HEMATOLOJİ LABORATUARI

Transkript

1 2 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ HEMATOLOJİ LABORATUARI LABORATUVAR TEST REHBERİ HAZIRLAYAN: Uzm.Dr. Selime AYAZ EDİTÖR: Nilgün AKAL Kalite Yönetim Birimi Bu rehber Türkiye Yüksek İhtisas Hastanesi Kalite Yönetim Birimi Tarafından Hizmet Kaite Standartları gereği oluşturulmuştur. TYİH-REH-TKY-05

2

3 A. HEMATOLOJİ LABORATUVARI NI TANITIM: B. HEMATOLOJİ LABORATUARI NDA ÇALIŞILAN TESTLERİN İSTENMESİ: C. HEMATOLOJİ LABORATUARI NDA ÇALIŞILAN TESTLERE AİT ÖRNEKLERİN ALINMASI: KAN ÖRNEKLERİNİN ALINMASI: ACİL SERVİS VE YATAKLI BİRİMLERDE: POLİKLİNİKLERDE: KAN ÖRNEKLERİ ALIM KURALLARI: KAN ÖRNEKLERİNİN KORUNMASI: KAN ÖRNEKLERİ VERMEDEN ÖNCE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN KONULAR:...50 D. HEMATOLOJİ LABORATUARI NDA TEST SONUÇLARINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER:...50 E. HEMATOLOJİ LABORATUVARI ÖRNEK ALIM TÜPLERİ: MOR VE PEMBE KAPAKLI EDTA LI TÜP MAVİ KAPAKLI SİTRATLI TÜP SİYAH KAPAKLI SİTRATLI TÜP...52 F. HEMATOLOJİ LABORATUVARI NA ÖRNEKLERİN TRANSFERİ VE BURADA AYRIŞTIRILMASI:...53 G. HEMATOLOJİ LABORATUARI ÖRNEK KABUL VE RET KRİTERLERİ: HEMATOLOJİ LABORATUARI ÖRNEK KABUL KRİTERLERİ: HEMATOLOJİ LABORATUARI ÖRNEK RET KRİTERLERİ:...54 H. HEMATOLOJİ LABORATUVARI NDA ÇALIŞILAN TESTLERE AİT VERİLER ANALİZ: TESTLERİN SONUÇ TESLİM SÜRELERİ: REFERANS ARALIĞI: TEST AYRINTILARI: ÇALIŞILAN TESTLERİN ÖZET LİSTESİ: TEST AYRINTILARI TABLOSU: KISALTMALAR:...94 I. HEMATOLOJİ LABORATUVARI PANİK DEĞERLERİ:...94 İ. HEMATOLOJİ LABORATUARI NDA TEST SONUÇLARININ VERİLMESİ: K. HEMATOLOJİ LABORATUARI NDA KALİTE KONTROL ÇALIŞMALARI İÇ (İNTERNAL) KALİTE KONTROL: DIŞ (EKSTERNAL) KALİTE KONTROL:...95

4

5 Toplam Katite Birimi Laboratuvar Test Rehberi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ 47 HEMATOLOJİ LABORATUVARI A. LABORATUVARLAR TANITIM: Hastaların teşhis, tedavi ve takiplerinin yapılmasında laboratuarların rolü inkar edilemez. Doğru ve güvenilir test sonuçlarına ulaşmak laboratuar personelinin görevi olmakla beraber, test isteminde bulunan doktor, numuneyi alan hemşire ve laboratuara ulaştıran görevlilere de önemli sorumluluklar düşmektedir. Hematoloji Laboratuarımızda bütün personeli ile likte kaliteyi artırmayı hedef edinmiştir. Hematoloji laboratuarı; Yüksek İhtisas Hastanesinin tüm imlerinde muayene ve tedavi olan hastalara; acil ve rutin hizmet vermektedir. Misyonumuz, laboratuvar hizmetlerini, uluslararası hizmet kalitesi standartlarını temel alarak, bilimsel araştırmalar ışığında, etik kurallara uygun, profesyonellik ve ekip ruhu içinde, etkin, verimli, kaliteli, güvenilir, kolay ulaşılabilir anlayışla topluma sunmaktır. Vizyonumuz, uluslararası standartlara uygun laboratuvar hizmetleri sunarak, güven ve saygınlık konusunda önder, tercih edilen referans laboratuvar olmaktır. Hematoloji Laboratuvarımızda 1 Biyokimya Uzmanı, 1 Hematolog, 14 sağlık teknisyeni, 1 Kimya teknisyeni, 1 sekreter görev yapmaktadır. Hematoloji laboratuvarında testler; Tam Kan Sayım laboratuvarı, Koagülasyon laboratuvarı, İmmun-Hematoloji laboratuvarı olmak üzere üç ana başlıklı laboratuvarda çalışılmaktadır. Sağlık sisteminde zamanı en önemli değer sayan bölüm olarak, gelişmiş bilgisayar sistemi ve otomasyon desteği ile sonuçlanan hasta raporları olabildiğince kısa süre içerisinde polikliniklere ve hasta katlarına ulaştırılabilmektedir. Laboratuvarımız 24 saat acil hizmet vermektedir. Laboratuvarımızda güvenilir ve hızlı sonuç alabilmek için modern cihazlar kullanılmaktadır ve test kitlerin seçiminde kalite onayı esas alınmaktadır. Materyal alımında ve testlerin yapılmasında tek kullanımlık malzeme ile çalışılmaktadır. Gereken her durumda analizler tekrarlanmakta, ayrıca ihtiyaç halinde farklı yöntemle doğrulama testleri de yapılmaktadır. Tüm cihazların kalibrasyonu ve bakımları periyodik olarak düzenli şekilde yapılmaktadır. Laboratuvarımızın tüm bölümlerinde bulunan cihazların, günlük, haftalık, aylık ve 6 aylık bakımları laboratuvar çalışanları tarafından yapılmakta parça değişimi v.s gibi sorunlarda ise firmaların teknik servisleri tarafından yapılmaktadır. Laboratuvarımızın kalite güvenliği, tüm bölümlerde İç Kalite ve Dış Kalite Kontrol programlarını uygulayarak denetlenmektedir. Rutin çalışmalardan önce, değişik düzeylerdeki(düşük, normal, yüksek) kontrol serumları ve kan-

