STEMLER (SĐPARĐŞ MALĐYET SĐSTEMĐ)

Transkript

1 Đstanbul Teknik Üniversitesi Tekstil Teknolojileri ve Tasarımı Fakültesi Öğretim Yılı Güz Yarıyılı TEK485 MALİYET MUHASEBESİ BÖLÜM 7 MALĐYET SĐSTEMLERĐ STEMLER (SĐPARĐŞ MALĐYET SĐSTEMĐ) ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 1

2 Maliyet Taşıyıcıları ve Maliyet Sistemleri Önceki bölümlerde, mamul maliyetlerini oluşturan ana unsurların (dolaysız madde, dolaysız işçilik ve genel imalat maliyetleri) hesaplanması, izlenmesi ve kontrolü incelenmiştir. Bu ana maliyet unsurlarının mamuller ile nasıl ilişkilendirileceği konusunda geliştirilen yöntemler maliyet hesaplama yöntemleridir. Bu yöntemler de uygulanacak maliyet sistemlerinin ortaya çıkışı ve gelişimini sağlamıştır. Yükleme Yöntemleri Maliyet Sistemleri ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 2

3 Maliyet Taşıyıcıları ve Maliyet Sistemleri Mamullerin birim maliyetlerini sağlıklı bir biçimde hesaplayabilmek için hesap birimi (maliyet taşıyıcısı) olarak ne gibi mamullerin veya mamul gruplarının temel alınacağını kesinlikle saptamak gerekir. Maliyet taşıyıcısı maliyetlerin yüklendiği hesap birimidir. Nelerin birim maliyeti hesaplanmak istenebilir? Genel olarak bir işletmenin yarattığı her değer veya hizmet, bir maliyet taşıyıcısı sayılabilir. Örneğin; Pazara sunulan mamuller, Pazara sunulan hizmetler, Đşletme içerisinde yapılan tamirat işleri, Üretilen elektrik, Kullanılmak üzere üretilen çeşitli tesisat veya Đşletme personeline sunulan bazı sosyal hizmetler,vs. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 3

4 Maliyet Taşıyıcıları ve Maliyet Sistemleri Endüstri işletmelerinde üretilen mamullerin birim maliyetlerinin hesaplanmasında uygulanacak maliyet sistemini belirlerken, etken olan unsurların başlıcaları; 1. Mamul türleri, 2. Üretim tekniği, 3. Đşletme büyüklüğü, 4. Örgüt (organizasyon) yapısı, şeklinde sıralanabilir. Her işletme tarafından aynen kullanılabilecek, bir anlamda hazır reçeteler biçiminde maliyet sistemleri yoktur. Her işletme kendi yapısal özelliklerine ve gereksinimlerine en uygun maliyet sistemini kurmak, sürekli olarak geliştirmek ve değişen koşullara uydurmak ve iyileştirmek zorundadır. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 4

5 Maliyet Taşıyıcıları ve Maliyet Sistemleri Mamullerin niteliği ve çeşitliliği kontrol ve sonuç tahlilleri bakımından önemlidir. Bununla ilgili üç ayrım karşımıza çıkmaktadır: Tek mamul üreten işletmeler Benzer mamuller üreten işletmeler Farklı mamuller üreten işletmeler Farklı mamullerin imali halinde, sayısı bazen yüzlere varabilecek çeşitlerin bazı gruplar halinde toplanması gerekir. Çeşitlerin ayrımında büyüklük, dış görünüş, kullanılış amacı, uygulanan üretim ve satış yöntemleri esas alınabilir. Hesap planında yapılacak bu gruplama, tutulacak hesap sayısını azaltıp, kayıtları kolaylaştırmak bakımından önemlidir. Diğer yandan, mamul grupları bakımından yapılacak kayıtlar, maliyet ve kar tahlillerini hızlandırır ve daha anlamlı duruma getirir. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 5

6 Maliyet Taşıyıcıları ve Maliyet Sistemleri Birim maliyetlerin hesabında esas alınacak sistemler üç ana ölçüte göre aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir. Üretim tekniğine ve politikasına göre: SĐPARĐŞ Maliyeti-SAFHA Maliyeti Kullanılan rakamların fiili olup olmamasına göre: FĐĐLĐ Maliyet-STANDART Maliyet Maliyetlerin mamul ve/veya dönemle ilişkilerine göre: TAM Maliyet- DEĞĐŞKEN Maliyet ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 6

