Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ı. Bülten. Eylül 1991 No: 16

Transkript

1 Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ı Bülten Eylül 1991 No: 16

2 İÇ İ NDEKİ LER Sayfa I. BÖLÜM Bankalar ın Denetimi 3-10 Il. BÖLÜM KKTC Merkez Bankas ı ve Bankac ı l ık Faaliyetleri III. BÖLÜM Ekonomik Gelişmeler Üretim, istihdam ve Fiyatlar 44 a) üretim Art ışı ve Kaynaklar ın Kullan ım ı 44 b) istihdam 48 c) Fiyat Hareketleri ve Ücretler Mali ve Parasal Geli şmeler a) Mali Geli şmeler 58 b) Parasal Geli şmeler 3. Ticaret, Pazarlama ve Ödemeler Dengesi a) Ticaret ve Pazarlama b) Ödemeler Dengesi IV. BÖLÜM Merkez Bankas ının Üç ayl ık Hesaplar ı Bilanço 68 Kar ve Zarar Hesabr 69 Hesaplar Hakk ında Aç ıklamalar V. BÖLÜM Bankac ı l ık istatistikleri VI. BÖLÜM Bankac ı l ık Kesiminin Özel ilgi Duyaca ğı Mevzuat VII.BÖLÜM Tablolar ın Listesi 96-97

3 4 4 2

4 I. BÖLÜM BANKALARIN DENET İ M İ Bankalar taraf ından her ay sonu haz ırlanacak Bilanço ile 1 cak-31 Mart, 1 cak- 30 Haziran, 1 cak-30 Eylül ve 1 cak 31-Aral ık dönemleri için haz ırlanacak Kar-Zarar Hesaplar ı hakk ında talimat ve aç ıklamalar: KKTC'de faaliyet gösteren bankalarca ili şikteki formlara uygun olarak her ay sonu bilanço ve 1 cak-31 Mart, 1 cak-30 Haziran, 1 cak-30 Eylül ve 1 cak-31 Aral ık dönemleri için Kar-Zarar Hesab ı düzenlenir. Bilanço ile ilgili notlarda istenen bilgilerin de bilanço ile birlikte sağlanmas ı gereklidir. 2. Yabanc ı ülkelerde kurulmu ş bankalar ın Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyetinde açt ıklar ı şubeler ile Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyetinde kurulmu ş bankalar ın yabanc ı ülkelerde açt ıklar ı şubeler bu talimatta yer alan genel hükümlere tabidir. 3. Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyetinde kurulmu ş bankalar Bilanço ve Kâr-Zarar Hesaplar ın ı haz ırlarken, a) Yurtiçi şubelerin tümünü bir arada konsolide edilmi ş olarak, b) Yurtd ışı şubeleri her ülke için ayr ı ayr ı konsolide edilmi ş olarak ve c) Yurtiçi ve yurtd ışı şubeleri bir bütün halinde konsolide edilmi ş olarak düzenlerler. Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyetinde faaliyet gösteren yabanc ı bankalar ise Kuzey Kıbr ıs Türk Cumhuriyetindeki tüm şubelerini konsolide edilmi ş olarak düzenlemek durumundad ırlar. 4. Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ı yasas ı ile Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti Bankalar Yasas ında bankalar ın denetimine ili şkin olarak KKTC Merkez Bankas ına verilen görevlerin Tefti ş ve İnceleme Kurulu eliyle yürütülmesi öngörülmü ştür. Bu görevlerin ifas ında sözü edilen Bilanço ve Kar-Zarar Hesaplar ında verilen bilgiler KKTC Merkez Bankas ı Tefti ş ve İnceleme Kurulunca "uzaktan denetim" yöntemiyle değerlendirilecek ve istenecek di ğer bilgiler ise özel olarak istenmek ve klasik yöntemle "yerinde denetim" yap ılmak suretiyle sağlanacakt ı r. 5. Bilanço ve Kar-Zarar Hesaplar ı hesap tarihinden itibaren en geç bir ay, y ı ll ık hesaplarda üç ay zarf ında haz ırlanarak bir suret Ekonomi ve Maliye Bakanl ığına bir suret de KKTC Merkez Bankas ı Tefti ş ve İnceleme Kurulu Ba şkanl ığına gönderilir. 6. Bir bankan ın Bilanço veya Kâr-Zarar Hesab ında bir hesab ın karşısında rakam bulunmamas ı bankada o hesaba geçirilecek nitelikte bir i şlemin olmad ığı n ın beyan ı anlam ına gelir. 7. Bilançoda, Kar-Zarar Hesab ında veya notlarda sözü edilen baz ı kalemlerle ilgili olarak aşağıdaki aç ıklamalar ın yap ılmas ı faydal ı görülmüştür: 3

5 YLDAKİ PARALAR: ilgili şubenin karşı şubeye di ğer bankalar ve posta çekleri Liras ı ve döviz havaleleri ile kendi memurlar ı arac ılığı ile gön gruplarının karşı şubece al ınıncaya kadar takip edildiği aktif k ç ıkaran veya havaleyi yapan şubece kullan ı l ır. ALINAN ÇEKLER: rac ı l ığı ile gönderdikleri Türk erdikleri Türk Liras ı ve döviz rakterli bir hesap olup grubu Bankan ın şubeleri üzerine keşideli çekler ile di ğer bankal r üzerine ke şideli çekler ilgili bankadan nakden veya hesaben ya da takas odas ı arac ı l ığı le tahsil edilinceye kadar bu hesapta gösterilir. TAHS İ L İ GECIKMIŞ ALACAKLAR: Vadesinde tahsil edilemeyen alacaklar takibe intikal ett rilir. Ba ş l ıklar takibin hangi safhada olduğunu gösterir. FA İZ VE GEL İR TAHAKKUK VE REESKNTLA Kredilerin dönem kk ın ı ilgilendirdi ği halde henüz tahsil olu ve diğer gelirleri tahakkuk yöntemiyle ilgili gelir hesaplar ına hesaba borç kaydedilir. mam ış faizleri ile komisyon lacak verilmek suretiyle bu Dönem sonlar ı itibariyle tahakkuk dönemi gelmemi ş t ilgilendiren faizlerin komisyon ve di ğer gelirlerin reeskontlar ı y gelir hesaplar ına alacak verilir. MEVDUAT: m krediler için o dönemi p ılır ve bu hesaba borç, ilgili Bankalara gerçek ve tüzel ki şilerin faiz veya herhangi bir i az kar şı l ığında ve istenildi ğ i anda veya belli bir süre sonunda ya da belli bir ihbar süresi e uyarak geri almak üzere yat ırd ıklar ı paralara mevduat denir. Müşteri taraf ından mevduat bakiyesinden fazla yap ılan çe ilişler bir kredi işlemi olarak işlem görür. FA İZ VE G İDER REESKNTLARI: Dönem sonlar ı itibariyle mevduat, al ınan krediler, ç ıkar ılan t hviller ve diğer faiz ve gider doğurucu pasif hesaplar ın üzerinden cari hesap dönemin ait olan faiz ve giderler reeskonta tabi tutularak bu hesaba alacak ve ilgili di ğe hesaplara borç verilerek kaydolunur. ÖDENECEK SENET VE HAVALELER: Şube veya muhabirler taraf ından keşide edilen çeklerle ha ale emirlerinin kaydedildi ğ i pasif nitelikli bir hesapt ır. Bakiyesi henüz lehtarlar ına ödenme iş çek ve havale tutarlar ını gösterir. 4