6 48 TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ Laboratuvar Test Rehberi ları kullanılarak doğruluğu test edilmektedir. Avrupanın en önemli kalite kontrol kuruluşlarından i olan UKNEQAS (United Kingdom National External Quality Assessment Schemes ) üyesi olan laboratuvarımız, bu kurumların düzenli sertifika ve kalite kontrol programlarına katılmaktadır. B. HEMATOLOJİ LABORATUARI NDA ÇALIŞILAN TESTLERİN İSTENMESİ: Hastanemiz bölümlerinden ve hizmet alım protokolü yapılmış hastanelerden gelen örnekler, ilgili polikliniklerin doktorları tarafından Hastane Bilgisayar Yönetim Sisteminde (HBYS) tetkik adı veya tetkik kodu ile istem yapılır. C. HEMATOLOJİ LABORATUARI NDA ÇALIŞILAN TESTLERE AİT ÖRNEKLERİN ALINMASI: 1. Kan Örneklerinin Alınması: 1.1. Acil Servis Ve Yataklı Birimlerde: Acilde Servis ve diğer Servislerde hastaların kan örnekleri servis hemşiresi tarafından alınır. Örnek alma ve laboratuara transferi ne kadar hızlı olursa sonuçlar o ölçüde kısa sürede çıkacaktır. Acil servis ve yataklı imlerde kimlik doğrulaması yapıldıktan sonra kan alma işlemi gerçekleştirilir. Hekim test taleplerini otomasyon sisteminde yapar. Klinik hemşiresi sistemde talepleri görür. Testlerin barkotlarını basar, lere yapıştır. Barkotlarda hastanın kimlik tanımlayıcılarıyla likte, testin adı, testin hangi servisten istendiği, örneğin alınış tarihi ve saati yer alır. Böylece numune alım tarihi ve saati Hastane Bilgisayar Yönetim Sisteminde(HBYS) ve buna entegre çalışan Laboratuvar Bilgisayar Sistemine (LİS) kaydedilmiş olur Polikliniklerde: Muayene olduğu polikliniğin Kan Alma Ünitesine gelen hastayı, ünite sekreteri karşılar. Ünite sekreteri hastaya ait kimlik doğrulaması yapar. Polikliniklerden yapılan test isteklerini HBYS de görür, testlere ait barkotları basar. Daha sonra testlere uygun örnek ünün üzerine, uygun barkod etiketler yapıştırılır. Barkotlarda hastanın kimlik tanımlayıcılarıyla likte, testin adı, testin hangi poliklinikten istendiği, örneğin alınış tarih ve saati yer alır. Böylelikle örneğin alım tarihi ve saati hastane otomasyon sistemine ve Laboratuvar Bilgisayar Sistemine (LİS) kaydedilmiş olur. Hastalara sonuçların ne zaman çıkacağı ve sonuçlarını nereden alabileceği bilgileri verilir. Sekreter, barkotları ilgili kan lerine yapıştırdıktan sonra, lerle likte hastayı kan alma hemşiresine yönlendirir. İlgili polikliniğin örnek alma imlerinde kan alma işlemi gerçekleştirilir.

