PLEASE BE AWARE THAT ALL OF THE MISSING PAGES IN THIS DOCUMENT WERE ORIGINALLY BLANK

Transkript

1 ty. ' R

2 PLEASE BE AWARE THAT ALL OF THE MISSING PAGES IN THIS DOCUMENT WERE ORIGINALLY BLANK

3 ÖNSÖZ Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK), atom enerjisinin barışçıl amaçlarla ülke yararına kullanılmasıyla ilgili çok yönlü çalışmalarını, 2690 sayılı kanunla verilen görev, yetki ve sorumluluk çerçevesinde yürütmektedir. Kurumumuz nükleer sahada dünyadaki gelişmeleri izlemek, nükleer teknolojinin ve türevlerinin ülkemize sağlıklı biçimde transferi yönünde işbirliği sağlamak ve ülke çıkarları doğrultusunda milli yarar temin etmek amacıyla, üyesi bulunduğu IAEA, OECD/ Nükleer Enerji Ajansı ve NATO gibi uluslararası kuruluşların dahilindeki çalışmalara aktif olarak katılmaktadır. Kurum bünyesinde nükleer enerji; nükleer teknoloji; nükleer ve radyolojik güvenlik; nükleer tekniklerin tıp, endüstri, çevre, tarım ve hayvancılıkta uygulanması; radyoizotop ve radyofarmasötik üretimi; radyasyon teknolojisi konulan dahil olmak üzere geniş bir ilgi alanrna dağılmış bulunan çalışmaların daha ileri düzeylere çıkartılması başlıca hedefler arasındadır. Bu kapsamda yerli nükleer reaktör, yerli nükleer yakıt, toryum yakıt geliştirme gibi birçok araştırma ve geliştirme projesi çalışmaları başlatılmıştır. Halkımızın radyasyon güvenliğinin sağlanması, nükleer tesislerin çevre ve halk sağlığına zarar vermeden çalıştırılmasının temini Kurumumuzun görevleri arasında öncelik taşıyan konulardandır. Bu amaçla Türkiye genelinde radyasyon kaynakları ve radyoaktif madde kullanılarak yapılan tüm faaliyetlerin denetimi, gerekli izin ve lisansların verilmesi, her türlü tıbbi, endüstriyel ve araştırma amaçlı uygulamalarda oluşan radyoaktif atıkların toplanıp işlenmesi, ithal ve ihraç edilen tüm gıda maddelerinde radyasyon ölçümleri hususunda çalışmalar hızlı bir gelişme göstermektedir. Radyasyon Erken Uyarı Sistemi (RESA) yardımıyla radyasyon güvenliğini ülke geneline yayma ve otomasyonu çalışmaları sürdürülmektedir. Radyoizotoplara duyulan ihtiyaç Türkiye'de giderek artmaktadır. Tıp, taran, endüstri ve birçok bilim dalındaki uygulama alanlarında kullanılan radyoizotopların üretimlerini ve kalitelerini artırma çalışmalarına devam edilmektedir. Bu arada nükleer alanda görev yapacak personelin yetiştirilmesine yönelik olarak ulusal ve uluslararası hukuk ile ilgili çalışmalar kapsamında OECD/Nükleer Enerji Ajansı'nın katılımı ile Ankara'da "Nükleer Alanda Hukuki Sorumluluk" konulu bir seminer düzenlenmiştir. Türkiye Atom Enerjisi Kurumu gerek hizmet içi eğitim programları ile elemanlarının ve gerekse Özel Sektör, Kamu Kuruluşları, Üniversiteler, Tıp Merkezleri, Hastanelerde radyasyonla çalışan personel eğitimine yönelik Radyasyondan Korunma, Nükleer Teknikler, Tahribatsız Test Analizleri konularında mesleki kurslar ve kamuoyunu nükleer enerji konusunda bilgilendirmek amacıyla yayınlar hazırlayarak seminerler düzenlemektedir. Nükleer enerjinin ulusal enerji programımıza dahil edilme nedenlerini ve nükleer enerjiyi çeşitli boyutlarda halka anlatmak maksadıyla, Türkiye Atom Enerjisi Kurumu ve Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı'nın işbirliği ile geniş çaplı bir eğitim programı kapsamında "Kamuoyunu Bilgilendirme Çalışmalarına devam edilmiştir. Bu yöndeki çalışmaların yazılı ve görsel yayın kuruluşları ile işbirliği yapılarak desteklenmesine devam edilmektedir.

4 Bu arada Türkiye Atom Enerjisi Kurumu bünyesinde Türk Devletleri Nükleer İşbirliği Araştırma Merkezi adı ile yeni bir merkez kurulmuş ve sözkonusu işbirliğinin geliştirilmesi çerçevesinde ülkemiz üniversite ve kuruluşlarında çalışmakta olan Türk Cumhuriyetlerine mensup bilim adamlarının katıldığı bir toplantı Ankara'da yapılmış, Türkiye ile Azerbaycan arasında Nükleer İşbirliği Protokolü imzalanmış, ayrıca; Türkiye, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan heyetleri 1. Komite Toplantısı da gerçekleştirilmiştir. Bilimsel kuruluşlarımızla daha yakın işbirliğine yönelmek için Türkiye Atom Enerjisi Kurumu ile Orta Doğu Teknik Üniversitesi arasında ortak uygulamalı eğitim ve araştırmalar yapmak üzere bir işbirliği protokolü imzalanmış, Protokol gereği Orta Doğu Teknik Üniversitesi Fizik Bölümü'nde bir TAEK Birimi oluşturulmuştur. Ülkemiz için büyük bir eksik olan Gıda Işınlama Yönetmeliği ilgili kuruluşların da katkıları ile çıkarılmış, Türkiye Atom Enerjisi Kurumu'nun FAO/IAEA ve WHO ile ortaklaşa olarak Antalya'da düzenlediği Gıda Işınlama Konferansı büyük ilgi görmüştür. Tüm faaliyetlerin hedefi; teknoloji transferi, endüstri ve ekonomiye katkıda bulunmak, bilimsel seviyeyi ve personel potansiyelini artırmak, yerel imkanların daha etkin şekilde kullanımını sağlamak ve Kurum ile diğer araştırmacı kuruluşlar arasında bilimsel işbirliğini ülke yararına daha üst düzeylere yükseltmektir. ProfDr.Cengiz YALÇIN Başkan

5 TÜRKÎYE ATOM ENERJİSİ KURUMU " TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU (TAEK) Başkan Başkan Yrd. Başkan Yrd. Başkan Yrd. : Prof.Dr.Cengiz YALÇIN ( 'den itibaren) : Doç. Dr. Ziya KILIÇ : Nevzat BİRSEN( 'a kadar) Dr. Erdener BİROL ( 'dan itibaren) : Dr. M. Ali AVUNDUKLUOĞLU Ali ALAT( 'dan itibaren) KURUMUN GÖREVLERİ -Nükleer politikanın esaslarını belirlemek ve Başbakanın onayma sunmak, -Nükleer teknolojinin ve türevlerinin ülkemize sağlıklı biçimde transferini sağlamak, -Radyasyon güvenliğini sağlamak, -Nükleer güvenliği sağlamak, -Ülkenin nükleer tehlikelere karşı korunma stratejisini belirlemek, -Nükleer bilimler ve teknoloji alanlarında araştırma yapmak ve araştırmayı teşvik etmek, -Nükleer tesislerin çevre ve halk sağlığına zarar vermeden çalıştırılmasını sağlamak, -Nükleer alanda görev yapacak personel yetiştirmek, -Uluslararası kuruluşlarla nükleer alanda işbirliği yapmak, -Nükleer alanda ulusal ve uluslararası hukuk ile ilgili çalışmalar yapmak, -Nükleer konularda halkı bilgilendirmek

