgilidir. Bir sanat yapıtının özgün anlamı onun kullanım deeri ile belirlenir. Hâlbuki kapitalist pazar kuralları bir yapıtın ortaya çıkabilmesi ya da kitlelere ulaabilmesi için yalnızca kullanım deerini ölçü olarak almamaktadır. Bunun yanında aradıı asıl koul, bu malın deiim deerinin de bulunmasıdır. Baka deyile bu nitelii taımayan sanat ürünleri pazara çıkma olanaı bulamayacaktır. (Özkök, 1982: 101) b) nternet ve Viral Pazarlama: Aızdan aıza pazarlama eklinin internet ortamındaki kullanım biçimi olarak da bilinen viral pazarlama, ürünün yada hizmetin görsel/iitsel biçimiyle sunularak kitlelere iletilmesi, yaygınlatırılması, önerilmesi etkinliklerini kapsamaktadır. Bu yöntemin imaj çaından akıl çaına geçiin göstergelerinden biri olduu söylenebilirse de, imaj yine bu yolun bir parçası olmaya devam edecektir. Olan biteni, tüm dünyanın on cm. lik bir ekrandan izlemesi

8 kadar kolaylatıran internet, toplumsal yaamın sosyal mesajlarını, elencelerini, haberlerini vurgulu noktalarıyla dakikada milyonlara ulatırabilme olanaı salamaktadır Dünya Kupası'nda Van Persie'nin spanya alarına kafayla attıı golle yediden yetmie tüm dünyayı saran persieing pozu çılgınlıı 2 çok kısa sürede yayılmıtı. Aynı ekilde zaman, yer/mekan kaygısı taımadan tanıtım kavramının en elenceli ekilde sunumu olan Flash Mob etkinlikleri (Yıldız, 2012: 5-11), beklenmedik eylemlerde bulunmak amacıyla katılımcıların kısa sürede kentsel yaamın bir yerinde toplanmasıyla gerçeklemekte ve tüm dünya tarafından ezamanlı izlenmektedir. Yine herhangi bir konuda hazırlanan iki dakikalık teaser büyük merak uyandırarak çok kısa zamanda bir dünya fenomeni olarak gündeme oturmaktadır. Bu tip cyber ortamdaki viral daıtımları tanımlayabilen viral pazarlama kavramı, ücretsiz mal veya hizmet göndermek, bakalarına zahmetsiz transfer etmeyi salamak, küçük kitlelerden geni kitlelere kolayca yayılmak, genel güdü ve davranıları kullanmak, mevcut iletiim aından yararlanmak, dier kaynakların avantajından yararlanmak (Argan ve Tokay Argan: ) gibi stratejik durumları kapsamaktadır. Modern pazarlama anlayıında ürün kavramının salt mal ve hizmetlerden ibaret olmadıı; fikirleri, kiileri ve yerleri de kapsadıı dikkate alınır ise, kar amacı gütmeyen organizasyonlar, (non-profit organizations) da viral pazarlamayı etkin olarak kullanma potansiyelini dikkate almalıdır. (Argan ve Tokay Argan: 246) D. M. Scott a göre pazarlama ve iletiimin yeni kuralları vardır, online bir dünyada pazarlamanın ve PR ın (halkla ilikiler) eski kuralları etkisizdir. Bir etkinliin dikkat çekme yada satın alma sürecini kısaltan bu viral yayılmanın ise, hedef kitleye ulamanın en heyecan verici ve en güçlü yollarından biri olduu üzerinde durmaktadır (Scott, 2010: 119,140). Tanıtılmaya deer, ilkeli ve belli bir entelektüel birikim paylaımı olan dans toplulukları, küresel anlamda ses getirecek bir sanatsal akım haline gelebilecekken, kitlelere ulaabilme güçlüü yaamaktadırlar. Türkiye de ve dünyada milyonlarca seyirciye ulaabilen Anadolu Atei, halkın geçmiten gelen yaam biçimini yorumlayarak sunduundan, geni kitlelerce anlaılabilir