7 Toplam Katite Birimi Laboratuvar Test Rehberi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ Kan Örnekleri Alım Kuralları: 2.1. Hasta en az 15 dakika kadar rahat pozisyonda olmalıdır. Kol omuz hizasında düz durmalıdır Fistül, damar grefti uygulanmış ya da mastektomili meme tarafındaki kol, ödemli ve skarlı bölgeler, hematom, kan transfüzyonu ile IV sıvı tedavisi uygulanan kolda üst seviyeler zorunlu kalınmadıkça venöz kan alımı için uygun değildir Hematom oluşabileceğinden hastanın kolu kesinlikle bükülmemelidir Hem geniş hem de yüzeye yakın damar seçilmelidir Hastaya IV infüzyon yapılıyorsa infüzyona 5 dakika ara verildikten sonra veya mümkünse diğer koldan kan alınmalıdır Turnike, kan alınacak damardan yaklaşık 10 cm yukarı bağlanır. Turnike en fazla dakika uygulanmalıdır ve iğne damara girdikten sonra hemen gevşetilmelidir Kan, enjektör ile alınmış ise, hemoliz olmaması için iğne çıkarıldıktan sonra yavaşça ve kenarından kaydırarak e boşaltılmalıdır Damara girilmeden önce yumruk açılıp kapatılmamalıdır; bu hareket, plazma potasyum, fosfat ve laktat konsantrasyonlarını artırır Önce katkı maddesiz, sonra katkı maddeli lere kan alınmalıdır Açlık gerektiren testler için 8-12 saat açlık gerekir İlaç tedavisinin sürdüğü durumlarda örneğin alınması sabah ilaç alımından önce yapılmalıdır Kan alımı esnasında hasta yatar veya oturur pozisyonda olmalıdır Prognoz izlenmesi için istenen testlerle ilgili kan örnekleri hastadan her zaman aynı pozisyonda alınmalıdır İğne ucu mümkün olduğu kadar geniş seçilmelidir Turnike kolda 30 saniyeden fazla sıkılı kalmamalıdır Turnike iğnenin başarılı şekilde damara yerleştirilmesinden sonra çözülmelidir Enjektör ile kan alımı esnasında kanın e kuvvetli aspirasyonundan kaçınılmalıdır Antikoagülan içeren vakumlu lere kan alımı sırasında kanın işaretli çizgiye kadar dolmasına özellikle dikkat edilmelidir Antikoagülan içeren lere kan alındıktan sonra yavaşça alt üst edilerek özenle karıştırılmalıdır Kesinlikle çalkalama yapılmamalıdır Tıkanmaması için heparinize edilen kateterlerden koagülasyon testleri için kan alınmamalıdır Hemolizli örnek kesinlikle kabul edilmez Koagülasyon testleri için alınan sitrat plazma örneği en geç 2 saat içerisinde test edilmelidir. Bu nedenle etiket üzerine örnek alınış saati not edilmelidir. Hematoloji 3. Kan Örneklerinin Korunması: Kan alımı sonrasında numune direk olarak güneş ışığı almayacak şekilde pıhtılaşma süreci bitene dek oda ısısında bekletilir. Bu süre genellikle 20-25

8 50 TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ Laboratuvar Test Rehberi dakika kadardır. Bu süre sonrası serumun santrifüj ile pıhtıdan ayrılması gerekir. Örneğin tam kan, sitratlı tam kan,edta lı tam kan olarak uzun süre bekletilmesi, örnekteki elektrolit konsantrasyonlarında,enzimlerin aktivitesinde, hematoloji ve pıhtılaşma parametrelerinde çeşitli değişikliklere yol açar. 4. Kan Örnekleri vermeden Önce Dikkat Edilmesi Gereken Konular: 4.1. Günlük biyolojik ritim, egzersiz, açlık, diyet, ilaç alınması veya sigara kullanılması çoklaboratuar tetkikini etkilemektedir. Bu nedenle, laboratuar tetkikleri için SABAH KANVERİLMESİ önerilir Fiziksel aktivitenin testler üzerine kısa ve uzun vadeli etkileri vardır. Bu nedenle tetkik için hastanemize gelmeden önce ağır ve zorlayıcı egzersizden kaçınılmalıdır, kan vermedenönce YARIM SAAT KADAR DİNLENMİŞ olmanız önerilir Genel olarak tüm testler için SAATLİK AÇLIK sonrası kan verilmesi laboratuarımız tarafından önerilmektedir. Test için kan vermeye gelmeden önceki gece saat 21:00 den sonra SU HARİÇ HİÇBİR ŞEY YEMEYİNİZ. İhtiyaç duyduğunuz miktarda su alabilirsiniz. Laboratuar testlerimize etkisi olmayacaktır. BU SURE BOYUNCA SİGARA,ÇAY ve KAHVEDEN SAKININIZ Birçok ilaç laboratuar testlerini değişik biçimlerde etkileyebilmektedir. Kullandığınız ilaçlar hakkında doktorunuzdan bilgi isteyiniz. Düzenli kullandığınız ilaçlar var ise, doktorunuz almamanızı söylemediği sürece kesinlikle günlük düzeninizi bozmaksızın ilaçlarınıza devam ediniz Ayrıca kanın hemolizli (kırmızı kan hücrelerinin parçalanmış olması) bulanık, (yüksek şilomikron düzeyi) ve ikterik (yüksek bilirubin düzeyi) olması laboratuarımızda yapılan tüm testlerin ölçümünü etkileyeceğinden sonuçların bu özellikler göz önünde bulundurularak değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu nedenlerle hastalara önerilerimiz; Hematolojik laboratuar tetkikleri için saatlik açlık sonrası sabah kan verilmesi Tetkik için hastanemize gelmeden önce ağır ve zorlayıcı egzersizden kaçınılması, Kan vermeden önce yarım saat kadar dinlenilmesi Gece saat 21:00 den sonra su hariç hiç şey yenilip içilmemesi Düzenli kullanılan ilaçlar var ise doktora danışılması gerekmektedir. D. HEMATOLOJİ LABORATUVARI NDA TEST SONUÇLARINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER: Güvenilir ve tıbbi açıdan değerlendirilebilir sonuç elde edebilmek için sadece doğru transport ve doğru analiz yeterli değildir. Analiz sonuçlarını etkileyen faktörler Tablo 1 de verilmiştir.