7 Maliyet Taşıyıcıları ve Maliyet Sistemleri Sistem olarak asıl önemli ayrım,üretimin teknik özelliği, iş akışı ve iş politikasına dayanan Sipariş-SafhaSafha Maliyeti ayrımıdır. Bu genel ayrım çerçevesinde değişik maliyet hesaplama yöntemleri ele alınabilir. Bu sistemlerin uygulanmasında fiili veya standart rakamlar kullanılabilir. Öte yandan, aynı işletme, maliyetlerin tümüyle mamuller arasında ilişki kurabileceği gibi (tam maliyet) sadece değişken maliyetleri dikkate alan bir hesap sistemi de oluşturabilir. Sonuç olarak uygulanacak yöntemler, tek başlarına bir maliyet sistemini temsil edemezler. Maliyet sistemi, uygulanacak çeşitli yöntemlerin bir kombinasyonudur. Örnek: Fiili (gerçek) rakamlarla - sipariş maliyeti esasına göre- tam maliyet sistemi ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 7

8 Maliyet Taşıyıcıları ve Maliyet Sistemleri Çeşitli hammaddelerin işlenip, şekil ve özellik değiştirdiği sanayi kollarından biri olan tekstil sanayinde de üretim koşulları farklılık gösterebilir. Mamul çeşidi az olan, belirli bir üretim düzeninde sürekli ve kitle biçiminde üretim yapan işletmelerde basit veya katsayılı safha maliyet sistemi uygulanarak, birim maliyetleri kolaylıkla hesaplanabilir. Belirli bir zamanda değişik mamullerden, değişik üretim koşullarına göre, nispeten az miktarlarda üretim yapıldığı zaman uygulanacak sistem, sipariş maliyeti olabilir. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 8

9 Sipariş Maliyet Sistemi Endüstri işletmelerinde üretim faaliyetleri ya siparişe göre veya seri olarak yapılmaktadır. Sipariş kelimesinin sözlük anlamı müşterilerin mal satın alma istemi dir. Oysa, sipariş maliyet sisteminde sipariş, belirli özellikte bir mamulden, belirli miktarda imal etmek için işletmenin teknik servislerine verilen bir iş veya imalat emridir. Đş emri genellikle uygulamada müşterilerden alınan siparişler üzerine yapılmakla birlikte, bir işletme, geçmiş dönemlerdeki pazar payına ve iş hacmine uygun olarak belli bir süre stoka çalışarak, satılmak üzere çeşitli mamuller üretebilir. Birbirinden fiziksel açıdan farklı her iş ya da üretim grubu (üretim partisi) için katlanılan üretim maliyetlerinin ayrı ayrı izlenip, sipariş kartlarında biriktirildiği (toplandığı) yönteme Sipariş Maliyet Sistemi denir. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 9

10 Sipariş Maliyet Sistemi Sipariş maliyet sisteminde önemli olan muhasebe dönemi değil, bir işin ya da üretim partisinin kendisidir. Bu iş üç günde, üç ayda ya da üç senede bitebilir.đş bitene kadar bu iş için yapılan üretim maliyetleri devamlı olarak izlenecek, kayıt edilecek ve iş bittiğinde toplamı alınacaktır. Sipariş maliyet sistemi, üretilen malların farklı derecelerde dikkat ve özen gerektirdiği ve bu nedenle farklı iş partileri halinde birbirinden ayrılabildiği sanayi dallarında uygulanır. Makine sanayi Uçak sanayi Đnşaat sanayi Mobilya Matbaacılık Film stüdyoları Mimarlık büroları Hastaneler Konfeksiyon işletmelerinde, üretimin yapısı bu maliyet sistemini kullanmayı gerektirebilir. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 10

11 Sipariş Maliyet Sisteminin Esasları Herhangi bir üretim partisi veya siparişin maliyetini saptamak için, işin başladığı andan bitirildiği ana kadar, bu sipariş için harcanan dolaysız maddeler ve dolaysız işçiliğin çok yakından izlenerek kaydedilmesi, iş bittiği anda söz konusu siparişe üretim genel maliyetlerinden bir pay yüklenmesi gerekir. Bu sistemde siparişle doğrudan ilgili olan dolaysız malzeme ve dolaysız işçilik maliyetleri o siparişe aynen yüklenir. Genel imalat maliyetleri ise, siparişe götürü usullerle yüklenir. Siparişler işletme içerisinde ne kadar farklı yollar izlerse, yüklemede güçlükler o derecede artar. Bu bakımdan maliyet yerleri ayrımı ve maliyet yükleme anahtarları seçimi isabetli olmalıdır. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 11