6 TÜRKİYE ATOM ENERJ İSİ KURUMU TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU'NUN ORGANLARI 1- Atom Enerjisi Komisyonu 2- Danışma Kurulu 3- İhtisas Daireleri 4- Bağlı Kuruluşlar ATOM ENERJİSİ KOMİSYONU VE GÖREVLERİ Atom Enerjisi Komisyonu (AEK) TAEK Başkam 'ma Başkanlığında, Başkan Yardımcıları, Milli Savunma, Dışişleri, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlıklarından birer üye ile nükleer alanda eğitim, öğretim ve araştırma yapan dört öğretim üyesinden oluşur. Yılda en az dört kere toplanan Atom Enerjisi Komisyonu'nun görevleri, Kurum'un çalışma ilkelerini ve programlarım saptamak, bütçe taslağmı onaylamak ve Başbakanm onayma sunmak, nükleer alanla ilgili kanun tasarılarını ve tüzükleri hazırlamak ve yönetmelikleri kabul etmek, Kurum'un gelişen ihtiyaçları karşısında organizasyon ve kadroları gözden geçirip gerekli düzenlemeleri Başbakanım onayına sunmaktır. KOMISYON ÜYELERI Tuğgeneral Cemal ALAGÖZ (Milli Savunma Bakanlığı) Büyükelçi Fügen OK ( Dışişleri Bakanlığı) Öner GÜL YEŞİL ( TEAS Genel Müd.) Prof. Dr. Hasbi YAVUZ ( İ.T.Ü. Nük.Ener.Enst. Müd.) Prof. Dr. Güngör YENER ( Ege Üniv.Nük.BiLEnst.Müd.) Prof.Dr. Selahattin ÖZDEMİR ( Orta Doğu Teknik Üniversitesi) Prof. Dr. Belkıs ERBAŞ ( Hacettepe Üniversitesi ) DANIŞMA KURULU Danışma Kurulu, nükleer alanda çalışan öğretim üyeleri ve ilgili kuruluşlardaki uzmanlar arasmdan seçilen üyelerden oluşur. AEK tarafından havale edilen konuları inceleyip sonuç ve önerileri bildirmek üzere yılda en az bir kere toplantıya çağrılan Danışma Kurulu'na Kurum Başkanı başkanlık eder. Danışma Kurulu üyeleri belirlenen üyeler arasından, Başbakan onayı ile 3 yıl süreyle görevlendirilir.

7 1999 YILI TAEK DANIŞMA KURULU ÜYELERİ Mehmet ATEŞ Ali Rıza ALABOYUN Murat MEŞHUR Y.Müh. Alb. Necip BAYKAL Dr. Zeki GÜRAN Dr. Nihat PAKDİL Doç.Dr.Güner ÜNALAN Prof.Dr.Beril TUĞRUL Prof.Dr.Çetin BOLCAL Prof.Dr.Mustafa TAN Prof.Dr.Rafet ARIKAN Prof.Dr.Atilla ÖZMEN Prof.Dr. Yalçın SANALAN Prof.Dr.Atilla AYDINLI Prof.Dr.Meral ERAL Prof.Dr.Hasan ERDOĞAN Prof.Dr.Şevket ERK Prof. Dr.Haldun ÖZYOL Prof.Dr.Halim AYRANCI ProfDr.Fahir BORAK Prof.Dr.Fahri DOMANİÇ Prof.Dr.Ahmet YÜKSEL ÖZEMRE (Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı) (ETİBANK Genel Müd. ) (Çevre Bakanlığı) (Milli Savunma Bakanlığı) (Sağlık Bakanlığı) (Tarım ve Köyişleri Bakanlığı) (Niğde Üniversitesi) (İstanbul Teknik Üniversitesi) (Kültür Üniversitesi) (Gazi Üniversitesi) (Gazi Üniversitesi) (Gazi Üniversitesi) (Hacettepe Üniversitesi) (Bilkent Üniversitesi) (Ege Üniversitesi) (Pamukkale Üniversitesi) (Yıldız T.Üniversitesi) (Uludağ Üniversitesi) (Marmara Üniversitesi) (Boğaziçi Üniversitesi) (Eski Atom En.Kom.Gen.Sek.) (Eski TAEK Başkanı)

8 Nükleer Güvenlik Dairesi Radyasyoe Sağljğs ve Güvenliği Dairesi Araştırma-Geliştirme Koordinasyon Dairesi idari ve Mali işler Bîiiresi

9 NÜKLEER GÜVENLİK DAİRESİ Re-assessment of Seismic Qualification of TR-2 Research Reactor Building And Dose Calculations: Ajans Uzmanı Mr. Contri TR-2 araştırma rektörünün deprem güvenliği ile ilgili olarak 8-11 Şubat 1999 tarihleri arasında Ankara ve İstanbul'u ziyaret etmiştir. Daha sonra Mr. Contri (IAEA), MrJohnson (EQE), Mr. Masopust (S&A Associates) ve Mr. Schnneider' den (İsviçre) oluşan bir Ajans uzmanlar ekibi bir önceki misyonun devamı niteliğinde Haziran 1999 tarihleri arasında ÇNAEM'ni ziyaret etmişler ve yaptıkları inceleme ve değerlendirme sonucunda TR-2 araştırma reaktörünün deprem güvenliği ile ilgili bir rapor sunmuşlardır. Projede öngörülen ve TR-2 Araştırma Reaktörü Binasının statik ve dinamik analizlerinde kullanılacak olan SAP2000 ve SASSI- C yazılım programları temin edilmiştir. Söz konusu misyon raporunda önerilen işler ile ilgili çalışmalar başlatılmıştır. İlk olarak TR-2 araştırma reaktör binası ile ilgili mevcut doküman envanteri çıkarılmıştır. Mühendislik çizimlerinden faydalanılarak, TR-2 Binasının üç boyutlu modellenmesine başlanmıştır. Söz konusu model, Auto-CAD yazılım programı ile hazırlanmaktadır. Hazırlanacak olan model analize esas teşkil edecek olan SAP2000 ve SASSI-C yazılım programlarına veri (input) teşkil edecektir. Hava-Su Akış Koşullarında Saydam RD-14M Giriş Kafasının Simulasyonu: (TAEK- AECL-ODTÜ) Test düzeneğinin tasarımı bitirilmiş, kurulması işlemi yürütülmüş ve bir eksik dışında test düzeneğinin kurulması işlemi tamamlanmıştır. Eksik olan veri edinme sistemi için bir firma ile anlaşmaya varılmış olup, sistemin düzeneğe eklenmesi için bir bilgisayar alınmış, veri edinme sistemi montajı bitirilmiştir. Bu aşamadan sonra düzeneğin işletmeye sokulması için gerekli ön testler yürütülecek ve program çerçevesinde öngörülen deneylerin yapılmasına geçilecektir. Uzak Mesafe Parçacık Taşımını Sistemi: Sistemin parçacık taşınımı ve yörünge modellerini oluşturacak HYSPLIT-4 programı kaynak kodunu hazırlayan kişilerle yazışarak temin edilmiş ve kullanım için gerekli izinler alınmıştır. ECMWF GRIB formatındaki verilerin HYSPLIT-4' ün kullanacağı ARL formatına dönüştüren ara programlar geliştirilmiştir. ECMWF'den Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü (DMİ) vasıtasıyla Çernobil Kazası tarihleri için veri alınmıştır. HYSPLIT-4 programı Çernobil kazasının sonuçları için test edilmiştir. ECMWF'den DMİ vasıtası ile 1. ETEX deneyinin tarihleri için veri temin edilmiştir. Sistem deney sonuçları ile test edilmiş, sistemin doz hesabı yapan kısımları için havadan ışınlama, yerden ışınlama, solunum doz programları tamamlanmış ve HYSPLIT-4 programı ile uyumlu hale getirilmiştir. Sistemin besin zinciri yoluyla doz hesabı yapan kısmnıın programlarının yazımına başlanmıştır. Bu programlarda kullanılmak için Türkiye içm veri tabanı oluşturma ve sistem için Grafik Ara Birimi (GUI) geliştirme çalışmaları devam etmektedir. DMİ ile yapılacak protokol çalışmaları tamamlanma aşamasına gelmiştir. Strengthening of Nuclear Safety Infrastructure in Turkey: UAEA projesi olup, kurumun ilgili birimlerini kapsamaktadır. Türkiye ile UAEA arasında "Güvenlik Denetimi Anlaşması" uyarınca; ÇNAEM TR-2 Reaktörü ve ÇNAEM Yakıt Pilot Tesisi ile İTÜ-NEE Trigamark II Reaktörünün güvenlik denetimleri UAEA uzmanlarıyla birlikte gerçekleştirilmiştir. Çalışmalar devam etmektedir.