6 KREDI VE AVANSLARIN SEKTÖREL DÖKÜMÜ (Not 2): İster işletme isterse yat ır ım nitelikli her türlü kredi ve avans sektörün konusuna göre cetvelde belirtilen döküme tabi tutulacakt ır. Dökümde esas amaç dikkate al ınacak, Milli Gelir Metodoloji'sine uyulmas ı koşul değildir. 5

7 (Banka Ad ı) tarihli Bilançosu Milyon TL. AKTİFLER 1. NAKIT DEĞERLER L Kasa b. Efektif Deposu: i) Bankalar kuru ii) Devlet kuru o. Yoldaki Paralar: i) Türk Paras ı ii) Yabanc ı Para d. Al ınan Çekler: i) Türk Paras ı ii) Yabanc ı Para 2. KKTC MERKEZ BANKASI a. Türk Paras ı b. Yabanc ı para 3. YURTICI BANKALAR a. Türk Paras ı b. Yabanc ı para 4. YURTDIŞI BANKALAR (Not 1) a. Türk Paras ı bi. Yabanc ı para L YURTDIŞI MERKEZ VE ŞUBELER a. Türk Paras ı b. Yabanc ı Para L MENKUL DEĞ ERLER CZDANI a. Hisse Senetleri b. Tahviller I) KKTC Tahviller II)Diğer Tahviller 7. MEVDUAT MUNZAM KARŞILIKLARI a KKTC Merkez Bankas ı I)Türk Paras ı II)Yabanc ı Para b. Rum Merkez Bankas ı (35/1987 Madde 24(9)) o. Diğer (Tebli ğ 371, ) 8. ISKNT SENETLERI M Iskonto Edilen Senetleri b. Reeskont Ettirilen Senetleri L KREDI VE AVANSLAR (Not 2) ıı. Türk Paras ı i) Bankalar II) özel ve tüzel ki şiler b. Yabanc ı para I) Bankalar H) özel ve tüzel ki şiler 10. TAHS İL İ GECIKMIŞ ALACAKLAR e. Idari takip b. Kanuni takip o. Şüpheli alacaklar kar şı l ığı 11. FAIZ VE GELIR TAHAKKUK VE REESKNTLARI 12. i TiRAKLER 13. SAB T KIYMETLER (Net) Menkuller bı Gayri Menkuller 0. Birikmiş Amortismanlar 14.DIĞER AKT İ FLER a. Şubeler Cari Hesab ı b. Diğer (detayl ı döküm) TL (-) (-) TL TL NAZIM HESAPLAR (Not 4) TPLAM 6

8 PAS İFLER 1. MEVDUAT (Not 3) a. Türk Paras ı b. Yabanc ı para TL TL Milyon TL TL 2. KULLANILAN KREDILER a. KKTC Merkez Bankas ı b. Yurtiçi Bankalar c. Yurtd ışı Bankalar d. Diğer Kuruluşlar 3. FAIZ VE GIDER REESKNTLARI 4. ÖDENECEK VERG İ RESIM VE HARCLAR 5. ÖDENECEK SENET VE HAVALELER 6. DİĞER PAS İFLER a, Şubeler cari hesab ı b. Diğer (detayl ı döküm) 7. ÖZ KAYNAKLAR a. Hisse Sermayes i) Kay ıtl ı ii) isdar edilmiş iii) ödenmiş b. İhtiyatlar i) Yasal (11/1976 madde 9) ii) Hisse primleri iii)sabit Kıymet Yeniden Değerleme Fonu (31/1990 madde 10) iv) Diğer - zel - Genel c. Dağıt ılmam ış Kir d. Dönem Kin (Zarar ı) ÖZ KAYNAKLAR TPLAMI TPLAM NAZIM HESAPLAR (Not 4) Tarih Genel Müdür Baş Muhasip 7 Bankan ın Mühür('

9 1. Yurtd ışı Bankalar Rum Yönetimi Bölgesindeki bankalar ı da içermektedir. 2. KRED İ VE AVANSLAR: a) Genel Sektörler Kamu Kurum ve Kurulu şlan Tanm- Ayni Nakdi Madencilik ve Taşocakç ı l ığı Sanayi Nakliye ve Ulaşım Ticaret ihracat Turizm Bina ve inşaat Sosyal Konut Diğerleri Şahsi ve Mesleki Borçlar Küçük Esnaf Diğerleri TPLAM Türk Liras ı Vade Kısa rta Uzun Yabanc ı Para TPLAM b) Kamu Kurum ve Kurulu şlar ına verilen kredi ve avanslar kamu Kurum ve Kuruluşunun ismi 1) 2) 3) 4) türk Liras ı vade Kısa rta Uzun Yabanc ı Para TPLAM TPLAM c) Kamu Kurum ve Kurulu şlar ına verilen kredi ve avanslar ın s ktörlere da ğı l ım ı Sektörler Kamu Kurum ve Kurulu şlar ı Tar ım- Ayni Nakdi Madencilik ve Taşocakç ılığı Sanayi Nakliye ve Ulaşım Ticaret ihracat Turizm Bina ve inşaat Sosyal Konut Diğerleri Şahsi ve Mesleki Borçlar Küçük Esnaf Diğerleri TPLAM 8 Türk Liras ı Yabanc ı TPLAM vade Para K ısa rta Uzun tof ılis4.444,..n,,,,

10 3. Mevduat a) Türk Liras ı Mevduat Cinsi Vadesiz 7 Gün ihbarl ı 1 ay vadeli 3 ay vadeli 6 ay vadeli 1 y ı l vadeli TPLAM Resmi Ticari Tasarruf Diğer Mevduat Bankalar TPLAM b) Yabanc ı para i) Döviz Tevdiat Tevdiat Cinsi Vadesiz 7 Gün ihbarl ı 1 ay vadeli 3 ay vadeli 6 ay vadeli 1 y ıl vadeli TPLAM Resmi Ticari Tasarruf Diğer Tevdiat Bankalar TPLAM ii) Döviz Mevduat Mevduat Cinsi Vadesiz 7 Gün ihbarl ı Resmi Ticari Tasarruf Diğer Mevduat Bankalar TPLAM 1 ay vadeli 3 ay vadeli 6 ay vadeli 1 y ıl vadeli TPLAM 4. Naz ım Hesaplar TL TL TL a) Taahhütler ve Yükümlülükler i) Teminat mektuplar ı 1. Yurtiçi 2. Yurtd ışı-türk Paras ı Yabanc ı Para ii) Akreditifler ve Vesaikler 1.Türk Paras ı 2. Yabanc ı Para iii) Ciro ve Kefaletler b) Diğer Naz ım Hesaplar TPLAM o