12 Sipariş Maliyet Sisteminin ematik Gösterimi ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 12

13 Sipariş Maliyet Sisteminin ematik Gösterimi ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 13

14 Sipariş Maliyet Kartı Örneği ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 14

15 Sipariş Maliyet Sisteminin Esasları Đmalattaki her siparişin maliyetini ayrı izleyebilmek için her siparişe ait maliyetlerin ayrı bir sipariş kartına işlenmesi gerekir. Bu kartta üç esas maliyet unsurunu (direk malzeme, direk işçilik, GĐM) ayrıca yazabilecek sütunlar da bulunmalıdır. Dolaysız maddelerin siparişle ilişkisi madde istek fişleri yardımıyla, dolaysız işçiliğin siparişle ilişkisi işçilik zaman kartlarıyla kurulur. Dönem sonlarında yapılacak karşılaştırmalarda, sipariş hesaplarındaki maliyet türleri toplamları ile imalattaki ilgili maliyet türleri toplamları birbirini tutmalıdır. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 15

16 Örnek 1: tarihinde üretimine başlanan 101 no.lu siparişin üretim maliyeti bilgileri şöyledir: tarihinde 355 no.lu madde istek fişi ile 70 kg F hammaddesi kg fiyatı 50 YTL den A üretici maliyet yerinde üretime alınmıştır. 101 no.lu sipariş için dolaysız işçilik maliyeti olarak de A esas üretim maliyet yerinde 69 no.lu işçi çalışma kartı ile 20 saat işçilik harcanmış olup, saat ücreti 62,50 YTL dir. B esas üretim maliyet yerinde ise de 30 saat işçilik yapılmış olup, saat ücreti 50 YTL dir. Genel üretim maliyeti olarak, A esas üretim maliyet yerinde kullanılan her direk madde kg başına 15 YTL, B esas üretim maliyet yerinde ise çalışılan her direk işçilik saati (DĐS) başına 10 YTL lik yükleme yapılacaktır tarihinde üretimine başlanıp, de bitirilen C mamulünden 100 birim üretilmiştir. Sipariş maliyet kartı düzenlenerek, 101 no.lu siparişin toplam ve birim maliyetlerini hesaplayınız. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 16

17 Örnek 1 (devamı): ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 17

18 Örnek 2: Bir mobilya şirketinin Ağustos 2005 ayına ait faaliyet bilgileri aşağıdaki gibi derlenmiştir tarihindeki stoklar: Dolaysız madde stoku: 832 birim x 100 YTL/birim= YTL Yarı mamul stoku: Mamul stoku: ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 18

19 Örnek 2 (devam): Dönem içinde satın alınan dolaysız malzeme Dönem içinde atölyelerce düzenlenen madde istek fişleri ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 19

20 Örnek 2 (devam): Ağustos ayının üretim hattına alınan siparişleri için kullanılan direk malzeme için FĐFO stok değerleme yöntemi uygulanmış, imalata verilen toplamı YTL ve stok değeri YTL olarak bulunmuştur. Tahakkuk edilen işçilikler: Direk işçilik YTL ve dolaylı işçilik YTL olup, toplam YTL lik işçilik tahakkukundan YTL tutarında çeşitli kesintiler karşılığı düşüldükten sonra, net YTL çalışanlara ödenmiştir. Dolaylı işçilikler dışında genel imalat maliyetlerinin toplamı YTL olarak gerçekleşmiştir. GĐM mamullere DĐS baz alınarak yüklenmektedir. Buna göre toplam GĐM ( == YTL olup, GĐM yükleme oranı ( YTL/6.600 DĐS=) 15 YTL/DĐS olarak hesaplanmıştır. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 20