olmutur. Sanatsal türleri birletirerek oluturulan, Türkiye için cesur bir hamle sayılabilecek bu sanatsal atılım, dans edebilen ancak sahnede dans izlemeye alıık bir toplum olmayan Türk halkı için bir sanat gereksinimini karılamıtır, yeni projeleriyle karılamaya devam etmektedir. Anadolu Atei kendi seyircisinin izleme alıkanlıklarını ve sanatı algılama ve deerlendirme biçimlerine yeni boyut getirmitir. Yüksek sanat olarak belleklere oturtulmu Türk bale sanatının en ünlü baletlerinden biri olan Oktay Keresteci nin, kendi sanatında bu çounlukta kitle tarafından izlenip izlenmedii tartıma konusudur. Halk dansları faaliyetlerine, Türkiye de ikinci sınıf muamele gören dansçılara, fikir zenginlii olup uygulama alanı yaratamayan koreograflara popüler kimlik kazandırmıtır. Deiik dans disiplinleri ile ilgilenen pek çok koreografın ibirlii yapmasına olanak tanıyarak, sanatta kolektif fikir üretiminin önünü açmıtır. Nesnel yönden popüler, öznel yönden geriye yönsemeli olan bu gösterinin, seçkinlik açısından seçici olan okumu kültürün talep ettii sanat eserlerinin yanında daha yaygın ilgi görmütür. Anadolu Atei, iletiimsel perspektifte, Türkiye nin itibarı ve tanıtımı açısından, sanat alanında tarihi bir dönüm noktasıdır. Bu dorultuda denilebilir ki, iyi bir tanıtım ve pazarlama etkinliiyle bir dans organizasyonu ulusal deere dönütürülebilir. Anadolu Atei imajı, hem Türk halkı, hem de uluslararası arenada olumlu algılanmıtır. Kalabalık sahne patternlerinden yararlanılarak, 2000 li yıllarda seyirciye sunulan ilk olaan dıı sanatsal faaliyet olmasından dolayı kısa sürede fenomene dönümütür. Anadolu Atei nde yönetilenlerin öz imajlarına özen gösterilmesi ve dikkatle takibi, topluluun uzun vadede artistik imajını oluturmutur. Türkiye de devlet ve sanat kurumları, sanatta ve eitimde gelecee yönelik çadalama yönünde sürdürdüü çalımalardan doan ürünleri, kitlelere ulatırma güçlüü çekmitir. Anadolu Atei ite bu açıı kapatmasıyla dans sanatı alanında öncülük etmitir. 2 Görsel: Eriim Tarihi:

9 c) Sosyal Sorumluluk Projeleri ve Sponsorluk Kavramlarının Tanıtıma Katkısı: Sosyal sorumluluk projeleri ve sponsorluk kavramları da tanıtım ve pazarlamaya destek veren olgulardır. Sosyal sorumluluk hakkında aynı ekilde sonuçlanan fakat farklı çıkı noktasında iki tanım yapılmıtır. Birinci tanım; karar verme süreci, atılacak adımların douracaı sosyal, çevresel, siyasi, insani ve mali sonuçlar önceden farkında olma bilinciyle hareket etme, dieri, organizasyon ve kamuoyu refahının göz önünde bulundurularak kararların verilmesi. Sosyal sorumluluk yaklaımında, iletmeler hem sosyal hem ekonomik hedefleri olan organizasyonlar olarak ele alınırlar. Bir iletme öncelikle kârını hesap etmektense, kısa ve uzun dönemdeki sosyal sonuçları üretiminden önce düünmelidir. Kurumsal sosyal sorumluluk projeleri sayesinde üretici-tüketici arasında sıcak iletiim kurulmaktadır. Tüketicinin kuruma karı sıcak yaklaımı, sadece kar amacı güden bir yer olmadıını düündürerek kurumun itibarını arttıracak bir sonuç dourmaktadır. Firmaların sosyal çevre ile bütünletii düüncesinin baskın