10 EABYASYOH SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ DAIEESI Otomasyona Uygun RESA Tasarımı ve Geliştirilmesi: Proje kapsamında, sistemin uzak istasyonlarda çalışacak olan "akıllı prop" ve kesintisiz besleme ünitelerinin ve merkezde bir bilgisayar üzerinde çalıştırılacak kontrol programının prototipleri tamamlanması ve denemelerin yapılmasından sonra, yeni sistemin kurulması yönünde faaliyetler yürütülmüştür. Bu kapsamda İstanbul-ÇNAEM, Kırklareli-Merkez ve Ankara'da kurulan istasyonlara ilave olarak Kars-DİGOR, Iğdır-GAZİLER, Iğdır- TUZLUCA, Iğdır-MERKEZ, Iğdır-ALİCAN, Iğdır-ARALIK, İğdır-KARAKOYUNLU, Kırklareli-KOFÇAZ, Edirne-LALAPAŞA, Edirne-MERKEZ, Edirne-UZUNKÖPRÜ, Çanakkale-MERKEZ istasyonları kurulmuştur. Dönem içerisinde, ÇNAEM-Nükleer Elektronik Bölümü tarafından proplarda kullanılan programda iyileştirmeler yapılmış, aksaklıkları ortadan kaldırmak üzere hazırlanan öneriler doğrultusunda propta ve merkezi bilgisayar kontrol programında yeni düzenlemeler de yapılmıştır. TAEK'unda 17 Kasım 1999 tarihinde düzenlenen brifingde sistemin tanıtımı ve yürütülen faaliyetler konusunda uygulamalı bilgilendirme çalışması yapılmıştır. Ayrıca dönem içerisinde farklı tarihlerde, yazılı ve görsel iletişim kanalları ile bilgilendirme faaliyetleri de yürütülmüştür. Harmonisation of Regional Nuclear Emergency Preparedness: Ekim 1997 tarihinde Viyana'da yapılan toplantıda UAEA bir Bölgesel Teknik İşbirliği Projesi teklif etmiştir. Bu projenin amacı ülkelerin nükleer ve radyolojik tehlike durumu çalışmalarını ve planlarını uyumlandırmaktır. Toplantıda, bu amaçla onaya açılan mutabakat metni Aralık 1997 sonlarında Bulgaristan, Hırvatistan, Çek Cumhuriyeti, Estonya, Gürcistan, Yunanistan, Macaristan, İran, Kazakistan, Litvanya, Latviya, Moldova, Polonya, Romanya, Rusya Federasyonu, Slovak Cumhuriyeti, Slovenya, Türkiye ve Ukrayna tarafından imzalanmıştır. Ermenistan ve Beyaz Rusya daha sonra bu anlaşmayı kabul ettiklerini ve imzalayacaklarını bildirmişlerdir. Bu proje 4 gruba ayrılmış ve gruplara "Area Co-ordination Groups" adı verilmiştir. Türkiye Ermenistan'da kurulu nükleer santral nedeniyle Doğu Grubunda, Bulgaristan ve Romanya'da kurulu nükleer santrallar nedeniyle de güney grubuna dahildir. Doğu grubu ilk toplantısını 4-5 Mayıs 1998 tarihlerinde Ermenistan, Kazakistan, Gürcistan, İran ve Türkiye'nin katılımıyla Ankara'da Kurumumuzda gerçekleştirilmiştir. İkinci toplantı Kasım 1998 tarihinde Viyana- Avusturya'da yapılmıştır. Güney grubu ise ilk toplantısı Ukrayna, Moldova, Romanya, Yunanistan, Türkiye ve Bulgaristan'ın katılımıyla Mayıs 1998 tarihlerinde Sofya'da, ikinci toplantı 6-7 Temmuz 1998'de Bükreş'de gerçekleştirilmiştir. Doğu grubu üçüncü toplantısını Ermenistan, Kazakistan, Gürcistan, İran ve Türkiye'nin katılımıyla 8-9 Nisan 1999 tarihlerinde Viyana, Avusturya'da "ACG-East Meeting on Classification Assessment and Protective Action Response" konusunda gerçekleştirmiştir. Güney grubu ise üçüncü toplantısını yine Ukrayna, Moldova, Romanya, Yunanistan, Türkiye ve Bulgaristan'ın katılımıyla Mart 1999 tarihlerinde Chisinau, Moldova'da "ACG- South Meeting on Integrating Planning" konusunda, Strategies Protection Reportings and Transmission of Data" konusunda yapmıştır. Bilindiği üzere toplantılar tehlike anında erken bildirim için ikili veya çok taraflı anlaşmaların imzalanabilmesi açısından çok önemlidir. Güney Grubu Türkiye temsilcisi üçüncü toplantı konu başlıklarından olan ülkeler arasında yapılacak ikili veya çoklu anlaşmalarla ilgili taslak bir metin sunmuş, ancak Türkiye-Ermenistan ve Bulgaristan- Romanya arasında "erken bildirim ve nükleer tesisler ile ilgili bilgi değişimi" ni içeren

11 özellikle ikili bir anlaşmanın gerekliliğini tekrar vurgulamıştır. Güney Grubu Atina toplantısında, bu grubun 2000 yılı ilk toplantısının Türkiye'de yapılması önerisi grubun Ajans Temsilcisi Dr. Michael BALANOV tarafından önerilmiş ve öneri tüm temsilcilerin büyük desteğini almıştır. Ancak tarih konusu Steering Committee toplantısına bırakılmıştır. Proje ile ilgili olarak Temmuz 1999 tarihlerinde Kiev-Ukrayna'da yapılan Train-the-Trainers in Monitoring Strategies, Procedures and Transmission of Data konulu grup çalışmasına ve bu dördüncü toplantısını ise 9-10 Eylül 1999 tarihleri arasında Atina-Yunanistan'da "ACG South Meeting on Monitoring grup çalışmasında geliştirilen eğitim programı uygulamasının ulusal ölçekte gerçekleştirilmesine yönelik hazırlıklara ilişkin olarak CNAEM'de 1-3 Aralık 1999 tarihlerinde yapılan toplantıya, 5-8 Ekim 1999 tarihleri arasında Ljubljana SLOVENYA'da düzenlenen "Radiological Emergency Preparedness" konulu bölgesel eğitim kursuna katılım sağlanmıştır. Her sene Aralık ayında Viyana-Avusturya'da gerçekleştirilen Steering Committee toplantısı (Y2000K sendromu nedeniyle) IAEA tarafından bu senenin Mart ayına ertelenmiştir. Proje ile ilgili 1999 yılında yapılan toplantılarda Projenin 2000 yılı sonunda tamamlanamayacağı görüşünün Steering Committee toplantısına iletilmesi karara bağlanmıştır. Diğer çalışmalar: tarihinde İkitellimde meydana gelen radyasyon kazası sonrası "Convention on Early Notification of a Nuclear Accident" hükümleri gereğince tüm radyoterapi merkezleri yerinde denetlenmiş, Kurumun kırk yıllık kaynak envanteri çıkarılmış, tüm radyoterapi merkezlerine ve ilig.ili ticari firmalar ile yapılan yazışmalar sonucunda TAEK envanteri güncelleştirilmiş, merkezlere ve firmalara radyoaktif kaynak ithalatı, taşınması ve kullanılmış kaynakların yurt dışına çıkarılmasında uyulması gerekli hususlar oluşturularak bildirilmiştir. Ayrıca IAEA tarafından söz konusu kaza ile ilgili olarak hazırlanan "The Radiological Accident in İstanbul" isimli rapora katkı sağlanmış olup, son olarak raporun sekizinci taslak metni üzerinde çalışmalar yürütülmektedir. Endüstriyel Lisanslama Şubesi bünyesinde kontrol denetim ve lisanslama hizmetlerinin etkinliğini ve verimini arttırmaya yönelik çalışmalara devam edilmiştir. Mevcut envanterin güncelleştirilmesi için endüstriyel alanda faaliyet gösteren kuruluşlarla ilgili tarama çalışmaları sürdürülmüş olup, Türkiye genelinde lisanssız faaliyet gösteren özel ve resmi kuruluşların tesbiti ve lisanslanmasına yönelik başlatılan envanter taramalarına il bazında devam edilmiştir. İthal edilen cihaz ve radyasyon kaynaklarının lisanslı kuruluşlara verilmesini sağlamak ve hangi miktarlarda dağıtım yapıldığım belirlemek üzere başlatılmış olan çalışmalar ile bu çalışmalara ilişkin kayıtların düzenlenmesi ve güncelleştirilmesi faaliyetleri yapılmıştır. Endüstriyel amaçlı radyografi ve radyoskopi cihazları, otomatik proses kontrolunda kullanılan sistemler ile yapı ve malzemelerin kalite kontrolü amacı ile radyokatif kaynak kullanılarak gerçekleştirilen diğer ölçme teknikleri ile ilgili cihazların ve bulundukları tesislerin radyasyon kontrouarı ve lisanslama hizmetleri ile bu tesislerin yapısal zırhlama planlarının incelenmesi hizmetleri yürütülmüştür. Endüstri alanında tahribatsız kalite kontrolü amacı ile kullanılan radyografi, radyoskopi cihazları ile taşınabilir yoğunluk ve rutubet ölçerleri ve otomatik işlem kontrolü için kullanılan diğer ölçme sistemlerinin, radyoaktif kaynak bulunduran analiz cihazlarımı!, açık ve kapalı radyoizotopların kullanıldığı eğitim ve araştırma laboratuvarlarının Radyasyon Güvenliği Tüzük ve Yönetmelik hükümleri uyarınca kontrol, denetim ve lisanslama hizmetlerine devam edilmiştir.

