Türk Ceza Hukukuna Giriş

Transkript

1 Prof.Dr. Nur Centel Koç Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukuku Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof.Dr. Hamide Zafer Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukuku Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Doç.Dr. Özlem Çakmut Özyeğin Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukuku Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Türk Ceza Hukukuna Giriş Yenilenmiş ve Gözden Geçirilmiş Sekizinci Bası

2 Yayın No. : 3133 Hukuk Dizisi : Bası Kasım 2001 İSTANBUL 2. Bası Kasım 2002 İSTANBUL 3. Bası Ekim 2005 İSTANBUL 4. Bası Ekim 2006 İSTANBUL 5. Bası Ekim 2008 İSTANBUL 6. Bası Ekim 2010 İSTANBUL 7. Bası Kasım 2011 İSTANBUL 8. Bası Eylül 2014 İSTANBUL ISBN Copyright Bu kitabın bu basısının Türkiye deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş. ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Baskı - Cilt Kapak Tasarım : Beta Basım A.Ş. : Ertem Basım Yayın Dağıtım San. Tic. Ltd. Şti. Eskişehir Yolu 40. Km. Başkent Organize Sanayi Bölgesi 22. Cadde No: 6, Malıköy / Sincan / Ankara (Sertifika No ) (0312) : Prof.Dr. Nur Centel/Gülgonca Çarpık Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No: 16136) Narlıbahçe Sok. Damga Binası No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 SEKİZİNCİ BASIYA ÖNSÖZ Türk Ceza Hukukuna Giriş kitabımızın sekizinci basısını hayata geçirmiş olmaktan dolayı mutluyuz. Meslekdaşlarımıza ve müstakbel hukukçular olan öğrencilerimize kitaba gösterdikleri ilgi nedeniyle teşekkür ederiz. Bu basıda kitap tekrar gözden geçirilmiş, bazı kurumlar yeniden değerlendirilmiş, güncel Yargıtay içtihatları ile yeni yayınlar olabildiğince kitaba yansıtılmıştır. Mevzuatta sık sık yapılan değişiklikler kitabın sürekli güncellenmesini gerektirmektedir. Bu bağlamda, kitabın yenilenmesinde gözönüne alınan yeni yasalar şunlar olmuştur: Gün ve 6545 sayılı Kanun (RG No.29044); gün ve 6529 Kanun (RG , No.28940); gün ve 6526 sayılı Kanun (RG , No Mükerrer); gün ve 6519 sayılı Kanun (RG , No.28921); gün ve 6518 sayılı Kanun (RG , No.28918); gün ve 6495 sayılı Kanun (RG , No.28726); gün ve 6494 sayılı Kanun (RG , No.28700); gün ve 6462 sayılı Kanun (RG No.28636); gün ve 6459 sayılı Kanun (RG , No.28633); gün ve 6411 sayılı Kanun (RG , No.28545); gün ve 6456 sayılı Kanun (RG , No.28622); gün ve 6353 sayılı Kanun (RG No.28351); Gün ve 6352 sayılı Kanun (RG , No.28344); gün ve 6327 sayılı Kanun (RG , No.28338); gün ve 6301 sayılı Kanun (RG , No 28288); gün ve 6291 sayılı Kanun (RG , No.28261); gün ve 6290 sayılı Kanun (RG , No.28261). Kitabın ilgilenenler için yararlı olmasını diliyor, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. de kitabı özenli biçimde baskıya hazırlayan Gülgonca Çarpık a, kısa sürede yayınlanmasını sağlayan Seyhan Satar a ve tüm çalışanlarına teşekkürlerimizi tekrarlıyoruz. İstanbul, 1 Eylül 2014 Prof.Dr.Nur Centel / Prof.Dr.Hamide Zafer / Doç.Dr.Özlem Çakmut

4 IV

5 V YEDİNCİ BASIYA ÖNSÖZ Türk Ceza Hukukuna Giriş kitabımızın yedinci basısını hayata geçirmiş olmaktan dolayı mutluyuz. Meslekdaşlarımıza ve müstakbel hukukçular olan öğrencilerimize kitaba gösterdikleri ilgi nedeniyle teşekkür ederiz. Kitabın gelişim sürecini tanımak isteyen okuyucularımıza, önceki önsözleri de okumalarını öneririz. Mevzuatta sık sık yapılan değişiklikler kitabın da kısa aralıklarla yenilenmesini gündeme getirmektedir. Bu durum sürekli yoğun çalışmayı gerektirmekle birlikte, bu süreci kitaba mevzuat değişikliğini işlemekle yetinmeyip yazdıklarımızı eleştirel gözle tekrar tekrar okuyarak gerekli değişiklikleri yapma, yeni yayınlar ile yeni içtihatları değerlendirme fırsatı olarak gördüğümüz için de bir anlamda yararlı olmaktadır. Nitekim bu basıda da kitap tekrar gözden geçirilmiş, bazı kurumlar yeniden değerlendirilmiş, güncel Yargıtay içtihatları ile yeni yayınlar olabildiğince kitaba yansıtılmıştır. Kitapta gözönüne alınan yeni düzenlemeler şunlar olmuştur: gün ve 6110 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (RG No.27846), gün ve 6111 sayılı Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve Diğer Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun (RG No Mükerrer), gün ve 6217 sayılı Yargı Hizmetlerinin Hızlandırılması Amacıyla Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (RG No.27905) ile gün ve 650 sayılı Adalet Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun İle Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname (RG No.28037). Ayrıca kitapta ceza hukukunu dolaylı olarak ilgilendiren şu yasalar da dikkate alınmıştır: Yürürlük tarihi olan gün ve 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu (RG No.27836), gün ve 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (RG No.27836), yürürlük tarihi olan gün ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (RG No.27846) ile 6086 sayılı Türk Ceza Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (RG No.27790). Kitabın ilgilenenler için yararlı olmasını diliyor, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. de kitabı özenli biçimde baskıya hazırlayan Özge Açıkel ve Gülgonca Çarpık a, kısa sürede yayınlanmasını sağlayan Seyhan Satar a ve tüm çalışanlarına teşekkürlerimizi tekrarlıyoruz. İstanbul, 31 Ekim 2011 Prof.Dr. Nur Centel / Prof.Dr. Hamide Zafer / Doç.Dr.Özlem Çakmut

