TİCARİ İŞLETME REHNİ. Ferhat BÜYÜKADA Avukat

Transkript

1 TİCARİ İŞLETME REHNİ Ferhat BÜYÜKADA Avukat ANKARA, 2010

2 İÇİNDEKİLER GĠRĠġ... 3 I. REHĠN... 4 A. GENEL OLARAK... 4 B. ROMA HUKUKUNDA... 4 C. TÜRK HUKUKUNDA... 8 II. TĠCARĠ ĠġLETMENĠN REHNĠ A. GENEL OLARAK B. REHNĠN KONUSU C. REHNĠN KURULUġU SözleĢme Tescil D. REHNĠN DĠĞER SĠCĠLLERE BĠLDĠRĠLMESĠ E. REHNĠN KAPSAMI Ticaret Unvanı ve ĠĢletme Adı Menkul ĠĢletme Tesisatı Sınaî Haklar F. Rehnin Hükümleri Genel Olarak Rehin Verenin Durumu Rehin Alanın Durumu G. Rehnin Sona Ermesi H. Tamamlayıcı Hükümler Ġ. Yetkili Mahkeme KAYNAKÇA

3 GİRİŞ Ticari iliģkilerin son derece arttığı ve piyasa rekabetinin akıl almaz boyutlara ulaģtığı XXI. yüzyılda, tacirler arası iliģkilerdeki güven kavramı gittikçe yerini risk kavramına bırakmaktadır. Ticari yaģamın doğası gereği, ticari iģletmeler; bazen varlıklarını sürdürebilmek, bazen de kendilerini geliģen piyasa koģullarına adapte edebilmek için kredi ihtiyacı ile karģı karģıya gelmektedirler. Bu krediler, çoğu zaman kredi verme amacına hizmet etmek için kurulmuģ bankalarca karģılanmakta, diğer bazı hallerde ise kredili satıģ yapan bazı ticari iģletmelerce sağlanmaktadır. Her iki hâlde de değiģmeyen tek unsur, verilen kredinin geri dönüģümünü güvence altına alma ihtiyacıdır. Roma hukukundan günümüz modern hukukuna kadar hemen hemen tüm hukuk sistemlerinde, alacağın teminata bağlanabilmesine hizmet eden değiģik yol ve yöntemlere olanak sağlanmıģtır. Rehin müessesesi de bu yollardan birini teģkil etmektedir. Ancak tarihsel olarak, kaynağını Roma hukukundan alan rehin ile günümüz modern hukukunda var olan rehin, bazı noktalarda farklılıklar taģımaktadır. Diğer yandan, çalıģmamızın konusunu teģkil eden Ticari İşletme Rehni ise, geçen yüzyılın ihtiyaçlar karģısında ilk olarak Fransız hukukunda ortaya çıkmıģ, sonraları ise Türk kanunkoyucusu tarafından da benimsenmiģ modern bir hukuki kurumdur. Roma Hukukunda Sınırlı Ayni Haklar adlı yükseklisans dersi çerçevesinde hazırladığımız bu ortak çalıģmada, Türk hukukunda uzunca bir zamandır varlık gösteren Ticari ĠĢletme Rehni ni, kaynağını Roma hukukundan alan rehin müessesesini temel alarak incelemeye çalıģtık. Bu kapsamda; öncelikle Rehin baģlığı altında genel olarak rehin kavramı anlatılacak, Roma hukukundaki rehin ve Türk hukukundaki rehin müesseseleri incelendikten ve karģılaģtırıldıktan sonra, Ticari ĠĢletme Rehni baģlığı altında 1447 sayılı Ticari ĠĢletme Rehni Kanunu çerçevesinde detaylı bir inceleme yapılacaktır. 3

4 I. REHİN A. GENEL OLARAK Bir borç iliģkisinin kurulması sırasında alacaklı, borcun zamanında ve eksiksiz olarak ifa edilmemesi riskine karģı, alacağın Ģahsi veya ayni bir teminatla güvence altına alınmasını talep edebilir. Bu teminat, üçüncü bir kiģinin müteselsil borçlu veya kefil olarak borç iliģkisine dâhil edilmesi suretiyle sağlanabileceği gibi (şahsi teminat); borçluya veya üçüncü bir kiģiye ait taģınır veya taģınmaz bir malvarlığı değeri üzerinde alacaklı lehine sınırlı ayni hak (rehin, ipotek) tesis edilmesi suretiyle de (ayni teminat) sağlanabilir. 1 Alacaklılar, kural olarak borçlunun malvarlığı üzerinden alacaklarını tahsil bakımından eģit durumdadırlar. Ancak rehin hakkı, alacaklılar arasındaki bu eģitliği ortadan kaldırır. Zira rehin hakkı, sahibine, üzerinde rehin hakkı tesis edilmiģ olan malı sattırarak alacağını öncelikle alma yetkisi bahģeder. 2 Rehin, fer i nitelikte bir aynî haktır. Bir alacağın güvencesi olarak kurulan rehin, doğaldır ki, her Ģeyden önce bir alacağın varlığını gerektirir. Bu nedenle rehnin kaderi, alacağın kaderine bağlı olup, alacak sona erdiğinde rehin hakkı da kendiliğinden sona erer. 3 Rehin, sınırlı bir ayni haktır. Rehin hakkı sahibi sadece, hakkın konusu olan Ģeyi icra yoluyla sattırarak alacağını bu bedelden öncelikli olarak alma yetkisini haizdir. Rehin hakkı sahibi, rehin konusu eģyayı kullanma, yararlanma ve onun üzerinde dilediği gibi tasarruf etme yetkilerine sahip değildir. 4 Rehin hakkı, mutlak haklardandır. Bu hak, herkese karģı ileri sürülebilen, belli bir zamanın geçmesi ile zamanaģımına uğramayan yani her zaman ileri sürülebilen haklardandır. 5 B. ROMA HUKUKUNDA Modern hukukların aksine Roma hukukunda, Ģahsi teminatlar, ayni teminatlardan daha fazla değer görmekteydi. Ġlk çağlarda Ģahıslar üzerindeki icranın daha sert olması, daha ayrıntılı düzenlenmesi ve kesinliği, onu güvenceden daha değerli kılmaktaydı. Ayrıca rehin 1 AYHAN, Rıza: Ticari ĠĢletme Hukuku, 2. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara 2007, s AYHAN, s AKINTÜRK, Turgut: Medenî Hukuk, Yeni Medeni Kanuna UyarlanmıĢ Onuncu Bası, Beta, Ġstanbul, 2004, s. 441; ÖZTAN, Bilge: Medeni Hukukun Temel Kavramları, 15. Bası, Turhan Kitabevi, Ankara, 2004, s. 808; AYHAN, s ÖZTAN, s. 808; AKINTÜRK, s AYHAN, s