12 Endüstriyel alandaki çalışmalarda kullanılan çok sayıdaki kaynak ve cihazların envanter kayıtlarının düzenliliğinin sağlanması için gerekli çalışmalar DPT projesi çerçevesinde sürdürülmektedir. Radyoaktif atık yönetimi ve endüstriyel alandaki radyasyon uygulamalarında radyasyon güvenliği konularında, radyasyon görevlilerine, öğrencilere ve halka bilgi akışı sağlanmıştır. Ülke genelinde lisanssız ve vize süresi geçmiş olan nükleer tıp ve RIA laboratuvarları tesbit edilerek, lisanslama işlemleri tamamlanmayanlara radyoizotop ithal izni verilmeyeceğine ilişkin çalışma başlatılmıştır. İthal edilen X ışını cihazlarının, orijin ülke, kullanılmış cihazlar ve ülkeye dağılımı yönünden değerlendirilmesi ve ithal izni alan cihazların takibi ile kullanıcı kuruluşların lisanslanmasının sağlanmasına yönelik çalışma başlatılmıştır. Sayıları 5000 n in üzerindeki radyoloji laboratuvarları, açık radyoaktif kaynakların kullanıldığı RIA ve nükleer tıp laboratuvarları, yüksek aktiviteli Co-60 kaynaklı teleterapi, Co-60, ir-192 kaynaklı brakiterapi cihazları ile yüksek enerjili elektron hızlandırıcılarının ithali, proje onayı, radyasyon kontrol raporları, lisanslanması, vize edilmesi işlemlerinin standardizasyonu ve bilgisayar ortamına aktarma işlemleri sürdürülmüştür. Yurt çapında tıp endüstri ve araştırma kuruluşlarında çalışan radyasyon görevlilerinin çalışmaları sırasında almış oldukları radyasyon miktarı kişisel dozimetrelerle aylık olarak tayin edilmektedir (film ve termolüminesans). Değerlendirmeler sonucunda müsaade edilen seviyenin üzerinde (4.0 msv) radyasyon dozu alanların çalışma şartları incelenmekte, radyasyonla yapılan bütün çalışmalarda maruz kalınacak radyasyonun mümkün olan en düşük seviyede tutulmasının sağlanması amaçlanmaktadır yılı içerisinde 1100 kuruluşta kayıtlı 6500 kişiden her ay değişen sayıda hizmet alan görevli izlenmiştir.

13 ARAŞTIRMA - GELİŞTİRME KOORDİNASYON DAİKESİ GÖREVLERİ Nükleer enerji ile ilgili etüt, proje, uluslararası ilişkiler, eğitini, yayın işlerini yürütmek, halkın bilgilendirilmesi amacıyla yayınlar hazırlamak, tercüme hizmetleri vermek. Atom enerjisi ile ilgili ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlarla ilişki kurmak, işbirliği yapmak, bu kuruluşların bilimsel çalışmalarını izlemek ve benzeri kuruluşlar ile temaslar kurmak, bu amaçla çalışma sonuçlarını yurt içinden ve dışından toplayarak yaymak, tanıtmak, teknoloji konusunda halkı aydınlatmaktır. A-PROJE ÇALIŞMALARI TAEK nükleer konularda araştırma faaliyetleri yapmak üzere ulusal ve uluslararası alanda destek almakta ve destek vermektedir. A-I. ULUSLARARASI ATOM ENERJİSİ AJANSI (UAEA) DESTEKLİ PROJELER: Nükleer tekniklerin uygulanması, geliştirilmesi ve güçlendirilmesi amacıyla Hükümetimiz ile Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) arasında yapılan anlaşma esasları uyarınca UAEA tarafından mali yardım sağlanmaktadır. A-I.1. UAEA TEKNİK YARDIM VE İŞBİRLİĞİ PROGRAMI Ajans, kuruluş amaçlarını gerçekleştirmek üzere üye ülkelerde atom enerjisinin barışçıl amaçlarla kullanımını sağlayan araştırma ve uygulama çalışmalarına cihaz, uzman ve eğitim imkanları temin etmek suretiyle destek vermektedir. a) Teknik Yardım Projeleri: Nükleer tekniklerin uygulanması, geliştirilmesi ve güçlendirilmesi amacıyla iki yıl veya daha uzun süreli olmak üzere ülkelerin kalkınma plan ve programlarına katkı sağlayacak mahiyette ve ulusal gelişme planları ile uyumlu, sonuçları doğrudan halka yansıyabilecek uygulama özellikli projeler destek alınarak yürütülmektedir (Tablo 1). b) Bölgesel Projeler: Avrupa, Afrika, Doğu Asya ve Pasifik, Latin Amerika ve de Batı Asya'dan oluşan bölgelerde nükleer bir konuda araştırma yapmak üzere pilot olarak seçilen bir ülke etrafında diğer üye ülkeler faaliyetlere katılmaktadır (Tablo 2). A-I.2. UAEA ARAŞTIRMA KONTRAT PROGRAMI Atom Enerjisinin barışçıl amaçlarla kullanımını öngören araştırma, geliştirme ve pratik uygulamaları teşvik etmek ve yardımcı olmak üzere mali destek sağlanmaktadır (Tablo 3).

14 A-II. DPT DESTEKLİ PROJELER : DPT Müsteşarlığı Kalkınma Planında öngörülen hedefler ve uygulanmakta olan Hükümet Programı çerçevesindeki Yatırım Programında yer alan üretimi, verimliliği ve ekonominin rekabet gücünü artırıcı, kamu açıklarını ve enflasyon hızını azaltıcı politikalar doğrultusunda ülkemizin kalkınmasına hizmet etmek üzere her yıl yatırım projeleri yürütülmektedir (Tablo 4). A-III. TAEK DESTEKLİ PROJELER : TAEK'nun çalışma programı ve ilkelerine uygun olarak ilgili kuruluş ve üniversiteler tarafından yapılan güdümlü nitelikteki araştırma, inceleme ve uygulamalara TAEK Proje Destekleme Yönetmeliği hükümleri uyarınca destek verilmektedir (Tablo 5). TABLO YILI TEKNİK YARDIM PROJELERİ Kodu Adı Süresi Ajans Destegi(S) TUR/0/005 Human Resources Development TUR/4/022 Technical Support for an Electron Beam Facility TUR/4/023 Improving QA/QC in Radiation Technology TUR/4/024 Support for Introduction of Nucl. Power Programme TUR/5/020 Drip Irrigation and Fertigation of Potato TUR/5/021 Feeding Strategies & RIA to Increase Dairy Cattle Production TUR/6/009 Establishment of Molecular Radiation Cytogenetics Laboratory TUR/7/007 Radiation Sterilization of Tissue Grafts TUR/8/013 Study of Lakes Using Isotope Techniques TUR/8/014 Nuclear Techniaues for Lake and Marine Pollution Studies

15 TUR/9/013 TUR/9/014 TOPLAM Strengthening Nuclear Safety Infrastructure Reassessment of Seismic Qualification of TR-2 Research Reactor Building TABLO YILINDA İŞTİRAK EDİLEN AVRUPA BÖLGESİ BÖLGESEL (RER) PROJELER Kodu RER/2/003 RER/2/004 RER/4/019 RER/6/007 RER/8/006 RER/8/007 RER/9/050 RER/9/052 RER/9/058 Adı Marine Environmental Assessment of the Black Sea Region QC & Q A of Nucl. Analytical Techniques Licensing Fuel and Fuel Modelling Codes for WWER Reactors Modernization of Nuclear Medicine Radiation Treatment of Industrial & Municipal Waste Radiation Technology in Biomedicine & Biotechnology Harmonization of Regional Nuclear Emergency Preparedness Activities Nucl. Safety Regulatory Infrastructure Safety Review of Research Reactor Facilities TABLO 3- TAEK BÜNYESİNDE YÜRÜTÜLEN 1999 YILI ARAŞTIRMA KONTRATLARI Kodu 9506 Adı Süresi Formation Cross Section Measurements of Short Lived Nuclei in the Energy Range From 13.6.tol4.9MeV Ajans Desteği($) The Intercomparison of Absorbed Dose in Water Using Thermolüminescent Dosimeter (TLD) and alenine/electron Spin Resonance (ESR) Dosimeters with Electron Beam and High Energy Photons at Radiotherapy Centers in Turkey

