Sivil Toplum Afet Platformu: Kamu-STK İşbirliği Perspektifinde Suriyeli Sığınmacılar Semineri

Transkript

1 Sivil Toplum Afet Platformu: Kamu-STK İşbirliği Perspektifinde Suriyeli Sığınmacılar Semineri Tarih: 23 Haziran yılında Suriye de çıkan iç savaş sonrası, Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (BMMYK) verilerine göre Suriye deki çatışmaların başlangıcından itibaren geçen üç yılın ardından, dokuz milyondan fazla insanın yerinden edilmesiyle Suriye, dünya genelinde zorla yerinden edilme konusunda ilk sırayı aldı 1. Yine BMMYK verilerine göre Türkiye de 10 ildeki 22 kampta yaşan Suriyeli sayısı 220,259 a, kamp dışındaki çeşitli illerde yaşayan kayıtlı kişi sayısı ise a ulaştı. Türkiye de yaşan toplam Suriyeli sayısının yaklaşık kişi olduğu tahmin ediliyor 2. Sivil Toplum Afet Platformu (SİTAP), Suriyelilerin statüleri ve kamunun bu konudaki politikaları ilgili güncel gelişmelerin yaşandığı bu dönemde, konuya ilgi duyabilecek sivil kuruluşlar ile bilgi paylaşımında bulunmayı ayrıca bu gibi insani krizleri yönetirken kamu- STK işbirliğinin nasıl olması gerektiği üzerine tartışma ortamı sağlamayı hedefleyen Kamu- STK İşbirliği Perspektifinde Suriyeli Sığınmacılar başlıklı bir seminer düzenledi. Kadir Has Üniversitesi, Galata Salonu nda 23 Haziran 2014 tarihinde gerçekleşen seminer toplamda 45 kişinin katılımıyla gerçekleşti. Sunumlar, Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği nden Fatin Al Lamii, Helsinki Yurttaşlar Derneği Mülteci Destek Programı ndan Öykü Tümer, Hayata Destek Derneği nden Tuna Türkmen, Sığınmacılar ve Göçmenlerle Dayanışma Derneği nden Polat Kızıldağ tarafından yapıldı. Açılış konuşmasını SİTAP adına yapan SİTAP Kurucu Yürütme Kurulu Üyesi Zeynep M. Türkmen Sanduvaç, Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) Müdahale Dairesi Başkanı Fatih Özer ve Şanlıurfa Vali Yardımcısı Mehmet Yüzer in seminere katılamadıklarından dolayı mazeret bildirdiklerini iletti. Ek olarak, Sn. Fatih Özer in su mesajlarını da iletti: a) STK larin yapmayı planladıkları yurtdışı operasyonlar için AFAD Başkanlık ile işbirliği halinde olmaları önemlidir. Parçalı olan ve etkisi sınırlı olabilecek yardımlar Başkanlık koordinasyonunda birleşince yardım götürülen ülkede hem maddi hem de manevi olarak çok daha geniş etki yaratılmaktadır. Bunun yanı sıra, Başkanlık yardım götürülen ülkede STK ların güvenliğini de ülkenin resmi makamları ile işbirliği içinde daha rahat sağlayabilmektedir. b) Yurtiçi yardım çalışmaları için STK ların ilgili ilin AFAD müdürlükleri ile bağlantıya geçmeleri halinde ortak çalışma yolu açıktır. 1 _suriye_d%c3%bcnyada_zorla_yerinden_edilenler_listesinde_en_%c3%bcst_s%c4%b1raya_yerle%c5%9fti.pdf 2

