PROJEYLE GELİŞTİRİLEN PEYZAJ KARAKTER ANALİZİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ SÜRECİNİN ÜLKESEL MEKÂNSAL PLANLAMA SÜREÇLERİNE ENTEGRASYONU BİLGİ NOTU

Transkript

1 PROJEYLE GELİŞTİRİLEN PEYZAJ KARAKTER ANALİZİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ SÜRECİNİN ÜLKESEL MEKÂNSAL PLANLAMA SÜREÇLERİNE ENTEGRASYONU BİLGİ NOTU 1) ÇÖZÜLMESİ GEREKEN SORUNLAR 5302 Sayılı İl Özel İdaresi Kanunuyla ( ), başı ve tüzel kişiliğinin temsilcisi Vali olan İl Özel İdareleri kaynakların koruma-kullanım dengesinde rasyonel kullanımını hedefleyen ve Vali nin koordinasyonunda yürütülen üst ölçekli İl Çevre Düzeni Planını yapmakla görevli ve yetkilidir. Aynı zamanda turizm ve sosyo-kültürel hizmet alanı olarak rekreasyon alanlarında politikalar üretmek ve uygulamak da İl Özel İdareleri görev ve sorumluluk alanları arasındadır. Oysa ülkemizde, İl sınırları içerisinde sistematik olarak yapılanmış bir yöntem kapsamında turizm ve rekrasyon kaynağı doğal ve kültürel peyzaj ögelerinin henüz kaydı yapılmamıştır. Öte yandan uygulamadaki planlama araçlarında, peyzajı oluşturan süreçler ile ögelerinin envanter ve analizine ilişkin yöntem eksikliği bulunmaktadır. Bu konu ile ilgili uluslararası bir yasal dayanak olan Avrupa Peyzaj Sözleşmesi ile oluşturulması taahhüt edilen ülke peyzajlarının belirlenmesine ilişkin çalışmalar henüz başlangıç aşamasındadır. Dolayısıyla birçok sektörle birlikte turizm ve rekreasyon konusunda da peyzaj bilinci ve peyzaj karakterine dayalı envanter, analiz ve değerlendirme süreçleri uygulamada yerini alamamakta, sonuç olarak, peyzajlar sürekli zarar görmekte ve geri dönüşümü olmayan kaynak kayıpları ortaya çıkmaktadır. 2) MEVCUT DURUM Ülkemizde, İl sınırları içerisinde sistematik olarak yapılanmış bir yöntem kapsamında doğal ve kültürel peyzaj ögelerinin henüz kaydı yapılmamıştır. Öte yandan çevresel etki değerlendirmesi, çevre düzeni planları, korunan alanlar uzun devre gelişim planları, vb. uygulamadaki mekansal planlama araçlarında, peyzajı oluşturan süreçler ile ögelerinin envanter ve analizine ilişkin yöntem eksikliği bulunmaktadır. Bu konu ile ilgili uluslararası bir yasal dayanak olan Avrupa Peyzaj Sözleşmesi ile oluşturulması taahhüt edilen ülke peyzajlarının belirlenmesine ilişkin çalışmalar henüz başlangıç aşamasındadır. Dolayısıyla birçok sektörle birlikte turizm ve rekreasyon konusunda da peyzaj bilinci ve peyzaj karakterine dayalı envanter, analiz ve değerlendirme süreçleri uygulamada yerini alamamakta, sonuç olarak, yaşamsal açıdan önemli olabilek peyzajlar sürekli zarar görmekte ve geri dönüşümü olmayan kaynak kayıpları ortaya çıkmaktadır. Oysa gelişmiş ülkelerde 1960 lı yıllardan itibaren peyzaj karakter analizi çalışmaları başlamış (Belknap ve Furtado 1967), günümüzde ise bu çalışmalara ilişkin yöntemsel iyileştirmelere ve ortak akıl oluşturmaya yönelik araştırma ve tartışmalar sürmektedir. Dahası ülkelerin doğa koruma, çevre ve/veya turizm ve rekreasyon portallarından bilginin internet tabanlı paylaşımı sağlanmaktadır. MÜŞTERİ kuruluşların, öneri proje ve dolayısıyla ülkemiz peyzajlarının saptanmasi, korunması, geliştirilmesi ve yönetimi kapsamındaki görev ve sorumluluklarına esas oluşturan mevzuat aşağıda sunulmuştur. Ülkemizde mevcut yasal süreçler kapsamında il ölçeğinde mekansal planlama araçları, dolayısıyla peyzaj değerlendirmelerinin dahil olabileceği mekanizmalar T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı sorumluluğundaki Çevre Düzeni Planları ve İl

2 Özel İdareleri tarafından yürütülen İl Çevre Düzeni planlarıdır. MÜŞTERİ kuruluşlardan olan T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı , ve sayılı Kanunlar ile dengeli ve sürekli kalkınma amacına uygun olarak ekonomik kararlarla ekolojik kararların bir arada düşünülmesine imkân veren rasyonel doğal kaynak kullanımını sağlamak üzere, kalkınma planları ve bölge planları temel alınarak havza ve bölge bazında 1/50,000 ve 1/100,000 ölçekli Çevre Düzeni Planlarını (ÇDP) hazırlamak veya hazırlatmak, onaylamak, uygulanmasını sağlamakla görevlidir Sayılı İl Özel İdaresi Kanunu ise İl bazında yapılacak İl Çevre Düzeni Planı; valinin koordinasyonunda, Büyükşehirlerde Büyükşehir Belediyeleri, diğer illerde il belediyesi ve il özel idaresi ile birlikte yapılır. İl Çevre Düzeni Planı belediye meclisi ile il genel meclisi tarafından onaylanır. Belediye sınırları il sınırı olan Büyükşehir Belediyeleri hariç, İl Çevre Düzeni Planı ile belediye sınırları dışındaki alanların imar planlarını görüşmek ve karara bağlamak, İl özel idaresinin başı ve tüzel kişiliğinin temsilcisi olan Valinin başkanlığında il genel meclisinin görevidir. Öneri proje ile ülkemizde il ölçeğinde bir pilot alanda, MÜŞTERİ Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından İstatistiki Bölge Düzey-2 (NUTS)dikkate alınarak belirlenmiş olan planlama bölgesinde hazırlatılan 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planları ve İl Özel İdareleri tarafından hazırlatılan İl Çevre Düzeni Planlarında peyzaj verisini oluşturmaya temel sağlayacak Peyzaj Karakter Analizi ve Değerlendirmesi Yöntemi geliştirilerek, bu yöntemle elde edilecek veriler ÇDP de kullanılacaktır. Elde edilecek verilerin turizm ve rekreasyon kapsamında da değerlendirilmesi gerçekleştirilecektir. Projede yapılacak işler adı geçen MÜŞTERİ T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı nın çevre düzeni planlarını yürütmek yetkileri kapsamındadır. Adı geçen MÜŞTERİ aynı zamanda, Sayılı Avrupa Peyzaj Sözleşmesinin Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanunla onaylanan Avrupa Peyzaj Sözleşmesi (APS) kapsamında, ülkemizin tüm topraklarında (doğal, kırsal, kentsel ve kent çevresi alanlar, araziler, iç sular ve deniz alanları) peyzajların korunması, planlanması ve yönetilmesinden sorumlu olup, Sözleşmesi nin özellikle 5.ve 6. maddelerini hayata geçireceğini ve sözleşmenin hükümlerinden ayrılmaksızın, sözleşmenin uygulanmasını kendi politikalarıyla uyumlu hale getireceğini taahhüt etmiş bulunmaktadır. Bu maddelere göre her bir Taraf: (i) Kendi toprakları üzerindeki peyzajları tanımlamayı; (ii) Peyzajlarının özelliklerini ve onları dönüştüren güç ve baskıları analiz etmeyi; (iii) Değişimleri kaydetmeyi; ve böylece tanımlanmış olan peyzajları, ilgili taraflar ve toplum tarafından verilen özel değeri göz önüne alarak değerlendirmeyi taahhüt eder. Öte andan, aynı sözleşme ile her bir Taraf peyzajı, bölge ve kent planlama ile ilgili ülke politikaları ile ülkenin kültürel, çevresel, tarımsal, sosyal ve ekonomik politikalarıyla; aynı zamanda peyzaj üzerinde olası doğrudan veya dolaylı etkisi olabilecek diğer politikalarıyla da bütünleştirmeyi taahhüt etmiştir. Ancak ükemiz peyzajlarına ilişkin eylemler henüz başlangıç aşamasındadır, dolayısıyla henüz ülkesel, bölgesel, il ve yerel Sayılı Çevre Kanunu : 09/08/1983 tarih ve sayılı Resmi Gazete 4856 Sayılı Çevre ve Orman Bakanlığı Teşkilât ve Görevleri Hakkında Kanun : 08/05/2003 tarih ve saylı Resmi Gazete 5491 Sayılı 2872 Sayılı Çevre Kanunu nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun : 13/05/2006 ratih ve sayılı Resmi Gazete 4856 Sayılı Çevre ve Orman Bakanlığı Teşkilât ve Görevleri Hakkında Kanun : 08/05/2003 tarih ve saylı Resmi Gazete 5302 Sayılı İl Özel İdaresi Kanunu : 04/03/2005 tarih ve sayılı Resmi Gazete 4881 Sayılı "Avrupa Peyzaj Sözleşmesinin Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun : 17/06/2003 tarih ve sayılı Resmi Gazete