16 Development of Novel Adsorbed Materials for Recovery and Enrichment of Uranium from Aqueous Media Development Standardization and Validation of Purine Excretion Technique for Measuring Microbial Protein Supply for Yerli Kara Cross-Breed Cattle TOPLAM Enzyme Immunoassay for Quantification of DDT and DDE in Foods, Soil and Water Investigations on Susceptibility to Chlorpyriphos of Different Populations of Spodoptera Littoralis by Radiotracer Technique Development of Protocols for Corrosion and Deposit Determination in Pipes by Radiography Hydrogen Determination in Bulk Material Using Fast Neutron Generator To Establish and Compare for the Coastal Waters of Turkey thepo-210-pb-210 Contents in Anchovy Fish and Sea Snails Alternative Methods to GC and HPLC for Residue Analysis of Dinitroaniline, Orgonophosphorus, Carbamades and Other Pesticides in Grain Transfer of Cs 134, Sr 85 and 210 Po From Soil to Maize and Black Cabbage Crops Inhibitio n of Eggs & Larvea of Plodia Intepuctela by Gamma Irradiation in Decorticated Hazelnuts TABLO 4- YATIRIM PROJELERİ ie No Adı Suresi 1999 Ödeneği (TL) 89K K Araştırma Merkezlerinin Fiziksel Güvenliğinin Sağlanması Başkanlık Hizmet Binası

17 TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU 93K ÇNAEM Alt Yapı Islah ve Tadili K K K K K K K K K K K K K K K K TR-2 Reaktörünün Modernizasyonu ve Otomasyonu Yerli Nükleer Reaktör Geliştirme Nükleer Yakıt Teknolojisi Geliştirilmesi İleri Tahribatsız Test Teknikleri Geliştirme Türkiye 'deki Toryum Yataklarının Haritalandırılması, Zenginleştirilmesi Yöntemlerinin Geliştirilmesi ve Projelendirilmesi Nükleer Yakıt Zirkaloy Boru Üretim Tesisi Radyasyon Erken Uyarı Sistemi Geliştirme Süt İneklerinde Verimliliğinin İyileştirilmesinde Biyoteknolojinin Uygulanması Nükleer Tekniklerin Sağlık ve Çevrede Kullanımı Nükleer Tekniklerle Patlayıcı ve Uyuşturucu Tespiti Türkiye Radyasyon Güvenliği Alt Yapı Geliştirme ÇNAEM Bilgisayar Altyapısı Geliştirme Nükleer Güç Santralları Kalite Güvencesi ve Kontrolü Nükleer Ölçüm Aletleri Prototip Geliştirilmesi Nükleer Yakıt Tesisi Ağır Su Üretimi Teknolojileri Geliştirme O

18 98K K K K K K Toryum Yakıt Teknolojileri Geliştirme Nükleer Konularda Kamuoyu Bilgilendirilmesi Radyofarmasotilc Geliştirilmesi ve Üretimi Tıpta Kullanılan Biyopolimerlerin Radyasyon Kararlılığı Nükleer Tekniklerle Çevre Kirliliğinin Önlenmesi Araştırmaları Nükleer Tekniklerin Tarım ve Süper İletkenlerde Kullanımı K Nükleer Atık Nihai Depolama Araştırması K Türk Devletleriyle Bilimsel ve Teknik İşbirliği K Nükleer Teknoloji Merkezi Fizibilite Etüdü K Hızlandırıcı K Elektron Beam Tesisi K TOPLAM Nükleer Santr. Lisans. Hazırlık ve Nük. Güv. Alty. Gel işt irilmesi( Akkuyu Nükleer Enerji Santralının Lisans lanması) TABLO YILI TAEK DESTEKLİ PROJELER KODU ADI SÜRESİ DESTEK MİKTARI(TL) Toprak Numunelerinin Alfa ve Beta Radyoaktivite Seviyelerinin Tayini ve Katman Değerlendirmesi Yeni Tür Nükleer Yakıt Geliştirilmesi İ

19 Yakıtlardaki Metal Konsantrasyonlarının XRF Teşhisi ile Belirlenmesi Oksit ve Non-Oksit Seramiklerde Nadir Toprak Metal Oksit ve Uranyum Oksit Tipi Seramiklerin Sinterleme Kinetiği ve Mekanik Özelliklere Etkisi Bağlı Kalıntı İçeren Hayvan Dokularını Tüketen İkincil Türlerde Bağlı Kalıntı Oluşma Riskinin Araştırılması TOPLAM B-EĞİTİM FAALİYETLERİ Yurtiçi Eğitim Faaliyetleri TAEK Hizmetiçi Eğitim Programı kapsamında yıl içinde genel ve ihtisas konularında kurs, konferans ve seminer gibi eğitim faaliyetleri düzenlenmiş. Kurum dışı personelin de bu faaliyetlerden yararlanması sağlanmıştır. Milli Eğitim Bakanlığı Yüksek Öğretim Genel Müdürlüğü'nden gelen staj talebi üzerine 1999 yılı içinde 54 üniversite öğrencisine Kurumumuza bağlı Merkezlerde staj yapma imkanı sağlanmıştır. Gerçekleştirilen başlıca eğitim kurslarının konuları aşağıdaki gibidir. Radyografi Seviye 1-Seviye 2 Ultrasonik Seviye 1-Seviye 2 Yüzey Metodları Seviye 1-Seviye 2 Girdap Akımları Seviye 1-Seviye 2 Nükleer Maddelerin ve Radyasyon Kaynaklarının Yasal Olmayan Ticareti Temel Nükleer Teknoloji Kursu ÇNAEM ÇNAEM ÇNAEM ÇNAEM NGD NGD,RSGD, Tek.Dai., NHTG, TÜDNAEM Yurtdışı Eğitim Faaliyetleri UAEA tarafından sağlanan yurtdışı imkanlarını kullanarak 29 TAEK elemanı Kurum amaçlarına yönelik konularda yurtdışında kısa ve uzun süreli eğitim görmüşlerdir. Ayrıca 14 elemanımız çeşitli kuruluşlarda bilimsel incelemelerde bulunmuşlardır. 15

20 TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURLMU '* NÜKLEER ENFORMASYON SİSTEMLERİ (MİS) Nükleer alanda Türkiye'de yayınlanan 100 civarında dokümanın künye, özet ve anahtar kelimeleri INIS tarafından belirlenen kurallara göre hazırlanıp, INIS Sekreteryasına gönderilmiştir. Araştırıcılarımızın yurtdışından talep ettikleri 130 civarında dokümanlar temin edilerek istifadelerine sunulmuştur. Yabancı araştırıcılar tarafından talep edilen, ülkemiz araştırıcılarının yaptıkları çalışmalarla ilgili dokümanlar temin edilip ilgili yerlere gönderilmiştir. INIS irtibat memurları istişare toplantısına katılınmıştrr. 16