5 kurumunun ilk devirlerdeki zayıflığı, ayni teminatların Ģahsi güvenceye göre ikinci planda kalmasına neden olmuģtu. Bunun diğer bir nedeni de, taģınmazlar üzerindeki ayni hakların varlığına ya da yokluğuna karine teģkil edecek sicillerin Roma da bulunmaması idi. 6 Roma hukukunda rehin hakkı üç kaynaktan doğmaktaydı: hukuki iģlem, Kanun veya bir makamın kararı. Bir hukuki iģlemle rehin hakkı tesis edebilmek için ise Ģu üç Ģartın birlikte gerçekleģmesi gerekmekteydi: (1) rehinle teminat altına alınan bir alacağın varlığı, (2) taraflar arasında yapılacak anlaģma ve (3) üzerinde rehin hakkı tesis edilen malın rehin verenin mülkiyetinde bulunması. 7 Roma hukukunda rehin kavramının geliģmesi, kademeli olarak ve uzunca bir zamanda gerçekleģmiģtir. Bu geliģmeyi, tarihsel sıralamaya paralel olarak Ģu iki baģlık altında incelemek mümkündür: 1. Fiducia Fiducia terimi, inanmak anlamına gelen fides sözcüğünden gelmektedir. 8 Roma hukukunun en eski zamanlarında kullanılan fidicua ile; alacağın teminatını teģkil edecek malın mülkiyeti, güvence amacıyla alacaklıya devredilmekte, borç iliģkisinin sona ermesi halinde ise alacaklının, eģyanın mülkiyetini tekrar borçluya (inanana) devretmekle yükümü doğmaktaydı. 9 Bu iģlem, hukuken sadece bozucu Ģarta bağlı bir mülkiyet intikali Ģeklinde kabul edilebilirdi. Ancak böyle bir Ģekil ne mancipatio da ne de in iure cessio da yoktu. Bu sorun ancak Ģöyle çözümlenebiliyordu: Alacaklı, mülkiyeti, üçüncü Ģahıslara karģı bütün etkilerini gösterecek Ģekilde ve önģartsız olarak elde ediyor; ancak rehin verene karģı merhunun kurtarılması halinde mülkiyetin geri nakledileceğini taahhüt ediyordu. 10 Fiducia, taraflar -özellikle borçlu- bakımından birçok sakınca taģımaktaydı. Zira fiducia ile alacaklı, rehin hakkı yerine tam bir mülkiyete sahip oluyor; yani olması istenenden çok daha fazla hak elde ediyordu. 11 Alacaklı, mal üzerinde, kullanma, semerelerinden yararlanma ve hatta tasarruf etme hakkına dahi sahip oluyordu. Buna karģın borçlunun elinde, 6 ÖZSUNAR, Erdal: Roma Hukukunda Rehin Hakkı, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.7, S.2, 2005, s TAHİROĞLU, Bülent: Roma Borçlar Hukuku, D-R Yayınları, Ġstanbul, 2005, s ÖZSUNAR, s OĞUZ, Arzu: Roma ve Türk Hukukunda Ġnançlı ĠĢlem ve Vekâlet SözleĢmelerinin KarĢılaĢtırılması, AÜHFD C. 41, Ankara, 1991, s KOSCHAKER, Paul/AYİTER, Kudret: Roma Özel Hukukunun Ana Hatları, Sevinç Matbaası, Ankara, 1977, s KOSCHAKER/AYİTER, s

6 alacaklının vadeden önce inanç konusunu kimseye devretmemesi ve borcunu ödediği zaman mülkiyeti kendine devretmesi bakımından alacaklının iyiniyetinden baģka bir güvence bulunmuyordu. 12 Alacaklı, sözleģmeye aykırı davranarak borç muaccel olmadan önce malın mülkiyetini üçüncü bir Ģahsa devrederse, bu mülkiyet devri geçerli olmaktaydı. Bu halde borçlu, sadece güveni ihlal eden alacaklıya karģı bir Ģahsi dava açabilir, ancak malı geri alamazdı. 13 Bunun borçlu yönünden diğer bir sakıncası da, borcunu ödeyinceye kadar malı kullanamaması ve ekonomik anlamda zarara uğraması idi. Bu zararı önlemek için, malın zilyetliğinin borçluda kalması formülü düģülmüģ ise de, borçlunun zilyetliğinde kalan malın usureceptio 14 yolu ile kazanılması tehlikesi ile karģı karģıya kalınabiliyordu. Bu sakıncanın önüne geçmek için ise, malın borçluda kira veya precarium olarak kaldığının fiducia anlaģmasında belirtilmesi gerekiyordu. Bütün bunların sonucu olarak fiducia nın, genelde bir yıldan önce muaccel olan borçlar için kurulduğu sonucuna varılabileceği ileri sürülmüģtür. 15 Rehin verilen malın, zamanında kurtarılmaması halinde güvenilenin malı olacağına iliģkin kural, fiducianın kullanıldığı ilk dönemler için geçerliydi. 16 Buna Lex Commissoria denmekteydi. Fakat bu Ģart, rehinin değerinin alacaktan fazla olması halinde borçlu aleyhine açık bir haksızlık doğurduğundan M.S. 326 yılında Ġmparator Constantinus tarafından yasaklanmıģtır. Bu çözümün yerine, alacaklının rehinli malı satacağı ve elde edilen bedelden kendisini tatmin edeceği, alacak miktarını aģan fazlalığı ise borçluya iade edeceği kuralı benimsenmiģtir. 2. Pignus ve Hypotheca Fiducia nın sakıncalı, kullanıģsız ve karıģık hali pignus un doğumuna sebep olmuģtur. Pignus ile borçlu, taģınır veya taģınmaz bir malın zilyetliğini borca teminat olmak 12 OĞUZ, s RADO, Türkân: Roma Hukuku Dersleri Borçlar Hukuku, Filiz Kitabevi, Ġstanbul, 2001, s. 90; KOSCHAKER/AYİTER, s Roma hukukunda, zamanaģımının Ģartlarından hukuki sebep ve iyiniyet Ģartlarına gereksinim duymadan, bir malın taģınmaz olsa bile bir yılın tamamlanması ile elinde bulunduranın o mala malik olmasını ifade etmektedir. Bkz. ÖZSUNAR, s ÖZSUNAR, s KOSCHAKER/AYİTER, s. 178; ÖZSUNAR, s

7 üzere alacaklıya nakletmekteydi. 17 Zilyetlik kendisine devrolunan alacaklı, üçüncü kiģilerin zilyetliği ihlal etmelerine karģı korunmaktaydı. 18 Rehin (pignus) hakkının konusunu menkul veya gayrimenkul mallar teģkil edebilirdi. Ayrıca rehin, borçlu tarafından verilebileceği gibi üçüncü bir kiģi tarafından da verilebilirdi. Rehinli alacaklı, aldığı Ģeyin zilyedi olur ve alacağını elde edemediği zaman bunu satma hakkını kazanırdı. Pignus, eksik iki taraflı bir akit olup; taraflardan bir her zaman borçlanır, diğeri ise yalnıza bazı hallerde borç altına girer. Esas borç, rehin alanın (yani alacaklının) borcudur. Rehinli alacaklı, esas borcun sona ermesi halinde rehin konusu Ģey üzerinde ayni hakkını kaybeder ve rehin olarak aldığı Ģeyi iadeyle yükümlü olur. Rehinle temin edilen borç ödendiği zaman, rehin vermiģ olan borçlu ya da üçüncü kiģi, rehinin iadesi için dava açabilirdi. Rehinli alacaklı rehini zayi ettiği için iade edemiyorsa bundan sorumludur. Bu sorumluluk, rehinli alacaklının rehinli mala nezaret etme yükümlülüğünden kaynaklanır. Ayrıca rehinli alacaklı, aldığı rehini hiçbir Ģekilde kullanamaz, aksi halde kullanma hırsızlığından dolayı cezalandırılırdı. Ancak rehin hakkı, rehin gösterilen Ģeyin semerelerini de kapsardı. Asıl borç ödenmedikçe, alacaklı semereleri iadeden imtina edebilirdi. Hatta taraflar, borcun faizlerine veya anaparaya mahsup edilmek üzere semerelerin alacaklıya ait olduğu hususunda anlaģabilirlerdi. 19 Rehinle temin edilen borç ödenmezse, alacaklı rehini satmak ve satıģ bedeli üzerinden alacağını elde etmek hakkına sahiptir. Ancak alacaklı, rehni paraya çevirmiģ ve alacaktan daha fazla bir bedel elde etmiģse bunu rehin verene iade etmek zorunda olup, aksi halde bu farkın iadesi için kendisine karģı dava açılabilirdi. 20 Rehin veren ise, sadece bazı hallerde borç altına girerdi. Alacaklı, eğer rehin hakkı kendisine tam olarak temin edilmemiģse veya rehin olarak verilen Ģey yüzünden zarar görmüģ veya zaruri veya faydalı masraflarda bulunmuģ ise bütün bunların tazminini rehin verenden dava yoluyla talep edebilirdi. Ayrıca rehin veren, tüm kusurlarından sorumlu tutulmaktaydı. 17 TAHİROĞLU, s KOSCHAKER/AYİTER, s UMUR, Ziya: Roma Hukuku Ders Notları, 3. Baskı, Beta Yayıncılık, Ġstanbul, 1999, s. 495; RADO, s RADO, s