6 VI ALTINCI BASIYA ÖNSÖZ Türk Ceza Hukukuna Giriş kitabımızın altıncı basısını hukukçu çevrelerine sunmaktan dolayı mutluyuz. Meslektaşlarımıza ve müstakbel hukukçular olan öğrencilerimize kitaba ilgi gösterdikleri için teşekkür ederiz. Kitapla yeni tanışacak olan okuyucuların, kitabın amacı ile izlediği gelişim süreci konusunda bilgi sahibi olmak istedikleri takdirde, önceki önsözleri de okumalarını öneririz Sayılı Türk Ceza Kanunu 1 Haziran 2005 tarihinde yürürlüğe girdikten sonra ceza hukukunu ilgilendiren mevzuatta yapılan yenilik ve değişiklikler birbirini izlemeye devam etmektedir. Son değişiklik yasaları olarak 7 Mayıs 2010 tarih ve 5982 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun, 22 Temmuz 2010 tarih ve 6008 sayılı Terörle Mücadele Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ve 26 Haziran 2009 tarih ve 5918 sayılı Türk Ceza Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun dikkati çekmektedir. Bu basıda, değişiklik getiren yasa hükümleri, ilgili oldukları ölçüde kitaba işlendiği gibi; kitap tekrar ele alınarak bazı kurumlar yeniden değerlendirilmiş, yeni yayınlar ile yeni içtihatlar da kitaba olabildiğince yansıtılmıştır. Belirtelim ki, yayınlarımızda ve katıldığımız bilimsel toplantılarda sürekli eleştirdiğimiz Terörle Mücadele Kanunu kapsamına giren suçlardan dolayı on beş yaşından büyük çocukların, çocuk mahkemeleri yerine yetişkinlerle birlikte özel yetkili ağır ceza mahkemelerinde yargılanmaları gibi; hükmün açıklanmasının geri bırakılamaması, hapis cezasının seçenek yaptırımlara çevrilememesi ve ertelenememesi şeklindeki düzenlemelerden de 6008 sayılı Yasa yla vazgeçilmiş olması hukuk devleti adına sevindirici bir gelişmedir. Öte yandan, 5982 sayılı Yasa yla, gerektiğinde Yüce Divan olarak belli kişiler için ceza yargılaması yapan Anayasa Mahkemesi nin oluşum biçimi değiştirilmiş, yürütme ağırlıklı olmasının sakıncalarına her vesileyle işaret ettiğimiz Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu nun yapısı (yürütme ağırlıklı konumu korunarak) değiştirilmiş, iç denetçiler düzenlemesi getirilmiştir. Ayrıca, yeni bir kurum olarak bireysel başvuru yolu açılmış, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamında olan ve anayasal güvence altında bulunan temel hak ve özgürlüklerden birinin ihlal edildiği gerekçesiyle Anayasa Mahkemesi ne başvurma olanağı tanınmıştır. Söz konusu düzenlemelerin yargı bağımsızlığına, yargının hızlanmasına ve adil yargılamaya ne ölçüde katkıda bulunacağı, önümüzdeki dönemde akademisyen-hukukçu kimliklerimizle takip ederek değerlendireceğimiz hususlar olacaktır. Kitabın ilgilenenler için yararlı olmasını diler, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. de, kitabı yine sür atle, yeteneği ile deneyimini sergileyerek özenle baskıya hazırlayan sevgili Gülgonca Çarpık a, kitabın çok kısa sürede yayınlanmasını sağlayan sayın Seyhan Satar a ve tüm çalışanlarına teşekkür ederiz. İstanbul, 27 Eylül 2010 Prof.Dr.Nur Centel/Doç.Dr.Hamide Zafer/Doç.Dr.Özlem Çakmut

7 VII BEŞİNCİ BASIYA ÖNSÖZ Türk Ceza Hukukuna Giriş kitabımızın dördüncü basısı kısa sürede tükendi. Kitaba gösterdikleri ilgiden dolayı meslekdaşlarımıza ve müstakbel hukukçular olan öğrencilerimize teşekkür ederiz. Kitapla yeni tanışacak olan okuyucuların Üçüncü Basıya Önsözü de okumalarını öneririz. Bu basıda kitap yeniden gözden geçirilmiş, yeni kaynaklar ile yeni içtihatlar kitaba olabildiğince yansıtılmış, mevzuat değişiklikleri kitaba işlenmiştir. Kullanımı kolaylaştırmak üzere bu basıda kitabın sonuna kavram dizini eklenmiştir. Kitabın amacı, gereksiz ayrıntıya kaçmadan okuyucuya özlü bilgi sunmak olduğundan, kapsamın genişlememesine özellikle dikkat edilmiştir. Bu vesileyle asistanımız Ar.Gör.Gülfem Pamuk a kavram dizini oluşturulmasındaki katkılarından dolayı teşekkür ederiz. Ayrıca, kitabı Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. de özenli biçimde baskıya hazırlayan Gülgonca Çarpık a ve kısa sürede yayınlanmasını sağlayan Seyhan Satar ile tüm Beta çalışanlarına teşekkür ederiz. Haydarpaşa, 1 Eylül 2008 Prof.Dr.Nur Centel/Doç.Dr.Hamide Zafer/Y.Doç.Dr.Özlem Çakmut DÖRDÜNCÜ BASIYA ÖNSÖZ Türk Ceza Hukukuna Giriş kitabımızın yeni mevzuata göre yeniden yazılmış üçüncü basısı bir yıldan kısa bir sürede tükendi. Kitaba gösterilen ilgiden dolayı meslekdaşlarımıza ve öğrencilerimize teşekkür ederiz. Çok kısa olarak değinmek gerekirse, yeni mevzuatın uygulandığı bir yılı aşkın sürede suçun yapısı bakımından herhangi bir anlayış değişikliği sözkonusu olmadığından, kitapta suç genel teorisinin temel ilkeleri aynen korunmuştur. Yeni mevzuat, henüz uygulamayı etkilememiş görünmektedir. Örneğin, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu nda taksirle ölüme veya yaralanmaya sebebiyet verilmesi halinde artık cezanın kusurun derecesine göre sekizde birine kadar indirilmesi öngörülmediği halde, mahkemeler eski alışkanlıkla halâ daha bilirkişilerden sekiz üzerinden kusur oranını tespit etmelerini beklemektedir. Türk Ceza Kanunu 301.maddenin uygulanmasına ilişkin son dönemin güncel kamu davaları da, aynı şekilde, anlayışların değişmediğini, yasa hükümlerinden çok uygulamanın önemli olduğunu bir kez daha gözler önüne sermiştir. Bu basıda kitap yeniden gözden geçirilmiş, yeni kaynaklar kitaba olabildiğince yansıtılmış ve yeni mevzuatta dağınık olan hükümler, örneğin denetimli serbestlik kurumuna ilişkin hükümler sistemleştirilmeye çalışılmıştır. Kitabın amacı, gereksiz ayrın-