9 Toplam Katite Birimi Laboratuvar Test Rehberi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ 51 Tablo 1: Analiz sonuçlarını etkileyen faktörler Değişmeyen faktörler Değişen faktörler Endojen faktörler Eksojen faktörler Cinsiyet Irk Kalıtım Beslenme Alkol Vücut ağırlığı Kas dokusu Aktivite Pozisyon Günlük ritm İlaçlar Gebelik Cinsiyet Irk Kalıtım Beslenme Alkol Vücut ağırlığı Kas dokusu Aktivite Pozisyon Günlük ritm İlaçlar Gebelik E. HEMATOLOJİ LABORATUARI ÖRNEK ALIM TÜPLERİ: Farmakoterapi Antikoagülanlar Bakteriyel kontaminasyon Hematoloji 1. Mor ve pembe kapaklı K2EDTA lı : Mor ve Pembe Kapaklı Tüp(EDTA lı)lerle; Hemogram, Retikülosit, Förmül lökosit, Kan Grubu, Cross-match, Direkt Coombs, İndirekt Coombs testi çalışılır ml tam kan mor ve pembe kapaklı EDTA lı lere alınır. Tüplerin içerisinde pıhtı oluşmaması için kan alınır alınmaz 5-6 kez yavaşca alt üst edilerek karıştırılır Çalkalama işleminden kesinlikle kaçınılmalıdır Kan alımı esnasında kanın işaretli çizgiye kadar doldurulmasına özellikle dikkat edilmelidir Kan tam olarak üzerindeki işaretli çizgiye kadar alınmamış veya ün içerisinde pıhtı oluşmuş ise yeniden örnek alınmalıdır!

10 52 TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ Laboratuvar Test Rehberi 2. Mavi kapaklı sitratlı : Mavi Kapaklı Tüp(Sitratlı)lerle; PT, aptt, Fibrinojen, D-Dimer, Koagülasyon Faktörleri(FII, FV, FVII, FVIII, FIX, FX, FXI, FXII, FXIII), Kollajen-ADP, Kollajen- Epinefrin, Protein C, Protein S, ATIII, TT, Lupus Antikoagülanı, VWF:Ag ve VWF:RiCoF, Antifaktör Xa çalışılır Kan örneği 9:1 oranında sodyum sitrat içeren mavi kapaklı lere alınır Venöz kan alımı esnasında damara ilk seferde zorlamadan girilmeli, turnike çok sıkı olmamalıdır. Eğer kan yavaş ve zorlama ile geliyor ise diğer koldan tekrar doğru kan örneği alınmalıdır Kan örneğinin sodyum sitrat ile karışabilmesi için ler işaretli çizgiye kadar tam olarak doldurulmalı ve 5-6 kez çok yavaşça altüst edilerek kanın antikoagülan ile tam teması sağlanmalıdır Alınan kan örneği 2000 x g de 15 dakika oda ısısında santrifüj edilerek trombositten fakir plazma elde edilmelidir. Daha düşük santrifüj hızı ve zamanında trombositler plazmada kalarak F IV ü plazmaya verirler ve pıhtılaşma analizinin yanlış çıkmasına yol açabilirler. 3. Siyah Kapaklı Tüp(Sitratlı): Siyah Kapaklı Tüp(Sitratlı)lerle; Sedimantasyon testi çalışılır.

