MÜZ K VE GÖRSEL SANATLAR Ö RET M

Transkript

1 T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 1799 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 934 MÜZ K VE GÖRSEL SANATLAR Ö RET M Yazarlar Yrd.Doç.Dr. Ali ÖZTÜRK (Ünite 1-6) Yrd.Doç.Dr. Hakan SAVAfi (Ünite 7, 8) Yrd.Doç.Dr. Alper ALTUNAY (Ünite 9) Prof.Dr. Levend KILIÇ (Ünite 10) Ö r.gör. Burçin TÜRKAN (Ünite 11) Ö r.gör. Neclâ COfiKUN (Ünite 12) Editörler Prof.Dr. Levend KILIÇ Yrd.Doç.Dr. Ali ÖZTÜRK ANADOLU ÜN VERS TES

2 Bu kitab n bas m, yay m ve sat fl haklar Anadolu Üniversitesine aittir. Uzaktan Ö retim tekni ine uygun olarak haz rlanan bu kitab n bütün haklar sakl d r. lgili kurulufltan izin almadan kitab n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay t veya baflka flekillerde ço alt lamaz, bas lamaz ve da t lamaz. Copyright 2008 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without permission in writing from the University. UZAKTAN Ö RET M TASARIM B R M Genel Koordinatör Prof.Dr. Levend K l ç Genel Koordinatör Yard mc s Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Ö retim Tasar mc s Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Grafik Tasar m Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö r.gör. Cemalettin Y ld z Ö r.gör. Nilgün Salur Televizyon Programlar Yöneticisi Prof. Yalç n Demir Dil ve Yaz m Dan flmanlar Yrd.Doç.Dr. Hülya Pilanc Okt. Gönül Yüksel Ölçme De erlendirme Sorumlusu Ö r.gör. Nurcan Tepecik Kitap Koordinasyon Birimi Yrd.Doç.Dr. Feyyaz Bodur Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Dizgi Aç kö retim Fakültesi Dizgi Ekibi Müzik ve Görsel Sanatlar Ö retimi ISBN Bask Bu kitap ANADOLU ÜN VERS TES Web-Ofset Tesislerinde 250 adet bas lm flt r. ESK fieh R, Kas m 2011

3 çindekiler iii çindekiler Önsöz... Kullan m K lavuzu... ix x Temel Müzik Bilgileri... 1 TEMEL MÜZ K B LG LER NE G R fi... 3 Müziksel flitme... 4 Müzik Yaz s... 4 Müzik Yaz s n n Ögeleri... 5 MÜZ KSEL SES... 5 Seslerin Adland r lmas... 7 nsan Sesleri... 7 Toplu Ses E itimi... 7 Toplu fiark Söylemede Ses Birli i... 7 Toplu fiark Söylemede Tart m Birli i... 8 Toplu fiark Söylemede Söyleyifl Birli i... 8 Toplu fiark Söylemede Ayr nt (Nüans) Birli i... 8 NOTA Ö RET M... 8 Nota Birimleri... 9 Ölçü Vuruflu ve Vurufl Biçimleri Ölçü Çeflitleri kiflerli Ölçü Üçerli Ölçü Aksak (Karma) Ölçü Vurufl Biçimleri H z Terimleri De ifltireç De ifltireçlerin fllevi Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Müzik E itiminin Ögeleri TARTIM (R T M) E T M Tart m ve Amac Tart m E itiminde El ve Ayaklar n Kullan l fl Tart m E itiminde Di er Araçlar n Kullan l fl Tart m Al flt rmalar (Tart m Kal plar n Gelifltirme Çal flmas ) Tart m E itiminde Söz Ögelerinin Kullan l fl MÜZ KSEL fi TME (KULAK) E T M Tek Sesle Müziksel flitme E itimi Birkaç Sesle Müziksel flitme E itimi Müzik Motifleriyle Müziksel flitme E itimi Müzik Tümcesiyle Müziksel flitme E itimi Müziksel flitme E itiminde Göz Önünde Bulundurulmas Gereken Konular SES E T M Ses Ç karma Sesin Özellikleri ÜN TE 1 ÜN TE 2