21 Örnek 2 (devam): Ağustos ayında tamamlanan siparişler sırasıyla 118 (100 birim), 119 (75 birim) ve 122 (80 birim) numaralı siparişlerdir. Ağustos ayında satışı gerçekleşen siparişler ise sırasıyla 112, 113, 115, 117 ve 122 numaralı siparişlerdir. Đstenenler: a. Üretimi tamamlanan ve satışı yapılan siparişlerin maliyetlerini hesaplayınız. b. Ağustos ayı sonunda malzeme stoklarının ve yarı mamul durumundaki siparişlerin maliyetlerini saptayınız. c tarihli mamul stoklarını hesaplayınız. Dolaysız malzeme maliyeti: ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 21

22 Örnek 2 (devam): a. Üretimi tamamlanan siparişlerin maliyeti (YTL): Tamamlanan mamullerin toplam maliyeti: YTL Satışı yapılan siparişlerin maliyetleri (YTL): ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 22

23 Örnek 2 (devam): b tarihli yarı mamul maliyeti (YTL) : c tarihli mamul maliyeti (YTL): ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 23

24 Örnek 3: Sipariş üzerine çalışan bir işletmede, her siparişin maliyeti ayrı hesaplanmaktadır. Đki atölye halinde çalışan işletmede siparişlere harcanan direkt işçilik günlük iş emirleri ile izlenmekte, direkt malzeme harcamalarının saptanmasında malzeme ambarının çıkış fişleri temel alınmaktadır. Đşletmenin tarihli mizan (ayarlama kayıtlarından sonra) bakiyeleri aşağıdaki gibidir: ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 24

25 Hesaplar Örnek 3: Mizan kayıtları sonrası bakiyeler (TL) Borç Bakiyeler Alacak Kasa Alacaklar Malzeme stok (dönem başı) Makinalar Borçlar Sermaye Amortisman karşılıkları Malzeme alış Ücretler Kira giderleri Faiz maliyetleri Götürü faiz maliyeti Amortisman Bakım maliyetleri Enerji maliyetleri Büro giderleri Gelirler Toplam ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 25

26 Atölyelerden birinde daha çok iş gücü kullanılmakta, ikincisinde ise makinelerle çalışılmaktadır. Đşletmenin yönetsel işleri için ayrı bir büro vardır. Verilen tamamlayıcı bilgiler şunlardır: Birinci atölyede 2 işçi, ikinci atölyede 3 işçi çalışmaktadır. Yıllık ücretler sırasıyla, ve TL dir. Ustabaşının yıllık ücreti TL dir; kendisi 2 atölye ile aynı derecede ilgilenmektedir. Yönetim kısmında bir müdür ve bir memur bulunmaktadır. Yılda TL alan müdür zamanın yarısını yönetsel işlere, yarısını da teknik konulara harcamaktadır. Her iki atölye ile de aynı oranda ilgilenmektedir. Büro memurunun yıllık ücreti TL dir. Böylece mizanda toplamı TL olarak gösterilen ücretlerin lirası yönetime, geri kalan lirası ise teknik servislere ait bulunmaktadır. Enerji maliyetlerinin lirası 1. atölye, lirası 2. atölye ve lirası da yönetim kısmına aittir. Bakım işleri yalnızca 2. atölye için söz konusu olmaktadır. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 26

27 Kira maliyetleri dairelerin aşağıdaki yüzölçümleri ile oranlı olarak dağıtılmaktadır. 1. atölye 200 m 2 2. atölye atölye 200 Amortisman maliyetleri makinelerin alış değerlerinin %10 u olarak hesaplanmaktadır. (1. atölyedeki makinelerin alış bedeli TL, ikincidekilerin TL ve yönetim kısmındakilerin TL dır. Alış bedellerinin %50 si amorti edilmiştir.) Yıl sonunda elde liralık malzeme stoku bulunduğu saptanmıştır. Bunun liralık kısmı 1. atölyede, geri kalan liralık kısmı ise 2. atölyededir. Yıl zarfında kullanılan malzemenin liralık kısmı 1. atölyede, bakiyesi 2. atölyede kullanılmıştır. Faiz maliyetleri bağlı sermayenin %4 ü olarak kabul edilmektedir. Bunun hesabında makinelerin defter değeri, eldeki malzeme stokları ile kasada ve alacaklarda bağlı net sermaye (alacaklar-borçlar) esas alınmaktadır. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 27

