Judith S. Beck, PhD,

Transkript

1 YAZAR HAKKINDA Judith S. Beck, PhD, Bilişsel Davranışçı Terapi Beck Enstitüsünün Başkanıdır ( ve Pennsylvania Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Bölümünde Klinik Psikoloji Doçentidir. O profesyoneller ve danışanları için yaklaşık 100 makale ve bölümün yanı sıra çok sayıda kitap yazmıştır; Bilişsel davranış terapisi ile ilgili konularda, ulusal ve uluslararası yüzlerce sunum yapmıştır; Beck Gençlik Envanteri ve Kişilik İnanç Ölçeğini geliştirenlerden biridir. Dr. Beck Kognitif Terapi Akademisinin kurucu üyesi ve eski başkanıdır. vii

2

3 ÖN SÖZ Bilişsel Terapi: Temel İlkeleri ve Ötesi kitabının ilk basımının yakaladığı başarının beni bu düzeltmeyi yapmaya sevk etmiş olmasından memnunum. Okuyuculara psikoterapinin bu yaklaşımına yeni bir anlayışla bakmalarını sağlıyor ve inanıyorum ki bu çalışma hem kendisini bilişsel davranış terapisine adamış kişiler tarafından hem de alanda yeni olan öğrenciler tarafından hoşnutlukla karşılanacak. Alanı heyecan verici yeni yönlere sevk eden muazzam sayıda yeni araştırmanın yapıldığı ve fikirlerin yayıldığı göz önüne alındığında, bazı farklı kavramsallaştırma ve hastalarımızı tedavi etme yollarını kapsayacak bu baskıyı yayma çabalarını takdir ediyorum. Okuyucuyu bilişsel terapinin başlangıç dönemine ve daha sonraki gelişimine götürmek isterdim. Hastalarımı daha sonra bilişsel tedavi diye adlandırdığım (ve şimdi bilişsel davranış terapisi olarak adlandırılan) bir dizi terapötik prosedür ile ilk kez tedavi etmeye başladığımda psikoanalitik eğitimimden oldukça uzak olan bu yaklaşımın beni nerelere sürükleyeceğini bilmiyordum. Klinik gözlemlerime ve bazı sistematik klinik çalışmalara ve deneylere dayanarak depresyon ve anksiyete gibi psikiyatrik sendromların özünde bir düşünme bozukluğu olduğu kuramını geliştirdim. Bu bozukluk hastaların belirli deneyimleri yorumlama yönteminde sistematik bir ön yargı şeklinde yansıyordu. Bu ön yargılı yorumlara dikkat çekip alternatifler yani daha olası açıklamalar önererek semptomlarda etkisini neredeyse hemen gösteren bir azalma meydana getirebildiğimi gördüm. Bu bilişsel beceriler konusunda hastaları eğitmek gelişmenin sürmesini sağladı. Şimdi ve burada sorunlarına bu şekilde yoğunlaşma semptomların 10 ila 14 haftada neredeyse tamamen azalmasını sağladı. ix