8 VIII tıya kaçmadan, okuyucuya özlü bilgi sunmak olduğundan, kapsamın genişlememesine özellikle dikkat edilmiştir. Bu vesileyle kitabı, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. de, özenli biçimde baskıya hazırlayan sevgili Gonca Türkyılmaz a ve çok kısa sürede yayınlanmasını sağlayan sayın Seyhan Satar ile tüm Beta çalışanlarına içtenlikle teşekkür ederiz. Haydarpaşa, 16 Ekim 2006 Nur Centel/Hamide Zafer/Özlem Çakmut ÜÇÜNCÜ BASIYA ÖNSÖZ 5237 Sayılı yeni Türk Ceza Kanunu 1 Haziran 2005 tarihinde yürürlüğe girdi. Böylece, ülkemizde 1940 lardan başlayan ve 1990 larda yoğunlaşan yeni Türk Ceza Kanunu yapma ve Tasarılar hazırlama faaliyeti sonuca ulaşmış oldu. Ancak, Hükümetçe sunulan Tasarı nın Türkiye Büyük Millet Meclisi Komisyonlarında büyük oranda değiştirilmesi, bu sürecin ise sadece yedi ay (58 toplantı) sürmesi, ortaya çıkan Yasa nın eleştiriye çok açık olması sonucunu doğurdu. Bunlara, kitapta yeri geldiğinde değinilmektedir. Yeni Yasa nın, içeriğinde ve dilinde eleştirilecek çok yön bulunmaktadır. Ülkemizde hazırlanan her yeni Ceza Kanunu Tasarısı nda ilk neden olarak, yeni yasa yapmanın gerekçesi sayılamayacağı halde, yasa dilinin eskimiş ve anlaşılmaz olmasının gösterilmesi, ancak dilin de bir türlü tam anlamıyla düzeltilememesi gerçekten üzücüdür. Türkiye bu aceleye getirilmiş Yasa yı hak etmemiştir. Uzun yıllar süren Tasarı çalışmalarının, bu kadar yoğun biçimde eleştirilen bir Yasayla sonuçlanmaması gerekirdi. Yasa, yeterli süre tüketilmeden hazırlanmış ve tartışmaya açılmamıştır. Bu kadar kısa sürede hazırlanan Yasa nın hatalı hükümler içermesi ve uygulamada zorluklara sebebiyet vermesi kaçınılmazdır. Yasa yürürlüğe girmeden ve girer girmez yapılan değişiklikler, yasakoyucunun da hatasını anladığını göstermektedir. Avrupa Birliği ne girme süreci, ülkeye demokratikleşme yükümlülüğünü getirmiştir. Ancak, demokratikleşme, ön hazırlıkları gerektiği gibi yapılmış, toplumun gerçek gereksinmelerine cevap verecek suç ve ceza politikaları temelinde oluşturulmuş yasalarla sağlanabilir. Bu konuda Parlâmento yu, partilerin politik inanç ve eğilimleri yönlendirmemeli, çağdaş bir suç ve ceza politikası izlenmelidir. Avrupa Birliği ne girme, aceleyle ve özensiz biçimde yeni yasalar yapmanın mazereti olamaz. Yürürlükten kaldırılan yasaların hükümlerinin değiştirilmesi veya yeni hükümler eklenmesi yoluyla da aynı hedefe ulaşılması mümkündü. Özensiz yeni yasalar yapmak yerine, mevcut yasaları ıslâh etme yöntemi tercih edilebilirdi li yıllarda her alanda yeni yasalar hazırlanmış olması, günümüzdeki yeni yasalar için emsal oluşturmaz. Çünkü, o dönemde yeni bir devlet kurulmuş ve eski hukuk sisteminin yerini batı hukuk sisteminin almasına karar verilmişti. Günümüzde ise yapılan bu anlamda bir sistem değişikliği değil, sadece gereksinme duyulan yeni suç tiplerinin ve bazı kurumların öngörülmesi ile mevcut hükümlerin ıslâhı olmuştur. Bu yolla yapılmak istenen reformun başarılı olması ise yasaların iyi yapılmasına ve hayata geçirilebilmesine bağlıdır. Türkiye nin önceliği, insan hakları ihlâllerinin, işkencenin önlenmesi, demokratikleşmenin ve yargının hızlanmasının sağlanmasıdır. Demokratikleşmenin yolu, kuşkusuz yeni anlayışlardan ve bunların yasalara yansıtılmasından geçer. Ancak, bunu yaparken içtihat birikimini, seksen yıllık

9 IX Cumhuriyet in kazanımlarını, katıldığımız uluslararası sözleşmelerdeki ilkeleri gözardı etmemek gerekirdi. Biçimi değil, özü gözetmeliyiz. Önemli olan, daha demokratik hükümlerin en ekonomik yolla yasalara ve hayata geçirilmesidir. Kuşkusuz şimdi bize düşen, yeni yasaları incelemek, değerlendirmek ve olması gerekeni açık yüreklilikle ortaya koymaktır. Türk Ceza Hukukuna Giriş in ilk basısı Kasım 2001, ikinci basısı Kasım 2002 de yapıldı. İkinci basıyı, birkaç tıpkı basım izledi. Kitaba dair övgüler beni devam etme konusunda yüreklendirdi. Yeni basının bu övgülere lâyık olmasını diliyorum. Öte yandan, elinizdeki üçüncü bası önemli bir yenilik içermektedir. Bu da, kitaba yeni yazarların katılmış olmasıdır. Bu basıyı, değerli meslekdaşlarım Doç.Dr.Hamide Zafer ve Yard.Doç.Dr.Özlem Çakmut ile birlikte hazırladık. Genç meslekdaşlarımın, yeni bası için ortak çalışma önerimi açıkladığımda gösterdikleri heyecan ve çalışma isteklerinin, çalışmamız boyunca artarak devam ettiğini gözlemlemek, benim için büyük bir zevk olmuştur. Onların katılımı olmasaydı, kitap bu sürede ve bu içerikte yayınlanamazdı. Kendilerine, içtenlikle teşekkür ediyorum. Tahmin ettiğimizden daha yoğun ve yorucu geçen çalışma döneminde, Balzac ın bilginin efendisi olmak için çalışmanın uşağı olmak gerekir sözünü, her birimiz bir kez daha yaşayarak onayladık. Ancak, aynı zamanda, ortak çalışma yapmanın, hukuki sorunları birlikte tartışıp çözüm üretmenin keyfini paylaştık ve zorlu süreçte birbirimize destek olduk. Bu basıdaki değişikliklere gelince; kitap 5237 sayılı yeni Türk Ceza Kanunu ile ilgili mevzuat ışığında yeniden kaleme alınmıştır. Sistematikte ve içerikte önemli değişiklikler yapılmış, tarihçe eklenmiş, Yargıtay içtihatları tekrar gözden geçirilip yeni dönemde de yol gösterici olacağını düşündüklerimizin dışındakiler ayıklanmış, daha önce inceleme fırsatını bulamadığımız eserler ile yeni kaynaklardan yararlanılmıştır. Kitabın ismiyle çelişecek biçimde kapsamının genişlememesi için, azami çaba sarf edilmiştir. Cezaların ve güvenlik tedbirlerinin infazı hakkındaki kapsamlı mevzuat dolayısıyla, infaz hukukunun artık ceza hukuku kitaplarından çıkartılıp Hukuk Fakültelerinde zorunlu ders olarak okutulmasının zamanının geldiğine de burada değinmek gerekir. Kitapta, Yasa metninden anlaşılmayan hususların Gerekçe ile veya yapılan toplantılar ya da yayınlarla Yasa ya yüklenemeyeceği, bu değerlendirmelerin sadece birer görüş olduğu gözönünde bulundurulmuştur. Hazırladığımız kavram dizininde kullandığımız bilgisayar programı, Yayınevinde kullanılan ile örtüşmediğinden, uyarlamanın kaybettireceği vakit göze alınamamış ve kavram dizini bu basıya konulamamıştır. Kitabın amacı, Ceza Hukuku Genel Hükümler ile yeni tanışacak olanlara ve mevzuat değişikliği dolayısıyla yenilikleri tanımak isteyen hukukçulara, gereksiz ayrıntıya kaçmadan, özlü bilgi sunmaktır. Amaca ulaşmış olmamızı dilerim. Bu vesileyle kitabı, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. de, yine özenli biçimde baskıya hazırlayan sevgili Berrin Doğrul a ve çok kısa sürede yayınlanmasını sağlayan sayın Seyhan Satar a teşekkür ederim. Haydarpaşa, 06 Ekim 2005 Prof.Dr.Nur Centel