3 ölçeklerde peyzaj karakter analizine ilişkin yöntem belirli değildir. Öte yandan, ülkesel mekansal planlama hiyerarşine peyzaj politikalarının nasıl entegre edilebileceğine ilişkin bir çalışma bulunmamaktadır. Öneri proje bu bağlamda, il ölçeğinde bir pilot uygulama sağlayacaktır sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın "Mahalli İdareler" başlıklı 127. maddesinin 5. fıkrasında "Merkezi idare, mahalli idareler üzerinde, mahalli hizmetlerin idarenin bütünlüğü ilkesine uygun şekilde yürütülmesi, kamu görevlerinde birliğin sağlanması, toplum yararının korunması ve mahalli ihtiyaçların gereği gibi karşılanması amacıyla, kanunda belirtilen esas ve usuller dairesinde idari vesayet yetkisine sahiptir." denilmektedir. Anılan Yasanın "Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü" başlıklı 11. maddesinin (b) bendinde; "Bakanlığın mahalli idareler üzerinde sahip olduğu vesayet yetkisinin mevzuat hükümleri gereğince uygulanmasını sağlamak", (d) bendinde ise "Mahalli idarelerin geliştirilmesi amacıyla araştırmalar yapmak, istatistiki bilgileri toplamak, değerlendirmek ve yayımlamak" görevi Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü'ne verilmiştir. Bu bağlamda, 3152 sayılı İçişleri Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun'un "Birinci Kısım"daki "Amaç" başlıklı 1. maddesinde "mahalli idarelerin yönlendirilmesi" İçişleri Bakanlığının kuruluş amaçları arasında sayılmıştır. Proje, İl Özel İdarelerinin yaptıracağı ve uygulayacağı çevre düzeni planları, stratejik plan ile imar planı çalışmalarında peyzaj karakter analiz ve değerlendirmesi, duyarlı peyzajların saptanması, turizm potansiyeli yüksek alanların belirlenmesi, bu alanlara yönelik planlama strateji ve kıstaslarının oluşturulmasında pilot bir çalışma olacaktır Sayılı İl Özel İdaresi Kanunuyla (04/03/2005), başı ve tüzel kişiliğinin temsilcisi Vali olan İl Özel İdareleri kaynakların koruma-kullanım dengesinde rasyonel kullanımını hedefleyen ve Vali nin koordinasyonunda yürütülen üst ölçekli İl Çevre Düzeni Planını yapmakla görevli ve yetkilidir. Aynı zamanda turizm ve sosyo-kültürel hizmet alanı olarak rekreasyon alanlarında politikalar üretmek ve uygulamak da İl Özel İdareleri görev ve sorumluluk alanları arasındadır. Başı ve tüzel kişiliğinin temsilcisi Vali olan İl Özel İdarelerinin görev ve sorumlulukları 5302 Sayılı İl Özel İdaresi Kanunu nun 3. Madde si, a fıkrası İl Özel İdaresini, Kanunun uygulanmasında; İl halkının mahalli müşterek nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan ve karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan, idari ve mali özerkliğe sahip kamu tüzel kişisi olarak tanımlamaktadır. Diğer bir ifade ile görev alanı kamu bilincinde insan gereksinimlerini karşılamaktır. İlgili Yasa nın 6. Maddesi a ve b fıkralarında belirtilen ve aşağıda koyu yazılmış konular bu proje kapsamında ki görev ve sorumluluklarını oluşturmaktadır: İl Özel İdaresi mahallî müşterek nitelikte olmak şartıyla 1. Sağlık, tarım, sanayi ve ticaret; ilin çevre düzeni plânı, bayındırlık ve iskân, toprağın korunması, erozyonun önlenmesi, sosyal hizmet ve yardımlar, yoksullara mikro kredi verilmesi, çocuk yuvaları ve yetiştirme yurtları; ilk ve orta öğretim kurumlarının arsa temini, binalarının yapım, bakım ve onarımı ile diğer ihtiyaçlarının karşılanmasına ilişkin hizmetleri il sınırları içinde,