11 Toplam Katite Birimi Laboratuvar Test Rehberi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ Kan örneği siyah kapaklı lere işaretli çizgiye kadar alınır Tüp kan örneğinin sitrat ile teması için 5-6 kez çok yavaşça altüst edilir. F. HEMATOLOJİ LABORATUVARINA ÖRNEKLERİN TRANSFERİ VE BURADA AYRIŞTIRILMASI: Polikliniklerden, İlk Müdahale ve yataklı imlerden alınan tüm kan örnekleri testlere göre barkod etiketleri yapıştırılmış uygun lerde, Pnömatik sistem ile ilgili laboratuvarın terminaline bekletilmeden gönderilir. Pnömatik sistemle ilgili laboratuvarın terminallerine ulaşan kan örnekleri, laboratuvar teknisyenlerince düzenli olarak toplanır ve testlere göre gruplanır. Testlere göre gruplanmış kanlar, numune Kabul Kriterleri ne göre uygunluğu kontrol edilir. Uygun örnekler bekletilmeden Laboratuvar Bilgisayar Sistemine test girişi yapılır. Uygun olmayan örneklerin ise Laboratuvar Bilgisayar Sistemine programı üzerinden de reddi gerçekleşir. Örneklerin Laboratuvar Bilgisayar Sistemine girişlerinin yapılması Laboratuvara giriş saati kayıt altına alınmasını sağlar. Elden getirilen tüm kan örnekleri laboratuvar teknisyenleri tarafından örnek kabul red kriterleri doğrultusunda barkot okuyucudan geçirilerek Laboratuvar Bilgisayar Sistemine girişi yapılır. Hematoloji Kan örnekleri laboratuvara gelince, Laboratuvar Bilgisayar Sistemine girişi kontrol edilir. Laboratuvar Bilgisayar Sistemin den yapılan test isteklerine bakılarak örnek kabının uygunluğu, örnek miktarı (teki işaretli çizgiye kadar alınıp alınmadığı), pıhtılaşma, barkodlama vb. kontrolü yapılır. Kabul edilen örneklerden serum veya plazmada çalışılacak testler için olanlar santrifüj edilir. Santrifüj süresi ve hızı testlere göre değişiklik gösterebilir. Santrifüj sonrası hemolizli, aşırı lipemik ve ikterik olan örnekler çalışılmaz. Hastadan tekrar kan alınması için kan alma imi, acil veya servisler bilgilendirilir. Ayrıca Laboratuvar Bilgisayar Sisteminde hasta sonuç sayfasına numune red sebebi belirtilir. 1. Rutin ve acil hemogram testleri için örnekler K2EDTA lı vakumlu lere alınır. Numuneler en geç 30 dakika İçerisinde ilgili laboratuvara gönderilir. 2. Vücut sıvısında çalışılacak parametreler için alınacak numune, EDTA lı lere alınır ve laboratuvara gönderilir. 3. Koagülasyon testleri için numune 13x75 mm.lik % 3,2 lik 4,5 ml.lik sodyum sitratlı lere alınır ve numuneler en geç 30 dakika içinde ilgili laboratuvara gönderilir. 4. Sedimantasyon hızı testi için numuneler, %3,2 lik 1,28 ml.lik sitratlı lere (siyah kapaklı) alınarak laboratuvara gönderilir. 5. Sıvı numunelerini içeren ler sporlara dizilerek sepetler içinde ve Kan torbaları uygun taşıma arabalarında laboratuvara transfer edilmelidir. 6. Getirilen numuneler, ilgili laboratuvar sorumlusuna barkod etiketleri barkod okuyucuda okutularak teslim edilir.

12 54 TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ Laboratuvar Test Rehberi G. HEMATOLOJİ LABORATUVARI ÖRNEK KABUL VE RET KRİTERLERİ: 1. Hematoloji Laboratuvarı Örnek Kabul Kriterleri: 1.1. Testlere uygun vakumlu lere (enjektörle alınmayacak) veya uygun kaplara alınmış olan numuneler kabul edilir Hemolizli olmayan numuneler kabul edilir Pıhtılı olmayan numuneler kabul edilir Yeterli miktarda alınmış olan numuneler (ün yarıdan fazlası dolu olacaktır) kabul edilir Her numune için hastane otomasyon sistemine yeni girilen ve yeni barkod etiketi kesilen numuneler kabul edilir. Barkod kesimi ile numune kabulü arasındaki süre 30 dakikayı geçmemelidir Numuneler hastadan alındıktan ve barkod etiketleri kesildikten sonra acil testler için en geç 30 dakika içinde gönderilen numuneler kabul edilir Barkod etiketleri silik ve yırtık olmayan, barkod etiketi ün etiketi üzerine denk gelecek şekilde düzgün yapıştırılmış olan numuneler kabul edilir. 2. Hematoloji Laboratuvarı Örnek Ret Kriterleri: 2.1. Hasta adı ve soyadının bulunmadığı, örnek tanımının yapılmadığı, hatalı yapıldığı veya istem formu ile örnek kabındaki bilgilerin uyumsuz olduğu durumlarda numune kabulü yapılmaz. Ayrıca barkodu olmayan numuneler laboratuvara kabul edilmez. Sistem arızası olduğunda, servis sorumlusunun laboratuvarı bilgilendirmesi dahilinde acil testler çalışılır Belirtilen çizgiden az veya çok alınmış ve uygun lere alınmayan numuneler laboratuvara kabul edilmez; servis ve polikliniklerden yeni numune istenir Hemolizli kanlar laboratuara kabul edilmez Lipemik, ikterik numuneler geldiğinde Laboratuvar Bilgisayar Sisteminin açıklama kısmında belirtilir Tüp içindeki numune miktarı yeterli değilse numune kabul edilmez Pıhtılı numuneler kabul edilmez Laboratuvara uygun transfer koşullarında gelmeyen örnekler kabul edilmez Önerilen sürelerin dışında bekletilmiş örnekler laboratuvara kabul edilmez Bir başka materyalle kontamine örnekler (heparin bulaşmış sitratlı kan gibi) reddedilir Hastadan alındıktan ve barkod etiketleri kesildikten sonra acil testler için en geç 30 dakika içerisinde gönderilmemiş numuneler reddedilir Barkot etiketleri silik ve yırtık numuneler, barkod etiketi ün etiketi üzerine düzgün şekilde yapıştırılmamış olan numuneler reddedilir.