4 iv çindekiler Ses Ç karan Örgenler ve Sesin Oluflumu Ses ve Konuflma E itimi Ses ve Konuflma E itiminde Göz Önünde Bulundurulmas Gereken Konular DEV N M E T M Devinim E itiminin çeri i çeri e Genel Bak fl Devinim Olanaklar Devinimde Ortam (Mekân) Kullan m Müzik ve Devinimin E itsel Bütünlü ü Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ÜN TE 3 ÜN TE 4 Müzik E itiminde Türler...39 MÜZ K E T M NDE TÜRLER Tekerlemeler Say flmalar Ninniler Türküler Çocuk fiark lar Marfllar Çok Sesli Türk Müzi i Evrensel Bat Müzi i Popüler Müzik Çalg Müzi i Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Yarat c Dans/ Devinim ve Müzik YARATICI DANS/DEV N M Devinim (Hareket) E itimi DEV N M N TEMEL B Ç MLER Yürüme Koflma Z plama ve S çrama Sekme Dönme DANS/DEV N M N ÖGELER Yer Zaman Enerji YARATICI DANS/DEV N M N UYGULAMA B Ç MLER Küme Oluflturma ve Ortam Kullan m Ses/söz ve Devinimin Birlikteli i... 58

5 çindekiler v Müzi e Efllik Söz-Müzik-Devinim Bütünlü ü Çalg sal Müzik ve Tart m Çal flmalar Betimsel Oyunlar ETK NL KLER Etkinlik: Etkinlik: Etkinlik: Etkinlik: Etkinlik: YARATICI MÜZ K Yans lama (Taklit) Bulufl (Keflif) Okuma Yazma Do açlama Müzik Çal flmalar nda Hedefler Müzik Etkinliklerinin Planlanmas ETK NL KLER Etkinlik: Etkinlik: Etkinlik: Etkinlik: Etkinlik: Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Müzik E itiminde Ortam Düzenleme ve Çalg Yap m MÜZ K E T M ORTAMLARININ DÜZENLENMES MÜZ K D NLEME VE DA IRCIK ATIK VE ARTIK NESNELERDEN ÇALGI YAPIMI ÇALGI YAPIM ETK NL KLER Pinpon Topundan Flüt Bardakl Boru Ka t Rulodan Z r lt Bas Boru (Tuba) Plastik Kaval Kovadan Bas Gitar Kutudan Gitar Konserve Tenekesinden Kemençe Saks dan Darbuka kili Davul Konuflan Davul Kâ ttan Tef Bardaktan Marakas Cevizden Kastanyet Sesli Eldivenler Su Kaba ndan Ç ng rak Ya mur Çubu u Özet ÜN TE 5

6 vi çindekiler Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ÜN TE 6 ÜN TE 7 ÜN TE 8 Müzik Ö retim Yöntemleri MÜZ K VE YÖNTEMLER GENEL Ö RET M YÖNTEMLER Kulaktan Ö retim Yöntemi Tümdengelim Yöntemi Tümevar m Yöntemi ÖZEL Ö RET M YÖNTEMLER Canland rma (Dramatizasyon) Yöntemiyle Müzik Ö retimi Beden Diliyle Müzik Ö retim Yöntemi Tart msal (Ritmik) Devinimle Müzik Ö retim Yöntemi (Dalcroze Yöntemi) Dalcroze un Tart m (Ritim) Anlay fl Orff-Schulwerk Yaklafl m Orff-Schulwerk Yaklafl m n n E itsel Dayanaklar Özet Kendimizi S nayal m Okuma Parças Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Estetik Bak fl ESTET K BAKIfi GÜNDEL K D LDE GÜZEL VE KAVRAM OLARAK GÜZEL ESTET N TANIMI VE KAPSAMI ESTET K VE SANAT FELSEFES ESTET K BE EN ESTET K YAfiANTI VE ESTET K KAYGI ESTET K NESNELER VE YÖNEL M DE fien YAfiAM VE ESTET K Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Sanat ve Görsel Sanatlar GENEL ANLAMDA VE ÖZEL ANLAMDA SANAT SANATI TANIMLAMAK VE ANLAMAK SANATIN filev SANATIN ÖNCEL KL filev N YER NE GET REB LMES Ç N B R SANAT ESER N N TAfiIMASI GEREKEN N TEL KLER Estetik Yaflant