4 2. İmar, yol, su, kanalizasyon, katı atık, çevre, acil yardım ve kurtarma, kültür, turizm, gençlik ve spor; orman köylerinin desteklenmesi, ağaçlandırma, park ve bahçe tesisine ilişkin hizmetleri belediye sınırları dışında, yapmakla görevli ve yetkilidir. Bu Kanunla beraber Özel İdare sınırları içindeki alanların imar planlarını görüşmek ve karara bağlamak İl Genel Meclisi nin görevidir. Yasanın "İl özel idaresinin görev ve sorumlulukları" başlıklı 6. maddesinde "Büyükşehir Belediyesi dışındaki illerde İl Çevre Düzeni Planı hazırlamak görevinin, Valinin koordinasyonunda, "Faaliyet Raporu" başlıklı 39. maddesinde de "stratejik plân ve performans hedeflerine göre yürütülen faaliyetleri, belirlenmiş performans ölçütlerine göre hedef ve gerçekleşme durumu ile meydana gelen sapmaların nedenlerini açıklayan faaliyet raporunu hazırlamak" görevinin Vali tarafından yürütüleceği hüküm altına alınmıştır. Ayrıca 5302 sayılı Yasanın 6/a maddesi gereğince turizm ve sosyo-kültürel bir hizmet alanı olarak rekreasyon alanlarında stratejiler üretmek ve uygulamak da il özel idarelerinin görev ve sorumluluk alanlarına girmektedir. Bu durumda kamu kaynaklarının etkin bir şekilde kullanımında önemli bir ölçü olması gereken hizmetlerden biri olarak doğal ve kültürel kaynakların öncelik ve ivedilikle saptanması gerekmektedir. Ülkemizdeki kaynak tespit çalışmalarının yürütülmesinde belli başlı doğal kaynaklar (toprak verimlilik durumu, orman varlığı, jeolojik yapı, vb.) dışında ulusal bir yaklaşım bulunmamaktadır. Öte yandan, uygulamadaki tüm planlama araçlarında, peyzajı oluşturan süreçler ile peyzaj öğelerinin envanter ve analizine ilişkin yöntem eksiklikleri mevcuttur. Konuyla ilgili olarak "Avrupa Peyzaj Sözleşmesi" uluslararası, 17/06/2003 tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren "Avrupa Peyzaj Sözleşmesinin Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun" ise ulusal yasal dayanakları oluşturmaktadır. Bununla birlikte anılan Sözleşme kapsamında gerçekleştirileceği taahhüt edilen peyzaj karakter analizine ilişkin çalışmalar, ülkesel ölçekte henüz başlangıç aşamasındadır. Öneri proje, çıktıların uygulamaya aktarılmasında ve yaygınlaştırılmasında ortak sorumlulukları dolayısıyla T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı ve T.C. İçişleri Bakanlığı işbirliği ile sunulmaktadır. Öneri proje ile Malatya ili pilot uygulama olmak üzere, tüm illerimizdeki doğal ve kültürel peyzaj öğelerin ve peyzaj karakterinin belirlenmesi, koruma-kullanım stratejilerinin geliştirilmesi ve bu kapsamda peyzaj varlıklarının turizm ve rekreasyon açısından değerlendirilmesine ilişkin bir çalışma gerçekleştirilecektir. Bu amaçla bilgi sistemleri teknolojilerinden yararlanılarak envanter kayıt ve değerlendirme yöntemi ortaya konulacaktır. Pilot uygulama kapsamındaki Malatya il sınırları içinde sistematik olarak yapılanmış bir yöntem kapsamında turizm ve rekreasyon kaynağı olarak doğal ve kültürel peyzaj öğelerinin henüz kaydı yapılmamıştır. Proje, henüz il çevre düzeni yapılmamış olan Malatya ili doğal ve kültürel peyzaj öğelerinin turizm ve rekreasyon potansiyelini kentsel, endüstriyel ve tarımsal gelişimlerin olası zararlarından zamanında korunmasını sağlayacaktır. Öneri proje aynı zamanda, Malatya İli nin doğal ve kültürel peyzaj öğelerine dayalı dış mekan turizmi ve rekreasyon gelişimi için bir öneri olacaktır.

5 Projenin uygulaması ile elde edilecek veriler; Malatya İl Özel İdaresinin önemli ve öncelikli görevlerinden olan stratejik plan, çevre düzeni planı ve kırsal alan imar planı çalışmaları ile kıyı kenar çizgisi tespitlerinde kullanılacaktır. Peyzajların haritalanmasındaki ulusal yaklaşımlar peyzaj ekolojisi ve coğrafya üzerinde bilimsel bir uzmanlık ve uzun bir tarihi geçmişi yansıtmaktadır. Bu yöntemler farklı ölçülerde, kültürel tarihe bağlı olarak, bölgesel planlamaya ve ülkenin fiziksel karakteristik yapısına göre değişmektedir. Örneğin İskandinavya da, Kuzey Ülkeleri Konseyi iklim kriterlerine göre 5 büyük bölgede (buzullar, alpin, boreal, boreo nemoral, ve nemoral) 76 alt zon ile biyocoğrafik bölgeler oluşturulmuştur. Alt bölgeleme topografya, vejetasyon örtüsü (orman tipleri) ve bölgesel kimliği temel almaktadır. Diğer taraftan İngiltere yaklaşımında 32 toprak sınıfını jeoloji, yükseklik ve iklim gibi yersel karakteristiklere göre sınıflama yapılmasından dolayı biyo-coğrafik tanımlama görülmemektedir (Kozanoğlu, 2009) Swanwick in (2002), İngiltere ve İskoçya için Peyzaj Karakter Değerlendirmesi Kılavuzu (Landscape Character Assessment Guidance for England and Scotland) başlıklı, yasalarla uygulanması garanti altına alınmış eseri ile İngiltere, ulusal düzeyde peyzaj çeşitliliğini gösteren 159 peyzaj karakter alanına bölünmüştür. Çalışmada Peyzaj Karakteri, bir peyzajda kalıcı bulunan farklı ve algılanabilir elementlerin oluşturduğu desen ve bunların insanlar tarafından nasıl algılandığını ifade eden terim olarak ifade edilmiştir. Jeoloji, toprak, bitki örtüsü, alan kullanımı ve yerleşim alanlarının farklı kombinasyonlarını yansıtmaktadır. Peyzaj Karakter Değerlendirmesi sürdürülebilir kalkınma amaçlı olarak kullanılan ve giderek artan sayıdaki araçlardan biri olarak ele alınmıştır. Peyzaj değerlendirmelerinin karar verme sürecine dahil edilmesi gereksinimi yeni değildir ancak sürdürülebilir kalkınmaya vurgulama arttığından önemi artmıştır. Eylemleri peyzajı etkileyen kişiler ve kurumlarca kullanılması amaçlanan kılavuz, Peyzaj Karakter Değerlendirmesi yaklaşım ve yöntemlerini açıklamaktadır. Çalışma, Peyzaj Karakter Değerlendirmesini, hem tanımlama, haritalama, sınıflandırma ve peyzaj karakter açıklamasını kapsayan karakterizasyon süreci, hem de bir dizi farklı kararları ilgilendirecek peyzaj karakterine dayalı yargılama süreci olarak ifade etmektedir. Uzun yıllar, özellikle 1970 lerde, alan kullanım planlaması ve yönetiminde dikkate alınan bir ölçüt olarak peyzaj ile ilgili vurgu, bir alanı diğerinden daha iyi yapan peyzaj kıymetlendirmesi (landscape evaluation) üzerine olmuştur. Peyzaj değerlendirmesi ise (landscape assessment) bir alanı diğerinden farklı kılan peyzaj karakter sınıflandırması ve tanımlamasını, peyzaj kıymetlendirmesinden ayırt eden araç olarak 1980 lerden sonra ortaya çıkmıştır. İngiltere de yasal olarak uygulanmakta olan bu çalışmada peyzaj kararkterizasyonun son ürünü peyzaj tipleri ve/veya alanları haritasıyla birlikte, onların kıymet-bağımsız karakter tanımlamaları, ve bu karakteri yaratan en önemli kilit özelliklere ilişkin açıklamalardır. Alan kullanım değişiklikleri ve gelişim tiplerinin baskıları gibi değişim güçleri ya da kilit konular da sıklıkla tanımlanmaktadır. Kılavuz kitap Peyzaj Karakter Değerlendirmesinin üç düzeyde yürütüldüğünü belirtmektedir: 1. Ulusal ve bölgesel ölçek: 1/ Yerel yönetim ölçeği: 1/50.000, 1/ Mahâlli ölçek: 1/ ya da alt ölçekleri Peyzaj Karakter Değerlendirmesinde kullanılan parametreler ise şunlardır: 1. Doğal faktörler: Jeoloji, arazi formu, akarsu ve drenaj sistemi, toprak, bitki örtüsü;

