TURİZM PAZARLAMASINDA İNTERNETİN ROLÜ
|
|
- Su Ağa
- 8 yıl önce
- İzleme sayısı:
Transkript
1 T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI YATIRIM VE İŞLETMELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ TURİZM PAZARLAMASINDA İNTERNETİN ROLÜ UZMANLIK TEZİ Muhammed Ali OFLAZ ŞUBAT ANKARA
2 T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI YATIRIM VE İŞLETMELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ TURİZM PAZARLAMASINDA İNTERNETİN ROLÜ UZMANLIK TEZİ Muhammed Ali OFLAZ Tez Danışmanı Kültür ve Turizm Uzmanı Serkan KILIÇ ŞUBAT ANKARA
3 KABUL VE ONAY Muhammed Ali OFLAZ tarafından hazırlanan Turizm Pazarlamasında İnternetin Rolü adlı bu tezin Uzmanlık Tezi olarak uygun olduğunu onaylarım. Serkan KILIÇ (Danışman) Bu çalışma, jürimiz tarafından oy birliği / oy çokluğu ile Kültür ve Turizm Uzmanı Tezi olarak kabul edilmiştir. Adı ve Soyadı İmzası Başkan :.. Üye :.. Üye :.. Üye :.. Üye :.. Tarih :... /... /... Bu tez, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür ve Turizm Uzman Yardımcılarının Uzmanlık Tezlerini Hazırlarken Uyacakları Yazım Kuralları Yönergesi ile belirlenen tez yazım kurallarına uygundur.
4 KÜLTÜR VE TURİZM UZMANLIK TEZİNİN ÇOĞALTILMASI VE YAYIMI İÇİN İZİN BELGESİ Tezi Hazırlayanın Adı Soyadı: Muhammed Ali OFLAZ Tez Konusu : Turizm Pazarlamasında İnternetin Rolü Tez Danışmanı : Serkan KILIÇ, Kültür ve Turizm Uzmanı Kültür ve Turizm Uzmanlık Tez çalışmamın, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından yayımlanarak Milli Kütüphane ve İhtisas Kütüphanesi nde her türlü elektronik formatta arşivlenmesini ve kullanıma sunulmasını kabul ediyorum. / /2010
5 SINAV YETERLİLİK KOMİSYONUNA BEYAN Bu belge ile bu uzmanlık tezindeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik davranış ilkelerine uygun olarak toplanıp sunduğumu; ayrıca, bu kural ve ilkelerin gereği olarak, çalışmada bana ait olmayan tüm veri, düşünce ve sonuçları andığımı ve kaynağını gösterdiğimi beyan ederim. / / 2010 Muhammed Ali OFLAZ Kültür ve Turizm Uzman Yardımcısı
6 ÖNSÖZ Sosyal, kültürel ve ekonomik etkileri dolayısıyla ülke ekonomilerindeki yeri ve önemi her geçen gün daha belirginleşen turizmin pazarlanmasında hız, yaygınlık ve etkinliği sağlamak için; ortaya çıkması ile birlikte önemi, kullanım alanı ve teknolojisi yüksek bir ivme ile gelişen internetin kullanılması kaçınılmazdır. Geleneksel pazarlama yöntemlerine, bilgi çağının temel unsuru olan bilgi işlem araçları ve en önemlisi de interneti dahil eden Pazarlama 2.0 kavramının turizm pazarlamasına uygulandığı ve Turizm Pazarlaması 2.0 olgusunun ortaya atıldığı günümüzde, bu çalışma turizm pazarlamasında internetin rolünü ortaya koymaya çalışmaktadır. Bu çalışmada maddi ve manevi destek ve katkılarını esirgemeyen aileme, müstakbel eşim Hatice COZA ya, tez danışmanlarım Serkan KILIÇ ve Pınar BİLGEN e, mesai arkadaşım Cemal DEMİRCİ ye teşekkürü bir borç bilirim. Muhammed Ali OFLAZ i
7 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... i İÇİNDEKİLER...ii SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ... vi TABLOLAR, RESİMLER, GRAFİKLER VE ŞEKİLLER DİZİNİ...vii GİRİŞ... 1 BİRİNCİ BÖLÜM TURİZM 1. Turizm Turizm Tanımı ve Alt Kavramlar Turizm Turist Turizm Sektörü Turizm Türleri Turistin Geldiği Yere Göre veya Ziyaret Edilen Yere Göre Turizm Seyahat Amaçlarına Göre Turizm Katılımcı Sayısına Göre Turizm Katılımcıların Yaşlarına Göre Turizm Sosyolojik Açıdan Turizm Türleri Turizmin Kısa Tarihçesi Dünyada Turizm Türkiye de Turizm Turizmin Önemi ve Ekonomiye Katkıları Türk Turizmine SWOT Analizi Uygulaması ii
8 İKİNCİ BÖLÜM TURİZM PAZARLAMASI 2. Turizm Pazarlaması Pazarlama Pazarlamanın Tanımı ve Kavramlar Pazarlama Türleri İlişkisel Pazarlama (Relationships Marketing) Yeşil Pazarlama (Green Marketing) Veritabanı Pazarlaması (Database Marketing) Maksi Pazarlama (Maxi Marketing) İzne Dayalı Pazarlama (Permission Marketing) Deneyimsel Pazarlama (Experimental Marketing) Bire Bir Pazarlama (One-to-One Marketing) Viral Pazarlama (Viral Marketing) Pazarlamanın Tarihçesi ve Pazarlama Anlayışındaki Gelişmeler Üretim Yaklaşımı Ürün Yaklaşımı Satış Yaklaşımı Modern Pazarlama Yaklaşımı Toplumsal Pazarlama Anlayışı Pazarlamanın Amacı ve Önemi Pazarlama Karması Turizm Pazarlaması Kavram ve Tanımlar Turistik Ürün Turizm İşletmesi Turizm Piyasası Turizm Pazarlaması Turizm Pazarlamasının Amaçları Turizm Pazarlamasının Hedefleri Turizmde Pazarlama Süreci iii
9 Turizm Pazarlamasının Tarihsel Gelişimi Turizm Pazarlamasının Önemi ve Gerekliliği Turizmde Pazarlama Karması İşletme Penceresinden Turizm Pazarlama Karması (7P) Tüketici Penceresinden Turizm Pazarlama Karması (7C) ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TURİZM PAZARLAMASINDA İNTERNETİN ROLÜ 3. Turizm Pazarlamasında İnternetin Rolü İnternet İnternet Kavramı İnternetin Tarihçesi İnternetin Özellikleri İnternet ve Pazarlama İnternet Aracılığıyla Pazarlamanın Dünü, Bugünü ve Yarını İnternet Aracılığıyla Pazarlamanın Stratejik Güdüleyicileri Bilgiye erişim Mesafelerin önemsizliği Hız İnsan Büyümeye Katkı Bilginin Yönetimi Pazarlık Gücü Bir Pazarlama Şebekesi Olarak İnternet İnternet Aracılığıyla Pazarlama Araçları WWW (World Wide Web) ve Web Siteleri Elektronik Posta (E-Posta/ ) Elektronik Gruplar (E-Groups) İnternet Üzerinden Sohbet Anlık Mesajlaşma USENET ve Haber Grupları iv
10 Bloglar Mikro-Bloglar Forumlar Sosyal Ağlar ve Çevrimiçi Topluluklar Çevrimiçi Oyunlar Arama Motoru Pazarlaması (SEM) Arama Motoru Optimizasyonu (SEO) Bağlamsal Reklamlar Ücretli Katılım (Paid Inclusion) Tıklama Başına Ücretli (Pay Per Click) Reklamlar Turizm Pazarlaması 2.0: Turizm Pazarlamasında İnternet Geleneksel Turizm Pazarlamasında Ortaya Çıkan Sorunlar Maliyet Zaman Kaybı Yenilikler ve Hatalar Pazarlama Online Seyahat Pazar Hacmi E-Turizm SWOT Analizi Başarılı Örnek Uygulamalar Teaser Reklam: Hamilton Adası Bekçiliği Web Sitesi: TripAdvisor.com ve HotelCheck.com DEĞERLENDİRME VE SONUÇ KAYNAKÇA ÖZET ABSTRACT ÖZGEÇMİŞ v
11 SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ ACT DPT GSMH IFTTA KTB ÖİKR TÜİK TÜROFED UNWTO URL WFS Advisory Committee on Tourism (Turizm Danışma Komitesi) Devlet Planlama Teşkilatı Gayrisafi Milli Hasıla The International Forum of Travel and Tourism Advocates (Seyahat ve Turizm Destekçileri Uluslararası Forumu) Kültür ve Turizm Bakanlığı Özel İhtisas Komisyonu Raporu Türkiye İstatistik Kurumu Türkiye Otelciler Federasyonu United Nations World Tourism Organization (Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü) Uniform Resource Locator (Tek Düzen Kaynak Bulucu) World Future Society (Dünya Gelecek Topluluğu) vi
12 TABLOLAR, RESİMLER, GRAFİKLER VE ŞEKİLLER DİZİNİ Birinci Bölüm Grafik Uluslararası Turist Gelişleri ( ) Grafik Dünya Turizm Gelirleri Gelişimi ( ) Grafik Yabancı Ziyaretçi Sayıları ( ) Grafik Yıllar İtibariyle Yatak Sayıları ( ) Tablo Dünyada Gelen Yabancı Turist Sayıları (2008, İlk 10) Grafik Türkiye ye Gelen Yabancı Ziyaretçiler Eğrisi ( ) Tablo Dünyada Turizm Gelirleri (2008, İlk 10) Tablo Net Turizm Gelirleri ( ) Şekil SWOT Gözlüğü İkinci Bölüm Şekil Pazarlama Anlayışındaki Değişim Şekil Toplumsal Pazarlama Anlayışının Öğeleri Şekil Turist Pazar Trendleri Şekil Turizm Pazarlama Süreci Şekil Genişletilmiş Hizmet Pazarlaması Karması Üçüncü Bölüm Şekil İnternet ve Pazarlama Resim İletişimin Evrimi Tablo Facebook Web Sitesinin Ülkeler Bazında Trafik Sıralaması Grafik Kullanıcıların SecondLife Sitesinde Bir Ayda Harcadıkları Zaman Tablo Arama Motorlarında Yapılan Kelime Bazlı Arama Sonuç Sayıları Tablo Arama Motorları Sektör Payları Tablo Amerika Pazarında Reklam Ağları (İlk 10) Resim Türkiye'nin İlk Tanıtım Afişi vii
13 Grafik Turizm Pazarlarında Çevrimiçi Kullanıcılar ( ) Tablo Avrupa Online Seyahat Pazar Hacmi Grafik Ada nın Resmi Blog Sitesi ve Tourism Queensland Sitesinin Ziyaretçi Sayısı Gelişimi Resim Web Sitesi Resim Web Sitesi viii
14 GİRİŞ Hizmet sektörü içerisinde yer alması dolayısıyla bacasız fabrika, toplumun avantajsız kesimlerine sağladığı istihdam dolayısıyla halk sanayii gibi kavramlarla nitelenen turizm; seyahat olgusunun ilk ortaya çıkışı olarak kabul edilen, Thomas Cook un bir festival için 570 kişilik bir grubu, bir şehirden diğer bir şehre götürmesinden bu yana hızlı bir değişim ve gelişim göstermiştir. I. Dünya Savaşı sonrası başlayan modern turizm, II. Dünya Savaşı sonrası tüm bileşenleri ile büyük bir endüstri olarak ortaya çıkmıştır. Artan turizm hareketleri ile insanlar günümüzde büyük kitleler halinde dolaşabilir konuma gelmişlerdir. Yeni yerler görmek, yeni kültürleri tanımak güdüsü, yaşanan ekonomik gelişme ve iyileşmeler, sosyal haklar gibi çeşitli nedenler ile insanlar daha fazla seyahat etmeye ve daha fazla turistik faaliyete katılmaya başlamışlardır. Sebep her ne olursa olsun, ortaya çıkan turizm hareketi, önemli bir ekonomik katma değer yaratmış; ekonomilerde artan payı ile dikkat çekerek, ülke ekonomileri tarafından ekonomik gelir ve kalkınma aracı olarak görülmüştür. Büyüyen uluslararası turizm pazarı ve turizm sektörünün ekonomiye katkılarının fark edilmesi, turizm alanında rekabetin ortaya çıkması ve zamanla rekabet ortamının kızışmasına neden olmuştur. Özellikle ekonomide yarattığı katma değeri dikkate alan ülkeler, yoğun tanıtım ve pazarlama faaliyetleri ile ülkelerine gelen turist akışını hızlandırmak için çaba göstermektedirler. Ülke çapında yönetimler ve özel sektör aktörlerinden turizm işletmeleri, pazarlama araçlarını kullanarak, turistik ürünlerini etkin bir şekilde dünya turizm pazarına sunmaya çalışmaktadırlar.
15 Tüketici istek ve ihtiyaçlarını mümkün olan en üst düzeyde tatmin etmek, mevcut müşterilerini elde tutarak potansiyel müşterileri de kazanmak amacını güden turizm sektörü aktörleri, pazarlama alanında ortaya çıkan her gelişmeyi takip etmek durumundadır. Her geçen gün gelişen ve önemi artan turizm pazarından, daha çok pay kapmak isteyen turizm sektörü aktörleri etkili ve etkin pazarlama faaliyetlerinde bulunmaktadırlar. Bu nedenledir ki, bilgi çağı veya diğer bir ifade ile bilişim çağı olarak adlandırılan günümüzde; bilgi-yoğun bir hizmet sektörü olan turizmin, bilgi çağının hızlı ve etkin başrol oyuncusu, günümüz pazarlama olgusunun olmazsa olmaz aracı internet ile aynı kulvarda güç birliği yapması kaçınılmazdır. Önemli bir turizm potansiyeline sahip olan Türkiye nin, dünya turizminden hak ettiği payı alamadığı, var olan turizm potansiyelini yeterince kullanamadığı gerçeği ve Türkiye Turizm Stratejisi 2023 de ortaya konulan 2023 yılında dünyanın en çok turist çeken ve en fazla turizm geliri elde eden ilk 5 ülkesinden biri olma hedefi dikkate alınarak bu çalışmada; turizm pazarlamasında internetin rolü ortaya konulmaya çalışılmıştır. İnternet teknolojilerinin turizm pazarlamasındaki rolü ve önemi üzerine hazırlanan bu araştırma üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde turizm ve alt kavramları ile dünya ve Türk turizminin tarihi gelişimi, mevcut durumu ve geleceği hakkındaki öngörüler ele alınmıştır. Turizm Pazarlaması başlıklı ikinci bölümde; öncelikle pazarlama kavramı ve tarihi süreci üzerinde durulmuş, ardından turizm pazarlaması kavramı ve önemine değinilmiştir. Turizm Pazarlamasında İnternetin Rolü başlıklı üçüncü ve son bölümde; internetin pazarlamaya getirdiği yenilikler ışığında internet üzerinden pazarlama kavramı ve 2
16 nihayet turizm pazarlamasında internet konuları, online seyahat pazar hacmi de dikkate alınarak ele alınmış; Turizm Pazarlaması 2.0 kavramı açıklanmıştır. Sonuç ve değerlendirme bölümünde ise turizm pazarlamasında internetin rolü ile ilgili değerlendirme ve önerilere yer verilmiştir. 3
17 BİRİNCİ BÖLÜM TURİZM 1. Turizm Turizm pazarlamasında internetin rolünün incelendiği çalışmanın ilk bölümünde turizm ve alt kavramları ile turizmin kısa tarihi gelişimi ve ekonomiye katkıları incelenmiştir Turizm Tanımı ve Alt Kavramlar Turizm üzerine yapılan çalışmalarda olduğu gibi turizm pazarlamasında internetin rolü ve önemi üzerine yapılan bu araştırmada da öncelikle turizm kavramını ve yan kavramları ele almak gerekmektedir. Ancak ülkemiz ekonomisi için olmazsa olmaz sektörler arasında yer alan, küresel anlamda bacasız fabrika veya ülkemize özel olarak Türkiye nin petrolü şeklinde de nitelendirilen turizm kavramını, son derece geniş, çok yönlü ve karmaşık olması dolayısıyla tek bir kavram ile açıklamak kolay değildir. Turizm olayını veya kavramını belirlemek amacıyla yapılan çalışmalar ondokuzuncu yüzyılın sonlarına kadar uzanmaktadır (Toskay, 1983). Turizm konusunda yapılan çalışmalarda yazarların konuya bakış açıları ve araştırmalarında önem verdikleri unsurların farklılık göstermesi turizmin çeşitli tanımlarının ortaya çıkmasına neden olmuştur (Ünlüönen, Tayfun ve Kılıçlar, 2007: 16). Öncelikle turizmin çeşitli tanımları üzerinde durulacak sonrasında alt kavramlar açıklanacaktır.
18 Turizm 1905 yılında turizm kavramını ilk olarak Guyer-Feuler gittikçe artan hava değişimi ve dinlenme gereksinimleri, doğa ve sanatla beslenen göz alıcı güzellikleri tanıma isteği; doğanın insanlara mutluluk verdiği inancına dayanan, özellikle ticaret ve sanayinin gelişmesi ve ulaşım araçlarının kusursuz hale gelmelerinin bir sonucu olarak, ulusların ve toplulukların birbirlerine daha çok yaklaşmalarına olanak veren modern çağa özgü bir olay şeklinde tanımlamıştır (Kozak, Kozak ve diğerleri, 2000:1). Bacasız fabrika olarak nitelendirilen turizm sektörünün ekonomideki rolü ve katkıları da yazarların dikkatini çekmiştir. İlk olarak 1910 yılında Avusturyalı ekonomist Herman Von Schullar tarafından turizmin ekonomik tanımı yapılmıştır. Schullar a göre turizm; başka bir ülkeden, şehir ve bölgeden, yabancıların gelmesi ve geçici süre kalmalarıyla ortaya çıkan hareketin, ekonomik yönünü ilgilendiren faaliyetlerin tümüdür (Kozak, Kozak ve diğerleri, 2000:1). Tunç ve Saç ın (1998: 14) aktardığına göre Hunziker ve Krapf turizmi sürekli ikamete dönüştürmemek ve gelir sağlayıcı faaliyette bulunmamak şartı ile bireyin yolculuk veya konaklamasından doğan olay ve ilişkilerin tümü olarak tanımlamaktadır. Birleşmiş Milletler 1963 yılında yaptığı toplantı sonucu günümüzde de genel kabul görmüş turizm tanımını yapmıştır. Buna göre turizm; 24 saatten az olmamak, sürekli kalışa dönüşmemek ve gelir sağlayıcı herhangi bir uğraşıda bulunmamak koşulu ile bireyin yolculuk ve/veya konaklamalarından doğan olay ve ilişkilerin tümüdür. (Tolungüç,1999: 13) 5
19 Turizm destinasyonu; turizmin göreceli olarak önemli bir eylem alanı ve turizmin ekonomik, sosyal ve fiziksel etkilerinin ortaya çıktığı alandır. Turizmin temel ekonomik faaliyetler arasında yer aldığı ülkeler, bölgeler, şehirler turizm destinasyonudur ( ) Turist 1937 Yılında Milletler Cemiyeti İstatistik Uzmanları Komitesi tarafından yapılan tanıma göre, devamlı oturduğu ülkenin dışında herhangi bir ülkeyi yirmi dört saatten az olmayan bir süre için ziyaret eden kişi yabancı turisttir (Tunç ve Saç, 1998:14). Milletler Cemiyeti; zevk, ailevi nedenler, sağlık ve benzeri sebepler ile bilim, iş, diplomasi, spor nedeniyle veya toplantılara katılmak amacıyla, yirmi dört saatten az dahi olsa deniz yoluyla seyahat eden bireyleri turist olarak kabul etmekte; ülkeye çalışma amacıyla gelenleri, sürekli ikamet için gelenleri, okul veya yurtlarda kalan öğrencileri, sürekli kaldığı yerle, sürekli çalıştığı yer arasında günübirliğine gidip gelenleri ve bir ülkeden yirmi dört saati geçse bile transit geçiş yapanları ise turist olarak kabul etmemiştir. Turist, ziyaret edilen ülkedeki özel (ikinci konut, arkadaş ve akraba evi vb) veya kamuya açık konaklama tesislerinde en az bir gece kalan ziyaretçidir (Turizm İstatistikleri, 2007: VIII). IFTTA ya göre ise turist; en az bir gece otel veya diğer turistik konaklama tesislerinde kalan ve/veya turistik hizmetlerden yararlanan kimsedir. 6
20 Uluslararası ziyaretçi; daimi ikametgahı ve yaşadığı çevrenin dışındaki bir ülkeyi, 12 ayı aşmayan süreyle ve o ülkede para karşılığı bir iş yapmak dışında bir amaçla ziyaret eden kişidir (Turizm İstatistikleri, 2007: VIII). Günübirlikçi ise ziyaret edilen ülkede özel veya kamuya açık konaklama tesislerinde geceleme yapmayan ziyaretçi, o ülkeye gemi ile gelen ve geceleme yapmak üzere geldiği gemiye (gemi limanda birden fazla gün kalsa bile) geri dönen yolcular, trenle grup halinde yolculuk eden ve trende geceleyen yolcular, ziyaret edilen ülkede ikamet etmeyen ve gün boyu o ülkede kalan mürettebat günübirlikçi tanımı kapsamındadır (Turizm İstatistikleri, 2007: VIII). Yabancı ekskürsiyonist olarak da adlandırılan günübirlikçiyi Ünüsan ve Sezgin (2007: 23), gittiği ülkede 24 saatten daha az kalan veya ülkenin bir konaklama tesisinde geceleme yapmayan kişi olarak tanımlamaktadır Turizm Sektörü Turizm sektörünü literatürde birçok yazar benzer şekilde tanımlamıştır. Örneğin Jefferson ve Lickorish turizm sektörünün tek bir pazar ve endüstri olmadığını vurgulamaktadır. Holloway ve Plant, turizm faaliyetlerini, turizm endüstrisi ve turizm hizmetleri olarak tanımlamış, Middleton ise seyahat ve turizmi işaret ederek turizm sektörünü tanımlamanın zorluğundan bahsetmiştir (Ünüsan ve Sezgin, 2007: 19). Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı (DPT) ise turizm sektörünü Türkiye ye gelen yabancıların sayısını ve turizm gelirlerini artırmak, iç turizmi geliştirmek ve yurtdışına çıkan vatandaşların seyahatlerini düzenlemekle ilgili tüm faaliyetler şeklinde tanımlamakta; turizm sektöründeki unsurların ülkesel ve yerel 7
21 boyutta bir bütünün ayrılmaz parçaları olduğu gerçeğine vurgu yapmaktadır (DPT, 2001: 2). Gerçekten turizm endüstrisi hizmetler sektörü içerisinde yer alan, yapısı ve özellikleri ile geniş bir alanda kendisini gösteren, kendi içinde bütünleşik ve uyumlu olmayı gerektiren kompleks bir oluşumdur. Yapısı itibariyle içi içe geçmiş, birbiriyle çok yakın temasta, yine birbiriyle uyumlu çalışmak zorunda olan sektörler turizmin içerisinde kendisine yer bulurken, turizmi de yönlendirici konumdadırlar. Turizmin bu özellikleri pazarlama faaliyetlerini de etkilemektedir (Ünüsan ve Sezgin, 2007: 19). Son elli yılda dünyanın en büyük ve en hızlı büyüyen sektörlerinden biri olarak kabul edilen turizm sektörü 21. yüzyılda, dünyanın en büyük endüstrisi olma yolundadır, kendi dışında 50 den fazla sektöre katma değer yaratmaktadır. Gelişen turizm anlayışı ve çeşitleri doğrultusunda bu sayı daha da artmaktadır (Bilgen, 2009:1). Özellikle bölgesel bütünleşme hareketleriyle güçlenen küreselleşme olgusu diğer tüm alanlarda olduğu gibi turizm alanı için de yeni yaklaşımları ve değişimleri beraberinde getirmiştir. Turizm alanında küreselleşme, sınırların giderek ortadan kalkması, uluslararası yatırımların yaygınlaşması, kültürler arasındaki etkileşimin güçlenmesi gibi sonuçları ortaya çıkarmaktadır (Çeken ve Ateşoğlu, 2008) Turizm Türleri Farklı amaçlarla gerçekleştirilebilecek olan turizm faaliyeti çeşitli sınıflandırmalara tabi tutulabilir. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı sınıflandırmayı şu şekilde özetlemiştir: Sağlık ve termal turizm, yayla turizmi, av turizmi, golf turizmi, 8
22 yat turizmi, ipek yolu, hava sporları, akarsu-rafting turizmi, kuş gözlemciliği, kış turizmi, mağara turizmi, kongre turizmi, gençlik turizmi, botanik turizmi, inanç turizmi, dağcılık, su altı dalış ( ). Ünüsan ve Sezgin (2009: 24) ise katılan kişi sayısına, seyahat amaçlarına, seçilen zamana, sosyolojik açıdan, katılımcıların yaşlarına, turistin geldiği yere, kullanılan ulaştırma araçlarına, konaklama tesisinin şekline, seyahat edilen süreye, turistik tüketim aşamalarına göre kategorilendirmişlerdir Turistin Geldiği Yere Göre veya Ziyaret Edilen Yere Göre Turizm Turistin ziyaret ettiği yere veya turistin geldiği yere göre turizm iç ve dış olarak ikili gruplandırmaya tabi tutulmaktadır. İç turizm; bir ülke vatandaşlarının kendi sınırları dahilinde gerçekleştirdikleri turizm türü olarak ifade edilir. İç turizmde ziyaretçilerin pasaport, vize, yabancı dil bilgisi ve döviz gibi gereksinimleri bulunmaz. İç turizmin döviz getirici etkisi de yoktur (Kozak, Kozak ve diğerleri, 2000:5). Dış turizm ise; bir ülke vatandaşlarının kendi sınırları dışına çıkarak gerçekleştirdikleri turizm türüdür. Bu şekilde gerçekleştirilen turistik faaliyetlerde iç turizmin aksine, katılımcıların pasaport, vize, yabancı dil bilgisi ve döviz gibi gereksinimleri bulunmaktadır (Kozak, Kozak ve diğerleri, 2000:5). Dış turizmi de kendi içinde aktif ve pasif dış turizm olarak sınıflandırmak mümkündür. Aktif dış turizm (incoming tourism) kavramıyla ülkeye gelen yabancı turist kavramı ifade edilmektedir. Pasif dış turizm (outgoing tourism) kavramıyla ise 9
23 ülke vatandaşlarının kendi sınırları dışına çıkması anlatılmaktadır. Aktif dış turizmde ülkeye döviz girdisi olmakta ve ihracat etkisinden söz edilmektedir. Aksine pasif dış turizm ve bu şekilde gerçekleşen turizm faaliyetinin sonucu olarak döviz çıkışı yani ithalat etkisi söz konusu olmaktadır. (Ünlüönen, Tayfun ve Kılıçlar, 2007: 46) Seyahat Amaçlarına Göre Turizm Bu kapsamda çeşitli sınıflandırmalar yapılabilmekte ise de seyahat amaçlarına göre Kültürel turizm, kongre turizmi, yat turizmi, golf turizmi, inanç turizmi ve sağlık turizmi olarak sınıflandırılan başlıca turizm çeşitleri aşağıda kısaca açıklanmıştır: Kültürel turizm; ilk kez 1969 yılında Kanada nın Ontoria kentinde düzenlenen bir kongrede, dar anlamda kültürel motivasyonlar ile seyahat etmek şeklinde tanımlanmıştır. Sonraki yıllarda ise, kültürel turizm ile ilgili birçok tanım denemesi yapılmıştır. Mehrhoff, kültürel turizmi geniş anlamda ele alarak ziyaretçilerin gittikleri yerlerdeki tarihi ve bir ulusa ait değerleri görmesi ve tatması olarak tanımlamıştır (Öztürk ve Yazıcıoğlu, 2002: 188). Kongre turizmi; Özen (1996) tarafından; insanların ortak konular üzerine toplu olarak görüşmelerde bulunmak amacıyla oturdukları yerlerin dışına organize biçimde seyahat etmeleri, gerektiğinde geçici konaklamalar yapacak şekilde bir yerde toplanmaları ve bu arada etrafı görmek, dinlenmek ve eğlenmek gibi eğilimlerini tatmin etme olayı şeklinde tanımlamaktadır. Yat turizmi; Gemiadamları Yönetmeliği nde özel yat yat tipinde inşa edilmiş, kamarası, tuvaleti, lavabosu, mutfağı olan, taşıdığı yolcu sayısı onikiyi 10