2 Halen bölgede, Türk Hükümetine kayıtlı olan uluslararası, ulusal ve yerel pek çok STK ile çalışılmaktadır. c) AFAD Başkanlık ve Müdahale Dairesi nezdinde STK lar arasında ayrım yapılmamaktadır. Her STK ya eşit mesafede durmaya özen gösterilmektedir. Öte yandan, Başkanlığa, Müdahale Dairesine başvuran, bağlantı kuran STK lar ile çalışılmaktadır. Diğer STK ların da başvurması halinde onlarla da çalışılması mümkündür. Zeynep M. Türkmen Sanduvaç, seminer çıktılarını, soruları ve önerilerini içeren bir politika belgesinin bu Fatih Özer ve Mehmet Yüzer e iletileceğini belirtildi. Sanduvaç konuşmasında, Aralık 2013 te yapılan ve kendisinin yürütücüsü olduğu Mavi Kalem Derneği Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği nin Kamp dışında yaşayan Suriyeli Sığınmacılar için durum analiz raporu çalışması kapsamında ortaya konulan önerileri paylaştı: I. Oturum Profil çıkarma ve haritalama çalışmalarının yapılması: Zarargörebilir gruplar, mevcut boşluklar ve kapasiteleri değerlendirilebilir ve bunlar destek programlarının hazırlanması sırasında dikkate alınabilir (kamu kuruluşlarının destek ve işbirliği ile) Yasal statü, korunma, kamu hizmetlerine erişim, sağlık, eğitim gibi konularda sığınmacılara bilgi verilmesi, ayrıca kamunun da bilgilendirilmesi İnsani yardım paketi dağıtımlarının bilgilendirme çalışmaları ile desteklenmesi Özellikle kamp dışında yaşayan çocuklar için yaygın ve örgün eğitim programları düzenlenmesi ve eğitimde sürekliliğin sağlanması Psiko-sosyal destek programları ve yerel halkla sosyal etkileşim aktiviteleri düzenlenmesi. Seminerin birinci oturumunda Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği nden (BMMYK) Topluluk Hizmetleri Uzmanı Fatin Al Lamii, Çok Taraflı Kuruluşlar: Suriye Krizinde Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği nin Rolü başlıklı bir sunum yaptı. Fatin Al Lamii konuşmasında yaşanılan süreci birinci derece bir kriz olarak niteledi ve hem Suriyelilerin durumları hem de BMMYK nin çalışmaları hakkında bilgi verdi. Fatin Al Lamii nin sunumunda öne çıkan konular: Mültecilerin büyük çoğunluğunu kimliksiz, bir kısmı ise yasal olmayan yollardan giriş yapıyor. Kaydı yapılamayanların yok hükmünde durumuna düşebileceklerinden, sağlanan haklardan yararlanamıyor. Profil çıkarma ve haritalama açısından kayıt çok önemli. BMMYK bu nedenle Türk hükümetinin kayıt çalışmalarının hızlandırılması ve tamamlanması çabalarını teknik destek sağlamakta, örnek vermek gerekirse 20 nin üzerinde mobil kayıt aracı tedarik edilmiştir.

3 Hassas gruplar için yetersizlikler mevcut ancak çalışmaların arttırılması planlanıyor. Kimsesiz ve refakatçisiz çocuklar için Türkiye de var olan mekanizmalar çalıştırılıyor. Sağlık sistemi başarılı bir şekilde 81 ilde işliyor. Her Suriyeli kayıtlı ya da kayıtsız sağlık kurumlarında tedavi görebiliyor. En önemli sorunlar eğitim, aile içi şiddet ve refakatçisiz çocuklar olarak ortaya çıkıyor. Bir milyonu aşkın savaş mağdurunun psikolojik/ psiko-sosyal desteğe ihtiyacı var. Kamplarda veya kamp dışında travmaya bağlı olarak aile içi şiddet ve cinsel şiddet olayları görülmesi kaçınılmazdır. Kamplarda eğitim gören çocukların eğitim yılı bitiminde verilen belgelerinin geçerliliği konusunda ve kamp dışındakilerin ise eğitime erişiminin bir çok nedenden dolayı daha kısıtlı olması nedeniyle BMMYK, UNICEF ve Milli Eğitim Bakanlığı bir çalışma grubu oluşturdu. Sorunun çözümü için var olan Türk okullarının kapasitelerinin geliştirilmesi ve çocukların Türkçe kurslarına gitmeleri için çalışılıyor. Fatin Al Lamii konuşmasının sonunda, sivil toplum kuruluşlarına, özellikle kamp dışında bulunan Suriyelilerin durumlarının iyileştirilmesi için varsa proje öneri veya tasarıları, BMMYK ile paylaşabileceklerini ve koordinasyon çabalarını destekleme kapsamında güneydoğu bölgesinde bulunan sivil toplum örgütlerinin ve BM kuruluşlarının katılımıyla gerçekleşen çalışma grup toplantılarına katılım için iletişim detayları paylaşmıştır. İletişim: Vito Trani Gaziantep Ofis Sorumlusu / Kıdemli Saha Koordinatörü TRANI@unhcr.org II. Oturum İkinci oturumun ilk sunumu Helsinki Yurttaşlar Derneği Mülteci Destek ve Savunuculuk Programı ndan Öykü Tümer tarafından yapıldı. Tümer Yasal Çerçeve: Suriyelilerin Hakları ve Statüleri Konusunda STK ların Çalışmaları başlıklı sunumunda geçici koruma rejimi uygulamasını açıkladı, yasal süreç kapsamında son üç yılda yaşanan gelişmeleri özetledi. Türkiye nin Ekim 2011 tarihinden itibaren Türkiye ye gelmeye başlayan Suriyeli mültecilerin tabi oldukları koruma rejiminin Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu nun Nisan 2014 te yürürlüğe girmesinin ardından ulusal mevzuatta hukuki bir dayanağa kavuşan geçici koruma rejimi olduğunu ilan ettiğini ve geçici koruma politikasının üç temel taahhüt üzerine kurulu olduğunu açıkladı.