21 TEKNOLOJİ DAİRESİ Nükleer Güç Santralları Kalite Güvencesi ve Kontrolü: Nükleer Güç Santrallarının gereksinim duyduğu konular ve disiplinin belirlenmesi ve Türkiye'de kurulacak olan Nükleer Güç Santrallarında kullanılacak malzemelerin kalite kontrol ve denetimlerini sağlamak kapsamında, digital radyograflarm bilgisayar destekli olarak geliştirilmesi ve değerlendirilmesi için bir bilgisayar programının hazırlaması çalışmaları sürdürülmektedir. Bilgisayar Kodu Uygulama ve Geliştirme Programı (Computer Code Application and Maintenance Program-CAMP): TAEK tarafından daha önce araştırma projesi olarak desteklenen ''Düşey Kanal İç Yüzeyinde Su Buharının Yoğuşmasına Bağlı Isı Aktarımında Havanın Etkisinin Deneysel Olarak İncelenmesi" (TAEK Proje No: ) başlıklı proje kapsamında O.D.T.Ü. Makina Mühendisliği Bölümü'nde kurulmuş olan deney düzeneğinde (METU-CTF) gerçekleştirilen deneylerin sonuçları, ABD Nükleer Lisanslama Kuruluşu (USNRC) ile TAEK arasında 4 Şubat 1999 tarihinde imzalanan "Thermalhydraulic Code Application and Maintenance Program (CAMP)"Anlaşması çerçevesinde, USNRC'ye gönderilmiştir. Gönderilen veri tabam; Saf Su Buharı: Sistem Basıncı: bar; Buhar Reynolds Sayısı: 55,000-94,000;Buhar Hızı: m/c Hava/Su Buharı Karışımı: Sistem Basmcı: bar; Buhar Reynolds Sayısı: 45,000-94,000; Hava/Buhar Karışımının Hızı: m/s; Hava Kalitesi: 10%-52% özellikleri içermektedir. Ayrıca, OECD/NEA 42. Uluslararası Standart Problem Çalışması kapsamında, PANDA test düzeneğinin (PSI, İsviçre) değişik başlangıç ve sınır koşullar çerçevesinde benzeşimi RELAP5/mod3.2.2 kodunun PC versiyonu ile gerçekleştirilmiştir. Türkiye'deki Toryum Yataklarının Haritalandmlması, Zengin leştirilme Yöntemlerinin Geliştirilmesi ve Projelendirilmesi: TAEK Teknoloji Dairesinin Koordinatörlüğünde MTA, ETİ- Holding ve ANAEM-Nükleer Fizik Bölünıü'nden ilgili elamanların katıldığı toplantılar 1998 yılı içinde yapılarak görev dağılımı yapılmıştır. Ayrıca ANAEM-Nükleer Fizik Bölümü'nde ETİ-Holding tarafından gönderilen çok sayıda saha örneklerinde ve işlem görmüş fiziksel zenginleştirilmesi yapılmış numunelerde radyoizotop uyartmalı XRF spektrometresi ile Toryum, Lantan, Seryum ve Baryum elementlerinin kantitatif analizleri yapılmış, dedeksiyon limitleri belirlenmiştir. Ancak projenin deneysel ölçümlerinin istenilen hassasiyette yapılabilmesi için gerekli olan Tüplü X-Işınları Floresans Spektrometresinin 1999 yılı içinde alınamaması nedeniyle ANAEM-Nükleer Fizik Bölümü'nde yapılacak olan deneysel çalışmalar 2000 yılına kalmıştır. OECD/NEA 42. Standart Problem Çalışması (ISP-42): OECD/NEA 42. Uluslararası Standart Problem Çalışması kapsamında, PANDA test düzeneğinin (Paul Scherrer Institute, PSI, İsviçre) değişik başlangıç ve sınır koşullar çerçevesinde benzeşimi RELAP5/mod3.2.2 kodunun PC versiyonu ile gerçekleştirilmiştir. OECD 42 numaralı Uluslararası Standart Problem Çalışması'nın, deney sonuçları bilinmeden yapılan hesaplamalarını içeren "blind-test" sonuçları (faz A, B ve C için) değerlendirilmek üzere, 15 Eylül 1999 tarihinde, Paul Scherrer Enstitüsü'ne (PSI, İsviçre) gönderilmiştir. Ayrıca, hesaplama sonuçlarını yorumlayan bir rapor da hazırlanmıştır. Halihazırda, "blind-test" fazı çerçevesinde PSFya gönderilmeyen faz D, E ve F ile ilgili çalışmalar 17

22 TÜRKIYE ATOM ENERJISI KURUMU sürdürülmektedir. Mayıs 2000'e kadar deneysel verinin PSI tarafından TAEK'e gönderilmesi beklenmektedir. Nükleer Reaktörlerin Isı Değiştiricilerinde Meydana Gelebilecek Tüp-İçi Yoğuşmada Havanın Etkisinin İncelenmesi: TAEK tarafından daha önce araştırma projesi olarak desteklenen "Düşey Kanal İç Yüzeyinde Su Buharının Yoğuşmasına Bağlı Isı Aktarımında Havanın Etkisinin Deneysel Olarak İncelenmesi" (TAEK Proje No: ) başlıklı proje kapsamında (bu proje TAEK tarafından 1994 yılında onaylanmış ve 1998 yılında hazırlanan sonuç raporu ile sona ermiştir) O.D.T.Ü. Makina Mühendisliği Bölümü'nde kurulmuş olan deney düzeneğinde (METU-CTF) gerçekleştirilen deneylerin sonuçları, ABD Nükleer Lisanslama Kuruluşu (USNRC) ile TAEK arasında 4 Şubat 1999 tarihinde imzalanan "Thermalhydraulic Code Application and Maintenance Program (CAMP)" Anlaşması çerçevesinde, USNRC'ye gönderilmiştir. Söz konusu deneysel proje, UAEA tarafindan da "Thermohydraulic Relationships for Advanced Water Cooled Reactors" konulu Eşgüdümlü Araştırma Projesi (Kontrat Numarası: 8905/RO) çerçevesinde de desteklenmektedir. METU-CTF deney düzeneğinde, 1999 yılında yeni deneyler gerçekleştirilmiştir. Bu deneylerde, sistem basıncının değişiminin sabit buhar+hava akışındaki durumu incelenmiştir. Daha önceki deney matrisinde sistem basıncı artarken buhar+hava akışı artmaktaydı. Diğer bir deyişle, sistem basıncının yoğuşma prosesine olan etkisi tek başına incelenmiştir. Ayrıca, tekrarlanan bazı deneylerde hava kalitesi artarken toplam akış (hava+buhar) sabit tutulmuş ve buhar akışındaki azalmanın etkisi incelenmiştir. Bunlardan başka, su buharını ön ısıtmadan geçirmeden bazı deneyler tekrarlanmış ve ön ısıtmanın yerel ısı akısına bir etkisi olmadığı görülmüştür. 18

23 NÜKLEER HESAPLAMALAR ve TASARIM GRUBU Doğal uranyum yakıtlı ve ağır su soğutmalı bir reaktör içeren pilot tesisin tasarımı; 1000 MWe gücündeki model reaktörün, zamana bağh akı değişimlerinin ısıl-akışkan geri beslemeli olarak analiz edilmesi; nükleer güç santralları soğutma suyu ve ısı aktarıcısı borularında sıkça görülen, gerilme altmda aşınma sonucu kırık oluşmasının incelenmesi; nükleer güç santralının içindeki ve bağlı olduğu dış şebekedeki devrelerin yük analizleri için bilgilerin derlenmesi çalışmalarına devam edilmiştir MWe gücündeki model reaktörün ana soğutucu pompalarından biri kaybedildiğinde, reaktörün %40 güçte kararlı duruma geçişi analizi yapılmıştır. Başkanlık, ANAEM ve ANTHAM'ın, Türk Telekom Frame Relay servisi ile ÜLAK-NET üzerinden 512 kbps hızında internete bağlanması sağlanmıştır. 19

24 IB AM VE MALİ İŞLER BAİMESİ PERSONEL Kurumumuz kadroları 2690 sayılı kanun ekinde 939 memur olarak belirtilmiştir sayılı kuruluş kanununa göre kürüm personeli esas olarak 657 sayılı kanuna tabi bulunmaktadır. Ayrıca aynı kanunun 12. maddesinde belirtilen unvanlı kadrolarda (Kurum Başkam, Başkan Yardımcısı, Daire Başkam, Genel Sekreter, Grup Başkam, Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi Müdürü ile Müdür Yardımcısı ve Atom Enerjisi Komisyonu tararından belirlenecek Bölüm Başkanı, Uzman ve Teknik Hizmetler sınıfına dahil diğer kadrolarda, Başbakan onayı ile ve bu kadrolar karşılık gösterilmek kaydıyla) sözleşmeli personel çalıştırılabileceği hükme bağlanmış olup, bu personele istekleri halinde 5434 sayılı T.C.Emekli Sandığı Kanunu hükümlerinin uygulanabileceği belirtilmiştir. Kurumumuzda hizmet sınıflarına göre 1999 yılında çalışan personelin sayısı ve % oranları aşağıda gösterilmiştir. HİZMET SINIFI Genel idare Hizmetleri Teknik Hizmetler Sınıfı Sağlık Hizmetleri Sınıfı Yardımcı Hizmetler Sınıfi TOPLAM ADEDİ % BÜTÇE TAEK Bütçesi, Başbakanlık Bütçesi içinde "Bağımsız Bütçe" niteliğinde olup, transfer tertibinde yer alır. Kurumun Gelirleri: Her yıl Başbakanlık Bütçesine TAEK adına konacak ödeneklerden, Kuruma yapılacak ve kurumca kabul edilecek her türlü iç ve dış yardımlar ile bağış ve vasiyetlerden, mal ve hizmet üretimi gelirlerinden meydana gelmektedir. Kurumun 1999 yılında; 1- Hazine Yardımı : 2- Mal ve Hizmet Gelirleri : TOPLAM : TL. Kurumun Giderleri: Personel, cari, yatırım, transfer harcamaları olarak belirlenmiştir. Kurumun 1999 yılında; 1- Personel Giderleri : 2- Cari Giderler : 3- Yatırım Giderleri 4- Transfer Giderleri TOPLAM TL. Giderleri bulunmakta olup, gelir fazlası TL. dir. Gelir fazlası hazineye yatırılmıştır. 20