13 Toplam Katite Birimi Laboratuvar Test Rehberi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ 55 H. HEMATOLOJİ LABORATUVARINDA ÇALIŞILAN TESTLER: 1. Analiz: Cihazları kullanarak yapılan analizlerden önce cihazların kontrolü ve internal kalite kontrol çalışmaları gerçekleştirilir. Sonuçlar kabul edilebilir değerlerde ise hasta örnekleri çalışılmaya başlanır. Sonuçlar geçersiz olarak değerlendirilirse çalışma başlatılmaz ve cihaz ile ilgili bakım ve kalibrasyonlar gerçekleştirilir. Cihaz kontrolleri tamamlandıktan sonra, hasta örnekleri çalışılır. Cihazlar tamamladığı analizlerin sonuçlarını otomatik olarak Laboratuvar Bilgisayar Sistemine gönderir. Laboratuvar Bilgisayar Sisteminde hastaların tüm sonuçları toplanır, bu sonuçlar değerlendirilir, uygun bulunan sonuçlar onaylanır. Uygun olmayan testler, sebebi araştırılarak (numunenin göz ile değerlendirilmesi, vb) yeniden çalışılır. Acil örnekler rutinden ayrı olarak hemen çalışılır ve analiz sonuçları bekletilmeden onaylanır. Panik değerler listesine ait test sonucu bulunursa, analiz süreci gözden geçirilerek test tekrarlanır. Tekrar sonuçları da panik değer listesinde ise, testi isteyen hekime bilgi verilir. Test sonucu hastanın kliniği ile örtüşmüyorsa hastadan yeni örnek alınarak analiz tekrarlanır. Üyesi olduğumuz eksternal kalite kontrol programının belirlediği takvim günlerinde program dahilinde olan testler için eksternal kalite kontrol serumları hasta testleriyle likte çalışılır. Hematoloji 2. Testlerin Sonuç Teslim Süreleri: Hematoloji Laboratuarında, cihazlardan çıkan test sonuçları bilgisayar ortamında laboratuar teknisyeni tarafından kontrol edilerek test sonuçlarının alt onayları yapılır. Teknisyen tarafından alt onayı yapılan test sonuçları sorumlu uzman tarafından kontrol edilerek onaylanır ve HİS e aktarılır. Böylece testi isteyen hekim, sonuçları kendi bilgisayar ekranından görebilir, istenirse test sonuçları rapor halinde de verilebilmektedir. Hematoloji laboratuarında yapılan testlerin sonuçlarının verilmesiyle ilgili bilgiler aşağıda belirtilmiştir Hematoloji laboratuarında çalışılan tüm hematolojik testler, koagülasyon testleri ve transfüzyon uygunluk testlerinin sonuçları aynı gün içinde en geç saat a kadar hastane bilgisayar sistemi ile istem yapan doktora iletilir Acil laboratuarında çalışan testlerin sonuçları hastane bilgisayar sistemi ile 60 dakika içinde istem yapan doktora iletilir Spesifik koagülasyon test sonuçları laboratuara geldikten sonra iki hafta içinde hastane bilgisayar sistemi ile istem yapan doktora iletilir. Gerekli durumlarda hastaların test sonuçları laboratuar ve poliklinik sekreterliğinden yazdırılarak rapor halinde de verilebilmektedir Panik değerde olan test sonuçları klinik hastalarında ilgili hekime veya klinik sorumlu hemşiresine, poliklinik hastalarında ise istemi yapan hekime veya poliklinik sorumlu hemşiresine en kısa zamanda