4 x Ön Söz Kendi grubum ve diğer yerlerdeki klinisyen/araştırmacıların daha sonraki klinik denemeleri bu yaklaşımın anksiyete bozuklukları, depresif bozukluklar ve panik bozukluğu üzerindeki etkinliğini destekledi lerin ortalarından itibaren bilişsel terapinin bir psikoterapi sistemi konumuna eriştiğini iddia edebilirim. Bilişsel terapi (1) temel önermelerini destekleyecek sağlam deneysel bulgularla bir kişilik ve psikopatoloji kuramını, (2) psikopatoloji ile harmanlanmış bir dizi prensip ve stratejilerden oluşan bir psikoterapi modelini ve (3) bu yaklaşımın etkinliğini destekleyecek klinik sonuç çalışmalarına dayalı sağlam deneysel bulguları kapsar. İlk çalışmalarımdan beri yeni nesil terapistler/araştırmacılar/öğretmenler psikopatolojinin kavramsal modeline dair temel araştırmalar yürütmekte ve bilişsel davranış terapisini çok çeşitli psikiyatrik bozukluklara uygulamaktadır. Sistematik araştırmalar kişiliğin ve psikiyatrik bozuklukların temel bilişsel boyutlarını, bu bozuklukların kendine özgü bilgiyi işleme ve geri çağırma biçimlerini ve çaresizlikle stres arasındaki ilişkiyi keşfetmektedir. Bilişsel davranış terapisinin çok sayıda psikolojik ve medikal bozukluklar üzerindeki uygulamaları, ilk birkaç depresyon ve anksiyete vakamı bilişsel terapi ile tedavi ettiğimde hayal bile edemeyeceğim kadar genişledi. Sonuç denemelerine dayalı olarak dünya çapındaki özellikle de Birleşik Devletlerdeki araştırmacılar bilişsel davranış terapisinin travma sonrası stres bozukluğu, obsesif-kompulsif bozukluk, her türlü fobi ve yeme bozuklukları gibi çok çeşitli koşullarda etkili olduğunu kanıtlamışlardır. İlaçla birlikte bipolar bozukluk ve şizofreninin tedavisine genellikle yardımcı olmuştur. Bilişsel terapinin ayrıca bel ağrısı, kolit, hipertansiyon ve kronik yorgunluk sendromu gibi çok sayıda kronik tıbbi bozukluğa da faydalı olduğu ortaya konulmuştur. Bilişsel davranış terapisinin sayısız uygulamaları ile bu alanda çalışmayı amaçlayan bir terapist bu terapinin özünü nasıl öğrenmeye başlayabilir? Alice Harikalar Diyarında'dan alıntı yaparak Başlangıçtan başla. Bu da bizi ön sözün başındaki soruya geri götürüyor. İkinci kuşak bilişsel davranış terapistlerinden biri olan (ve gençliğinde yeni kuramımı dinleyen ilk kişilerden biri olan) Dr. Judith Beck tarafından yazılan bu kitabın amacı bilişsel davranış terapisinin uygulanması için sağlam bir temel dayanak sunmaktır. Bilişsel davranış terapisinde inanılmaz sayıdaki farklı uygulamalara rağmen, tüm bu uygulamalar bu basımda özetlenen ana ilkelere dayanmaktadır. Deneyimli bilişsel davranış terapistleri bile kavramsallaştırma becerilerini keskinleştirmek, teröpatik teknik repertuarlarını genişletmek, daha etkili tedaviler planlamak ve terapideki zorlukları gidermek açısından bu kitabı oldukça faydalı bulacaklardır.

5 Ön Söz xi Kuşkusuz hiçbir kitap, bilişsel davranış terapisi ile ilgili süper vizyonun yerine geçemez. Eğitimli bilişsel terapistler tarafından verilen süpervizyona bu kitap önemli bir katkı sağlar (bk. Ek B). Dr. Judith Beck bilişsel davranış terapisi konusundaki kılavuzu sunmak için gerekli niteliğe fazlasıyla sahiptir. Geçtiğimiz 25 yıldır bilişsel davranış terapisi konusunda hem yeni başlayanlar hem de deneyimli terapistlerin katıldığı sayısız atölye çalışması ve eğitim düzenlemiş, çeşitli bozukluklar için tedavi protokolleri geliştirilmesine yardımcı olmuş ve aktif olarak bilişsel davranış terapisi araştırmalarına katılmıştır. Yararlanabileceği böyle bir geçmiş ile ilk basımı çoğu psikoloji, psikiyatri, sosyal hizmet ve danışmanlık lisansüstü programında okutulan başlıca bilişsel davranış metinlerinden biri olan bu terapiye uygulanabilecek zengin bir cevher barındıran bir kitap yazdı. Bilişsel davranış terapisinin uygulaması basit değildir. Örneğin klinik deneylerde hastaların kendi kişisel dünyalarını nasıl algıladıklarını ya da iş birlikçi deneycilik" prensibini gerçekten anlamadan "otomatik düşüncelerle" çalışmalar yapan katılımcılara rastladım. Dr. Judith Beck in bu kitabının amacı bilişsel davranış terapisi konusunda hem yeni hem de deneyimli terapistleri eğitmek, öğretmek ve yetiştirmektir. Judith Beck bu görevde hayranlık uyandıracak kadar başarılı olmuştur. Aaron T. Beck, MD, Beck Bilişsel Davranış Terapisi Enstitüsü Psikiyatri Bölümü, Pennsylvania Üniversitesi