25 TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KLIRUMU MEVZUAT VE HUKUK Disiplin Amirleri Yönetmeliği ve Arşiv Yönetmeliği tarih, sayılı Resmi Gazetemde yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Türkiye ile ABD ve Fransa arasında "Nükleer Enerjinin Barışçıl Amaçlarla Kullanımı için İşbirliği Anlaşması" çerçevesinde, Fransa ile anlaşma imzalanmış olup, ABD ile parafe edilmiş, imzalanmayı beklemektedir. "Nükleer Tesisler için Kalite Temin Programı Temel Esaslar Yönetmeliği" Atom Enerjisi Komisyonu'nda kabul edilmiştir. Öngüvenlik Analiz Raporu Kapsamında "Kalite Temin Esasları Yönetmeliği" Atom Enerjisi Komisyonu'nda kabul edilmiştir. "Nükleer Güç Tesislerinin Yer Seçimiyle İlgili Etüd ve Değerlendirme Çalışmalarında Kalite Temini Yönetmeliği" Atom Enerjisi Komisyonu'nda görüşülecek duruma gelmiştir. "Nükleer Güç Tesislerinde Yer Seçimi ile İlgili Genel Güvenlik Kuralları Yönetmeliği", "Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği", "Nükleer ve Radyolojik Tehlike Durumu Ulusal Uygulama Yönetmeliği", "Özel İşlem Gerektirmeyen Radyoaktif Atıklara İlişkin Yönetmelik", "Atama ve Görevde Yükselme Yönetmeliği" "Sözleşmeli Personel Çalıştıran Esas ve Usulleri Yönetmeliği", "Artırma İhale Yönetmeliği ve Gelirler Yönetmeliği", çalışmaları devam etmektedir. "Nükleer Yakıt Bileşenlerinin Tedarik, Tasarım ve İmalatında Kalite Temin Yönetmeliği" görüşlere gönderilme aşamasındadır. "Nükleer Güç Tesislerinde Nükleer Yakıtların İşletilmesi ve Depolanması Yönetmeliği" görüşlere gönderilme aşamasındadır. Türkiye ile Rusya Federasyonu arasında "Nükleer Tesisler Hakkında Bilgi Değişimi ve Nükleer Kazaların Erken Bildirimi" ve "Nükleer Enerjinin Barışçıl Amaçlarla Kullanımı" hakkında ikili anlaşma çalışmaları sürmektedir. 21

26 "Nükleer Alanda Hukuki Sorumluluk" konusunda hazırlanmış olan yasa tasarısına OECD/NEA görüşleri doğrultusunda yeniden düzenleme çalışmaları yapılmış, son düzenleme çalışmaları devam etmektedir. "Nükleer Alanda Kullanılan Malzeme, Ekipman ve İlgili Teknolojinin İhracatına İzin Verilmesine İlişkin" İhracat izni konulu yönetmelik hazırlanmış olup. Başbakanlık Kanunlar ve Kararlar Genel Müdürlüğüne basım için sunulmuştur. "Nükleer Güç Santrallarının Tasarımında İnsan Kaynaklı Dış Olaylar Üzerine Güvenlik Kılavuzu" ve "Nükleer Güç Santrallarında Yangından Korunma Güvenlik Klavuzu" hazırlanmıştır. Türkiye Atom Enerjisi Kurumu ile Azerbaycan İlimler Akademisi arasında Nükleer Enerjinin Barışçıl Uygulama Alanlarında İşbirliği Protokolü tarihinde TAEK Başkanı Prof. Dr. Cengiz Yalçın ile Azerbaycan İlimler Akademisi Başkanı Prof. Dr. Faramaz Magsudov tarafından imzalanmıştır yılında da Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan'ın ilgili kuruluşları ile nükleer enerjinin barışçıl uygulama alanlarında ikili veya çok taraflı bilimsel ve teknik işbirliği tesis edilmesine imkan sağlamak amacına yönelik olarak benzer protokollar imzalanmıştır. Türkiye Atom Enerjisi Kurumu ile Türk İşbirliği ve Kalkınma Ajansı (TİKA) arasında Türk Devletleri ile yürütülecek faaliyetlerin daha etkin ve verimli yürütülmesine katkı sağlamak amacıyla bir protokol düzenlenmiştir.

27 Çekmece Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi (ÇNAEM) Ankara Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi (ANAEM) Ankara Nükleer Tarım ve Hayvancılık Araştırma Merkezi (ANTHAM) Türk Devletleri Nükleer İşbirliği Araştırma ve Eğitim Merkezi (TÜDNAEM) 23

28 ÇEKMECE NÜKLEER ARAŞTIRMA YE EĞİTİM MERICESİ (ÇHAEM) ENDÜSTRİYEL UYGULAMA BÖLÜMÜ Küçük Çekmece Gölü ve Çevresinin Bilimsel Etüdü ve Çevresel Risk Takdiri: Çeşitli bölümlerle ortak olarak yürütülen bu proje kapsamında, Bölümümüzde, gölden alınan sediment tuzağı örnekleri ile organizma ve farklı derinliklerden alınan sediment örneklerinin NAA yöntemi ile element analizleri ve doğal gama sayımları yapılmış, sediment örnekleri derinliğe göre incelenmiştir. Bu çalışma ile ilgili olarak yıl içinde 1 yurtdışı yayın yapılmış ve 1 bildiri sunulmuştur. Denizlerin Radyoaktif ve Kimyasal Kirlenmesinde AlgMerin ve Diğer Organizmaların Önemi: İ.Ü.Deniz Bilimleri Enstitüsü ve Radyobiyoloji Bölümü ile ortak yürütülen bu çalışma kapsamında, Karadeniz Bölgesinden alınan alg, sediment, v.b. örneklerin doğal gama sayımı ile radyoaktivite analizlerine devam edilmiştir. Karadeniz Sediment vs. Örneklerinde Kirlenme Miktarlarının Araştırılması: Proje, İ.Ü. Fizik Bölümü, Özbekistan Acedamy of Sciences, Joint Inst. Nucl. Research JDubna- Rusya ve ÇNAEM elemanları tarafından yürütülecektir yılında Karadeniz'den 9 adet değişik tip balık ve İ.Ü. Deniz Bilimlerinin Arar gemisi ile İstanbul Boğazı çevresindenl4 adet sediment örneği alınmış ve bu örneklerin XRF analizleri Merkezimizde yapılmıştır. Örneklerin diğer analizlerine, Özbekistan ve Rusya'daki Laboratuvarlarda projeye katılan ilgililer tarafından devam edilmektedir. İstanbul Boğazı ve Karadeniz 1 den Temin Edilen Balık ve Midyelerin Organlarındaki Toksik Element Seviyelerinin XRF Yöntemi ile Saptanarak Karşılaştırılması: İstanbul Boğazında belirlenmiş bir istasyondan toplanan örnekler X-ışını floresans analiz tekniği ile kantitatif olarak analiz edilmiştir. Sonuçlar, örneklerdeki bazı toksik element miktarlarının, yıl içerisindeki aylara bağlı olarak değişimlerini içeren bir makale haline getirilecektir. İstanbul Atmosferinde Toksik Elementlerin Nükleer Analiz Teknikleri Kullanılarak Kontrolü: Bayrampaşa ve Sarı dökümcüler sitelerindeki 3 istasyondan toplanan filtre örnekleri analiz edilmiştir. Pb, Zn ve Cu elementlerine ait konsantrasyonların hava koşullarına bağlı olarak değiştiği gözlenmiştir. Sonuçlar makale haline getirilmiştir. Development of Protocols for Corrosion and Deposit Determination in Pipes by Radiography: Boru hatlarında, radyografik tekniklerle krozyon ve deposit ölçülmesi üzerine prosedür geliştirilmesini ve bir İSO standart taslağı oluşturulmasını amaçlayan bu projede, dönem içerisinde Suriye tarafindan hazırlanan Round-Robin Test örneklerinin radyografik kontrolleri yapılmıştır. Bu örnekler için test prosedürleri hazırlanmış, film değerlendirmeleri yapılmış ve test raporları yazılmıştır. Büyük çaplı borular (>8inç) üzerinde x-ışınları, ir-192 ve Co-60 radyasyon kaynakları kullanılarak teğet tekniği ile karşılaştırmalı bir çalışma yapılmıştır. Bu çalışma Ankara ODTÜ'de düzenlenen LUluslararası Tahribatsız Muayene Sempozyumunda bildiri olarak sunulmuştur. Projenin 2. koordinasyon toplantısı Mayıs 1999 tarihlerinde Şam'da düzenlenmiştir. İleri Tahribatsız Test Tekniklerinim Geliştirilmesi: Betonun tahribatsız testi üzerine çalışmalar yapılmış ve IAEA'ya bir araştırma kontratı projesi sunulmuştur. 24