6 2. Kültürel/sosyal faktörler: Tarım tipini içeren alan kullanımı, yerleşim deseni, peyzajın tarih boyutu. Çalışma peyzaj tiplerinin ya da alanlarının belirlenmesinde ortak terminolojiyi belirlemektedir. Buna göre her ölçekte yukarıda belirtilen değerlendirme parametrelerine ilişkin genel sınıflar belirli isimler altında toplanmıştır. Örneğin jeolojik yapı ile ilgili kireçtaşı, kumtaşı, kil, granit, alüviyal temel sınıfları bulunmaktadır. Peyzaj karakterine ilişkin yargılama aşamasındaki temel ürünler ise, peyzaj stratejilerinin geliştirilmesi, peyzajlara bir statü atama, peyzaj kapasite belirlemesi kılavuz bilgileridir. Bu çalışma peyzaj karakter analizi yönteminin ve aynı zamanda peyzaj tiplerine ilişkin korumakullanma dengesinde geliştirilecek stratejilerin üretilmesi yaklaşımının geliştirilmesinde kullanılacaktır. EPA nın (1997) ABD Mid-Atlantik Ekolojik Değerlendirmesi: Bir Peyzaj Atlası (An Ecological Assessment of the United States Mid-Atlantic Region: A Landscape Atlas) çalışması bir çevresel değerlendirmedir ve ABD Çevresel İzleme ve Değerlendirme Programının (EMAP) bir parçasını oluşturmaktadır. Çalışmada, alanının peyzaj koşulları bir dizi ekolojik göstergelere göre analiz edilmiş, yorumlanmış ve bölgedeki su havzaları kapsamında özetlenmiştir. Gösterge, ilgili verilerin istatistiki olarak birleştirilmesi ve özetlenmesi yoluyla hesaplanmış bir değerdir. Ekolojik göstergeler ekosistem bileşenlerinin (örneğin orman miktarı) ya da süreçlerinin (örneğin net birincil üretim miktarı) ölçümü olabilir. Bu değerler bir ekosistemin anlaşılması için yorumlanabilir. Bu çalışmada alan su havzalarına bölünmüştür ve her havza, belirli ekolojik göstergeler açısından durumunu ifade eden renklerle boyanmıştır. Yeşil arzu edilen durumu ifade ederken, kırmızı kötü koşulları yansıtmaktadır. Bu çalışmada havzalar ekolojik üniteler olarak alınmıştır. Bu yönüyle peyzajı ifade etmede yetersizdir. Ancak yürütülmekte olan TÜBİTAK destekli proje ile belirlenecek peyzaj sınıflandırmasında da havza sınırları dikkate alınacaktır. Mid-Atlantic için gerçekleştirilmiş peyzaj atlası çalışmasında, havzaların durumunun özetlenmesinde nüfus yoğunluğu, nüfus değişimi, insanlar tarafından alan kullanım indisi, yol yoğunluğu, yıllık ortalama nitrat çökelmesi, yıllık ortalama sülfat çökelmesi, havza içinde sağlıklı orman kenar habitatı oranı, vb. 32 adet peyzaj göstergeleri kullanılmıştır. Bu göstergelerden aralarında korelasyonun olmadığı 9 adet gösterge her havza için istatistiki olarak karşılaştırılmış (cluster analizi) ve yorumlanmıştır. Bu çalışmanın ayrıntılarına ilerleyen sayfalarda da (peyzaj göstergeleri ile ilgili) yer verilmiştir. Berman (2002) Peyzaj Karakterizasyonu ve Sınıflandırması Yöntemlerinin Değerlendirilmesi (Assessment of Landscape Characterization and Classification Methods) başlıklı 35 sayfalık kavramsal eserinde, mevcut su ve peyzaj sınıflandırma yöntemleri ile ekosistem koşulları ölçümlerini incelemiş ve mevcut yöntemlerin bileşenlerini, kullanımlarını, güçlü ve zayıf yönlerini açıklayan bir sentez ortaya koymuştur. Sonuç olarak, bir akarsu peyzajı sınıflandırma yöntemi önermiştir. Yazar mevcut sistemleri yapısal-temelli ve işlev-temelli olmak üzere güçlü bir şekilde analiz etmiş olmakla birlikte önerdiği yöntem akarsu sistemleri ağırlıklı olup, sucul sistemin ekolojik koşulları üzerinde yoğunlaşmıştır. Havza ya da peyzaj üniteleri analizi oldukça zayıftır. Mevcut yöntemlere ilişkin analizi yürütülmekte olan projeyi yönlendirecektir. Klijen ve Haes in (1994) Ekosistemlere Hiyerarşik Yaklaşım ve Ekolojik Alan Sınıflandırması için Anlamı (A Hierarchical Approach to Ecosystems and its Implications for Ecological Land

7 Classification) başlıklı araştırmalarında hiyerarşik ekosistem sınıflandırması ve haritalaması için bir çerçeve ortaya koymuşlar ve tartışmışlardır. Yazarlar ekosistemlere ilişkin birçok araştırmanın ekosistemleri çevreleriyle ilişkili topluluklar olarak tanımlanmalarını, bu nedenle biyotik faktörlere dayandırılmasını ve sonuç olarak organizmaları doğrudan etkileyen abiyotik çevredeki ilişkilerin ve süreçlerin göz ardı edilmesini eleştirmektedir. Bununla birlikte, abiyotik faktörlerin ve süreçlerin bazı üst ölçekli çalışmalara dahil edildiklerini bildirmektedirler. Öte yandan ekosistem araştırmalarına oranla üst ölçekler üzerine daha fazla yoğunlaşan peyzaj ekolojisi çalışmalarının abiyotik süreçleri yeterince ele aldıklarını bildirmişlerdir. Bu bağlamda çalışma abiyotik ve biyotik faktörleri birlikte değerlendiren bir ekositem sınıflandırması yaklaşımını açıklamaktadır. Üst ölçekten alt ölçeğe benzer sınıflandırmalarda uluslararası ya da ulusal (Hollanda) çok farklı terminolojiyi ortaya koymakta ve kendileri yeni isimlendirmede vb. ölçeklerde bir sınıflandırma yöntemi önermektedirler. Her bir ekosistem sınıfı, belirledikleri doğal ögelerin çakıştırılmasıyla belirlenmektedir. Öneri projede peyzaj ünitelerinin isimlendirilmesinde bu sınıflamalar dikkate alıncaktır. Ne var ki ekosistem sınıflandırmaları peyzaj sınıflandırmalarında yeterli olmamaktadır. Peyzajın kültürel boyutunu içermemekte ve aynı zamanda daha çok biyotik ögelere dayalı sınıflandırmalara eğilim (Berman, 2002) sebebiyle abiyotik ögeler yetersiz değerlendirilmektedir. Abiyotik degerlendirmelerin bulunduğu sınıflandırmalarda ise kullanılan bileşenlerin birbirleriyle etkileşimi göz ardı edilmektedir. Ekolojik süreçlerin değerlendirmesini gerektiren bu tür çalışmaların en eskisi ancak hala geçerli olan Ian McHARG ın (1969) ekosistem sınıflandırması yöntemidir. Ekolojik süreçlerin esas alındığı bu calışmada, ekolojik süreçlerin göstergeleri analiz edilmektedir. Cleland et al (1997) Ulusal Ekolojik Ünitelerin Hiyerarşik Çerçevesi (National Hierarchical Framework of Ecological Units) başlıklı çalışmalarında, Klijen ve Haes in (1994) ekosistem sınıflandırmasına benzer olarak ABD için hiyerarşik bir ekosistem sınıflamasını geliştirmişlerdir. Öncekine göre bir avantajı ekolojik süreçlerin (jeomorfolojik süreçler) dikkate alınmış olmasıdır. Öte yandan, yazarlar çalışmada ekosistem sınıflandırmasının, su havzası analizi dahil farklı kullanım alanlarını da özetlemişlerdir. Uzun (2003) Düzce Asarsuyu Havzası Peyzaj Değerlendirmesi ve Yönetim Modelinin Geliştirilmesi isimli çalışmasında, peyzaj ekolojisi temelli peyzaj planlama yaklaşımı ve peyzaj yönetim modeli geliştirmiştir. Peyzaj planlamada, mekanı tanımlayıcı ölçütler olarak Doğal Süreçleri (müdahaleler), İnsan Etkinliklerini (müdahaleleri) ve Habitat Lekelerini belirlemiş ve bu ölçütleri Peyzaj Kırılganlığı açısından analiz etmiştir. Analiz çalışmaları havzada altı ölçütle (iklim, büyük toprak grupları, bakı, arazi yetenek sınıfları, arazi örtüsü, jeoloji) belirlenen ekolojik birimlere göre yapılmıştır. Daha sonra elde edilen veriler ve analiz sonuçlarından yararlanılarak peyzaj yönetim modeli oluşturulmuş ve alana ilişkin bazı öneriler getirilmiştir. Planlamada ekolojik birimlerin kullanılmasıyla, en küçük homojen birimlerde sorunlar belirlenmiş ve öneriler ortaya konulmuştur. Uygulama aşamalarında, oluşturulan çizelgeler yardımıyla, plan kararları çalışma alanına aktarılmıştır. Uzun (2003) çalışmasında, planlamada, peyzaj ekolojisinin tanımlanması ile McHarg (1969) modelinin kurumsallaştırdığı geleneksel ekolojik planlama yaklaşımın değiştiğini vurgulamıştır. İnsan merkezli bu ekolojik planlama modelinde, insan kullanımları için peyzajın uygunluğu vurgulanmaktadır. Peyzaj ekolojisi fikir ve kavramlarının gelmesi, planlamada çevresel etik, sürdürülebilirlik, ekolojik uyum, ekolojik bütünlük ve çeşitlilik, ekolojik estetik ve fonksiyonel peyzajların korunması gibi değerlere doğru bir yönlendirmeyi başlatmıştır. Uzun (2003) tarafından, peyzaj kırılganlığının ortaya konulmasıyla elde edilen analiz sonuçlarının doğal