8 Roma hukukunda fiducia ve pignus tan sonra üçüncü bir tür rehin anlaģması daha ortaya çıkmıģtır. Bunun en eski Ģekli, hâsılat kiracısının beraberinde getirdiği zirai alet ve edevatın hâsılat kirasının teminatı olarak rehnedilmesi idi. Doğaldır ki, böyle bir rehinde zilyetliğin rehin alana devri, borçlunun iģ göremez hale getirilmesi sonucuna yol açacaktır. 21 Bu ve benzer durumlar bakımından Roma hukukunda, zilyetliğin devredilmesine gerek kalmaksızın bir menkul veya gayrimenkul üzerinde rehin hakkı tesis edilmesine hizmet eden hypotheca (ipotek) kavramı geliģtirilmiģtir. Roma hukukunda pignus ve hypothecanın hukuki sonuçları ise aynı idi. 22 C. TÜRK HUKUKUNDA Türk hukukunda rehin, Medeni Kanun un dördüncü kitabı olan EĢya Hukuku kitabında düzenlenmiģtir. EĢya hukuku kitabı sistematik olarak incelendiğinde, birinci kısmın Mülkiyet, ikinci kısmın ise Sınırlı Ayni Haklar baģlığını taģıdığı; sınırlı ayni haklar baģlığı altında ise TaĢınmaz Rehni ve TaĢınır Rehni nin iki ayrı bölümde düzenlendiği görülmektedir. Türk hukukundaki bu temel ayrımın, Roma da klasik sonrası hukuk döneminde yapılmaya baģlanan ayrımın bir yansıması olduğu söylenebilir. Türk hukukunda rehin hakkının doğması; gayrimenkuller bakımından tapu siciline tescil, menkuller bakımında ise kural olarak zilyetliğin rehin alana geçirilmesiyle gerçekleģir. Türk hukukunda taģınmaz rehini, sadece tapuda kayıtlı taģınmazlar üzerinde kurulabilir. Paylı mülkiyete tabi olan taģınmazda, her bir malik kendi payını bağımsız olarak rehnedebilir. Elbirliği mülkiyetinde ise, taģınmazın bütün olarak ve maliklerin tamamı adına rehnolunabilir. 23 Türk Medeni Kanunu nda taģınmaz rehni: ipotek, irad senedi ve ipotekli borç senedi olarak üç biçimde tesis edilebilir. Türk hukukunda menkuller üzerinde tesis edilebilecek rehin hakkı biçimleri Kanunda Ģu Ģekilde düzenlenmiģtir: teslime bağlı rehin, hapis hakkı, alacak ve diğer haklar üzerinde rehin, rehin karģılığında ödünç verme iģi ile uğraģanlar arasında yapılan rehin, rehinli tahvil. 21 KOSCHAKER/AYİTER, s UMUR, s AKINTÜRK, s

9 Ayrıca Medeni Kanunda düzenlenmiģ olmamakla birlikte, Türk hukukunda ticari işletmenin rehni de mümkündür. Türk hukuku ve Roma hukukundaki rehin kavramlarının farklılıklarına değinmek gerekirse: 24 Türk hukukunda ipotek, yalnızca gayrimenkuller bakımından söz konusu olabilmektedir. Oysa Roma hukukunda ipotek, zilyetlik devredilmeksizin gerçekleģtirilen rehinlere verilen genel ad olması itibariyle, hem taģınır ve hem de taģınmazlar bakımından söz konusu olabilmekteydi. Türk hukukunda; taģınmaz rehni bakımından tapu kütükleri suretiyle, taģınırlar için ise zilyetliğin devri suretiyle gerçekleģtirilen aleniyet ilkesinin Roma hukukunda bulunmaması, bu iki rehin hukuku sistemi arasındaki temel farklılıklardan biri olarak gösterilebilir. Roma hukukunda rehin sadece asli amacına hizmet etmesi, yani teminat fonksiyonu amacıyla kullanılmakta idi. Oysa çağdaģ hukuklarda ve Türk hukukunda rehnin diğer bir fonksiyonu da tedavüldür. Roma hukukunda rehin hakkı sahibi satıģ hakkını kullanırken özel, kiģisel bir satıģ iģlemi yapmakta idi. ÇağdaĢ hukukta ise bu satıģ Devletin resmi kurumları aracılığıyla ve önceden belirlenen usullere göre yapılmaktadır. Böylece hem alacaklının hem de rehin verenin menfaatleri, en üst düzeyde korunmaktadır. Roma hukukunda rehin hakkının zamanaģımı ile sona ermesi mümkündü. Türk hukukunda ise sınırlı ayni haklardan olan rehin hakkının zamanaģımına uğraması söz konusu değildir. Roma hukukunda aynı mal üzerinde birden fazla rehin hakkının tesis edildiği durumlarda, vadesi önce gelenin hakkı öncelikli idi. Türk hukukunda taģınmazlar bakımından kabul edilen sabit dereceler sisteminin ise, Roma hukukundakinden çok farklı bir çözüm yolu sunduğunu ortadadır. Sonradan terk edilmesine karģın bir dönem Roma hukukuna egemen olan Lex Commissoria da Türk hukukunda açıkça yasaklamıģtır. 24 ÖZSUNAR, s