28 Eldeki siparişlerden 4 tanesi için şimdiye kadar katlanılan maliyetler aşağıda gösterilmiştir. Đstenen : Sipariş İşçilik No Malzeme 1. Atölye 2. Atölye Maliyet dağıtım tablosu düzenlenecektir. 2. Siparişlerin maliyetlerişu iki yönteme göre hesaplanacaktır. a)genel maliyetlerin (GĐM+Yönetim) siparişlere yüklenmesinde bütün işletme için direkt işçilik tutarı üzerinden bir maliyet yüzdesi uygulanacaktır. b) Atölyelerden ve yönetim kısmından siparişlere farklı yüzdelerle maliyet yüklenecektir. Yükleme hadleri atölyeler için gene direkt işçilik tutarları üzerinden, yönetim maliyetleri için ise toplam imalat maliyetleri üzerinden hesaplanacaktır. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 28

29 Çözüm :Maliyet dağıtım tablosu Mal. Türleri Toplam 1. Atölye 2. Atölye Yönetim Dolaylı işçilik Maaşlar Kira Bakım Amortisman Enerji Büro mal Faiz Toplam Dolaysız İşçilik Malzeme Toplam ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 29

30 Açıklamalar Ustabaşının dolaylı işçilik olan ücreti atölyeler arasında yarı yarıya bölüştürülmüştür. ( = TL) Müdürün maaşının yarısı yönetime yüklenmiş, diğer yarısı da eşit olarak, 2 atölye arasında dağıtılmıştır. ( TL). Kira alanla ( m 2 ) oranlı olarak dağıtılmıştır. tır. Bakım, enerji ve büro maliyetleri ait oldukları kısımlara doğrudan doğruya yüklenmiştir. Amortisman, makinelerin alış değerlerinin %10 u olarak dağıtılmıştır. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 30

31 Açıklamalar Faiz maliyetlerinin dağıtımı için kısımlar bakımından, bağlı sermayeşöyle hesaplanmıştır: Bağlı Sermaye 1. Atölye 2. Atölye Yönetim Makinalar * Malzeme stoku Kasa Net Kredi Toplam %4 Faiz * /2 = Atölyelerde bağlı sermaye makinelerin defter değerleri ile malzeme stokundan oluşmaktadır. Yönetimde, makine değerinden başka, kasadaki para ve alacaklarla borçlar arasındaki farkı oluşturan net kredi tutarı ( TL alacak TL borç = TL) bağlı sermaye sayılmıştır. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 31

32 Malzeme kullanımı şöyle hesaplanmaktadır: Dönem başı stok (mizandan) TL Dönem içinden alınan (mizandan) Toplam TL Dönem sonu stok Dönem içinde harcanan TL Genel maliyet yükleme yüzdelerinin hesabı şöyledir: a) Tek % ile Genel maliyet toplamı / Dolaysız işçilik = / = % b) Farklı % ler: 1. Atölye için: / = % 130,67 2. Atölye için: / = %108,67 Yönetim için : / = %40 ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 32

33 Yönetim maliyetleri % sinin hesabı için, bu kısmın maliyetleri aşağıdaki imalat maliyetleri toplamına oranlanmıştır: Toplam maliyetler TL Yönetim kısmının maliyetleri(-) Toplam imalat maliyetleri TL 2. Sipariş Maliyetlerinin hesabı a) Tek % ile Sip. No Maliyet Malzeme İşçilik ** Genel Mal * (*) x 2,1238 = (**) = Toplam mal ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 33

34 b) Farklı % lerle Sip.no Malzeme İşçilik 1. Atölye Atölye G.İ.M. 1. Atölye ** Atölye Top. İmal. mal Yönetim mal * Toplam mal (+) x 1,3067 = (*) x0,4 = (**) x1,3067= (-) x1,0867 = x0,4 = x1,0867 = ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 34

35 Đki yönteme (tek had-departmanlar için ayrı hadler) göre siparişlere yüklenen genel maliyetler aşağıdaki tabloda özetlenmiştir: Sİp 59 Sip 60 Tek Had: Farklı Hadler: 1. Atölye Atölye Yönetim Sip 61 Sip ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 35