24 geçmeyen, gezi ve spor amacıyla yararlanılan, tonilato belgesinde özel yat olduğu belirtilen gemi olarak tanımlanmaktadır. Tanımdan yola çıkılacak olursa, yatçılığın, spor, gezi ve eğlence amacıyla yapıldığını, yani geniş anlamda turistik bir faaliyet olduğunu; kurvaziyerlerin yapıldığı gemilerden daha küçük boyutlu ve onlardan daha az sayıda yolcu ile yapılan bir deniz gezisini kapsadığını, söylemek mümkündür (Çontu, 2006: 15). Golf turizmi; geçmişi 15. yüzyıla kadar uzanan ve en çevreci spor olarak bilinen golf, sporu Anglo-Sakson ülkelerinin sporu olmasına rağmen, son yıllarda Almanya, Fransa ve İsviçre de bu spora hayli merak duyulduğundan, yeni pazarlar oluşmaktadır. Anglo-Sakson ülkeleri ise golf pazarının esas müşterileridir. Golf turizmi oluşacak yeni bir turizm merkezine değişik bir imaj ve yenilik getirmekte ve bu merkez kültürel ve sportif alanda hazır olan müşteriyi çekmektedir. Bölge turizmini tüm yıl boyunca faal tutarak, ülkenin turizm pazarlamasında etkin bir rol oynamaktadır. Golf turizmi merkezi, yapılacak müsabaka ve sunulacak diğer hizmetlerle birlikte bölgenin spora dayalı turizme de pazarlanabilmesine imkân verme açısından oldukça önemli bir türü oluşturmaktadır (Yedigün, 1992:4 aktaran Çontu, 2006: 20). İnanç turizmi; kutsal yerlerin yerli ve yabancı turistlerce ziyaret edilmesinin turizm olgusu içerisinde değerlendirilmesi, inanç turizmi olarak tanımlanmaktadır. Bu amaçla, dinsel yönden önemli bulunan camiler, kiliseler, sanat tarihi açısından önemli olan anıtlar, müzeler, evler, mimari özellikleri nedeniyle türünün ilk veya ilginç örneği olan yapılar, tarihi eserler bu bağlamda değerlendirilerek turistlerin hizmetine sunulmaktadır. Bu turizm türü de doğaya zarar vermemesi, bazı değerlerin korunup, tanıtılıp değerlendirilmesi açısından önemli görülerek bir alternatif turizm türü olarak geliştirilmeye başlanmıştır (Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1994: 13). 11
25 Sağlık turizmi; kişinin psikolojik ve bedensel rahatsızlıklarına şifa bulmak, doğa özelliklerinden yararlanarak tedavi olmak amacıyla gerçekleştirdiği turizm şekline sağlık turizmi denir. Şifalı sulardan, çamurlardan ve kumlardan yararlanmak amacıyla olduğu gibi çeşitli kürlere ve sağlık rejimlerine girmek amacıyla da sağlık turizmi yapılabilir (Çontu, 2006: 31) Katılımcı Sayısına Göre Turizm Katılımcı sayısına göre bireysel, kolektif ve kitle turizmi olarak bir ayrıma tabi tutulan turizm çeşitleri aşağıda kısaca özetlenmiştir; Bireysel turizm; kişilerin yeni yerler görme, macera arama veya benzer nedenler dolayısıyla turizm faaliyetlerine bireysel olarak katıldıkları turizm çeşididir. Kolektif (grup) turizm; ortak özelliklere sahip kişilerce gerçekleştirilen seyahat ve konaklamaların tümünü ifade etmektedir. Kişi sayısının sınırlı olması kitle turizminden ayırıcı özelliğidir. Kitle turizm; birbirleriyle ilişkili olmayan büyük gruplar tarafından gerçekleştirilen turizm faaliyetidir. Katılımcılar genellikle paket turları tercih etmektedirler. Grup turizmden farklı olarak burada bireyler arasında ilişki aranmamaktadır Katılımcıların Yaşlarına Göre Turizm Bu kategoride turizmi gençlik turizmi, orta yaş turizmi ve üçüncü yaş turizmi olarak sınıflandırmak mümkündür (Ünüsan ve Sezgin, 2007: 24). 12
26 Gençlik turizmi; genç olarak tabir edilen, kısıtlı ekonomik imkanlara sahip, öğrenimlerini henüz tamamlamamış bulunan kitlenin faaliyetlerini kapsayan turizm çeşidine gençlik turizmi denilmektedir. Gençlik turizmi, katılımcılarının mühim bir yekununun henüz aile bütçesine bağımlı olması ya da çok sınırlı bir bütçe ile hareket etme zorunluluğunda olması nedeniyle pek çok ülkede sosyal turizm kapsamında değerlendirilmektedir (Kozak, Kozak ve diğerleri, 2000:5). Orta yaş (yetişkin) turizmi; yaş grubunda yer alan bireylerin katıldığı turizm hareketlerine bu ad verilmektedir. Katılımcılar henüz yoğun çalışma döneminde bulundukları için katılımcıların sorumlulukları ve sınırlılıkları fazla olmaktadır. Bu nedenle katılımcılarının ekonomik ve sosyal değişikliklerden etkilenme ihtimali en fazla olan turizm çeşididir (Kozak, Kozak ve diğerleri, 2000:5). Üçüncü yaş turizmi; 60 yaş ve üzeri grupta yer alan bireylerce gerçekleştirilen turizm çeşidini ifade etmektedir. İyileşen yaşam koşullarının etkisiyle ortalama insan ömrünün uzaması, teknoloji ve seyahat imkanlarının da gelişmesi sonucunda günümüz dünyasında üçüncü yaş turizmi önemli bir pazar olarak görülmektedir. Üçüncü yaş turizmi daha çok kültür turizmi ve sağlık turizmi ekseninde gerçekleşmektedir (Kozak, Kozak ve diğerleri, 2000:5) Sosyolojik Açıdan Turizm Türleri Sosyolojik açıdan sınıflandırmaya gidildiğinde turizm, geleneksel turizm dışında sosyal ve lüks turizm olarak ayrıca tanımlanmaktadır. Sosyal turizm; ekonomik yönden zayıf ve orta halli gelir grubuna dahil olan kesimlerin bir takım özel tasarruf uygulamaları neticesinde turizm faaliyetlerine katılımlarının sağlandığı turizm çeşididir (Kozak, Kozak ve diğerleri, 2000:5). 13
27 Lüks turizm; ekonomik olarak yüksek gelir grubunda olan kesimlerin gerçekleştirdikleri turizm çeşididir. Bu kişilerin ya çok pahalı yerlerde ya da kendilerine ait mülklerde konaklamayı tercih ettikleri görülmektedir. Bu itibarla bu gruba giren kişilerin tesislerde konaklama oranları diğer gruplara nispetle düşük seyretmektedir (Kozak, Kozak ve diğerleri, 2000:5) Turizmin Kısa Tarihçesi İnsanlık tarihinin ilk aşamalarında değişik bölgeler arasında insan hareketlerinin izlerine rastlanmıştır. Bu ilk yer değiştirmelerin birincil amacı beslenme gereksinimidir. Aynı nedenle daha verimli toprakların bulunduğu yöreler de ilk insanlar için çekim merkezi haline gelmişlerdir. Sonraki aşamada ise beslenme gereksinimi yerleşilen bölgede karşılanmış ancak tüm kaynakların oturulan yerde bulunması mümkün olmadığından bu kez ürün değişim konusu gündeme gelmiş, takas amacıyla yer değiştirmeler olmuş ve böylece değişim ekonomisine dayalı ilk ticari faaliyetler ortaya çıkmıştır (Eralp, 1982: 5). Henüz adı konulmamış olmakla birlikte bu yer değiştirme faaliyetlerini turizm olgusunun ilk kez ortaya çıkışı olarak nitelendirmek mümkündür. Zira turizmin özünde öncelikli olarak bir yer değiştirme söz konusudur. Nitekim turizm ve turist kelimeleri Latince dönme, dönüş, tur yapan anlamana gelen tornus kelimesinden türemiştir (Kalkan, 1995: 1). Literatürde din, savaş, fetih, ticaret, göç ve merak gibi değişik güdülerle seyahatlerin sonucu olarak turizmin başlangıcının, çoğunluğun aksine tatil turizmi değil, bilinmeyeni bilme, görülmeyeni görme ve öğrenme içgüdüsü ile gerçekleşen kültürel geziler olduğunu savunanlar da bulunmaktadır (Kızılırmak ve Kurtuldu, 2005: 101). 14
28 Dünyada Turizm Belgelerden anlaşılabildiği kadarıyla denizlerde hayli uzaklara yelken açan Fenikeli tüccarlar değişim ekonomisinde bu işleri ilk kez başarıyla yürütmüşlerdir. Bu nedenle Fenikeli tacirlerin turizm olgusuna varlık kazandıran öncüler olduğu varsayımında bulunulabilir (Eralp 1982: 6). Eski Yunan ve Roma uygarlığı döneminde ise kara ve deniz ulaşım ağlarında önemli gelişmeler sağlanmış, böylece birbirinden uzak bölgeler arasındaki coğrafi engellerin kalkmasında önemli adımlar atılmıştır. Aynı dönemlerde sosyoekonomik ve kültürel alanda ulaşılan düzey insan hareketliliğinin daha da artmasını, dolayısıyla turizm olgusunun her geçen gün daha fazla önem kazanmasını sağlamıştır (Korkmaz, 2001: 5). Thomas Cook un 1841 yılında bir festival için 570 kişilik bir grubu bir şehirden diğer bir şehre trenle götürmesi modern anlamda turizmin başlangıcı olarak kabul edilmektedir (Maviş, 1992 aktaran Kılıç, 2008, ). I. Dünya Savaşı sonrası yılları, modern turizmin başlangıcı olarak kabul edilmektedir. II. Dünya Savaşı sonrası dönemde ise konaklama ve ulaşım araçları, yollar, plajlar, eğlence ve spor alanları, konaklama tesislerinin tüm alt ve üst yapılarıyla büyük bir endüstri olarak ortaya çıkan turizm hareketi ile insanlar günümüzde büyük kitleler halinde dolaşabilir konuma gelmişlerdir (Evliyaoğlu, 1988: 26). Turizm hareketlerindeki bu artışı teknolojik ilerlemeler, ülke ekonomilerinin gelişmesi, psikolojik etmenler, kültürel ihtiyaçlar ve küreselleşme ile açıklamak mümkündür (Kastal, 2008: 5 8). Geçen zaman içerisinde dünyada en hızlı büyüyen ve gelişen sektörlerden birisi olan turizm sektörü, 1980 ile 2005 yılları arasında ortalama %6.8 gibi yüksek bir oranda büyüme hızı yakalamıştır. Söz konusu artış ile uluslararası ticaret hacmi içinde turizm %15 lik bir paya sahip olmuştur ların sonlarında turizm, hizmetler sektörü içinde birinci sırada yer almıştır. Bu nedenle sektör günümüzde seyahat endüstrisi olarak tanımlanmaya başlamıştır (ÖİKR, 2007: 1). 15
29 Bazı rakamlar vermek suretiyle turizm sektörünün dünyadaki durumu ve trendi hakkında fikir sahibi olunabilir ,5 278,6 165,8 69,3 25, TURİST SAYISI (Milyon Kişi) Grafik Uluslararası Turist Gelişleri ( ) Kaynak: Dünya Turizm Örgütü Grafik 1.1 de yılları arasındaki uluslararası turist gelişlerine yer verilmiştir yılında 25,3 milyon kişi ile başlayan eğilim, 2008 yılına gelindiğinde 922 milyon ile 36 kat artış sağlamıştır. 16
30 ,6 270,2 104,4 2,1 6,9 17, TURİZM GELİRLERİ (Milyar Dolar) Grafik Dünya Turizm Gelirleri Gelişimi ( ) Kaynak: Dünya Turizm Örgütü-UNWTO-Tourism Market Trends Turizm gelirlerinin seyri ise Grafik 1.2 de gösterilmiştir. Dünya Turizm Örgütü verilerine göre 1950 yılında 2,4 milyar dolar olan dünya turizm geliri, 2008 yılında 944 milyar dolara ulaşmıştır. Dünya Turizm Örgütü, 2020 yılında uluslararası turizm gelirlerinin 2 trilyon ABD Doları na ulaşacağını öngörmektedir Türkiye de Turizm Türkiye de ilk turizm faaliyetlerinin 1890 yılında yürürlüğe giren Seyyahine Tercümanlık Edenler Hakkında Tatbik Edilecek 190 Sayılı Nizamname ile başladığı kabul edilmektedir. 19. yüzyıl sonları ile 20. yüzyıl başlarında Orient Express in İstanbul a düzenlediği seferler ile birlikte oteller açılmaya başlamıştır (Ünüsan ve Sezgin, 2007: 25). 17
31 Türk turizm tarihi, planlı dönem öncesi ( ) ve 1963 ten günümüze planlı dönem olmak üzere iki dönemde incelenebilir (ÖİKR, 2007: 6) yılları arasını kapsayan planlı dönem öncesinde turizm sektörü ile ilgili gelişmeler sınırlı olmakla birlikte, Türkiye, turizmin önemini erken dönemlerde kavramış ancak 1950 lere gelene kadar dağınık bir turizm ve tanıtım yönetimi yürütülmüştür yılında Gazi Mustafa Kemal Paşa nın talimatları ile Reşit Saffet Atabinen önderliğindeki bir grup aydın tarafından turizm alanında faaliyet göstermek üzere Seyyahin Cemiyeti kurulmuştur. Cemiyetin adı daha sonraları Türkiye Turing Kulübü ve ardından da Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu olarak değiştirilmiş, uzun yıllar turizm konusunda devlet organı gibi çalışmıştır. Kulübün çalışmaları neticesinde Uluslararası Turizm Birliği ne (AIT) üye olunmuş, Birliğin İstanbul da toplanması sağlanmış ve bu amaçla Dolmabahçe Sarayı tarihinde ilk kez turizme açılmıştır ( ) dan sonra turizmle ilgi etkinlikler Basın, Yayın ve Turizm Genel Müdürlüğü bünyesinde Turizm Dairesince yürütülmüştür (Ünüsan ve Sezgin, 2007: 25). Turizm alanında ilk yasal çalışmalar 1950'li yıllarda başlamış ve dönemin değişen koşul ve ihtiyaçlarına göre devam ettirilmiştir. Yerli ve yabancı yatırımcılar için vergi indirimleri ve bazı teşvik unsurlarını içeren Turizm Endüstrisini Teşvik Kanunu 22 Mayıs 1953 te yürürlüğe girmiştir. Turizm sektöründeki asıl gelişme planlı dönemde gerçekleşmiştir. Planlı dönem, yılları arasında, devletin turizm gelişimini sağlamak üzere şartları oluşturduğu ve öncü olduğu birinci dönem ve 1983 ten günümüze süregelen liberalizasyon dönemi olarak iki alt dönemde tanımlanabilir (ÖİKR, 2007: 6). 18
32 Birinci dönemde turizm politikasının temel hedefi, turizm gelirleriyle ödemeler dengesine katkıda bulunmak, döviz gelirlerini arttırmak; yeni iş alanları yaratmak ve Türk vatandaşlarına tatil imkanları sağlamaktır. Söz konusu hedefleri gerçekleştirebilmek için organizasyonlar, yasal ve finansal düzenlemeler, özel projeler gibi birçok araç kullanılmıştır. Turizm Bakanlığı bu dönemin en önemli kuruluşu olmuştur. Diğer bir yönetim aracı ise yatırımlara kredi desteği ile birlikte proje ve teknik destek sağlamak üzere 1955 yılında kurulan Turizm Bankası dır. Ayrıca 1972 yılında, Türkiye Seyahat Acentaları Birliği (TÜRSAB) kurulmuş ve etkin bir yönetim aracı olarak devreye girmiştir (ÖİKR, 2007: 7) sonrasında yaşanan en önemli olay 24 Ocak 1980 de uygulamaya konulan ve 24 Ocak Tedbirleri olarak da anılan Ekonomik İstikrar Tedbirleri dir (Ünüsan ve Sezgin, 2007: 25). 24 Ocak Tedbirlerinin devalüasyon kararı, Yabancı Sermaye Çerçeve Kararnamesi, kambiyo mevzuatının değiştirilmesi ile ilgili karar, 2634 sayılı Turizmi Teşvik Kanunu ve yurtdışına çıkışlar ile ilgili kararlar turizm ile ilgili kararlardır yılında yürürlüğe giren 2634 sayılı Turizmi Teşvik Kanunu ile turizmde liberal dönem başlamıştır. Turizmde ortaya çıkan liberalleşme süreci, destek ve teşvikler ile turizm sektörü gelişme trendini hızlandırarak sürdürmüştür. Gerek yabancı ziyaretçi sayısı ve gerekse yatak kapasitesi bakımından eğilim, Grafik 1.3 ve Grafik 1.4 te görülmektedir. Grafiklerden de görüleceği üzere uygulanan teşvik politikaları sonucunda yatak sayısında ve ziyaretçi sayısında birbirleri ile doğru orantılı olarak bir artış kaydedilmiştir. 19
33 Grafik Yabancı Ziyaretçi Sayıları ( ) Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı Grafik Yıllar İtibariyle Yatak Sayıları ( ) Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı 20
34 Serbest pazar ekonomisine geçiş sürecinde kamu arazilerinin turizm yatırımlarına 49 yıllığına tahsisi başta olmak üzere sektöre son derece cazip teşvikler sunulmuştur. Sunulan başlıca teşvikler şunlardır (Akpınar, 2007): Kamu arazilerinin turizm yatırımlarına tahsisi Turizmi Geliştirme Fonu Düşük faizli ve uzun dönemli turizm kredileri Yabancı personel çalıştırma imkanı Gümrük muafiyeti Yatırım indirimi Teşvik kredileri Vergi indirimi Finansman fonu Teşvik primleri Kanun ile alınan tedbirlerin, daha çok özel sektörün teşvik edilmesi gibi ülkenin liberal ekonomik tercihlerini yansıtan veya alt ve üst yapının oluşturulmasına ilişkin konularda yoğunlaştığı ve bütün planlarda yer aldığı görülmektedir. Öyle ki 1983 yılı, pazar ekonomisine geçiş döneminde, devletin üst yapı yatırımlarından çekildiği ve özelleştirmelerin başladığı dönem olmuştur ve böylece pazar mekanizmaları devreye girerek turistik tesislerde fiyat belirleme devletin denetiminden çıkmış ve yeni bir teşvik sistemi yürürlüğe girmiştir (ÖİKR, 2007: 8). Türkiye de 1980 sonrasında, özellikle de 2634 sayılı Turizmi Teşvik Kanunu nun yürürlüğe girmesinden sonra, turist sayısında yaklaşık 20,5 kat, turizm gelirlerinde ise yaklaşık 67 kat artış kaydedilmiştir (Bilgen: ). 21
35 Yine bu dönemde yabancı sermayenin turizm yatırımlarına olan ilgisinde önemli bir artış gözlenmiştir. Turizmdeki yabancı sermaye yatırımlarının toplam yabancı sermaye içindeki payı 1982 de %6.9 iken 1991 de bu oran %12.7 ye yükselmiştir. Bu hızlı gelişme arzın yanısıra talebi ve uluslararası turizm pazarındaki payımızı da etkilemiştir (Akpınar, 2007). Turizm gelirlerinin Gayrisafi Milli Hasıla (GSMH) içindeki payı ise, 1980 yılında %0,6 iken 2001 yılında %6,9 a kadar yükselmiş, ancak akabinde giderek azalarak 2008 yılında %3 olmuştur (Bilgen: 5, ). Ülkemizde turizm sektörünün en hızlı gelişme gösterdiği yıllar dönemidir. Bu dönemde yatak sayısı den e ulaşmış, ülkeye gelen turist sayısı ise 1,2 milyondan 5,3 milyona yükselmiştir. Türkiye'nin Batı Avrupa ülkelerinde moda ülke olması ve arz-talep dengesinin arz lehine oluşması ile Türkiye turizmi gelişme göstererek, turizmin ülke ekonomisine olan katkısı artmış ve turizm önemli bir istihdam alanı haline gelmiştir (ÖİKR, 2007: 8). Türkiye de turizm sektörü 1991 yılından itibaren iki dönem halinde incelenebilir (ÖİKR, 2007: 8): dönemi; birinci Körfez Savaşı ile birlikte fiyat düşürme ile ilgili gelişmeler, turizm işletmelerinin, rakip ülkeler düzeyindeki fiyatları genel kabul olarak benimsemeleri sonucunu doğurmuştur. Ayrıca bu dönemde 1990 yılı öncesinde gündemde olmayan iç turizm, ciddi bir pazar olarak görülmüş, iç turizm etkinliklerine katılım artmıştır. 22
36 1998 ve sonrası; başlangıçta, genellikle inşaat sektöründe faaliyet gösteren firmaların yatırımcı olarak girdiği turizm sektöründe son yıllarda bu eğilim değişmiştir. Dönemin bir başka özelliği de, özel kesimin de yatırımlarda yer almasıdır. Ancak, devlet ile özel sektör arasındaki rol paylaşımının detaylı olarak tespit edilmemiş olması, sektördeki verimliliğin düşmesine yol açmaktadır. koyabiliriz. Türk turizm sektörünün gelişimini tablo ve grafikler yardımıyla ortaya Tablo Dünyada Gelen Yabancı Turist Sayıları (2008, İlk 10) Sıra Milliyet Milyon Kişi 1 FRANSA 79,3 2 A.B.D 58,0 3 İSPANYA 57,3 4 ÇİN 53,0 5 İTALYA 42,7 6 İNGİLTERE 30,2 7 UKRAYNA 25,4 8 TÜRKİYE 25,0 9 ALMANYA 24,9 10 MEKSİKA 22,6 Kaynak: BMDTÖ, Tourism Highlights, 2009 Tablo1.1 de de görüldüğü üzere Türkiye, yabancı ziyaretçi sayısı açısından 2008 yılında, 25 milyon kişi ile dünyada ilk 10 içinde sekizinci sırada yer almaktadır yılında bu rakam 27 milyonu geçmiştir. Ayrıca Tablo 1.2 den de görüleceği üzere Türkiye, dünya turizm gelirleri sırlamasında 22 milyar dolar ile dokuzuncu sıradadır. 23
37 TURİST SAYISI Grafik Türkiye ye Gelen Yabancı Ziyaretçiler Eğrisi ( ) Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı Tablo Dünyada Turizm Gelirleri (2008, İlk 10) Sıra Milliyet Milyar $ 1 A.B.D 110,1 2 İSPANYA 61,6 3 FRANSA 55,6 4 İTALYA 45,7 5 ÇİN 40,8 6 ALMANYA 40,0 7 İNGİLTERE 36,0 8 AVUSTRALYA 24,7 9 TÜRKİYE 22,0 10 AVUSTURYA 21,8 Kaynak: BMDTÖ, Tourism Highlights,
38 1.4. Turizmin Önemi ve Ekonomiye Katkıları Turizm, günümüzde döviz girdisini artırıcı ve istihdam sağlayıcı özellikleriyle ulusal ekonomiye katkıda bulunan, uluslararası kültürel ve toplumsal iletişimi sağlayıcı ve bütünleştirici etkisi ile dünya barışının korunmasında büyük payı olan bir sektördür (Çımat ve Bahar, 2003: 2). Uzun yıllar boyunca deniz, kum, güneş ve doğal güzellikleri kaynak olarak kullanan basit teknolojili bir ekonomik faaliyet olarak görülen turizmin, ekonomik, sosyal ve kültürel etkileri 1940 lı yıllardan sonra fark edilmiş; 1960 lı yıllardan itibaren de ülkelerin döviz darboğazı ve işsizlik gibi başlıca ekonomik sorunlarına turizmin çözüm getirebileceği görülmüştür. Bu etkileri nedeniyle de turizm ekonominin ve kalkınmanın önemli araçlarından biri haline gelmiştir. 21. yüzyılda ulaşım araçları ile bilgi ve iletişim teknolojilerinde meydana gelen gelişmeler, ülkelerin refah düzeylerinin yükselmesi ile bireylerin seyahat taleplerinin artması, internet teknolojisi kullanılarak yapılan rezervasyonlardaki artış gibi nedenlerle turizm sektörü dünyanın en büyük ve en hızlı gelişen sektörlerinden olmuştur. Dünya Turizm Örgütü verilerine göre, 2008 yılında turizmin dünya ekonomisindeki payı 1.1 trilyon dolar, dünya gayri safi milli hasılasına katkısı ise 6.3 trilyon dolardır. Bugün tüm dünyada gelen turist sayılarının 922 milyona, turizm gelirlerinin 944 milyar dolara ulaşması ile turizm sektörü dünya ekonomisinin %10.7 sini, dünya genelindeki istihdamın ise %7.8 ini oluşturmaktadır (TOBB, 2009: 4). Yine örgütün 2020 projeksiyonunda da tüm dünya genelinde oluşacak turizm gelirlerinin 2 trilyon dolara ulaşması öngörülmektedir (BMDTÖ, 2009b). 25
39 Turizmin gelişen ekonomilerde sağladığı katkının önemi, özellikle 2008 yılının ikinci yarısından sonra yaşanan ekonomik kriz sürecinde daha iyi anlaşılmıştır. Ekonomik krizlere karşı direncin artırılması, yaşanan krizlerin ardından ekonominin toparlanması ve sürdürülebilir kalkınmanın temini noktasında turizm sektörü birincil ve öncelikli araç olarak görülmektedir. Özellikle ekonomik kriz dönemlerinde istihdam yaratmadaki öncülüğü, döviz girdisi sağlayarak dış açıkların giderilmesindeki etkinliği ve etkileşim içinde olduğu diğer sektörlere katkıları bakımından turizm sektörü, lokomotif rolü üstlenmektedir (BMDTÖ, 2009a). Dış ticaret açığının finanse edilmesinde en büyük kaynakların başında gelen (net) turizm gelirlerinin, son 10 yılda ekonomimize toplam katkısı 129 milyar dolar olmuştur. Yine bu zaman dilimi içinde dış ticaret açığının yaklaşık %36 sı, 2009 yılında da %55 i turizm gelirlerinden karşılanmıştır. Özellikle ekonomik krizin bu denli yoğun olarak hissedildiği bir dönemde bu katkının önemi tartışılmazdır. Tablo Net Turizm Gelirleri ( ) Yıllar Turizm Geliri (Milyon ABD Doları) Turizm Harcaması (Milyon ABD Doları) Net Turizm Geliri (Milyon ABD Doları) Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu 26
40 Türkiye de hızlı nüfus artışı karşısında fazla işgücü massedilememektedir. Çarpık sanayileşme ve tarım kesiminde gizli işsizliğe yol açan bu durum nedeniyle kırsal alanlardan kentlere olan göç sosyo-ekonomik sorunlara neden olmaktadır. Bu nedenle turizm, işsizlik sorununu çözmede de önemli bir rol oynamaktadır (Çımat ve Bahar, 2003: 4). Dünya Turizm Örgütü yayınlarında turizm sektörü, istihdam yaratmada dünyanın en önemli sektörü olarak gösterilmektedir. Dünyada 2009 yılı verilerine bakıldığında, turizm sektörünün sağladığı doğrudan istihdam, toplam istihdamın %2.7 si ni oluşturmaktadır. Etkileşim içinde olduğu sektörleri de dahil ederek, turizmin sağladığı dolaylı istihdam ise toplam istihdamın %7.6 sını bulmaktadır (BMDTÖ, 2009a). Hazine Müsteşarlığı nın 2007 verilerine göre, Türkiye de 1 kişiye istihdam yaratmanın ortalama maliyeti 189 bin TL iken turizm sektöründe bu rakam 139 bin TL dir. Ekonomide 10 milyon dolarlık yatırım ile taşıt araçlarında 37, çimentoda 46, ulaştırmada 36 kişiye iş sağlanırken turizmde 119 kişiye istihdam sağlanmaktadır (TÜROFED, 2008: 15). Avantajsız kesimler olarak adlandırılan gençlerin ve kadınların istihdam edilmesinde oynadığı etkin rolden dolayı da turizm sektörü gelecekteki en önemli zenginleşme ve istihdam kaynaklarındandır. Ülkemiz nüfusunun yarıdan biraz fazlasının kadınlardan oluştuğu ve genç bir nüfusa sahip olduğu gerçeği göz önüne alınacak olursa, turizm sektörünün gelişmesinin, ülkemiz genelinde işsizliğin ortadan kaldırılmasına yönelik mücadeleye de büyük katkı sağlayacağı açıktır. Bu özelliği ile turizm Dünya Turizm Örgütü ne göre gerçek anlamda bir halk sanayi olarak değerlendirilmektedir. Turizm sektörü, yatırımın başlangıcından işletilmesine kadar ve işletilmesi sürecinde birçok sektöre iş alanı açmaktadır. Turistik tesislerin etkileşim içinde bulunduğu sektör sayısı 1970 li yıllarda 30 dolaylarında iken bu sayı 1998 yılında 54 e yükselmiştir. Öyle ki turistik tesis zarar etse dahi ekonominin diğer kalemlerine 27