4 Bu üç taahhüt: Sınırlar açık tutulacak ve Suriyeli mültecilerin Türkiye ye girişine ve zaman sınırlaması olmaksızın kalışlarına izin verilecek, Kimse zorla geri gönderilmeyecek ve Suriyeli mültecilerin temel insani ihtiyaçları karşılanacak. Geçen 3 yılın muhasebesi yapıldığında; sınırların bağımsız kurum ve gözlemciler tarafından yeterince izlenmemesi nedeniyle sınırda yaşanan sorunlara dair yeterli veri bulunmadığını vurgulayan Tümer, 2012 yaz aylarında sınır kapılarında ve geçiş noktalarından geçişlerin kısıtlanmasıyla birlikte hem sınırın Suriye tarafında güvensiz ve gitgide kalabalıklaşan kamplar oluştuğunu hem de bu kısıtlamalardan ötürü Türkiye ye sığınmak isteyen kişilerin düzensiz ve güvensiz yollardan sınırı geçmek zorunda kaldıklarını belirtti. Suriyeli mülteciler ile ilgili olası sınırdışı ve gönüllü geri dönüş uygulamalarının da benzer bir şekilde yeterince izlenemediğini belirten Tümer, bu konuda da ellerinde somut veri olmadığını ancak Suriye sınırına yakın illerde faaliyet gösteren kurumlardan alınan bilgiler ışığında geri göndermeme ilkesine münferit sayılabilecek vakalar dışında büyük oranda riayet edildiğini belirtti. Temel insani ihtiyaçların karşılanmasında Türkiye nin başta kapasiteli 22 barınma merkezini hizmete açmak gibi ciddi çabaları olduğunu, özellikle sağlık hizmetlerine erişimin genelgelerle güvence altına alındığını belirten Tümer, bu alanda karşılaşılan en temel sorunun barınma merkezleri dışında yaşayan yaklaşık 1 milyon Suriyeli mültecinin kayıt altına alınmasını sağlayacak etkin bir kayıt mekanizmasının oluşturulmaması olduğunu belirtti. Tümer, sunumunun sonunda iltica ve göç alanında çalışan kurumların 11 Nisan 2014 tarihinde yürürlüğe giren Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu nun 91. Maddesi nde düzenlenen geçici koruma rejiminin nasıl uygulanacağına dair hazırlanmakta olan yönetmeliğinin yayınlanmasını beklediklerini ifade etti. Uygulamada yaşanan belirsizlikler ve sorunların yönetmeliğin yürürlüğe girmesiyle ve kayıt sisteminin oluşturulmasıyla belli bir ölçüde giderileceğini ifade etti. İkinci sunum, Hayata Destek Derneği nden Tuna Türkmen tarafından gerçekleştirildi. İnsani Yardım: Suriyeli Mültecilere Destek Programı başlığı altında, Hayata Destek Derneği nin kamp dışındaki Suriyeliler için çalışmalarını özetledi. Türkmen sunumunda insani yardımda hak temelli çalışmanın önemini vurgulayarak Hayata Destek Derneği nin bu alanda oluşturduğu modelden bahsetti. Sunumda alanda görülen en önemli eksiklikler sivil toplum kuruluşları arasındaki koordinasyonsuzluk, veriye ulaşma zorluğu olarak özetlendi.