10 X İKİNCİ BASIYA ÖNSÖZ Türk Ceza Hukukuna Giriş kısa sürede tükendi. Kitaba gösterilen ilgiden dolayı meslekdaşlarıma ve öğrencilerime teşekkür ederim. Kitap yayınlandıktan sonra, Türk hukukunda önemli değişiklikler oldu. 9 Ağustos 2002 de, uyum yasaları olarak adlandırılan ve çeşitli yasalarda değişiklik yapan gün ve 4771 sayılı yasa yürürlüğe girdi. Bu yasayla, daha önce anayasal düzeyde sınırlandırılmış bulunan ölüm cezası (Ay. m. 38/7), yine belli haller ayrık tutularak, yasalardan kaldırıldı ve müebbet ağır hapis cezasına dönüştürüldü. Yeni basıya, mevzuat değişiklikleri yansıtıldı. Daha önce değerlendirme fırsatı bulunamayan veya yeni çıkan yayınlar işlenmeye çalışıldı. Yazım hataları düzeltildi. Kitabı, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. de, yine özenli biçimde baskıya hazırlayan Berrin Doğrul a ve yayınlanmasını sağlayan değerli dostumuz Rahmi Arıkan a teşekkür ederim. Nur Centel BİRİNCİ BASIYA ÖNSÖZ Ceza hukuku, temel hak ve özgürlüklerin sınırlandırılması ile korunması işlevlerinin ikisini birden bünyesinde toplayan bir hukuk dalı olma özelliğine sahiptir. Bu özelliğinin, ceza hukukunu, siyasal iktidarların elinde önemli bir araç konumuna getirdiği kuşkusuzdur. Hep tekrarlandığı gibi, ceza hukuku, liberal sistemlerde özgürlükçü ve otoriter sistemlerde ise baskıcı çizgide gelişmektedir. Nitekim, Cumhuriyetin ilk yıllarında 1889 tarihli İtalyan Ceza Yasasından türkçeye çevrilen ve çeşitli değişikliklerle yürürlüğe konulan Türk Ceza Kanunu, her iki yönde olmak üzere, elliden çok değişiklikle günümüze kadar gelmiştir. Bu süre içerisindeki uygulama ile Yargıtay içtihatları ve yaratılan bilimsel eserler, Türk Ceza Hukukunun oluşumunu ve kendi öz gelişimini sağlamıştır. Elinizdeki bu çalışmayı doğuran nedenler ikilidir. Bunlardan birincisi, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesinde, öğretim döneminden itibaren kısmen ve öğretim döneminden itibaren ise tamamen ceza hukuku genel hükümler derslerini okuttuğum birinci eğitim programındaki çift numaralı öğrencilerin, bir ders kitabı hazırlamam konusundaki bitmek bilmeyen ısrarlı istekleridir. İkincisi ise, ülkemizdeki ders kitaplarında, Batı daki ders kitabı-şerh ayrımı anlayışına dayanılmayışının dikkatimi çekmiş olmasıdır. Bu nedenle, kitabın, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümlere ilişkin konularda temel teorik bilgiler ile uygulamayı öğrenmeye olanak sağlayacak özlü bilgileri içermesi için çaba gösterilmiştir. Çalışmada, olabildiğince, Türk Ceza Kanununda kullanılan veya uygulamada yerleşmiş bulunan kavramlara yer verilerek, terim karmaşasına yol açmaktan kaçınılmıştır. Bu vesileyle, genç ve çalışkan meslekdaşlarım Ar. Gör. Özlem Çakmut ile Ar. Gör. Naim Karakaya ya yardımları için teşekkür ederim. Öte yandan, Kütüphanemizin değer-

11 XI li mensupları müdür Bilge Tezel i, uzman Nurdane İnan ı ve uzman Serpil Yıldırım ı, kamu kuruluşlarının bilinen çok yönlü olanaksızlıklarına karşın, verdikleri özverili kütüphanecilik örneği için kutlarım. Ayrıca, kitabı, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. de kısa sürede ve özenli biçimde baskıya hazırlayan Berrin Doğrul a ve yayınlanmasını sağlayan değerli dostumuz Rahmi Arıkan a teşekkür ederim. Nur Centel

12 XII

13 XIII İÇİNDEKİLER SEKİZİNCİ BASIYA ÖNSÖZ...III KISALTMALAR... XLI BİRİNCİ BÖLÜM GENEL BİLGİLER 1. Giriş...3 I. Kavram...4 II. Ceza hukukunun işlevi...4 III. Ceza hukukunun bölümleri...6 IV. Ceza hukukunun gelişim süreci...7 V. Ceza hukuku ile diğer hukuk dalları arasındaki ilişki Anayasa hukuku Devletler hukuku Ceza muhakemesi hukuku İnfaz hukuku Kriminoloji Tarihi Süreçte Ceza Hukuku...14 I. Eski dönemler...14 II. Roma hukuku Genel olarak Suçların çeşitleri...16 III. Kanonik hukuk...17 IV. Cermen hukuku...19 V. Müşterek hukuk...20 VI. Aydınlanma dönemi Grotius un görüşleri Montesquieu nun görüşleri Voltaire in görüşleri Rousseau nun görüşleri Beccaria nın görüşleri Kant ın görüşleri...25 VII. Türk hukuku İslamiyet in kabulünden önceki dönem İslamiyet in kabulünden sonraki dönem...28 a. Allah ın haklarına karşı suçlar...28 b. Kulların haklarına karşı suçlar...29

14 XIV c. Taziren cezalandırılan suçlar Osmanlı devleti dönemi...31 a. Tanzimat ın ilânından önceki dönem...31 b. Tanzimat ın ilânından sonraki dönem Cumhuriyet dönemi...34 a. 765 Sayılı Türk Ceza Yasası...34 b. Tasarılar...36 c Sayılı Türk Ceza Yasası Ceza Hukukunda Temel İlkeler ve Sorumluluğun Esası...41 I. Ceza hukukunun temel ilkeleri İnsancıllık ilkesi Kusur ilkesi Kanunsuz suç ve ceza olmaz ilkesi...45 a. İlkenin anlamı...45 b. İlkeye yönelik eleştiriler...46 c. İlkenin tarihçesi...47 d. İlkeyi kabul etmeyen yasalar...49 e. Uluslararası belgelerde yasallık ilkesi...50 f. Türk hukukunda yasallık ilkesi...51 g. Yasallık ilkesinin unsurları...52 aa. Suç ve cezanın yasayla konulması (lex scripta)...52 bb. Kıyas yasağı (lex stricta)...53 cc. Aleyhte yasanın geriye etkili olmaması (lex praevia)...54 dd. Suçta ve cezada belirlilik (lex certa)...55 II. Yasallık ilkesi ve düzenleyici işlemlerle suç yaratılması Kavram...55 a. Sadece yasayla suç yaratılabileceği görüşü...56 b. Düzenleyici işlemlerle suç yaratılabileceği görüşü Türk hukukunda durum...57 a Anayasası nın yürürlükte olduğu dönem...57 b Anayasası dönemi...58 aa. Anayasa Mahkemesi nin görüşü...58 bb. Öğretideki görüşler...58 c Anayasası dönemi...59 aa. Anayasa Mahkemesi nin görüşü...60 bb. Öğretideki görüşler...60 d. Değerlendirme...61 III. Ceza sorumluluğunun esası Klasik okul...62 a. İlkeler...61 b. Klasiklere yöneltilen eleştiriler Pozitivist okul...64 a. İlkeler...64