8 kaynak yönetiminden (orman ekosistemleri, suya dayalı ekosistemler vb.) peyzaj planlama, şehir ve bölge planlamaya, turizm ve rekreasyon planlarının yapılmasına kadar çeşitli alan kullanım planlama ve yönetim çalışmalarında uygulanabileceği kanıtlanmıştır. Bu çalışma, peyzajların ve peyzaj karakterinin belirlenmesinde ekosistem sınıflandırma yaklaşımının kullanılmasında, alana ilişkin elde edilecek peyzaj deseni içerisinde peyzaj ya da leke sınıfları ölçeklerinde peyzaj ekolojisi temelli analizlerin yapılmasında, turizm ve rekreasyona yönelik karar verme sürecinde peyzaj kırılganlıklarının ortaya konulmasında ve yönetim planına ilişkin stratejilerin geliştirilmesinde değerlendirilecektir. Peyzaj Karakter Analizi ve Değerlendirilmesi sürecinin Avrupa daki mevcut durumu aşağıda kısaca özetlenmiştir. İngiltere İngiltere Peyzaj Karakteri, Doğal Yaşam ve Kültürel Nitelikler haritası 2005 yılında üretilmiştir. Bu haritaya göre İngiltere 159 Ulusal Karakter Alanına bölünmüştür (Şekil 9). Bu harita ulusal ölçekteki farklı peyzaj karakterlerini ifade etmektedir. 159 Ulusal Karakter Alanı 8 bölge içinde yer almaktadır (Anonymous, 2009). Şekil 1 İngiltere 159 Ulusal Karakter Alanı (Anonymous, 2009) İngiltere Doğa Koruma Organizasyonu na göre, Ulusal Harita nın oluşturulması dört evrede gerçekleştirilmektedir (Anonymous, 2009). 1. Gerekli değişkenlerin tanımlanması yapılmış,

9 Almanya 2. İngiltere nin her 1 km 2 si için, her bir değişkene ait bilgiler alınmış ve bu ulusal veri tabanı olarak adlandırılmıştır. Karakter alanları oluşturulurken oniki ulusal veri tabanından yararlanılmıştır: Yükseklik Arazi formu Ekolojik karakteristikler Arazi yeteneği Yüzey jeolojisi Tarım tipleri Yerleşim deseni Ağaçlık alan Tarla yoğunluğu ve deseni Görülebilir Arkeoloji Sanayi tarihi Tasarlanmış Park Alanları 1. TWINSPAN olarak bilinen istatistiki bir programla bilgisayarda ulusal veriler bir araya getirilmiştir. 2. Birbiri ile uyum sağlayan karakter alanlarının haritalanmasında TWINSPAN analizinin sonuçları kullanılmıştır. Doğa koruma amaçlı bir proje için Alman Federal Ajansı peyzajların sınırlarının ayrılması ve onların koruma değerlerinin tanımlanması için bir yöntem geliştirmiştir. Farklı peyzajların sınırlarını belirleme temelde doğal sınırlara ait verilere ve güncel arazi kullanımlarına dayanmaktadır. Doğal sınırlar, literatür taraması ile birlikte, uydu görüntülerinden elde edilen arazi kullanımı verileri (CORINE) kullanılarak belirlenmiştir. Her peyzaj, ayrıntılı olarak analiz edilmiş ve toplamda 855 peyzaj tipi belirlenmiştir. (Şekil 10) (Wascher et al., 2005). Sonuç olarak her bir peyzaj benzer karakteristiklerle tanımlanmış 6 coğrafi bölgeden ve 24 farklı peyzaj tipinden biri olarak ayrılmıştır. Peyzajların önemli koruma değerlerinin belirlenmesi için ön bir değerlendirme yapılmıştır. Bu değerlendirme için Alman hükümeti tarafından kullanılan ilgili ve nitelikli benzer bilgiler kullanılmıştır. Peyzajın parçalılık düzeyi değerlendirilmiş ve peyzajın bir bölümü doğa koruma rezervi olarak sınıflandırılmışsa bu durumda hesaba katılmıştır. Her iki yaklaşımda ayrı ayrı değerlendirilmiş ve sonuç değerlendirmesinde bir araya getirilmiştir (Wascher et al., 2005). Her bir peyzajla ilgili olarak riskler ilgili araştırmada ve planlarda listelenmiş, analiz edilmiş ve koruma önlemleri için öneriler getirilmiştir (Wascher et al., 2005).

10 Şekil 2 Alman Peyzaj Tipleri İspanya 1998 yılında İspanya Çevre Bakanlığı ile Madrid Üniversitesi arasında İspanya Peyzajlarının Tanımlanması ve Karakterize edilmesi (Characterization and Identification of Spain s Landscapes ) isimli bir proje üzerinde anlaşılmıştır. Bütün İspanya topraklarında çalışmayı yapmak, projenin amaçlarına ulaşabilmek için orta düzeydeki bir ölçek olan 1/ kullanılmıştır (Wascher et al., 2005). Çalışma, a)peyzaj tipleri ve b)peyzaj gruplarının belirlenmesi olarak iki evreden oluşmaktadır (Wascher et al., 2005). Temel düzeyde İspanya peyzajlarının çeşitliliği, peyzaj birimleri ile açıklanmıştır peyzaj biriminin her biri homojenlikleri ve komşu peyzajlarla olan komşuluk ilişkileri ile tanımlanmıştır. Eşsiz olma, en önemli karakteristik olarak ortaya çıkmıştır. Buradan yola çıkılarak yarımadada 94 peyzaj seçilerek ve 11 ada seçilerek daha detaylı çalışılmıştır. Çalışmalar standart formlar kullanılarak yürütülmüştür. Peyzajın dinamik ve karasal karakterinin oluşturulmasında dört bölüm kullanılmıştır. 1. Peyzaj organizasyonu, 2. Peyzaj dinamikleri, 3. Peyzajın algılanması, 4. Peyzaj değerleri. Sonuç olarak kültürel bilgiler her bir peyzaj analizinde değerlendirilmiştir ve her bir peyzajın kültürel niteliği tanımlanmıştır.(wascher et al., 2005). Peyzaj tipi olarak bilinen tipoloji evresinde, 116 adet peyzaj tipi belirlenmiş ve haritalanmıştır. Her bir tip tekrar eden arazi kullanımlarının oluşturdukları yapıların birleştirilmesi ile elde edilmiştir (Wascher et al., 2005). En üst düzey olan tiplerin bir araya getirildiği evrede topografik yapıya, biyoklimatik yapıya bağlı olarak ve arazi kullanımları yönünden genel bir organizasyon içinde olan tiplerin