14 56 TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ Laboratuvar Test Rehberi telefonla bildirilir. Ayrıca panik değer testleri istem yapan hekimin dikkatini çekmesi için hastane bilgisayar sistemine koyu pembe renkle gösterilir Hematoloji Laboratuarı Sonuçları Hastanemiz Web sayfasında laboratuar sonuçları bölümünden hastaya ait iki kimlik tanımlayıcısı ile de ulaşılabilinir Laboratuar sonuç verme süreleri olağandışı durumlarda bazen değişebilir(yetersiz ve yanlış numuneler, otomasyon problemleri vb). 3. Referans Aralığı: Testler için belirtilen referans aralığı sağlıklı eylerden elde edilen değerlerin %95 ini içeren grubu temsil eder ve test sonucunu değerlendirmek için genel baz oluşturur.çeşitli faktörlere bağlı olarak bu değerler hastadan hastaya varyasyonlar gösterebilir. Analiz yönteminin değiştiği durumlarda metoda bağlı olarak referans aralığı da değişebilir. 4. HEMAOLOJİ LABORATUARINDA ÇALIŞILAN TESTLER KLiNiK KULLANIM ALANI SAKLAMA ŞARTLARI REFERANS ARALIKLARI İLİŞKİLİ TESTLER CBC, TAM KAN SAYIMI CBC, Hemogram Hematolojik hastalıklar, hemorajiler, akut ve kronik enfeksiyonlar, ameliyat öncesi vb. durumlarda kullanılır. Hastanın genel sağlık durumu hakkında bilgi verir. Mor kapaklı EDTA lı, Tüpteki işaretli yere kadar kan alınmalıdır EDTA lı Tam Kan 4 ml Her gün Aynı gün Örnek miktarının ün üzerinde belirtilen düzeyde olmaması, örneğin pıhtılı ve/veya hemolizli olması, uygun e kan alınmaması Tam kan Sayım Cihazı 4 C 24 Saat Sonuç raporunda belirtiliyor Periferik yayma, Hemoglobin, Hematokrit, RBC, WBC, Trombosit sayımı

15 Toplam Katite Birimi Laboratuvar Test Rehberi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ 57 KLiNiK KULLANIM ALANI SAKLAMA ŞARTLARI REFERANS ARALIKLARI İLİŞKİLİ TESTLER PERİFERİK YAYMA BOYAMA Formül Lökosit Eritrosit, Lökosit ve Trombosit morfolojisinin eğerlendirilmesinde kullanılır Mor kapaklı EDTA lı, teki işaretli yere kadar kan alınmalıdır. EDTA lı Tam Kan 4 ml Her gün Aynı gün Pıhtılı ve/veya hemolizli olması, uygun e kan alınmaması Wright Giemsa boyama 4 C 24 Saat Sonuç raporunda belirtiliyor Periferik yayma, Hemoglobin, Hematokrit, RBC, WBC,Trombsit sayımı Hematoloji

16 58 TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ Laboratuvar Test Rehberi KLiNiK KULLANIM ALANI SAKLAMA ŞARTLARI REFERANS ARALIKLARI İLİŞKİLİ TESTLER RETİKÜLOSİT SAYIMI Retikülositler, kemik iliğinden periferik dolaşıma salınmış immatür çekirdeksiz eritrositlerdir. Eritropoezi artırdığı durumlar ve anemilerin tedavisi sırasında retikülosit sayısı artarken, aplastik anemi, renal hastalıklar, kronik hastalık anemisi, megaloblastik ve demir eksikliği anemisinde retikülosit sayısı düşer. Mor kapaklı EDTA lı, teki işaretli yere kadar kan alınmalıdır EDTA lı Tam Kan 4 ml Her gün Aynı gün Pıhtılı ve/veya hemolizli olması, uygun e kan alınmaması Flow sitometrik 4 C 2-3 gün Sonuç raporunda belirtiliyor Periferik yayma, Hemoglobin, Hematokrit, RBC, WBC, Trombsit sayımı

17 Toplam Katite Birimi Laboratuvar Test Rehberi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ 59 KLiNiK KULLANIM ALANI SAKLAMA ŞARTLARI REFERANS ARALIKLARI İLİŞKİLİ TESTLER SEDİMENTASYON ESR İnflamatuar hastalıklar, akut ve kronik enfeksiyonlar, temporal arterit, maligniteler, romatoid hastalıklar, otoimmün hastalıkların tanı ve takibinde kullanılır. Siyah kapaklı Sitratlı tam kan Tüpün üzerindeki işaretli yere kadar Her gün Aynı gün Pıhtılı, lipemik, hemolizli, uzun süre beklemiş numuneler Tüpteki kan miktarının gerekenden az yada fazla olması Westergren (kapalı sistem) Elde edilen plazma oda ısısında (20±5 C) de en fazla 8 saat saklanabilir. Sonuç raporunda belirtiliyor CRP, ANA, RF Hematoloji