15 XV b. Pozitivist okulun temsilcileri...64 c. Pozitivistlere yöneltilen eleştiriler...66 d. Klasik okul ile pozitivist okulun görüşlerinin karşılaştırılması Üçüncü okul Toplumsal savunma akımı Ceza Hukukunda Kaynaklar ve Yorum...70 I. Kavram...70 II. Ceza hukukunun temel kaynakları Anayasa Yasa...71 a. Türk Ceza Yasası...71 b. Tamamlayıcı ceza yasaları...73 c. Özel ceza yasaları Uluslararası sözleşmeler...74 a. Sözleşmelerin iç hukuktaki değeri...74 b. Çeşitli sözleşmeler...76 III. Türk Ceza Yasası ile özel ceza yasalarının ilişkisi...77 IV. Ceza hukukunun tamamlayıcı kaynakları Gelenek kuralları Ahlâk kuralları Mahkeme içtihatları Öğreti...82 V. Ceza hukuku kaynaklarının yorumu Yorumun kapsamı Yorum araçları...83 a. Yasa metni...83 b. Mantık kuralları...84 c. Yasanın konulma nedeni...85 d. Yasanın amacı...85 e. Yasanın sistematiği...86 f. Kurumların tarihçesi...86 g. Hukukun genel ilkeleri...87 h. Karşılaştırmalı hukuk Yorum türleri...87 a. Amaca göre yorum...88 b. Daraltıcı yorum...89 c. Genişletici yorum Yorum ve kıyas Ceza Yasalarının Zaman Yönünden Uygulanması...93 I. Kavram...93 II. Yasaların yürürlüğe girmesi ve yürürlükten çıkması Yürürlüğe girme Yürürlükten çıkma...95

16 XVI III. Ceza yasalarının yürürlük süreleri...95 IV. Ceza yasalarının yürürlüğü açısından ilkeler Ceza yasasının geriye yürümemesi...96 a. Genel olarak...96 b. Lehte yasanın geriye yürümesi...98 aa. Kavram...98 bb. Lehte yasanın belirlenmesi...99 cc. Zamanaşımına ilişkin yasalarda değişiklik dd. Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararları nda değişiklik ee. Anayasa Mahkemesi nin iptal kararları ff. Ara yasa gg. Çerçeve yasalarda değişiklik hh. Diğer yasalardaki değişiklikler Yasaların ileriye yürümesi a. Kavram b. Süreli yasaların ileriye yürümesi Yasaların derhal uygulanması a. Kavram b. Ceza muhakemesi yasaları aa. Genel olarak bb. Ceza muhakemesi koşulları açısından c. Güvenlik tedbirleri öngören yasalar d. İnfaz yasaları V. Suçun işlendiği zaman Kavram Çeşitli suç tiplerinde suçun işlendiği zaman a. Ani suçlar aa. Hareket teorisi bb. Netice teorisi cc. Değerlendirme b. İhmali suçlar c. Kesintisiz ve zincirleme suçlar d. İtiyadi suçlar Ceza Yasalarının Kişi Yönünden Uygulanması I. Kavram II. Cumhurbaşkanı nın sorumsuzluğu Sorumsuzluk kuralı Karşılaştırmalı hukukta Cumhurbaşkanı nın sorumsuzluğu Cumhurbaşkanı nın sorumluluğu Cumhurbaşkanı nın kişisel suçları Yabancı ülkede Cumhurbaşkanı nın konumu III. Yasama dokunulmazlığı Milletvekili sorumsuzluğu...119

17 XVII a. Kavram b. Milletvekili sorumsuzluğunun tarihi gelişimi c. Karşılaştırmalı hukukta milletvekili sorumsuzluğu d. Milletvekili sorumsuzluğunun başlaması e. Milletvekili sorumsuzluğunun kapsamı f. Sorumsuzluğun geçerli olduğu mekan g. TBMM görüşmelerinin yayınlanması Milletvekili dokunulmazlığı a. Kavram b. Dokunulmazlığın tarihi gelişimi c. Karşılaştırmalı hukukta milletvekili dokunulmazlığı d. Milletvekili dokunulmazlığı ile sorumsuzluğu arasındaki farklar e. Dokunulmazlığın başlaması f. Dokunulmazlığın kapsamı aa. Suç yönünden bb. Konu yönünden aaa. Muhakeme işlemlerini engellemesi bbb. İnfazı engellemesi cc. Süre yönünden g. Olması gereken h. Dokunulmazlığın istisnaları aa. Suçüstü hali bb. Anayasa nın 14. maddesi ı. Dokunulmazlığın kaldırılması aa. Dokunulmazlığın kaldırılması yöntemi bb. Dokunulmazlığın kaldırılması kararına karşı kanun yolu cc. Milletvekili dokunulmazlığının kaldırılmasının sonuçları IV. Diplomasi dokunulmazlığı Kavram Diplomasi dokunulmazlığının hukuki temeli Diplomasi temsilcileri ve ayrıcalıkları a. Diplomasi temsilcisi sayılan kişiler b. Ayrıcalık ve bağışıklıkların kapsamı Konsolosların dokunulmazlıkları V. NATO Sözleşmelerinden kaynaklanan dokunulmazlıklar Kavram Dokunulmazlıktan yararlanacak kişiler Dokunulmazlığın kapsamı a. Mutlak yargı yetkisi b. Öncelikli yargı yetkisi...145

18 XVIII 7. Ceza Yasalarının Yer Yönünden Uygulanması I. Kavram II. Suçun işlendiği yer Mesafe suçlarında suçun işlendiği yer a. Kavram b. Teoriler aa. Hareket teorisi bb. Netice teorisi cc. Karma teori dd. Diğer teoriler c. Türk hukukunda kabul edilen teori Diğer suç tiplerinde suçun işlendiği yer III. Yer yönünden uygulanma konusundaki ilkeler Ülkesellik (mülkilik) ilkesi a. Genel olarak b. Türk hukukunda ülkesellik ilkesi c. İlgili kavramlar aa. Gerçek ülke bb. Sanal ülke aaa. Türk bayrağını taşıyan sivil deniz, hava ve demiryolu araçları bbb. Türk bayrağını taşıyan deniz ve hava savaş araçları ccc. Türkiye nin kıt a sahanlığı ve münhasır ekonomik bölgesi Kişisellik (şahsilik) ilkesi a. Genel olarak b. Türk hukukunda kişisellik ilkesi aa. Faile göre kişisellik ilkesi aaa. Türkiye adına görevli olanların yabancı ülkede işledikleri suçlar bbb. Türk vatandaşlarının yabancı ülkede işlediği suçlar bb. Mağdura göre kişisellik ilkesi Koruma ilkesi a. Genel olarak b. Türk hukukunda devleti koruma ilkesi aa. TCK m.12/1 e göre devleti koruma ilkesi bb. TCK m.13/1-b ye göre devleti koruma ilkesi Evrensellik ilkesi a. Genel olarak b. Türk hukukunda evrensellik ilkesi aa. Türk Ceza Yasası na göre evrensellik ilkesi bb. Sözleşmelere göre evrensellik ilkesi İkame yargı ilkesi a. Genel olarak...171