6

7 GİRİŞ Geçtiğimiz yirmi yıl bilişsel terapi alanı için oldukça heyecan verici bir süreçti. Yeni araştırmalarla birlikte bilişsel davranış terapisi yalnızca insanların acılarını hızlı bir şekilde azalttığı ve hafiflettiği için değil aynı zamanda insanlara iyi durumlarını sürdürmeyi de öğrettiği için birçok bozukluk için tercih edilen bir tedavi oldu. Kâr amacı gütmeyen örgütümüz Beck Bilişsel Davranış Terapisi Enstitümüzün başlıca görevi Philadelphia da ve dünya çapında sağlık ve akıl sağlığı profesyonellerine en gelişmiş eğitimi sunmaktır. Ancak atölyeler ve çeşitli eğitim programlarıyla bu tür bir psikoterapiyi gözlemlemek yeterli değildir. Geçtiğimiz 25 yıl boyunca binlerce insanı eğittikten sonra bile hâlâ bilişsel davranış terapisi kuramı, prensipleri ve uygulamasında uzmanlaşmak isteyen kişilerin okuyup sürekli olarak başvurabilecekleri temel bir kılavuza ihtiyaç duyduklarını düşünüyorum. Bu kitap daha önce bilişsel davranış terapisi konusunda hiç çalışmamış bireylerden bu konuda oldukça deneyimli olan ancak hastaları bilişsel olarak kavramsallaştırma, tedaviyi planlama, çeşitli teknikleri uygulama, tedavilerinin etkinliğini değerlendirme ve terapi seansında ortaya çıkan sorunları belirtme gibi becerilerini geliştirmek isteyen bireylere kadar geniş kapsamlı bir sağlık ve akıl sağlığı profesyonelleri kitlesi için tasarlanmıştır. Materyali mümkün olduğunca basit bir şekilde sunmak için kitap boyunca tek bir hastayı (isim ve belirleyici özelliklerini değiştirdiğim) seçtim. Sally birçok açıdan ideal bir hasta ve onun tedavisi, yalnız tek epizodlu depresyon için standart bilişsel davranış terapisini açıkça örnekliyor. Tarif edilen tedavi kaygı özellikleri barındıran, yalın bir depresyon vakası xiii

8 xiv Giriş olsa da sunulan teknikler çok çeşitli sorunları olan hastalara uygulanabilir. Okuyucunun tedaviyi uygun şekilde düzenlemeyi öğrenmesi için diğer bozukluklara göndermelerde de bulunulmuştur. Bu kitabın ilk basımı 20 den fazla dilde basıldı ve dünyanın her yerinden çoğunu bu yeni basıma dâhil ettiğim geri bildirimler aldım. Değerlendirme ve davranış aktivasyonu, Bilişsel Terapi Değerleme Ölçeği (terapist yetkinliğini ölçmek için birçok araştırma çalışması ve eğitim programında kullandığım) ve Bilişsel Vaka Makalesi (sertifika almanın ön koşulu olarak Bilişsel Terapi Akademisi nin sağladığı şablona dayalı olarak) konusunda yeni materyaller ekledim. Ayrıca terapötik ilişki, kılavuzluk edilen keşif ve Sokratik sorgulama, hastaların güçlü yanlarını ve kaynaklarını açığa çıkararak kullanma ve ödev konularını daha fazla vurguladım. Klinik uygulamalarımdan, verdiğim eğitimlerden, yaptığım gözetimlerden, alanla ilgili araştırma ve yayınlarımdan, ister genç ister tecrübeli olsun dünyanın birçok farklı bölgesinden bilişsel davranış terapisinin çeşitli yönleri ve diğer birçok bozukluk üzerinde çalışan öğrenci ve iş arkadaşlarımla yaptığım tartışmalardan yararlandım. Bu kitap, aynı zamanda sıra dışı bilim adamı, kuramcı, uygulayıcı ve insan olan babam, bilişsel terapinin babası Aaron T. Beck in çığır açan çalışmaları olmasaydı yazılamazdı. Ayrıca birlikte çalıştığım süpervizörlerden, süpervizyon alanlardan ve hastalarımdan çok şey öğrendim. Hepsine minnettarım. Judith S. Beck, PhD