29 Beta Kaynağı (Sr-90), Yumuşak X-Işınlan ve Elektron Emisyonu Tekniğiyle Elde Edilen Radyografların Karşılaştırılması: Kağıt para ve posta pulu gibi ince kağıt örneklerin iç yapılarını ve yüzeylerindeki resimlerin boya özelliklerini incelemek amacıyla başlatılan bu çalışmada orijinleri farklı değişik beta parçacıklarıyla elde edilen görüntü kaliteleri karşılaştırılmıştır. Çalışma tamamlanmış olup, Ankara ODTÜ'de düzenlenen 1.Uluslararası Tahribatsız Muayene Sempozyumunda bildiri olarak sunulmuştur. Niobyum Oksit Katışkısıyla Sinterlenen Toryum Oksit Nükleer Yakıt Peletlerin Mekanik Özelliklerinin Ultrasonik Yöntemle Belirlenmesi: Farklı mekanik özellikler kazandırmak amacıyla, değişik okzalat çöktürme koşullarında hazırlanan torya tozları %0.25 oranında (molce) niobyum oksit ile karıştırılarak peletler hazırlanmış ve değişik sıcaklık ve sürelerde sinterlenmiştir. Peletlerin yoğunlukları ve mekanik özellikleri ultrasonik hız ölçme tekniği ile tayin edilmiştir. Niobyum oksit katışkısıyla hazırlanan torya peletlerinde, üretim koşullarının mekanik özelliklere etkisi araştırılmıştır. Çalışma Ankara ODTÜ 1 de düzenlenen 1.Uluslararası Tahribatsız Muayene Sempozyumunda bildiri olarak sunulmuştur. Yerli Nükleer Reaktör Geliştirilmesi: Proje ile, kurulacak olan yerli nükleer reaktörün bileşenlerinin üretim, fitting ve montaj aşamasında tahribatsız kontrolleri amaçlanmaktadır. Ancak, henüz aktif olarak herhangi bir bileşen üretimi gerçekleşmediğinden, kontrol imkanı da olmamıştır. Konu ile ilgili literatür ve standartlar araştırılmaktadır. Reaktör bileşenlerinin hızlı ve hassas olarak test edilebileceği ileri NDT teknikleri üzerine incelemeler yapılmıştır. Nükleer Güç Santrallerinde Kalite Güvencesi ve Kontrolü: Kalite güvencesi (QA) içerisinde önemli yer tutan NDT ve Nükleer Analiz Tekniklerini, bir nükleer güç santralinin kurulması ve işletilmesi sırasında efektif olarak kullanabilmek amacı ile NDT ve Nükleer Analiz Laboratuvarları yeni sistemlerle desteklenmiştir. Yeni sistemlerle daha kapsamlı çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Endüstriyel Uygulama Bölümü'nün Hizmet Üretimi: ÇNAEM içinden ve dış kuruluşlardan gelen çeşitli muayene ve analiz isteklerine cevap verilmiştir. Nötron Aktivasyon Analiz Laboratuvarı: Edirne Jandarma Komutanlığı'ndan gelen örneğin gama izotopik analizi yapılarak uranyum bileşiği olduğu ve doğal seviyede U-235 içerdiği belirlenmiştir. İstanbul Valiliği Emniyet Müdürlüğü'nden gelen 2 adet metal örneğin analizi yapılarak Cs-137 olduğu belirlenmiştir. Çeşitli illerin Emniyet Müdürlükleri ile özel firmalar ve diğer bölümler tarafından gönderilen muhtelif örneklerde (61 adet) doğal gama sayımı ile radyoaktivite kontrolleri yapılmıştır. Özbekistan'dan gelen UAEA burslusu elemana ait yapay elmas örneklerinde NAA yöntemiyle element analizleri yapılmıştır. NAA tekniği ile, TÜBİTAK Kimya Laboratuvarından alınan hava örneklerinde Hg analizi yapılmıştır. Reaktör Bölümüne ait ışınlanmış Co-60 tel örnekleri sayılarak aktiviteleri hesaplanmıştır. QA-QC çalışmaları kapsamında bölümler arası karşılaştırma çalışmaları için hazırlanan Cs-134 ve Cs-137 örneklerinin analizi yapılmıştır. Yine karşılaştırma amaçlı ponza taşı ile bazı UAEA standartları sayılmıştır. 25

30 X-Işınları Floresans Asıaliz Laboratuvarı: Novartis firması tarafından gönderilen ve ilaç yapımında kullanılan 14 adet volteren ve cataflatn aktif maddelerde Brom elementinin miktarı tayin edilmiştir. Çeşitli illerin emniyet müdürlüklerinde gelen 58 adet örnekte Osmiyum, Kurşun, Baryum gibi elementler analiz edilmiştir. Marmara Üniversitesi'ne ait 25 adet hava filtre örneklerinde Ca, Fe, Pb, Zn ve Cu elementleri analiz edilmiştir. İstanbul Üniversitesi Kimya Bölümüne ait 12 adet kil örneğinde Mn, Fe ve Ni elementleri kantitatif olarak saptanmıştır. Atasay Kuyumculuk A.Ş. ait 4 adet aitm örneğinde 13 eser elementin analizleri yapılmıştır. Ratek A.Ş. firmasına ait örnekte Pb, Bi, Cd, Sn elementleri tayin edilmiştir. Tahribatsız Test Laboratuvan: Radyografi, Ultrasonik, Magnetik Parçacık, Sıvı Penetrant ye Girdap Akımı Test Laboratuvarlarında çeşitli endüstriyel kuruluşlara ait malzemeler üzerinde 77 adet test yapılmıştır. Proses Kontrol: İGSAŞ firmasına ait seviye ölçerlerin radyoaktif kaynaklarının montaj ve demontaj işlemleri yapılmıştır. FİZİK BÖLÜMÜ MeV Nötron Enerji Aralığında Nükleer Veri Ölçümleri: n B(n,p) u Be, 19 F(n,p) I9 O, 65 Cu(n,a) 62m Co ve 65 Cu(n, a) 62g Co tepkileşimlerinin tesir kesitleri altı değişik nötron enerjisinde ( MeV) belirlenmiştir. (n,2n) tepkileşim kesitlerinin hedef çekirdeğin nükleer parametrelerine göre sistematiğinin yapılması çalışmaları MeV enerji aralığı için tamamlanmıştır. Tepkileşim kesitleri ile ilgili a (n,2n) /(E n +Q n ) 1/2 (En nötron enerjisi, Q n reaksiyon enerjisi) nin (N-Z) e göre değişimi incelenerek grafikleri çizilmiş, tepkileşim kesitlerinin bu enerji aralığında hesaplanmasını sağlayan bir ifade bulunmuş, hesaplanan değerlerin uyum içinde olduğu görülmüştür. Aynı kapsamda MeV enerji aralığı için çalışmalara devam edilmiştir. Hızlı Nötron Kullanılan Tekniklerle Kargolarda Patlayıcı ve Uyuşturucu Madde Araştsnlması: 14 Mev nötronlarla uyuşturucu ve patlayıcı maddeleri oluşturan karbon (grafit), azot(lnı) oksijenffko) ve hidrojen elementlerine ait toplam tesit kesiti ölçümleri oluşturulan iki teknikle (Nötron uçuş zamanı(tof) ve Nötron spektrumunu açma "unfolding") ölçülmüştür. Yapılan ölçümler ile her iki tekniğin testleri yapılmıştır. Ölçüm sonucunda bulunan tesir kesit değerlerinin ENDF B-VI ile büyük bir yakınlık içinde olduğu görülmüştür. Al, Fe, Polietilen (CH;>) ve Pb bloklardan oluşan bir sistemin tomografik olarak görüntüsü çıkarılmış, böylelikle çeşitli yoğunluklardaki malzemelerin analizinin yapılabileceği ortaya konulmuştur. Proje bitirilemediğinden dolayı 2000 yılı için uzatma isteğinde bulunulmuş ve bu istek IAEA tarafından kabul edilmiştir. Bu çalışma çerçevesinde İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü'nde yapılan bir doktora çalışması sonuçlandırılmıştır. 26