41 talep yaratmaya devam etmekte, ekonominin daralmasına engel olmaktadır (TÜROFED, 2008: 19). Turizm sektörü çarpan katsayısı itibariyle de ekonomiye en çok katkı sağlayan sektördür. Turizm sektöründe nihai talepte ortaya çıkan 1 birimlik artış, ekonominin tümünde 1.7 birimlik bir artış sağlamaktadır (TÜROFED, 2008: 17). Bu da sektörün katma değerinin yüksekliğini ortaya koymaktadır. Küresel krizin etkilerinin her alanda hissedildiği, dolayısıyla turizm sektörünün de olumsuz etkilendiği 2009 yılında turist sayısında dünyada ortalama %4, Avrupa da ortalama %6 oranında düşüş meydana gelmiştir. Türkiye de ise dünyadaki bu eğilimin tersine 2009 yılında gelen yabancı ziyaretçi sayısında % 2.81 lik bir artış kaydedilmiş, ülkemize gelen yabancı ziyaretçi sayısı 27 milyonu aşmıştır. Ülke olarak Türkiye, dünya turizminin gelişmiş 10 ülkesi içerisinde 2009 yılını artış ile kapatan tek ülke olmuştur Türk Turizmine SWOT Analizi Uygulaması SWOT Analizi ni ilk olarak Prof. Heinz Weihrich, San Francisco Üniversitesi nde yönetim profesörü iken Long Range Planning de çıkan makalesi ile ortaya atmış, stratejik planlama kavramının yerini stratejik pazarlamaya henüz bırakmadığı yıllarda makale hayli ilgi görmüş, stratejik planlama ile ilgili yayınlarda kendine yer edinmiştir (Hamdioğlu aktaran Cebecioğlu, 2006). Stratejik yönetimin en önemli konularından birisi olarak, örgütsel ve çevresel faktörlerin olumlu ve olumsuz yönleriyle incelenmesini içeren SWOT Analizi, bir organizasyonun iç ve dış çevresinin değerlendirilmesine imkan sağlayan bir analiz tekniğidir (Cebecioğlu, 2006). 28
42 SWOT, strenght, weakness, opportunities ve threats kelimelerinin baş harflerinden oluşturulmuş bir kısaltmadır. S- Strength: Organizasyonun olumlu, güçlü ve üstün olan özelliklerinin belirlenmesi, W- Weakness: Organizasyonun olumsuz veya zayıf olan özelliklerinin belirlenmesi, O- Opportunity: Organizasyonun içte ve dışta sahip olduğu fırsatları, T- Threat: Organizasyonun etrafındaki olası tehlike, risk ve piyasa tehditlerini ifade etmektedir. Türkçe de ise SWOT; güçlü, zayıf, imkan/fırsat ve tehdit kelimelerinin baş harflerinden oluşan GZİT veya GZFT ile kısaltılmaktadır. Organizasyonlarda SWOT Analizi yapılmasının başlıca iki yararı bulunmaktadır. İlk olarak, SWOT Analizi yapılarak organizasyonun mevcut durumu tespit edilir. Bu çerçevede güçlü ve zayıf yönler ile organizasyonun karşı karşıya bulunduğu fırsatlar ve tehdit unsurları ortaya konulmaya çalışılır. Bu anlamda SWOT bir mevcut durum analizi dir. SWOT aynı zamanda organizasyonun gelecekteki durumunun ne olacağını tespit ve tahmin etmeye yarayan bir analiz tekniğidir. Bu ikinci anlamda SWOT bir gelecek durum analizi dir. Bu açıklamalar çerçevesinde SWOT Analizi ni yakını ve uzağı görmemizi sağlayan bir gözlük olarak tanımlamak da mümkündür (Aktan, 1999). 29
43 Şekil SWOT Gözlüğü Kaynak: Aktan, Türkiye Turizm Stratejisi, Türk turizm sektörünün SWOT analizini yapmış, strateji ve hedeflerini bunlara göre belirleyip geliştirmiştir (Türkiye Turizm Stratejisi 2023). Buna göre Türkiye nin; Güçlü Yanları İklim, doğal kaynaklar, bozulmamış çevre, Zengin tarih, kültür, örf ve adet, Türk insaninin geleneksel konukseverliği, Turizm olgusuna çabuk adapte olabilecek genç ve dinamik nüfusun varlığı, Coğrafi konum nedeniyle ana pazarlara olan yakınlık ve rakip ülkelere göre daha yeni ve daha nitelikli tesislerin varlığı, Turizmin çeşitlendirilmesine olanak veren coğrafi ve doğal yapının varlığı, Son on yılda gelişmiş destinasyonlar arasına girmiş olmak, 30
44 Zayıf Yanları Türk medyasının habercilik ile toplumsal menfaatleri dengeleyememesi sonucu uluslararası medyaya referans oluşturması, Altyapı ve hizmet kalitesi ile hızlı talep artışını dengelemekteki güçlükler, Tesis ve çevre kalitesi arasındaki uyumsuzluk, Düzensiz ve denetimsiz yönde gelişen ticari faaliyetlerin ülke turizminde ve ürün kalitesinde yol açtığı yozlaşma, Stratejik Pazarlama Yönetimine işlerlik kazandırılamaması, Kamu ve özel sektörün tanıtım konusunda yeterli işbirliği yapmaması, Pazarlara ve turizm arzına ilişkin araştırmaların yetersizliği nedeniyle sağlıklı stratejik kararların alınmasındaki güçlükler, Düzensiz ve çarpık yapılaşma, Fırsatları AB üyeliği sürecindeki gelişmeler, Türkiye nin rekabet gücünün yüksek olduğu doğa, tarih ve kültür turizmine olan ilginin artması, Batı Akdeniz deki kirlenme sonucu Doğu Akdeniz bölgesinin artan çekiciliği, Büyüyen dünya turizmi, Gelişen ulaşım olanakları ve buna bağlı olarak uzun mesafeli seyahatin artması, 31
45 Tehditleri Dış basında, ülkemiz hakkında yer alan olumsuz yayınlar ve bunların neden olduğu imaj sorunları, Coğrafi konum nedeniyle yakın çevrede (Ortadoğu, Balkanlar, BDT Ülkeleri) yaşanan savaşlardan ve siyasi istikrarsızlıklardan olumsuz yönde etkilenme olarak belirlenmiştir. 32
46 İKİNCİ BÖLÜM TURİZM PAZARLAMASI 2. Turizm Pazarlaması Ülkemiz, sahip olduğu doğal ve tarihi zenginlikleri ile önemli bir potansiyele sahiptir. Bu potansiyelin değerlendirilebilmesi, dünya turizmine sunulabilmesi ve turizmden kazanç elde edilebilmesi için turizm kaynaklarının etkin bir şekilde pazarlanması gerekmektedir. Kürselleşen rekabet ortamında etkili bir pazarlama stratejisi şarttır. Çalışmanın bu bölümünde turizm pazarlaması konusunu ele almak üzere, öncelikle pazarlama kavramı incelenecektir Pazarlama İngilizce deki marketing kelimesinin karşılığı olarak kullanılan pazarlama kavramı günümüze dek çeşitli şekillerde tanımlanmıştır Pazarlamanın Tanımı ve Kavramlar İktisatçılar pazarlamayı; zaman, yer ve mülkiyet faydası yaratan eylemler olarak tanımlamışlardır (Mucuk, 1997: 7). İşletmeciler ise başlangıçta pazarlamayı mal ve hizmetlerin üreticiden tüketiciye veya kullanıcıya akışını sağlayan faaliyetler bütünü olarak görmüşlerdir (Buskirk aktaran Yükselen, 2003: 4). Genel bir ifade ile pazarlama; tüketicilerin tatmin edilecek istek ve ihtiyaçlarının önceden belirlenerek bu ihtiyaçları giderecek mal ve hizmetlerin
47 üreticilerden tüketicilere ulaşımını sağlayan, ardından tüketicilerde yeni istek ve satın alma motifleri ortaya çıkartan hizmet ve tekniklerin konulmasıdır (Hacıoğlu, 2008: 3). Pazarlama bilimi uzmanlarından Philip Kotler ise pazarlamayı; bireylerin ve grupların istek ve ihtiyaç duyduğu ürünleri, ortaya çıkarma, geliştirme ve değişme değeri içeren sosyal ve yönetimsel bir süreç olarak tanımlamaktadır (Youell aktaran Ünüsan ve Sezgin, 2007: 31). Paliwoda ve John (2008) pazarlama kavramını bir süreç olarak görmekte ve müşterilerle ilişkileri geliştirerek ve rekabet üstünlüğü sağlayarak, hissedarların kazançlarını azami düzeyde sağlamaya çabalayan bir yönetim süreci şeklinde nitelendirmektedir. Kısa adı CIM olan İngiltere Pazarlama Enstitüsü (The Chartered Institute of Marketing) tüketiciyi pazarlama kavramının orijinine alarak pazarlamayı; tüketici istek ve ihtiyaçlarını belirleyen, öngören ve tatmin eden işletmenin kar amacına uygun yönetim fonksiyonu şeklinde tanımlamaktadır (CIM, 2009: 2). Amerikan Pazarlama Derneği (American Marketing Association - AMA) 1984 yılındaki toplantısında pazarlamayı kişisel ve örgütsel amaçlara ulaşmayı sağlayabilecek mübadeleleri gerçekleştirmek üzere malların, hizmetlerin ve fikirlerin geliştirilmesi, fiyatlandırılması, tutundurulması ve dağıtılmasına ilişkin planlama ve uygulama süreci olarak tanımlamıştır ( ). Tanımlar içerisinde yer alan ortak üç unsur üretici, tüketici ve mal ve hizmetlerdir. Pazarlama bu üç öğe arasındaki uygulamaları kapsayan bir süreçtir. Sürecin merkezinde ise tüketici bulunmaktadır (Ünüsan ve Sezgin, 2007: 31). 34
48 Diğer taraftan pazarlama satış ile eş anlamlı değildir. Satış satıcının, pazarlama ise alıcının ihtiyaçlarına cevap veren bir kavramdır. Pazarlama her şeyden önce ürünün ve pazarın çakışması, uyumluluğu, ortak zeminde buluşmasıdır (Hacıoğlu, 2008: 3) Pazarlama Türleri İlişkisel Pazarlama (Relationships Marketing) İlişkisel pazarlama, bireysel müşterinin şirkete ne dediğine ve şirket çalışanlarının müşteri hakkında neler bilmesi gerektiğine yönelik olarak istekli biçimde davranışlarını ve uygulamalarını değiştirme düşüncesidir (Odabaşı, 2000: 19). Temel anlamda ise; yeni müşteriler bulmaktan çok mevcut müşterileri elde tutma ve onlarla ilişkileri geliştirme üzerine yoğunlaşan bir kavramdır (Öztürk, 2003: 180). Müşteriyi kazanmak ve uygun koşullarda değişimi yaratmak yönlü klasik pazarlama teorisinde kitle promosyonunun ve kitle dağıtımının maliyet etkinliğini sağladığı görüşü hakimdir. Bu nedenle bu teoride, şirketlerin müşterilerle birebir ilişki kurması çok maliyetlidir. İlişkisel pazarlama yaklaşımında ise, her müşteri bir birey olarak dikkate alınmakta ve birebir pazarlama anlayışı içerisinde her biriyle ayrı ayrı ilişki kurulmaktadır. Bu pazarlama anlayışında, heterojenlik esastır (Bakırtaş, 2008). 35
49 Yeşil Pazarlama (Green Marketing) Günümüzde giderek önem kazanan yeşil kavramını içeren bir pazarlama kavramıdır. Daha az paket kullanma ve ambalajların geri dönüşümlü ürünlerden yapılması, ürünlerin çevreye zarar vermeden üretilmesi, üretimde doğal girdilerin kullanımı gibi hususlara dikkat çekmektedir (Yükselen, 2003: 5) Veritabanı Pazarlaması (Database Marketing) Ürün, müşteri ve işlevlere ilişkin bir veritabanı oluşturarak bu veritabanı ile pazarlama fonksiyonlarının çeşitli analizlerini yapmak, planlama ve uygulamada ihtiyaç duyulan sağlıklı bilgiye etkin bir biçimde ulaşmayı içeren pazarlamadır (Yükselen, 2003: 5) Maksi Pazarlama (Maxi Marketing) İşletmenin pazarlama kapasitesinin azami düzeyde kullanarak uzun dönemde değişen çevre koşullarına uygun olarak tüm kaynaklardan en yüksek düzeyde yararlanılmasını öngören pazarlama kavramıdır (Yükselen, 2003: 5) İzne Dayalı Pazarlama (Permission Marketing) Permission marketing kavramı dünyaca ünlü pazarlama uzmanı Seth Godin tarafından özellikle e-pazarlama alanında kullanılmak üzere ortaya konulmuştur. Godin e göre (1999) bu tür pazarlamada işletmeler tüketicilerden izin ve onay almak suretiyle onlara çeşitli bilgilendirme ve reklamlar göndererek pazarlama faaliyetlerini yürütmektedirler. Araç olarak e-posta mesajları, online kataloglar önem arzetmekte, 36
50 özellikle internet üzerinden pazarlama yapanlar, e-posta pazarlaması yapanlar ve arama motoru pazarlaması yapanlar kullanmaktadır Deneyimsel Pazarlama (Experimental Marketing) İşletmenin, müşterilerinin deneyimlerinden yararlandığı pazarlama türüdür. Hedef, müşterinin nelerden hoşlandığını belirlemektir (Yükselen, 2003: 6) Bire Bir Pazarlama (One-to-One Marketing) Kişiselleştirilmiş pazarlama olarak da adlandırılan birebir pazarlama, her bir müşterinin spesifik ihtiyaçlarının dikkate alınarak müşteriye özel ürün geliştirilmesi esasına dayanmaktadır (Yükselen, 2003: 6) Viral Pazarlama (Viral Marketing) Viral pazarlama, marka bilinirliğini veya satışları artırmak gibi pazarlama amaçlarına ulaşmak amacıyla sosyal ağları kullanan pazarlama tekniklerini ifade eder. Bu kapsamda video görüntüler, interaktif oyunlar, reklam-oyunlar, e-kitaplar, resimler ve metin mesajları gibi araçlar kullanılır (USA Today, 2005) Pazarlamanın Tarihçesi ve Pazarlama Anlayışındaki Gelişmeler Tüketici odaklı ve müşteri memnuniyetini öncelikli amaç olarak gören günümüz modern pazarlama anlayışına gelinceye kadar işletmelerin pazarlamaya bakış açıları ve pazarlama fonksiyonları konusunda çeşitli değişiklikler olmuştur. 37
51 Pazarlama yaklaşımındaki bu değişim Şekil 2.1 de kronolojik olarak gösterilmektedir (Altunışık ve diğerleri, 2002: 18). Şekil Pazarlama Anlayışındaki Değişim Kaynak: (Altunışık ve diğerleri, 2002: 18) Şekilde belirtilen zaman dilimleri, pazarlama kavramının ABD de çıkmış olması nedeniyle, değişimin ABD deki seyrini göstermektedir. Pazarlama anlayışı Avrupa ve diğer ülkelerde farklı seyretmiştir Üretim Yaklaşımı 1930 lara kadar benimsenen bu anlayışta pazarlamanın amacı üretimi iyileştirme ve dağıtım sistemini etkin hale getirmektir (Altunışık ve diğerleri, 2002: 18). İşletmeler tüketicinin ucuz mallara yönelecekleri varsayımı ile hareket ederler (Yükselen, 2003: 7). 38
52 Yaklaşımda odak noktası imalat ; amaç ise üretimin maksimum, maliyetlerin minimum tutulması ve satışların artırılması yoluyla kârı en üst düzeye çıkarmaktır. Henry Ford un Model T ile ilgili olarak söylediği siyah olmak kaydıyla istediğiniz rengi seçebilirsiniz cümlesi, üretim anlayışının kısa ve öz bir ifadesidir (Altunışık ve diğerleri, 2002: 18) Ürün Yaklaşımı Odak noktasının ürün ve amacın kalite ve satışların artırılmasıyla kâr maksimizasyonu olduğu ürün anlayışı, tüketicilerin kendilerine sunulan ürünlerden en üstün nitelik ve performansı haiz olanı tercih edeceklerini kabul eder (Yükselen, 2003: 7). Bu yaklaşımın ortaya çıktığı dönemlerde rekabet kalite üzerine kurulmuştur. Tüketicinin kaliteli ürün tercihleri nedeniyle de işletmenin amacı üründe sürekli iyileştirme olarak şekillenmiştir (Altunışık ve diğerleri, 2002: 18) Satış Yaklaşımı Yaklaşımın odak noktası üretilenin satılması dır. İşletme kâr maksimizasyonunu satış devir hızının yükseltilmesi yoluyla elde edileceğini öngörür (Altunışık ve diğerleri, 2002: 18). Bu anlayışta; müşterilerin yalnız bırakılmaması gerektiği, yalnız kalan müşterinin işletmenin ürünlerinden yeterince satın almayacağı düşünülmekte, işletmelerin yoğun bir satış ve tutundurma faaliyetinde bulunması gerektiği ifade edilmektedir (Yükselen, 2003: 8). 39
53 Modern Pazarlama Yaklaşımı Pazara yönelik anlayış veya pazarlama anlayışı olarak da adlandırılır. Bu anlayış özellikle 1960 lardan sonra arz-talep dengesinin arz yönünde değiştiği, rekabetin yoğunlaşmaya başladığı ve tüketici bilincinin yerleşmeye başladığı yıllarda ortaya çıkmıştır (Altunışık ve diğerleri, 2002: 19). Yaklaşımın hareket noktası tüketici istek ve ihtiyaçlarıdır. Yoğun satış çabaları neticesinde stoklarını eritebilen işletmeler zamanla tüketiciyi ikna edemediklerini görerek tüketici istek ve ihtiyaçlarını dikkate almanın önemini kavramışlardır. Öyle ki bu anlayışı benimseyen işletmeler, yalnızca tüketici istek ve ihtiyaçlarını önemsemekle kalmayıp yönetim fonksiyonları içinde de önemli değişiklikler yapmak, yönetim kademelerinde yeni bir yönetim anlayışı yerleştirmek gerektiğinin farkına varmışlardır (Yükselen, 2003: 8.) Toplumsal Pazarlama Anlayışı Pazarlama dünyası değişen pazarlama şartları ve teknoloji ile ortaya çıkan değişimler, küreselleşme ve tüketici bilincinin gelişmesi karşısında yeni arayışlar içinde olmuş, bu arayışlar neticesinde toplumsal pazarlama, pazar odaklılık ve ilişkisel pazarlama kavramları ortaya çıkmıştır (Altunışık ve diğerleri, 2002: 20). Bu anlayış konusunda tam bir fikir ve uygulama birliği olmamakla birlikte pazarlama anlayışına toplumsal çıkarları ekleyen bir kavramdır. Özellikle 1970 li yıllardan itibaren modern pazarlama anlayışına bir takım eleştiriler yöneltilmiştir. Modern pazarlama anlayışının yaygınlaşması ve yaygınlaşmasında yaşanan sorunlar başta olmak üzere, çeşitli dönemlerde yaşanan durgunluk, enflasyon, nüfus artışı, doğal çevrenin korunmasına yönelik düşünce ve 40
54 eylemler eleştirilere yeni bir boyut kazandırmıştır. Bu eleştiriler işletmelerin toplumsal sorumluluğunu daha ciddi şekilde gündeme taşımıştır (Yükselen, 2003: 8). Sonuç olarak toplumsal pazarlama, Kotler ve Zaltman ın (1971) makalesi ile bir disiplin olarak öne sürülmüştür. Kotler ve Zaltman a (1984) göre işletmeler, hedef pazarlardaki istek ve ihtiyaçları, rakiplere oranla daha etkin bir şekilde tatmin edebilmek için tüketicinin yanı sıra toplumun da refahını dikkate almalıdır. Feldman a (1971) göre ise insan ihtiyaçları sonsuz ve kaynaklar da sınırlı olduğu için çatışma çıkmaktadır. Pazarlama bu çatışmayı bertaraf edecek görevler üstlenmelidir (Yükselen, 2003: 8). İşletmenin denge sağlaması gereken üç amaç Şekil 2.2 de gösterilmiştir (Altunışık ve diğerleri, 2002: 21). Şekil Toplumsal Pazarlama Anlayışının Öğeleri Kaynak: (Altunışık ve diğerleri, 2002: 21) 41
55 İşletme faaliyetlerini sürdürürken her üç çıkar grubunun da menfaatlerini dikkate almak ve tüm gruplara fayda sağlayacak şekilde hareket etmek durumundadır Pazarlamanın Amacı ve Önemi Tüm işletme ve organizasyonlar, amaçları ne olursa olsun, amaçlarına ulaşmak için hedef kitlelerin istek ve ihtiyaçlarını dikkate almak ve onları memnun etmek zorundadır. Memnun kalan ve ihtiyaçları karşılanan tüketiciler zamanla sadakat göstereceklerdir. Sonuç olarak pazarlamanın en önemli amacı müşteri tatmini sağlayan değişimi ortaya koymak veya memnun müşteri portföyü oluşturmaktır. Bu bağlamda pazarlama açısından iki temel amaçtan bahsedilebilir. Birinci amaç müşteri istek ve ihtiyaçlarının belirlenmesi, ikincisi de belirlenen istek ve ihtiyaçlar doğrultusunda ürün ortaya koymaktır (Altunışık ve diğerleri, 2002: 14). Üretici ve tüketici taraflar arasında bir köprü görevi üstlenen pazarlama, ekonomik açıdan yer, zaman, mülkiyet ve şekil faydası yaratarak karşılıklı amaçlara ulaşmada önemli bir rol oynamaktadır. Ayrıca pazarlama, tüketim kalıplarının şekillenmesi, tüketici tercihlerinin yönlendirilmesi, istihdam yaratması gibi özellikleri ile öne çıkmaktadır (Altunışık ve diğerleri, 2002: 14). Drucker a (1954) göre pazarlama o kadar önemli bir konudur ki, onu ayrı bir işletme fonksiyonu olarak düşünmek mümkün değildir. Pazarlama, bütün işletmeye nihai sonuçlar açısından bakılmasıdır. Bu nedenle de pazarlamanın ilgi ve sorumluluğu tüm işletme fonksiyonlarını kapsamalıdır (Altunışık ve diğerleri, 2002: 16). 42
56 Geçici değil aksine sürekli bir çalışma olan pazarlama, tüketici ve üretici açısından verimliliğin artmasında etkinliği sağlayan, dinamik, uluslararası pazarlara açılmada olmazsa olmaz bir çalışmadır (Usal ve Oral, 2001: 8-11) Pazarlama Karması Pazarlama karması; ürün, fiyat, dağıtım ve tutundurma olarak dört bileşenden oluşmaktadır. Bileşenlerin İngilizce karşılıkları olan product, price, promotion ve place kelimelerinin baş harflerine atfen pazarlama karması 4P olarak ifade edilmektedir. İşletmelerin silahı olarak nitelendirilen pazarlama karması kavramı, James Culliton ın 1948 yılında yayınlanan The Management of Marketing Costs adlı kitabında işletme yöneticilerini sanatkar olarak tanımlaması ile ortaya çıkmıştır. Culliton ın çalışmasında girdilerin karıştırıcısı teriminden ortaya çıkmış olan pazarlama karması kavramı, 1964 yılında Journal of Advertising Research dergisinde Neil Borden tarafından yayınlanmış olan The Concept of The Marketing Mix adlı makalede kullanılmaya başlamıştır. Borden, pazarlama karması elemanlarını 12 başlık altında toplamıştır. Bunlar; ürün planlama, fiyatlandırma, markalama, dağıtım kanalları, kişisel satış, reklam, tutundurma, ambalajlama, sergileme, hizmet, fiziksel dağıtım, veri toplama ve analizdir (Rafiq ve Ahmed aktaran Eser, 2006: 167). Pazarlama karması kavramının bir pazarlama modeli olarak kavramsallaştırılması ise E. Jerome McCarthy tarafından yapılmıştır. Notre Dame 43
57 Üniversitesi profesörlerinden olan McCarthy, 1960 lı yıllarda modern pazarlama stratejilerinin, pazarlamanın 4P si olarak adlandırılmakta olan ürün, fiyat, tutundurma ve dağıtım üzerine inşa edilmesi gerektiğini ifade etmiştir (Eser, 2006: 167). Pazarlama karmasını oluşturan faktörler şunlardır: Ürün; bir istek veya ihtiyacı karşılamak üzere; tüketim, kullanım, ele geçirme veya dikkate alınması için bir pazara sunulan herhangi bir şey (Kotler aktaran Çolak, 2002: 23), diğer bir ifade ile alıcının istek ve ihtiyaçlarını tatmin etmek için sunulan, ambalajı, rengi, fiyatı, üretici ve perakendeci işletmenin saygınlık ve hizmetlerini de içeren, soyut ve somut öğelerin birleşiminden oluşmuş bir nesnedir (Can ve diğerleri, 1994: 218). Fiyat, tüketicinin bir mal veya hizmeti satın alma ve kullanma karşılığında verdiği değerler bütünüdür (Kotler aktaran Çolak, 2002: 23). Tutundurma, belirlenmiş bir düşünce, görüş, mal ve hizmetin tüketicilere benimsetilmesidir (Arpacı ve diğerleri, 1994: 175). Dağıtım, üretilen mal ve hizmetlerin üreticiden tüketiciye akışını sağlayan faaliyetlerin tümüdür (Çolak, 2002: 26) Turizm Pazarlaması Mal ve hizmet pazarlaması temel olarak önemli benzerlikler gösterir. Bir mal veya hizmet pazarlanırken, yöneticiler mamullerine uygun bir hedef pazar seçer ve 44
58 seçilen hedef pazarı detaylı şekilde analiz eder, ardından pazarlama karması elemanları etrafında bir pazarlama planı oluştururlar. Ancak uygulamada önemli benzerlikler olmasına rağmen, hizmeti maldan ayıran temel özellikler, farklı bir pazarlama planı hazırlanmasını zorunlu kılmaktadır (Çolak, 2002: 27). Bir hizmet sektörü olarak turizmin pazarlanmasını da bu nedenle ayrıca tanımlamak gerekmektedir Kavram ve Tanımlar Turistik Ürün Turizm pazarlamasının birinci aşaması turistik üründür. Birleşik ürün özelliğine sahip ve bir hizmet endüstrisi ürünü olarak turizm ürünü, sunulan turistik hizmetlerin bir sonucudur (Dinçer ve Ertuğral, 2009: 50). Turistik ürün, çağdaş insanın çok boyutlu ihtiyaçlarını tatmin etmek üzere turizm işletmelerince bir araya getirilen ve yeniden düzenlenen doğal, toplumsal, siyasal ve psikolojik verilerden oluşan karmaşık bir mal ve hizmet bütünlüğüdür (Usal ve Oral, 2001: 33). Oral ın (1988) daha öz olarak ifade ettiği şekilde turistik ürün; turistin seyahati süresince faydalandığı konaklama, yeme-içme, ulaşım, eğlence ve diğer birçok hizmetin bileşimi olarak da ifade edilebilir (Hacıoğlu, 2008: 39). Kısacası turistik ürün bir hizmetler bütünüdür; fiziksel yapı ve varlıktan yoksundur. 45
59 Turizm işletmeleri bir turistin istek ve ihtiyaçlarını tek başlarına karşılayamazlar. Bir konaklama tesisi veya bir ulaşım aracı kendi başına turizm faaliyeti icra edemez. Bu nedenle de turizm pazarlaması çeşitli unsurları ile bir araya getirilmiş ürün esasına dayanmaktadır. Bu ürüne haberleşme ve enformasyon unsurlarını da dahil etmek gerekmektedir (Hacıoğlu, 2008: 40). Turizmde bir ürün iki şekilde ortaya çıkmaktadır. Birincisi, bir ülke veya bir yörenin sahip olduğu kaynakların oluşturduğu turistik ürün, ikincisi ise tüketicilerin yer değiştirme ve tatil yapmalarına imkan sağlayan hizmetlerdir (Hacıoğlu, 2008: 39). Diğer bir ayrım ise Rızaoğlu (2007) tarafında yapılan sınıflandırmadır. Buna göre turistik ürün tüketici görüşü açısından ve işletme görüşü açısından iki boyutta incelenebilmektedir (Dinçer ve Ertuğral, 2009: 50). Toplam turistik ürün; turistik faaliyetlerin tamamını içeren, değişik ürünlerin uyumlu bir birlikteliğidir. Bu ürün turizmin tanımından oluşan ürün demetidir. Bu ürün demeti somut ürünler ile birlikte soyut ürünleri de barındırmaktadır. Bireysel turistik ürün ise; bireysel turizm ürünleri, tüketicilerin istek ve ihtiyaçlarını toplam turistik ürün dışında daha alt birimlerden karşılamaları isteği ile oluşmuştur. Turistik ürünün bileşik bir ürün olma özelliğini son yıllarda paket turlar ve her şey dahil sistemler ile daha net olarak görebilmekteyiz (Hacıoğlu, 2008: 39). 46