5 Hayata Destek çalıştığı illerde ihtiyaç analizi yapıyor. Son zamanlarda Şanlıurfa İli nde yapılan ihtiyaç analizi sonuçlarına göre; Bir mülteci aile ortalama 5.8 kişiden oluşuyor, nüfusun %46 sı 17 yaşın altında. Hanelerin %9 unda hamile ve/veya emziren kadın bulunuyor. Hanelerin %24 ünü kadınlar geçindiriyor. Suriyeli çocukların %71 i okula gitmiyor. Suriyeli mültecilerin %15 i kayıtlı değil. %25 i yerel halk ile gerginlik yaşıyor. %70 i mevcut hizmetlerden habersiz, %33 u sağlık hizmetlerine, %35 i eğitim hizmetlerine ulaşımda sıkıntı yaşıyor. %58 i yeterli gıdaya ulaşamıyor, %18 i yetersiz/ aşırı kalabalık yerlerde barınıyor. %45 i yasal statüleri ve hakları konusunda bilgi eksikliği yaşıyor. Tuna Türkmen in sunumunun tamamına ulaşmak için lütfen tıklayınız. Toplantının son sunumunu Sosyal Koruma: Çok Amaçlı Mülteci Destek Merkezi başlığı ile Sığınmacılar ve Göçmenlerle Dayanışma Derneği nden Polat Kızıldağ tarafından gerçekleştirildi. Polat Kızıldağ sunumunda Sığınmacılar ve Göçmenlerle Dayanışma Derneği nin 19 il ve 15 saha ofisinde gerçekleştirdiği çalışmaları anlattı. Kızıldağ ın vurguladığı bazı önemli noktalar aşağıdaki şekilde özetlenebilir: Suriyeli mülteciler sayıları itibariyle toplum içinde görünür hale gelerek Türkiye deki mülteci algısını negatif yönde değiştirdiler. Suriyeliler ve yerel halk arasında çatışmalar görülmeye başladı ve bu çatışmaların sayılarında artış bekleniyor. Kaçakçılık nedeniyle yerel esnafın işleri kötüleşmeye başlarken, Suriyelilerin yoğun olarak bulunduğu şehirlerde kiralarda önemli artışlar meydana geldi. Bu durum da yerel halkın algısını negatif etkiliyor. Suriyeli mülteciler için getirilen ayrıcalıklı yasalardan Türkiye de bulunan diğer mülteciler rahatsızlık duyuyor ve çatışmalar yaşanıyor. Unutulmamalı ki Türkiye de Suriyeliler dışında 125 bin civarında farklı uyruklarda mülteci bulunuyor. Suriyeli mültecilerin Türkiye den geri dönüş süresi en az 10 yıl olarak hesaplanmalı ve buna göre politika oluşturulmalı aksi takdirde toplumda sosyal patlamalar meydana gelmesi kaçınılmaz olabilir. Kampların içinde güvenliğin yeterli olmaması nedeniyle kız çocuklarda erken evlendirme ya da T.C. vatandaşı olan engelli bireylerle evlendirme vakaları görülüyor. Eğitimde dil ve müfredat birliği sağlanamadığı için dini gruplar kendi eğitim programlarını oluşturuyor. Polat Kızıldağ ın sunumunun tamamına ulaşmak için lütfen tıklayınız.

6 SONUÇ Seminer soru-cevap bölümü ile sona erdi. Seminer sonunda üzerinde uzlaşılan görüşleri aşağıda bulabilirsiniz: Kamu-STK işbirliği güçlenmeli ve koordinasyon ile hareket edilmeli. Kamunun Suriye krizinde STK lara her alanda ihtiyacı var. Sivil toplum kuruluşları arasında işbirliği ve koordinasyon eksikliği yaşanıyor. Bu tür toplantılara Suriyeli sivil toplum kuruluşları da davet edilerek kendilerini tanıtmaları sağlanmalı ve iletişim güçlendirilmeli. Veri ve bilgi paylaşımı mümkün olduğunca yapılmaya çalışılmalı. Sığınmacılar konusunda bazı konu ve gruplar öncelikli olarak ele alınmalı, örneğin; zarar görebilir gruplar, büyük kentlere göç vb. Gelecek seneyi kapsayacak, entegrasyon ve kalkınmayı da içerecek politikalar oluşturulmalı. İstihdam, eğitim ve kamp içi güvenlik sorunlarına öncelik verilmeli.