36 Yorum Atölyeler ve yönetim için farklı yükleme % leri kullanıldığı zaman, siparişlerin maliyetleri arasında önemli farklar ortaya çıkmaktadır. Tek % li sistemde 59 ve 60 no.lu siparişlerin maliyetleri aynı iken farklı % ler kullanıldığında, 60 no.lu siparişin maliyetinin 59 no.lu siparişindekinden oldukça düşük olduğu anlaşılmaktadır. Bunun nedeni, 60 no.lu sipariş üzerinde yalnız 2.atölyede çalışılmasıdır. Bu atölyedeki maliyet yükleme yüzdesi % iken 59 no.lu siparişin çalışıldığı 1.atölyedeki maliyet yükleme yüzdesi, % dir. Bunun etkisi yönetim maliyetinin hesabına da yansımaktadır. Genel imalat maliyetlerinin imalata yüklenmesinde tek bir maliyet yükleme haddi kullanılması, ancak tek mamul üreten işletmelerde söz konusu olabilir. Maliyet yerlerinin sayısı ne kadar çok olursa ve siparişler veya imalat partileri işletme içinde ne kadar değişik yollar izlerse, daireler bakımından farklı maliyet hadleri kullanılmasının önemi o derece artar. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 36

37 Örnek 4: Sipariş üzerine özel imalatta bulunan bir konfeksiyon işletmenin X tarihindeki stokları aşağıdaki gibidir. Malzeme stoku TL Yarı mamul stoku Bu yarı mamul stoku, üzerinde çalışan an ve henüz tamamlanmamış bulunan üç siparişe, o tarihe kadar yüklenmiş olan maliyetler toplamından oluşmaktadır. Sipariş No (50 adet ceket) TL Sipariş No (100 adet etek) Sipariş No (150 adet gömlek) TOPLAM TL ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 37

38 Ekim ayı işlemleri sıra ile şöyledir: 1) TL lik malzeme satın alınmıştır. 2)Üç yeni sipariş alınmış ve bunlar için imalat emirleri düzenlenmiştir. Sipariş No adet manto Sipariş No adet pantolon Sipariş No adet yelek 3) Ekim ayı ücretleri TL dır. Sosyal sigorta işveren payı olan TL genel imalat maliyeti sayılmaktadır. 4) Ekim ayında ambardan şu u malzeme çekişleri olmuştur: Sipariş No için TL Sipariş No için Sipariş No için Sipariş No için Sipariş No için Toplam TL Ayrıca ambardan TL lık tela, astar, düğme ve şeklinde işletme malzemesi çekilmiştir. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 38

39 5) Đşçilik maliyetleri dökümüne göre, sipariş için harcanan direkt işçilik tutarları şöyledir: Sipariş No için TL Sipariş No için Sipariş No için Sipariş No için Sipariş No için Sipariş No için Toplam TL Tahakkuk eden işçiliğin geri kalan TL sı endirekt işçiliktir. 6) Genel imalat maliyetleri imalata dolaysız işçilik tutarının %50si olarak yüklenmektedir. 7) Diğer endirekt imalat maliyetleri (amortisman, vergi, sigorta vs) TL dir. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 39

40 8) 3050 no lu sipariş için ambardan alınmış bulunan TL lık malzeme kullanılmadığı için ambara iade edilmektedir. 9) Aşağıdaki üç sipariş Ekim ayında tamamlanmış ve karşılarında yazılı bedeller üzerinden müşterilere fatura edilmiştir: Sip No TL Sip. No Sip. No Toplam TL Đstenen: 1. Malzeme stok, yarı mamul stok, GĐM, imalat, SMM ile ilgili hesapları yapınız., 2. Tamamlanan siparişlerin maliyetlerini belirleyiniz. 3. Fiili GĐM ile götürü yüklenen G.Đ.M arasındaki farkı saptayınız. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 40

41 1) Malzeme Stok Hesabı : Çözüm Dönem başı malzeme stoku TL Dönem içi malzeme alışı (+) TL Dönem içi imalata verilişi(-) Dönem sonu ambara iade (+) Dönem sonu malzeme stoku TL Yarı Mamul Stok Hesabı : Dönem başı y.mamul stoku TL Dönem sonu y. Mamul stoku G.Đ.M Hesabı (Fiili) : Endirekt malzeme TL Endirekt işçilik Sos. Sig. Đşveren payı Diğer Götürü usulü yüklenen karşılık GĐM= x0.50= TL ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 41