60 Tanımlarda bahsedilen hususları da dikkate alarak turistik ürünün özelliklerini şu şekilde sıralamak mümkündür: Turistik ürün; Bileşiktir, bir bütündür, Stoklanamaz, elastik değildir, Çok boyutludur, Diğer sektörlerde önce üretim sonra satış yapılırken, turistik ürün önce satılır, sonra üretilir (Denizer aktaran Usal ve Oral, 2001: 34), Bitmemiş ya da yarı mamul bir ürün değildir, nihai tüketicinin kullanımına hazırdır, Heterojendir, Subjektif değerlendirmeler daha fazladır, (Hacıoğlu, 2008: 42), Markaya bağımlılık çok azdır, Emek-yoğun üretim şeklindedir. Bir turistik üründe aşağıdaki unsurlar olmalıdır (Hacıoğlu, 2008: 41): Çekicilik Turistin gideceği yeri bir başka yere tercih etme sebebidir. Yöresel, ulusal veya uluslararası düzeyde olabilir. Yer çekiciliği (Bodrum, Antalya, Avrupa vb) ve olay çekiciliği (olimpiyatlar, futbol, konferans, sergi vb) olabilir. 47
61 Turizm Hizmet İşletmeleri Çekicilik olan yerde turizm hizmet işletmesi yoksa turistik ürün de olmaz. Bu işletmeleri şu şekilde sırlamak mümkündür: Ulaştırma işletmeleri Konaklama işletmeleri Yiyecek-içecek işletmeleri Seyahat işletmeleri Rekreasyon işletmeleri Hediyelik eşya satan işletmeler Diğer yan hizmet işletmeleri Kolay Erişilebilirlik Çekiciliği ve hizmet imkanları olan ürüne ulaşım imkanının da olması gerekmektedir. Her turistik ürünün başlangıç (piyasaya giriş), gelişme (büyüme), olgunluk ve düşüş dönemlerinden oluşan bir ürün yaşam seyri olduğu kabul edilmektedir. Başlangıç, ürünün gerçek ve güçlü bir istek/ihtiyaca bağlı olmaksızın piyasaya sürüldüğü dönemi; gelişme, ürüne olan istek/ihtiyacın ve üretimin arttığı dönemi; olgunluk, ürüne karşı bir doyumun olduğu, arz-talep dengesinin sağlandığı dönemi; düşüş ise ürüne olan isteğin azaldığı dönemi ifade etmektedir. 48
62 Turizm İşletmesi Usal ve Oral a (2001) göre turizm işletmesi; kar amacıyla ve ölçülebilir karşılıklarla sosyo-ekonomik, sosyo-kültürel ve sosyo-psikolojik gereksinimleri akılcı bir biçimde doyurmak için; bulunduğu sınırlar içinde oluşturduğu birimler kadar çevresinde yer alan ve ekonomik anlamda değeri olmayan doğal, toplumsal ve kültürel değerleri de yoğun biçimde kullanmak suretiyle gelişmişliğe, tekniğe, araştırmaya, örgüte, planlamaya, programlamaya, kamu denetimine, iyi niyete ve daha çok beşeri güçlere dayanarak yönetilen çalışmalar yapan ekonomik birimdir. Buna tanıma göre turizm işletmesinin unsurları kısaca şunlardır: Turizm işletmesi ekonomik değil, toplumsal ve psikolojik ihtiyaçları karşılar. Turizm işletmesi, girdi olarak doğal ve kültürel kaynakları kullanır. Turizm işletmesinin üretim girdileri klasik işletmelere oranla daha az, çıktıları ise daha fazladır. Emek girdisi açısından da turizm işletmesi az girdi ile çok çıktı elde eder. Çevresel olarak hareketsiz bir işletmedir Turizm Piyasası Genel olarak üreticilerin ve tüketicilerin buluştukları alana piyasa denilmektedir. Turistik ürünlerin üretim ve tüketimi ile tüm pazarlama işlemleri de böyle belirli bir alanda gerçekleşir (Usal ve Oral, 2001: 15). 49
63 Turizmde pazar sözcüğü, turizm işletmeleri tarafından net olarak belirlenmiş coğrafi bir mekanı ifade eder. Bu mekan, turistik talebin oluştuğu, turist gönderen ülkeler için kullanılır. Kısacası turizm pazarı, bir turizm ürününe yönelen taleptir veya turistik ürünlerin talipleri ile karşılaştığı yerdir. Bu tanıma göre turizm piyasasının üç özelliği vardır (Hacıoğlu, 2008: 30): 1. Turizm piyasası coğrafi bir bölgeyi ifade eder. 2. Coğrafi bölgeler arasında içsel bir turizm hareketi vardır. 3. Kendisini oluşturan unsurlarla birlikte süreklilik arz eder ve çok yavaş değişir. Diğer bir ifade ile (Ünüsan ve Sezgin, 2007: 84) turizm pazarı; turizm olayına katılan, turistik mal ve hizmetlerden faydalanmak isteyen ve bu mal ve hizmetleri satın alma gücü bulunan, harcama isteği olan kişiler ve örgütlerle, aynı zamanda turizmle ilgili mal ve hizmet üreten işletmelerden, aracılardan, turistik, bölgesel veya mekansal yoğunlaşmadan, örgütlenmelerden ve ilişkilerden oluşan yapıdır. Coğrafi açıdan turizm pazarı makro planda, ulusal ve uluslararası olarak ikiye ayrılır (Hacıoğlu, 2008: 30). Birincisi ulusal turizm pazarıdır. Ulusal turizm pazarı; diplomat ve yabancı öğrenciler de dahil, ülkede oturanların oluşturduğu pazardır, iç turizmi meydana getirir. Kendi içinde yöresel ve bölgesel olarak ikili sınıflandırmaya tabi tutulabilir. İkincisi ise uluslararası turizm pazarıdır ve ülke sınırları dışında, alıcı ülkeye karşı oluşan pazardır. Tur düzenleyenler tarafından, Avrupa, Orta Doğu, Asya-Pasifik ve benzeri birtakım sınıflandırmalara tabi tutulabilmektedir. 50
64 Weaver ve Oppermann a (2000) göre, turizm pazarında 1950 lerde kitle pazar anlayışıyla başlayan trend, 1990 lardan sonra niş pazarlar ve tek (bir) pazar anlayışı ile devam etmektedir (Ünüsan ve Sezgin, 2007: 81). Şekil 2.3 te de görülebileceği gibi trend; özellikle II. Dünya savaşından sonra pazarın kitle turizmine başlaması, seyahatin demokratikleşmesi; 1970 lerde basit pazar bölümlendirmesine gidilmesi; 1980 lerde çok çeşitli pazar bölümlendirmesi anlayışının uygulanması; 1990 lardan sonra bilgi ve turist tecrübelerinin artması sonucu yüksek kalite ve özel hizmet taleplerine turizm sektörünün internet ve esnek üretim teknolojileri ile cevap vermesi sonucu niş pazarların ortaya çıkması şeklinde gelişmiştir. Trendin 21. yüzyıldaki devamı, uç noktada bölümlendirme yapan tek pazar dır. 51
65 Şekil Turist Pazar Trendleri Kaynak: Weaver ve Oppermann aktaran Ünüsan ve Sezgin, 2007: 81 52
66 Turizm Pazarlaması Burkart ve Medlik e göre turizm pazarlaması; tanımlanabilir tüketici gruplarının kişisel ihtiyaçlarını en doyurucu biçimde karşılayabilmek amacıyla; yöresel, bölgesel, ulusal ve/veya uluslararası düzeyde özel ve/veya kamusal turizm elemanlarının düzenlenmesi, işletilmesi ve işletilmesi politikalarını sistematik ve eşgüdümlü olarak yürüten ve böylece en uygun kazancı sağlayan etkinliklerin tümüdür (Usal ve Oral, 2001: 38). Turizm pazarlaması kavramını Usta (1988); turistik ürünlerin doğrudan veya turizm aracıları ile üreticiden nihai tüketici olan turiste akışı, yeni turistik ihtiyaç ve motiflerin ortaya konulması ile ilgili faaliyetlerin tümü olarak tanımlamaktadır. Usta nın bu tanımına göre turizm pazarlaması; turist istek ve ihtiyaçlarını karşılayan ürünlerin turistlere sunulması çabasıdır (Ünüsan ve Sezgin, 2007: 32). Daha öz bir ifade ile turizm pazarlaması; turizm örgüt veya işletmelerinin, ulusal ve uluslararası düzeyde turist istek ve ihtiyaçlarını tahminini optimize etmeye yönelik sistematik ve uyumlu çabalardır (Oral aktaran Hacıoğlu, 2008: 10). Michael Coltman ise turizm pazarlamasını bir yönetim felsefesi olarak görmektedir. Coltman a göre turizm pazarlaması; turizm işletmelerinin temel amacı olan karlılığı sağlamak üzere yapılacak araştırmalar ile ortaya çıkan turistik talep ışığında, pazarda en büyük payı alabilecek ürünü tahmin ederek faaliyetlerini bu doğrultuda yönlendiren bir yönetim felsefesidir (Ünüsan ve Sezgin, 2007: 32). Literatürde en yaygın olarak kabul gören tanım ise Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü nün (UNWTO) tanımıdır. Örgüte göre turizm pazarlaması; bir turistik istasyon veya turizm işletmesinin maksimum kazanç elde etmek hedefine 53
67 uygun olarak, turizm ürününün pazarda iyi bir yer almasını sağlamak amacıyla, turizm talebinin özelliklerini de dikkate alarak, turistik ürünle ilgili Pazar araştırmaları, talep tahminleri ve ürünle ilgili seçimler yapma sürecinde gerekli olan tüm kararların alınmasına yönelik bir yönetim felsefesidir. (Altunışık, 2007: 35) Turizm Pazarlamasının Amaçları Barutçugil (1982) turizm pazarlamasının amaçlarını genel pazarlama amaçlarına uygun olarak üç grupta toplamaktadır (Hacıoğlu, 2008: 11): 1. Mevcut Pazarı Korumak sürdürmek. İşletmeye veya ülkeye yönelik turizm talebini en azından aynı düzeyde 2. Pazardaki Potansiyel Talebi, Fiili Talebe Dönüştürmek Turizm olayına katılabilecek olanaklara sahip bulunan ancak henüz bunu gerçekleştirmemiş kitleleri de turizme çekmek. Avrupa Birliği tarafından Aralık 2009 da ilk çalışmaları başlatılmış olan CALYPSO Projesi nin amaçlarından birisinin de turizm faaliyetine dahil olmamış kesimleri de turistik faaliyette bulunmaya teşvik etmek olduğu düşünülürse, proje, turizm pazarlamasının söz konusu amacını açıklamak adına önemli bir faaliyettir (ACT, 2010). 54
68 3. Yeni Pazarlar Yaratmak Önceden bilinmeyen, ulaşılmamış veya gereğince değerlendirilememiş pazarlara girmek, başka işletmelere ya da ülkelere yönelik turistik talebi çekerek turizm ürünlerinin satış alanını genişletmek Turizm Pazarlamasının Hedefleri 15): Bir işletmenin pazarlama hedefleri üç grupta incelenebilir (Hacıoğlu, 2008: 1. Ekonomik Hedefler İşletmelerin kârlılık hedeflerine ulaşmak için; yeni hedef grupları belirleme, satış gücünü iyileştirme, ürün ve dağıtımı rasyonelleştirme, ürünleri pazar ile uyumlaştırma ve rakiplerle pazarda mücadele hedefleri ekonomik hedefleri oluşturur. 2. Bencil Hedefler İşletmelerin her şeyden önce tek başlarına pazardan en büyük payı alma istekleri vardır. Turizm işletmeleri de her zaman kendilerine uygun müşteri bulma hedefi ile faaliyet gösterirler. 55
69 3. Sosyal Hedefler Amaç, toplumun tüm gruplarına uygun turistik ürün geliştirilmesi ve tatillerin demokratikleşmesini sağlamaktır. Bu noktada CALYPSO projesi yine önemli bir örnek olarak karşımıza çıkmaktadır (ACT, 2010). Ayrıca çevrenin korunması, el sanatlarının geliştirilmesi, sosyal çevre ile bütünleşme, çalışanların ve bölgenin ekonomik refahını artırmak da başlıca sosyal hedefler arasında sayılabilir Turizmde Pazarlama Süreci Youell e (1998) göre turizm pazarlamasında süreç aşağıdaki şekilde işlemektedir (Ünüsan ve Sezgin, 2007: 33): 1. Müşteri İhtiyaçlarının Belirlenmesi Tüm etkili pazarlama aktivitelerinde olduğu gibi turizm pazarlamasında da başlangıç noktası müşteri istek ve ihtiyaçlarının belirlenmesidir. Müşterinin demografik yapısı, mutlu olacakları durumlar ve ödeme kapasiteleri önemlidir. 2. Ürün ve Hizmet Geliştirme edecektir. Müşteri profiline uygun ürün ve hizmet geliştirmek riskleri minimize 56
70 3. Tutundurma Faaliyetleri Reklam, doğrudan pazarlama ve halkla ilişkiler çabaları ile turistik ürün ile ilgili tutundurma faaliyetleri icra edilir. 4. İzleme ve Değerlendirme Etkin ve verimli bir turizm pazarlama süreci için geribildirim şarttır. Bu yolla sistem sürekli ve düzenli olarak izlenir, gözden geçirilir ve değerlendirilir. Süreç Şekil 2.4 te özetlenmiştir. Şekil Turizm Pazarlama Süreci Kaynak: Youell aktaran Ünüsan ve Sezgin, 2007: 33 57
71 Turizm Pazarlamasının Tarihsel Gelişimi Turizm pazarlamasının tarihsel gelişimi, pazarlamanın tarihçesi ile aynı kronolojiye sahiptir. Yani turizm pazarlaması da üretim yaklaşımı, ürün yaklaşımı, satış yaklaşımı ve pazarlama yaklaşımından oluşan dört aşamalı bir sürece sahiptir Turizm Pazarlamasının Önemi ve Gerekliliği Turizm alanında iddialı ve belirli amaçları olan işletmeler ve/veya ülkeler başarmak istiyorlarsa pazarlama faaliyeti içinde bulunmak zorundadır (Hacıoğlu, 2008: 12). Artık her şeyden önce üretim toplumu dönemi çok gerilerde kalmış, ortaya çıkan her ürünün mutlaka satılacağı düşüncesi ve durumu kesinlikle bitmiştir. Üretim toplumundan tüketim toplumuna geçilmiştir, üretim pazarın istek ve ihtiyaçları dikkate alınarak yapılmaktadır, talebe uymak zorunludur. Bu durum pazarlama anlayışının vardığı son noktanın bir tezahürüdür. İkinci olarak, bir sektör içinde bulunan aktörlerin mutlaka rakipleri de vardır. Turizm alanında ne kadar potansiyele sahip olunursa olunsun, eldeki varlıkları iyi pazarlayamamak, rakipleri bir adım öne geçirecektir. Rakiplerden öne geçmenin en önemli aracı pazarlamadır. Son olarak değişim ve yenilikler turizm pazarlamasının gerekliliğini ortaya koymaktadır. Bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişmesi, yaşam standartlarının yükselmesi, tüketici alışkanlıklarında ortaya çıkan değişimler pazarlama fonksiyonları ile değerlendirilmeyi ve uygun stratejinin belirlenmesini zorunlu kılmaktadır. 58
72 Turizmde Pazarlama Karması Geleneksel pazarlama ilkelerinin temelinde ürünlerin pazarlanması amacı vardır. Zaman içinde hizmet sektörünün ekonomideki yeri ve değerinin artması ve bu durumun anlaşılması ile hizmetlerin pazarlanmasına olan ilgi artmıştır. Ancak geleneksel pazarlama yöntemlerinin hizmet pazarlamasında yetersizliğinin ortaya çıkması ile geleneksel pazarlama karmasının hizmet pazarlamasındaki etkinliği sorgulanmaya başlamıştır. Sonuçta hizmetlerin yapısı ve özellikleri açısından ürünlerin farklılık göstermesi, 4P nin hizmet pazarlaması için genişletilmesini gerektirmiştir. Bu amaçla 4P ye, 3P (process: süreç, insan: people, physical evidence: fiziksel kanıt) daha eklenerek, hizmet pazarlaması için 7P elde edilmiştir. Yedi bileşenden oluşan yeni pazarlama karmasına genişletilmiş pazarlama karması veya hizmet pazarlaması pazarlama karması adı verilmiştir. Bu karmada klasik dört bileşen asıl kabul edilmekte ve diğer üç bileşen yardımcı unsurlar olarak benimsenmektedir (Altunışık, 2009: 29). 59
73 Şekil Genişletilmiş Hizmet Pazarlaması Karması Kaynak: Altunışık, 2009: 46 Turizm pazarlaması özelinde ise geleneksel pazarlama karması Weaver ve Opperman (2000) tarafından altı bileşen altında incelenmiştir. 6P karmasında geleneksel 4P ye hizmet personeli (people) ve paket turu veya tek bir turistik faaliyete iki veya daha fazla katılımı (packaging) da eklemektedir (Ünüsan ve Sezgin, 2007: 40). McIntosh ve Goeldner (1990) ise turizm pazarlama karmasını şöyle belirlemişlerdir (Ünüsan ve Sezgin, 2007: 40): Ürün Fiyat Dağıtım Kanalı 60
74 Reklam Zaman Marka Ambalaj Satış Halkla İlişkiler Turizm pazarlaması açısından 4P yerine 7P nin dikkate alınması daha uygun olacaktır. Ancak literatürde bazı araştırmacılar 4P ve 7P yaklaşımlarının, pazarlamaya sadece işletme perspektifinden baktığı, tüketici istek ve beklentilerini dikkate almada yetersiz kaldığını öne sürerek tüketici odaklı bir pazarlama karmasının geliştirilmesi gerektiğini ifade etmektedirler (Altunışık, 2009: 29). Turizm pazarlaması karması işletme ve tüketici penceresinden değerlendirildiğinde 7P ve 7C olarak aşağıdaki bileşenlerden oluşmaktadır (Altunışık, 2009: 47): İşletme Penceresinden Turizm Pazarlama Karması (7P) İşletme açısından turizm pazarlaması karması; ürün, fiyat, dağıtım, tutundurma, insanlar, süreçler ve fiziksel kanıtlardan oluşur. Ürün (Product) İnsan istek ve ihtiyacını karşılamak amacıyla pazara sunulan girdiler ve çıktıların tümüne ürün denir (Dinçer ve Ertuğral, 2009: 50). 61
75 Fiyat (Price) Basit bir ifade ile fiyat, bir mal veya hizmeti elde etmek için alıcıların ödemeleri gereken paradır. İşletmenin mamulü için belirlediği değerdir. Diğer bir ifade ile belirli bir kalitedeki malın belirli bir miktarı için, alıcının satıcıya vermeyi kabul ettiği paradır (Zengin ve Şen, 2009: 75). Tutundurma (Promotion) Tekin e göre (2006) tutundurma; ürün veya hizmetlerin tüketicilere ve alıcılara tanıtılması, onların ikna edilmesi ve sonuçta ürün ve hizmetlerin satılması için programlanmış eşgüdümlü etkinliklerden oluşan bir etkileşim sürecidir (Bozok, 2009: 130). Tutundurmanın amaçları; ürünün ve hizmetin sağlayacağı potansiyel faydaları tüketicilere iletmek, onları hizmet hakkında bilgilendirmek ve onları satın almaya ikna etmektir. Sadece satışa yönelik değil, aynı zamanda potansiyel müşteri yaratma ve satış sonrası hizmetler için de tutundurma faaliyetleri ortaya konulur (Ünüsan ve Sezgin, 2007: 43). Tutundurmanın araçları reklam, doğrudan satış, satış geliştirme ve halkla ilişkiler olup bu araçlar tutundurma karmasını oluşturmaktadır. 62
76 Dağıtım (Place) Tüketici olan turistlerin, turistik mal ve hizmetlerin kullanımını sağlamak üzere, üretim yerine kadar getirilmesi için yapılan faaliyetlerin tümü, turizmde dağıtımı, diğer bir deyişle satış yeri kavramını ifade eder. Turistik ürünleri diğer sanayi ürünlerinden ayıran iki önemli özellik bulunmaktadır. Birincisi, sanayi mallarının tersine turistik mallarda tüketiciler ürünün bulunduğu yere gelmek olması; ikincisi de turistik ürünün stoklanamamasıdır (Güler, 2009: 105). İnsanlar (People) Hedef kitle olarak da ifade edilebilen insanlar kavramı; ürüne yönelik talebi ortaya koyabilen veya koyabilecek tüketicileri belirtir (Atay, 2009: 162). Özellikle son yıllarda seyahat imkanlarının artması, düşük maliyetli havayolu taşımacılığının yaygınlaşması gibi nedenler toplumun her kesimini turizm faaliyeti içerisine itmiş, hedef kitlede değişim meydana gelmiştir. Avrupa Birliği Turizm Danışma Komitesi nin Şubat 2009 da yapılan toplantısında da dile getirilen CALYPSO projesi, turizm pazarlaması karması elemanlarından people (hedef kitle) kavramı üzerine de yoğunlaşmaktadır. Süreçler (Processes) Süreç; bir girdiyi alıp, üzerine bir değer katarak müşteriye yönelik bir çıktı ortaya koyan etkinlikler bütünüdür. Üner e göre (1994) hizmetlerin stoklanamaz ve heterojen bir yapıda olmalarından kaynaklanan sorunları ele alan süreç yönetimi 63
77 karması, hizmetin, tüketicinin ihtiyaç duyduğu anda hazır bulundurulmasını ve tutarlı bir kalitede sunulmasını ifade eder (Demirkol ve Çetin, 2009: 184). Fiziksel Kanıtlar (Physical Evidence) Hizmetler üründen farklı olarak, kullanılmadan önce tecrübe edilemez. Bu nedenle de tüketiciler, hizmetlerden yararlanmadan önce daha çok risk algılarlar. Bu noktada, tüketicilerin risk algılamasını azaltmak ve başarı şansını yükseltmek için potansiyel tüketicilerin, hizmetin nasıl gerçekleştiği konusunda fikir edinmelerini sağlamak gerekmektedir ki bu da fiziksel kanıt ile mümkündür. Fiziksel kanıt; hizmet performansını veya iletişimi destekleyen somut unsurlarla birlikte hizmetin sunulduğu ve işletme-müşteri etkileşiminin yaşandığı ortamdır (Selvi, 2009: 219) Tüketici Penceresinden Turizm Pazarlama Karması (7C) Geleneksel ürün odaklı pazarlama olan 4P anlayışı, söz konusu pazarlama karması olduğunda yerini müşteri odaklı pazarlama anlayışına, diğer bir ifade ile 4C ye bırakmaktadır. 7P nin 7C deki karşılıkları aşağıdaki gibidir: Ürün Değer Fiyat Müşteriye Maliyet Dağıtım Uygunluk Tutundurma İletişim İnsanlar Değrlendirme Süreç Koordinasyon Fiziksel Kanıtlar Doğrulama 64
78 Günümüz ağır rekabet şartları altında çalışan işletmeler, empati kurarak müşterinin bakış açısıyla bakmalıdır (Akova ve diğerleri, 2009: 282). Değer (Customer Value) Smith ve Colgate (2007) müşteri değeri kavramını, müşteri açısından ve işletme açısından ikili bir ayrıma tabi tutmuştur. Müşteri açısından değer (müşterinin algıladığı değer); müşterinin nihai hedefine ulaşmasını kolaylaştıran, kullanımdan kaynaklanan faydalar üzerinde etkili olan ürün veya hizmetin nitelikleri ile ilgili yapılan değerlendirmelerdir. Diğer bir ifade ile ek yararları müşterilere ücretsiz olarak sunmaktır. İşletme açısından müşteri değeri (müşterinin yaşam boyu değeri) ise; işletmenin müşteri portföyündeki kişilerin ve/veya grupların kantitatif ve kalitatif değerler toplamının parasal bir değişken olarak ifade edilmesidir. Burada kantitatif değer, müşterinin işletmeye sağladığı kâr; kalitatif değer ise müşterinin üretim sürecine katılımı, şikayet ve dilekler ile işletmeye sağladığı geribildirim sayesinde sağlanan katma değerdir (Köroğlu, 2009: 238). Müşteriye Maliyet (Cost to Customer) Kısıtlı kaynakların giderek azaldığı, müşteri değeri ve tatmininin çok daha önemli olduğu günümüzde işletmeler doğru ürünü, doğru zamanda, doğru miktarda, minimum maliyetle, beklenen kalitede, daha yüksek katma değer yaratacak şekilde, çevreye duyarlı olarak üretebilmelidir. Rakiplere fark atmak için verimliliklerini üst düzeyde tutmak ve özellikle maliyetleri kontrol altında tutmak zorundadırlar. Çünkü rekabet gücünü yakalayabilmenin olmazsa olmaz koşullarından birisi düşük maliyettir (Erdem ve Bozkurt, 2009: 261). Uygunluk (Convenience) 65
79 Uygunluk, bir ürünün veya hizmetin özellikleri ile ilgili bir durum olup teknolojik gelişmelerin ve yasal güvenceler ve sosyal değerlerin örtüşmesiyle uzun dönemli etkilerini içeren bir kavramdır. 7P ve 7C karşılaştırmasında dağıtım bileşenine denk düşmektedir (Akova ve diğerleri, 2009: 282). İletişim (Communication) İletişim; iki ya da daha fazla kişi arasında ortaya çıkan, sözlü veya sözsüz olarak iletilen paylaşılmış anlamdır. Süreç olarak dinamik, sürekli değişen ve bitmeyen bir süreçtir (Küçükaslan ve Güngör, 2009: 319). Değerlendirme (Consideration) Genişletilmiş pazarlama karmasının 7P sinden insanlar/hedef kitle (people) bileşeni ile son derece yakından ilişkili olan değerlendirme (consideration); tüketicilerin klasik satın alma sürecinde geçirdikleri ilgi ve değerleme aşamalarının önemini vurgulamaktadır (Değermen ve Demiroğlu, 2009: 351). Koordinasyon (Coordination) Sürekliliği ve verimliliği sağlamada önemli rol oynayan koordinasyon; insan faaliyetleri arasında birlikteliğin sağlanması ve işletmenin bölümlerinin birbirleri arasındaki ilişkinin uyumlu ve dengeli bir şekilde yürütülmesidir (Dinçer ve Hussein, 2009: 371). 7P deki sürece karşılık gelmektedir. 66
80 Doğrulama (Confirmation) Tanıtım ve reklam faaliyetleri yoluyla müşteri algısında oluşturulan ürüne ilişkin özelliklerin doğruluğunun tüketici tarafından teyididir. Daha önce tecrübe şansı olmaksızın satın alınan turizm ürününün beklenen faydayı sağlayıp sağlayamadığına ilişkin bir yargı olarak ortaya çıkmaktadır (Halis ve Türkay, 2009: 401). 67