olduu günümüzde firmaların topluma karı sorumlulukları ön plana çıkmaktadır. Çevreye karı sorumlu bir organizasyon, çevresel etkinliin uzun vadedeki çalıma performansında belirleyici bir unsur olacaını bilmektedir. Tüketicilere sunulacak olan kültür sanat faaliyetleri, iletmenin, kendini ifade eden, toplumsal sorumluluunu belirleyen stratejilerdir. Sabancı Vakfı, Türk sanayisine yaptıı deerli katkıların ve sosyal faaliyetlere verdii önemin yanı sıra, kültüre, sanata, eitime ve geleneksel deerlere de sahip çıkmaya devam etmektedir. Özellikle Kültür Bakanlıı yla ortaklaa gerçekletirdii ve 2012 de yirmincisi ve finali yapılan, halk danslarının oscarı eklinde tanımlanan Türkiye Halk Dansları Yarıması (VAKSA), Türkiye için önemli bir kültür sanat olayıdır. Dans organizasyonlarının tanıtımında dier bir tanıtım aracı da sponsorluktur. Sanatsal bir yapıta sponsor olmakla, bir sanat organizasyonunun sponsorluu farklı durumlardır. Bir markanın sanatsal bir yapıtın tanıtımı ve sunumunda verdii destek (maddi manevi ekipman vb.) ile, bir sanat organizasyonunun yaptıı sponsorluk farklı görünse de, sonuçta üçlü bir iletiim ve etkileim söz konusudur. Sanatsal sponsorluklarla ilgili deerlendirmelerde bu dinamikleri göz önünde bulundurmak, sanatta geliimi salamanın yanı sıra, hizmet verdikleri firmanın hedef kitlesine de ulaabilecekleri doru projelere destek vermelerini salayacaktır. Sonuç ve Deerlendirme Sanatın yapısallıında var olan artistik ve estetik kavramları popüler kültür akımları içinde günün koullarıyla ekillenmekte ve bir biçim kazandırılarak sunulmaktadır. Seyircinin görsellik ve duyum konusundaki beklentileri de popüler kültürün koullarıyla doru orantılıdır. Popüler kültür ve popüler sanat denilen kavram kültürel ve sanatsal aırlıı tartıılmayan, kapitalist sistemin insana önerdii, tüketmesi için sunduu ve tüketip yenilerini istemesini saladıı faaliyetler bütünüdür. Popüler kültürün yaama hız kattıı ve her alandaki ürün ve hizmeti ticariletirdii fikri, Gans ın kitle kültürünün kâr amacıyla kurulmu bir sanayi olduu; bu sanayinin kâr edebilmesi için bir kitle izleyicisine çekici gelebilecek, homojen ve standardize edilmi ürünler yaratması gerektii ve bunun gerektirdii süreçte de, sanayinin yaratıcıyı toplu üretim montaj eridindeki bir içiye dönütürdüü, kendi beceri ve deerlerini bireysel olarak ifade etmesini engelledii (Gans, 2007: 44) ifadeleriyle desteklenmektedir. Birçok tüketim malzemesinin tanıtımında elence vurgusunun yapılması, yaratıcı faaliyetlerle sosyal mesajların yada haber nitelii bulunan olguların elenceli ekilde yansıtılıp toplum olarak o fikre odaklı duygunun uyandırılması stratejik davranılardır. Dans olgusu, tüm estetik bileenleri ve seyirciyi elendiren, heyecanlandıran, odaklayan dokusu itibariyle kendi kendini tanıtabilecek ve pazarlayabilecek niteliktedir. 20.Yüzyılın sonlarında, üretim tabanının bilgi teknolojilerine dayanmasıyla modern toplum da modern sonrası aamaya gelmitir. Yeni ekonomi olarak da adlandırılan ve internet kullanımını devreye sokan ekonomi ve yönetim dünyası (e-ticaret, e-i, e-devlet) aslında eski ve yeniyi bir arada yürüten bir geçi dönemini yaamaktadır. Bu dönem, kültür, iletiim ve sanat gibi üst yapı kurumlarını da etkileyerek eklemli, yan yana, kopuk, uyumsuz ama bir arada duran bir postmodern