7 çindekiler vii leti Çokanlaml l k Kurmaca (Yap nt, Fiction) Biriciklik (Unique) ve Organik Bütünlük SANAT ESER NDE KONU, ÇER K, ÖZ VE B Ç M SANAT VE DEOLOJ ; SANATÇI VE DÜNYA GÖRÜfiÜ SANAT VE ELEfiT R SANATIN TÜRLER VE GÖRSEL SANATLAR Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Görsel Alg ve Görsel Estetik Ögeler GÖRSEL ALGI Nas l Görürüz Görsel Alg Süreci ve Yan lsama GÖRSEL ESTET K Ö ELER Yüzey Ifl k Renk Kompozisyon ve Denge Üçüncü Boyut Oluflturma Ifl k ve Renk fiekil Zemin liflkisi Büyüklük-Küçüklük ve Uzakl k-yak nl k Karfl laflt rmalar Z Ekseninin Oluflturulmas Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Sanat ve Teknoloji YÜZEY ÜZER NE RESMETME YÜZEY ÜZER NE RESMETMEN N DÖNEMLER ÇO ALTIM TEKNOLOJ LER VE SANAT ESER TEKNOLOJ N N TUZAKLARI Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ÜN TE 9 ÜN TE 10

8 viii çindekiler ÜN TE 11 ÜN TE 12 Görsel Sanatlar Ö retiminde Ö retim Strateji, Yöntem ve Teknikleri GÖRSEL SANATLAR Ö RET M NDE Ö RET M STRATEJ LER Ö retmen Merkezli Ö retim Stratejileri Sunufl Yoluyla Ö retim Stratejisi Büyük Grupla Ö retim Stratejisi Ö renci Merkezli Ö retim Stratejileri Bulufl Yoluyla Ö retim Stratejisi Araflt rma Yoluyla Ö retim Stratejisi Küçük Gruplarla Ö retim Stratejisi GÖRSEL SANATLAR Ö RET M NDE Ö RET M YÖNTEMLER Anlat m Yöntemi Soru- Cevap Yöntemi Gösterip Yapt rma Yöntemi Tart flma Yöntemi Bellek E itimi Yöntemi Modelden Çal flma Yöntemi Olay Bulmaca Yöntemi Drama GÖRSEL SANATLAR Ö RET M NDE Ö RET M TEKN KLER Gezi-Gözlem Tekni i Müzikle E itim Tekni i Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Yararlan lan nternet Adresleri Görsel Sanatlar Dersi Ö retim Program SANAT E T M VE GÖRSEL SANATLAR DERS GÖRSEL SANATLAR DERS Ö RET M PROGRAMI Görsel Sanatlar Dersi Ö retim Program n n Genel Özellikleri Program n Vizyonu ve Temel Yaklafl m PROGRAMIN YAPISI Görsel Sanatlar Dersinin Genel Amaçlar Görsel Sanatlar E itiminin lkeleri Temel Beceriler Atatürkçülükle lgili Konular ve Ara Disiplinler PROGRAMIN ÖGELER Kazan mlar Ö renme Alanlar ve Etkinlikler Ö renme-ö retme Süreci Ölçme ve De erlendirme PROGRAMIN UYGULANMASINA YÖNEL K ÖNER LER Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Sözlük Dizin

9 Önsöz ix Önsöz Sevgili ö renciler, Müzik ve Görsel Sanatlar Ö retimi kitab ad ndan da anlafl - laca gibi müzik ve görsel sanatlar olmak üzere iki temel konuyu içermektedir. Farkl dersler olarak bilinen bu iki konu bu program çerçevesinde tek bir ders fleklinde yap land r lm flt r. Kitapta müzik ve görsel sanatlarla ilgili hem temel bilgileri hem de ilkö retim okullar nda bu derslerin nas l yürütülmesi gerekti iyle ilgili bilgileri bulacaks n z. Müzik ve görsel sanatlar, insano lunun u raflt en eski konulardand r. Bu konular n geçmifli insanl k tarihi kadar eskidir. Böylesi konular s n rl sayfalar içinde aktarmak tabii ki güçtür. Biz bu kitab n içeri ini desenlerken, kuflkusuz ilkö retim program n göz önünde tuttuk; ancak müzik ve görsel sanatlar denildi inde de üzerinde durulmas gereken temel bafll klara yer verdik. Aç kö retim Fakültesi nin di er ders kitaplar gibi bu kitap da bireysel ö renme ilkelerine göre haz rlanm flt r. Sizler uzaktan ö retim ö rencilerimiz, yirmi birinci yüzy l n en yayg n e itim yöntemlerinden birinin ö rencisisiniz. Fakültemizin siz uzaktan ö retim ö rencileri için haz rlad ça dafl e itim ortamlar bu kitap için de geçerlidir. Bu kitab n ünite yap s içindeki, ünite kapak foto raf ndan yararlan lan kaynaklara kadar her bilgi ve her düzenleme; ö retmeye ve sizleri s - nava haz rlamaya yöneliktir. Bu kitapla ilgili olarak haz rlanan televizyon programlar n ve internet ortam ndaki ders malzemelerini kendinizi gelifltirmek ve bilgilerinizi pekifltirmek için kullan n z. Böylesi bir kitab n sadece ö rencilik günlerinde de il meslek hayat n zda da sizlere yard mc olmas dile iyle. Prof.Dr. Levend K l ç Yrd.Doç.Dr. Ali Öztürk