81 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TURİZM PAZARLAMASINDA İNTERNETİN ROLÜ 3. Turizm Pazarlamasında İnternetin Rolü Turizm ve seyahat olgusunun temeli bilgiye dayanmaktadır. Hizmet sunanlar açısından ürünün tanıtımı, tüketici açısından ise istek ve ihtiyaçların tatmini, bilgi kanallarında ne derece başarıya ulaşıldığına bağlıdır (Sarı ve Kozak, 2005: 249). Bilgi çağı olarak adlandırılan 20 ve 21. yüzyılda, teknolojiden etkilenen ve teknolojiyi üst seviyede kullanan turizm sektörünün, bilgi kanallarındaki değişim ve gelişimi yakından takip etmesi kaçınılmazdır. Şekil İnternet ve Pazarlama Kaynak: Ward aktaran Aksyoy, 2009: 25
82 İnternet ortamında pazarlama; bilgi teknolojileri, ekonomi ve pazarlamanın kesişim noktasında yer almakta ve bir arakesit oluşturmaktadır. Henüz çok küçük bir arakesit olmakla beraber, gelecek için büyüme trendi öngörülmektedir (Aksoy, 2009: 25) İnternet İnternet Kavramı The International Network ibaresinden kısaltılarak kullanılan İnternet in çeşitli tanımları yapılmıştır. Keeler a göre (1995: 105) İnternet; dünya çapında milyonlarca kullanıcıyı ve binlerce bilgisayarı birbirine bağlayan, çok miktarda bilgi taşıyan, yaygın ve sürekli büyüyen ağların ağı dır. Nelson (1996) ise öncelikle ağ tanımı yaparak interneti tanımlamaktadır. Nelson a göre ağ, insanların bilgisayarları ve bilgileri paylaşabilmeleri için birleştirilmiş bir grup bilgisayardır. İnternet de küresel bir ağ dır. Kozanoğlu, internetin temel özelliği olan paylaşım ı vurgulayarak İnterneti; yakın geçmişe kadar rüyası bile görülemeyecek kadar gelişkin bir birlikte düşünme kanalı olarak tanımlamaktadır (Karabulut, 2006). Teknolojik ve kavramsal tanımların dışında İnternet kısaca, küreselleşen dünyanın en hızlı bilgi kaynağıdır İnternetin Tarihçesi Küçük bir köy halkının köyde olan tüm olaylardan aynı anda haberdar olması gibi, bilgi çağında bilgi kaynaklarının ve bu kaynakların paylaşımının artması, toplumların değişim ve etkileşimlerini artırmış, dünyayı birbirine yaklaştırmış, pek 69
83 çok değerlendirmelere göre de dünyayı küçük bir köy haline getirmiştir (Kuveloğlu, 2004: 115). Internet ve benzeri araçlarca yeniden şekillenen dünyamız için küresel köy tabiri kullanılmaya başlamıştır (Acır, 2009). Bu küresel köy de bilginin aynı anda her yerde olmasını sağlayan internet, iletişim dünyasında köklü değişiklikler meydana getirmiştir. Telgraf, telefon, radyo ve bilgisayarın icadı, kitlesel iletişimin son ve en gelişmiş basamağı olan Internet in bugünkü halini alması için gerekli alt yapıyı oluşturmuştur. İnternet, 1960 ların başında askeri ve bilimsel ar-ge alanında, bilgisayarlar yardımıyla bilgi paylaşımının büyük potansiyel arz ettiği görüşünü benimseyen düşüncenin sonucudur. Düşüncenin temsilcilerinden Bolt, Beranek and Newman (BBN) çalışanı J. C. R. Licklider, 1962 yılında bir ağ aracılığıyla iletişim kurulabileceği fikrini ortaya atmıştır. Licklider, aynı yılın sonunda kısa adı DARPA olan Defense Advanced Research Projects Agency (Savunma İleri Araştırma Projeleri Ajansı) de ilk başkan olarak göreve başlamıştır Yine MIT den Leonard Kleinrock paket anahtarlar teorisi ni geliştirerek internet bağlantısının temellerini oluşturmuştur. MIT den Lawrence Roberts ise 1965 yılında çevirmeli telefon ağı üzerinden California ve Massachusetts eyaletlerindeki iki bilgisayar arasında bağlantı kurdu. Bu deneme ile geniş alan ağlarının yapılabilir olduğunu göstermiş, Kleinrock ın paket anahtar teorisini doğrulamıştır. Roberts 1966 yılında DARPA ya katılarak ve ARPANET için planlama yapmıştır. 70
84 Amerikan ordusu, bir düşünce kuruluşunun, olası bir savaşta tüm iletişim noktalarının çökertilmesi durumunda ne yapılacağı sorusundan yola çıkarak, merkezi olarak yapılanmayan, dolayısıyla bir parçasının yok edilmesinin önemsiz olacağı bir yapı kurmak istemiştir ve ARPANET ordu ve savunma bölümü olan bazı üniversitelerin katılımı ile kurulmuştur. ARPANET üzerinden ilk mesaj 29 Ekim 1969'da saat 22:30'da gönderildi ve böylece ARPA kurulmuştur. Başlangıçta 4 ayrı üniversitedeki bilgisayarla bağlantısı olan ARPA ya birkaç yıl içinde birçok kurum ve kuruluş bağlanmıştır (Aksoy, 2009: 29). Amerika Birleşik Devletleri ne ait üç büyük araştırma merkezinin dönemin en hızlı ağ bağlantısı ile birbirine bağlanması sonucu Internet fiziksel olarak hayata geçmiştir lerde IP protokolünün bulunmasıyla günümüz Internet inin altyapısı hazırlanmıştır yılında, Ray Tomlinson tarafından elektronik posta ARPAnet e uyumlaştırıldı. Kullanıcı adı ve adresini birleştirmek sembolü seçilmiştir yılında RFS10 olarak yayınlanmış Telnet protokolü uzaktaki bilgisayara bağlanmayı başarmıştır yılında RFS standartlarında yayınlanmış FTP (File Transfer Protocol Dosya Aktarım Protokolü), internet siteleri arasında dosya transferini olanaklı kılmıştır yılında ABD de Ulusal Bilim Vakfı desteği ile NSFnet adıyla ABD çapında 56 kbps hızında internet omurgası kurulmuş, kütüphane katalogları dışında ilk indeks 1989 yılında ortaya çıkmıştır da Tim Berners ve ekibi yeni bir protokol önermiş ve bu protokol 1991 yılında günümüzde de yaygın olarak kullanılan www (world wide web) adını almıştır. Aynı yıl Minnesota Üniversitesi nde ilk gerçek kullanıcı dostu internet arayüzü geliştirilmiştir yılında internet tarihi açısından önemli bir dönüm noktası olacak bir gelişme 71
85 yaşanmıştır. Mare Andreessen ve ekibi tarafından Mosaic adlı, ilk grafiğe dayalı tarayıcı geliştirilmiştir yılında Microsoft firmasının kişisel bilgisayar işletim sistemi olan Windows 98 ile kurulu halde gelen Internet Explorer programı ile internet daha da yaygınlaşmıştır İnternet in tarihi kısaca üç dönemde incelenebilir yılları arasında bilgisayar bilimcileri ve mühendisler teorik anlamda bir takım altyapı çalışmaları yapmıştır. Bu dönemde İnternet ağırlıklı olarak araştırmacıların kullandığı, kullanıcı dostu olmayan bir yapıdaydı. Kullanıcıların ve uygulamaların hızla artması sonucu beklentiler ve ihtiyaçlar da artış göstermiştir. Ordu gittikçe kalabalıklaşan bu sistemden ayrılıp kendi sistemini kurarken, 1985 ile 1995 yılları arasındaki dönemde İnternet kamusal yönetimden özel yönetime kaymıştır sonrasındaki üçüncü dönemde ise İnternet tüm dünya kullanıcıları tarafından kullanılır hale gelmeye başlamıştır. Kısa bir süre içerisinde çok sayıda şirket bu gelişen ağ ortamı için tanıtıma yönelik içerik ve uygulamalar hazırlamıştır (Mowery aktaran Acır, 2009) yılında 4 IP ile başlayan serüven 1989 yılında önemli bir sıçrama yaparak %609,33 büyüme ile IP rakamına ulaşmıştır yılında IP sayısı dir. Yalnızca IP sayılarına bakarak bile İnternetin gelişim trendi fark edilebilir yılından bu yana %290 artış göstererek, yaklaşık 1.46 milyar kullanıcıya ulaşan internet, dünyanın en büyük ve en hızlı genişleyen bilgisayar ağıdır (Internet World Stats, 2008). Şubat 2010 tarihi itibariyle Türkiye de İnternet kullanıcı sayısı 35 milyona ulaşmıştır ( ). 72
86 İnternetin Özellikleri Sosyo-kültürel, sosyo-ekonomik ve siyasal yaşamda birçok yenilik ve değişikliğe kaynak teşkil eden internetin iletişim süreci ve kullanıcılar açısından kendine özgü özellikleri bulunmaktadır. Rogers (1986) iletişim teknolojilerinin üç özelliğinden bahsetmektedir. Bunlar karşılıklı etkileşim, kitlesizleştirme ve eşzamansız olabilmedir (Karabulut, 2006: 46). Aksoy (2009) ise interneti diğer medya ortamlarından farklı kılan özellikleri şöyle sıralamaktadır: Dünya çapında iletişim ve işlem imkanı sağlar. İktisat teorileri arasında zikredilen tam bilgi kavramına uygun bilgi sağlar. Sağlanan bu bilgi hızlı ve düşük maliyetlidir. İnternette iletişimin interaktif olması satıcı ve alıcı arasında paralel olmayan anlamlı bir diyalog fırsatı sunar. İşletmeler coğrafi uzaklıklardan bağımsız hareket ederler. Asla kapanmayan, 24 saat hizmet veren açık bir iletişim ağıdır. Telefondaki birebir, televizyondaki bire çok iletişim modellerinden farklı olarak, çoktan çoğa iletişim imkanı tanır. 73
87 3.2. İnternet ve Pazarlama Radyo, televizyon ve internetin bulunuşundan itibaren, 50 milyon kullanıcıya ulaşmak için geçen süre incelendiğinde; bu süre radyo için 38 yıl, televizyon için 13 yıl iken, internet için bu süre sadece 5 yıl olmuştur (Wikipedia, ). Bu derece hızla yayılan ve gelişime açık, dinamik bir sistem; rekabetin değişkenliğine ayak uydurabilecek önemli bir araç olarak pazarlamanın hizmetindedir İnternet Aracılığıyla Pazarlamanın Dünü, Bugünü ve Yarını 1951 yılında ilk ticari bilgisayarın kurucuları bir rapor hazırlayarak, bilgisayarın gelecekteki kullanımı için üç muhtemel alan belirtmişlerdi. Bunlar fatura yazdırma, mektup yazma ve maaş bordrosu hazırlama idi (Aksoy, 2009: 54). Ancak bilgisayar kurucularının dahi öngöremediğini fütüristler ortaya koymuşlardır yılında, World Future Society (WFS) tarafından yayınlanan ilk fütürist dergi olan Futurist ile fütüristler, internetin keşfinden yaklaşık 30 yıl önce e-alışveriş i öngörmüşlerdir ( ). Nihayet, internetin ticari alanda kullanıma başlamasının üzerinden 15 yıl geçtiğinde, tüketiciler, daha önce hayal bile edemeyecekleri işlemleri bilgisayar üzerinden gerçekleştirmeye başlamışlardır. Şimdi yine aynı fütüristler, Outlook 2010 raporunda üç boyutlu yazıcıları, sosyal ağ bulutlarını ve daha hızlı bilgi edinmeyi öngörmektedir (WFS, 2010). Böylece, küreselleşen dünyada hızlı bilgi akışının en iyi şekilde sağlandığı internet ortamı, pazarlama açısından mükemmel bir araç olmuş, rekabet internet üzerinden yapılan pazarlama ile kızışmıştır. Bilgi ve iletişim çağından öncesinde büyük yatırımlar, büro ve ekipman gerektiren şirket merkezleri yerine, daha az masrafla ve 24 saat açık olabilen sanal ofisler, sanal mağazalar hizmete girmeye başlamıştır. 74
88 E-Ticaretin kronolojisi kısaca aşağıdaki gibidir (Kırpar, 2009): 1990: Tim Berners-Lee "WorldWideWeb" adlı ilk Internet tarayıcısını programladı. 1992: J.H. Snider ve Terra Ziporyn Geleceğin dükkanı: Yeni teknolojiler alış-veriş şeklimizi ve ne aldığımızı nasıl değiştirecek? kitaplarını yayınladılar. 1994: Netscape Navigator adlı Internet tarayıcısını çıkardı. Pizza Hut Internet sitesinden pizza siparişleri almaya başladı. İlk on-line banka açıldı. 1995: Jeff Bezos Amazon.com u yayına açtı. İlk 24 saat reklamsız yayınlar başladı. Dell ve Cisco ticari işlemlerini internet üzerinden yapma atılımını gerçekleştirdiler. ebay, AuctionWeb adıyla, bir bilgisayar programcısı olan Pierre Omidyar tarafından yayına başladı. 1998: Elektronik posta pulları internet üzerinden satılmaya başladı. 1999: Businness.com sitesi ecompanies e 7,5 milyon dolara satıldı. 2000: dot-com (nokta-com) alan adında patlama yaşandı. Ein-Dor un 2003 yılında yazdığı makalesinde, 2051 yılında internetin insan yaşamını nasıl etkileyeceğini ortaya koymak adına yaptığı projeksiyonu başlangıçta birçok kimseyi heyecanlandırmıştır (Aksoy, 2009: 54). Ancak süreç o kadar hızlı ilerlemektedir ki verdiği örneklerdeki birçok yenilik ve özellik daha şimdiden gerçekleşmiştir. Tabii ki bu süreç içerisinde uzunca süre başarılı olarak hizmet verdikten sonra, dramatik olarak düşüş gösteren, kapanan siteler, sanal mağazalar, online girişimler de olmuştur. Bu noktada Godin in (2006: 154) Versiyon 1.0 fikri ve 75
89 devamındaki önerisi önemlidir. Godin şöyle der: Bu daha önce yapıldı ve başarılı olmadı. O halde bunu tekrar yapalım... Ama tabii ki daha iyi bir şekilde.. Godin, bu tezini örnekler ile desteklemektedir. İlk çevrimiçi kitabevinin hangisi olduğu, ilk arama motorunun adı ya da ilk müzik paylaşım programının ne olduğu sorularına cevaben ilk akla gelen amazon.com, google veya napster isimleridir. Ancak bu cevaplar doğru değildir. İlk akla gelen bu isimler, Versiyon 1.0 ların başarısızlıklarından ders çıkararak yeniden, ama daha iyisini yapan lardır. İnternet teknoloji ve konseptlerinde, Godin in Versiyon 1.0 tezini destekler mahiyette gelişmeler olmuştur. Bu gelişmeler neticesinde de Web 2.0 kavramı ortaya çıkmıştır. Web 2.0 tabirini ilk olarak Fragmented Future başlıklı makalesinde DiNucci kullanmıştır yılında, o anki web uygulamalarını bir tohum olarak görmüş, yeni nesil olarak ortaya çıkacağını iddia ettiği Web 2.0 ın yavaş yavaş kendini gösterdiğini belirtmiştir. DiNucci ye göre yeni nesil web, yalnızca yazı ve grafiklerden müteşekkil, donuk bir yapı değildir. Aksine Web 2.0, interaktif bir yapıdır. Farklılık altyapıda değil, altyapının kullanımı ve sunumundadır. O'Reilly Media ve MediaLive ın 5-7 Ekim 2004 tarihlerinde San Francisco da düzenlediği Web 2.0 Konferansı nın beyin fırtınası bölümlerinde ortaya çıkan fikir ile ifade terminolojideki yerini güçlendirmiştir ( ). Dot-Com olarak ifade edilen, yalnızca internet üzerinde faaliyet gösteren işletmelerin düşüş yaşadığı bir dönemde ortaya çıkan Web 2.0, statikliğin yerine etkileşimi koymuş; yeni bir yükseliş trendi öngörmüştür. 76
90 Öncü uygulamalar daha çok sosyal ağlar ve paylaşım sitelerinde yer almış, ilerleyen zamanlarda farklı alanlarda ve farklı sektörlerde de kullanımı yaygınlaşmıştır. Geleneksel finansal markalar, kendilerini dinamik ve yenilikçi olarak sunmak adına Web 2.0 uygulamalarını kullanmaktadırlar (Köksal, 2008). Bu kavram ilk 18 ay içerisinde Google arama motorunda 9,5 milyondan fazla sorguya ulaşmıştır. Aslında Web 2.0 kavramı, ağ ekonomisinin gelişim sürecinde ihtiyaçları karşılamak üzere geliştirilmiş, fikir ve teknoloji bakımından en uygun çözümün kullanılmasını öngörmektedir. Sosyal ve teknolojik yapının değişimi ile birlikte Web 2.0 kavramı da değişmektedir. Halen terimi geleneksel bir dilek veya anlamsız bir pazarlama terimi olarak görenlerin yanısıra, yapay zekalı programların kullanıldığı web uygulamalarını içeren Web 3.0 kavramını tartışanlar da bulunmaktadır (Köksal, 2008: 78). Web 2.0 ın özellikleri aşağıdaki gibi sıralanabilir (Köksal, 2008: 55-60): Kullanıcı Katılımı Kullanıcı katımını sağlamak için; kullanıcıların yorumlarını paylaşabildikleri insan odaklı web siteleri, bloglar ve sosyal ağlar kullanılmaktadır. Modülerlik ve Kolay Entegrasyon Arayüz ve yönetim uygulamaları modüler bir yapıda tasarlanırlar. Böylelikle modüllerin entegrasyonu hızlı ve kolaydır. 77
91 Dağıtıklık Web 1.0 olarak adlandırılan uygulamalarda bir web sitesi, başka bir web sitesinden bilgi ve içeriği ancak pencere içerisinde alabilirken, yeni teknolojiler ile daha kolay, düzenlenebilir ve esnek bir şekilde içerik paylaşımı yapmak mümkündür. Açıklık artmaktadır. Geliştiriciler uygulamalara serbestçe erişebilmekte, böylelikle paylaşım Kullanıcı Kontrolü Sunulan içerik kullanıcılar tarafından da kontrol edilebilmektedir. Böylelikle kullanıcılar kendi aktivitelerinden doğan bilgiyi yönetebilme şansına sahip olmaktadır. Kimlik İnsanlar kendilerini diledikleri şekilde gösterebilmekte ve gerçek kimliklerini de doğrulayabilmektedir. Buna en iyi örnek sosyal ağlardır. Ein-Dor, internet üzerinden pazarlama faaliyetlerinde geleceğin, şu beş konudaki gelişmelere bağlı olacağını düşünmektedir (Aksoy, 2009: 55): 78
92 Teknoloji, öngörüleri gerçekleştirecek düzeyde ilerleyecek mi? İşletmeler, sürece uyum sağlamak için kendilerini nasıl dönüştürecekler? İşletme ile çalışanlar ve tüketiciler arasında nasıl bir iletişim olacak? Devlet nasıl değişecek? Dünyanın çalışma düzenini ne gibi etmenler değiştirecek? İnternet Aracılığıyla Pazarlamanın Stratejik Güdüleyicileri Lou (2003), internetin neden bu kadar hızla kabul gördüğü konusuna açıklık getirmek amacıyla, sanal pazarlarda pazarlama uygulamalarını cazip kılan unsurları on başlıkta toplamıştır (Aksoy, 2009: 52-54): Bilgiye erişim Bilgi, yüksek bir katma değer sağlamaktadır. İnternet ortamında bir mağaza açmak, geleneksel pazarlarda mağaza açmaktan çok daha az maliyetlidir. Ayrıca İnternet ortamında bir mağaza açmak ile kullanıcı sayısı kadar mağaza açılmış olacaktır. Bu da bilgi temelli internetin katma değerinin yüksekliğini gösterir. Bilginin sayısallaştırılarak depolanması, çoğaltılması ve dağıtılması, geleneksel pazarlarda söz konusu olamayacak kadar avantaj sunmaktadır Mesafelerin önemsizliği Tüketicilerin nerede olduğunun hiçbir önemi yoktur. İnternet aracılığıyla, dünyanın iki ayrı noktasında bulunan kişiler anında iletişim kurabilir, paylaşımda bulunabilirler. Özellikle pazar bilgisine ulaşmada hem işletmeler hem de tüketiciler 79
93 geniş imkanlara sahiptir. Bu imkanlar coğrafi olarak sınırlandırılmamaktadır. Maliyet ve zaman avantajı ise bu avantajların başında gelmektedir Hız İnternet ortamındaki hızı anlık kavramı ile ifade etme yerinde olur. Üstelik bu hız doğru ve uyarlayıcı tepkileri de içermektedir. Bilgiye erişimde yüksek hız sağlaması ile internet önemli bir avantaj kaynağıdır İnsan İnternet pazarlamasının temel varlığı insandır. Geleneksel pazarlarda işletmeler açısından en önemli varlık üretim araçları iken internet üzerinden pazarlamada temel unsur insandır. Buradaki insan bilgi işçisi dir Büyümeye Katkı Büyüme oranları yeni ekonomik şebeke sayesinde gittikçe hızlanmaktadır. Şebeke yapıları maliyetleri düşüren ve verimliliği artıran bir özelliğe sahiptir. Google ve Yahoo! gibi arama motorlarının şebeke yapıları hızlı büyümelerine ve kullanıcı sayılarını artırmalarına imkan sağlamıştır. 80
94 Bilginin Yönetimi Güç, bilginin yönetimindedir. İnternet ortamı bilginin üretildiği ve yayıldığı bir platformdur. Bu nedenle bilgiyi daha iyi işleyen ve kullanan işletmeler daha güçlü olurlar Pazarlık Gücü Pazarlık gücü tüketicinindir. Geleneksel pazarlarda kullanılan genel strateji tüketiciyi çekerek ikan etmektir. İnternet pazarında ise işletmeler tüketici peşinde koşarlar. Tüketiciler açısından, internette geleneksel pazarlara kıyaslanamayacak kadar çok alternatif olması, maliyetlerin genel itibariyle aynı olması ve tüketicilerin satış baskısından kurtulması gücün tüketici tarafına geçmesine sebep olmuştur. Kısaca rekabet kızışmıştır. Anlık hazlar çağında, online pazarda tüketici satın alma süreci artık daha kısadır. Anlık kavramının geçerli olduğu internet pazarında tüketiciler, dünya çapında alternatif bulabilmektedir. Bu nedenle işletmelerin yenilik yapmak ve kızışan rekabet ortamından sıyrılmak için çaba göstermesi gerekmektedir Bir Pazarlama Şebekesi Olarak İnternet Pazarlamacılar giderek artan rekabet ortamında rakipleri ile tek başlarına değil, birlikte, şebeke halinde rekabet etmeyi tercih etmektedirler (Aksoy, 2009: 38). Geleneksel Pazar yapılarındaki şebekelerin dezavantajlarını bertaraf eden, bilgi kavramı açısından önemli üstünlükleri haiz internet, pazarlamacıların artık vazgeçilmez araçlarındandır. 81
95 Şebekelerin pazarlamaya etkileri yeni ve hızla değişen bir alandır. Ward a göre (2000) internet pazarlamacıları için şebekelerin birkaç kritik anlamı vardır. Bunlar; her yerde bulunabilme, beklentileri karşılama, paylaşım, uzmanlaşma ve sanal değerlerdir (Aksoy, 2009: 38). Her Yerde Bulunabilme (Ubiquity) Şebekelerin değeri yerinde ve zamanında bulunabilmelerine bağlıdır. Her yerde mevcut olma, internet aktörlerinin aynı veriyi ve teknoloji maliyetini paylaşmalarını sağlar. Şebekeye dahil olan her yeni üye, toplum şebeke değerini geometrik şekilde artırır. Beklentileri Karşılama Tüketicilerin şebekeye katılımlarında karar almalarına yardımcı önemli bir unsur, beklentilerdir. Şebekenin tüketici açısından değeri ile katılımın maliyeti karşılaştırıldığında ortaya çıkan sonucun pozitif olması gerekir. Paylaşım Kaynakların bir araya toplanması ve paylaşımı şebeke gücünü ortaya çıkarır. Paylaşımın üst seviyelerde olduğu, toplamanın kolaylıkla yapıldığı internet bu açıdan geleneksel pazarlara önemli bir fark atmaktadır. 82
96 Uzmanlaşma İktisat teorilerine göre uzmanlaşma verimliliği artırır. Bu açıdan, uzmanlaşma imkanlarını artıran ve teşvik eden internet verimlilik artışında önemli bir rol üstlenmektedir. Sanal Değer Yaratma İnternetin en önemli gücü, girdi olarak bilgiyi kullanıp onu işleyerek tekrar paylaşmasından gelmektedir. Elde edilen bilginin işlenmesi ile bir değer yaratılmaktadır İnternet Aracılığıyla Pazarlama Araçları İnternet üzerindeki iletişim kanalları, gelişen teknoloji ile birlikte artmaktadır. Kullanıcı dostu arayüz ile başlayan bu gelişim, düşük hızlı platformlarda grafik arayüzlerle ivme kazanmış, yüksek hızlı bağlantılar sonucu video görüntüleri ile devam etmiştir WWW (World Wide Web) ve Web Siteleri Dünya Çapında Ağ anlamına gelen WWW, örümcek ağları gibi birbiriyle bağlantılı sayfalardan oluşur. Web kavramı, CERN de bilgisayar programcısı olarak çalışan Sir Tim Berners Lee nin HTML (High Text Markup Language) adlı kodlama dilini bulup geliştirmesiyle oluşmuştur. Halen, kendisinin başkanı olduğu W3C (World Wide Web Consortium) tarafından idare edilmektedir. 83
97 WWW nin çalışma mantığı kısaca şöyledir: Web sitesi kurarak yayına geçmek isteyen kişi/işletme öncelikle bir alan adı (domain) tescil ettirir. Alan adları dünya çapında tektir ve aynı alan adını yalnızca bir kişi/işletme alabilir. Ardından bu alan adının, bilgileri yayımlayan bilgisayara ulaşması için bir IP (Internet Protocol) adresine ihtiyacı vardır. IP adreslerinin her biri arasında olan 4 basamaktan oluşur. Bu IP ile alan adı, bilgilerin depolandığı sunucu bilgisayara (server) ulaşır. Sunucu bilgisayar, tarayıcı arayüzü ile istenen bilgileri HTTP (Hyper Text Transfer Protocol) yardımıyla son kullanıcıya gösterir. WWW, internetin en hızlı büyüyen parçasıdır. Bunu birkaç rakamla açıklamak mümkündür: Temmuz 2008 de Google mühendislerinden Jesse Alpert ve Nissan Hajaj, Google tarafından 1 Trilyon tekil URL tespit edildiğini bildirmişlerdir (Google Resmi Blog Sitesi, 2008). Şubat 2010 itibariyle 128,3 milyarın üzerinde web sitesi aktiftir ( ). şunlardır: WWW nin veya diğer bir ifade ile web sayfalarının bazı özellik ve avantajları Web sayfaları, yazılı ve görsel medyada reklam, afiş, broşür vb tanıtım araçları ile karşılaştırıldığında yok denecek kadar düşük bir maliyetle hazırlanmaktadır. Gelişen dinamik web sitesi uygulamaları ile, sitelerde yer alan her türlü bilgi anlık olarak güncellenebilmektedir. Böylelikle tam ve doğru bilgiye ulaşma imkanı sağlamaktadır. 84