11 bütünleştirilmesi ile peyzaj tiplerinin birleşiminden gruplar oluşmuştur (Şekil 11). Çoğu durumda bu düzeyde bölgesel bir kapsamın ötesine gidilmiştir (Wascher et al., 2005). Şekil 3 İspanya Peyzaj Tipolojileri Şüphesiz bu çalışmalar esnasında bol miktarda harita, literatür, istatistiki doküman kullanılmıştır. Diğer taraftan arazi çalışmaları ve arazide çekilen fotoğraflar sınıflandırma sürecine önemli katkılar sağlamıştır (Wascher et al., 2005). Avusturya Avusturya da seçilen kültürel peyzajların haritalanması ile ilgili çalışmada, beş düzeyli hiyerarşik bir haritalama yöntemi geliştirilmiştir. Avusturya peyzajlarının, özellikle tarımsal peyzajların karakterizasyonunda ve tanımlanmasında bu yöntem kullanılmıştır. Yöntem peyzajın biyofiziksel ve kültürel yönleriyle ilgilidir. Yöntem ulusal bir yöntem olarak amaçlanmışken, detaylı analizler 16 adet seçilen alan için yapılmıştır. Biyofiziksel ve kültürel ölçütlerin karışımı kullanılmıştır (Anonymous, 2005). SINUS (Sürdürülebilir Arazi Kullanımında Gösterge Olarak Peyzaj Yapısı) programı, Avusturya peyzajlarının peyzaj birimleri ve peyzaj tiplerine dayalı, iki evreli olarak yukarıdan aşağıya sınıflandırılmasına dayanmaktadır. Bu çalışma, hiyerarşik bir tipoloji ve haritalama çalışmasıdır (Atik, 2009). Çalışmada biyofiziksel ve kültürel peyzaj etmenlerinin bütünleştirilmesi ile harita birimleri ve tipleri tanımlanmıştır (Anonymous, 2005). Avusturya Kültürel Peyzaj Tipleri haritası 1/ ölçekte tanımlanmıştır (Şekil 12). Kültürel peyzaj tiplerinin detaylı tanımlanması projenin amacı doğrultusunda gerçekleştirilmiştir. Sınıflandırmada ayrıca peyzaj ekolojisindeki fonksiyonel birimler de çalışılmıştır. Bu çalışma Avusturya kültürel peyzajlarının sınıflandırılmasında objektif ve detaylı bir çalışmadır. Toplamda bireysel peyzaj tüm Avusturya da tanımlanmıştır. Bunların gruplandırılmasıyla 42 kültürel peyzaj tip grubu oluşturulmuştur. Ayrıca bunlar tekrar gruplanarak 12 Kültürel Peyzaj Tip Serisi oluşturulmuştur. Seriler öncelikle baskın arazi kullanım sistemlerini içermekteyken, peyzaj tipi grupları Avusturya nın önemli ekobölgelerini yansıtmaktadır. Peyzajlar alpin ve yarı alpin çayırlıklar, ormanların baskın olduğu peyzajlar, çayırların baskın olduğu peyzajlar, hayvan yemi ya da karışık tarımın olduğu peyzajlar, tarımsal ürünleri baskın olduğu peyzajlar, bağcılık peyzajları, kentsel ya da endüstriyel peyzajlar olarak farklılaşmaktadır. Avusturya kültürel peyzajlarının sınıflandırılmasında ana

12 mekânsal referans arazi kullanımların sürdürülebilirliğinin değerlendirilmesi ve analizidir (Wrbka, 2003) Belçika Van Eetvelde ve Antrop (2007) ye göre, 2005 yılında APS yi imzalayan Belçika, federal bir devlet olarak politika ve yasamada özerk olan üç bölgeden (Flanders, Wallonia, Brüksel Başkent bölgesi) ve üç topluluktan (Flamanca, Fransızca ve Almanca konuşan topluluk) oluşmaktadır. Bölgeler; mekânsal planlama, çevre, tarım ve peyzaj gibi araziye ait konulardan sorumludurlar. Topluluklar; miras ve peyzaj konularını içeren kültürel konular üzerinde otoriteye sahiptirler. Bu bölgesel özerkliğin bir sonucu olarak, peyzajla ilgili farklı algılamalar ve yaklaşımlar bulunmaktadır. Peyzaj yönetimi ve koruma konuları farklı biçim ve bağlamlarda gelişmiş ve farklı peyzaj sınıflandırmalarıyla sonuçlanmıştır. Şekil 4 Avusturya (83,872 km 2 ) kültürel peyzajlarının sınıflandırılması (Avusturya Eğitim, Bilim ve Kültür Federal Bakanlığı, 2000) Flamanların 1/ ölçekteki geleneksel peyzaj sınıflamaları fiziksel sisteme ve tarihsel niteliklere dayanan ve 18 inci yüzyıldan bu yana meydana gelmiş önemli modern değişikliklerden önceki peyzajı göstermektedir. 293 peyzaj birimi, 21 ana peyzaj bölgesi tanımlanmıştır. Bu çalışmada görsel özellikler dikkate alınmamıştır. Flander deki peyzaj politikaları ile ilgili peyzajlar ve kalıntıların tanımlanması ve tipolojileri 1/ ölçekte yapılmıştır. Jeofiziksel ve biyotik etmenlerden daha çok kültürel etmenler üzerinde durulmuştur. Yöntem tarihi haritaların yorumlanması, ortofotoların yorumlanması ve bunların arazi çalışmaları ile birleştirilmesi üzerine kurulmuştur (Wascher et al., 2005). Peyzaj Karakter haritasında kültürel ve biyotik etmenler üzerinde durulmuştur. Haritanın oluşumunda doğal nitelikler (vejetasyon tipleri, jeomorfolojik yapı, drenaj sistemleri vb.) üzerine yerleşim desenleri, alan kullanım desenleri, tarihi gelişmeler, günümüz alt yapısı çakıştırılarak oluşturulmaktadır (Wascher et al., 2005). Wallon bölgesinde peyzajın mevcut fizyografik sınıflandırılması sonucu, morfolojik ve görsel niteliklere dayanan 79 peyzaj birimi (territoires paysagers), 1/ ölçekte bu birimlerin bir araya gelmesi ile 13 farklı peyzaj grubu (ensembles paysager) oluşturulmuştur. Bu iki bölge sınıflandırmalarına bakıldığında bir genelleme yapılmasının söz konusu olmadığı görülmüştür (Wascher et al., 2005).