10 x Kullan m K lavuzu K endi kendine ö renme ilkelerine göre haz rlanm fl olan bu kitab n ifllevlerini ö renmek için haz rlanan Kullan m K lavuzu, konular anlaman zda ve s navlara haz rlanman zda sizlere fayda sa layacakt r. Girifl: Ünitede ifllenen konulara iliflkin bilgi veren, konuya bafllamadan önce sizi düflünmeye iten, gerekti inde konular daha iyi kavrayabilmeniz için yapman z gerekenleri belirten k sa aç klamalard r. Amaçlar m z: Üniteyi tamamlad n zda kazanaca n z bilgi ve becerilerdir. Örnek Olay: Ünitede ifllenen konular n günlük yaflama yans malar n içeren, kuramsal aç klamalarla çevrenizde yaflanan olaylar aras nda ba kurman za yard mc olmay hedefleyen örnek olaylar, anektodlar, al nt lar ya da gazete haberleridir. Yana Ç kma: Metin içinde yer alan önemli kavram ve ifadelere iliflkin tan m ya da aç klamalard r. Önemsemeniz gereken noktalar gösterir. Metin içinde yap lan aç klamalar n bir tür çok k sa özeti gibi düflünülebilir. Anahtar Kavramlar: Ünitede aç mlanan temel kavramlard r. Ünitedeki önemli noktalara DÜfiÜNEL M SORU DÜfiÜNEL M SORU iliflkin D KKAT D KKAT S ra ipuçlar verir. Sizde: fllenen konular kavray p DÜfiÜNEL M kav- DÜfiÜNEL M ramad n z AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ kendi kendinize SORU SORU ölçmenize yard mc olmaya çerik Haritas : Ünite içinde hangi konular n ifllenece ini gösterir. Kitap: K T Ana A P konular n bafll klar n içerir. düflünmeye ve K T A D KKAT P amaçlayan, D KKAT Konu ile ilgili di er kitaplara yönlendirir. uygulamaya TELEV ZYON TELEV ZYON yönlendiren sorulard r. AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ NTERNET NTERNET K T A P K T A P TELEV ZYON TELEV ZYON

11 Kullan m K lavuzu xi Kendimizi S nayal m: Ünitede ifllenen konular ö renip ö renmedi inizi kendi kendinize ölçmenizi sa layacak, bir tür s nava haz rl k testidir. S navlarda ç kabilecek türde sorular içerir. Özet: Ünitede ayr nt l ifllenen konular n önemli noktalar tekrar vurgulan r. Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar : "Kendimizi S nayal m" bölümündeki sorular n cevaplar n ve ilgili olduklar konular içerir. Yanl fl cevaplad n z sorularla ilgili konular tekrar etmeniz s navdaki baflar n z art rabilir. Yaflam n çinden: Ünitede aktar lan kuramsal aç klamalar ile günlük yaflam m zda karfl laflt m z olaylar aras nda iliflki kurman z sa lamak için verilmifl haber ve al nt lard r. Okuma Parças : Bu bölümde, baz do rudan iliflkili bilimsel bir çal flmadan al nan okuma parçalar na yer verilmektedir. S ra Sizde Yan t Anahtar : "S ra Sizde"lerde yer alan sorular n cevaplar - n içerir. Her hangi bir S - ra Sizde sorusuna verdi- iniz cevap ile bu bölümdeki cevab karfl laflt rarak, ilgili konuyu ne ölçüde ö rendi inizi belirleyebilirsiniz. Yararlan lan Kaynaklar: fllenen konulara iliflkin daha genifl bilgi edinmek isteseniz bu bölümde yer alan kaynaklar inceleyebilirsiniz.