98 Bilgiye ulaşmak isteyen kişiler diledikleri zaman, diledikleri yerden ulaşabilmektedir. Sitelerde yer alan arama motorları ile site içerisinde aranan bilgiye en kolay erişim imkanı sağlanmaktadır Elektronik Posta (E-Posta/ ) Electronic Mail ın kısaltması olarak ve Elektronik Posta nın kısaltması olarak da e-posta kullanılmaktadır. Kullanıcı adı ve alan işareti ile birleştirilmesinden oluşan adresler ile ifade edilir. Örneğin bilgiislem@kulturturizm.gov.tr e-posta adresinde bilgiislem kullanıcı adını, kulturturizm.gov.tr ise alan adını belirtir. bilgiislem kullanıcısının kulturturizm.gov.tr de kayıtlı olduğunu belirtir. İnternetin en önemli kullanım alanlarında birisi olan e-posta kullanımının özellik ve avantajları şunlardır: E-Posta ile gönderilen bilgiler dijital ortamda olduğu için görüntüleme, düzenleme, cevaplama, saklama, yenileme ve yönlendirme özelliklerine sahiptir. Coğrafi mekana bağlı olmaksızın, dünyanın her yerine mesajlar saniyeler içerisinde ulaşabilmekte, çok hızlı dağıtım imkanı sağlamaktadır. E-Postalarda bulunan konu satırı, tüm metnin özetlenmesine imkan verir, kullanıcıların dikkatini çekmek için kullanılır. Adres bilgisi doğru olduğu sürece, dağıtımda hata olasılığı çok düşüktür. E-Posta kullanma maliyeti çok düşüktür. Özellikle ücretsiz e-posta dağıtan Gmail, Yahoo!, Hotmail gibi işletmelerden e-posta edinmenin ve 85
99 kullanmanın maliyeti sıfırdır. Ancak burada önemli bir husus, kurumsal veya kurumsal olma sürecindeki bir işletmenin, ücretsiz e-posta servislerinden adres almaları işletme imajı açısından iyi bir görünüm arz etmez. Kurumsal işletmelerin kendi alan adları altından e-posta kullanmaları, e-posta adreslerinin yer aldığı her mecrada reklam yapmalarına da yardımcı olacaktır. Zaman kısıtlaması yoktur, 24 saat boyunca e-posta gönderilebilir, saklanan mesajlar okunabilir, cevaplanabilir Elektronik Gruplar (E-Groups) E-Posta grupları veya E-Posta Haberleşme Grupları olarak da adlandırılır. Kişilerin e-posta adreslerini kaydederek sisteme dahil olan kişiler, bir tek e-posta adresine mesaj göndererek grubun tamamına ulaşma imkanına sahiptir İnternet Üzerinden Sohbet Internet Relay Chat in kısaltması olarak kullanılan IRC, internet üzerinden gerçek zamanlı sohbeti ifade etmektedir. Birçok kişinin aynı anda bulunduğu ortamda, rumuz kullanılarak çoklu sohbet veya PM denilen özel mesaj bölümünden birebir mesajlaşmaya imkan verir. Sohbet odalarında tercih edilen rumuzlarda veya üye tanımlarında bir marka veya ürüne yönelik bilinirliği artırabilecek ifadeler kullanılabilmektedir. 86
100 Anlık Mesajlaşma IRC ile görüşmenin/mesajlaşmanın bir sonraki aşaması anlık mesajlaşma platformları olmuştur. İngilizce Instant Messaging in kısaltması olan IM ile ifade edilir. Bilgisayara yüklenen anlık mesajlaşma programları birebir ve çoklu görüşme imkanı sağlamaktadır. İnternet genelinde grafik bazlı kullanıcı arayüze (GUI-Graphical User Interface) sahip ilk anlık mesajlaşma 1990 ların ortalarında PowWow, ICQ ve American Online (AOL) Instant Messenger (AIM) ile başlamıştır. Milyonlarca kullanıcı sayısına ulaşan anlık mesajlaşme platformlarındaki potansiyeli gören Microsoft, Yahoo! ve Gmail de kendi anlık mesajlaşma programlarını hizmete soktular. Günümüzde Mobile IM ifadesi ile tanımlanan platformlar da devreye girmiş, kullanıcı sayısı ve kullanım süresi artmıştır. Artık cep telefonlarından da anlık mesajlaşma programları kullanılabilmektedir li yıllarda anlık mesajlaşma programlarında küçük robot programlar devreye girdi. Devasa bir dijital ansiklopedi olan Encarta nın robotu bu konuda öncü ve önemli bir örnektir. Bu robotlar, veritabanına kaydedilmiş bilgiler ışığında, gelişmiş algoritmalar kullanılarak, anlık mesajlaşma programından yazılan kelime ve bazı cümlelere cevap verebilmektedir. 87
101 Ayrıca, yüz yüze veya telefon ile iletişim kurmaktan ziyade yazışma yoluyla bilgi edinmek isteyen kişiler, işletmelerin, telefon bazlı çağrı merkezlerinin bir benzeri olan anlık mesajlaşma sistemlerini kullanabilmektedir. Anlık mesajlaşma sistemlerinde günümüzde gelinen son nokta video konferans imkanlarıdır. Video konferans, yüz yüze görüşme ihtiyacı duyulduğunda insanlarla buluşmanın kolay, çok düşük maliyetli ve zamandan tasarruf sağlayan bir sistemdir. Video konferans internet bağlantı hızlarının artması, kamera ve görüntü sıkıştırma tekniklerinin gelişmesi sonucu yaygınlaşmıştır USENET ve Haber Grupları WWW den 10 yaş daha büyük olan USENET insanların çok çeşitli konularda bilgi alışverişi yapabilmelerini sağlayan ve binlerce haber grubundan oluşan bir sistemdir. İnteraktif bir araştırma aracı olarak çok değerlidir. Çünkü sorulmuş bir soruya dünyanın her yerinden cevap gelebilmektedir. Usenet 1970 lerin sonunda UNIX ile birlikte gelişmiştir (Young, 2000:294;Whittaker, 2002: 43 aktaran Karabulut, 2006). Haber grupları ise aynı amaçları paylaşan, benzer ilgi alanlarına sahip kullanıcıların bir araya geldiği topluluklardır. Toplulukta konuyla ilgili tartışmalar yapılır, fikir ve bilgi transferinde bulunulur. Haber gruplarının bülten panolarından farkı konu transferlerinin e-posta yoluyla olmasıdır (Öncü, 2002: 140 aktaran Karabulut, 2006). 88
102 Günümüzde haber gruplarında sorulan sorulara yanlış ve yanıltıcı cevaplar verilmesinin önüne geçmek, doğru bilgiyi ulaştırmak için işletmeler, kendileri ile ilgili konu başlıklarını takip ederek pazarlama faaliyetlerine destek sağlamaktadır Bloglar İlk kez John Barger tarafından bulunan, web-log kelimesinin kısaltması olan blog terimi; webde oluşturulan günlük olarak tanımlanabilir (Aschenbrenner ve Miksch, 2005: 3, Ostrander, 2007: 226 aktaran Karcıoğlu ve Kurt, 2009: 3). Popüler tanımla e-günlük şeklinde de adlandırılabilir yılında Pyra Labs isimli şirket, web arayüzü aracılığıyla blog oluşturma ve yayımlama imkanı sağlayan bir program olan Blogger ı yayınlamıştır. Böylece bloglar daha hızlı bir ivme ile gelişmiştir. Öyle ki Google, özellikle blog siteleri içinde arama yapan arama motorunu devreye sokmuştur yılında meydana gelen 11 Eylül olayları ve ABD nin Afganistan ı işgali blog ortamının gelişimini hızlandırmıştır. Bu iki olay geniş bir sanal geri beslemeyi tetiklemiş, birçok blog yazarı gelişmeler hakkındaki fikirlerini iletmişlerdir (Karcıoğlu ve Kurt, 2009: 3). Artık bloglar da yeni bir medya merciidir. Dünya üzerinde birçok ünlü web sitesinden bile daha fazla ziyaretçisi olan blogger, blogspot, livejournal, typepad gibi siteler bunun önemli bir göstergesidir. Google ın kurumsal olarak ve birçok çalışanının da kişisel olarak blogları kullanıyor olması ve medya kuruluşlarının bu blogları takip ederek son gelişmeleri öğreniyor olmaları da bir diğer göstergedir. 89
103 Bloglarda kişiler veya kurumlar kendileri ile ilgili bilgileri, haberleri, çeşitli linkleri (bağlantıları), resimleri, ses ve görüntü kayıtlarını yayımlarlar. Blogları diğer iletişim araçlarından ayıran altı önemli özellik vardır (Akar, 2006): Yayımlanabilirlik (Publishable) Herkes, çok düşük maliyetlerle hatta çoğu zaman ücretsiz olarak bir blog yayımlayabilir. Bloga kaydedilen her gönderi anında tüm dünyada görüntülenebilir. Bulunabilirlik (Findable) Arama motorları ve hatta özellikle bloglar için geliştirilen arama motorları aracılığıyla yazı, konu ve yazara göre arama yapılarak bloglar bulunabilmektedir. Blog ne kadar sık güncelleniyorsa ve ne kadar özgün içeriğe sahipse arama motorlarında o derece ön sıralarda yer alacaktır. Sosyallik (Social) Blogosfer (Blog ortamı), tüm blogları içine alan ya da tüm blogların toplandığı yere verilen addır. Blogosfer; büyük bir karşılıklı konuşma yeridir. Bloglar aracılığıyla insanlar, paylaşılan ilgilerle coğrafi olarak sınırlanmamış ilişkiler oluştururlar. 90
104 Sözel Olma (Viral) yayılmaktadır. Bilgi, bloglar aracılığıyla, haber servisleri yoluyla yayıldığından daha hızlı Birleştirme (Syndicatable) Bloglar, RSS (Really Simple Syndication) altyapısını kullanarak güncellemeleri size ulaştırır. Kullanıcılar RSS ile sürekli içerik yayımlayan sitelere abone olabilir ve takip edebilir. Birbirine Bağlanabilme (Linkable) Her blog diğerlerine link yapabildiği için, her blog yazarı blogosferi her gün ziyaret eden milyonlarca insana ulaşabilir. Godin (2005), Who s There (Kim o?) adlı e-kitabında mükemmel blogların 5 bileşeni olduğunu ifade eder. Bu bileşenler; Açık sözlülük, Aciliyet, Zamanlılık, Güçlü bir yoruma sahip olma ve Tartışmadır. 91
105 Godin, bu beş bileşene ayrıca fayda bileşenini de eklemektedir. Pazarlama açısından, Türk Hava Yolları nın Umman daki bir alışveriş merkezinde kullanılan reklamı ile ilgili süreç, blogların gücüne güncel bir örnek olarak gösterilebilir. Amerika daki blog dünyasında günün konusu olan reklamda bir alışveriş merkezinin yürüyen merdivenlerinin korkuluklarında, burnu aşağı doğru dikilmiş THY uçağı fotoğrafı görülmekteydi. İnternette fotoğrafın yayılmasından sonra harekete geçen THY, reklam ajansı ile bağlantıya geçmiştir. Reklamın tersten konularak hata yapıldığının ortaya çıkması üzerine ajans, THY den hemen özür dilemiş, yürüyen merdivenlerde ters konulan reklam, ajans tarafından düzeltilmiştir (HT Ekonomi, ) Mikro-Bloglar Sınırsız metin, resim, ses ve video yayınlama özelliğine sahip bloglardan sonra internet dünyasında mikro-bloglar ortaya çıkmıştır. Sınırlı sayıda karakterde metin yazılabilen, yazılanların ve yazanların izni dahilinde takip edilebildiği mikroblogların başında Twitter gelmektedir. Akar ın (2009) cıvıldamanın yeni şekli olarak tanımladığı Twitter ın ilk şekli Mart 2006 da yayınlanmıştır. Twitter ın ziyaretçi sayısı Hitwise şirketinin araştırmalarına göre, 2007 yılında 8 kat artmıştır (Arthur, 2008). Twitter ın gelişimi; haberci güvercinlerden, internette cıvıldayarak milyonlarca insana ulaşmaya geçiş olarak değerlendirilmektedir ( ). 92
106 Mikro-bloglar, mobil iletişim araçlarından yayın yapmaya, klasik bloglara oranla daha uygundur. Temel özelliklerinden birisi de paylaşım olan internette, mikro-bloglar bunu en hızlı sağlayan sistemlerdendir. Resim İletişimin Evrimi Kaynak: Mikro-blogların iletişim tarihindeki yerini Mike Keefe (2009) karikatürize etmiştir (Resim 3.1). Keefe ye göre insanlık, yazılan ilk kelimelerden sonra matbaanın kullanımı ile kitlesel yayınlara geçmiş; ardından e-postalar ile yazılanlar kısaltılmış ve nihayet Twitter gibi mikro-bloglar ile kısa ve öz anlatım başlamıştır. Sürecin bu noktaya gelmesinde, yazılanların üzerine yenilerinin eklenmesi, güncellenmesi, düzeltilmesi ve ortadan kaldırılmasının, internet sayesinde kısa zaman dilimleri içerisinde yapılabilir olmasının etkili olduğu söylenebilir Forumlar Forum; başlıklar ve alt başlıklar halinde dizinlenmiş konularda kişilerin soru sorarak cevap aradığı, bilgi ve tecrübelerini paylaştığı web siteleri veya web sitesi bölümleridir. Kısaca forum; elektronik ortamdaki tartışma ve paylaşım sistemidir. 93
107 Ziyaretçi defterleri ile başlayan görüş bildirme, bilgi paylaşma ve soru sorma serüveni, mesaj panoları ile devam etmiş ve nihayet forumlar ile günümüze ulaşmıştır. Kişi veya kurumlar, sıkça kullanılan forumları, tanıtımını yaptıkları ürün ve hizmetler ile ilgili bilgileri paylaşmak, geribildirim sağlamak, yanlış bilgi ve yönlendirmelerin önüne geçmek amacıyla bir pazarlama aracı olarak kullanmaktadır. Günümüzde satın alınmak istenen bir ürün veya hizmetten, bir arabanın test edilmiş performanslarına kadar birçok bilgi için forumlara sıkça başvurulmaktadır. Pazarlama aracı olarak forumlar iki farklı şekilde kullanılabilir. Birinci yöntemde forumlar, kuruluşların kendi web siteleri altında kurulur. Geribildirim buradan sağlanır. İkinci yöntemde ise kuruluş, kendisinden bağımsız olarak işleyen forum sitelerini takip ederek geribildirim sağlayabilir. İkinci yönteme, Örnek Başarılı Uygulamalar başlığında incelenecek olan ve siteleri verilebilir Sosyal Ağlar ve Çevrimiçi Topluluklar Zamanının gitgide daha fazla bölümünü bilgisayar başında geçiren günümüz insanı, sosyalleşme ihtiyacını da bilgisayar üzerinden karşılamaya çalışmaktadır. Günlük hayatta yaptığı birçok faaliyeti sanal olarak internet üzerinden gerçekleştirme çabaları çevrimiçi sosyal toplulukları ortaya çıkarmıştır. Tuomi ye (2000) göre çevrimiçi topluluk; sosyal, profesyonel, eğitim amaçlı ya da diğer amaçlar için yüz yüze iletişim yerine bilgisayar ağlarını kullanarak iletişim kuran insan topluluklarıdır (Acır, 2009). Bu toplulukların başında Facebook, Hi5, Xing gibi siteler zikredilebilir. Türkiye de ise Ekşi Sözlük ve İtiraf.com gibi siteler sayılabilir. Her gün milyonlarca ziyaretin kaydedildiği bu sitelerde reklam dışında tanıtım araçları da mevcuttur. Yayımlanacak küçük bir mesaj, paylaşılacak 94
108 bir görsel veya eklenecek bir link, pazarlama aracı olarak yardımcı olacaktır. Çünkü bu tarz siteler viral pazarlama aracı olarak kullanılmaktadır. Sosyal ağ denilince ilk akla gelen sitelerden olan Facebook sitesi, Tablo 3.1 den de görüleceği üzere, ülkeler bazında trafik sıralamasında ön sıralarda yer almaktadır. Tablo Facebook Web Sitesinin Ülkeler Bazında Trafik Sıralaması Ülke Sıralama Endonezya 1 Malezya 1 Filipinler 1 Singapur 1 USA 2 Fransa 2 Birleşik Krallık 2 İtalya 2 Kanada 2 Türkiye 2 İspanya 2 Avustralya 2 Arjantin 2 Güney Afrika 2 Venezüella 2 Almanya 3 Pakistan 3 Tayvan 3 Hindistan 4 Meksika 4 Suudi Arabistan 5 Brezilya 17 Japonya 31 Kaynak:
109 Çevrimiçi Oyunlar 1990 lı yılların sonlarında, e-posta yoluyla yapılan tanıtım faaliyetlerinin istenmeyen posta (spam mail) sayısındaki artış nedeniyle yeni bir mecraya ihtiyacı doğmuştur. Bu arayışlar neticesinde ortaya çıkan yeni pazarlama araçlarından birisi de çevrimiçi (online) oyunlardır. Günümüzde işletmeler ürünlerinin tanıtımlarını Internet sitelerindeki elektronik reklam ve promosyonlarla yapmakta ve sitelere uğrayan izleyici sayısını arttırarak hedef kitlelerinde farkındalık yaratmak istemektedirler. Reklamların oyunlarla iç içe geçmiş bir biçimde internette yer alması ise oldukça yenidir. Reklam oyunları, içine reklam mesajları konumlandırılmış, çevrimiçi ve çevrimdışı video oyunlarından oluşabilir. Çevrimiçi oyun sırasında insanlar aktif izleyicilikten katılımcı bir oyuncuya dönüşürler. Böylece odaklanmayı tercih ederler. Reklam oyunlarına katılan aktif oyuncuların, oyun içinde daha fazla vakit geçirmesiyle reklam mesajları daha kolay ve olumlu algılanmaktadır. Bu yüzden reklam oyunu pazarlama iletişiminde oldukça etkili bir yöntem ve mecra olmaktadır (Yüksel, 2007: 318). Bu yöntem özellikle teaser reklam aracı olarak kullanılmaktadır. Şubat 2010 itibariyle 35 milyon olan Türk internet kullanıcısının %25 inin çevrimiçi oyun oynuyor olması da çevrimiçi oyunların önemini ortaya koymaktadır ( ). İnternette ayrıca herhangi bir puanı, kazananı veya kaybedeni olmayan, oyun olarak da nitelendirilebilen uygulamalar da mevcuttur. Buna en iyi örnek, 7 96
110 milyondan fazla üyesi olan Second Life uygulamasıdır. Grafik 3.1 den görülebileceği gibi SecondLife uygulamasının kullanım süresi hızla artış göstermektedir. Grafik 3.1 Kullanıcıların SecondLife Sitesinde Bir Ayda Harcadıkları Zaman Kaynak: Stefhan, 2007 aktaran Köksal, Arama Motoru Pazarlaması (SEM) İngilizce Search Engine Marketing in kısaltması olan SEM ile ifade edilen arama motoru pazarlaması; arama motoru optimizasyonu, bağlamsal reklamlar ve ücretli katılım yoluyla arama motoru sonuç sayfalarında görünürlüğü artırıp üst sıralarda yer alarak web sitelerinin pazarlanmasını amaçlayan bir internet pazarlama yöntemidir (Sullivan, 2010 ve Sherman, 2007). Başlangıçta sadece belirli bir ücret ödeyerek yapılan işlemleri SEM içinde değerlendiren yazarlara karşın, 2002 yılında kurulan ve kısa adı SEMPO olan Search Engine Marketing Professional Organization (Arama Motoru Pazarlama Profesyonelleri Organizasyonu), arama 97
111 motoru pazarlaması kavramı içinde arama motoru optimizasyonu nun da olması gerektiğini ortaya koymuştur (Sullivan, 2010) yılında Kuzey Amerika da arama motoru pazarlamasında 13,5 milyar dolar harcanmıştır. Bu pazarda en önemli aktörler Google AdWords, Yahoo! Search Marketing ve Microsoft adcenter dır (Wikipedia, 2010). SEMPO ya göre 2011 yılında bu rakam 18,6 milyar dolara ulaşacaktır (Sherman, 2007). Arama motoru pazarlaması; arama motoru optimizasyonu, bağlamsal reklam, ücretli katılım ve tıklama başına ücretli reklam unsurlarından oluşmaktadır Arama Motoru Optimizasyonu (SEO) Alpert ve Hajaj ın (2008), İnternette 1 trilyon tekil URL bulunduğu tespitleri dikkate alındığında ortaya bir başka sorun çıkmaktadır ki bu sorun hazırlanan web sitesinin erişilebilirliği, diğer siteler içinden seçilebilirliği ve tercih edilebilirliğidir. Bilgiye erişim açısından önemli bir araç ve ortam olan internet aynı zamanda büyük bir bilgi kirliliği içindedir. tatil, otel, gezi ve yurtdışı turları kelimeleri bazında Google, Yahoo! ve Bing arama motorlarında yapılan arama sonucunda bulunan içerik sayısı Tablo 3.2 de gösterilmiştir. 98
112 Tablo Arama Motorlarında Yapılan Kelime Bazlı Arama Sonuç Sayıları Aranan Kelime Bulunan Sonuç Sayısı Google.com.tr Yahoo.com Bing.com tatil otel gezi yurtdışı turları Kaynak: Yalnızca Tablo 3.2 ye bakılarak bile internette özellikle turizm alanında mevcut bilgi kirliliği görülebilir. Arama sonuçları, doğru bilgi veren siteleri içerdiği gibi arama motorlarında yer edinebilmek adına anahtar kelimeleri içeriğinde barındıran siteleri de göstermektedir. Bu bilgi kirliliği içinde fark edilir olmak, arama motorlarında mümkün olduğunca ön sıralarda yer almaktan geçmektedir. Çünkü bilgi çağının bir özelliği de hız dır ve internet kullanıcıları aradıkları bilgiye en kısa zamanda erişmek istemektedir. Bu da arama motorları vasıtasıyla yapılan araştırmalarda, arama sonuçlarında çıkan ilk sıraların incelenmesi, aranan bilgi bulunduğunda sonraki sonuçlara bakılmaması sonucunu doğurmaktadır. Arama motorları, özel algoritmalar vasıtasıyla siteleri ve sayfaları tarayarak, aranan kelime veya kelimelere en uygun sonucu getirmeye çalışırlar. Sonuçlar arasından seçim yaparken de birtakım kıstaslar ile sıralama yaparlar. Kıstaslar içerisinde sitenin yaşı, içeriğin güncelliği ve zenginliği, diğer sitelerden referansları ve diğer sitelere gönderdiği linkler gibi unsurlar yer almakta, bu özellikler bir formül aracılığı ile puanlamaya esas teşkil etmektedir. Arama sonuçları da bu puanlamalara göre en yüksek olandan en düşük olana doğru sıralanmaktadır. Bu noktada İngilizce search engine optimization ibaresinin kısaltması olarak kullanılan SEO, yani arama motoru optimizasyonu devreye girmektedir. 99
113 comscore tarafından Ocak 2010 da yapılan bir araştırmaya göre (Tablo 3.3); 2009 yılında dünyada arama motoru sektörü % 46 büyüme göstermiştir. Sektör içerisinde en büyük pay Ocak 2010 itibariyle, %65,4 ile Google firmasınındır. Tablo Arama Motorları Sektör Payları Site Pay (%) Aralık 2009 Ocak 2010 Değişim Google 65,7 65,4-0,3 Yahoo! 17,3 17,0-0,3 Microsoft (Bing) 10,7 11,3 0,6 Ask 3,7 3,8 0,1 AOL LLC 2,6 2,5-0,1 TOPLAM Kaynak: Google arama motoru ve Dmoz dizin hizmeti dışında kalan arama motoru ve dizin hizmetlerinin büyük bir çoğunluğunun, önceliği ücret aldıkları sitelere tanıdıkları ( ) ve sektörde Google arama motorunun ilk sırada yer alıyor olması dikkate alındığında arama motoru optimizasyonunun önemi ortaya çıkmaktadır. Çünkü pazarlama amacıyla interneti kullanan firmalar en az maliyet ile en çok kişiye, en etkin şekilde ulaşmak istemektedirler. Bu noktada arama motoru optimizasyonu devreye girmektedir. Arama motoru optimizasyonunda, web sitelerinin; arama motorlarının tanıyabileceği kodlama altyapısında, orijinal içeriğe sahip, sürekli güncellenen, referans linkler alan siteler olması sağlanmaktadır. 100
114 Bağlamsal Reklamlar Bağlamsal reklamlar; web sitelerinde, içerik ile bağlantılı, belirli bir hedefe veya hedef kitleye yönelik görsel veya metin reklamların yayınlanmasıdır. Sistem kısaca şu şekilde çalışmaktadır: Reklam sistemi, o anki sayfayı tarayarak anahtar kelimeleri belirler. Anahtar kelimelere uygun reklamlar, reklam veritabanından seçilir. Seçilen reklam kullanıcıya gösterilir. Bağlamsal reklamların en büyük avantajı, reklamın tam olarak hedef kitleye ulaştırılmasıdır. Çünkü sitede gezinen kullanıcı o anda tam olarak istediği içeriğe sahip sayfadadır. Sistem de sayfadaki metinleri tarayarak anahtar kelime ve/veya alanlara uygun reklamı veritabanından seçmektedir ( ). Bu sistem özellikle haber sitelerinde ve sosyal ağlarda yoğun bir şekilde kullanılmaktadır Ücretli Katılım (Paid Inclusion) Bazı arama motorları ve dizin hizmeti veren sistemler, üst sıralarda listelenmek isteyen sitelerden, belirli bir ücret almaktadırlar. Sponsor listeler olarak adlandırılırlar. Arama motorlarında üst sıralarda yer alma kıstasları içerisinde yer alan popülaritesi yüksek sitelerden link alma açısından önem arz ettiği için web siteleri bu tarz sistemleri tercih edebilmektedir. 101
115 Dizinlerde yer almak için, dizin firmalarının farklı ücret politikaları vardır. Bazı dizinler, belirli bir süre için belirli bir ücret ödenmesini talep eder. Bu sistemde örneğin yıllık bir ödeme ile web sitesi bir yıl boyunca dizinde yer alır. Bazı dizinlerde ise tıklama başına ücret talep edilebilmektedir. Tıklama başına ücrette, dizinde bulunan sitelere her bir tıklama, belirli bir ücretin tahsilini doğurur. Yahoo! gibi bazı siteler ise karma ücret politikası uygulamaktadır. Karma politikada hem sabit bir ücret hem de tıklama başına belirli bir ücret alınmaktadır. Web sitesi sahipleri bu dizinlere neden para verir? sorusunun cevabı önemlidir. Arama motorları, web sitelerini arama sonuçlarında gösterirken bazı kıstasları göz önüne alan algoritmalar ile çalışır. Bu kıstaslardan birisi sitenin kendisinin ve sitenin link aldığı diğer sitelerin pagerank değeridir. Pagerank değeri bir web sitesinin popülaritesi olarak ifade edilebilir. Ancak popülarite sadece ziyaretçi sayısı değil, aynı zamanda içerik zenginliği, içeriğin özgünlüğü, güvenilirlik gibi unsurları da içerisinde barındırır. Dizin hizmetleri büyük firmalar tarafından veya arama motorlarının ortak girişimlerince hizmet verdiklerinden dolayı yüksek pagerank değerlerine sahiptirler. Bu da hem arama sonuçlarında dizinlerin de yer alması ve hem de web sitelerinin pagerank değerine katkı sağlaması açısından önem arz etmektedir Tıklama Başına Ücretli (Pay Per Click) Reklamlar Google, Yahoo! ve Microsoft gibi işletmelerin de başını çektiği firmalar, web sitelerinde, arama motoru sonuç sayfalarında, e-posta sistemlerinde görsel ve/veya metin bazlı reklamlar yayınlamaktadırlar. Yayınlanan reklam için her bir tıklama başına belirli bir ücret alınmaktadır. Günlük, haftalık ve aylık olarak belirlenen üst limite erişildiğinde ise reklamın sayfalarda görüntülenmesi durdurulmaktadır. Burada reklam platformlarının sahte tıklamaları engellemesi önemlidir. Aksi takdirde rakip 102