10 Öte yandan Roma hukukunda rehnin ilk uygulanma biçimi olan hâsılat kiracısının tarım araçları üzerinde kiraya verenin sahip olduğu rehin hakkı, Türk hukukunda kiraya verene sağlanan rehin hakkı ile varlığını günümüze dek korumuģtur. II. TİCARİ İŞLETMENİN REHNİ A. GENEL OLARAK Ticari yaģamının devamı için krediye ihtiyaç duyan tacir, kredi ihtiyacını iģletmesine dâhil olan menkul ve gayrimenkuller üzerinde münferiden rehin hakkı tesis etmek suretiyle sağlayabilir. Ancak çoğu zaman iģletmeye dâhil olan unsurların toplamı, bu unsurların tamamının münferit değerleri toplamından çok daha büyük bir değer ifade eder. Gösterilecek teminatın büyüklüğü, doğal olarak tacire tahsis edilebilecek kredinin büyüklüğünü de etkiler. 25 Türk hukukunda rehin hakkının doğması, menkuller bakımından kural olarak zilyetliğin rehin alana geçirilmesiyle gerçekleģir. Menkullerin rehni için aranan bu Ģart, gerek rehin alan gerekse rehin veren açısından bazı sakıncalar doğurur. Ticari iģletmeye dâhil olan menkuller üzerindeki zilyetliğin rehin alana devri; hem rehin veren tacirin ticari hayatını devam ettirmesini engeller, hem de bu menkullerin bakımı ve muhafazası rehin alan bakımından büyük bir yük teģkil eder. 26 Bu sakıncaları bertaraf edebilmek, menkuller üzerinde, bunların teslim edilmesine gerek kalmaksızın rehin hakkı kurulabilmesini sağlamak ve böylece ticari iģletmenin faaliyetinin kesintisiz sürdürülmesine olanak sağlamak üzere, özel düzenlemelere ihtiyaç duyulmuģtur. Bu ihtiyacı gidermek amacıyla 1971 yılında 1447 sayılı Ticari ĠĢletme Rehni Kanunu yürürlüğe girmiģtir. Bu Kanunla, çeģitli unsurlardan oluģan ticari iģletmelerin bir bütün olarak ve iģletmeye dâhil olan menkullerin ayrıca teslimine gerek kalmaksızın üzerinde rehin hakkı tesis edilmesine imkân sağlanmıģtır. 25 ÜLGEN, Hüseyin / TEOMAN, Ömer / HELVACI, Mehmet / KENDİGELEN, Abuzer / KAYA, Arslan / NOMER ERTAN, N. Füsun: Ticari ĠĢletme Hukuku, 1. Basıdan 2. Tıpkı Bası, Vedat Kitapçılık, Ġstanbul 2006, s. 188, s ARKAN, Sabih: Ticari ĠĢletme Hukuku, Gözden GeçirilmiĢ 8. Baskıdan 9. Tıpkı Basım, Ankara 2005, s

11 B. REHNİN KONUSU TĠRK e göre rehin, ticaret veya esnaf ve sanatkâr sicilinde kayıtlı bir ticari iģletme üzerinde kurulabilir. (TĠRK md. 1) Bu halde TĠRK hükümlerine göre kurulacak olan rehin, hem ticari iģletmeler hem de esnaf iģletmeleri bakımından mümkündür. Eğer tacirin birden fazla iģletmesi varsa, bir ticari iģletme üzerinde kurulan rehin diğer ticari iģletmeleri ilgilendirmez. Bu halde, her bir ticari iģletme, ayrı rehin sözleģmelerinin konusunu teģkil edebilir. C. REHNİN KURULUŞU Ticari iģletme rehninin kurulabilmesi için iki iģleme ihtiyaç vardır. Bunlardan ilki taahhüt iģlemi niteliğindeki rehin sözleşmesi, ikincisi ise tasarruf iģlemi niteliğindeki tescil dir Sözleşme Ticari iģletmenin rehni için öncelikle bir rehin sözleģmesinin yapılması gerekir. TĠRK md. 2/1 e göre rehin sözleģmesi; tüzel kiģiliği haiz ve sermaye Ģirketi olarak kurulmuģ kredi müesseseleri, kredili satıģ yapan gerçek ve tüzel kiģiliği haiz müesseseler ve kooperatifler ile sicile kayıtlı esnaf iģletmesinin ya da ticari iģletmenin maliki bulunan gerçek ve tüzel kiģiler arasında yapılır. Kanunkoyucu, lehine ticari iģletme rehni kurulabilecek kiģileri Kanunla sınırlamıģtır. Bu hükmün amacı, bir taraftan MK nın teslim Ģartlı rehin ile ilgili düzenlemesine istisna oluģturan bu rehin türünü yaygınlaģtırmamak, diğer taraftan rehin iģleminin, borçlu esnaf ve taciri sonradan zor durumda bırakmayacak güvenilir kuruluģlarla yapılmasına olanak sağlamaktır. 28 TĠRK md. 2/1 de sözü edilen tüzel kiģiliği haiz ve sermaye Ģirketi olarak kurulmuģ kredi müesseseleri tabiri, esas itibariyle anonim Ģirket Ģeklinde kurulmuģ olan bankaları ifade eder. 29 Buna karģılık ödünç para verme iģleri ile uğraģan gerçek kiģiler ile sermaye Ģirketi olarak kurulmalarına rağmen sağladıkları kredinin karģılığında sadece alacak haklarını devralabilen faktoring Ģirketlerinin bu tanım kapsamına girmedikleri açıktır AYHAN, s ARKAN, s ARKAN, s ÜLGEN / TEOMAN / HELVACI / KENDİGELEN / KAYA / NOMER ERTAN, s

12 TĠRK md. 2/1 e göre, kredili satıģ yapan gerçek ve tüzel kiģiliği haiz müesseseler lehine de ticari iģletme rehni kurulabilir. Esasen mülkiyeti muhafaza kaydı ile yapılan satım sözleģmesi yoluyla alacaklarını teminat altına alma hakkını haiz olan bu müesseselere ticari iģletme rehni alma hakkı tanınması doktrinde eleģtirilere neden olmuģtur. 31 Esasen TĠRK tasarısında bu imkân sadece kredili satıģ yapan tüzel kiģilere tanınmıģ iken, Meclis te kredili satıģ yapan gerçek kiģilere ait müesseseler de maddeye dâhil edilmiģtir. Bu değiģiklik de eleģtirilere neden olmuģ ve uygulamada suiistimallere neden olabileceği söylemiģtir. 32 TĠRK md. 2/1 de kooperatifler bakımından herhangi bir ayrım yapılmadığından, sadece kredi kooperatifleri değil her tür kooperatif lehine ticari iģletme rehni kurulabileceğini kabul etmek gerekir. Lehine ticari iģletme rehni kurulan kiģinin, rehinli alacağını sonradan baģkalarına devretmesi mümkündür. Alacağı temellük eden kiģi, TĠRK md. 2/1 de sayılan kurumlardan olmasa dahi rehin hakkından yararlanmaya devam eder. Buna göre, rehin sözleģmesinin TĠRK md. 2/1 de sayılan kurumlardan biri ile yapılmıģ olması yeterli olup, sonradan alacaklı tarafın değiģmesi rehnin son bulmasına yol açmaz. 33 Kefilin rehinli alacaklıya ödeme yaptığı ve bu nedenle BK md. 496 uyarınca alacaklının haklarına halef olduğu durumlarda da aynı sonuca varılmalıdır. 34 Ticari iģletme rehnine iliģkin sözleģmenin diğer tarafı ise sicile kayıtlı esnaf iģletmesinin veya ticari iģletmenin maliki olan kiģidir. Kanunkoyucunun tacir yerine açıkça malikten bahsetmiģ olması, doktrinde bilinçli bir tercih olarak görülmekte ve önemsenmektedir. 35 ĠĢletme sahibi, üçüncü kiģinin borcu için de iģletmesini rehnedebilir. Ancak TĠRK md. 2/2 ye göre kredili satıģ yapan müesseselerin rehin hakkı, münhasıran vadeli satıģın konusunu teģkil eden makine, araç, alet, motorlu taģıt araçları üzerinde doğacağından, bir baģkasının borcu için ticari iģletme üzerinde rehin kurulabilmesi mümkün değildir. Gerçek kiģi ticari iģletme sahiplerinin, ticari iģletmelerini rehnetmeleri esasen bunların tam ehliyetli bulunmalarına bağlıdır. Ancak, sınırlı ehliyetsizler nam ve hesabına 31 POROY, Reha / YASAMAN, Hamdi: Ticari ĠĢletme Hukuku, GeniĢletilmiĢ ve GüncelleĢtirilmiĢ 11. Basıdan 12. Tıpkı Bası, Vedat Kitapçılık, Ġstanbul 2007, s Bkz. ARKAN, s. 49, dpn ARKAN, s ; POROY / YASAMAN, s. 51; AYHAN, s ÜLGEN / TEOMAN / HELVACI / KENDİGELEN / KAYA / NOMER ERTAN, s ÜLGEN / TEOMAN / HELVACI / KENDİGELEN / KAYA / NOMER ERTAN, s