12

13 Temel Müzik Bilgileri 1 1 Müzikten iki biçimde yararlan r z. Bunlar sanatç yetifltirmek ya da e itsel geliflim amaçl d r. Sanatsal amaçl müzik e itimi sürecinde, ya da genel e itim ortamlar nda müzikten yararlanman n vazgeçilmez koflulu, müzi e iliflkin temel düzeyde de olsa bilginin gereklili idir. Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Müzi in temel ögelerini s ralayabilecek, nsan seslerinin özelliklerini aç klayabilecek, Notalar n ad ve yerlerini saptayabilecek, Notalar n de erlerini aç klayabilecek bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.

14 2 Müzik ve Görsel Sanatlar Ö retimi Örnek Olay Ruhi Ö retmen, bir gün ö retmenler odas nda otururken müzik ö retimine iliflkin bir hizmet içi e itim program gerçeklefltirilece ini ö renip baflvuruda bulundu. Bir süre sonra da baflvurusunun kabul edildi ini ö rendi. Hizmet içi e itim program n n bafllad gün, e itimi sürdürecek olan e itimci, kat l mc ö retmenlere, ilkö retim birinci aflamada müzik derslerinde neler yapt klar na, müzik ö retimine iliflkin baz sorular yöneltti. Bunlardan biri de ö retmenlerin temel müzik bilgilerinin ne kadar n bildikleriyle ilgiliydi. Ruhi Ö retmen, bildiklerinin ço unu unuttu unu; örne in, fakülte y llar nda notalar n ad ve yerlerini ö rendiklerini, ancak sonralar kullanmad n söyledi. Konuyla ilgili sorulan di er sorulara da yan t vermekte zorland. E itimcinin anlatt klar n daha dikkatle dinledi. Hepsi gerekli olan temel bilgilerini, kendisi için ö renmesi gerekti inin ayr m n yapabiliyordu art k. Hizmet içi e itim program - n n sonunda, ilkö retim birinci aflamadaki çocuklar n müzik ö retiminde, temel müzik bilgilerinden neden ve nas l yararlanaca n n yan t n kavramaya bafllam flt. Ruhi Ö retmen, gecikmifl de olsa, bilgiye dayal müzik ö retimini gerçeklefltirecekti art k. Çünkü müzik dersi dolgu olsun diye programa konulmam flt. Çocuklar n bilgiye dayal be eni gelifltirmeleri ise ö retmenlerinin bilgisine ba l yd. Anahtar Kavramlar Müzi in Ögeleri Müziksel flitme Ses E itimi Müzik Yaz s Nota De eri Ölçü Vurufl çerik Haritas MÜZ K Ö RET M TEMEL MÜZ K B LG LER 1. Temel Müzik Bilgilerine Girifl 2. Müziksel Ses 3. Nota Ö retimi