19 XIX b. Türk hukukunda ikame yargı ilkesi Yetki paylaşımı ilkesi a. Genel olarak b. Türk hukukunda yetki paylaşımı ilkesi Suçluların Geri Verilmesi I. Kavram II. Geri verme koşulları Suçun belli ağırlıkta olması Geri verme engeli bulunmaması a. Failin vatandaş olması b. Suçun düşünce suçu niteliğinde olması aa. Düşünce ve düşünceyi açıklama özgürlüğü bb. Düşünceyi açıklama özgürlüğünün sınırlandırılması c. Suçun siyasal suç niteliğinde olması aa. Kavram bb. Siyasi suçlunun yargılanması sorunu cc. Siyasal suçun tanımı dd. Tam ve nisbi siyasal suçlar ee. Siyasal suç kapsamında görülmeyen eylemler aaa. Devlet başkanlarına yönelik suçlar bbb. Terör eylemleri ccc. Soykırım suçları-insanlığa karşı suçlar d. Suçun askeri suç niteliğinde olması e. Suçun mâli suç niteliğinde olması f. Suçun Türkiye ye ve Türk vatandaşına karşı suç olması g. Suçun Türkiye nin yargılama yetkisine giren suç olması h. Suçun zamanaşımına veya affa uğramış suç olması III. Geri verme yöntemi Geri verme sistemleri Türk hukukunda geri verme a. Genel ilkeler b. Tutuklama kararı verilmesi aa. Talepname verilmeden önce tutuklama bb. Talepname verildikten sonra tutuklama IV. Geri verme isteminin reddedilmesi İstemin samimi olmaması Suçun talep edilen devlette işlenmiş sayılması Talep edilen devletin yargı yetkisinin bulunması Kesin hüküm bulunması V. Geri vermede özellik ilkesi...193

20 XX İKİNCİ BÖLÜM SUÇ HUKUKU 9. Suç Genel Teorisine İlişkin Bilgiler I. Kavram II. Suçu inceleme yöntemleri III. Suçun unsurlarının sınıflandırılması Genel olarak Değerlendirme IV. Suçun unsurları dışında kalan olgular Suçun önşartları sorunu Cezalandırılabilme şartları Ceza muhakemesi şartları a. Şikâyet aa. Şikâyetin hukuki niteliği bb. Şikâyetin gerekçesi ve eleştirisi cc. Mutlak-nisbi şikâyete bağlı suçlar dd. Şikâyetin konusu ee. Şikâyetin süresi ff. Şikâyet süresinin başlaması aaa. Fiilin bilinmesi veya öğrenilmesi bbb. Failin bilinmesi veya öğrenilmesi gg. Sürenin sona ermesi hh. Şikâyet yetkisi ıı. Şikâyetin yapılması ii. Şikâyetin bölünmezliği b. Talep c. İzin V. Suç-Kabahat Ayırımı Ayrım türleri Kabahatlerin suç olmaktan çıkarılması Kabahatler Yasası nın kapsamı VI. Suçun konusu Birinci Alt Bölüm : Suçun Unsurları 10. Suçun Yasallık Unsuru I. Kavram II. Yasallık unsurunun içeriği III. Suçun yasallık unsurunun varlığında hata Suçun Maddi Unsuru I. Kavram II. Hareket Hareketin tekçi incelenmesi a. Ontolojik teoriler...223

21 XXI aa. Doğal (nedensel) hareket teorisi bb. Amaççı hareket teorisi cc. Toplumsal hareket teorisi dd. Olumsuz hareket teorisi b. Normativist teori Hareketin analizci incelenmesi Değerlendirme III. Hareket yeteneği Kavram Tüzel kişilerin hareket yeteneği a. Tüzel kişi kavramı b. Tüzel kişilerin cezalandırılması aa. Görüşler bb. Yeni eğilimler cc. Öğreti dd. Anayasa Mahkemesi nin görüşü ee. Yasal düzenlemeler Hareketin türleri açısından suçlar a. İcrai-ihmali suç b. İhmal benzeri suç aa. Kavram bb Sayılı Türk Ceza Yasası na göre ihmal benzeri suç cc. İhmal benzeri suçta sorumluluk aaa. Neticeye engel olma yükümlülüğü a. Doğal bağlılık ilişkisi b. Yakın toplumsal ilişki g. Sözleşme d. Daha önce yapılan hareketler bbb. Neticeye engel olma olanağının bulunması c. Bağlı hareketli-serbest hareketli suç d. Seçimlik hareketli suç e. Tek hareketli-birden fazla hareketli suç IV. Netice Kavram Netice açısından suçlar a. Neticesi harekete bitişik suç-neticesi hareketten ayrılabilen suç b. Seçimlik neticeli suç-tek neticeli suç c. Tehlike suçu-zarar suçu aa. Kavram bb. Tehlikenin belirlenmesi cc. Tehlike suçunun türleri aaa. Soyut tehlike suçu bbb. Somut tehlike suçu...251

22 XXII d. Ani suç-kesintisiz (mütemadi) suç aa. Kavram bb. Kesintisiz (mütemadi) suçun türleri cc. Kesintisiz (mütemadi) suçun etkileri V. Nedensellik ilişkisi Kavram Nedensellik ilişkisi konusundaki teoriler a. Doğal nedensellik teorisi aa. Kavram bb. Nedensellik ilişkisinin kesilmesi cc. Özel durumlar dd. Teorinin eleştirisi b. Kuralcı nedensellik teorisi aa. Kavram bb. Teorinin ilk izleri cc. Teorinin açıklanması dd. Teorinin eleştirisi aaa. Görüşler bbb. Karma uygunluk teorisi Yargıtay kararlarında nedensellik ilişkisi Öğretideki durum ve değerlendirme İhmal suçlarında nedensellik ilişkisi İhmal benzeri suçlarda nedensellik ilişkisi Suçun Hukuka Aykırılık Unsuru I. Kavram II. Hukuka aykırılık kavramına ilişkin bilgiler Hukuka aykırılığın kapsamı Biçimsel ve maddi hukuka aykırılık Hukuka aykırılık unsurunun bağımsızlığı ve Türk Ceza Yasası ndaki düzenleme Hukuka aykırılığın varlığı a. Eylemin hukuka aykırılığı konusunda hata b. Eylemin hukuka uygunluğu konusunda hata Hukuka özel aykırılık Hukuka aykırılığı ortadan kaldıran nedenlerin sınıflandırılması III. Hukuka aykırılığı ortadan kaldıran nedenler Yasa hükmünü yerine getirme Amirin emrini yerine getirme a. Kavram b. Koşulları aa. Bir emir bulunması bb. Emri verenin yetkili olması cc. Emrin yasalara uygun olması...291

23 XXIII aaa. Biçimsel açıdan bbb. İçerik açısından dd. Emrin yerine getirilmesinin zorunlu olması aaa. Kamu görevlisinin hukuka uygunluğu araştırma yetkisi bbb. Hukuka uygunluğu denetleme yetkisinin istisnaları a. Asker kişiler açısından b. Kolluk güçleri açısından Yasal savunma a. Kavram b. Yasal savunmanın koşulları aa. Haksız saldırı bulunması aaa. Saldırı bbb. Saldırının varlığı ccc. Saldırının haksız olması bb. Saldırının hakka yönelik olması cc. Savunmada zorunluluk bulunması dd. Saldırı ile savunmanın orantılı olması c. Üçüncü kişi adına yasal savunma Zorda kalma a. Kavram b. Bireysel ve toplu zorda kalma c. Zorda kalma ve yasal savunma d. Koşulları aa. Bir tehlikenin bulunması aaa. Kavram bbb. Tehlikenin kişiye ait bir hakka yönelmesi ccc. Tehlikenin muhakkak olması ddd. Tehlikenin ağır olması eee. Tehlikeye bilerek sebebiyet vermeme bb. Tehlikeden başka türlü kaçınamama cc. Tehlikeye karşı koyma görevinin bulunmaması dd. Yapılan hareketle tehlike arasında orantı bulunması e. Üçüncü kişi lehine zorda kalma durumu İlgilinin (mağdurun) rızası a. Kavram b. Koşulları aa. Rıza gösterme yeteneğinin bulunması bb. Rızanın açıklanması cc. Rızanın konusunun tasarruf edilebilen bir hak olması c. Ötanazi aa. Kavram bb. Ötanaziye ilişkin düzenlemeler aaa. Ötanaziyi suç sayma...318