9 EDİTÖRÜN SUNUŞU Yeni bir başvuru niteliğinde olan BİLİŞSEL DAVRANIŞÇI TERAPİ kitabını, alanda çalışan psikologlara, psikiyatristlere, bu alanlarda çalışan öğretim üyelerine, psikoloji ve psikiyatri öğrencilerine sunmaktan kıvanç duyuyoruz. BİLİŞSEL DAVRANIŞÇI TERAPİ ruhsal hastalıkların tedavisinde en çok kullanılan ve en işlevsel olan terapi yöntemlerinden biridir. Bu kitapta, yalnız teori değil, aynı zamanda uygulamalı olarak tekniklerin nasıl kullanılacağının bilgisi de sunulmaktadır. Alanda çalışanların bu kitabı okumaları, okuduklarını meslektaşları ile tartışmaları, kitabı okuduktan sonra kitapta uygulamalı olarak sunulan teknikleri önce kendi biliş ve davranışlarını değiştirmek için kullanmaları, sonra tedavi ettikleri danışanların biliş ve davranışlarını değiştirmek için kullanmaları önerilmektedir. Bu konuda deneyimli olmayan terapistlerin bu teknikleri kullanırken süpervizyon almaları, meslektaşları ile teknikleri ve terapi sürecini tartışmaları; mesleki bilgi ve becerilerinin gelişmesine, mesleki yetkinlik kazanmalarına ve danışanlarına daha yararlı olmalarına katkı sağlayacaktır. Yine bilişsel davranışçı terapi ile ortak çalışmalar yapan AKILCI DUYGUSAL VE DAVRANIŞSAL TERAPİ ile ilgili başka bir başvuru kitabının çevirisi üzerinde çalışmalarımız devam etmektedir. xv

10 xvi Editörün Sunuşu Bu kitapların dışında Nobel Yayınlarından çıkacak, güncel bilgilerle yazılmış bir PSİKOPATOLOJİ (Anormal Psikoloji) kitabı, ÇİFT TERAPİSİ kitabı, DANIŞ- MANLIK BECERİLERİ kitabı ve alanımızla ilgili başka çeviri çalışmalarımız aralıksız devam etmektedir. Daha önce ÖĞRENME TORİLERİ, FİZYOLOJİK PSİKOLOJİ ve KLİ- NİK PSİKOLOJİ kitaplarının çevirisini yapmıştık. Transaksiyonel Analizle ilgili ilk iki basımı başka bir yayınevinden çıkan Akıllı Bir Kalple DUYGUSAL OKURYAZARLIK kitabının 3. Basımı da Nobel den çıktı. Yine çok değerli bir kitap olan GÜÇ OYUNLARI ve GÜCÜN ÖTEKİ YÜZÜ ve BEN OK İM, SEN OK SİN kitapları da alan ve alan dışındaki okuyuculara sunuldu. Bu alanda TRANSAKSİYONEL ANALİZ İŞLETME, ORGANİZASYON VE EĞİTİCİLER İÇİN yeni bir kitap daha Nobel Yayınlarından çıkacak. BİLİŞSEL DAVRANIŞÇI TERAPİ kitabının Türkçeye kazandırılması sırasında pek çok insanın emeği ve katkısı oldu. Yaptığım çeviriler, editler, uzun okumalar sırasında evin bütün sorumluluklarını üstlenen ve beni çalışmalarımla baş başa bırakan eşim Nilbahar Şahin e teşekkür ediyorum. Bilişsel Davranışçı Terapi kitabının telif haklarının alınmasını önerdiğimde, önerimi hemen kabul eden ve telif haklarının alınmasını sağlayan Genel Yayın Yönetmeni Nevzat Argun a; yayın hakkının alınması aşamasında yurt dışı bağlantıları konusunda yardımcı olan Prof. Dr. Timur Aydemir e teşekkür ederim. Yayın Kurulu Genel Sekreteri Sadık Küçükakman'a; Yayın Dağıtım Sorumlusu Volkan Kurt a; Gramer ve Türkçe düzeltmelerini büyük bir özenle yapan Gönül Ekici ye; sabırla çok yoğun bir emekle, Word metinlerini kitabın orijinal formuna dönüştüren Hamide Yalçın a; kapak tasarımını ince bir estetik anlayışla yapan Sevgi Pınar Özen e katkıları için teşekkür ederim. Kitabın basımında çalışan, emek veren herkese ve basım aşamasında orada bu çalışmaların büyük bir titizlikle yapılmasını sağlayan Halil Yeşil ustaya, katkıları için teşekkür ederim. Bu kitabın çevirisine coşku ile katılan, çeviri sürecinde değerli katkıları olan arkadaşım Itır Cömert Tarı ya teşekkür ederim. Bu değerli eserin, klinik psikolog, psikiyatrist, terapist formasyonunu ve yetkinliğini kazanmanızda sizlere katkı sağlayacağına; danışanlarınıza daha yararlı olacağınıza tüm kalbimle inanıyorum. Okuduğunuz her bilgiyle bilişleriniz aydınlansın, aydınlık bilişleriniz insanların kişisel yolculuğunda ışık olsun... ÇEVİRİ EDİTÖRÜ: MUZAFFER ŞAHİN PH.D.