116 firmaların reklamlara tıklayarak sınırlı bütçeyi bitirerek reklamı yayından kaldırma gibi girişimleri, pazarlama faaliyetini engelleyecektir. Tablo 3.4 Amerika Pazarında Reklam Ağları (İlk 10) Toplam Tekil Ziyaretçi (Bin Kişi) Aralık 2008 Aralık 2009 Değişim (%) AOL Advertising 173, ,023 8 Yahoo! Network 165, ,909 9 Google Ad Network 157, , ValueClick Networks 159, ,774 7 Microsoft Media Network US 126, , Specific Media 153, ,230 8 FOX Audience Network Veri yok 156,981 Veri yok 24/7 Real Media 142, ,856 9 Collective Network 126, , interclick 137, ,989 9 Kaynak: comscore un tespit (Tablo 3.4) ve öngörülerine göre, reklam ağları pazarı giderek genişlemektedir. Pazarlamacılar için etkin bir internet tanıtımı sağlayan bu ağlar 2010 yılında da önemli bir araç olarak kullanılacaktır. 103
117 3.3. Turizm Pazarlaması 2.0: Turizm Pazarlamasında İnternet Ülke tanıtımının ve turizm pazarlamasının öneminin anlaşıldığı yıllarda Türkiye Seyyahin Cemiyeti nin kurulduğu ve Türkiye nin ilk tanıtım afişinin (Resim 3.2) yayınlandığı yıllardan günümüze kadar pazarlama alanında köklü değişiklikler meydana gelmiştir. Resim Türkiye'nin İlk Tanıtım Afişi Kaynak: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu 104
118 Geleneksel turizm pazarlamasında ortaya çıkan sorunlar, bilişim ve özellikle internet ile paralel olarak gelişen pazarlama ortamı, turizm pazarlamasının da yeni yöntem ve araçlar ile yapılmasını zorunlu kılmaktadır. Bu yeni turizm pazarlamasına, internet kavramının da içinde olması dolayısıyla bilişim terminolojisinden esinlenilerek Turizm Pazarlaması 2.0 tabiri kullanılmaktadır Geleneksel Turizm Pazarlamasında Ortaya Çıkan Sorunlar Geleneksel pazarlama araçları kullanılarak yapılan turizm pazarlama faaliyetlerinin maliyet, zaman ve geri bildirim konularında birtakım dezavantajları bulunmaktadır Maliyet Geleneksel pazarlama araçları ile turizm pazarlamasında, tanıtım aracı olarak kullanılan afiş, broşür, el ilanı gibi materyallerin basımı ve dağıtımı genellikle pahalıdır. Ayrıca, tanıtım personelinin istihdamı, anketlerin yapılması, pazarlama araçlarının taşınması da işletmenin karşısına ayrı bir maliyet kalemi olarak çıkmaktadır Zaman Kaybı Geleneksel yöntemlerle yapılan pazarlama faaliyetleri, internet üzerinden yapılan pazarlamaya oranla çok daha fazla zaman kaybına sebep olmaktadır. Günümüz rekabet koşullarında zamanın değeri dikkate alındığında internet ortamında pazarlamanın önemi zaman kavramı yardımıyla bir kez daha ortaya konulmaktadır. 105
119 Yenilikler ve Hatalar Geleneksel tanıtımda ortaya çıkması muhtemel hataların düzeltilmesi, internete oranla yüksek maliyet artışları ve zaman kaybına sebep olmaktadır. Oysa ki internet ortamında, hatalar anlık zaman dilimlerinde düzeltilerek zamandan ve maliyetlerden tasarruf sağlanabilir. Ayrıca yeniliklerin müşteriye duyurulması internet ortamında yine anlık zaman dilimlerinde ve geleneksel pazarlamaya oranla çok daha etkin birşekilde sağlanmaktadır. Müşteriler açısında önem arz eden iletişim bilgileri değişiklikleri de internette anında güncellenerek, müşterilerin işletmeye ulaşmasında sorun çıkmasının önüne geçmektedir. Sonuç olarak, internet üzerinden turizm pazarlaması ile turizm ürününe ve hizmetine daha fazla bilgi değeri yüklenecek, işletmeler uluslararası hale gelebileceklerdir (Keler, 1995 aktaran Karabulut, 2006: 96) Pazarlama 2.0 Geleceğe hazırlanmak isteyen girişimcilerin, gelecek ile ilgili öngörüleri yakından takip etmeleri; sürekli bir gelişim ve uyum sürecinde olmaları gerekmektedir. Uzak bir tarih olarak görülen geleceğin hiç de uzak olmadığı, Japon işletmelerin çok uzun vadeli stratejiler belirlemesinden yola çıkarak tüm işletmelerin anlaması gerekmektedir. Bu gelişime uyum sürecinde ise internet, önemli bir aktör olarak karşımıza çıkmaktadır. Pazarlamacılar, tüketiciyi almayı düşünmeye başladıkları anda yakalamaya çalışırlar (Yüksekbilgili, 2009). Bu da en erken safhada gerçekleşen bir faaliyettir. Günümüz tüketicilerinin hiçbir şey için zamanı olmadığı, günümüzün hız ve bilişim 106
120 çağı olduğu gerçeği de dikkate alınırsa, pazarlamanın interneti kullanması kaçınılmazdır. Yeni dünya tüketicisi satın almak istediği ürün veya hizmeti en basit şekilde internette arama motorlarını kullanarak araştırabilmekte, fiyat karşılaştırması yapabilmekte ve rakip firmaların da ürün ve hizmetlerini aynı platform altında inceleyebilmektedir. Bu nedenledir ki üreticilerin internette var olması, arama motorlarında üst sıralarda çıkması, görüşlerin açıkça belirtilebildiği geribildirim platformları olan forum ve blogları takip etmeleri, hatta bu platformları kendilerinin sunması gerekmektedir. Artık mesaj iletmeye çalışan geleneksel pazarlama, yerini cevap veren yenilikçi pazarlamaya bırakmıştır. Bu noktada da etkileşim ve paylaşımı ön plana çıkaran, kullanıcıyı da sürece dahil eden Web 2.0 devreye girmekte ve Web 2.0 teriminden esinlenilerek Pazarlama 2.0 tabiri sıkça kullanılmaktadır. Web 2.0 felsefe ve teknolojilerini kullanarak yapılan pazarlama faaliyetleri olarak tanımlanabilecek Pazarlama 2.0 da; üreticiler topluluğun bir parçası olmalıdır. Pazarlama faaliyeti gerçekleştirmek isteyen üretici topluluğun dışından mesaj iletmekte güçlük çekecektir. Bu nedenle topluluğun bir parçası olmalı, katılım sağlamalıdır. Mesaj, topluluğu rahatsız etmeksizin iletilmeli, topluluğa zarar vermemelidir. Amaç mesajı dayatmak değil, iletmek olmalıdır (Kahraman, 2007). Olumlu katkılarının yanı sıra Web 2.0 ın işletmeler açısından olumsuz etkileri de bulunmaktadır. Ürün ve hizmetlerden memnun kalmayan, yanlış ve/veya yanıltıcı bilgilendirilen tüketici, eskiden daha kısıtlı imkanlarla istek ve şikayetlerini duyurabilirken; Web 2.0 ın sunduğu katılımcılık dolayısıyla hoşnutsuzluğunu daha geniş kesimlere ve daha hızlı yayabilmektedir. Bu gelişmeler firmaların pazarlama 107
121 stratejilerini etkilemektedir (Köksal, 2008). Web 2.0 ın karakteristiklerinden olan paylaşım ve katılımcılığın en etkin şekilde görüldüğü bloglar ve forumlar dikkatle takip edilmeli, buralardan gelebilecek geribildirimler dikkatle değerlendirilmelidir. Olumlu tepkiler yanında olumsuz tepkilere de hazırlıklı olunmalıdır (Kahraman, 2007). İşletmeler Web 2.0 ı kullanarak, genç ve teknoloji meraklısı toplumsal kesimler başta olmak üzere, tüm tüketiciler ile etkileşim içinde uygulamalar geliştirebilmektedir. Bürokrasi ve dolayısıyla özel sektöre göre hantallık ve yeniliklere karşı direnç ile doğrudan iç içe olan devletin bile e-devlet kavramı altında birtakım girişimlerde bulunduğu, Web 3.0 kavramı ile birlikte Pazarlama 3.0 kavramının da konuşulmaya ve tartışılmaya başlandığı günümüzde, internet ve internet üzerinden pazarlama konularında halen geri duran işletmeler, çağının çok gerisinde kalmaya mahkumdurlar Online Seyahat Pazar Hacmi UNWTO 2006 verilerine göre 462,5 milyon Avrupalı turistin 308 milyonu gündelik hayatlarında interneti etkin olarak kullanmaktadır. Bu kullanıcılardan 123 milyonu interneti kullanarak seyahat kararını vermekteyken, 204 milyonu karar verip ürün satın almamaktadır. Bu kategorideki kullanıcıların 81 milyonu da internetten seyahat planlarını kararlaştırmakta ancak ürün satın almada başka kanalları kullanmaktadır (Bulut, 2008: 69). 108
122 CRT (Center For Regional OG Turismeforskning) 2008 verilerine göre Avrupa da, 1997 yılında 200 milyar Euro olan seyahat pazar hacminin yalnızca 200 milyon Euro su online seyahat pazarını kullanmaktayken, bu rakam 2007 yılında 49,4 milyar Euro ya ulaşmıştır (Bulut, 2008: 70). Ortaya çıkan bu trendi Grafik 3.1 de ve Avrupa da mevcut online seyahat pazar hacmini de Tablo 3.5 te görmek mümkündür. Özellikle Türkiye ye turist gönderen ilk 5 ülke içinde yer alan ülkeler ve Türkiye de, turizm pazarlarında çevrimiçi kullanıcı oranı 1997 yılından bu yana artan bir eğilim göstermektedir. Grafik Turizm Pazarlarında Çevrimiçi Kullanıcılar ( ) Kaynak:
123 Tablo Avrupa Online Seyahat Pazar Hacmi Pazar İnternet Satışları Yıllar (Milyar ) (Milyar ) (Pazar Payı) (Artış Yüzdesi) % Veri yok % 257% % 216% % 99% % 77% % 57% % 51% % 43% % 32% % 24% % 17% % 12% Kaynak: E-Turizm SWOT Analizi Turizm pazarlamasında internetin kullanılmasında güçlü ve zayıf yönler yönler şunlardır (Pırnar, 2005): Güçlü Yönler Hızlı bir iletişim kanalıdır. Kişiselleştirilmesi mümkündür. Sonuçların ölçülebilirliği kolaydır. İnsan kaynakları etkindir. İhtiyaçlara uygun ve esnektir. Düşük maliyetlidir. 110
124 Pazar/pazarlama araştırması ve veri toplamada kolaylık sağlar. Doğrudan iletişim imkanı tanır. Turizm işletmelerinin hizmet kalitesini artırır. Ucuz emek sağlar. Zayıf Yönler Kesin olmayan planlar vardır. Ürün fiziksel olarak görülememektedir. Bilgisayar kullanımında acemilikler olabilir. Bilgi ve veri girişi vakit alır. Konfirmasyon almada güçlükler vardır. Bilgi kirliliği vardır. İnternet en iyi ve uygun fiyatları saptayamaz. İnternet ile işlemler karışıktır. Şirketin çalıştığı belli bir acente ve otel vardır. Kredi kart sahibi olmayanlar genellikle, internet üzerinden mal ve hizmet alamamaktadır. İnternet ile rezervasyon imkanları bilinmeyebilir. Otomasyon yerine gerçek bir insan ile konuşmak tercih edilebilmektedir. Hizmet kalitesi düşüktür. E-turizm anlayışı henüz tam olarak yaygınlaşmamıştır. Reklam ve tanıtım eksikliği vardır. 111
125 Fırsatlar E-turizm pazarı yaygınlaşmaktadır. Kitle iletişim araçları ve internet kullanımı yaygınlaşmaktadır. Eğitim seviyesi giderek yükselmektedir. Alternatifleri karşılaştırma imkanı tanır. Düşük maliyet ile tanıtım imkanı sunar. Aracılara olan bağımlılığı azaltır. Elektronik para ve broşür ile bürokrasiyi azaltmaktadır. Tüm tanıtım araçlarının bir arada kullanılması ile çok yönlü tanıtım sağlar. Tüketiciyi yolculuk indirimleri, iptalleri değişiklikler ve rezervasyonlar için seyahat acentalarının ücretlendirmesinden korur. Hızlı bir iletişim ortamı sağladığı için zaman tasarrufu sağlar. Tüketici internetten ayrıntılı ve kolay bir şekilde araştırma yaparak, tercihlerini daha sağlıklı yapabilmektedir. E-Tanıtım etkindir; daha fazla bilgi, daha etkin yollarla (örneğin video görüntüler, fotoğraflar, haritalar vb) kullanıcıya ulaştırılır. Zaman ve mekan kavramları ile sınırlı değildir. Kesintisiz iletişim ve etkileşim kaynağıdır (Karabulut, 2006: 97). 112
126 Tehditler Fiyat kırma sorunları vardır. İnternet üzerinde bazı site veya sistemleri kullanmak üyelik gerektirebilmektedir. Bu durumda kişisel bilgilerin verilmesi gerekir. Kişisel bilgilerin verildiği sistemlerin güvenlik ve gizlilik politikaları burada önemlidir. Bilgi yoğun bir ortam olan internet, tüketicinin bu bilgi yoğunluğu içinde kaybolmasına sebep olabilir. Burada sadece yoğunluk söz konusu değildir, aynı zamanda bilgi kirliliği de mevcuttur. Kredi kartı kullanımına güven henüz tam olarak sağlanamamıştır. Burada internet üzerinden kredi kartı bilgilerinin çalınıyor olması önemli bir etmendir Başarılı Örnek Uygulamalar Dünyanın en hızlı gelişen sektörlerinden birisi olan turizm sektörü, yine dünyanın en hızlı gelişen ve geliştiren aracı interneti kullanma konusunda gecikmemiştir. Bilgi yoğun bir sektör olması dolayısıyla da turizm, bilgi çağında en iyi araçlardan olan interneti ilk zamanlarından bu yana etkin bir biçimde kullanmaktadır. Grafik arayüzlü browserlar ile gelişen internet üzerinden pazarlama, artık rekabetin de artması ile yeni mecralar, yeni alt araçlar kullanmaya başlamıştır. Yan unsurları olmasına rağmen yine de asıl araç web siteleridir. Aşağıda, web sitelerini doğrudan ve dolaylı olarak kullanan başarılı örnek uygulamalar hakkında bilgi verilmiştir. 113
127 Teaser Reklam: Hamilton Adası Bekçiliği 2009 yılında Avustralya nın Queensland Turizm Departmanı, geleneksel turizm pazarlama araçlarından çok farklı bir yöntemle pazarlama faaliyetinde bulunmuştur. Herhangi bir turistik tanıtım yapmaksızın, 16 Ocak 2009 tarihli Independent ve Daily Mail gazetelerinde dünyanın en iyi işi başlığı ile bir haber yayınlanmıştır. Haberde kısaca, Avustralya da bulunan Hamilton adasında, lüks bir malikanede, 6 ay boyunca adanın bekçiliğini yapacak bir kişinin arandığı; bu kişide öncelikle iyi derecede İngilizce bilgisi ve iletişim becerilerinin kuvvetli olmasının şart olduğu belirtilmiştir. Ayrıca Hamilton adasında çalışmaya talip olacak kişide, başta yüzme olmak üzere şnorkel ve tüple dalış ve diğer su sporlarını yapabilme özelliğinin olması gerektiği belirtilmiştir. Haberde direk tanıtım cümleleri bulunmamasına rağmen, haberin ardından çeşitli medya kuruluşlarına açıklama yapan Queensland Turizm Müdürü Anthony Hayes, amaçlarının, adaları küresel pazara tanıtmak olduğunu söylemiştir. Başvuruları 22 Şubat 2009 da sona eren Hamilton Adası bekçiliği için dünya çapında yaklaşık 34 bin kişi başvurmuştur ( ). Sonuçta ada bekçiliğine Ben Southall seçilmiştir ( ). Daha sonraları ada bekçisinin yanına 3 ayrı kişi daha kısa süreli yardımcı olarak seçilmiş, böylelikle ada ve çevresinin sürekli gündemde tutulması, bilinirliklerinin artırılması sağlanmıştır. Bekçinin yapması gereken işlerden birisi de, Hamilton Adası için açılmış resmi web sitesi olan adresinde bulunan blogda, ada ile ilgili yazılar yazması ve görselleri yayınlaması olarak belirlenmiştir. Queensland 114
128 Turizm Departmanı nın bununla, internet üzerinden pazarlama ve bilgi yayma araçlarından günümüzde önemli bir yere sahip olan blogu kullanmak istediği aşikardır. Haberin yayınlandığı ilk günden bu yana, haberin medyada hızla yayılması ile adanın ve bağlı olduğu ada takımının web siteleri hızla ziyaretçi çekmiş, ada ve iş için Youtube.com web sitesinde özel bir kanal açılmış, bloglarda hızla haber ve görüntüler yayılmıştır. Haberin ve internet bloglarının, adanın resmi blog sayfası ve Queensland Turizm Departmanı resmi web sitesi üzerindeki etkisi Grafik 3.2 de görülmektedir. İlanın internette hızla yayıldığı 2009 yılı başlarından itibaren yalnızca ada bekçiliği resmi blog sayfası olan sitesi değil, aynı zamanda Queensland Turizm Departmanı nın da web sitesi ziyaretçi sayıları artmıştır. Grafik 3.2 Ada nın Resmi Blog Sitesi ve Tourism Queensland Sitesinin Ziyaretçi Sayısı Gelişimi Kaynak: Burada dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta da adanın web sitesi açılırken arama motoru pazarlaması da yapılmıştır. Sitenin alan adında 115
DTO TURİZM VE ÇEVRE DERS NOTLARI ÖĞR.GÖR. ŞULE KIYCI
DTO TURİZM VE ÇEVRE DERS NOTLARI ÖĞR.GÖR. ŞULE KIYCI BİRİNCİ HAFTA 2 TURİZM OLAYI VE GELİŞİMİ Turizm kelimesinin Latincede dönmek, etrafını dolaşmak, geri dönmek anlamına gelen tornus kökünden türetildiği
DetaylıTÜRKİYE TURİZMİ Değerlendirme Raporu
TÜRKİYE TURİZMİ Değerlendirme Raporu Özet Sonuçlar *2016 yılında gelen yabancı ziyaretçi sayısı yüzde 30.05 oranında düşüş gösterirken 2017 ilk 9 ayında yüzde 28 artış kaydedilmiştir. *Türkiye'ye en çok
Detaylı2014-2023 BÖLGE PLANI SÜRECİ Bursa Turizm İhtisas Komisyonu Toplantısı 29.05.2013
2014-2023 BÖLGE PLANI SÜRECİ Bursa Turizm İhtisas Komisyonu Toplantısı 29.05.2013 Küresel Turizm Sektörü Dünya daki turist sayısı 2011 yılında bir önceki yıla göre % 4,6 ve 2012 de %4 artışla 1,035 milyar
Detaylıİçindekiler. İçindekiler
İçindekiler v İçindekiler 17. Baskıya Önsöz...iii İçindekiler...v Tablolar Listesi...xiii Şekiller Listesi...xiv Haritalar Listesi...xiv Kısaltmalar Listesi...xv 1. BÖLÜM: TURİZM VE TURİST KAVRAMLARI TURİZMİN
DetaylıİÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...11
İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...11 1. BÖLÜM TURİZM KAVRAMI VE KAPSAMI / Yrd. Doç. Dr. Emine Kale I. TURİZMİN TANIMI VE GENEL ÖZELLİKLERİ...15 A. Turizm Kavramının Tanımı...15 B. Turizmin Özellikleri ve Sınıflandırılması...18
DetaylıTUROB - Selanik Philoxenia 2014 Turizm Fuarı Sonuç Raporu. 2. Istanbul CD 3. İstanbul Haritası 4. Katılımcı otellerin sağladığı promosyonlar
TUROB - Selanik Philoxenia 2014 Turizm Fuarı Sonuç Raporu Fuar Tarihleri 13-16.11.2014 Fuarın Açık Olduğu saatler 11.00 20.00 Dağıtılan Malzemeler 1. Istanbul Guide 2. Istanbul CD 3. İstanbul Haritası
DetaylıTÜRK KONSEYİ EKONOMİK İLİŞKİLERİ YETERLİ Mİ?
TÜRK KONSEYİ EKONOMİK İLİŞKİLERİ YETERLİ Mİ? Dr. Fatih Macit, Süleyman Şah Üniversitesi Öğretim Üyesi, HASEN Bilim ve Uzmanlar Kurulu Üyesi Giriş Türk Konseyi nin temelleri 3 Ekim 2009 da imzalanan Nahçivan
Detaylı1 TÜRKİYE CUMHURİYETİ DÖNEMİ (TÜRKİYE) EKONOMİSİNİN TARİHSEL TEMELLERİ
İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ III Bölüm 1 TÜRKİYE CUMHURİYETİ DÖNEMİ (TÜRKİYE) EKONOMİSİNİN TARİHSEL TEMELLERİ 13 1.1.Türkiye Ekonomisine Tarihsel Bakış Açısı ve Nedenleri 14 1.2.Tarım Devriminden Sanayi Devrimine
DetaylıİKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL BİLDİRİMLERİNİN HAZIRLANMASI PROJESİ 6. ULUSAL BİLDİRİM TURİZM BÖLÜMÜ
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL BİLDİRİMLERİNİN HAZIRLANMASI PROJESİ 6. ULUSAL BİLDİRİM TURİZM BÖLÜMÜ Özgür ZEYDAN Öğr. Gör. Dr. Kasım 2014 Ankara Sunum Planı Önceki bildirimlerde Turizm bölümleri İklim Değişikliği
DetaylıTURİZM SOSYOLOJİSİ SOS1019U KISA ÖZET
TURİZM SOSYOLOJİSİ SOS1019U KISA ÖZET DİKKAT Burada ilk 4 sahife gösterilmektedir. Özetin tamamı için sipariş veriniz www.kolayaof.com 1 1-Turizm Sosyolojisinin Ortaya Çıkışı, Gelişimi ve Genel Çerçevesi
Detaylı2015 2017 Yılları Bütçesinin Makroekonomik Çerçevede Değerlendirilmesi
2015 2017 Yılları Bütçesinin Makroekonomik Çerçevede Değerlendirilmesi Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisadi ve Mali Analiz Yüksek Lisansı Bütçe Uygulamaları ve Mali Mevzuat Dersi Kıvanç
Detaylı5.1. Ulusal Yenilik Sistemi 2023 Yılı Hedefleri [2011/101]
5.1. Ulusal Yenilik Sistemi 2023 Yılı Hedefleri [2011/101] KARAR ADI NO E 2011/101 Ulusal Yenilik Sistemi 2023 Yılı Hedefleri ĠLGĠLĠ DĠĞER KARARLA R T...... 2005/201 Ulusal Bilim ve Teknoloji Sisteminin
DetaylıTablo 1. Seçilen Ülkeler için Yıllar İtibariyle Hizmetler Sektörü İthalat ve İhracatı (cari fiyatlarla Toplam Hizmetler, cari döviz kuru milyon $)
4.2. HİZMETLER 1. Hizmetler sektörünün ekonomideki ağırlığı bir refah kriteri olarak değerlendirilmektedir (1). (2) tarafından bildirildiği üzere, sanayileşmeyle birlikte, ulaştırma hizmetleri ve belirli
DetaylıDIŞ TİCARET AÇIĞI VE TURİZM
DIŞ TİCARET AÇIĞI VE TURİZM Nesrin Yardımcı SARIÇAY Dış ticaret açığı ve turizm kavramları günlük literatürde en fazla duyduğumuz kavramlardan ikisi. Uzun yıllardan bu yana dış ticarette iki yakamız bir
DetaylıTuristik Ürün, Turistik Ürün Çeşitlendirmesi ve Alternatif Turizm 1.Hafta Öğr. Gör. Özer Yılmaz
Turistik Ürün, Turistik Ürün Çeşitlendirmesi ve Alternatif Turizm 1.Hafta Öğr. Gör. Özer Yılmaz Turistik Ürün; turistin seyahati boyunca yararlandığı konaklama, yeme-içme, ulaştırma, eğlence ve diğer birçok
DetaylıORTA VADELİ PROGRAM ( ) 8 Ekim 2014
ORTA VADELİ PROGRAM (2015-201) 8 Ekim 2014 DÜNYA EKONOMİSİ 2 2005 2006 200 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 T 2015 T Küresel Büyüme (%) Küresel büyüme oranı kriz öncesi seviyelerin altında seyretmektedir.
DetaylıGRAFİKLERLE FEDERAL ALMANYA EKONOMİSİNİN GÖRÜNÜMÜ
GRAFİKLERLE FEDERAL ALMANYA EKONOMİSİNİN GÖRÜNÜMÜ Hazırlayan: Fethi SAYGIN Mart 2014 Kaynak :DESTATIS (Alman İstatistik Enstitüsü) GENEL DEĞERLENDİRME Ekonomi piyasalarındaki durgunluk ve sorunlara rağmen,
DetaylıİÇİNDEKİLER. Birinci Bölüm TURİZME GENEL YAKLAŞIMLAR
İÇİNDEKİLER Birinci Bölüm TURİZME GENEL YAKLAŞIMLAR I TURİZM KAVRAMI VE KAPSAMI... 1 A- TURİZM OLAYI VE ÖNEMİ... 2 B- TURİZMİN DİĞER BİLİMLERLE İLİŞKİSİ... 3 1-Turizm ve Ekonomi... 4 2-Turizm ve Coğrafya...
DetaylıTÜRKİYE TURİZM STRATEJİSİ 2023 VE MALATYA İLİ TURİZMİ
TÜRKİYE TURİZM STRATEJİSİ 2023 VE MALATYA İLİ TURİZMİ Dr. ADNAN ASLAN 27 MART 2013 ANKARA KÜLTÜR ve TURİZM BAKANLIĞI YATIRIM ve İŞLETMELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İÇERİK 1.Dünyada ve Türkiye de Turizm 2. Türkiye
DetaylıTÜRSAB AITF BAKÜ 2017 ULUSLARARASI TURİZM FUAR RAPORU
TÜRSAB AITF BAKÜ 2017 ULUSLARARASI TURİZM FUAR RAPORU Siyasi ve ekonomik ilişkiler açısından Türkiye nin en olumlu diyaloğa sahip bulunduğu ülkeler arasında yer alan Azerbaycan, Türkiye ye gönderdiği turist
DetaylıEKONOMİK GELİŞMELER Mayıs - 2010
EKONOMİK GELİŞMELER Mayıs - 2010 AR-GE MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU İÇİNDEKİLER... 1 GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA (GSYH)... 2 İSTİHDAM - İŞSİZLİK VE İŞGÜCÜ HAREKETLERİ.. 2 İTHALAT
DetaylıBURSA ESKİŞEHİR BİLECİK KALKINMA AJANSI 2014-2023 TR41 BÖLGE PLANI BURSA TURİZM ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU TOPLANTISI BİLGİ NOTU
BURSA ESKİŞEHİR BİLECİK KALKINMA AJANSI 24-223 TR4 BÖLGE PLANI BURSA TURİZM ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU TOPLANTISI BİLGİ NOTU , bin Türkiye, milyon Turizm Sektörü Türkiye 223 Turizm Stratejisi nde illerimizin
DetaylıBU YIL ULUSLARARASI KOOPERATİFLER YILI!
BU YIL ULUSLARARASI KOOPERATİFLER YILI! Birleşmiş Milletler Genel Kurulu; kooperatiflerin sosyo-ekonomik kalkınmaya, özellikle yoksulluğun azaltılmasına, istihdam yaratılmasına ve sosyal bütünleşmeye olan
Detaylı2014-2023 BÖLGE PLANI SÜRECİ Eskişehir Turizm İhtisas Komisyonu Toplantısı. 10.04.2013 Anadolu Üniversitesi
2014-2023 BÖLGE PLANI SÜRECİ Eskişehir Turizm İhtisas Komisyonu Toplantısı 10.04.2013 Anadolu Üniversitesi Küresel Turizm Sektörü Dünya daki turist sayısı 2011 yılında bir önceki yıla göre % 4,6 ve 2012
DetaylıBIT MİLANO 2014 TURİZM FUARI SONUÇ RAPORU
BIT MİLANO 2014 TURİZM FUARI SONUÇ RAPORU AR-GE BİRİMİ TÜRSAB BIT MİLANO 2014 TURİZM FUAR RAPORU Türkiye Seyahat Acentaları Birliği (TÜRSAB) bu yıl 13-15 Şubat tarihleri arasında İtalya nın Milano kentinde
DetaylıTÜRK PERAKENDE SEKTÖRÜ VE BEKLENTİLERİMİZ
TÜRK PERAKENDE SEKTÖRÜ VE BEKLENTİLERİMİZ Türkiye de perakende sektörü, 300 milyar dolara ulaşan büyüklüğü, 365 bin mağaza sayısı ve 2009-2013 yılları arasında yıllık bileşik %7 büyüme ile öne çıkan sektörler
DetaylıTUROB - Selanik Philoxenia 2013 Turizm Fuarı Sonuç Raporu
TUROB - Selanik Philoxenia 2013 Turizm Fuarı Sonuç Raporu Fuar Tarihleri 21-24.11.2013 Fuarın Açık Olduğu saatler 11.00 20.00 Dağıtılan Malzemeler 1. Istanbul Guide 2. Istanbul CD 3. İstanbul Haritası
DetaylıEKONOMİK GELİŞMELER Haziran
EKONOMİK GELİŞMELER Haziran - 2010 AR-GE MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU İÇİNDEKİLER... 1 GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA (GSYH)... 2 İSTİHDAM - İŞSİZLİK VE İŞGÜCÜ HAREKETLERİ.. 2 İTHALAT
DetaylıYaklaşık 150 ülkeden katılımcıyla bu yıl 16. sı gerçekleştirilen IMEX Frankfurt Fuarı na TÜRSAB ilk kez bir stand ile katıldı.