24 XXIV bbb. Ötanaziyi suç saymama ccc. Ötanaziyi ayrı suç sayma cc. Türk hukukunda durum Hakkın kullanılması a. Kavram b. Hakkın kullanılması halleri aa. Zilyetliğin korunması bb. İddia ve savunma dokunulmazlığı aaa. Kavram bbb. İddia ve savunma dokunulmazlığının kapsamı ccc. İddia ve savunma dokunulmazlığından yararlanacak kişiler ddd. İddia ve savunma dokunulmazlığının sınırı cc. Haber verme hakkı aaa. Kavram bbb. Haberin gerçek ve güncel olması ccc. Haberin kamuyu ilgilendirmesi ddd. Nedensellik ilişkisinin varlığı dd. Tıbbi müdahaleler IV. Hukuka aykırılığı ortadan kaldıran nedenlerde sınırın aşılması Kavram Uygulama Sınırın aşılmasında ceza Sınır aşıldığı halde ceza verilmemesi Suçun Manevi Unsuru I. Kavram II. Manevi unsurun kapsamı III. Kusurluluğun niteliği Psikolojik teori Normatif teori Değerlendirme IV. Kusurda eylemin esas alınması V. Kusurlu davranış şekilleri Kast a. Kavram b. Kastın unsurları konusundaki teoriler aa. Tasavvur teorisi bb. İrade teorisi cc. Değerlendirme c. Kastın unsurları aa. Bilme unsuru aaa. Bilmenin kapsamı bbb. Hukuka aykırılık bilinci bb. İsteme unsuru...349

25 XXV d. Kastın varlığı e. Kastın çeşitleri aa. Başlangıçta kast-eklenen kast bb. Doğrudan kast-olası (dolaylı) kast aaa. Kavram bbb. Olası kastta ceza ccc. Olası (dolaylı) kast-bilinçli taksir ayrımı cc. Genel kast-özel kast dd. Ani kast-düşünce kastı (tasarlama) Taksir a. Kavram b. Taksirin hukuki esası c. Değerlendirme d. Taksirin unsurları aa. Yasada açıklık bulunması bb. Davranış kurallarına uymama cc. Hareketin istenmiş olması dd. Neticenin öngörülebilir olması ee. Öngörülebilir neticenin fail tarafından öngörülmemesi ff. Hareketle netice arasında nedensellik ilişkisi e. Taksirli suçta ceza f. Bilinçli taksir aa. Kavram bb. Bilinçli taksirde ceza cc. Bilinçli taksir-olası (dolaylı) kast ayrımı g. Taksirin görünüm biçimleri VI. Netice sebebiyle ağırlaşmış suçlarda manevi unsur Kavram Gerçek netice sebebiyle ağırlaşmış suçlar a. Kast bulunması b. Neticenin daha ağır olması c. Nedensellik ilişkisinin bulunması d. Failin taksirinin bulunması e. Gerçek netice sebebiyle ağırlaşmış suçlarda ceza Gerçek olmayan netice sebebiyle ağırlaşmış suçlar VII. Kusur yeteneği Kavram Kusur yeteneğinin aranacağı zaman VIII. Kusur yeteneğini etkileyen haller Kavram Yaş küçüklüğü a. Kavram b. Yaşın belirlenmesi c. Çocuklara ilişkin dönemler...381

26 XXVI aa Yaş dönemi aaa. Genel olarak bbb. Çocuklara özgü güvenlik tedbirleri bb Yaş dönemi aaa. Genel olarak bbb. Kusur yeteneğinin incelenmesi ccc. Cezanın indirilmesi cc Yaş dönemi aaa. Genel olarak bbb. Cezanın indirilmesi d. Çocukların yargılanmasının özellikleri aa. Çocuk mahkemeleri bb. Özel hükümler e. Ayrı yerde tutma ilkesi ve çocuk infaz kurumları Sağır - dilsizlik a. Kavram b Yaş dönemi c Yaş dönemi d Yaş dönemi Akıl hastalığı a. Kavram b. Akıl hastalığının kusur yeteneğine etkisi aa. Biyolojik sistem bb. Psikolojik sistem cc. Karma sistem c. Türk Ceza Yasası na göre akıl hastalığının dereceleri aa. Tam akıl hastalığı aaa. Kavram bbb. Tedbir uygulanması bb. Tam olmayan (kısmi) akıl hastalığı aaa. Kavram bbb. Cezanın indirilmesi ccc. Tedbir uygulanması d. Akıl hastalığında esas alınacak zaman dilimi e. Akıl hastalıklarının çeşitleri Geçici nedenler IX. Kusurluluğu etkileyen haller Zorlayıcı neden, cebir veya tehdit Hata (yanılma) a. Kavram b. Hukuki hata aa. Kavram bb. Sistemler aaa. Yasayı bilmeme konusunda hüküm içermeme...408

27 XXVII bbb. Yasayı bilmeme ve hatayı mazeret saymama ccc. Yasayı bilmemeyi mazeret sayma cc. Yasayı bilmemenin kapsamı dd. Yasanın yanlış yorumlanması ee. 765 Sayılı Türk Ceza Yasası nın sistemi ff Sayılı Türk Ceza Yasası nın sistemi c. Fiili hata aa. Suçun unsurlarına ilişkin hata bb. Cezayı ağırlaştıran ve hafifleten nedenlerde hata cc. Hukuka uygunluk nedenleri ile ceza sorumluluğunu etkileyen nedenlerde hata dd. Mağdurda hata ee. Çok neticeli hata Haksız tahrik a. Kavram b. Haksız tahrikin koşulları aa. Tahrik edici bir fiilin bulunması bb. Fiilin haksız olması cc. Haksız fiilin öfke veya şiddetli üzüntüye neden olması dd. Tahrik edene karşı tepki gösterilmesi ee. Nedensellik ilişkisi bulunması c. Haksız tahrik ve tasarlama d. Haksız tahrik ve yasal savunma e. Haksız tahrik ve iştirak f. Haksız tahrikte cezanın indirilmesi İkinci Alt Bölüm : Suçun Özel Beliriş Biçimleri 14. Suça Teşebbüs I. Kavram II. Suça teşebbüsün cezalandırılma nedeni Sübjektif teori Objektif teori Karma teoriler Değerlendirme III. Suça teşebbüsün koşulları Suç işleme kastı İcraya başlama a. Hazırlık hareketleri b. İcra hareketlerinin başlaması aa. Sübjektif teori bb. Objektif teori aaa. Biçimsel objektif teori...436