15 Ünite 1 - Temel Müzik Bilgileri 3 TEMEL MÜZ K B LG LER NE G R fi Müzik e itimi, çocu un genel geliflim bütünlü ü içinde müziksel geliflimi üzerinde odaklanmay gerektirir. Bunun ayr m nda ve bilincinde olan geliflmifl ülkelerdeki aileler ve e itimciler, çocu un genel geliflimi içinde müziksel geliflimine ayr bir yer, önem ve öncelik verirler. Çocu un genel geliflimi ile müziksel geliflimi iç içe iflleyen bir süreçtir. Bu ba lamda çocu un genel geliflim özellikleri ile müziksel geliflim özellikleri aras nda çok s k bir iliflki vard r. Müzik bir dildir. Bu dilin de di- erleri gibi kendine özgü kurallar vard r. Müzik e itim ve ö retiminde kurallar n bir araya getirilip uygulanmas Temel Müzik Bilgileri ile tan mlan r. Müzi in abecesi olarak da nitelendirilen temel bilgiler, öncelikle ö retmenler için gereklidir. Ö retmenler, temel müzik bilgilerinden müzik ö retiminde, dolayl olarak yararlanacaklard r. Ö retilecek bir türkü, ninni ya da flark n n notalar n bilmesi ö retmen için gereklidir. Ö retmen nota de erlerini, seslerin ad ve yerlerini, ses kümelerini, bir flark n n bulundu u ses aral ndan baflka bir ses aral na aktarmay bildi i sürece ö retimde yanl fl yapmayacak, bilgi eksikli i nedeniyle müzik etkinliklerini geçifltirmeyecektir. lkö retim ö retmenlerinin müzikçi olmalar, çocuklar da müzisyen gibi yetifltirmeleri istenemez. Ancak temel düzeyde müzik ö retimi için ö retmen de bilmesi gerekenleri ö renmelidir. Her tür ve biçimdeki müzik yap t n n temel ögesi ses ve tart md r. Bir nesnenin titreflimlerinden oluflan enerjiye ses denir. Müzikte kullan lan her sesin dikli i, süresi, gürlü ü, ötümü (t n s ) olmak üzere bafll ca dört özelli i vard r. Müzikte kullan lan her ses, bu dört özelli i tafl r. Sesin ince ya da kal n olma durumuna sesin dikli i denir. Titreflim say s çok olan ses ince; az olan ses ise çok olana göre kal nd r. Bir sesin zaman içindeki uzunlu una-k sal na sesin süresi denir. Bir saniye süreli sese göre, iki saniye süresi olan ses daha uzundur. Bir sesin gür ya da k s k olma durumuna sesin gürlü ü denir. Yeteri kadar gürlü ü olmayan ses duyulmaz. Her sesin duyulacak kadar bir gürlü ü olmal d r. Baflka baflka araçlardan elde edilen sesler aras ndaki ayr ma sesin ötümü denir. Sesin ötümü (t n s ), ses veren arac n yap s na göre de ifliklik gösterir. Bir piyano ile bir keman titreflim say s ayn olan bir sesi çalsalar bile yap ve ötüm özellikleri nedeniyle kolayca ay rt edilebilirler. Müzikte kullan lan sesler, çeflitli araçlardan elde edilir; insan sesi, çalg lar ve elektronik ses vericiler bafll ca müzik araçlar d r. Bunlar n d fl nda de iflik ötüm özelli ine sahip nesnelerden de ses elde edilebilir. Örne in; tahta kafl klar, boru parçalar, de iflik kaplar... vb. Müzik araçlar ndan elde edilen sesler, zaman içinde bafl sonu belli olan seslerdir. Seslerin müzik yap s içinde kullan l fl, zaman n belli dilimleri içinde olur. Kimi ses bir san ye, kimi ses birkaç saniye sürebilir. Bir müzik yap t içinde, seslerin birbirlerine göre çeflitli uzunluk-k sal kta bulunmas demek, içinde yaflan lan zaman seslerin bölmesi demektir. Seslerin zaman bölmesi, müzik yap t n n gereklerine göre bir düzen içinde olur. Baflka bir deyiflle zaman n seslerle düzenli sürelere bölünmesine tart m denir. Bir tart m birimi içinde bir ses bulunabilece i gibi, süresi çok k sa olan birden çok ses de bulunabilir. Tersine, süresi uzun olan bir ses de, birden çok tart m süresini kapsayabilir. Tart ml seslerin belirli bir amaca göre art arda s ralanmas ndan oluflan müziksel yap ya ezgi denir. Ezginin de iflmez ve en belirgin özelli i, bir düzen içinde art arda s ralanm fl seslerden oluflmas d r.