13 Van Eetvelde ve Antrop (2007) tarafından Belçika peyzaj karakterizasyonu iki düzeyde sınıflandırılmıştır. Belçika ölçeğinde peyzaj sınıflanması için kullanılabilen veriler: Arazi örtüsü, Toprak birimleri, Arazi şekli ve Topografya ve Peyzaj heterojenliğidir. 1 inci ve 2 nci düzeyde CBS leri kullanılarak yapılan analizler sonucunda Belçika örneğinde 54 peyzaj karakter tipi tanımlanmıştır. Bunlar 9 grupta toplanmıştır (Van Eetvelde ve Antrop 2007): İsviçre 1. Kentsel peyzajlar 2. Yarıkentsel peyzajlar 3. Sanayi ve yerleşim peyzajları 4. Kıyılar ve kumul alanları 5. Denizden kazanılmış alanlar 6. Sürülebilir arazilerin olduğu peyzajlar 7. Kırsal alanların yoğun olduğu peyzajlar 8. Orman peyzajları 9. Vadiler Sürdürülebilir Peyzaj Gelişmesi için Göstergeler (Peyzaj 2020) isimli yayında, CBS temelli bir yöntemle sürdürülebilirliğe ulaşmak için bir dizi önlem aracı geliştirilmiştir. Bu İsviçre deki peyzaj kavramı için temel bir çalışma olarak görülmektedir. Bu çalışmada İdari sınırlardan farklı bir harita oluşumu söz konusudur. Peyzaj karakter değerlendirmelerinde kullanılabileceği düşünülmektedir (Wascher et al., 2005). Şekil 13 te İşviçre nin tarımsal peyzaj sınıflandırma haritası görülmektedir. Şekil 5 İşviçre nin tarımsal peyzaj sınıflandırma (

14 Çek Cumhuriyeti Çek Cumhuriyetinde PKD ye ait bazı çalışmalar bulunmaktadır. Bukácek and Matejka, (1997) nın yönteminde biyofiziksel, estetik ve kültürel temellere dayalı bir haritalama yapılmıştır. Ulusal parklar ve projelendirilmiş peyzaj planlama alanlarında kullanılmak üzere oluşturulmuş bir çalışmadır. Sayısaldan daha ziyade analog bir çalışma olup peyzaj karakter değerlendirme birimlerinden yola çıkılarak uzman görüşlerine dayanmaktadır (Wascher et al., 2005). Pilsen Master Planı: Yerel düzeydeki bir peyzaj değerlendirme çalışması için tipik bir örnektir. Doğal, kültürel ve estetik ölçütlere bağlı olarak PKD tipolojileri ve haritaları yapılmıştır (Wascher et al., 2005). Çek Cumhuriyeti biyocoğrafik bölümlenmesi; biyofiziksel özelliklere odaklanılmıştır. 90 biyobölge ve onun 372 alt birimi tespit edilmiştir (Wascher et al., 2005). Danimarka Ulusal Düzeyde Peyzaj Bölgeleri (Danimarka nın kültürel peyzajları) çalışması kapsamında PKD jeofiziksel etmenler olan jeomorfoloji, toprak, iklim ve kültürel etmenler olan genellikle arazi kullanımlarının temelinde 1980 yılında oluşturulmuştur. Hiyerarşik olmayan 69 birimi bulunmaktadır (Wascher et al., 2005). Fransa Ulusal bir peyzaj atlası çalışması bulunmaktadır. PKD haritalaması ve tipolojileri iki düzeyde yapılmaktadır: Biyofiziksel ve kültürel / tarihi etmenler. Yöntemde görsel arazi sörveyleri bir topografik harita ile birlikte yapılmaktadır. Katılımcıların fikirleri de peyzaj karakter birimleri oluşturulduktan sonra dikkate alınmaktadır (Wascher et al., 2005). Seguin (2007) ye göre, Peyzaj Atlaslar ı, APS de peyzaj tanımının formüle edildiği alanlara uygulanmaya olanak sağlar. Bu nedenle Peyzaj Atlaslar ı, peyzaj politikalarının tanımlanmasında yapılması gereken ilk şeydir. Peyzaj Atlaslar ı, ile peyzaj politikaları arasındaki bağ, ulusal arazilerin idari bölünmelerine bağlı olarak Atlaslar ın hazırlanmasını sağlamaktadır. Fransa da idari yapılanma departmanlar (bölgeler) şeklindedir. Fransa da 100 adet bölge bulunmaktadır. Peyzaj Atlaslar ı beş ölçeğe göre gerçekleşmektedir. İdari ölçek: Departmanlar, bölgeler, Analiz ölçeği (arazi çalışması): 1/25.000, Restitüsyon (yeniden tasarlama) ölçeği (yayımlanan belgeler): 1/ , Güncellemeye yönelik zaman ölçeği: 10 yıl, Hazırlamaya yönelik zaman ölçeği: Farklı mevsimleri hesaba katarak 1 yıl. Fransa da Peyzaj Atlaslar ı üç evrede oluşturulmaktadır (Seguin, 2007). 1 inci Evre: Peyzaj birimlerinin tanımlanması Bu diğer bütün işlemlerin dayanacağı temel bir çalışmadır. Bu işlem arazinin organizasyonuna yönelik dikkatli bir gözlemle bilinen farklı peyzajların belirlenmesinden oluşmaktadır. Bu bilinen farklı peyzajlar peyzaj birimleri olarak adlandırılır (Seguin, 2007).

15 Bir peyzaj birimi; çalışma alanının herhangi bir bölümünde, karakterleri gereği benzersizlik oluşturan mekânsal bileşenler, sosyal algılamalar ve peyzaj dinamiklerinin meydana getirdiği bir bütündür. Komşu birimlerden varlığı, organizasyonu ve şekliyle ayırt edilmektedir. Peyzaj atlaslarında peyzaj birimleri 1/ ölçekte tanımlanmakta ve APS nin spesifik peyzaj ifadesine denk düşmektedir. Böylece bir peyzaj biriminin bir peyzaja denk geldiğini söylemek mümkündür (Seguin, 2007). Birimlerin sınırlarının ve karakteristik bileşenlerinin tanımlanması ve adlandırılması, Peyzaj yapılarının tanımlanması ve tasviri 2 nci Evre: Peyzajların tanımlanması ve karakterizasyonu (Seguin, 2007). Yasal nitelik kazanmış peyzajlar (mevcut mevzuat çerçevesinde korunan peyzajlar), Peyzajların sanatsal (veya bilimsel) temsili, Alanların tanımlanması (peyzaj kısmı, parçası olarak). 3 üncü Evre: Peyzaj dinamiklerinin değerlendirilmesi (Seguin, 2007). Peyzajların gelişiminde görülebilir işaretlerin tanımlanması Gelişim, eğilim ve süreçlerinin güncelenmesi Bireysel ve ortak projelerin tanımlanması Sonuç olarak, peyzaj atlası bir bilgi aracıdır. Peyzaj birimlerinin nitelendirilmesinden ve çok özel alanların tanımlanmasından başlayarak, peyzajların gelişim fenomenlerinin tanımlanması, peyzajların korunması, yönetimi ve planlanması alanında öncelikleri tanımlamaya olanak vermektedir. Fransa da Atlaslar ın uygulamada kullanımına ait bazı örnekler aşağıda verilmiştir (Seguin, 2007): Peyzaj Atlasları, üst ölçekli planlama projelerinde bir referans aracıdır. Peyzaj Atlasları nda peyzajlarla ilgili sorunların üstesinden gelmeye yönelik yapılan öneriler ulusal ve yerelde karar vericilere destek sağlayacaktır. Atlaslar içinde yapılan incelemeler, bazı toplumsal baskıların azaltılmasına, yerel gereksinimler ve kentsel gelişmeler için peyzaj polikalarının katkıları ortaya konulacaktır Elde edilen veriler alana ait turizm potansiyelinin yeniden tanımlanmasına ve yönlendirilmesine hizmet edecektir. Atlas ın hazırlanması sırasında yapılan çalışmalar arazi kullanım ve yönetimle ilgili kararların uygunluğunun test edilmesini de sağlayacaktır. Macaristan Doğal Peyzajların Taksonomik Dağılımı adlı çalışmada, ulusal düzeyde jeofiziksel etmenler üç evreli bir hiyerarşi ile sınıflandırılmıştır (Şekil 14) de oluşturulan harita uzmanların yorumları sonucu meydana gelmiştir (Wascher et al., 2005).