42 Đmalat Hesabı Maliyet Türü Toplam 3043* 3047* * D.Başı yarı mamul mal D.Đçi malzeme maliyeti Direk işçilik GĐM TOPLAM ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 42

43 Tamamlanan siparişlerin maliyeti: Sipariş No için TL Sipariş No için Sipariş No için Toplam TL Birim Maliyetler: Sipariş No için TL /50 = TL/ adet Sipariş No için TL /100= TL/ adet Sipariş No için TL/ 30= TL/ adet Dönem sonu yarı mamul stok maliyeti: Sipariş No için TL Sipariş No için Sipariş No için Toplam TL ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 43

44 Ekim ayında imalata götürü olarak yüklenen GĐM TL iken, o ayın fiili GĐM i TL ye ulaşmıştır. Đmalat TL eksik yüklenmiştir. Eksik maliyet doğrudan SMM hesabına yazılacağı gibi, eldeki yarı mamul stokları ile satışların maliyeti arasında orantılı olarak da dağıtılabilir. Đkinci yol kuramsal bakımdan daha doğru olmakla birlikte, bu örnekte 1.yol seçilmiştir. Satılan Malın Maliyeti Hesabı: Tamamlanan üç siparişin maliyeti TL Eksik yüklenen GĐM Toplam TL Buradan hareketle brüt kar hesaplanacak olursa: Tamamlanan üç sipariş ile ilgili satışlar TL SMM (-) Brüt kar TL ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 44

45 Proje Maliyeti ve Kontrolü Đş partileri (siparişler) iş kolunun özelliklerine göre, küçük değerde ve kısa sürede tamamlanabilecek işler olabileceği gibi, köprü, baraj inşaatı, fabrika yapımı gibi büyük bütçelerle gerçekleştirilen, tamamlanması aylar, hatta yıllar süren işler de olabilir. Bu ikinci gruba giren işlerin her birine proje adı verilir. Projeyi diğer sipariş türlerinden ayıran özellikler, işin büyüklüğü, tamamlanma süresinin uzunluğu, daha fazla uzmanlık, beceri ve koordinasyon gerektirmesi ve sık sık tekrarlanacak bir iş olmamasıdır. Proje, sıradan bir siparişe kıyasla çok daha yoğun ve titiz bir denetim gerektirir. Bu denetim (kontrol), projenin kapsamına, zamanlamasına, kalitesine ve maliyetine yöneliktir. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 45

46 Proje Maliyeti ve Kontrolü Projelerde, iş devam ederken bazı değişiklikler (örneğin, teknik spesifikasyonlarda değişiklikler) olabilir. Bu değişiklikler projenin, tamamlanma süresini, tahmini maliyetini ve kalitesini etkilemektedir. Bir projenin gerçek maliyeti sipariş maliyet sistemi esasına göre ölçülür. Kontrol amacıyla, projeler bir dizi iş paketlerine bölünür. Đş paketleri için ayrı bir zaman sıralaması yapılır. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 46

47 A projesi için gelişme planı ve maliyet bütçesi (bin TL) Bu plan iki yönden kontrole olanak tanır: 1)Đş istenen sürelerde tamamlanmakta mıdır? 2) Đşe fiilen harcanan para (gerçek maliyet) öngörülen tutarlar kadar mıdır? ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 47

48 Proje Maliyeti ve Kontrolü Haziran sonunda işin %35 oranında tamamlanmış olduğunu ve o ana kadar katlanılan gerçek maliyetin TL olduğu saptanmıştır. Bu veriler işin planlanan sürenin gerisinde seyretmekte olduğunu, harcamaların ise öngörülenin üstüne çıktığını gösterir. Maliyet performans raporu genellikle iki sapma rakamı hesaplar: maliyet sapması ve zaman (şedül) sapması. Maliyet Sapması= Tamamlanan Đşin Gerçek Maliyeti (TĐGM) - Tamamlanan Đşin Bütçelenmiş Maliyeti (TĐBM) Maliyet Sapması= =2.650 (x bin TL) Zaman (Şedül)Sapması= Tamamlanan Đşin Bütçelenmiş Maliyeti (TĐBM) -Öngörülen Đşin Bütçelenmiş Maliyeti (ÖĐBM) Zaman (Şedül)Sapması= = (x bin TL) Her iki sapma da bu örnekte olumsuzdur. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 48

49 ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 49

50 ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 50

51 ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 51