13 kanuni temsilcileri ticari iģletme rehni verebilecekleri gibi, bizzat sınırlı ehliyetsiz bir kimse tarafından verilen ticari iģletme rehni kanuni temsilcinin rıza ve icazeti ile geçerlilik kazanabilecektir. 36 ĠĢletme sahibinin temsilcisi, ticari mümessil konumunda olsa bile, özel olarak yetkilendirilmedikçe ticari iģletmenin rehni için sözleģme yapamaz. Zira BK md. 450/2 ye göre gayrimenkulleri temlik veya ayni bir hakla takyit etme, yani münferit gayrimenkuller üzerinde dahi ipotek tesis etme yetkisi dahi bulunmayan ticari mümessilin, bundan çok daha ağır sonuçlar yaratacak ve iģletmenin tasfiyesine neden olabilecek ticari iģletme rehnini de yapamaması gerekir. 37 Ticari iģletme rehni sözleģmesinin vekil vasıtasıyla yapılması halinde, BK md. 388/3 ve Noterlik Kanunu md. 89 hükümlerine kıyasen bu hususta vekile özel yetki verilmesinin gerekli olduğu doktrinde kabul görmektedir. 38 Anonim Ģirketlerde yönetim kurulu, ana sözleģmede özel bir kayıt yer almamıģ olsa bile, ticari iģletme rehni kurulması hususunda karar almaya yetkilidir. Kollektif Ģirketlerde ise, ticari iģletme üzerinde rehin hakkı kurulması, TTK md. 165/c.3 te sözü edilen olağanüstü iģlerden sayılmalıdır. Bu nedenle ticari iģletme rehni kurulabilmesi için ortakların oybirliği Ģarttır. 39 Buna karģın, ticaret Ģirketleri tarafından üçüncü kiģilerin borcu için ticari iģletme rehni verilebilmesi için ana sözleģmelerinde bu yönde bir kayıt bulunması gerekmektedir. 40 Rehnin kapsamına giren unsurların tam listesinin ve bunların ayırt edici özelliklerinin de yer alacağı rehin sözleģmesi, işletmenin kayıtlı bulunduğu sicil çevresindeki bir noter tarafından re sen düzenlenmelidir. (TĠRK md. 4) Bu nedenle, sadece imza tasdikli bir rehin sözleģmesi ticari iģletme rehni kurulması için yeterli değildir. Ayrıca iģlemi gerçekleģtirecek olan noterin, ticari iģletmenin kayıtlı olduğu sicil çevresinde bulunan bir noter olması da geçerlilik Ģartı olarak kabul edilmektedir POROY / YASAMAN, s ARKAN, s POROY / YASAMAN, s ARKAN, s POROY / YASAMAN, s KARAHAN, Sami: Ticari ĠĢletme Hukuku, Gözden GeçirilmiĢ 13. Baskıya Ek, Mimoza Yayınları, Konya 2005, s

14 2. Tescil Rehin sözleģmesinin düzenlenmesi, ticari iģletme üzerindeki rehin hakkının doğumu için yeterli olmaz. Bu sözleģmenin, iģletmenin kayıtlı bulunduğu esnaf ve sanatkâr veya ticaret siciline tescili de zorunludur. Bu anlamda tescil, kurucu etkiye sahiptir. Ticari iģletme rehninin tescili, iģletme sahibi tarafından istenebileceği gibi, lehine rehin hakkı kurulmak istenen kiģilerce de talep olunabilir. (TĠRK md. 5/1) Tescili talep süresi, sözleģmenin yapıldığı tarihten itibaren 10 gündür. (TĠRK md. 5/2) Bu süre içinde tescilin talep olunmaması halinde durumun ne olacağı Kanunda belirtilmemiģtir. Doktrinde, bu sürenin dolmasından sonra yapılacak tescilin de geçerli bir rehin hakkı sağlayacağı savunulmaktadır. 42 Ancak Yargıtay aksi görüģtedir. 43 Tecilden sonra iģletme sahibinin iģletmesini bu sicil bölgesi dıģında baģka bir yere nakletmesi halinde sicil memuru, rehin kaydının bir örneğini iģletmenin nakledildiği yerdeki sicile iģlenmek üzere ilgili sicil memuruna gönderir. (Tüzük md. 7) Tescil edilecek hususlar TĠRK md. 6 da gösterilmiģtir. Buna göre, alacaklının ticaret unvanı, adres ve ikametgâhı, alacağın Türk lirası olarak miktarı, alacak miktarı belli değilse ticari iģletmenin ne miktar için teminat teģkil edeceği ve alacak faizli ise faiz oranı sicile kaydolunur. Ayrıca tescil harç ve masraflarının hangi tarafa ait olacağı da rehin sözleģmesinde gösterilir. (TĠRK md. 5/5) Ticari iģletme rehinin kurulduğu anda alacağın mevcut bulunması Ģart değildir. Zira Medeni Kanun a göre henüz doğmamıģ, ileride doğabilecek borçların da rehinle teminat altına alınması olanaklıdır. 44 Ticari iģletme rehni sicili, alenîdir. Herkes, sicilde bir kayıt bulunup bulunmadığını, varsa niteliği hakkında sözlü veya yazılı bilgi verilmesini sicil memurundan isteyebilir. (Tüzük md. 4) TĠRK md. 8 e göre aynı iģletme üzerinde birden fazla rehin tesis edilmesi mümkündür. Alacaklıların hakları, rehnin tescili sırasına göre belirlenir. Bu durumun TĠRK md. 10/2 de yer alan ayni hak ile takyit halinde alacaklının muvafakatinin alınması 42 ARKAN, s. 51; POROY / YASAMAN, s. 58; AYHAN, s. 161; ÜLGEN / TEOMAN / HELVACI / KENDİGELEN / KAYA / NOMER ERTAN, s. 195; KARAHAN, s Bkz. Yargıtay 19. H.D tarih 2003/5837 E. 2003/8884 K. sayılı kararı. 44 POROY / YASAMAN, s