11 (Banka Ad ı) dönemi Kar-Zarar Hesab ı GEL İRLER 1. FAIZ GEL İRLER İ a. Kredilerden al ınan faizler b. Mevduat Munzam karşılıklarından alma faizler c. Bankalardan al ınan faizler d. Menkul değerlerden al ınan faizler e. Diğer faiz gelirleri 2. FAIZ DIŞI GEL İRLER a, Kambiyo Karlan b. Bankac ıl ık Hizmetleri Gelirleri et Kredilerden al ınan ücret ve komisyonlar d. Sermaye piyasas ı işlemleri karlar. e. Hisse senetlerinden al ınan kar pay ı f. Diğer faiz d ışı gelirler GEL İRLER TPLAMI Milyon TL. G İDERLER TPLAMI 1. FA İZ G İDERLER İ a, Mevduata verilen faizler b. Kullan ılan kredilere verilen faizler c. Diğer faiz giderleri 2. FAIZ DIŞI G İDERLER a. Personel giderleri b. Vergi ve Harçlar c. Verilen ücret ve Komisyonlar d. Kambiyo zararalr ı e. Sermaye piyasas ı işlemleri zararlar ı f. Kira giderleri g. Amortisman h. Kıdem tazminat ı provizyonu i. Diğer provizyonlar j. Diğer faiz d ışı giderler G İDERLER TPLAMI Vergi Öncesi Kar/Zarar Vergi Provizyonu Net Kar/Zarar Dağıt ı lan Dağıt ılmayan 10

12 Il. BÖLÜM KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHUR İYET İ NDE MERKEZ BANKASI VE BANKACILIK FAAL İYETLER İ 35/1987 Say ı l ı Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ı yasas ında belirtilen çerçevede bankalar taraf ından getirilen k ısa vadeli senet ve vesikalar ı reeskonta kabul ederek veya Kamu Kurum ve Kurulu şlar ına Hazine Kefaleti kar şı l ığında avans vermek suretiyle, piyasaya para sürme ve bankalara kaynak sa ğlama görevleri bankam ızca sürdürülmü ştür. 31 Mart 1991 tarihi itibariyle avans ve reeskont i şlemleri Tablo 1'de avans ve reeskont işlemlerinden doğan borç bakiyelerinin 31 Aral ık 1989, 31 Aral ık 1990 ve 30 haziran 1991 itibariyle kar şılaşt ırmas ı ise Tablo 2'de gösterilmi ştir. ı ı

13 Tablo 1 31 Mart 1991 itibariyle Avans ve Reeskont i şlemleri Milyon TL Borç Senet Senet Bakiyesi Adedi Toplam ı Hazine Kefaletini K.T.Sanayi i şletmeleri Haiz Bonolar Holding Ltd Cypruvex Ltd Tar ımsal Donat ım Kurumu K.T. Turizm i şi. Ltd Hazineye Kısa Vadeli Avans Küçük Esnaf ve Sanatkar Senetleri K. Vak ıflar Bankas ı Ltd Sanayi Senetleri K. Vak ıflar Bank. Ltd i, K.T.Koop.Merkez Bankas ı Ltd II Il K. Kredi Bankas ı Ltd K. Ticaret Bankas ı Ltd ii.. Asbank Ltd ihracat Senetleri K. Vak ıflar Bankas ı Ltd K.T.Koop. Merkez Bankas ı Ltd Tar ım Senetleri K.T.Koop. Merkez Bankas ı Ltd K. Vak ıflar Bankas ı Ltd Ticari Senetler K. Ticaret Bankas ı Ltd Turizm Senetleri K. Vak ıflar Bankas ı Ltd ii.. Türk Bankas ı Ltd ii ii K. Kredi Bankas ı Ltd Il II K. Ticaret Bankas ı Ltd ii Asbank Ltd ii Akdeniz G. Bankas ı Ltd GENEL TPLAM

14 Tablo 2 Avans ve Reeskont Borç Bakiyelerinin 31 Aral ık 1989, 31 Aral ık 1990 ve 30 Haziran 19911tibar ıyie Karşılaşt ırmas ı Kredi Türü Hazine Kefaletini Haiz Avans Borçlu K.T.Sanayi I şletmeleri Holding Ltd, K.M.S.Cypruvex Ltd. Tar ımsal Donat ım Kurumu Toprak Ürünleri Kurumu Devlet Üretme Çiftlikleri K.T.Turizm i şletmeleri Ltd. Milyon TL 31 Aral ık 31 Aral ık 30 Haziran Hazineye K ısa Vadeli Avans Küçük Esnaf ve Sanatkar Kredileri Sanayi Senetleri ihracat Senetleri K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. K. Ticaret Bankas ı Ltd. Türk Bankas ı Ltd. K. Kredi Bankas ı Ltd. Asbank Ltd. K.T. Koop. Merkez Bankas ı Ltd. A. Garanti Bankas ı Ltd. K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. Türk Bankas ı Ltd. K. Kredi Bankas ı Ltd. K.T. Koop. Merkez Bankas ı Ltd. Asbank Ltd : MM Tar ım Senetleri K.T. Koop. Merkez Bankas ı Ltd. K. Vak ıflar Bankas ı Ltd Ticari Senetler K. Ticaret Bankas ı Ltd. Türk Bankas ı Ltd. K. Kredi Bank. Ltd

15 Turizm Senetleri tl K. Ticaret Bankas ı Ltd. K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. Türk Bankas ı Ltd. K. Kredi Bankas ı Ltd. Asbank Ltd. A. Garanti Bankas ı Ltd İmalatç ı- İhracatcl Senetleri It K. Vak ıflar Bank. Ltd. K. Ticaret Bankas ı Ltd. Türk Bankas ı Ltd. K. Kredi Bankas ı Ltd. Türkiye İş Bankas ı A.Ş. Asbank Ltd. Akdeniz G. Bankas ı Ltd GENEL TPLAM H

16 FA İZ FARK İ FNU Teşviki öngörülen sektörler ve konular için tercihli faiz oranlar ının uygulanmas ın ı kolaylaşt ırmak amac ıyla KKTC Merkez Bankas ı bünyesinde faiz fark ı fonu kurulmas ı 35/1987 say ı l ı KKTC Merkez Bankas ı yasas ının 23. maddesinde öngörülmü ştür. Yasas ın 53 maddesi alt ında ç ıkar ılan "KKTC Merkez Bankas ı Faiz Fark ı Fonu lu şturulmas ı Tüzüğü"nün 7. maddesine göre Fonun kaynaklar ı şunlard ı r: a) Devlet Bütçesine bu amaçla konulacak ödenek; b) KKTC Merkez Bankas ı nezdindeki Hazine fonlar ı faizlerine karşı l ık olarak Banka bütçesinden ayr ılacak belirli bir ödenek; c) Bankalar ve yan kuruluşlar ı ile kooperatif. bankalar ı ve mevcut yasalar alt ında kredi vermekle yetkili k ı l ınm ış müesseselerin verecekleri her türlü nakdi krediler üzerinden uygulanacak azami yasal faiz oran ı içinden 3 puan faiz fark ının tahsil edilerek banka nezdinde aç ılan Faiz Fark ı Fonuna yat ır ılan miktarlar; d) Faiz farklar ın ı zaman ında yat ırmayanlara veya eksik yat ıranlara uygulanacak ayl ık yüzde 8 cezai faiz ve e) Türkiye Cumhuriyeti Devleti taraf ından yap ılacak katk ılar. Tüzüğün 5. maddesi alt ında faiz iadesi oranlar ı kredi türleri itibariyle şöyledir: Tar ım (Ayni) %31 Tar ım (Nakdi): Miktar ı 1 milyon TL'ye kadar olanlar %1 6 Miktar ı 1 milyon TL'nin üstünde olanlar % 7 Küçük Esnaf ve Sanatkar Kredisi %26 Turizm Kredisi %31 Sanayici, İhracatc ı Kredisi %17 Ancak faiz fark ı iadesi uygulamas ı şu ana kadar sadece tar ım (ayni), turizm ve sanayi konular ına inhisar ettirilmi ştir. Tabiat ıyle ayn ı kredi için hem Merkez Bankas ı reeskont kaynağından hem de Faiz Fark ı Fonundan yararlanma olana ğı yoktur. Böylece faiz iadesi uygulamas ıyle, bankam ızca Yasada belirtildi ği üzere kamu kurum ve Kurulu şlar ına avans vererek veya bankalarca ibraz edilen k ısa vadeli senet ve vesikalar ı reeskonta kabul etmek suretiyle sa ğlanan kredi olanaklar ı yan ında bankalara kendi kaynaklar ından tercihli sektörlere kredi verme olana ğı yarat ılm ışt ı r. Faiz Fark ı fonu uygulamalar ı Tablo 3'te özet halinde gösterilmektedir. 15

17 Tablo 3 Harcamalar Faiz Fark ı Fonu Uygulamala ı Gelirler Milyon TL 1987 Tarım (Ayni) Dönem Sonu Bakiyesi 1988 Tar ım (Ayni) Dönem Sonu Bakiyesi 1989 Tar ım (Ayni) Dönem Sonu Bakiyesi 1990 Tar ım (Ayni) 1990 Turizm 1990 Sanayi Dönem Sonu Bakiyesi Tar ım (Ayni) Turizm Sanayi Dönem Sonu Bakiyesi KKTC katk ıs ı Bankalardan 1988 Dönem KKTC Merke Bankalardan 1989 Dönem KKTC Merke Bankalardan TC Yard ım ı 1990 Dönem KKTC Merke Bankalardan TC Yard ımı Döne Bankalardan TC Yard ımı KKTC Merke Döne erkez Bankas ı aşı Bakiyesi Bankas ı Katk ıs ı aşı bakiyesi Bankas ı katk ıs ı aşı Bakiyesi Bankas ı Katk ıs ı Başı Bakiyesi Bankas ı Katk ısı Başı Bakiyesi Not: Faiz Fark ı iadesi taahhüt bakiyesi tarihinde 60 I.0 milyon TL olarak hesalanm ışt ı r. 16

18 YETKİ Lİ BANKALAR Para ve Kambiyo İşleri yasas ındaki tan ıma göre "Yetkili bankalar" Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti'nde faaliyette bulunan ve ithalat, ihracat i şlemleri yapmaya, döviz almaya, döviz bulundurmaya, döviz satmaya, döviz sat ışına mesnet te şkil eden turistlere mahsus döviz al ım bordrolar ı ve/veya makbuz tanzim etmeye Maliye İşleri ile ilgili bakanl ıkça yetkili k ı l ınan bankalar ı anlat ır. KKTC Merkez Bankas ı d ışında yetkili bankalar şunlard ı r: TC Ziraat Bankas ı Türk Bankas ı Ltd. Türkiye İş Bankas ı A.Ş. Kı br ıs Türk Koop. Merkez Bankas ı ltd. Kıbr ıs Kredi Bankas ı Ltd. Türkiye Halk Bankas ı A.Ş. K ıbr ıs Vak ıflar Bankas ı Ltd. Limasol Türk Koop. Bankas ı Ltd. K ıbr ıs Ticaret Bankas ı Ltd. K ıbr ıs Endüstri Bankas ı Ltd. K ı br ıs Faisal İslam Bankas ı Ltd. Asbank Ltd. Akdeniz Garanti Bankas ı Ltd. Kıbr ıs iktisat Bankas ı Ltd. "Yetkili Miesseseler" Para ve Kambiyo İşleri Yasas ı Kurallar ı uyar ınca döviz al ıp satmaya ve bulundurmaya yetkili k ı l ınan müesseseleri anlat ır. Bu müesseselerin Maliye i şleriyle görevli bakanl ıktan çal ışma izni almalar ı zorunludur. Halen faaliyette bulunan yetkili miesseselerin isimleri ve kay ıtl ı büro adresleri aşağıda gösterilmi ştir. Birinci Döviz Al ım Sat ım Şirketi Ltd. 158 A Girne Caddesi, Lefko şa. F ı r ınc ıoğ ullar ı Co. Ltd. 2-4 Asmaalt ı Sokak, Lefko şa. Elmaslar Yat ı r ım Şirketi Ltd. 49 F Il. Selim Caddesi, Lefko şa. Ertuğrul Akbel and Sons Ltd. sman Paşa Caddesi, Mustafa Hac ı Ali Apt., No. 2, Lefko şa. Sun Döviz Bürosu Ltd. Abdi İpekçi Caddesi, Lefko şa. Nafa Döviz Al ım Sat ı m Şirketi Ltd. Zafer Çar şıs ı No. 10 Atatürk Caddesi, Girne. rhan Kahya Ltd. 3-4 Zafer Çar şıs ı, Girne. Merimann Currency Ltd. 49 E. Il. Selim Caddesi, Lefko şa.

19 Forex Management Services Ltd. Il. Selim Caddesi Arabac ıoğular ı Apt. Dükkan N. 4, Lefko Er-Tem yat ır ım Şirketi Ltd. 2 G Kışla Yolu, Mağusa. Batu Exchange Co. Ltd. 52 İstiklal Caddesi, Mağusa. Aşardağ Exchange Ltd. 121 B Samsun Yolu, Baykal, Mağusa. Gesfı Ltd. Şirketi 40 Abdi Çavu ş Sokak, Lefkoşa. a. DEVLET KURU DÖVİZLER İ KKTC Merkez Bankas ı ve Diğer Bankalar s ınıfland ırmas ına tutulan dövizler Tablo 4'te gösterilmi ştir. Devlet Pozisyon 1990'da toplam bin ABD $ ve serbest bin düzeye ulaşm ışt ır. Haziran 1991 itibariyle toplam bi bin ABD $ miktar ındad ı r. öre Devlet Kuru Hesab ında ndaki döviz miktar ı cak, BD miktarlar ı ile en yüksek ABD $ ve Serbest

20 Tablo: 4. KKTC Merkez Bankas ı ve Di ğer Bankalar Tasnifine Göre Devlet Kuru Hesab ında Tutulan Dövizin ABD $ Kar şılığı ve Mevcut Taahhütler Bin ABD $ Tarih Bankalar Toplam Döviz $ Toplam Taahhüt $ Serbest $ 31 Aral ık 1988 KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar ı.y Toplam Aral ık 1989 KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam cak 1990 KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam Mart 1990 KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam Mart 1990 KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam Nisan 1990 KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Haziran 1990 Toplam KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar R8.8 Toplam Haziran 1990 KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar (516.5) Toplam _ 4Z , 19

21 28 Temmuz 1990 KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Eylül 1990 Toplam KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam Eylül 1990 KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar (729.8) Toplam Kas ı m 1990 KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar (104.4) 1 Aral ık 1990 Toplam KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Aral ık 1990 Toplam KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Şubat 1991 Toplam KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar ' (12.3) 2 Mart 1991 Toplam KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar (54.4) 30 Mart 1991 Toplam ' KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar ' (810.7) Toplam ~

22 27 Nisan 1991 KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar (642.3) Toplam Haziran 1991 KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar " Toplam Haziran 1991 KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar (515.6) Toplam

23 BANKALAR KURU DÖV İZLER İ Yine KKTC Merkez Bankas ı ve diğer Bankalar s ınıfland ır özel ve tüzel kişiler ad ına aç ılan döviz tevdiat ve döviz mevd bilgiler Tablo 5'de verilmi ştir. 31 Aral ık 1990 tarihi itibariyle t $ miktar ı nda olup en yüksek dûzeydedir. 30 Haziran 1991 ABD $ miktar ındad ır. as ına göre bankalar kurunda at hesaplar ındaki dövizlere ait plam döviz bin ABD e toplam döviz bin 22

24 Tablo: 5 KKTC Merkez Bankas ı ve Diğer Bankalar Tasnifine Göre Bankalar Kurunda Özel ve Tüzel Ki şiler Adına Tutulan Döviz Tevdiat ve Döviz Mevduat Hesaplar ının ABD $ Karşılığı ve Hesap Tü rdne Göre Dökümü Bin ABD $ Tarih Bankalar 31 Aral ık 1988 KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam 31 Aral ık 1989 KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam 31 cak 1990 ;ZKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam 28 Şubat 1990 KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam 31 Mart 1990 KKTC Merkez Bankas ı Diğer Bankalar Toplam Döviz Tevdiat Döviz Mevduat Toplam Hesap Miktar Hesap Miktar Döviz Adedi $ Adedi $ $ Nisan 1990 KKTC Merkez Bankas ı Diğer Bankalar Toplam May ıs 1990 KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam

25 30 Haziran 1990 KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam 31 Temmuz 1990 KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam 31 A ğustos 1990 KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam a Eylül 1990 KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar 31 Ekim 1990 Toplam KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam Kas ı m 1990 KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar 31 Aral ık 1990 Toplam KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar 31 cak 1991 Toplam Q , KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar 28 Şubat 1991 Toplam KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam

26 Mart 1991 KKTC Merkez Bankas ı Diğer Bankalar Toplam Nisan 1991 KKTC Merkez Bankas ı Diğer Bankalar Mayıs 1991 Toplam KKTC Merkez Bankası, Diğer Bankalar Toplam Haziran 1991 KKTC Merkez Bankas ı Diğer Bankalar Toplam

27 DÖV İZ REZERVLER İ Döviz Rezervleriniz devlet kuru ile bankalar kuru olarak ik Devlet Kuru hesab ında tutulan dövizler tahsise tabi dövizl alt ında gösterilen dövizler ise özel ve tüzel kişilere ait döviz te bankalar ın kendi nam ve hesaplar ına tuttuklar ı dövizlerden sonu itibariyle Devlet Kurunda bin ABD dolar ı ve Ba ABD dolar ı olmak üzere toplam döviz bin ABD dol düzeydedir. Haziran 1991 tarihinde Devlet Kuru bi bin ABD dolar ı olarak görülmektedir. (Tablo 6 ). baş l ık at ında görülmektedir. rdir. Bankalar Kuru ba ş l ığı diat ve mevduat hesaplar ı ile oluşmaktad ır. Ağustos,1990 kalar Kurunda bin r ı miktar ında olup en yüksek ABD doları, bankalar kuru 26

28 Tablo 6 Tarih-Döviz Niteli ği Aral ık 1988 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: Döviz Rezervlerinin Art ış H ızı Miktar a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Aral ık 1989 Toplam Bin ABD $ Bir önceki dönemle karşılaşt ı rmas ı Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri cak 1990 Toplam Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Şubat 1990 Toplam Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Toplam Mart 1990 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Toplam Nisan 1990 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurumla Tutulan! a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Toplam

29 Mayıs 1990 Dmiletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler 8L046.2 b) Bankalar ın Kendileri Toplam i , Haziran 1990 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Toplam Temmuz 1990 Devletin Kur Hesab ında (i3 Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri A ğustos 1990 Toplam Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Eylül 1990 Toplam Devletin Kur Hesab ında Bankalar kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) bankalar ın kendileri Ekim 1990 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Qzel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Toplam Toplam

30 Kası m 1990 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Toplam Aral ık 1990 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Toplam cak 1991 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Toplam Şubat 1991 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Mart 1991 Toplam Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Nisan 1991 Toplam Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Toplam

31 Mayıs 1991 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Haziran 1991 Devlet ın Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri

32 DÖVİZ TEVDIAT VE DÖV İZ MEVDUAT HESAPLARININ C İNS VE VADELER İNE GÖRE DÖKCIMÛ 30 Haziran 1991 tarihinde Döviz Tevdiat ve Döviz Mevduat hesaplar ının cins ve vadelerine göre dökümünü gösteren Tablo 7, vade yönünden incelendi ğinde ilk s ıran ın, Döviz Tevdiat hesaplar ındavadesiz hesaplar ve Döviz Mevduat hesaplar ında bir y ıl vadeli hesaplar taraf ından işgal edildiğ ini görürüz. Döviz cinsine göre en popüler para sterlin, daha sonra ABD Dolar ı ve DM görülmektedir. 31

33 GQ o K ıbr ıs Lirası ı - IS) 00 ABD Dolar ı M "1- t \d 4 es4 pp ırı r-ı + szı.. * B. Alman Markı N 'I- rrı v3 LT erı 1-1 ÇNI ri kl- cv.4. In M _i C" 4 o. r... L-. t- m.-.4 If1 %.0 ırı 90 c`l 1-1 E E as a. 0 Döviz Mevdua aı o aı (.., 32

34 DÖVİZ KRED İLER İ Elde ettiğ imiz bilgilere göre 30 Haziran 1991 tarihi itibariyle bankalarca kulland ırılan döviz kredileri bakiyesi, sterlin türünden , Alman Mark ı türünden DM ve ABD 4 türünden ABD $ olmak üzere toplam olarak ABD $ değerindedir. 23

35 TÜRK L İRASI MEVDUAT Bankalardaki TL mevduat ı bir y ıll ık uygulamaya göre Aral ık 988 de %53.41, Aral ık 1989 da ise % oran ında artış göstermiştir. Hayat pahal ılığı 988 de %62.57 ve 1989 da una göre toplam mevduatta reel anlamda 1 88 y ıl ındaki düşüşe karşın %51.81 olduğ 1989'da önemli bir art ış mevcuttur. Aral ık 1990 itibariyle 54.0 milyar TL miktar ında olan toplam mevduat ı n Aral ık 1989 bazına göre %59.22 oran ında artış gösterdiği gözlenmektedir. Bu dönemin hayat pahabl ığı %69.41 old ğuna göre mevduatta reel milyar TL miktar ında olan anlamda düşüş kaydedilmiş *. Haziran 1991 itibariyle 674. toplam mevduat ın Aral ı k 1990 bazına göre %22.77 oran ında artış gösterdiği gözlenmektedir. Bu dönemin hayat pahal ılığı %28.78 old ğuna göre mevduatta reel 'anlamda dü şüş kaydedilmi ş*. (Tablo 8) 34 ıl

36 Tablo 8 Aral ık 1987 Türk Lirası Mevduatm Art ış Hızı Mevduat ın Niteli ğine göre Dökümil Resmi Ticari Tasarruf Toplam Aral ık 1988 Resmi Ticari Tasarruf Toplam Aral ık 1989 Resmi Ticari Tasarruf Toplam Aral ık 1990 Milyon IL Bir önceki dönemle karşılaşt ırması Resmi Ticari Tasarruf Toplam cak 1991 Resmi Ticari Tasarruf Toplam ulıg1991 Resmi Ticari Tasarruf Mart 1991 Resmi Ticari Tasarruf Nisan 1991 Resmi Ticari Tasarruf Toplam Toplam Toplam

37 NIM Resmi Ticari Tassarruf Toplam Haziran 1991 Resmi Ticari Tasarruf Toplam

38 RESM İ MEVDUAT Resmi mevduat ın KKTC Merkez Bankas ı ile diğer bankalar aras ındaki bölüncımû Tablo 9'da gösterilmiştir. Aral ı k 1986'dan cak 1990'a kadar KKTC Merkez Bankas ının pay ı %50'nin üzerinde iken bu oran Şubat 1990'dan Ş ubat 1991'e kadar %50 'nin alt ında kalm ış ve Mart 1991'de %50.9'a.ula şmışt ı r. Haziran 1991'de bu oran %41.6 olarak görülmektedir. 37

39 Tablo: 9 KKTC Merkez Bankas ı ve Di ğer Bankalar Nezdinde Resmi Mevduat Milyon IL Tarih Aral ık 1986 Aral ık 1987 Aral ık 1988 Aral ık 1989 cak 1990 Şubat 1990 Mart 1990 Nisan 1990 May ıs 1990 KKTC Merkez Bankas ı Haziran Temmuz A ğustos Eylül Ekim 1990 Kasım Aral ık cak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran 1991 Di er % Ban alar Toplam

40 PLASMANLAR Türk Liras ı mevduat artış h ız ı ile plasman art ış h ız ın ın karşılaşt ırmas ı Tablo 1 da gösterilmiştir. Tablo 11'de Türk Liras ı art ı döviz plasmanlar ının Türk Liras ı karşı l ıklann ı Aral ık 1990 ve Haziran 1991 tarihleri itibariyle, Tablo 12de ise döviz plasmanlar ın TL karşıl ıklann ı ayn ı tarihler itibariyle kar şılaşt ırmal ı olarak veriyoruz. 39

41 Tablo 10 Türk Lirasi Mevduat Art ış H ızı ile Tür Plasman Art ış H ızının Karşdaştırm Toplam İL Mevduat Bir önceki Dönemle karşılaşt ırma ı Lirası Toplam Plasman Artış Hızı Milyon IL Bir önceki Dönemle karşılaşt ırması Aral ık 1986 Aral ık 1987 Aral ık 1988 Aralık 1989 cak 1990 Şubat 1990 Mart 1990 Nisan 1990 Mayıs 1990 Haziran 1990 Temmuz 1990 Ağustos 1990 Eylül 1990 Ekim 1990 Kasım 1990 Aral ık 1990 cak 1991 Şubat 1991 Mart 1991 Nisan 1991 Mayıs 1991 Haziran '

42 Tablo 11 İ skonto Senetleri ve Bankalar Türk Liras ı art ı Döviz Plasmanlar ının Sektöre' Bazda ve Geçmi ş Dönemle Karşılaşt ırması Aral ık 1990 Milyon Ti. Haziran 1991 Kamu Kurum ve Kuruluşlar ı Tar ı m Taş cakc ı l ığı Sanayi Yük Ta şı mac ı l ığı Yurtiçi ve Yurtd ışı Ticaret Bina ve in şaat Turizm Şahsi ve Mesleki Borçlar İskonto Senetleri Miktar % NT: Kamu Kurum ve Kurulu şlar ı kalemi kar şı sında gösterilen miktar Bankam ız- ca çe ş itli sektörlerdeki kamu kurum ve kurulu şlar ı na Hazine Kefaleti kar şıl ığı verilen avanslar ı da içermektedir. (Bak Tablo 2). 41

43 Tablo 12 Bankalar Döviz Plasmanlann ı n 1. Karşılık! nnın Sektörel Bazda ve Geçmi ş Dönemle Karşılaş ırması Tar ı m 2.7 imalât Sanayii 20.0 Yük Taşı mac ılığı Yurtiçi ve Yurtd ışı Ticaret Bina ve inşaat 2.5 Turizm 7.3 Şahsi ve Mesleki Borçlar Aral ık 1 90 Haziran 1991 iktar % Miktar

44 Ili BÖLÜM EKNM İK GELİŞMELER 43

45 EKNM İK GELİŞMELER 1) 'üretim, istihdam ve Fiyatlar a) 'üretim art ışı ve kaynaklar ın kullan ım ı : 1989, 1990 ve 1991 y ıllar ında GSMI-I'n ın dağı l ım ı ve sektör I katma değerlerinin büyüme h ızlar ı Tablo 13'de cari üretici fiyatlar ı ve Tablo 14'de sabit ür tici fiyatlar ı ile kar şılaşt ırmal ı olarak gösterilmiştir. H 1990'da milyon TL 1977 sabit fiyatlar ıyla 1989'da milyon TL olan GS olarak gerçekleşmiş* y ılı için sabit fiyatlarla GSMH ön tahmini milyon TL büyümeye kar şıl ık 1991'de olarak saptanm ışt ı r. Bu itibarla sabit fiyatlarla 1990'da %5. %5.5 dü şüş beklenmektğdir. Sabit üretici fiyatlar ı ile hesaplanan 1989, 1990 ve 1 91 y ıllar ı GSYIH's ının sektör paylar ına göz attığımızda 1989'da ilk dört s ıran ı n Kamu izmetleri, Ticaret, Sanayi ve Ulaştırma-Haberleşme sektörlerince i şgal edildiğini görürü 1990'da trend de ğ işmiş ve Ticaret ön safa geçmi ştir. 1991'de ise 1989'daki seyir izlenmi tir. amalar Dengesi tablo 15`tedir ve 1991 y ıllar ına ait karşılaştırmal ı Kaynaklar-Har Gayri Safi Milli Has ılan Toplam Kaynaklar içindeki 7d pa ı 1990'da %97.3'den 1991'de %94.0'a dü şmüş ve netice itibariyle D ış Açığın pay ı %6.0'a yükselmi ş*. 1990'da Toplam Kaynaklar ın %16.4'û Yat ır ımlara ve %83.6's ı Tüketi e gitmiştir. Bu oranlar 1991'de s ı ra ile %13.3 ve %86.7 olarak gerçekle şmiş tir. Sabit Serma e yat ı r ımlaırnda Kamunun pay ı %38.9'dan %25.1'e dü ş erken, Özel Sektörün Pay ı %61.1'de %74.9'a yükselmi ştir. 44

46 er N ırı ef- iri C ir; \d c4 od d E c" r. ad c' c> c>. d C M \,ID CD' c5, c:3 00 m \c5 L' ir> to eg c; ~I...I N 00 d- C o v< ef od C \cı \cı d d CS CD C> d en un er ef! t g Ct un \ 1-.4! D CN er C) 0 Ir; nr; er d trı.et r. N o eh it C>. 0.% o. CD ef!. CD. 1-y C> en o co ce: co et N l :41;:, \c5 eiz od 1.11!, pp ırı o. N er un t. un on,4 un o5 el!,4 \ on 0 0, er 04 er on CD c) co. CNC, 04 er 0 t, on r en. % D 0 L'N. M 00,a 00 er, CD C> CN Ch CNI ir> \ 1".. \ N -1 er; t - N t% 00 0 ken.- t... o NM c), en vo. L r^ er; N v., 0 N,4 CN CD C s er C on N 04 od es 04 e4 c en \83 M N,:t....,:t- o 0 ev co. 1-I er.-4 N N <Nİ c\1..-ı M _.. ırı.-4 M c.... '.d 03 M N N \ 0 V;;) M t% N 00 0% t. 1 In N t C>.._. _.,w o c4 04 cız (14 er t. N c0 06 irı Z ı0 en t:...4 N.-1 vn et ir>....;.«., er UD \ D 00 CN un un. ; der \ 'It 'kil \el et on vd on 15 ee: ILA N ev C> C> od on et un c> un od 00 C> un vd t Cıı C> C> C> cd d e4 ri ri ad D CD un un. un,4 er on c I ad e3 d N D. V ıt>pi C., <L> al M E N st0 0 g E.g r 1W, ı - 3 Tli " : C L.. 14 w.nd a) g> a U).1 b" ""4" u).....:: aı..ı. I,-.' 0 ro) = 4> = g 5. E 4-', c). 44 a> <al 1.'. -ı 14 mı 4) g> C> "' >, n.» E.., ":, 70, ı 4') 44.7u,..Ė z' T.5,,,,01 E 44.',..,41) o , C> -4 5 ol as 4-., , co tv 41 cd [-I 1..., U Ir ro, ozt...,..." cd _.,... o E ol E-, ol.0 c.ı cp.. <-) '2 (9) "1 "Z2i> *EZ. f> o?:0 a1 4 w cf) W 4t.' F-I.4 04 ır ccı aı a cl, 0 M 4> 170 (a. f. ) z 45

47 0% A ı o 4.,ıg 1 4 gri eri d o dd c3 d dd o ao co d \C> D evi cd '1" eri c",4 en [ o clo :4 g t M i In eri co 00 0 N 0% p rer 4 ) 1-İ ı d,ı! vi ın et,43 en1 N vi LA cq cq vs g 00 in bn en o. o, in,4! ev o cv 00 V.) r--ro" o; <3 <4 eri cı. ~Ierb en'eq c,ı i; ir; ir: cq o. co M 00 cci u-; in \ en N N er \.21 Ii; N c ı d... cd E 4444 r: saı tl:3 as 4ı.54 8 o ri, ııı...] ı... > V) i ı d r....hg 1-. es Ğ) >.4:1..Ne c4.. aı 4) 2 > o = 444 _, : 44? vı 4d.hd cn E 4, ;.. o M 4,... s aı ^..: - ı... g> os 713 :2 N :71, 2 r>. o.cd t., z..., 'ol...4 E ı.., ''.'.., ,.he.>, Cı. (,) ID.ı..-.. :. "g.5., cd E 7:23 03 ıcı o cu Ş.(>01:a... ;$ 1.-. E-4-9; E 4.4 os eli ". %,. sıııii.0 U?.'.:7d.'0" s' c5i (444 as 44 U of..., ad 0., N er; eı ıe;. F N M.-ı e>. M o N o in N d N t CIN 0 vi ri e4 co est C 1 en in v3 7,; J..--. d o. G C.0 al cıp 4., C :0 t) ti) E os 9, 'fr) ie o * 46

48 1-1 Cr),d d a o CN ef') N 1-91 ga/: C 1 cri :1" C3 C3. 1Ir vj ev C k, o C <> \ 00 N d o: d (NI.43 Ir: CD 0% % M \ 1", C/N.-ı d d 43 C M N \ o 14: co ırı c 1 C Cl 00 er> o M 45 c> -.1. er; fr; er: kv; N N eh I %.:3 "I d 1-4 II I I I I tr> kr> er m en ii! er; d o o. f-ı o o... o...1 ir.; ir.; kr> N N N arı MM en kr) %, cd ı arı...1,ft ın1 re5 d (%1.4! N00 M. V'ar ı - o. oz, m N N N t CN I" IIr r.: \ _. Cl Crı e.4. yr) t..., en en. cı. co r.1 0 r, C.: 0 c> d: \ \ er 1-1 vb o (2. en d ir; vo er;.--, es.; slt c,1 er;.2 co.4. z> c> , C: 0 1.,.: it G3 0,3 o. er 0. o.--1 c; N 00 % 00 t-.. L",. o% c> o ct, "4 Iı4 \cs M N C> 4,,r;. arı c..4 en r o. 0C3 N,1-et 'Ir Cr Ct% 00 arı 41- N q". e-- N 0% N..- ı re)...1 Cd 1.4 IN1 ("%i --ı M N e,/ -ı I" Iff t <N1,rI 14 XetIet00 \ 'cl Ö ' arı vj t arı C C'.. C\e0 N e crı re; re; I! d -ıa 1:1- s C'.. \ 1-1 a C \ Ch CN - t,4 ı o r 14' lıp \ 0% C Z vs CN et a3.-; t Z I': d ar; 1-1 et= 00 e.4 N er; N 00 oc; N eh C o...-1 d 1.1 k N I cd k-4 - d d \.1 <N1 M C o:.4 C % CN A ~I c; I jr : 1.-. od in <-4 co en c I In. N M \ v'ı 00 M en o. e o..4- en o: k-4 d d d er; d c3 o: r,.. ın in in Ir 0 en lıt N N N ~I I M I" C% 1-ı...ı ; , ceı m C ı N ı tx -i cı) tzd < < cl r: Ğ, r ~I t... C Z iz. 7u. T: *g 14 E".0-4-; E C., g g E,-,. M.4..?, IX E-* <U < ı.ı...,..h< c2,ba o TA 0 w Z.>4, F-e %d E 8',,, vp < 45.. M 0 Cd N i.54 M "- < E ı-i.) :«4 41) 6. c h's 7d'.2 4 1' 3. r as g <ci N... th' " W cv.' ) '" as E..-.1 ";:v f -,, F-, W *. 1-1 N R o 47

49 b) istihdam 1989, 1990 ve 1991 y ıllar ında istihdam ın sektörel dağıl ı ı karşılaştırmal ı olarak Tablo 16'da verilmiştir. Her üç y ılda Tar ım yaklaşık %27 payla bir' nci s ıray ı işgal etmekte bunu ktörü izlemektedir. istihdam ı n k %22 payla Kamu Hizmetleri ve %11 payla Sanayi S yaklaşı dağı l ım ında Inşaat ın pay ı ortalama %10.4 ve Ticaretgörülmektedir y ıl ı ortalama işsiz say ıs ında bir önc ki y ıla oranla cüzi bir art ış urizm'in pay ı %9.7 olarak gözlenmektedir. 48

50 199 1 * Toplam Çal ışan Say ı Nüfus ranı N N \c s in.--ı QC-- 0. et 0 0 T C in,n, az..., in N ' el- co NI \.- ı el- Ö t ın t- \ az N Q N \ N 1...: et 0\ 1...: N 00 Nı N in oliftri Cel- N0., \ \ -,-: t-, C) L'... N \ N N. e.. o% in d, N ts en C-..- ı \ In t-, en t.--ı...1 istihdam ın Sektörel Dağıl ım ı ve Nüfus 1990 Toplam Çal ışan Say ı Nüfus ra n ı 1989 Toplam Çal ışan Say ı Nüfus ran ı r... en.2. N...,,-, Q 'Cr o. evı en t.:..., NI..:t in en Q I-1 en t. i I 1 i \ e., - Ö..-1 et _,. 11:.. In 01 ' 1..1 It C in 00-1.et- \ e-1, t-,...0 e.. az \ en C C \ - ın d -: \ 0\ en es es _. 0\ (N1 et. \ er az N ın in \ ~r N In _ _. ir C".4 - t T en N, 00 er. et er 0 \ - 0C 00 ad N to. r... en ın 1--: \. ir.: 00 m keı In t, el- Ncd \ er \ 0 C 0. - ın en c I Ni. C-- 0'. U-J.-4 N1, Nı N I-1 N in in I 778 Se kt ör le r ı i;,cı. _. 7.">,..w co 8 c... > >, 04..,...Ne C RS C') V) 1.i.";...w o 4, - <Cli 4-J c; -... cd,....:... E. c -',.., - as,..., gl ı. t'd al.." "... 1/>1 F' V) C 21 1]( -). C 7) U w Ğı, as a), 11. c N (1).' >. 5 F. cd I _ w C. o,,s s... L_. r--. () (..-: cd...ıd <C E C,3 Q) <D..3.0 I...N4 Cti :T.: 7.3 cd --. E 0), ,-,.,...,,,, -C) Cl2 N 15 E..., = Q 1-. > ) a> 44 V) Q) a> 74.,... a> nı...,- :Z 4-+ (ı)....0 aı crı l) '4> >...., ::, 413"; :c.,1.-ı 10 a> E â> t: a)... >.,. C "5,, E Q' Toplam Ça l ışan N üfus i şsiz Say ıs ı.-.4 Ni er; el! IA,CS t-: oz> 1._,-. Top lam Nüfus 49

51 c) Fiyat Hareketleri ve Ücretler y ıllar ı ile 1991 y ı l ın ın ilk sekiz ay ındaki fiyat hareketleri kar şılaşt ırmal ı olarak Tablo 17'de verilmi ştir. Devlet Planlama Örgütünce yeni bir tüketim harcamalar ı anketi yap ılm ış ve bu anket sonucu belirlenen eğilimlere göre ağ dikti, yeni bir tüketim kal ıb ı haz ırlanarak 1 cak 1988'den itibaren baz olarak kullan ılmaya başlanm ışt ır. Hayat pahal ı l ığı 1984'de %70.72, 1985'de %43.04, 1986' a %48.09, 1987'de %43.01, 1988'de %62.57, 1989'da %51.81 ve 1990'da %69.41 olarak saptanm ış olup bunun mal ve hizmet gruplar ına göre dağı l ımı Tablo 18'de gösterilmektedir. Yüksek enflasyonist ortamda maaş ve ücretlerin sa ın alma gücünü korumak düşüncesiyle 1983 y ı l ından beri eşel mobil sistemi uygula maktad ı r y ı l ı sonuna kadar her dört ay sonundaki hayat pahal ı l ığı art ışı dikkate al ınarak maaş ve ücretlere yans ıt ılan art ışlar 1986 y ı l ından itibaren her üç ve 1 Nisan 19 'dan itibaren her iki aydaki duruma göre ayarlanmaya başlanm ışt ı r. Bakanlar Kurulu 7/1979 say ı l ı Kamu Görevlileri Yasas nin 121. maddesi uyar ınca ödenmekte olan ayl ık maaş ve ücretlerin tarihinden geçerli olmak üzere her ay ın ilk mesai günü pe şin olarak ödenmesini karara ba ğlad ı. Asgari Ücret Saptama Komisyonunda al ınan tavsiye kararl = r ı uyar ınca asgari ücret, 1 cak 1987'den itibaren ayda TL 1 cak 1988'den itibaren ayda TL 1 cak 1989'dan itibaren ayda TL 1 cak 1990'dan itibaren ayda TL 1 cak 1991'den itibaren ayda TL olarak saptanm ışt ı r. 50

52 Tablo: 17 Hayat Pahal ıl ığı 1986 % 1987 % 1988 % 1989 % cak Şubat % Mart Nisan May ıs Haziran Temmuz A ğustos Eylül Ekim Kası m Aral ık % Kaynak: KKTC Başbakanl ık, DPÖ 5 1

53 Tablo: 18 Hayat Pahal ıl ığının Mal ve llizmet e ruplar ına Göre Da ğıl ı m ı % 7 Yiyecek ve içecek Ev ve ev masraf ı Giyim ilaç ve T ıp Eğitim Ta şıt Hizmetler E ğlence ve kuma Sigara Harcamalar Şahsi Toplam G ıda Giyim 1 cak 1988 den itibaren yeni döküm uygulan i ştir, şöyleki: Ev E şyası Sağlık ve Kişisel Bakım ile ilgili Harcamalar Ulaşt ırma ve Haberleşme Kültür, E ğitim ve E ğlence Konut ve Konut ile ilgili Harcamalar Sigara Toplam 1988 % cak-a ğustos % % Kaynak: KKTC Başbakanlık, DP. 52

54 2. Mali ve Parasal Gelişmeler a) Mali Geli şmeler Bütçe harcamalar ı 1986'da 70.5 milyar TL 1987'de milyar TL, 1988'de milyar TL, 1989'da milyar TL ve 1990'da milyar TL olarak gerçekle şmiştir. Bu harcamalar ın yerel gelir katk ıs ı nda 1986'da %47.2, 1987'de %55.6, 1988'de %72.5, 1989'da %76.0 oranlanyle istikrarl ı bir gelişme kaydedebilmiştir. 1990'da yerel katk ı %74.4 olup cüzi bir düşüş göze çarpmaktad ır y ılının ilk alt ı ayl ık döenminde yerel katk ı daha büyük bir dûşüş le %57.2 olarak gerçekle şmiş tir. Yerel gelirleri G.S.M.H. ile karşılaştırd ığı m ızda yerel gelirlerin G.S.M.H.'ya oran ının 1988'de %22.5, 1989'da %21.5 ve 1990'da %25.2 oldu ğ unu görürüz (Tablo 19 ve 20) y ıl ı sonu itibariyle birikmi ş bütçe aç ıklan milyar TL'na bali ğ olmuştur (Tablo 21). Bütçe açıklar ına karşı l ık TC Ziraat Bankas ından sağ lanan krediler, faizler hariç 1990 y ılı sonunda 55.9 milyar TL tutar ındad ır y ılı ndan sonra T.C. Ziraat Bankas ından borç al ınmam ış, bütçe aç ıklar ı iç borçlanmalarla kar şılanm ışt ır (Tablo 22).