16 4 Müzik ve Görsel Sanatlar Ö retimi Art arda s ralanarak bir ezgi oluflturan sesler, birbirlerine göre diklik ve süre bak m ndan farkl l k gösterirler. Bir ezginin içinde kimi ince, kimi kal n, kimi de orta diklikte olan sesler bulunabilir. Ses E itimi: nsan sesine do ru ve güzel flark söyleme becerisi kazand rmak için yap lan çal flmalara ses e itimi denir. Müziksel flitme Çocu a, sesleri incelikleri-kal nl klar ve tart mlar yla kavrama ve yineleme becerisi kazand rmak amac yla yap lan e itime müziksel iflitme (kulak) e itimi denir. Müziksel iflitme e itimi, çocukta, sesleri birbirinden ay rma, müzik motifi ve cümlesini tan ma, kavrama, an msama ve belleme yetene ini gelifltirir. Geliflen bu yetenekler gitgide bir beceri ve al flkanl k durumuna dönüflür. Çocu un, bir flark y kolayl kla ö renebilmesi için tart m e itimi ne kadar gerekliyse, müziksel iflitme e itimi de o ölçüde gereklidir. Bunlar müzik e itiminin, birbirini bütünleyen iki ana ögesidir. Tart m e itimi ile müziksel iflitme e itimi birbirinden ayr düflünülemez. Ancak, tart m e itimi yaln zca tart m kal plar n konu edinmiflken, iflitme e itimi, buna ek olarak seslerin incelik-kal nl klar yla do ru duyulmas n ve çocu un bunlar temiz bir sesle yinelemesini de konu edinmifltir. Bu bak mdan, müzik sanat nda tart mla sesin ayr lmazl esas olmakla birlikte, müzik e itiminin bir aflamas olarak her iki konu üzerinde de ayr ayr durulmas na gerek vard r. Bunda amaç, müzik e itiminin sonuna kadar bu ayr l klar sürdürmek de ildir. Onlar birlefltirmek, ikisinin e itimini birlikte yürütmektedir. Tart m e itimi konusunu ve müziksel iflitme e itimi konusunu, bu aç dan de erlendirmek gerekir. Müziksel iflitme e itimi, dört aflamal olarak düflünülebilir: 1. Tek sesle 2. Birkaç sesle 3. Müzik motifiyle 4. Müzik tümcesiyle Müziksel iflitme e itimi bu aflamalar izlerken, tart m e itiminin de bu aflamalara koflut olarak yürütülmesi, tart m e itimi ile müziksel iflitme e itimi aras nda birlik ve uyumu sa lamak aç s ndan gereklidir. Buna göre: a) Çocuklara, sesler çeflitli sözcüklerle yineletilmelidir. b) Müziksel iflitme e itimi çal flmalar, devinim (hareket), söz, ve tart m e itimi ile iç içe yap lmal d r. Müzik Yaz s Müzik bir dildir. Yaz l r ve okunur. Müzik yap tlar n yazmaya yarayan belirteçlerin tümüne birden müzik yaz s denir. Müzik yaz s dizek, nota, açk, susku, gürlük, de ifltireç, h z terimleri, anlat m terimleri gibi ögelerden oluflur. Müzik yaz s - n bilen herkes, bu yaz lar okuyabilir; müzik yap t n ve müzi i ö renebilir. Nitekim, çok kolay bir okul flark s ndan çok karmafl k bir orkestra yap t na kadar her türlü müzik yap t bu yaz ile yaz lmakta, okunmakta, çal n p söylenmektedir. steyen herkes, müzik yaz s n okumay ve yazmay ö renebilir. Müzik yaz s n ö renmek, ö retmenler için çok gereklidir. fiark, türkü veya tekerlemeleri hangi yöntemle ö retirlerse ö retsinler, kendileri, müzik yaz s n ve nota de erlerini bilmelidirler. Müzik yaz s n ö renmek onlara, hem kendi müzik da arc n zenginlefltirme ve müzik be enisini gelifltirme yolunu açacak, hem de çocu a daha iyi bir müzik e itimi verebilmek için gerekli olan ön haz rl yapmas na yard mc olacakt r. Bu nedenle, müzik yaz s ve onu okumak ve yazmak iyice ö renilmelidir.

17 TELEV ZYON TELEV ZYON Ünite 1 - Temel Müzik Bilgileri 5 Müzik Yaz s n n Ögeleri Dizek: Düz, yatay ve eflit aral kl befl çizgiye dizek denir. Dizek Dizek fiekil 1.1 Dize in befl çizgisi ve dört aral vard r. Çizgiler ve aral klar afla dan yukar ya do ru say l rlar. 5. Çizgi 4. Çizgi 3. Çizgi 2. Çizgi 1. Çizgi 4. Aral k 3. Aral k 2. Aral k 1. Aral k Bu befl çizginin alt yan na dize in alt, üst yan na da dize in üstü denir. Dize in Üstü fiekil 1.2 Dizekteki Çizgi ve Aral k S ralamas fiekil 1.3 Dize in Alt ve Dize in Üstü Dize in Alt Notalar dize in çizgilerine, aral klar na, alt na ve üstüne yaz l r. fiekil 1.4 Notalar n Dizekteki Konumu Müzik yaz s n n hangi iflinizi kolaylaflt raca n düflündünüz mü? MÜZ KSEL SES DÜfiÜNEL M Nesnelerin titreflimlerinden oluflan enerjiye ses denir. Müzikte çok kal ndan çok inceye kadar pek çok ses kullan l r. Titreflim say s az olan ses kal n, çok olan ses incedir. Bir sesin incelik-kal nl k durumuna, o sesin dikli i denir. SORU Her ses, zaman içinde belirli bir süreyi kapsar. Sesler, müzik yap t n n gereklerine göre çeflitli uzunlukta olur. Bir sesin uzunluk-k sal k durumuna, o sesin süresi D KKAT denir. 1 DÜfiÜNEL M SORU D KKAT AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ K T A P K T A P