15 gerektiğine iliģkin hüküm ile çeliģtiği düģünülebilirse de, doktrinde bu muvafakatin ticari iģletme rehninde aranmaması gerektiğinin Kanunun amacına daha uygun olduğu benimsenmektedir. 45 Sicile itimat prensibi gereği, ticaret veya esnaf ve sanatkâr sicilindeki bir kayda dayanarak rehin hakkı kazanan iyiniyetli kiģinin bu iktisabı korunur. (TĠRK md. 5/4) D. REHNİN DİĞER SİCİLLERE BİLDİRİLMESİ TĠRK md. 7 uyarınca ticari iģletmeler üzerindeki rehin hakkı, sicil memuru tarafından yapılacak bildirim üzerine markalar, patentler gibi sınai haklar için Türk Patent Enstitüsünce tutulan sicillere; maden siciline; motorlu taģıt araçları için trafik siciline ve iģletmenin Ģubelerinin bulunduğu yer sicillerine kaydedilir. Eğer iģletmenin üzerinde faaliyet gösterdiği gayrimenkul iģletme sahibine aitse, sicil memuru tarafından yapılacak bildirim üzerine durum, tapu kütüğünün ilgili sayfasındaki beyanlar hanesine kaydolunur. (TĠRK md. 7) Ayrıca, ticari iģletme içinde, sicile kayıtlı gemiler varsa, rehin geminin bulunduğu gemi siciline de iģlenir. (Tüzük md. 6/e) Kanunkoyucu, rehinin diğer sicillere bildirilmesini öngören bu madde ile; ticari iģletme rehninin mümkün olduğunca geniģ bir çevre tarafından öğrenilmesini sağlamak istemiģ ve üçüncü kiģilerin iyiniyet iddiasında bulunmalarının önüne geçmeyi amaçlamıģtır. 46 Rehinin diğer sicillere bildirilmemesi, ticari iģletme rehninin geçerliliğini etkilemez. 47 E. REHNİN KAPSAMI Ticari iģletme rehininin kapsamı TĠRK md. 3 te düzenlenmiģtir. Buna göre; a-) ticaret unvanı, iģletme adı, b-) rehnin tescili anında mevcut ve iģletmenin faaliyetine tahsis edilmiģ olan makine, araç, alet ve motorlu nakil araçları(menkul iģletme tesisatı), c-) patent hakları, markalar, endüstriyel modeller, resimler ve lisanslar gibi sınaî haklar, rehnin kapsamına girer. Esasen ticari iģletmeye dâhil olmakla beraber, bazı unsurlar kanun koyucu tarafından rehin kapsamına alınmamıģtır. Bu anlamda, kiracılık hakkı ve gayrimenkul iģletme 45 POROY / YASAMAN, s ARKAN, s Bkz. ARKAN, s. 53 dpn

16 tesisatı rehnin kapsamı dıģında tutulmuģtur. Bugün kiracılık hakkının esasen değeri tespit edilebilmektedir. Bu sebeple kanununda bu Ģekilde yapılan düzenleme yanlıģtır. 48 Gayrimenkullerin, rehnin kapsamına alınmamasının sebebi ise, gayrimenkuller üzerinde esasen tapu siciline tescil yoluyla rehin tesis edilebilmesidir. Buna benzer olarak, gemi siciline tescil edilebilecek gemiler de ticari iģletme rehninin kapsamı dıģındadır. 49 Görüldüğü üzere, ticari iģletmenin malvarlığı unsurlarının bir kısmı rehne dâhil olacak; bir kısmı ise rehne tabi olmayacaktır. Rehne dâhil olan ve yukarıda sayılanlardan sınaî haklar ise rehnin kapsamı dıģında tutulabilir. 50 Yukarıda rehne dâhil olan malvarlığı unsurlarına ek olarak iki istisnai durum getirilmiģtir. Bunlardan ilki sanayi iģletmelerine yönelik düzenlemedir. Buna göre, bir sanayi iģletmesi üzerinde rehin kurulacaksa TĠRK md. 3/(a) daki ticaret unvanı veya iģletme adı nın kapsam dıģında tutulabilmesi imkânı getirilmiģtir. Bunun dıģında taģınır iģletme tesisatının tamamının rehnedilmesi zorunlu olmamakla birlikte, salt söz konusu satıģa iliģkin makine, araç veya aletler üzerinde de rehin kurulabilir. Ayrıca sadece sınai haklar üzerinde de rehin kurulabilmektedir. Bu düzenleme ile münferit bir makine, araç veya alet alımı söz konusu olduğunda, üstlenilen borcun miktarına bakılmaksızın iģletmenin tümü rehnedilemeyecek ve bu anlamda olumsuz durumlar ortaya çıkmayacaktır. 51 Ġkinci bir düzenleme ise, kredili satıģ yapan müesseseler yönünden kabul edilmiģtir. Buna göre bu müesseseler lehine kurulacak rehnin kapsamını sadece söz konusu vadeli satıģa konu teģkil eden ve ticari iletmenin faaliyetine tahsis olunan ekipmanlar oluģturur. Böylece bu düzenleme ile kredili satıģ yapan gerçek veya tüzel kiģiler lehine yapılacak rehinlerin kapsamı daraltılmıģtır. Kısaca bu açıklamalardan sonra, ticari iģletme rehninin kapsamına giren unsurların aģağıda ayrı ayrı incelemesi yapılacaktır. 48 POROY / YASAMAN, s ARKAN, s ÜLGEN / TEOMAN / HELVACI / KENDİGELEN / KAYA / NOMER ERTAN, s ARKAN, s

17 1. Ticaret Unvanı ve İşletme Adı Ticaret unvanı sadece tacirler tarafından, ticari iģlerinde kullanılan isimdir. 52 Dolayısıyla, ticaret unvanının rehnin zorunlu unsuru olması gerektiğine iliģkin kanuni düzenleme esnaf iģletmeleri bakımından istisna oluģturacaktır. ĠĢletme adı ise, iģletmeyi benzer iģletmelerden ayırmaya yarayan isimdir. ĠĢletme adı, tacirler tarafından kullanılabileceği gibi, esnaflar tarafından da kullanılabilir 53. Ticaret unvanı kullanmak, tacirler bakımından zorunlu iken, iģletme adının kullanılması zorunlu değildir. TĠRK md. 3 deki düzenlemede ise iģletme adının kullanılması durumunda rehnin kapsamında olacağına iliģkin bir düzenleme mevcuttur. Yukarıda değindiğimiz gibi, kredili satıģ yapan müesseselerin rehin kapsamı sadece söz konusu satıģa iliģkin araç gereç bakımından sınırlı olacağından, ticaret unvanı ve varsa iģletme adının rehin kapsamına alınması mümkün gözükmemektedir. 54 Ticaret unvanı ve varsa iģletme adının, rehin sözleģmesinin ekli unsur kısmında gösterilmesi zorunludur. Aksi takdirde, rehin sözleģmesi hükümsüz olacaktır. Ancak bu sözleģme noter marifetiyle düzenlenmesinin ardından on gün içinde eksiklikler giderilerek düzeltilebilir Menkul İşletme Tesisatı Menkul iģletme kavramının içeriğine, rehnin tescili anında mevcut olan ve iģletmenin faaliyetlerine özgülenen makine, motorlu nakil araçları ve aletler dâhildir. 56 Kanunun düzenleme Ģekline bakıldığında diğer menkul iģletme tesisatları rehnin kapsamına alınamayacaktır. Söz konusu alet, araç ve motorlu nakil araçları, ticari iģletmenin Ģubelerinde olabileceği gibi Ģube niteliğini haiz olmayan, iģletmenin ilgili birimlerinde de bulunabilir. 57 Yukarıda belirttiğimiz gibi, menkul iģletme tesisatının rehin kapsamında olabilmesi için, rehnin tescili anında mevcut olmalı ve iģletmenin faaliyetlerine özgülenmiģ 52 ARKAN, s Bkz. Türk Ticaret Kanunu md. 55 ve md ARKAN, s AYHAN, s ARKAN, s AYHAN, s

18 olması gerekmektedir. 58 Dolayısıyla, iģletmenin faaliyetine henüz özgülenmemiģ alet, araç ve motorlu nakil araçları rehnin kapsamına dâhil edilemeyecektir. 59 Rehnin tescilinden sonra, iģletmenin malvarlığına dâhil olan menkul iģletme tesisatları kendiliğinden rehne dâhil olmamaktadır. ĠĢletmeye sonradan dâhil olan bu unsurları rehin kapsamına sokulabilmesi için, rehin sözleģmesinde noter aracılığıyla değiģiklik yapılarak söz konusu bu menkul iģletme tesisatları yeni listeye eklenmeli ve bu Ģekilde rehin yeniden tescil edilmelidir. 60 Menkul iģletme tesisatının rehni sırasında, ekli listeye söz konusu tesisatın tam ve eksiksiz yazılması gerekmektedir. Ayrıca, bu unsurların ayırt edilecek biçimde özelliklerinin de bu listede yer alması gerekmektedir 61. Aksi takdirde ticari iģletme rehni kurulmamıģ sayılacaktır. Hal böyle olunca birçok Ģubesi bulunan bir ticari iģletmenin rehninde menkul iģletme tesisatına iliģkin unsurların ekli listede gösterilmemesi halinde ortaya sorun çıkabilmektedir. Esasen bu ve bunun gibi durumlarda, MK md. 2 değerlendirilerek rehnin geçerli olup olmadığı yorumlanmalıdır. Bu durumda Ģayet taraflar bilerek bazı unsurları eksik göstererek rehnin dıģında tutmak istemiģlerse bu durumda rehin iģlemi geçersiz sayılmalıdır. Ancak yanlıģlık sonucu birtakım unsurların rehin dıģında tutulduğu anlaģılıyor ise bu durumda rehin geçerliliğini korumalıdır. 62 Menkul iģletme tesisatının, rehin sırasında iģletme sahibinin mülkiyetinde olup olmaması önemli değildir. Dolayısıyla üçüncü kiģilere ait olan bu unsurlar iyiniyetli rehin alacaklısı tarafından bilinmese de rehin geçerliliğini koruyacaktır. Ancak buna istisna olarak, Finansal Kiralama Kanunu md. 8 gereğince üçüncü kiģilerin finansal kiralama konusu mal üzerindeki ayni hakka iliģkin kazanımlar kiralayana karģı ileri sürülemeyecektir. 63 Dolayısıyla menkul iģletme tesisatını finansal kiralama yoluyla edinen ticari iģletmenin üzerinde rehin kurulamayacaktır. 3. Sınaî Haklar Sınaî haklar kavramına, patentler, markalar, modeller, resimler ve lisanslar girmektedir. Söz konusu bu sınaî haklar, ticari iģletme rehni kapsamına giren unsurlardır. 58 TĠRK md. 3/I-b. 59 ARKAN, s TĠRK md. 10/IV. 61 POROY/YASAMAN, s POROY/YASAMAN, s ARKAN, s

19 TĠRK md. 3 e göre, patentler, markalar, modeller, resimler ve lisanslar gibi sınaî hakların bir kısmı rehin dıģında bırakıldığı takdirde, ticari iģletme rehni geçersiz olmayacaktır. Zira bunların rehin sözleģmesinde gösterilmesi zorunlu değildir. 64 Rehin kapsamına girecek sınaî hakların ise açıkça listede belirtilmesi gerekmektedir. 65 F. Rehnin Hükümleri 1. Genel Olarak Rehin sözleģmelerinde Lex Commissoria yasağı vardır. Yani, alacağın muacceliyet kazanmasından önceki zamanda yapılan ve iģletme sahibince borcun ödenmemesi halinde alacaklının rehne konu olan ticari iģletmenin veya iģletmeye dâhil münferit unsurun mülkiyetinin kazanmasına yönelik anlaģmalar geçersiz olacaktır. Bu hükmün amacı ise, rehin sözleģmesi sırasında, mali açıdan güç durumda olan rehin verenin korunmasıdır. 66 Bir ticari iģletme üzerinde birden fazla rehin kurulduğu zaman, rehinlerin tescil edildiği tarih dikkate alınarak alacak hakları belirlenmektedir. Ġcra memuru, alacaklının ve iģletme sahibinin menfaatlerini dikkate alarak satılacak unsurları ve satıģın kapsamını belirleyecektir. Ġcra ve Ġflas Kanunu nun menkul rehninin paraya çevrilmesi hakkındaki hükümleri burada da uygulanacaktır. 2. Rehin Verenin Durumu Ticari iģletme sahibi, iģletmenin normal faaliyette bulunabilmesi için gerekli her türlü etkinlikleri yerine getirme hakkına sahiptir. 67 Buna karģılık, rehin veren iģletmeyi veya rehne dâhil olan münferit unsurları devredip, ayni bir hakla sınırlayamaz. Ayrıca rehne dâhil unsurları nakletmeyeceği gibi yerini de değiģtiremez. Ancak alacaklının muvafakatinin olduğu durumlarda bu iģlemleri yapabilir. Söz konusu iģlemler alacaklının muvafakati olmadan yapıldığı takdirde, alacaklının Ģikâyeti üzerine ağır hapis ve ağır para cezasına hükmolunur. (TĠRK md. 12/1) Ayrıca talep edildiği takdirde, iģletme sahibinin kusurunun 64 AYHAN, s ARKAN, s ARKAN, s KARAHAN, s

20 ağırlığı nispetinde, rehinle temin edilen alacak miktarına kadar munzam tazminata da hükmedilir. 68 Rehin konusu iģletmenin tümüyle devredildiği takdirde, rehin hakkı devralana karģı da geçerliliğini koruyacaktır. Zira rehin hakkının ayni hak niteliği olması sebebiyle herkese karģı ileri sürülebilen mutlak hak niteliği taģır. 69 Dolayısıyla burada iģletmeyi devralan üçüncü kiģinin iyiniyet iddiası geçerli olmayacaktır. ĠĢletmenin tümüyle devrinde, (rehin sahibinin muvafakati olmasa dahi) iyiniyetin korunmamasının sebebi ise, iģletme rehninin sicilde aleni biçimde görülebilmesidir. Ancak bu kurala bir istisna getirilmiģtir. ġöyle ki TĠRK md. 9/2 uyarınca rehinden haberdar olmadan, ticari iģletmenin sicil bölgesi dıģındaki münferit unsurları üzerinde mülkiyet veya diğer ayni bir hakkı kazanan iyiniyetli üçüncü kiģinin hakları korunacaktır. Münferit unsurların üzerinde ayni hak kazanan üçüncü kiģilerin sicile bakma zorunlulukları kural olarak yoktur. Esasen bu anlamda düzenlemedeki sicil bölgesi içinde ve dıģında biçimindeki bir düzenleme de anlamsızdır. 70 Rehin veren, iģletmenin rehinli değerini korumak maksadıyla gerekli önlemleri almalıdır. Ancak rehin verenin bu anlamda gerekli özeni sarf etmediği veya alacaklının muvafakati olmaksızın birtakım iģlemlere giriģmesi sonucu rehinli iģletmenin değerinde azalma olduğunda, rehin veren kiģi, mahkemece verilecek süre içerisinde ek tazminat vermeli ya da durumu eski hale getirmelidir. 71 Sanayi iģletmelerinde TĠRK md 3 uyarınca rehinli mallar alacaklının belirleyeceği muhtemel rizikolara karģı sigorta ettirilecektir. Sigortaya iliģkin masraflara kimin katlanacağı ise rehin sözleģmesinde belirtilecektir Rehin Alanın Durumu Ticaret veya esnaf ve sanat sicilindeki kayda istinaden rehin hakkı kazanan kiģi, rehnin sicile tescili ile öncelikle bu hakkını iģletmeyi tümüyle devralan herkese karģı ileri sürebilecektir. Yine buna ek olarak borcun vadesinde ödenmemesi halinde, rehin alan rehnin konusunun paraya çevrilmesi de öncelikli hakkıdır. 68 ARKAN, s ÜLGEN / TEOMAN / HELVACI / KENDİGELEN / KAYA / NOMER ERTAN, s ARKAN, s KARAHAN, s ARKAN, s