10 dünyanın douunu hızlandırmıtır. Pazarlama da, ekonomi, psikoloji, sosyoloji, sosyal psikoloji, politik, kültürel ve yasal yaamdan son derece etkilenen bir çerçevede konumlandıından postmodern kültür, pazarlamanın da yapısını, dokusunu, yöntem ve stratejilerini etkilemitir. (Babacan ve Onat) Samuel Johnson un 1776 da Reklamcılık bilimi o kadar ilerlemitir ki, daha fazla bir gelime ummak olanaksızdır (Grant, 2004: 121) ifadesi, gelecekte, günümüzde bilinen ve uygulanan tanıtım ve pazarlama faaliyetlerini yetersiz kılacak akıl almaz tanıtım projelerinin insanolunu beklediine iarettir. Kotler in kesin olan bir ey var: pazarlar pazarlamadan daha hızlı deimektedir (Kotler, 2007: 130) görüü Johnson un fikrine ters dümektedir. Çünkü tanıtım ve pazarlama kavramları kendisine sayısız alanlarda yeni pazar ortamları kefederek hızla gelimektedir. Türkiye de Broadway müzikalleri ve dans toplulukları gibi yaam biçimi olmu bir dans ve elence anlayıı bulunmamaktadır. Ülkemizde daha çok geleneksel formların popüler elence biçimleriyle birletirilerek ortaya çıkan eklinin seyircinin beklentisi olduu, popüler akıma göre ekillenen zevklere cevap veren bir akım olduu ortadadır. Bu format ticari forma da uygun, koreografların içinde yer almak istedii, dansçının özellikle Türkiye de sınıf atladıı bir durum olmutur. Bu durumda öncelikle dans performanslarındaki, sahne ve gösteri sanatlarındaki yaratıların artması, daha sonra ulusal ve uluslararası tanıtım faaliyetlerinin gelitirilmesi gerekmektedir. Amatör yada profesyonel, kar amacı güden yada gütmeyen, özel yada devlete balı kuruluların ortaya koyduu prodüksiyonların birçou kendi çapında tanınmı, gerekli düzeyde izleyiciye ulaamamıtır. Bu süreci çabuklatırmada en etkin yollardan biri, aızdan aıza pazarlamadır. Aızdan aıza pazarlamada pekitirme ve dorulama, bilgilendirmeden daha önemlidir. Gayri resmi ve ticari bir kaygı olmadan kurulan bir iletiim biçimidir. En yalın haliyle bir deneyimin öneri eklinde aktarılmasıdır. Bir ürün yada hizmetin tanıtımı konusunda zaman ve para tasarrufu salayan bir deneyim iletme mekanizmasıdır. Aızdan aıza iletiim biçimi yayılma sürecini hızlandırır fakat takip edilemez. Satın alma kararına etkisi oldukça güçlüdür. Dans organizasyonlarının tanıtım ve pazarlamasını kolaylatıracak ve hızlandıracak dier bir iletiim aracı da viral pazarlamadır. ki türlü iletiim biçimi de maliyet gerektirmez. Viral pazarlama, teknik donanıma sahip tüketicilere ulatırılan çok güçlü bir pazarlama stratejisidir. Ücretsiz mal veya hizmet göndermek, zahmetsiz mesaj iletmek, küçük kitlelerden geni kitlelere kolayca yayılmak, genel güdü ve davranıları kullanmak, mevcut iletiim aından yararlanmak gibi özellikleriyle (Argan ve Tokay Argan: ) ve aızdan aıza iletiimine benzer yönleriyle özellikle sosyal olayların yayılımında önemli rol oynamaktadır. Sosyal sorumluluk projelerinde dans