28 XXVIII bbb. Maddi objektif teori cc. Değerlendirme Elverişli hareket a. Kavram b. Elverişliliğin belirlenmesi aa. Görüşler aaa. Sübjektif görüş bbb. Objektif görüş c. Elverişsizlik-yetersizlik d. Türk hukukundaki uygulama ve görüşler Suçun engel nedeniyle tamamlanamaması IV. Suça teşebbüste ceza Cezanın indirilmesi İndirimde zarar veya tehlikenin ağırlığının gözönünde bulundurulması V. Teşebbüse elverişli olmayan suçlar VI. Gönüllü vazgeçme Kavram Gönüllü vazgeçmede ceza verilmemesinin hukuki esası a. Sübjektif ve objektif teoriler b. Suç siyaseti teorileri c. Değerlendirme Vazgeçmenin gönüllü olması Tamamlanan suçtan cezalandırma Gönüllü vazgeçmenin suç ortaklarına etkisi VII. Etkin pişmanlık VIII. İşlenemez suç Kavram İşlenemez suçun cezalandırılması konusu a. Cezalandırmama görüşü b. Cezalandırma görüşü c. Türk hukukunda durum Mutlak-nisbi elverişsizlik İşlenemez suçun belirlenmesi a. Araçta elverişsizlik b. Konunun bulunmaması c. Değerlendirme Suça İştirak I. Kavram II. Suça iştirak ve çok failli suçlar III. Suça iştirakin hukuki niteliği Dar fail kavramı Geniş fail kavramı...463

29 XXIX 3. Türk hukukunda kabul edilen görüş IV. Suça katılanların sorumluluğu Sistemler İkilik sisteminin uygulanması a. Sübjektif teori b. Objektif teori c. Türk hukukunda kabul edilen görüş V. Suça iştirakin koşulları Birden çok kişinin bulunması Suça iştirak etme iradesi Karar verilen suçun işlenmesi VI. Taksirli suça iştirak VII. Türk hukukunda suça iştirak biçimleri Faillik a. Müşterek faillik (fiili birlikte gerçekleştirme) b. Dolaylı faillik aa. Kavram bb. Dolaylı fail ve azmettiren Azmettirme Yardım etme a. Manevi yardımda bulunma aa. Suç işlemeye teşvik etme bb. Suç işleme kararını kuvvetlendirme cc. Fiilin işlenmesinden sonra yardımda bulunmayı vaat etme dd. Suçun işlenmesi konusunda yol gösterme b. Maddi yardımda bulunma aa. Suçun işlenmesinde kullanılan araçları sağlama bb. Yardımda bulunma Zorunlu yardım etme Özgü suça iştirak VIII. Tahrikçi ajan IX. Cezaya etki eden nedenlerin suça katılanlara geçmesi X. İştirakte cezanın verilmesi Suçların İçtimaı I. Kavram II. Fikri içtima Kavram Fikri içtimaın koşulları a. Tek fiil bulunması aa. Hareketin sayısına önem veren görüş bb. Netice sayısına önem veren görüş...495

30 XXX cc. Suç işleme kararına önem veren görüş dd. Değerlendirme ve uygulamadaki durum b. Birden çok farklı suçun oluşması Fikri içtima halinde en ağır cezanın verilmesi III. Zincirleme (müteselsil) suç Kavram Hukuki esası a. Tek suç görüşü b. Çok suç görüşü c. Değerlendirme Zincirleme suçun koşulları a. Birden fazla suç işlenmesi aa. Genel olarak bb. Suçların aynı olması cc. Suçların farklı zamanlarda işlenmesi dd. Mağdurun aynı olması ee. Suçun belli nitelikte olması b. Bir suç işleme kararının bulunması aa. Genel olarak bb. Taksirli suçlarda Zincirleme suçta ceza IV. Bileşik (mürekkep) suç Kavram Bileşik suç kapsamında olmayan haller ÜÇÜNCÜ BÖLÜM YAPTIRIM HUKUKU Birinci Alt Bölüm : Cezanın Amacı, Nitelikleri, Türleri, Belirlenmesi 17. Cezanın Amacı ve Nitelikleri I. Cezanın amacı Kavram Cezanın amacı konusundaki görüşler a. Mutlak teoriler aa. Kefaret teorisi bb. Adalet teorisi cc. Mutlak teorilerin eleştirisi b. Nisbi teoriler aa. Özel önleme teorisi bb. Özel önleme teorisinin eleştirisi cc. Genel önleme teorisi dd. Genel önleme teorisinin eleştirisi c. Karma teori...527

31 XXXI 3. Türk hukukunda cezanın amacı a. Yasal durum b. Mahkeme kararları c. Değerlendirme II. Cezanın nitelikleri III. Ceza ve diğer yaptırımlar İdari cezalar Disiplin cezaları Medeni hukuk yaptırımları Cezaların Türleri I. Kavram II. Hukuki nitelikleri açısından cezalar III. Yöneldikleri değerler açısından cezalar IV. Türk hukukunda cezalar Hapis Cezası I. Kavram II. Sürelerine göre hapis cezaları Süresiz hapis cezası Süreli hapis cezası a. Kavram b. Kısa süreli hapis cezasının sakıncaları Adli Para Cezası I. Kavram II. Para cezalarının belirlenmesi Klasik para cezası sistemi Gün para cezası sistemi III. Para cezasının türleri Cezanın Belirlenmesi I. Kavram II. Genel olarak cezanın belirlenmesi aşamaları Soyut belirleme a. Soyut-genel belirleme b. Soyut-özel belirleme Somut belirleme ve bireyselleştirme III. Somut belirlemede ilkeler Kusur ilkesi Suçun unsurlarının iki kez değerlendirilmesi yasağı Gerekçe gösterilmesi IV. Sonuç (somut) cezayı belirlemenin aşamaları Temel cezanın tespiti a. Lehte ve aleyhte olan hallerin tartışılması...558

32 XXXII aa. Fiile ilişkin hususlar aaa. Suçun işleniş biçimi bbb. Suçun işlenmesinde kullanılan araç ccc. Suçun işlendiği zaman ve yer ddd. Suç konusunun önemi ve değeri eee. Meydana gelen zararın veya tehlikenin ağırlığı bb. Faile ilişkin hususlar aaa. Kast veya taksire dayalı kusurun ağırlığı bbb. Sebep ve saikler ile amaç b. Temel ceza belirlenirken gerekçe gösterilmesi Olası kast indiriminin veya bilinçli taksir artırımının uygulanması Ağırlatıcı ve hafifletici nedenlerin uygulanması Diğer nedenler Takdiri indirim nedeninin uygulanması a. Kavram b. Kuralın uygulanması c. Takdiri hafifletici sebep teşkil eden hususlar aa. Failin geçmişi bb. Failin sosyal ilişkileri cc. Failin suçtan sonraki ve yargılama sürecindeki davranışı dd. Cezanın failin üzerindeki olası etkisi ee. Diğer hususlar V. Cezanın hesaplanması yöntemi Cezanın hesaplanmasında dikkate alınacak sıra Hapis cezasının hesaplanması Adli para cezasının hesaplanması VI. Özgürlüğün kısıtlandığı sürenin mahkûmiyetten indirilmesi Kavram Mahsubun koşulları a. Özgürlük kısıtlanarak geçirilen bir sürenin bulunması b. Ceza mahkûmiyetinin bulunması aa. Ceza mahkûmiyetinin niteliği bb. Ceza mahkûmiyetinin zamanı Cezanın ertelenmesi ve mahsup Mahsubun uygulanması Kısa Süreli Hapis Cezasının Seçenek Yaptırımlara Çevrilmesi I. Kavram II. Seçenek yaptırımlara çevirme Kavram Takdir yetkisi Seçenek yaptırımlara çevirme zorunluluğu...582