18 60 TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ Laboratuvar Test Rehberi KLiNiK KULLANIM ALANI SAKLAMA ŞARTLARI REFERANS ARALIKLARI İLİŞKİLİ TESTLER PROTROMBİN ZAMANI PT-INR PT ekstrinsik koagülasyon yolunun taranmasında kullanılır.temel olarak faktör VIIa ve doku faktöründen faktör Xa oluşturabilme kapasitesini ölçmektedir. Genellikle oral antikoagülan tedavisinin izlenmesinde kullanılır. Uzamış PT değerlerine yol açan faktörler: Faktör II,V,VII ve X eksikliği, K vitamini antagonistleri ile tedavi, yenidoğanda hemorajik hastalık, intestinal reabsorbsiyon bozuklukları, karaciğer hastalığı, fibrinoliz, disfibrinojenemi, DIC, dolaşımdaki inhibitörler. Uzamış PT: oral antikoagülan kullanımı, faktör eksikliği, dolaşımdaki inhibitörler nedeniyle olabilir. Eğer PT uzaması vitamin K eksikliğine bağlı ise vitamin K yüklenmesinden saat sonra PT normal veya daha düşük seviyelere iner. PT uzamasının kazanılmış nedenleri kalıtsal nedenlerden daha yaygındır. Karaciğer disfonksiyonu, vitamin K eksikliği, varfarin kullanımı, DİC, heparin, hüridin, spesifik faktör inhibitörleri ve lupus antikoagülanları kazanılmış neden iken FVII,II,V,X, veya fibrinojen eksikliği herediter nedenler arasında yer alır. Sitratlı mavi kapaklı Sitratlı plazma Her gün Aynı gün nda 2 saatten fazla beklemiş, hemolizli pıhtılı heparinli numuneler, uygun olmayan kan antikoagülan oranları. Komadin türevi kullanan hastalarda tedavi 2 hafta önce, heparin kullanımında ise 2 gün önceden kesilmelidir. Sonuç raporunda belirtiliyor APTT, Fibrinojen, Koagülasyon faktörleri

19 Toplam Katite Birimi Laboratuvar Test Rehberi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ 61 KLiNiK KULLANIM ALANI SAKLAMA ŞARTLARI REFERANS ARALIKLARI İLİŞKİLİ TESTLER AKTİVE PARSİYEL TROMBOPLASTİN ZAMANI aptt APTT intrensek koagülasyon yolunun (faktör XII,XI,V,ıx) taranmasında kullanılan genel koagülasyon testidir. Heparin tedavisini takibi, hemofili A, B taramasında kullanılır. Eğer PT normal ise Faktör VIII, IX, XI ve XII de bozukluk görülebilir. Bu faktörlerde normal ise :prekallikrein ve HMW kininojen bozukluğu ve dolaşımda inhibitör olabilir. Uzamış aptt; heparin ve antikoagülan kullanımı, faktör eksikliği, lupus antikoagülan ve dolaşan inhibitörler nedeniyle olabilir. Sitratlı mavi kapaklı Sitratlı plazma Her gün Aynı gün nda 2 saatten fazla beklemiş, hemolizli pıhtılı heparinli numuneler, uygun olmayan kan antikoagülan oranları. Hasta eğer heparin kullanıyor ise sonraki dozdan 1 saat önce numune alınmalıdır. Heparin kullanılan koldan kan alınmamalıdır. Sonuç raporunda belirtiliyor PT, Fibrinojen, Koagülasyon faktörleri, lupus antikoru, trombosit sayımı Hematoloji

20 62 TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ Laboratuvar Test Rehberi KLiNiK KULLANIM ALANI SAKLAMA ŞARTLARI REFERANS ARALIKLARI İLİŞKİLİ TESTLER TROMBİN ZAMANI TT, Trombin pıhtılaşma zamanı Plazmaya trombin ekleyerek pıhtı oluşumuna kadar geçen süre ölçülmektedir. Hipofibrinojenemi, disfibrinojenemi benzeri fibrinojen bozukluklarında, heparin benzeri antikoağülanların varlığının belirlenmesi ve streptokinaz tedavisinin takibinde kullanılır. Sitratlı mavi kapaklı Sitratlı plazma 15 günde 15 günde nda 2 saatten fazla beklemiş, hemolizli pıhtılı heparinli numuneler, uygun olmayan kan antikoagülan oranları. Testin hassasiyeti bakımından alınan numune en kısa zamanda laboratuvara ulaştırılmalıdır. Çünkü numune en kısa sürede santrifüj edilip plastik e aktarılması gerekmektedir. Sonuç raporunda belirtiliyor. APTT, PT, Fibrinojen, Von Willebrant Faktör

21 Toplam Katite Birimi Laboratuvar Test Rehberi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ 63 FİBRİNOJEN Faktör 1 KLiNiK KULLANIM ALANI SAKLAMA ŞARTLARI REFERANS ARALIKLARI İLİŞKİLİ TESTLER Fibrinojen, trombin tarafından fibrine dönüştürülen plazma proteinidir. Karaciğerde sentezlenir ve akut faz reaktanıdır. Fibrinojen eksikliğinde PT, aptt testlerinde uzama olur. Sitratlı mavi kapaklı Sitratlı plazma Her gün Aynı gün nda 2 saatten fazla beklemiş, hemolizli pıhtılı heparinli numuneler, uygun olmayan kan antikoagülan oranları. D-Dimer yükselmiş hastalarda fibrinojen daha düşük saptanır. Azalmış hepatik senteze bağlı olarak karaciğer hastalıklarında, düzeyleri düşer, DİC te tüketimle fibrinojen azalır. Akut faz reaksiyonları ve gebelikte fibrinojen artar. Sonuç raporunda belirtiliyor. APTT, PT, D-Dimer, Koagülasyon faktörleri, TT Hematoloji