olgusunun kullanılması, son derece dikkat çekici ve etkili bir baka uygulamadır. Sanatın desteklenmesi ile halkın sanatsal faaliyetlerden haberdar olması salanırken, halka sanatın ulatırılması, sanat konusunda da halkın bilgilendirilmesi söz konusudur. (Tanyıldızı, 2013: 206) Sponsorluk da etkili bir iletiim ve tanıtım aracıdır. Sanatsal içerikli çalımaların tanıtım aracı olan sponsorluk kapsamında kullanılmaları, sponsorluk yapan iletmeyle sponsoru olunan organizasyonu karılıklı etkileim haline getirmektedir. Sponsorluk, karılıklı yarar salama kouluyla, belirlenmi amaçlara yönelik; mal, para ya da hizmet olarak yansıyan destek çalımaları olarak tanımlanabilir ve özellikle sanat ve sponsorluk kavramları, tanıtım potansiyelini açıa çıkaracak güçtedir. KAYNAKÇA ADORNO, Theodor W. (2007). Kültür Endüstrisi, Kültür Yönetimi, Çev. Nihat Ülner, Mustafa Tüzel, Elçin Gen, stanbul: letiim Yayınları. ARGAN, Metin ve ARGAN, Mehpare Tokay. Viral Pazarlama veya nternet Üzerinde Aızdan Aıza Reklam: Kuramsal Bir Çerçeve, ss Eriim Tarihi: BABACAN, Muazzez ve ONAT, Ferah. Postmodern Pazarlama Perspektifi Dokuz Eylül Üniversitesi zmir Meslek Yüksek Okulu, Eriim Tarihi: 4 Nisan

11 BAUDRILLARD, Jean (2008). Tüketim Toplumu, Çev. Hazal Deliceçaylı, Ferda Keskin, 3.Basım, stanbul: Ayrıntı Yayınları. BENJAMIN, Walter(1995). Pasajlar, Çev. Ahmet Cemal, 2. Baskı, stanbul: Yapı Kredi Yayınları FISCHER, Ernst (1968). Sanatın Gereklilii, I. Baskı, Çev. Cevat Çapan, De Yayınevi. GANS, Herbert J. (2007). Popüler Kültür ve Yüksek Kültür, Çev. Emine Onaran ncirliolu, II. Baskı, stanbul: Yapı Kredi Yayınları. GRANT, John (2004). Post-maj Devri, Çev. Dinç Tayanç, stanbul: MediaCat Yayınları. KILIÇ, Sibel (2011). Estetik Politika/Politize Sanatın Toplumun Sosyokültürel Yapılanma Sürecine Etki ve Katkıları. International Journal Of Social Science, Volume 4, Issue 2. KOTLER, Philip (2007). A dan Z ye Pazarlama, Çev. Aslı Kalem Bakkal, 5. Baskı, stanbul: MediaCat. KOZANOLU, Can (2000). Cilalı maj Devri, 9. baskı, stanbul: letiim Yayınları. KÖSEOLU, Özgür (2008). Pazarlama letiiminde nteraktivite ve Referans Mekanizmaları Yoluyla Mesaj Etkinliinin Arttırılması, Basılmamı Doktora Tezi, zmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. ÖZKÖK, Erturul (1982). Sanat, letiim ve ktidar, Ankara: Tan Kitap. SCOTT, David Meerman (2010). Pazarlama ve letiimin Yeni Kuralları, Çev. Nadir Özata, stanbul: MediaCat/digilage TANYILDIZI, Nural mik (2013). Halkla likilerde Sosyal Sorumluluk Uygulama Alanı Olarak Sanat Faaliyetleri (Akbank, Garanti Bankası ve Bankası Örnei), nönü Üniversitesi, Sanat ve Tasarım Dergisi, Cilt/Vol. 3. Sayı/No.8. YILDIZ, Öykü Ezgi (2012). Toplumsal Yaam, Elence ve Reklam Etkileimi: Flash Mob Uygulamaları, Pi Dergisi, Sayı:2, Mediacat. Yay., st. 2012, ss: YÜKSEL, Sedat ve TAYFUN, Ahmet (2003). Turistik Amaçlı Bölgesel Tanıtımda Baskı Gruplarının Koordinasyonu ve Lobi Faaliyetleri, Ankara: Gazi Üniversitesi Ticaret ve Turizm Eitim Fakültesi Dergisi, Sayı: de Anadolu Atei Genel Sanat Yönetmeni Mustafa Erdoan ile yapılan görüme. Görseller Eriim Tarihi: