HER YERDE ANADİLİ. Dünya Örneklerinde Anadilinde Eğitim ve Eşitlik Mücadelesi ŞERİF DERİNCE ZAN YAYINLARI

Transkript

1 HER YERDE ANADİLİ Dünya Örneklerinde Anadilinde Eğitim ve Eşitlik Mücadelesi ŞERİF DERİNCE ZAN YAYINLARI ZAN SOSYAL SİYASAL VE İKTİSADİ ARAŞTIRMALAR ENSTİTÜSÜ <

2 Her Yerde Anadili: Dünya Örneklerinde Anadilinde Eğitim ve Eşitlik Mücadelesi ZAN Yayınları Şerif Derince Mizanpaj: Fatma Tulum Eryoldaş Copyright Eylül 2015 Bu yayının tüm hakları saklıdır. Yayının hiçbir bölümü Zan Sosyal Siyasal ve İktisadi Araştırmalar Enstitüsü nün (ZAN) izni olmadan elektronik veya mekanik (fotokopi, kayıt veya bilgi depolama, vb.) yollarla çoğaltılamaz. Kitapçığı internetten indirmek için adresini ziyaret ediniz veya aşağıdaki iletişim bilgileri aracılığıyla bizimle iletişime geçiniz. Bu çalışmada yer alan görüşler bir kurum olarak Zan Enstitüsü nün görüşleriyle birebir örtüşmeyebilir. İletişim Bilgileri: Web adresi: Telefon & Fax: Adres: Amed Ali Emiri Caddesi, Güneş Apartman No: 52/2 Yenişehir/Diyarbakır İstanbul İstiklal Caddesi, No: 116, Danışman Geçidi Han çıkmazı sokak No: 1, Beyoğlu/İstanbul İçindekiler Giriş Küllerinden Yeniden Doğmak: Galler de Dilin Yeniden Canlandırılması Hindistan da Toplum Temelli Çokdilli Eğitim Artı Programı Eğilimler Pratikler Söylemler >2

3 Mekteb li gunda vekin zaroyan xundin bidin Cok bikin her kar bikin gişk li qezenc mezyekî Dunya îro qulibî ser xundun û ser pere Her çi kê îro dewletê jî ra nikarî qet yekî Fadil Muxlîs Eşîrê Millî (Rojî Kurd, Jimar 1, r. 128, Di Sedsaliya Wê de Rojî Kurd, Koma Xebatên Kurdolojiyê, Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Stembol, 2013) 3<

4 Giriş Her alanda olduğu gibi dil ve eğitim alanında da hangi kavramlar ile bir meseleyi algılayamaya çalıştığımız bu meseleyi nasıl anlayacağımızı önemli ölçüde belirler. Ancak bu kavrayış sadece kavramların kendileri ile değil, aynı zamanda nasıl bir perspektifle, hangi tarihsel, siyasal ve kültürel bağlama oturtularak aktarıldığıyla da belirlenir. Buna rağmen dil hakkında ilgili yürütülen tartışmalarda çoğu zaman aynı kavramlar farklı ülke örneklerine atıfta bulunurken buralarda aynı şekilde kullanılıyormuş gibi sunulmaktadır. Bu şekilde hem Kürtçe ile ilgili tartışmalarda, yayınlarda veya çalışmalarda hem de Türkiye deki diğer dillerin statüsü konulu tartışmalarda farklı ülke örneklerine sıklıkla değinilmektedir. Ancak bu ülke örnekleri çoğu zaman tarihsiz ve bağlamsız bir şekilde ele alınmaktadır. Üstelik bu ülke örnekleri, hem dil eşitliğini savunan hem de buna karşı çıkan taraflarca benzer şekilde kullanılmaktadır. Tüm dillere eşit statü tanınması ve özgür bir şekilde her türlü kamusal ve özel alanda kullanılmasını savunanlar, genellikle farklı ülkelerdeki anayasalara ve yazılı belgelere atıfta bulunarak çiftdilliliği veya çokdilliliğin benimsenmesi gerektini söyler. Karşı çıkanlar ise yine aynı şekilde anayasasında yalnızca bir tane resmi dil yazılı olan ülkelerden örnekler verir; ya da birden çok dilin eğitimde kullanıldığı ancak etnik, dini veya başka nedenlerden dolayı devam eden çatışmaları örnek göstererek birden fazla resmi dilin çatışmaya ve bölünmeye yol açacağını söyler. Makro düzeyde siyasi söylemler içinde bu tür ülke örnekleri vurgusu anlaşılır bir durum. Ancak hem meselenin ne olduğuna hem de ne tür pratik adımlar atılması gerektiğine dair analizler yapılırken farklı ülke örneklerine bakılacaksa; ancak kendi tarihsel, siyasal ve sosyo-kültürel bağlamları içinde ele alınırlarsa faydalı olabilirler. Bununla beraber dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta da ülke örnekleri kullanılırken, sadece devletlerin resmi dil politikalarına bakmamak; buna karşı mücadele eden halkların, hareketlerin ve grupların yaklaşımlarını ve pratiklerini de ele almaktır. Son olarak, bu ilişkilerin hangi bölgesel, ulusal ve uluslararası konjektürler içinde gerçekleştiğine ve tüm bunların dil meselesini nasıl etkilediğine bakılmadan kullanılacak ülke örnekleri yetersiz olacaktır. Bu türden bir yaklaşımla farklı ülke örneklerine bakılması önemlidir. Bununla beraber farklı ülke örneklerinde öne çıkan pratikler ile akademide, sivil toplum kurumlarının çalışmalarında sıklıkla karşılaşılan eğilim ve söylemlere de bakılmalıdır. Bu eğilim, söylem ve pratikler, kimlik ve hak mücadelesi yürüten toplulukların çalışmalarına katkıda bulunabileceği gibi zarar verme potansiyeline de sahiptir. Mevcut tartışamlardaki eksiklerden bir tanesi de daha önce sadece egemen bir veya birden fazla dilde eğitim yapılırken, farklı bir anadili ile birlikte eğitimin nasıl ele alındığı, nasıl baştan kurgulandığına dair yeterince örnek de yok. Oysa öğretmen yetiştirme süreçleri, materyal geliştirme, kültür meselesi gibi meseleler halen çok az veriye, örnek çalışmaya dayalı bir şekilde yapılıyor. Bu nedenle, uzun süre eğitim alanından uzakta tutulmuş, yasaklanmış veya ciddi baskılara maruz kalmış dillerde eğitim yapılmaya başlandığında ne gibi süreçlerin geliştiğine bakmak son derece önemlidir. Bu kitapçığın amacı yukarıda ele alınan noktalardan hareketle, Kürtçe özelinde yürütülen tartışmalara katkıda bulunmaktır. Bu amacını gerçekleştirmek için öncelikle tarihsel ve siyasal bağlamı içinde Galler deki ve Hindistan ın Orissa eyaletindeki dil ve eğitim çalışmaları ele alınacak, sonra da dil ile ilgili tartışmalarda yaygın olarak karşılaşılan eğilimlerin analizi yapılacaktır. 5<

5 Küllerinden Yeniden Doğmak: Galler de Dilin Yeniden Canlandırılması 1 Dil politikaları, dillerin azınlıklaştırılması 1 ve devlet politikaları sonucu kaybolmaları gibi konularda hazırlanmış kitap, makale, rapor ve hatta gazete yazılarında sıklıkla değinilen dillerden birisi de Galce dilidir. Galce dilinin, Gallilerin söylediği biçimde ifade etmek gerekirse Cymraeg, bu popülerliğinin iki önemli sebebi var: birincisi Galce hakkında epey fazla sayıda İngilizce kaynak olması ve bu kaynakların İngilizce nin dünya genelindeki egemen konumundan dolayı rahatlıkla ulaşılabiliyor olması; ikincisi ise kaybettirilmekte olan dillerin çoğunluğunun aksine Galce dilinin son yıllarda yeniden canlandırılmaya başlamasıdır. Kaybolma yoluna girdikten sonra, çok az dilin yeniden canlandırılabilmiş olması, bu örneklere daha yakından bakılmasını önemli hale getirmektedir. Zira Kürtçe gibi uzun süre baskı altında tutulmuş, kaybolması için yoğun devlet politikaları izlenmiş dillerin yeninden canlandırılması çalışmaları, farklı dil örneklerin dersler çıkarabilmemizi sağlamaktadır. Buradan hareketle, bu yazıda, Galce dilinin yeniden canlandırılması için nasıl bir tarihsel süreç geliştiği, bugün ne gibi eğitim faaliyetlerinin yürütüldüğü ve Galler ülkesinde takip edilen eğitim modelleri ele alınmaktadır. 1 Bu yazı, Ocak 2014 tarihinde Galler e yapılan bir ziyaret sırasında Galler Hükümeti nin eğitim ile ilgili uzmanları tarafından yapılan sunumlar, okul ve sivil toplum kuruluşlarıyla görüşmeler ve sonrasında farklı kaynakların verilerinden derlenmiştir. Söz konusu ziyaret Democratic Progress Institute (DPI) tarafından akademisyen, sivil toplum kuruluşu temsilcileri ve bürokratların katılımı ile düzenlenmiştir. Galler Ülkesi ve Galler Dili Galler, Gallerlilerin kendi dillerinde Cymru diye anılıyor. Yani aslında İngilizce de Wales, Türkiye de ise Galler olarak bilinen ülkenin vatandaşları kendi ülkelerini Cymru (telefuzu Kumri) olarak tanıtırlar. Cymru nun anlamı yurttaşların ülkesi iken, Wales kelimesinin anlamı ise yabancı ya da fethedilemeyen batı toprağı olarak bilinir. Türkçe dilinde Galler olarak bilinmesinin sebebi ise kelimenin Fransızca da kullanıldığı biçimi ile alınmış olmasıdır. Bilindiği gibi Türkçe deki ülke 7<

6 İngilizce ve Galce dil yapısı açısından da kullanılan kelimleer açısından da birbirlerine pek benzemezler. Bu iki dilde yazılmış bir cümle örnek vermek gerekirse aralarındaki farklılık da kolaylıkla anlaşılabilir. We definitely need the ability to communicate in foreign languages to understand the mind and context of that other culture. Rydym yn bendant angen y gallu i gyfathrebu mewn ieithoedd tramor i ddeall y meddwl a chyd-destun y diwylliant eraill. (Başka kültürlerin düşün yapısını e bağlamını anlayabilmek için yabancı dillerde konuşabilme yeteneğine kesinlikle ihtiyacımız var.) isimleri Fransızca dilinde kullanıldıkları biçimiyle kullanılmaktadır. Galler kelimesi Fransızca da tıpkı İngilizce de olduğu gibi yabancı anlamına gelmektedir. Galce dili için ise yine Gallerliler tarafından Cymraeg kelimesi kullanılır, anlamı yurttaşların kullandığı dil şeklinde çevrilebilir. Galler Ülkesi, statü olarak, İskoçya, İngiltere ve Kuzey İrlanda ile beraber Birleşik Krallık olarak da bilinen Britanya yı oluşturmaktadır. Ancak elbette bu bileşimde İngiltere nin egemen bir pozisyonu ve statüsü bulunmakta, diğer bileşenler ise daha çok özerk bölgeler şeklinde yönetilmektedir. Fakat, bu özerk bölgeler dünyadaki diğer özerk bölgelerin aksine kendi ulusal meclislerine, spor liglerine sahip olduğu için, olimpiyatlar dışında birçok uluslararası yarışmaya Britanya adına değil, kendi adlarına katılabildikleri için çoğu zaman özerk ülke olarak da bilinirler. Coğrafi olarak ise Galler, İngiltere nin batısında düşmektedir. Bir tarafı İngiltere diğer tarafı ise Atlantik Okyanusunun bir parçası olan İrlanda Denizi ile çevirilidir. Denizin öte yakasında ise İrlanda Cumhuriyeti ve Kuzey İrlanda bölgesi bulunmaktadır. Toprak büyüklüğü olarak, Britanya nın diğer bölgeleriyle karşılaştırıldığında pek geniş sayılmaz. Sadece 20 bin km2 gibi bir yüzölçüme sahip. Ülkenin kuzey ve batısı ile güney ve doğusunu sert bir şekilde kesen aşılmaz dağlar uzanmaktadır. Bu özelliği, Galler dili için çok belirleyici olmuş, zira İngiliz ordusu Galleri işgal ettiği zaman, ülkenin güneyi ve doğusunu işgal edebilmiş, ancak dağları aşıp kuzeyine ve kuzeybatısına ulaşamamış. Bu nedenle İngilzce nin etkili olamadığı tek bölge burası kalmış, geri kalan heryerde İngilizce baskın dil haline gelirken, Kuzeybatısında Galce yaşamaya devam etmiş. Günümüzde hala doğal bir şekilde çocukluktan itibaren Galce nin yeni nesillere aktarıldığı tek alan aşağıdaki haritada en koyu renkte gösterilen Gwynedd bölgesidir. Galler in toplam nüfusu ise 2013 sayımlarına göre 3 milyon olmuştur. Ancak bu nüfusun sadece yüzde 20 kadarı, yani yaklaşık 500 bin kadar insan Galce konuşabilmektedir. İngilitere de kişi başına düşen gelir 40 bin dolar civarında iken Galler de bu rakam 30 bin dolar kadardır. >8

7 Küllerinden Yeniden Doğmak: Galler de Dilin Yeniden Canlandırılması Galce Dili ve Kimliği Galler dili, Avrupa nın bilinen en eski dillerinden birisi. İrlandalıların da mensup olduğu Kelt ırkından gelen Galce, Kelt dil ailesine mensup. İngilizce ise Norman ırkından ve Germen dil ailesinden. Dolayısıyla İngilizce ve Galce dilleri arasında hemen hemen hiç ortaklık yoktur. Dil ailelerinin farklı olması dışında iki dil arasında çok ciddi bir coğrafi temas olmasına rağmen Galce de İngilizce den geçmiş çok fazla kelime yoktur. Oysa bu tür durumlarda egemen olan dilden daha zayıf olan dile çok sayıda kelimenin geçmesi beklenir. Galliler ve İngilizler arasında kültürel farklılıklar epey fazla, ancak buna rağmen Galliler kendilerini Britanya nın esas yerlileri olarak görürler. Bunda haklılık payları da var, zira Britanya kelimesi, etimolojik olarak Kelt topluluklarının yaşadığı bölgenin ismidir ve daha sonra Anglo-Sakson olan İngilizler tarafından işgal edildikten sonra da bölgenin ismi aynı şekilde kalmıştır. Bugün halen, Fransa da azınlık bir halk olan Bretonlar da yine bu topluluğun bir parçasıdırlar, isimleri de yine buradan gelmektedir. Bununla birlikte farklı tarihsel dönemlerde, Galler asıllı olan devlet adamlarının Britanya krallığını yönetmiş olması da buna neden olmuştur. Örneğin 15. yüzyılın sonlarından itibaren Britanya yı yönetmeye başlamış olan Tudor Hanedanlığı köken olarak Galler ülkesindendir. Aynı şekilde sadece Britanya nın değil, tüm dünyanın kaderinin belirlendiği birinci dünya savaşı döneminde, yılları arasında Britanya nın başbakanlığını yapan David Lloyd George da yine Galler ülkesindendir. Ancak buna rağmen, 16. yüzyıldan 20. yüzyılın ortalarına kadar Galce nin mahkemelerde, kiliselerde kullanılmasının yasaklanması, dilin yok edilmeye çalışılması da aslen Galli olan krallar ve yöneticiler tarafından gerçekleştirilmiştir. Tüm bunlarla beraber, İngiliz ve Galli kimlikleri arasında tarihsel bir karşıtlık vardır ve çoğu zaman İngilizler arasında Cymrufobi, yani Galli fobisi; Galliler arasında ise Anglofobi, yani İngiliz karşıtlığı olduğu söylenir. Tarihsel Olarak Galler ve Dil Politikaları Galler toprağı ilk olarak 13. yüzyılda Anglo-sakson olan İngilizlerin saldırılarına uğramıştır. Bu durum 15. yüzyıl sonlarına kadar devam etmiş, 1536 da çıkarılan bir yasa ile Galler toprakları Britanya Krallığına bağlanmıştır. Krallığın tüm resmi yazışmaları ve ticaret dili İngilizce olduğu için Galler topraklarında İngilizce görünür olmaya başlamış, ancak küçük bir elit grup dışında nufüs Galce konuşmaya devam etmiş. 18. ve 19. yüzyıllarda ulusal homojenleştirme politikaları yoğunlaştığında Galler için tehlike çanları çalmaya başlamış de çıkarılan Eğitim Yasası gereğince İngilizce dışında eğitim verilen tüm kurumların bastırılması, eğitimin sadece İngilizce yapılması için daha büyük bir baskı oluşturulmuş. Bunun için yeni İngiliz okulları kurul- 9<

8 muş, çocukların Galce yi unutup İngilizce öğrenmeleri için yeni taktikler geliştirilmiş. Bu dönemde okullarda Galce konuşan çocukların boynunda WN, yani Welsh Not, yazılı tabelalar asılmış. Çocuklar, Galce konuşan başka bir öğrenci görüp öğretmene şikayet edinceye kadar boyunlarında bu tabelaları taşımış, gün sonunda tabela kimin boynundaysa öğretmen tarafından dayak atılmış. Bunun dışında, tüm devlet kurumlarında, mahkemelerde, hastanelerde Galce konuşulması yasaklanmış, tüm kamu hizmetlerinde İngilizce kullanılması zorunlu hale getirilmiştir. Bununla beraber Galce dili geri kalmışlık ve ilkelikle özdeşletirilmiş, Galce konuşmanın ilkellik belirtisi olduğu algısı yaratılmıştır. Buna karşılık İngilizce konuşmanın ise modernleşmenin, güçlü bir toplum olmanın simgesi olduğu vurgulanmıştır. Sonuç olarak hem yasalar hem de psikolojik, fiziksel şiddet nedeniyle Galce konuşma oranında ciddi bir düşüş yaşanmıştır. 19. yüzyıl itibariyle Galler nüfusunun sadece %50 kadarı Galce konuşmaya devam etmiştir. Bu oran 20. yüzyılın ortalarına gelindiğinde %10 oranına kadar düşmüştür yılında 1 buçuk milyon olan Galler nüfusunun 1 milyonuna yakını Galce konuşabilmekteydi. Ancak bu yıldan sonra 1971 yılına gelindiğinde ülke nüfusu 2 buçuk milyon civarına ulaşmasına rağmen Galce konuşan nüfus sadece 500 bin civarında kalmış, yani nüfusun sadece %20 kadarı dili konuşabiliyordu. Yine bu grafikten anladığımız kadarıyla 1971 sonrası dönemde o zaman kadar devam eden çizgide bir değişim yaşanmıştır. Grafiklerde 1971 yılına kadar sürekli bir şekilde dil kaybı yaşandığı ve nesiller arasında dil aktarımı yapılamadığı görülmektedir. Ancak 1971 yılında sonra daha küçük yaş grupları arasında dilin yeninden canlanmaya başladığı görülmektedir. Aşağıdaki grafik bu durumu çok daha net bir şekilde göstermektedir. 25 yaş altı Galce konuşabilen nüfus oranları, yılları arası 1891 den 1991 e kadar her on yılda bir yapılan nüfus sayımlarından elde edilen bilgilere göre hazırlanmış olan aşağıdaki grafik söz konusu dönemde dil kaybının ne şekilde seyrettiğini göstermektedir. Yaş gruplarına göre Galce konuşabilen nüfus oranları, yılları arası Bu grafikten anlaşılacağa üzere 1971 yılına gelindiğinde çocuklar arasında neredeyse %10 a kadar düşen Galce konuşulma oranı, bu dönemden sonra yeninden canlanmaya başlamış, 2000 lerin başına gelindiğinde özellikle yaş aralığında olan çocuklar arasında Galce konuşulma oranı %40 ların üzerine çıkmıştır. Fakat daha küçük yaş gruplarında Galce dilinin yeninden canlanması yetişkinlerde aynı şekilde seyretmemiştir. Aşağıdaki grafikte aynı dönemde 25 yaş ve üzeri nesiller için Galce kullanılma oranları verilmektedir. >10

9 Küllerinden Yeniden Doğmak: Galler de Dilin Yeniden Canlandırılması 25 yaş üstü Galce konuşabilen nüfus oranları, yılları arası Grafikten görüldüğü gibi yaş grubu arasında dil kaybı durmakta, çok hafif bir yeninden canlanma görülmektedir. Ancak 45 yaş ve üzeri nesillerde ise 1971 yılından sonra da dil kaybı devam etmiştir yılından itibaren Galce dilinin kullanımı konusundan yeniden canlanmanın yaşanması, Galce nin kaybolmaktan kurtulması, Galler ülkesine ve diline statü tanınması için verilen toplumsal mücadele sonucu olmuştur. Gallerde Dil ve Kimlik Mücadelesi Galler dili akademik literatürde ve anadili tartışmalarında çok fazla atıfta bulunulan bir örnektir; ancak buna rağmen, Galce dil ve kimliği için verilen mücadele hakkında aynı oranda bir tartışma yapılmamaktadır. Bunun iki temel sebebi var; birincisi bu mücadele dünyadaki benzer örneklerde olduğu kadar geniş bir toplumsal destek bulamamıştır. İkincisi de dünyada muhalif hareketlerin yükselmeye başladığı, etnik temelli kimlik mücadelelerinin tüm dünyada görünür olduğu dönemlerde Birleşik Krallık, diğer bir deyişle İngiltere devleti, çokkültürcülük politikaları kapsamında Galce dili için parça parça haklar tanımış, devlet kontrolünde bir tanınma gerçekleştirmiş ve bu sayede güçlü bir toplumsal mücadelenin önüne geçmiştir. Fakat yine de, bu adımlar kendiliğinden değil, belli bir siyasal, tarihsel bağlam içinde atılmış; Galce dilinin tanınması ve kamuda kullanılması etrafında şekillenen muhalefetin talepleri sonucu hayata geçmiştir. Bu bağlama kısaca bakmak gerekir. 17. yüzyıldan itibaren merkezi bir devlet halini almaya başlayan Britanya Krallığına karşı özellikle kiliselerde ve İngiliz ordusunun ve kurumlarının erişemediği kuzeybatı bölgesinde dil korummaya çalışılmış. Bu dönemde yasak olsa da kilisede dini eğitim Galce verilmiş, bazı evler kaçak okullar haline getirilerek buralarda Galce eğitim verilmeye devam edilmiş. Daha sonra 1920 lerden itibaren dil etrafında toplumsal direniş örgütlenmeye çalışılmış, ancak hareket yeterince güçlenememiştir. Bu hareketin içinde yer alan insanların bir kısmı tutuklanıp, cezaevlerinde işkence görmüş. Gizli bir şekilde Galce eğitimin yapıldığı evlerde, dilleri için mücadele eden bu insanların fotoğrafları duvarlara asılarak farkındalık yaratılmaya çalışılmış ancak etkisi yeterince yayılamamıştır yılında Urdd Gobaith Cymru isimli Galce nin korunması ve geliştirilmesini amaçlayan bir dernek kurulmuş, bu derneğin girişimi ile1939 yılında bir özel okul kurulmuş, ilk yıl 70 öğrenciye ders verilmiş. Kısaca URDD olarak bilinen dernek, esas olarak çocuklara ve gençlere hitap eden etkinlikler düzenlemiş, oyunlarla, eğlenceli kamplar ve yarışmalarla Galce konuşulmasını teşvik etmiştir. Günümüzde çalışmalarına halen devam eden derneğin etkinliklerine onbinlerce kişi katılmakta, Galce konuşmanın aynı zamanda eğlenceli olduğu düşüncesi yayılmaya çalışılmaktadır. Sadece Galce nin konuşulduğu çocuk ve gençlik kampları ile her yaştan insanın katıldığı festivallerin Galce nin gelişimine önemli katkıda bulunduğu söylenmektedir. Bunların dışında özellikle okul öncesi yaş grubuna eğitim veren okullar kuran dernek, halen bu konuda Galler deki en büyük sivil toplum kuruluşu durumundadır. Siyasal alanda ise 1925 yilinda ise Galler Ulusal Partisi kurulmuş, ilk yıllarda esas olarak dil korunması üzerinden mücadele yürütülmüştür. Parti- 11<

10 nin iki temel hedefi şöyle ifade edilmiştir: (a) Galce dilinin Galler deki tek resmi dil olması ve bu şekilde bölgedeki tüm kamu kuruluşlarında kullanılan dil haline getirilmesi; (b) ilk okuldan üniversiteye kadar eğitimin Galce dilinde yapılması (Butt, 1975, p. 14) lardan itibaren ise dil dışında kalan diğer alanlarda da talepler parti programlarına yazılmaya başlanmış. Bu konudaki en öne çıkan talep ise Galler bölgesine özerklik tanınması olmuştur. Ancak bu talepler devlet tarafından çok uzun süre boyunca görmezden gelinmiş, Galler toplumu arasında ise yeterince destek bulamamıştır yılına gelindiğinde ise çoğu kişiye göre Galce dil mücadelesinde bir kırılma noktası yaşanmıştır. Zira bu tarihte Cymdeithas yr Iaith Gymraeg, yani Galce Dil Topluluğu (Welsh Language Society), isimli bir dil hareketi kurulmuş ve Galce dilinin statü kazanması için şiddet içermeyen eylemler yapmaya başlanmıştır. 3 Aşağıdaki fotoğrafta hareketin 1963 yılında yaptığı eylemden bir kare görünmektedir. Bu eylemde Galler in en bilinen üniversitelerinden olan Aberystwyth ve Bangor dan öğrenciler yolu trafiğe kapatmış ve ve Galce nin korunması çağrısında bulunmuştur. Ayrıca, bu hareketin kurulmasından hemen önce Galler in en ünlü entellektüeli ve yazarı Saunders Lewis, BBC Radyo sunda Dilin Kaderi başlıklı bir radyo konuşması yapmış ve eğer devrimci önlemler alınmazsa Galce nin yakın zamanda tamamen kaybolacağını çok etkileyici bir dille aktarmıştır. Lewis, devrimci önlemler derken daha çok kamuoyunda dil farkındalığının oluşturulması, İngiltere hükü- 2 Butt, A. P. (1975). The Welsh question: Nationalism in Welsh politics. s.14 3 May, S Accomodating and resisting minority language policy: The case of Wales. s binin üzerinde üyesi olan URDD, bugün Galler deki en büyük gençlik hareketidir yaş arasında olan ve Galce konuşan toplam nüfusun %30 u URDD üyesidir. 180 profesyonel kişi çalıştırmakta, 10 bin gönüllü çalışanı bulunmakta ve yılda ortalam 250 bin kadar farklı spor müsabakası düzenlemektedir. Hazırladığı Galce dergiler yılda ortalama 96 bin adet satmaktadır. Websitesini ise ortalama yılda ortalama 960 bin kişi ziyaret etmektedir. >12

11 Küllerinden Yeniden Doğmak: Galler de Dilin Yeniden Canlandırılması meti üzerinde bu konuda baskı yaratılması ve Galce dilinin yasal statüye kavuşturulmasıdır. Bunları gerçekleştirmek üzere Lewis, devlet kurumlarında kendilerinden doldurmaları istenilen belgeleri, vergi formlarını ve benzeri diğer dökümanları Galce olmadığı sürece reddetmeleri gibi eylemler yapılmasını önermiştir. Bunu yapacak kişilerin de para ve hapis cezalarına karşı hazır olmalarını ve devlete karşı direniş gösterilmesini tavsiye etmiştir. Lewis ile ilgili ilginç bir not aktarmak gerekirse, kendisi 1925 te kurulan Galler Ulusal Partisinin kurucularından biri ve 1926 dan, 1939 a kadar partinin başkanlığını yapmış, 1960 lardaki harekette de yer almıştır. Ancak Galler deki dil mücadelesi aktarılırken Lewis in siyasi aktivizminden ziyade yazar kimliği ön plana çıkarılmıştır. Yukarıdaki grafiklerde 1970 lerden itibaren dil kaybının durması ve yeni nesil arasında yeniden canlanmaya başlaması bu mücadelenin sonucu başarılmıştır. Hem Galce Dil Topluluğunun ve sonraki dönemlerde kurulan diğer sivil toplum kuruluşlarının eylemleri hem de Lewis in etkileyici konuşması, aynı dönemde dünyanın farklı bölgelerinde görülen ulusal mücadeleler, hak taleplerinin estirdiği rüzgar Galce dili için yeni bir dönemin başlatıcıları olmuştur. Bu tarihten itibaren Galce dilinin tanınması için daha yoğun bir kampanya dönemi başlar. Bunun karşılığında İngiltere cephesi adımlar atmak zorunda bırakılmıştır. Bu adımların ilki 1964 yılında hükümete bağlı Galler Ofisi nin kurulmasıyla atılmış, sonraki dönemde Galce dili üzerindeki baskılar yavaş yavaş kaldırılmaya başlanmış, Galce ye resmi statü tanınmasının ilk adımı atılmıştır yılında Gal Dili Yasası çıkarılmış ve İngilizce ile birlikte Galce nin Galler topraklarında kullanılabileceği açıklanmıştır yılında bütün Britanya 13<

12 Krallığında yapılan Ulusal Eğitim Reformu ile Galce nin okullarda kullanılması teşvik edilmiştir. Bu reformla birlikte Galce Dil Komisyonu kurulmuş ve bu komisyon Galce nin gündelik hayatta ve okullarda daha fazla kullanılması için strateji geliştirme ve uygulama ile yetkilendirimiştir yılında ise yeni bir Dil Yasası çıkarılarak Galce nin mahkemelerde, hastanelerde ve diğer kamu kuruluşlarında İngilizce ile eşit statüde kullanılabileceği, resmi evrakların Galce dilinde de hazırlanabileceği kabul edilmiştir. Hatta, daha önce Galce kullanılarak resmi işlem yapılmamış olmasından dolayı insanların eski alışkanlıklarına devam ederek veya yeterince güvende hissetmediği için sadece İngilizce dilini tercih etmeleri ihtimaline karşın her kurumun bunu engellemek ve Galce nin kullanılmasını özendirmek için bir strateji planı hazırlaması istenmiştir yılında yapılan bir referandum ile İskoçya ile birlikte Galler e özerklik verilmiş, kendi özerk hükümetini kurabileceği kararlaştırılmıştır. Ancak 2006 yılına kadar yetki devri parça parça gerçekleştirilmiştir. Son olarak 2011 yılında maliye, dış işleri ve savunma bakanlıkları dışında tüm yetkiler Galler hükümetine devredilmiş, böylece Galler, dışişleri ve savunma gibi Londra hükümetinin denetiminde olan diğer bakanlıklar dışındaki diğer tüm yetkileri merkezi Cardiff olan Galler hükümetine devretmiştir. Son haliyle Galler ülkesi 22 yerel yönetimden oluşmakta, her yerel yönetimin kendi katılımcı mecilisi bulunmakta, bu yerel yönetimler kendi iç işlerinde özgür, ancak bütçelerini merkez Cardiff yönetiminden almaktadır. Bu tarihsel ve siyasal bağlam içinde, ülkenin en önde gelen meselesi eğitim ve Galce dilinin geliştirilmesi olmuştur. Bütün yerel yönetimler, bütçelerinin en büyük kısmını dil ve eğitim faaliyetlerine ayırmaktadır. Seçimlerde de bu yönde vaatler halk tarafından en büyük desteği görmektedir. Galler deki tüm bu gelişmelerde ve Galce nin yeninden canlanmasında sivil toplum kuruluşlarının önemli bir rolü var. Zira bu kuruluşlar hem Galce nin yaygınlaşması için toplumsal farkındalık oluşturuyorlar hem de çocukların Galce öğrenmesini hedefleyen kreşler açıyor, gençlerin dillerini kullanacağı festivaller düzenliyorlar ve Galce materyallerin geliştirilmesi, müfredat hazırlanması çalışmalarında aktif yer alıyorlar. Bu kuruluşlar etkinliklerini düzenlemek için hem Galler halkından hem yerel yönetimlerden hem de çeşitli sponsorlardan hatırı sayılır miktarlarda maddi destek almakta ve Galce öğretiminin yaygınlaşması için çok büyük bütçeler ile çalışmalar yürütmekteler. Bu çalışmaların da etkisi ile özellikle ülkenin başkenti olan Cardiff gibi önemli ekonomik, kültürel ve siyasi merkezinde bir zamanlar sadece İngilizce konuşulurken şimdilerde Galce nin gittiktçe daha fazla konuşulmaya başlanması ciddi bir moral olmuştur. Gallerde Eğitim Modeli Galler de eğitim 4 kademe olarak sağlanmaktadır. Birinci kademe 5 yaşına kadar olan okul öncesi eğitimi; ikinci kademe 5-10 yaş aralığını kapsayan ilköğretim dönemi; üçüncü kademe yaş aralığındaki öğrenciler için lise eğitimi; ve son kademe olarak da üniversite eğitimini kapsamaktadır. Birinci kademede eğitim daha çok sivil toplum kuruluşlarının yönetiminde olan okul öncesi eğitim merkezlerinde yapılmakta, sonraki kademelerde ise esas olarak kamu hizmeti olarak, ancak ailelerin de desteklediği özerk bir bütçe ile sunulmaktadır. Fakat az sayıda olmakla birlikte özel okullar da bulunmaktadır. Bu okullarda takip edilen eğitim modeli için literatürde genellikle çiftdilli eğitim terimi kullanılmaktadır. Oysa gerçekte Galler de çiftdilli eğitimden ziyade iki farklı dilde tekdil ağırlıklı eğitim verilmektedir. Diğer bir deyişle Galler de iki farklı eğitim modeli kullanılmaktadır. Galce yoğunluklu konuşulan kuzeybatı bölgesinde Galce eğitim verilmekte, haftada birkaç saat İngilizce öğretimi yapılmaktadır. Buna karşılık ülkenin güneyinde İngilizce eğitim veren, ancak haftada birkaç saat zorunlu Galce dil derslerini de içeren bir >14

13 Küllerinden Yeniden Doğmak: Galler de Dilin Yeniden Canlandırılması eğitim verilmektedir. Ancak her geçen gün Galce eğitim veren okulların sayısı artmakta, yoğunluklu olarak İngilizce nin konuşulduğu bölgelerde de ailelerin talebiyle Galce eğitim verilen okullar açılmaktadır. Bu okullardaki eğitim için çiftdilli kavramının kullanılmasının sebebi birinci dili Galce olsa da tüm çocukların İngilizce bilmeleri ve dolayısıyla en azı iki dilli olmalar. Oysa birinci dili İngilizce olan çocukların hepsi Galce öğrenmemekte, hatta oran olarak önemsenmeyecek derecede az çocuk İngilizce eğitim verilen okulara gittikten sonra Galce öğrenebilmektedir. Diğer bir deyişle, zorunlu da olsa haftada sınırlı saatte dil dersi ile Galce öğrenilememektedir. Aşağıdaki tabloda 2013 yılı itibariyle ülkede Galce eğitim veren okulların sayısı bölgelerine göre verilmektedir. Tabloda görüldüğü gibi 22 yerel yönetimin hepsinde Galce eğitim veren okullar bulunmaktadır. Ancak bu okullar esas olarak ilköğretim yıllarını kapsamakta, sonraki kademede Galce eğitim veren okulların sayısı önemli ölçüde azalmaktadır yılında Galce eğitim veren ilköğretim okulu sayısı 452 iken ve bu okullarda toplam öğrenci eğitim alıyorken, bu rakamlar lise kademesinde 53 okula ve öğrenciye düşmektedir. Tablodaki diğer ilginç bir istatistik ise ilköğretim okullarının sayısı 2009 dan 2013 e her yıl yaklaşık 10 ar tane azalırken öğrenci sayısınde aksine bir artış görülmektedir. Oysa lise seviyesinde okul sayısı aşağı yukarı aynı kalmakta, fakat buna rağmen öğrenci sayısı azalmaktadır. Bu sayıları ülkedeki tüm okulların ve öğrencilerin sayısı ile karşılaştırdığımızda, toplam okul sayısı ve öğrenci nüfusuna oranla Galce eğitimin verildiği okulların ve bu okullara katılan öğrencilerin sayısının oldukça az olduğu görülecektir. Gallede toplam öğrenci sayısı yaklaşık olarak civarındandır. Hükümet verilerine göre toplam okul sayısı ise 1656 olarak verilmektedir. Bu durumda Galce eğitim veren okulların oranı toplam okulların sadece 3 te 1 i kadardır. Aynı şekilde Galce eğitim alan öğrenci sayısı da toplam öğrenci sayısının %23 kadarını oluşturmaktadır. Yerel yönetimlerce Galce eğitim verilen okullar ve öğrenci sayıları (Ocak 2013) 15<

14 Galler ülkesi dünyada bilinen diğer özerk bölge örneklerinden çok daha fazla maddi ve yasal imkana sahiptir. Ancak buna rağmen Galce eğitimin İngilizce eğitime oranla daha az sayıda okulda veriliyor olmasının temel nedeni artık birinci dili İngilizce olmuş ailelerin çokluğu ve bu ailelerin alışık oldukları İngilizce eğitim kurumlarından kolay kolay vazgeçmek istememesi olarak açıklanmaktadır. Bu nedenle Galler hükümeti ve yerel yönetimler ailelerin bu konuda farkındalık kazanmaları, kendilerinin Galce öğrenmeleri ve çocuklarını Galce eğitim verilen okullara göndermeleri için çeşitli kampanyalar yürütmektedir. Hükümet, en son yıllarını kapsayacak olan Galler de Yaşıyoruz, Neden Galce Öğrenmeyelim? isimli bir kampanya başlatarak farkındalık geliştirmeye çalışmaktadır. Üniverstilerde ise çoğunlukla İngilizce eğitim verilmekte, ancak bu üniversitelerin Galce Dili, Galce Edebiyat ve bazı eğitim bölümlerinde Galce eğitim verilmekte, bu sayede Galce öğretmenleri yetiştirilmektedir. Ülkede 20 bin civarında Galce öğretmen bulunmaktadır. Bu öğretmenler okullar tarafından belli süreleri kapsayan sözleşmelerle alınmakta, maaşları da yine yerel yönetimlerden kendilerine ayrılan bütçeden karşılanmaktadır. Fakat yerel yönetimler dışında ayrıca kendi fon çalışmalarından, aile bağışlarından ve festival gibi etkinliklerle elde edilen gelirler de okul bütçesine dahil edilmektedir. Okullarda materyal kullanımı konusunda ise daha çok bilgisayar ortamında bulunan kaynaklardan faydalanılmakta, nadir durumlar dışında ders kitapları basılmamaktadır. Bunun yerine tabletler ve öğretmenler tarafından hazırlanan etkinlik sayfaları kullanılmaktadır. >16

15 Küllerinden Yeniden Doğmak: Galler de Dilin Yeniden Canlandırılması Galler Örneğinden Alınabilecek Dersler Şimdiye kadar ele alınanların bir çoğu, özellikle İngiltere devletinin Galce dili ve kimliğine karşı politikaları ile Galler halkının buna karşı tepkisi ve talepleri, dünyanın farklı yerlerinde birbirine benzer süreçlerin işlediğini göstermektedir. Dolayısıyla farklı ülke örneklerinden çıkarılacak dersler bulunmaktadır. Galler örneğinden de çıkarılacak birçok ders bulunmaktadır. Aşağıda bu dersler kısaca ele alınmaktadır. Sivil Toplum Kuruluşlarının Çalışmaları: URDD örneğinde de olduğu gibi, hak mücadelesi veren sivil toplum kuruluşları birçok açıdan toplumsal muhalafetin oluşturulmasına katkıda bulunmaktadır. Bununla beraber bir takım haklar elde edildikten sonra bu hakların nasıl en uygulanabileceğine dair da sivil toplum kuruluşlarının önemli katkıları olabilmektedir. Benzer şekilde açılan kreşler, okul öncesi eğitim merkezleri, dil festivalleri, yarışmalar dilin korunup gelişmesi, yaşama alanı bulması açısından Galler de sivil toplum kuruluşları önemli bir rol oynamıştır. Kaliteli Eğitim: Galce eğitimin yapılmaya başladığı yıllardan sonra bu okullarda özellikle Fen ve Matematik alanlarında verilen eğitimin kalitesi bu okulların hızlı bir şekilde prestij kazanmasına ve daha çok ailenin çocuklarını Galce eğitim veren okullara göndermesine yol açmış. Dil Geliştirme Strateji Planı: Uzun süre yasaklı kalmış, ötekileştirilmiş ve geri kalmışlıkla ilişkilendirilmiş diller bir süre sonra statü kazandıklarında bile toplumsal düzeyde bu dillerle ilgili normalleşme kendiliğinden ve hızlı bir şekilde olamıyor. İnsanlar, kamu hizmetlerini egemen dil ile yapmaya alıştıklarından, bu alışkanlıkların değişmesi zaman gerektiriyor. Kendi dillerinde eğitim veren okullar açıldığı zaman bile çocuklarını bu okullara gönderme konusunda toplumun hatırı sayılır büyüklükteki bir kısmı isteksiz davranabiliyor. Galler de de benzer bir durum yaşanmıştır. Bu yüzden 1993 yılında başlatılan dil reformunun bir parçası olarak Galce konuşulmasını özendirmek için tüm kamu kuruluşlarının Dil Geliştirme Strateji Planı oluşturması istenmiştir. Bu plan, söz konusu kuruluşların kendi iş ve işlemlerinde Galce kullanılması için ne tür teşvik edici yöntemler kullanılması, ne gibi çalışmalar yapılması gerektiğini içermektedir. Bu strateji planı önceleri sadece kamu kuruluşlarını kapsasa da zaman içinde özel kuruluşlar üzerinde de bir mahalle baskısı oluşturmuş ve bazı büyük özel şirketlerin de Galce konuşulmasını özendirecek plan yapmasını sağlamıştır. Tanınmış Kişilerin Desteği: Galler örneğinde, hem ülke çapında hem de dünya çapında tanınımş aydınların, sanatçıların, yazarların ve sporcuların Galce konuşulmasını teşvik eden açıklamalarda bulunmaları, dil festivalleri, eylemler ve etkinlikerine katılmaları, Galce konuşmanın önemini kendi çalışmalarına konu edinmeleri, Galce dilinin yeniden prestij kazanmasına çok önemli katkıda bulunmuştur. Her yıl düzenlenen ve Galce konuşulmasını özendiren Eisteddfod ve Tafwyl gibi festivellerin açılışlarına popüler kültürün parçaları olmuş kişilerin katılması çocuklar ve gençler arasında Galce diline olan ilgiyi artırmıştır. Bu nedenle, uzun süre yasaklı kalmış dillerin yeniden prestij kazanmaları, özellikle de çocuklar ve gençler arasında popüler olması açısından tanınmış kişilerin bu dilleri konuşmaları, konuşulmasını özendirici etkinliklere katılmaları önemlidir. Sosyal Medya Kullanımı: Galler de gençler arasında Facebook ve Twitter gibi sosyal medya kanalları çok yaygın olarak kullanılmaktadır. Galce konuşmanın yaygınlaştırılması çalışmaları yürüten sivil toplum kuruluşları buradan hareketle sosyal medya mecralarını aktif olarak kullanmakta, hem Galce dili ile ilgili hem de Galce kullanılarak birçok paylaşımda bulunmakta, etkinlerinin duyurusunu sosyal medyada görünür kılmakta ve ayrıca gençlerin sosyal medyada Galce kullanmasını teşvik edici yarışmalar düzenlemekteidr. Bu tür etkinlikler sadece politik saiklerle değil, gündelik ihtiyaçların karşılanmasında da Galce nin kullanılmasını sağlamıştır. Sosyal medyanın gittikçe daha önemli hale geldiği dünyada, dil mücadelesi yürüten hareketlerin çalışmalarını bu alana da taşımaları verilen mücadelenin de güçlenmesine yardımcı olacaktır. 17<

16 Ebeveynlerin Dil Öğrenmesi: Galler de okul öncesinden itibaren Galce eğitim verilmekte, ancak bu okullara giden çocukların bir kısmının ebeveynleri Galce bilmemekte, dolayısıyla evlerinde çocuklarıyla İngilizce konuşmaktadır. Okul öncesi eğitim veren kuruluşlar son dönemlerde, çocuklarla birlikte ebeveynlerine yönelik de programlar geliştirmiş, bu sayede çocuklarını okula veya kreşe getiren anne ve babalar da bu programlar sayesinde Galce öğrenmeye başlamıştır. Ebeveynlerin Galce öğrenmesi hem çocukları için teşvik edici olmuştur hem de Galce dilinin toplum içinde kullanılma oranını arttırmıştır. Bu türden girişimlerde bulunmak, bir dili sadece çocukların konuşmaya başladığı takdirde gelişebileceği algısının yeterli olmadığını göstermiştir. Defacto Okullar: Galce eğitimin resmi olarak yapılmaya başlanmasından çok önce bile gizli bir şekilde Galce eğitim veren evler ve kilise çatısı altında verilen kurslar vardı. Bu eğitim hem sonraki dönemlerde Galce eğitimin resmi olarak yapılmasının yolunu açmış hem de kurulan yeni okulların temelini oluşturmuştur. Dil mücadelesi verilen başka ülke örneklerinde de bu tarz defacto okulların varlığı hem altyapı oluşturulmasını hem de toplumsal muhalefeti güçlendirici bir etki yapmıştır. Özel Değil Özerk Eğitim: Gallerde esas olarak iki tür okul vardır; en yaygın olanı devlet destekli okullar (maintained schools) ve sayısı çok daha az olan özel okullar. Devlet destekli okullar bütçelerini esas olarak yerel yönetimlerden alırlar, ancak bütçenin nasıl kullanılacağı konusunda okulların belli oranlarda özerklikleri bulunmaktadır. Okullara öğrenci ve öğretmen sayısına göre yerel yönetimlerden bütçe ayrılır, bu bütçeye aynı zamanda ailelerden gelen ve çeşitli kurum veya kuruluşlardan gelen bağışlar da eklenir, okul yönetimi kendi öğretmenlerini işe alır ve maaşlarını kendisi yapar, harcamalarını kendisi yapar. Bu sayede okullara özerk bir statü tanınır. Öte yandan özel okullarda yerel yönetimlerden bütçe alınmaz, bu okulların temel geliri öğrenci kayıt paralarıdır. Galce eğitim yapılan okulların çok büyük bir kısmı devlet destekli okullardır, özel okullar ise daha çok İngilizce eğitim vermeye devam etmektedir. >18 Yaşayan bir Dil, Yaşam için bir Dil: Galler hükümeti, Galce dil kullanımını gündelik yaşamın tüm alanlarında yaygınlaştırmak için yıllarını kapsayan 5 yıllık bir kampanya başlattı. Iaith fyw: Iaith byw (yaşayan bir dil, yaşam için bir dil) adı verilen bu kampanya kapsamında, çocukların eğlenerek dil öğrendiği yetişkinlerin ise gündelik ihtiyaçlarını Galce kullanarak karşıladığı bir ortamın yaratılması için çeşitli planlar ve projeler geliştirilmiştir. Bu çalışmalarda en çok vurgulanan noktalardan bir tanesi, Galce dil kullanımının salt politik ve toplumsal duyarlılıklarla yaygınlaşamadığı, bu yüzden de Galce öğrenmenin ve konuşmanın keyif alnan bir etkinlikle beraber yürütülmesi gerektiği yönündedir. Bunu gerçekleştirmek için çocukların ve yetişkinlerin ilgisini çekecek Galce okuma kitapları, çeşitli materyaller hazırlamak, Galce konuşulan yarışmalar, festivaller, kurslar düzenlemek gibi yöntemler kullanılmaktadır. Yetki Devri ve Kaynak Aktarımı: Galler de 1950 lerden itiabren Galce eğitim veren okullar bulunmaktadır, ancak bu okullar Galce dil kullanımının ciddi oranlarda gerilemesini durduramamamıştır lerden itibaren Galce dili üzerindeki siyasi baskı azalmasına, 1990 lar çok da özgür bir ortam olmasına rağmen Galce nin yeniden güçlü bir şekilde sahiplenilebilmesi, atılan adımların sonuç vermesi Galler de yetki devrinden sonra gerçekleşmiştir. Bu sayede Galler hükümeti hem çok daha büyük bütçeye sahip olabilmiş hem de dil geliştirme planlarının toplumsal, ekonomik ve gündelik hayatta karşılığı olmuştur. Şuan gerek Galler hükümetinin gerekse de yerel yönetimlerin üzerinde en fazla durduğu nokta Galce dilinin yaygınlaştırılması ve bunun için devletin tüm imkanları kullanılmaktadır. Bu sayede hem daha kaliteli kamu hizmeti sunulmakta hem de Galce nin her alanda gelişmesi ve kullanılması için imkanlar yaratılmaktadır. Başka dil örnekleri de yetki devrinin ve ciddi kaynak yatırımının dilin yeniden yaygınlaştırılmasında çok önemli olduğunu göstermektedir.

17 Hindistan da Toplum Temelli Çokdilli Eğitim Artı Programı 4 Minati Panda ve Ajit Mohanty Çokdilli 4 eğitim, dillerin eğitim sürecine dâhil edilmesinden çok daha öte bir şeydir; aslında, öğrencileri ve mensup oldukları toplulukları aktif bir şekilde güçlendirmenin yollarını arayan eleştirel pedagoji düşüncesiyle yakından ilişkilidir. Çokdilli eğitim, toplumun tüm kesimlerinin eğitiminde güçlü bir eğitim modeli olacaksa, otoriter, katı ve egemen-kültür-odaklı eğitim yaklaşımının onayladığı bilginin yerini, yerli halkları/kabileleri ve dilsel azınlık topluluklarını, kendi toplumlarının ve kendileri dışındaki daha geniş toplumun, değerli, eşit ve sorumlu üyeleri haline getirecek, topluma yabancılaşmalarını engelleyecek, eleştirel eğitim deneyimlerinden oluşan bir sistemin alması gerekir. Güçlü çokdilli eğitim uygulamaları, ilk etapta, çocukların evde-konuşulan dildeki becerilerini yükseltmeye çalışan uygulamalardır. Bu tür bir eğitim, ikinci, üçüncü veya öğretilmesi düşünülen diğer dillerin temel eğitime eklenmesinden önce en az 5 ila 8 yıl boyunca anadilinde eğitim verilmesiyle gerçekleşir. Bu tür eğitim programları, daha derin boyutta ve iyi derecede bir çokdillilik becerisi kazandırmakla birlikte, çokdilli bir kimliğin ve toplumun dilsel ve ekokültürel çeşitliliğinin sür- 4 Bu yazı Çokdilli Eğitim Yoluyla Toplumsal Adalet başlıklı kitaptan alınmış, bu kitapçık için kısaltılmıştır. Makalenin tamamı için bkz. Mohanty, Ajit, Minati Panda, Robert Phillipson ve Tove, Skutnabb-Kangas (2013). Çokdilli Eğitim Yoluyla Toplumsal Adalet. (Türkçe Yayına Hazırlayanlar, Gök, Fatma ve Şerif Derince) Eğitim-Sen Yayınları. Ankara. s dürülmesini sağlar. Bu yazı, böyle bir noktadan hareketle Hindistan ın Orissa Eyaleti nde yürütülen pilot bir eğitim programı incelemektedir. Hindistan da Çokdilli Eğitim Kabile çocuklarına anadilinde eğitim sağlamak üzere Orissa gibi birkaç eyalette başlayan ve sonuç vermeyen birkaç girişimden sonra, şimdi bazı eyaletler, anadilleri eğitim dili olarak kullanılan çoğunluk dilinden farklı olan kabile çocukları için, yapılandırılmış çokdilli eğitim programları başlatmıştır. Bunun yanında, Hindistan ın tamamında, anadili temelinde ikidilli/çokdilli eğitim programları oldukları iddia edilen ve birkaç hükümet dışı örgütün insiyatifi altında yürütülen bazı yerel programlar vardır. Bu tür programlar, genellikle yumuşak asimilasyon yaratıcı niteliktedir ve azınlık dili çocuklarının çoğunluk dilinde eğitime geçişlerini kolaylaştırmayı amaçlayan erken-geçiş programlarıdır. Büyük ölçekli hükümet programları iki eyalette Andhra Pradesh ve Orissa da yılında başlamıştır ve birkaç yerde daha başlaması planlanmaktadır. Andhra Pradesh ve Orrissa daki uygulamaya ilişkin ilk değerlendirme, bu programların geleneksel tekdilleştirici eğitim programlarından bir şekilde daha başarılı olduğunu göstermektedir. Bu programlarda, çocukların kültürlerine ait unsurların sınıfa ve eğitim materyallerine dâhil edilmesi 19<

18 üzerinde durulmaktadır, fakat bunun hangi teorik ve metodolojik temellere dayanarak planlandığı henüz net bir şekilde açıklanmamıştır. Bu nedenle, çocukların yavaş yavaş gündelik söylemden teorik bir söyleme geçişlerine yardımcı olmak için gereken pedagojik pratiklerin ne olduğu net değildir ve bu programlar rutin bir düzene indirgenme riski ile karşı karşıyadırlar. Aynı durum Orissa Eyaleti nde yürürlükte olan yaygın çokdilli eğitim programları için de geçerlidir. Orissa da Çokdilli Eğitim Çokdilli Eğitim programı Orrissa da 2006 da başladı. Seçilen okulların neredeyse tamamı, bir kabile dili konuşan çocukların gittiği okullardır. Dolayısıyla sınıflar, bütün çocukların kabile mensubu olması ve öğretmenlerin herkesçe bilinen ortak dili konuşuyor olmaları nedeniyle, bir hayli homojen bir yapı arz ediyor. Ancak tüm okulların aynı politikalara göre eğitim verdiğini söyleyemeyiz. 1 ve 2. sınıflarda öğretim dili çocukların anadilidir. 1. ve 2. sınıflarda sözlü iletişimde ve 3. sınıftan itibaren de giderek artan bir şekilde öğretim dili olarak ikinci dil kullanılmaktadır. 5. sınıfta, ikinci dil öğretim dili olacaktır ve anadilinin bu eğitimdeki yeri belirlenmemiştir. 6. sınıftan itibaren, ikinci dilin tek öğretim dili olması düşünülmektedir. 6. sınıfta anadilinde eğitime son verilirse, çocukların kültürel kaynakları ne olacak? Şu andaki programda, tümüyle ikinci dilde eğitime geçilecek noktaya gelinceye kadar, anadilinde yazılmış ve neredeyse tamamı çocukların deneyimsel ve kültürel kaynaklarına dayanarak hazırlanmış kitapların ve diğer öğretme-öğrenme materyallerinin kullanılması tasarlanmıştır. Çocukların anadilinin 6. sınıf gibi erken bir zamanda sınıf ortamından çıkarılması, çocukların kültürel sermayelerinin aniden kaybına yol açabilir çünkü bütün sınıflarda kullanmak üzere hazırlanan Oriya dilindeki ders kitapları Orissa daki çocukların tümü için ortaktır ve bu kitaplarda genellikle egemen konumdaki Oriya topluluğunun kültürü temsil edilmektedir. Bu durumda, böyle bir erken-terk programıyla geçiş sistemi tuzak oluşturabilir; bu, hükümetin minimalist gündemi ile oldukça uyumlu olan ve aynı zamanda iyimser bazı reformistlerin beklentilerini tatmin eden bir durumdur. Bu meseleler, bu eğitimi alan ilk grup çocuklar sadece-ikinci-dille eğitim verilen aşamaya gelmeden önce ele alınmadıkça, şu anda Orissa da yürütülmekte olan Çokdilli Eğitim programlarının, çocukların kültürel kaynaklarıyla kurması gereken iskeleyi kurmayı başaracağı şüphelidir. Pozitif bir gelişme şudur: kabile çocuklarının anadili temelli çokdilli eğitim almaları konusunda giderek artan bir ilgi olduğunun açık işaretleri var ve çok kısa bir süre önce, Orissa daki Çokdilli Eğitim programla- >20

19 Hindistan da Toplum Temelli Çokdilli Eğitim Artı Programı rında, en az 5. sınıfa kadar kabilelerin anadillerinde eğitimine devam edilmesine karar verildi. Bunun yanında, 5. sınıftan sonra bu anadillerinin okulda ders olarak okutulması önerisi de, Orissa hükümetince ciddi şekilde değerlendirilmektedir. Daha da ötesi, şu anda Orissa daki en azından 6 kabile dilinde daha Çokdilli Eğitim programı başlamak üzeredir. Çokdilli Eğitim Sınıflarında Uygulamalar Önceki dönem takip edilen asimilasyoncu eğitim programlarla karşılaştırıldığında öğrenciler ve Orissa daki dilsel çeşitliliğin korunması açısından çok daha iyi sonuçlar görmekteyiz. Ancak Orissa da çokdilli eğitim verilen okullara ilişkin gözlemlerimiz göstermektedir ki, bu programlarda çalışan öğretmenlerinin yetiştirilmesinde paket bir program uygulanmakta ve bu öğretmenler genellikle gerçek sınıf pratiklerinde rutin davranışlar sergilemektedirler. Öğretmenlerin ellerinde tuttukları büyük bir kitaptan yüksek sesle bir cümle okudukları ve arkasından çocukların koro halinde bu cümleyi tekrarladıkları görüldü. Saora bölgesindeki bir okulun 1. sınıfında, öğretmen bir cümleyi dört kez yüksek sesle okudu ve sonra, okurken işaret parmağını kelimeler üzerinde hareket ettiren bir öğrenciden, bu cümleyi okumasını istedi. Öğrenci aynı cümleyi dört kez okumaya zorlandı. Öğretmen daha sonra öğrenciden, belirli bir alfabetik sembolün ne olduğunu söylemesini istedi. Bir başka sınıfta öğretmen, bir cümleyi yedi kez okudu, arkasından çocukların oluşturduğu koro aynı cümleyi tekrarladı. Öğretmen bundan sonra bütün çocuklara tek tek belirli alfabetik sembollerin ne olduğunu sordu. Okuma süreci neredeyse bütün okullarda aynıydı. Bu gözlemler, sürekli olarak tekrarlama tekniğinin üzerinde durulduğunu ve anlatılan konuların çocuklara papağan gibi tekrarlatılarak ezberletildiğini ortaya koymaktadır. Bu tür pedagojik uygulamalarda, çocuğa, bu yaklaşıma vurgu yapan teori ya da prensiplerin değil, paketteki kuralların ve gramerin aktarıldığı çok açık. Konuları birbiriyle ilişkilendirme, eğitim materyallerinin ve öğretme-öğrenme programlarının düzenlenmesinde kullanılmış olan bir kavram, bir fikirdi. Ama uygulamada, sınıftaki bir başka rutin, uyulması gerekli bir takvim haline getirildi. Belli bir mevsimde ortaya çıkan etkinlikler, Vygotsky tarzında sınıf içi etkinlik olarak değerlendirilmeden veya sınıf içi etkinliğe dönüştürülmeden, çoğu kez rutin bir şekilde ele alındı. Bu süreçte, birbiriyle ilişkili olarak var olan kavramların, gündelik söylemden bilimsel söyleme geçişi kolaylaştırmak için birbirinden ayrıştırılması ve tartışılması gerektiği genellikle görmezden gelinmektedir. Şu andaki Çokdilli Eğitim programları, çocukların dil ve kültürlerini neredeyse bütünüyle dışlayan önce- HİNDİSTAN DA DİL Hindistan da en son 2011 yılında yapılan sayımlara göre, çeşitli dil ailelerine mensup toplam 1653 dil bulunmaktadır. Bu dillerin %73 ü Hint-Avrupa dil ailesinden, %24 kadarı Dravidian dilleri ve geriye kalan %3 lük bir oranda da Avusturasyatik ve Tibet-Burma dilleri bulunmaktadır. Ülkede ayrıca Hint-Pakistan ve Alipur İşaret Dilleri kullanılmaktadır. Devletin bir tek ulusal dili yoktur, bunun yerine ülkedeki tüm dillerin korunmasını gerektiğine dair genel anayasa hükümleri bulunmakta ve İngilizce ile birlikte 23 dil de resmi dil olarak anayasa yazılmıştır. Çokdilli olmasının yanında, ülke aynı zamanda çokalfabelidir de. Başkent Delhi ile yazışmalarda Devangari alfabesini kullanan Hintçe ile Latin alfabeli İngilizce kullanılmakta, bunun dışında Arap alfabesi ve dillere özgü bazı alfabeler kullanılmaktadır. Devletin bu konuda bir yasaklaması söz konusu değildir. Farklı yetkilere sahip özerk bölgeler şeklinde yönetilen ülkede özerk meclisler kendi dil politika ve planlamalarını da yapabilmektedir. Bazı durumlarda özerk meclis politikalara ülke anayasasından daha özgürlükçü iken bazı durumlarda ise daha kısıtlayıcı olabilmektedir. 21<

20 ki programlar üzerinden geliştirilmiştir. Tek değişiklik, çokdilli eğitim verilen sınıflardaki çocukların mutlu, kendinden emin ve kendi anadillerinde anlatılan ders konularıyla ilgili görünüyor olmalarıdır. Çocuklar, büyük ve küçük kitaplar, faaliyet çizelgeleri, hikâye kitapları ve matematikle ilgili küçük kitapçıklar gibi materyallere aşina idiler. Ama yaklaşım yine de çok fazla materyal ve öğretmen- merkezli bir yaklaşımdı. Daha da ötesi, çocukların kültürünün sınıflarda temsil edilme biçimi, kültürün mentalistik tanımına uygun bir durum sergiliyordu. Programlar oldukça planlı görünüyordu; her yerde aynı model uygulanıyordu ve öğretme-öğrenme etkinlikleri, çoğunlukla Başla(t)ma-Cevap-Değerlendirme formatına yakın yöntemler kullanılarak rutin bir şekilde yapılıyordu. Çokdilli Eğitim programlarındaki öğretmenlerin, gündelik kavramlar ve bu kavramların teorik/bilimsel kavramlarla ilişkisi hakkında çok az sȩy bildikleri anlaşıldı. Tarımsal pratikler, sanat, el sanatları ve oyunlar gibi kültürel malzemelerin sınıfta öğrenme sürecine nasıl aracılık edebileceği hakkında çok az şey biliyorlardı. Gözlemlerimiz, etkinlik kavramının sınırlı olarak anlaşılmasının, öğretmenlerin sınırlı bir donanıma sahip olmalarına yol açtığını ortaya koydu; öğretmenler çok az bağımsız davranışlar sergileyerek, sadece kendilerine verilen öğretmeneğitimi modülleri ve el kitaplarını takip etmeye devam ettiler. Gündelik bilgi, resmi okullarda eğitim gören çocuklar için güçlü bir eğitim kaynağına dönüştürülmeden, sadece romantize edilerek sunuldu. Bu nedenle, bu öğretmenler arasından, yukarıda sözü edilen şekilde bir Çokdilli Eğitim rutinini şiddetle savunan ve buna şiddetle inanan öğretmenler çıkabileceğinden korkulmaktadır. Böylesi bir durum, dinamik ve güçlü çokdilli eğitim uygulamalarının geliştirilmesine yönelik umutları sınırlayabilir. Çokdilli Eğitim Artı: Kültürel Kökleri olan Bütünsel bir Yaklaşım Çokdilli Eğitim programlarındaki hataları yeniden üretmeyen, gerçek anlamda toplum temelli bir çokdilli eğitim uygulamak için bir grup akademisyen ve topluluk üyesi beraber Çokdilli Eğitim Artı adını veridimiz deneysel bir pilot okul programı geliştirdik. Çokdilli Eğitim Artı programı, Vygotsky nin Kültürel Tarihsel Etkinlik Teorisi (KTET) yaklaşımını temel alarak, okullarda şu anda var olan çokdilli eğitim uygulamalarında yapılamayanları yapmayı amaçlamaktadır. Bu program, Orissa nın Phulbani (Kui dili konuşanlara yönelik) ve Gajapati (Saora dili konuşanlara yönelik) semtlerinde bulunan dört okulda uygulandı. Bu yaklaşım, nitelikli çokdilli eğitim uygulamalarının, bütünsel, kültürel bakımdan oturmuş ve Hindistan ın Resmi Dilleri: Assamese, Bengali, Bodo, Dogri, İngilizce, Hindi, K a n n a d a, K a s h m i r i, K o n k a n i, M a i t h i l i, Ma l a y a l am, Mani puri, Marathi, Nepali, Oriya, Punjabi, Sanskrit, Santali, Sindhi, Tamil, Telugu, Urdu >22