21 Rehnedilen unsurların tamamı veya bir kısmı için tazminat veya sigorta ödenmesi gerektiğinde, alacaklı (rehin alan), rehin verene ödenecek tazminat veya sigorta bedeli üzerinde rehin hakkına sahip olacaktır. Ġhbara rağmen sigorta veya tazminat borçlusu, iģletme sahibine (rehin veren) ödemede bulunduğu takdirde alacaklıya karģı mesul olacaktır. Rehin alanın, üçüncü kiģilerin rehnin teminatını tehlikeye sokacak davranıģlarının önlenmesi için dava hakkı vardır. (TĠRK md. 13) G. Rehnin Sona Ermesi Fer i bir hak olan ticari iģletme rehni, alacağın son bulması halinde ortadan kalkacaktır. Alacağın son bulması durumunda, ticari iģletme sahibi sicilden rehin kaydının silinmesini isteyebilir. Alacağın son bulmasına rağmen, rehin alan, sicilden kaydın silinmesini talep etmezse, iģletme sahibi mahkemeden alacağı kararla, rehnin sicilden silinmesini talep edebilir. 73 Rehin veren, rehin alanın, gaip veya yerleģim yerinin belli olmaması durumunda, borcunu icra dairesine yatırarak, icra mahkemesinden de sicilden terke iliģkin karar verilmesini talep edebilir. 74 Ġcra dairesi böyle bir durumda öncelikle rehin alanın 15 gün içerisinde ödenen paranın alınmasını ve rehnin kaldırılmasını rehin alana tebliğ eder. Ancak buna rağmen rehin alan buna yanaģmazsa sicilden terke iliģkin icra mahkemesince karar verilir. 75 ĠĢletmeye ait kaydın sicilden terkin edilmesi durumunda, rehinli alacak derhal muaccel hale gelir. Bu durum, sicil memuru tarafından rehin alana duyurulacaktır. Rehin alan, durumun kendisine tebliğinden itibaren iki ay içerisinde rehnin paraya çevrilmesi yolu ile takibe baģlamadığı takdirde rehin hakkı son bulacaktır. Ancak söz konusu alacağın genel hükümlere göre takibi tapılabilecektir. 76 Ticari iģletme rehninin sicilden terkin edilmesi, sicil memuru tarafından diğer sicillere de bildirilecektir. (TĠRK md. 18/2) H. Tamamlayıcı Hükümler Ticari ĠĢletme Rehni Kanunu nda özel hüküm bulunmayan durumlarda, gayrimenkul rehni hükümlerinden, aykırılık teģkil etmeyen hükümler uygulanacaktır. Bu 73 POROY/YASAMAN, s ARKAN, s KARAHAN, s ARKAN, s

22 durumda Medeni Kanun da yer alan bazı düzenlemeler ticari iģletme rehnine iliģkin uyuģmazlıklarda baģvurulacak hükümler olacaktır. ġöyle ki MK md. 864 te düzenlenen, gayrimenkul tescilinin alacak hakkında zamanaģımının iģlemesine yönelik hüküm, rehnin temin ettiği talep haklarına iliģkin MK md. 875 buna örnektir. Ayrıca, baģkasının borcu için gayrimenkulünü rehneden kiģinin borcu ödeyerek, gayrimenkulün rehinden kurtarılması ve yapılan ödeme oranında alacaklının yerine geçmesine iliģkin olarak MK md. 884 de bu düzenlemelere örnek teģkil etmektedir. 77 İ. Yetkili Mahkeme TĠRK in uygulanması ile ortaya çıkacak uyuģmazlıklarda, ticari iģletme rehninin tescil edildiği sicilin bulunduğu yerdeki ticaret mahkemeleri Kanun tarafından yetkili kılınmıģtır. (TĠRK md. 22) Ticaret mahkemelerinin bulunmadığı yerlerde ise bu uyuģmazlıklar asliye hukuk mahkemelerince çözümlenecektir. 77 ARKAN, s

23 AKINTÜRK, Turgut ARKAN, Sabih AYHAN, Rıza ÇELEBİCAN KARADENİZ, Özcan KARAHAN, Sami KAYIHAN, Şaban KOSCHAKER, Paul/AYİTER, Kudret KURT, Fatma OĞUZ, Arzu KAYNAKÇA : Medenî Hukuk, Yeni Medeni Kanuna UyarlanmıĢ Onuncu Bası, Beta, Ġstanbul, : Ticari ĠĢletme Hukuku, Gözden GeçirilmiĢ 8. Baskıdan 9. Tıpkı Basım, Banka ve Ticaret Hukuku AraĢtırma Enstitüsü Yayınları, Ankara : Ticari ĠĢletme Hukuku, 2. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara : Roma Hukuku, Yetkin Yayınları, Yeni Medeni Kanun a UyarlanmıĢ Dokuzuncu Basım, Yetkin Yayınları, Ankara, : Ticari ĠĢletme Hukuku, Gözden GeçirilmiĢ 13. Baskıya Ek, Mimoza Yayınları, Konya, : Ticari ĠĢletme Rehni, Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul, : Roma Özel Hukukunun Ana Hatları, Sevinç Matbaası, Ankara, : Lex Commissoria (Mülküne Geçirme) Yasağı, Ġstanbul Barosu Dergisi, C. 82, S. 1, : Roma ve Türk Hukukunda Ġnançlı ĠĢlem ve Vekâlet SözleĢmelerinin KarĢılaĢtırılması, AÜHFD C. 41, Ankara, ÖZSUNAR, Erdal : Roma Hukukunda Rehin Hakkı, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.7, S.2, ÖZTAN, Bilge POROY, Reha / YASAMAN, Hamdi RADO, Türkân : Medeni Hukukun Temel Kavramları, 15. Bası, Turhan Kitabevi, Ankara, : Ticari ĠĢletme Hukuku, GeniĢletilmiĢ ve GüncelleĢtirilmiĢ 11. Basıdan 12. Tıpkı Bası, Vedat Kitapçılık, Ġstanbul, : Roma Hukuku Dersleri Borçlar Hukuku, Filiz Kitabevi, Ġstanbul, TAHİROĞLU, Bülent : Roma Borçlar Hukuku, D-R Yayınları, Ġstanbul, UMUR, Ziya : Roma Hukuku Ders Notları, 3. Baskı, Beta Yayıncılık, Ġstanbul, ÜLGEN, Hüseyin / TEOMAN, Ömer / HELVACI, Mehmet / KAYA, Arslan / KENDİGELEN, Abuzer / NOMER ERTAN, N. Füsun : Ticari ĠĢletme Hukuku, 1. Basıdan 2. Tıpkı Bası, Vedat Kitapçılık, Ġstanbul,