Yaklaşık 150 ülkeden 3.500 katılımcıyla bu yıl 16. sı gerçekleştirilen IMEX Frankfurt Fuarı na TÜRSAB ilk kez bir stand ile katıldı. Fuara, ulusal ve uluslararası turizm ofisleri, ziyaretçi ve kongre büroları,
Detaylıtürkiye talep profili 2014
1 AKDENİZ TURİSTİK OTELCİLERİ VE İŞLETMECİLER BİRLİĞİ türkiye talep profili 2014 ilk yarı Sonuçları (özet değerlendirme) 30 YIL 1984-2014 AKTOB ARAŞTIRMA /EROL KARABULUT GECELEMELER % 10, GELİR % 6 ARTTI
DetaylıİÇİNDEKİLER. ÖN SÖZ...III İÇİNDEKİLER...V TABLOLAR ve ŞEKİLLER LİSTESİ...XIII GİRİŞ...XV
İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ...III İÇİNDEKİLER...V TABLOLAR ve ŞEKİLLER LİSTESİ...XIII GİRİŞ...XV BÖLÜM 1 TEMEL KAVRAMLAR 1.1. TURİZM KAVRAMI VE TANIMI...3 1.2. TURİZMİN ÖZELLİKLERİ...4 1.3. TURİSTİN TANIMI, ÇEŞİTLERİ
DetaylıTORBALI TİCARET ODASI MOBİLYA SEKTÖR ANALİZİ
TORBALI TİCARET ODASI MOBİLYA SEKTÖR ANALİZİ a. Sektörün Dünya Ekonomisi ve AB Ülkelerindeki Durumu Dünya mobilya üretimi 2010 yılında yaklaşık 376 milyar dolar olurken, 200 milyar dolar olan bölümü üretim
DetaylıHOLLANDA ÜLKE RAPORU 12.10.2015
HOLLANDA ÜLKE RAPORU 12.10.2015 YÖNETİCİ ÖZETİ Uludağ İhracatçı Birlikleri nin kayıtlarına göre, Bursa dan Hollanda ya ihracat yapan 361 firma bulunmaktadır. 30.06.2015 tarihi itibariyle Ekonomi Bakanlığı
DetaylıTurizmin boyutları. Turizm
TURİZM COĞRAFYASI Turizmin boyutları Turizm Ekonomik Sosyal TURİZM SİSTEMİ Turistlerin çıkışı Turist gönderen bölgeler Transit bölge Turistlerin geri dönüşü Turist kabul eden bölgeler Uzun yıllardır gösterdiği
DetaylıGENEL TURİZM BİLGİSİ TRZ201U
GENEL TURİZM BİLGİSİ TRZ201U KISA ÖZET DİKKAT Burada ilk 4 sahife gösterilmektedir. Özetin tamamı için sipariş veriniz www.kolayaof.com 1 ÜNİTE-1-Boş Zaman, Turizm ve Turist Kavramları Boş Zaman Boş zaman
DetaylıHizmet Sektörü Olarak Sağlık Turizminin Ülke Ekonomisindeki Rolü. Dr. Seyit KARACA TOBB Türkiye Sağlık Kurumları Meclis Başkanı
Hizmet Sektörü Olarak Sağlık Turizminin Ülke Ekonomisindeki Rolü Dr. Seyit KARACA TOBB Türkiye Sağlık Kurumları Meclis Başkanı Türkiye Ekonomisi Ülkemiz 2011 yılında yapmış olduğu büyüme trendiyle, dünya
DetaylıEKONOMİK GELİŞMELER Ağustos
EKONOMİK GELİŞMELER Ağustos - 2010 AR-GE MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU EKONOMİK RAPOR - AĞUSTOS 2010 İÇİNDEKİLER... 1 GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA (GSYH)... 2 İSTİHDAM - İŞSİZLİK
DetaylıİHRACATTA VE İTHALATTA TL KULLANIMI
İHRACATTA VE İTHALATTA TL KULLANIMI Gizem ERİM Araştırma Raporu Ekonomik Araştırmalar ve Proje Müdürlüğü KONYA Ekonomik Araştırmalar ve Proje Müdürlüğü Ağustos, 2017 1 İÇİNDEKİLER 1. GİRİŞ... 3 2. DIŞ
DetaylıEKONOMİK GELİŞMELER Temmuz
EKONOMİK GELİŞMELER Temmuz - 2010 AR-GE MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU İÇİNDEKİLER... 1 GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA (GSYH)... 2 İSTİHDAM - İŞSİZLİK VE İŞGÜCÜ HAREKETLERİ.. 2 İTHALAT
DetaylıEKONOMİK GELİŞMELER Temmuz - 2011
EKONOMİK GELİŞMELER Temmuz - 2011 AR-GE MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU EKONOMİK RAPOR TEMMUZ 2011 İÇİNDEKİLER... 1 GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA (GSYH)... 2 İSTİHDAM - İŞSİZLİK VE İŞGÜCÜ
DetaylıEKONOMİK GELİŞMELER Ekim
EKONOMİK GELİŞMELER Ekim - 2010 AR-GE MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU EKONOMİK RAPOR - EKİM 2010 İÇİNDEKİLER... 1 GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA (GSYH)... 2 İSTİHDAM - İŞSİZLİK VE İŞGÜCÜ
DetaylıMaliye Bakanı Sayın Mehmet Şimşek in Konuşma Metni
GSO-TOBB-TEPAV Girişimcilik Merkezinin Açılışı Kredi Garanti Fonu Gaziantep Şubesi nin Açılışı Proje Değerlendirme ve Eğitim Merkezi nin Açılışı Dünya Bankası Gaziantep Bilgi Merkezi Açılışı 23 Temmuz
DetaylıTURİZM İSTATİSTİKLERİ / 2014 YIL 2014 TURİZM GELİRİ (Milyar $) 2014 TURİZM GİDERLERİ (Milyar $) 2014 ORTALAMA KİŞİ BAŞI HARCAMA
TURİZM İSTATİSTİKLERİ / 2014 YIL 2014 TURİZM GELİRİ 34.305.904 (Milyar $) 2014 TURİZM GİDERLERİ 5.470.481 (Milyar $) 2014 ORTALAMA KİŞİ BAŞI HARCAMA 828 $ 2014 GSYH 867.325 (Milyar $) 2014 TURİZM GELİRLERİNİN
DetaylıTRC2 BÖLGESİ NDE İŞSİZLİK ORANI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME
TRC2 BÖLGESİ NDE İŞSİZLİK ORANI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME Hamit BİRTANE Uzman Mart 2012 TRC2 BÖLGESİ NDE İŞSİZLİK ORANI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME Günümüz ekonomilerinin en büyük sorunlarından biri olan
DetaylıİÇİNDEKİLER. ÖNSÖZ... v BİRİNCİ BÖLÜM TURİZMDE TEMEL KAVRAMLAR
İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... v BİRİNCİ BÖLÜM TURİZMDE TEMEL KAVRAMLAR 1.1. Turizm Sistemi...1 1.2. Turizm ve Bilimler...5 1.2.1. Turizm ve Ekonomi...5 1.2.2. Turizm ve Coğrafya...6 1.2.3. Turizm ve İşletme...6
DetaylıDÜNYA BANKASI TÜRKİYE DÜZENLİ EKONOMİ NOTU TEMMUZ 2015. Hazırlayan: Ekin Sıla Özsümer. Uluslararası İlişkiler Müdürlüğü
DÜNYA BANKASI TÜRKİYE DÜZENLİ EKONOMİ NOTU TEMMUZ 2015 Hazırlayan: Ekin Sıla Özsümer Uluslararası İlişkiler Müdürlüğü DÜNYA BANKASI TÜRKİYE DÜZENLİ EKONOMİ NOTU Temmuz ayı içerisinde Dünya Bankası Türkiye
DetaylıEKONOMİK GELİŞMELER Mart
EKONOMİK GELİŞMELER Mart - 2009 AR-GE MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU İÇİNDEKİLER 1 GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA (GSYH) 2 İSTİHDAM. 2 İSTİHDAMIN YAPISI. 2 İŞSİZLİK. 3 İŞGÜCÜNE KATILMA
DetaylıKRUVAZİYER TURİZMİNDE DÜNYA VE İZMİR, TÜRKİYE KRUVAZİYER PLATFORMU NUN ÇALIŞMALARI
KRUVAZİYER TURİZMİNDE DÜNYA VE İZMİR, TÜRKİYE KRUVAZİYER PLATFORMU NUN ÇALIŞMALARI DÜNYA KRUVAZİYER PAZARI NEREYE GİDİYOR? Hazırlayan: Mine Güneş Kruvaziyer destinasyonlar içerisinde, son yıllara kadar
DetaylıEKONOMİK GELİŞMELER Ağustos - 2011
EKONOMİK GELİŞMELER Ağustos - 2011 AR-GE MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU EKONOMİK RAPOR AĞUSTOS 2011 İÇİNDEKİLER... 1 GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA (GSYH)... 2 İSTİHDAM - İŞSİZLİK VE
DetaylıIMF KÜRESEL EKONOMİK GÖRÜNÜMÜ
IMF KÜRESEL EKONOMİK GÖRÜNÜMÜ Hazırlayan: Sıla Özsümer AB ve Uluslararası Organizasyonlar Şefliği Uzman Yardımcısı IMF Küresel Ekonomik Görünümü IMF düzenli olarak hazırladığı Küresel Ekonomi Görünümü
DetaylıTUROB Vakantiebeurs / Utrecht - HOLLANDA 2013 Turizm Fuarı Sonuç Raporu
TUROB Vakantiebeurs / Utrecht - HOLLANDA 2013 Turizm Fuarı Sonuç Raporu Fuar Tarihleri 08.01.2013 13.01.2013 2014 Yılı Fuar Tarihleri 07-12.01.2014 Fuarın Açık Olduğu saatler 08/09/10/12/13.01.2013 10:00-18:00
DetaylıBÖLGESEL TURİZM GELİŞTİRME KOMİTELERİ BİLGİ NOTU
Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi İnovasyona Dayali Turizm Stratejisi ve Eylem Planı BÖLGESEL TURİZM GELİŞTİRME KOMİTELERİ BİLGİ NOTU TRA1 / 2012 Her hakkı saklıdır. ÖNSÖZ Bu doküman, Kuzeydoğu Anadolu Kalkınma
Detaylı24 HAZİRAN 2014 İSTANBUL
24 HAZİRAN 2014 İSTANBUL UNCTAD Dünya Yatırım Raporu Türkiye Lansmanı Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Örgütü «UNCTAD» ın Uluslararası Doğrudan Yatırımlara ilişkin olarak hazırladığı Dünya Yatırım
DetaylıEKONOMİK GELİŞMELER Kasım
EKONOMİK GELİŞMELER Kasım - 2010 AR-GE MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU EKONOMİK RAPOR - KASIM 2010 İÇİNDEKİLER... 1 GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA (GSYH)... 2 İSTİHDAM - İŞSİZLİK VE İŞGÜCÜ
DetaylıDÜNYA EKONOMİSİNDEKİ GELİŞMELER
DÜNYA EKONOMİSİNDEKİ GELİŞMELER 1.KÜRESEL EKONOMİK GÖRÜNÜM 2013 yılının ikinci çeyreğinde yüzde 2,8 oranında büyüyen ABD ekonomisi üçüncü çeyrekte yüzde 3,6 oranında büyümüştür. ABD de 6 Aralık 2013 te
DetaylıEKONOMİK GELİŞMELER Ocak 2013
EKONOMİK GELİŞMELER Ocak 2013 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) AR-GE MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU İÇİNDEKİLER 1 GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA (GSYH) 2 İSTİHDAM - İŞSİZLİK
DetaylıTarım & gıda alanlarında küreselleşme düzeyi. Hareket planları / çözüm önerileri. Uluslararası yatırımlar ve Türkiye
Fırsatlar Ülkesi Türkiye Yatırımcılar için Güvenli bir Liman Tarım ve Gıda Sektöründe Uluslararası Yatırımlar Dr Mehmet AKTAŞ Yaşar Holding A.Ş. 11-12 Şubat 2009, İstanbul sunuş planı... I. Küresel gerçekler,
DetaylıDIŞ TANITIMDA İMAJ VE İMAJ GELİŞTİRME: TÜRKİYE ÖRNEĞİ
T.C KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI YATIRIM VE İŞLETMELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ DIŞ TANITIMDA İMAJ VE İMAJ GELİŞTİRME: TÜRKİYE ÖRNEĞİ UZMANLIK TEZİ İdris Cemal DEMİRCİ ŞUBAT - 2010 ANKARA T.C KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI
DetaylıZORLUKLAR, FIRSATLAR VE STRATEJĐLER
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası FĐNANSAL EĞĐTĐM VE FĐNANSAL FARKINDALIK: ZORLUKLAR, FIRSATLAR VE STRATEJĐLER Durmuş YILMAZ Başkan Mart 2011 Đstanbul Sayın Bakanım, Saygıdeğer Katılımcılar, Değerli Konuklar
DetaylıİÇİNDEKİLER. Sayfa ÖNSÖZ..
İÇİNDEKİLER Sayfa ÖNSÖZ.. İÇİNDEKİLER. ŞEKİLLER VE TABLOLAR LİSTESİ. GİRİŞ.. Birinci Bölüm TURİZME GİRİŞ 1.1. TURİZM KAVRAMI VE TANIMI 1.2. TURİZMİN ÖZELLİKLERİ 1.3. TURİSTİN TANIMI, ÇEŞİTLERİ VE ÖZELLİKLERİ
Detaylı2010 YILI OCAK-MART DÖNEMİ TÜRKİYE DERİ VE DERİ ÜRÜNLERİ İHRACATI DEĞERLENDİRMESİ
2010 YILI DÖNEMİ TÜRKİYE DERİ VE DERİ ÜRÜNLERİ İHRACATI DEĞERLENDİRMESİ 2010 yılı Ocak-Mart döneminde, Türkiye deri ve deri ürünleri ihracatı % 13,7 artışla 247,8 milyon dolara yükselmiştir. Aynı dönemde
DetaylıSPORUN SOSYAL VE EKONOMİK FAYDALARI. Prof. Dr. Gazanfer DOĞU Abant İzzet Baysal Üniversitesi Spor Yönetim Bilimleri
SPORUN SOSYAL VE EKONOMİK FAYDALARI Prof. Dr. Gazanfer DOĞU Abant İzzet Baysal Üniversitesi Spor Yönetim Bilimleri Spor Fiziksel Zihinsel hareket sosyolojik bir olay Dünya Sağlık Örgütünün ( WHO ) esenlik
DetaylıFIT 2014 LATİN AMERİKA TURİZM FUARI SONUÇ RAPORU
FIT 2014 LATİN AMERİKA TURİZM FUARI SONUÇ RAPORU TÜRSAB FIT 2014 LATİN AMERİKA TURİZM FUARI SONUÇ RAPORU Türkiye Seyahat Acentaları Birliği (TÜRSAB) 25-28 Ekim 2014 tarihleri arasında Arjantin in Başkenti
DetaylıMAKROEKONOMİK TAHMİN ÇALIŞMA SONUÇLARI
KKTC DEVLET PLANLAMA ÖRGÜTÜ MAKROEKONOMİK TAHMİN ÇALIŞMA SONUÇLARI BAŞBAKANLIK KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ MAKROEKONOMİK TAHMİN ÇALIŞMASONUÇLARI GERÇEKLEŞME DÖNEMİ: 2009-2012 TAHMİN DÖNEMİ: 2013-2016
DetaylıEylül 2013 B.H. AB VE ULUSLARARASI İŞBİRLİĞİ ŞUBESİ
KIBRIS RUM KESİMİ ÜLKE RAPORU Eylül 2013 B.H. AB VE ULUSLARARASI İŞBİRLİĞİ ŞUBESİ I.GENEL BİLGİLER Resmi Adı : Kıbrıs Cumhuriyeti Yönetim Şekli : Cumhuriyet Coğrafi Konumu : Akdeniz deki beş büyük adadan
DetaylıEKONOMİK GELİŞMELER Ocak
EKONOMİK GELİŞMELER Ocak - 2012 AR-GE MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU İÇİNDEKİLER... 1 GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA (GSYH)... 2 İSTİHDAM - İŞSİZLİK VE İŞGÜCÜ HAREKETLERİ.. 2 İTHALAT
DetaylıEKONOMİK GELİŞMELER Eylül
EKONOMİK GELİŞMELER Eylül - 2010 AR-GE MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU EKONOMİK RAPOR - EYLÜL 2010 İÇİNDEKİLER... 1 GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA (GSYH)... 2 İSTİHDAM - İŞSİZLİK VE İŞGÜCÜ
DetaylıEKONOMİK GELİŞMELER Mayıs
EKONOMİK GELİŞMELER Mayıs - 2009 AR-GE MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU İÇİNDEKİLER... 1 GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA (GSYH)...2 İSTİHDAM... 2 İSTİHDAMIN YAPISI... 2 İŞSİZLİK... 3 İŞGÜCÜNE
DetaylıKAPİTALİZMİN İPİNİ ÇOK ULUSLU ŞİRKETLER Mİ ÇEKECEK?
KAPİTALİZMİN İPİNİ ÇOK ULUSLU ŞİRKETLER Mİ ÇEKECEK? Dünyada mal ve hizmet hareketlerinin uluslararası dolaşımına ve üretimin uluslararasılaşmasına imkan veren düzenlemeler (Dünya Ticaret Örgütü, Uluslararası
DetaylıHAZİRAN 2016 Gebze Ticaret Odası Ticaret Bölümü
HAZİRAN 2016 Gebze Ticaret Odası Ticaret Bölümü Sayı: 2016/1 TÜRKİYE DE VE DÜNYA DA BOYA SEKTÖRÜ Son dönemde dünya boya sanayisi önemli değişikliklere sahne olmaktadır. Sektörde konsantrasyon, uzmanlaşma,
DetaylıSAĞLIK TURİZMİNİN YENİ YILDIZI; TÜRKİYE. Dünyada sağlık turizminin gelişmesine sebep olan faktörler şu şekilde sıralanabilir;
Yrd. Doç Dr. Gonca Güzel Şahin SAĞLIK TURİZMİNİN YENİ YILDIZI; TÜRKİYE Sağlık Turizmi; insanların tedavi olmak amacıyla yaşadıkları ülkeden, kaliteli ve görece daha ucuz hizmet alabilecekleri başka ülkelere
DetaylıEKONOMİK GELİŞMELER Şubat 2014
EKONOMİK GELİŞMELER Şubat 2014 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) AR-GE MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU İÇİNDEKİLER 1 GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA (GSYH) 2 İSTİHDAM - İŞSİZLİK
DetaylıCİGNA FİNANS EMEKLİLİK VE HAYAT A.Ş. PARA PİYASASI LİKİT KAMU EMEKLİLİK YATIRIM FONU 01.01.2015 30.06.2015 DÖNEMİ ALTI AYLIK RAPORU
CİGNA FİNANS EMEKLİLİK VE HAYAT A.Ş. PARA PİYASASI LİKİT KAMU EMEKLİLİK YATIRIM FONU 01.01.2015 30.06.2015 DÖNEMİ ALTI AYLIK RAPORU Bu rapor Cigna Finans Emeklilik ve Hayat A.Ş. Para Piyasası Likit Kamu
DetaylıTemel Ekonomik Göstergeler. İzmir
Temel Ekonomik Göstergeler İzmir 2015 İzmir... İzmir çok yönlü üretim olanakları, zengin doğal kaynakları ve nitelikli yaşam kalitesini bir arada sunabilmesiyle hem Türkiye hem de dünya ölçeğinde öne çıkan
DetaylıEKONOMİK GELİŞMELER Şubat 2012
EKONOMİK GELİŞMELER Şubat 2012 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) AR-GE MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU EKONOMİK RAPOR ŞUBAT 2012 İÇİNDEKİLER 1 GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA (GSYH)
DetaylıEKONOMİK GELİŞMELER Mart - 2011
EKONOMİK GELİŞMELER Mart - 2011 AR-GE MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU EKONOMİK RAPOR - MART 2011 İÇİNDEKİLER... 1 GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA (GSYH)... 2 İSTİHDAM - İŞSİZLİK VE İŞGÜCÜ
DetaylıTÜRKİYE DÜZENLİ EKONOMİ NOTU
TÜRKİYE DÜZENLİ EKONOMİ NOTU Hazırlayan: Sıla Özsümer Uluslararası İlişkiler Müdürlüğü AB ve Uluslararası Organizasyonlar Şefliği Uzman Yardımcısı Türkiye Düzenli Ekonomi Notu ve Raporun İçeriği Hakkında
DetaylıINTERNATIONAL MONETARY FUND IMF (ULUSLARARASI PARA FONU) KÜRESEL EKONOMİK GÖRÜNÜM OCAK 2015
INTERNATIONAL MONETARY FUND IMF (ULUSLARARASI PARA FONU) KÜRESEL EKONOMİK GÖRÜNÜM OCAK 2015 Hazırlayan: Ekin Sıla Özsümer AB ve Uluslararası Organizasyonlar Şefliği Uzman Yardımcısı IMF Küresel Ekonomik
DetaylıEKONOMİK GELİŞMELER Haziran 2012
EKONOMİK GELİŞMELER Haziran 2012 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) AR-GE MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU İÇİNDEKİLER 1 GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA (GSYH) 2 İSTİHDAM - İŞSİZLİK
DetaylıEKONOMİK GELİŞMELER Haziran 2013
EKONOMİK GELİŞMELER Haziran 2013 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) AR-GE MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU İÇİNDEKİLER 1 GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA (GSYH) 2 İSTİHDAM - İŞSİZLİK
DetaylıEKONOMİK GELİŞMELER Temmuz 2013
EKONOMİK GELİŞMELER Temmuz 2013 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) AR-GE MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU İÇİNDEKİLER 1 GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA (GSYH) 2 İSTİHDAM - İŞSİZLİK
DetaylıTÜRKİYE TAKIM TEZGAHLARI ALT SEKTÖRÜ
TÜRKİYE TAKIM TEZGAHLARI ALT SEKTÖRÜ SANAYİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Şubat 2010 İÇİNDEKİLER 1. GİRİŞ... 3 2. DÜNYA TAKIM TEZGAHLARI SEKTÖRÜ... 3 2.1. Dünya Takım Tezgâhları İhracatı... 3 2.2. Dünya Takım Tezgâhları
DetaylıİSTANBUL 2018 YILI İLK 12 AY TÜRKİYE İSTANBUL 2017 ye Göre
TÜRKİYE 2018 YILI İLK 12 AY TÜRKİYE'YE GELEN YABANCI ZİYARETÇİLERİN YILLARA VE AYLARA GÖRE DAĞILIMI YILLAR % DEĞİŞİM ORANI AYLAR 2016 2017 2018* 2017/2016 2018/2017 OCAK 1 170 333 1 055 474 1 461 570-9,81
DetaylıEKONOMİK GELİŞMELER Aralık
EKONOMİK GELİŞMELER Aralık - 2010 AR-GE MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU İÇİNDEKİLER... 1 GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA (GSYH)... 2 İSTİHDAM - İŞSİZLİK VE İŞGÜCÜ HAREKETLERİ.. 2 İTHALAT
DetaylıİÇİNDEKİLER. Önsöz... iii Sunuş... iv İçindekiler...v Tablolar Listesi...xi Şekiller Listesi... xii Kısaltmalar Listesi... xiii GİRİŞ...
v İÇİNDEKİLER Önsöz... iii Sunuş... iv İçindekiler...v Tablolar Listesi...xi Şekiller Listesi... xii Kısaltmalar Listesi... xiii GİRİŞ...1 BİRİNCİ BÖLÜM GENEL TURİZM KAVRAMLARI 1. GENEL TURİZM KAVRAMLARI...5
DetaylıEKONOMİK GELİŞMELER Kasım 2012
EKONOMİK GELİŞMELER Kasım 2012 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) AR-GE MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU İÇİNDEKİLER 1 GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA (GSYH) 2 İSTİHDAM - İŞSİZLİK
DetaylıEKONOMİK GELİŞMELER Nisan
EKONOMİK GELİŞMELER Nisan - 2011 AR-GE MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU İÇİNDEKİLER... 1 GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA (GSYH)... 2 İSTİHDAM - İŞSİZLİK VE İŞGÜCÜ HAREKETLERİ.. 2 İTHALAT
DetaylıToparlanmanın üçte biri tamam ama bir problemimiz var. Sarp Kalkan Ekonomi Politikaları Analisti
Toparlanmanın üçte biri tamam ama bir problemimiz var Sarp Kalkan Ekonomi Politikaları Analisti TEPAV Politika Notu Ocak 2011 Araştırmanın başlangıç noktası desendir. Edward Leamer İnsan, desen arayan
DetaylıMAKROEKONOMİK TAHMİN ÇALIŞMA SONUÇLARI
KKTC DEVLET PLANLAMA ÖRGÜTÜ MAKROEKONOMİK TAHMİN ÇALIŞMA SONUÇLARI 25.0 150 22.5 135 20.0 120 17.5 105 15.0 90 12.5 75 10.0 60 7.5 45 5.0 30 2.5 15 0.0 0 1 3 5 7 9 11 1 3 5 7 9 11 1 3 5 7 9 11 1 3 5 7
DetaylıTURİZM İSTATİSTİKLERİ RAPORU OCAK-ARALIK DÖNEMİ
TURİZM ÇEVRE VE KÜLTÜR BAKANLIĞI NIN 2010-2013 TURİZM STRATEJİK PLAN ÇALIŞMALARI KAPSAMINDA, MAKRO DÜZEYDE SÜRDÜRÜLEBİLİR BİR ALTYAPI OLUŞABİLMESİ İÇİN KOYMUŞ OLDUĞU HEDEFLER: 1. Turist sayısının kademeli
DetaylıDÜNYADA VE TÜRKİYE DE TURİZM
DÜNYADA VE TÜRKİYE DE TURİZM TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. EKONOMİK VE SOSYAL ARAŞTIRMALAR MÜDÜRLÜĞÜ Temmuz 2008 ANKARA TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. DÜNYADA VE TÜRKİYE DE TURİZM Hazırlayan M. Oğuzhan
DetaylıKAYNAK MAKİNELERİ SEKTÖRÜ NOTU
KAYNAK MAKİNELERİ SEKTÖRÜ NOTU İki metal parçayı ısıl yolla birleştirme işleminde kullanılan kaynak makine ve malzemeleri, üretim sanayinde önemli bir paya sahiptir. Geliştirilen her teknolojik malzemenin
DetaylıTÜRKİYE - SUUDİ ARABİSTAN YUVARLAK MASA TOPLANTISI 1
( STRATEJİK VİZYON BELGESİ ) TÜRKİYE - SUUDİ ARABİSTAN YUVARLAK MASA TOPLANTISI 1 Yeni Dönem Türkiye - Suudi Arabistan İlişkileri: Kapasite İnşası ( 2016, İstanbul - Riyad ) Türkiye 75 milyonluk nüfusu,
DetaylıTürk Bankacılık ve Banka Dışı Finans Sektörlerinde Yeni Yönelimler ve Yaklaşımlar İslami Bankacılık
İÇİNDEKİLER FİNANS, BANKACILIK VE KALKINMA 2023 ANA TEMA SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA: FİNANS VE BANKACILIK ALT TEMALAR Türkiye Ekonomisinde Kalkınma ve Finans Sektörü İlişkisi AB Uyum Sürecinde Finans ve Bankacılık
DetaylıVAKANTIEBEURS 2014 TURİZM FUARI SONUÇ RAPORU
VAKANTIEBEURS 2014 TURİZM FUARI SONUÇ RAPORU AR-GE BİRİMİ TÜRSAB UTRECHT VAKANTIEBEURS 2014 FUAR RAPORU Türkiye Seyahat Acentaları Birliği (TÜRSAB) bu yıl 14-19 Ocak tarihleri arasında Hollanda nın Utrecht
DetaylıEKONOMİK GELİŞMELER Mayıs
EKONOMİK GELİŞMELER Mayıs - 2011 AR-GE MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU İÇİNDEKİLER... 1 GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA (GSYH)... 2 İSTİHDAM - İŞSİZLİK VE İŞGÜCÜ HAREKETLERİ.. 2 İTHALAT
Detaylı1 PAZARLAMA KAVRAMI VE PAZARLAMANIN GELİŞİMİ
İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ III Bölüm 1 PAZARLAMA KAVRAMI VE PAZARLAMANIN GELİŞİMİ 11 1.1. İşletme Fonksiyonu Olarak Pazarlama Fonksiyonu 13 1.1.1. Pazarlama Fonksiyonları 14 1.2. Pazarlamanın Tanımı 15 1.3. Pazarlamanın
Detaylı2010 OCAK MART DÖNEMİ HALI SEKTÖRÜ İHRACATININ DEĞERLENDİRMESİ
2010 OCAK MART DÖNEMİ HALI SEKTÖRÜ İHRACATININ DEĞERLENDİRMESİ 2009 yılında ülkemiz halı ihracatı % 7,2 oranında düşüşle 1 milyar 86 milyon dolar olarak kaydedilmiştir. 2010 yılının ilk çeyreğinin sonunda
Detaylı2012 SINAVLARI İÇİN GÜNCEL EKONOMİ ÇALIŞMA SORULARI. (40 Test Sorusu)
ZİRAAT BANKASI 2012 SINAVLARI İÇİN GÜNCEL EKONOMİ ÇALIŞMA SORULARI (40 Test Sorusu) 1 ) Aşağıdakilerden hangisi bir kredi derecelendirme kuruluşudur? A ) FED B ) IMF C ) World Bank D ) Moody's E ) Bank
DetaylıHAZIRGİYİM VE KONFEKSİYON SEKTÖRÜ 2017 KASIM AYLIK İHRACAT BİLGİ NOTU. İTKİB Genel Sekreterliği. Hazırgiyim ve Konfeksiyon Ar-Ge Şubesi.
HAZIRGİYİM VE KONFEKSİYON SEKTÖRÜ 2017 KASIM AYLIK İHRACAT BİLGİ NOTU Hazırgiyim ve Konfeksiyon Ar-Ge Şubesi Aralık 2017 Hazırgiyim ve Konfeksiyon Ar-Ge Şubesi 1 HAZIRGİYİM VE KONFEKSİYON SEKTÖRÜNÜN 2017
Detaylı