16 Şekil 6 Macaristan da doğal peyzaj birimleri (Wascher et al., 2005) İrlanda İrlanda da 2001 de kabul edilen planlama ve kalkınma kanunu, yerel otoritelerin PKD nin hazırlamasını zorunlu kılmış, PKD teşvik edilmiştir. Yukarıdan aşağıya doğru bir yaklaşımla yapılan plan 7 kontluğu kapsamaktadır. Glare kontluğu 1999 da CBS kullanımına uygun pilot bir çalışmaya başlamıştır. Bu kapsamda PKD için ulaşılabilen sayısal verilerden jeoloji, arazi örtüsü, doğal ve kültürel özellikler değerlendirilmiş, 17 peyzaj karakter tipi, 19 tarihi peyzaj tipi oluşturulmuştur. İtalya Son yıllarda Makro peyzajların haritalanması çalışması geliştirilmektedir. Bu çalışmada jeolojik arazi formlarından yararlanılarak 38 peyzaj tipi haritalanmıştır. Makro peyzaj haritasında CORINE arazi örtüsünün 1 inci ve 2 nci düzeylerinde kümeleme analizi kullanılmıştır. Ayrıca haritanın geliştirilmesinde biyoiklim, lithomorfoloji, vejetasyon ve CORINE arazi örtüsü 4 üncü düzey verileri kullanılmaktadır (Anonymous, 2005). Hollanda Hollanda nın peyzaj tiplerinin haritalanması toprak ve jeofiziksel etmenlere dayalı olarak yapılmıştır. 9 peyzaj tipi ve 16 alt tip tanımlanmıştır. Ülkede farklı ölçeklerde ve bölgelerde yürütülen çalışmalarda peyzaj karakter analizi temel alınmaktadır. Ülke genelinde peyzajların tanımlanması yanında Meetnet Landscape ağı kapsamında peyzajın izlenmesi çalışması yürütülmektedir (Atik, 2009). Norveç Norveç de peyzajla ilgili mevcut idari mekânsal birimlerin karşılaştırılmasında, fiziksel planlama ve çevre yönetiminde kullanılmak üzere PKD haritaları ve tanımlarının oluşumu gerçekleştirilmiştir (Wascher et al., 2005): Peyzaj karakter birimlerinin tanımlanmasına dayalı Norveç Peyzaj Referans Sisteminde coğrafi ölçekte peyzaj alanları ve peyzaj tipleri belirlenmiştir (Atik, 2009)

17 Mevcut analizlere göre 45 bölge 444 peyzaj alt bölgesine ayrılmaktadır. Yerel ölçeklerde ise (1/50.000) peyzaj ve peyzaj tipleri tanımlanmıştır. Bu tanımlamalar yapılırken altı etmene göre hareket edilmiştir (Wascher et al., 2005): Baskın arazi formu, Jeolojik kompozisyon, Su ve su yolları, Vejetasyon deseni, Tarımsal alanlar, Yapılaşma ve teknik yerleşimler. Peyzaj karakteri bu altı etmenin bir sentezidir. Etmenlerin önemi farklı peyzaj bölgeleri arasında değişmektedir yılında 45 peyzaj bölgesinin gruplanması ile birlikte 10 tarımsal bölge oluşturulmuştur (Wascher et al., 2005). Portekiz Portekiz ve Azur Adalarının peyzaj karakter birimlerinin oluşturulmasında iki düzeyli bir hiyerarşi uygulanmıştır. Her iki düzeyde de birimler tek poligonlar olarak sınıflandırılmış ve standart bir formatta sunulmuştur. Sınıflandırmada ölçüt sayısı geniş tutulmuştur; biyofiziksel, kültürel ve deneyimsel etmenler kullanılmıştır. Peyzaj birimlerinin oluşumunda haritaların çakıştırılmasında uzman değerlendirmelerinden yararlanılmıştır (Wascher et al., 2005). Slovakya Cumhuriyeti Ülkedeki peyzaj atlası çalışmasına 1996 yılında başlanmış, peyzaj karakter tipi ve peyzaj karakter alanları olmak üzere iki temel düzeyde sınıflandırma yapılmış peyzaj ve onun karakteri ile ilgili olarak yirmibeş ulusal harita oluşturulmuştur. Bu çalışma Kültür ve Çevre Bakanlıklarının koordinasyonu ile gerçekleştirilmiştir (Wascher, 2005). Çalışmada sırasıyla peyzajın yapısını oluşturan ve üç sınıfta toplanan veriler kullanılmıştır (Wascher, 2005). Sınıf 1: jeoloji, arazi formu, toprak, hidroloji, vejetasyon, fauna/ Sınıf 2: arazi kullanımı, özel peyzaj yapısı Sınıf 3: nufus, yerleşimler, tarım, sanayi, ulaşım, turizm ve hizmetler. Çalışmada 367 ulusal ve yabancı uzman çalışmıştır (Wascher et al., 2005).

18 3) SORUNLAR Yaban hayatına ayrılan sahaların yetersiz olması, Korunan alanlarda yürütülen planlama çalışmalarında peyzaj süreçlerinin dikkate alınmaması Koruma-kullanım bölgeleri sınırları belirlenirken peyzaj karakter alanları sınırlarının temel alınmaması. Günümüze kadar ülkemizde bir peyzaj atlasının oluşturulmamış olması. 57 ili kapsayan (ülke yüzölçümünün %80'i) yürürlükteki çevre düzeni planları hazırlanırken, peyzaj karakterinin dikkate alınmamış olması, Çevre düzeni planları kapsamında hazırlanan veri tabanlarının, peyzaj planlama çalışmalarıyla eş zamanlı yürütülmemesinden kaynaklanan güçlüklerin varlığı, Çevre düzeni planlarının çalışma alanı sınırlarının belirlenmesinde yalnızca "istatistiki bölge birimleri sınıflamasının dikkate alınması, ekolojik sınırların göz ardı edilmesi. Stratejik çevresel etki değerlendirmeye peyzaj karakter analizi dünyada önemli bir girdi sağlarken,ülkemizdeki SÇED çalışmalarında bu bilgi katmanı dikkate alınmamaktadır. Ağaçlandırma çalışmalarında, peyzaj karakter alanı özelliklerinin dikkate alınmaması, Ağaçlandırma çalışmalarında, tür seçimlerinin hangi kriterlere bağlı olarak yapıldığının belli olmaması. Karayolu ağaçlandırılmasında peyzaj karakter alanlarına ait bitkilerin kullanılmaması. Alana getirilen yabancı türlerin peyzajın karakterinin değişikliğe zorlaması. Yeraltı su kaynaklarını beslemeye yönelik ağaçlandırma hedefinin olmaması. Ekolojik havza sınırlarının belirlenirken peyzaj karakter alanlarının sınırlarına dikkat edilmemesi. Orman alanlarında tahsis ve izinler verilirken, orman peyzajının ekolojik özelliklerine dikkat edilmemesi. Çevre ve Orman Bakanlığı'na ait veri tabanlarıyla, diğer kurumlara ait veri tabanlarının arasındaki uyumsuzluklar, Bakanlık bünyesinde oluşturulan web tabanlı CBS uygulamalarının eş zamanlı sorgulanamıyor olması. Kültür ve turizm koruma ve gelişim bölgelerinin sınırlarının belirlenmesinde peyzaj özelliklerinin dikkate alınmaması. KTKGB'lerde hazırlanan planlama çalışmalarında peyzaj özelliklerinin dikkate alınmaması. Turizm yatırımları yapılırken peyzaj karakter alanlarının taşıma kapasitelerinin gözardı edilmesi. Peyzajların korunmasına ilişkin yasal düzenleme eksikliği,

19 Doğal sit alanlarının tanımlanması konusunda yasalarda eksikliklerinin bulunması (tanımların çok genel kapsamda kalması ve belirleme kriterlerinin anlaşılamaması) 1/ ölçekli çevre düzeni planlarının hazırlanmasındaki yetki karmaşası (Bilecik İli pilot proje uygulaması) Sanayi alanlarının yer seçimine temel oluşturan eşiklerin belirlenmesinde peyzaj karakterinin dikkate alınmaması.