18 6 Müzik ve Görsel Sanatlar Ö retimi fiekil 1.5 Sesin Dikli ine Örnekler fiekil 1.6 Açk Çeflitleri Buna göre, en afla da olan nota ötekilere göre en kal n sesi göstermektedir; ondan sonra gelen her nota, bir önceki notadan daha yukarda oldu u için, daha ince sesi, en sondaki nota da, en yukarda oldu u için en ince sesi göstermektedir. Notalar, ses adlar tafl maz. Notalar n, belli sesleri gösterebilmesi için açk kullan l r. Notalar adland rmak için kullan lan belirtece açk denir. Üç türlü açk vard r: Sol açk s dize in ikinci çizgisine; Fa açk s dize in 3. ve 4. çizgisine; Do açk s dize in 1., 2., 3. ve 4. çizgilerine konur. fiekil 1.7 Açk lar dize in çizgilerine konur. Sol Açk s ve Sol Sesi Sol çizgisi Sol Bir açk, dize in hangi çizgisine konulmuflsa, o çizgiye (ve o çizgiye konulan notaya) kendi ad n verir. Örne in: Sol açk s ikinci çizgiye konur; bu çizginin ad sol çizgisi olur, bu çizgiye konulan nota da sol notas ad n al r ve dikli i belirli bir sol sesini gösterir. fiekil 1.8 Sol Anahtar na Göre Notalar n Adland r lmas Sol Fa Mi Re Do Si La Sol Sol La Si Do Re Mi Fa Sol Dize in öteki çizgilerine ve boflluklar na konulan notalar da, buna göre adland r l r. Sol açk s, ince sesleri göstermek için kullan l r. Fa açk s, kal n sesleri göstermek için kullan l r.

19 Ünite 1 - Temel Müzik Bilgileri 7 Piyanoda hem ince sesler hem de kal n sesler bulundu u için, piyanodan ç kar lan sesleri göstermek için hem sol açk s, hem de fa açk s kullan l r. Böylece, notalar, dize in ve açk n n yard m yla, seslerin adlar n ve dikliklerini göstermifl olur. Seslerin Adland r lmas Sesleri birbirinden ay rt edebilmek için adland rmak gerekir. Bunun için, müzikte kullan lan pek çok sesten yedisi seçilmifl, bu yedi sesin her birine, kal ndan inceye do ru flu yedi ad verilmifltir: Do, Re, Mi, Fa, Sol, La, Si Bu yedi sesin her birinin inceden ve kal ndan benzeri olan sesler vard r (frekanslar birbirinin katlar olan sesler). Bu benzer seslere da ayn adlar verilmektedir. Böylece, müzikte kullan lan bütün sesler bu yedi ad ile adland r lm fl olmaktad r. Bunlar: Do, re, mi, fa, sol, la, si dir. nsan Sesleri En eski ça lardan bugüne de in müzik yapmak için en çok kullan lan araç insan sesidir. nsan sesi ile yap lan müzi e ses müzi i (vokal müzik) denir. nsan sesi bafll ca üç kümede düflünülebilir. Bunlar: kad n sesleri, erkek sesleri, çocuk sesleridir. Kad n sesleri özelliklerine göre üç ana kümede toplan r: nce kad n sesi (Soprano) Orta kal nl kta kad n sesi (Mezzo soprano) Kal n kad n sesi (Alto) Erkek sesleri özelliklerine göre üç ana kümede toplan r: nce erkek sesi (Tenor) Orta kal nl kta erkek sesi (Bariton) Kal n erkek sesi (Bas) Kendi sesinizin hangi ses grubunda oldu unu tart fl n z. Çocuk sesleri ince ve kal n çocuk sesi olarak iki kümede toplan r. Kendi ses kümenizi merak ediyor musunuz? Toplu Ses E itimi DÜfiÜNEL M Çocuklar n birlikte ve güzel flark söyleyebilmeleri için, onlara topluca uygulanan ses e itimine toplu ses e itimi denir. Birlikte ve güzel flark söyleme, birlikte flark söyleyenler aras nda SORU ses birli i, tart m birli i, söyleyifl birli i, nüans birli i sa lanmas n zorulu k lar. Bu nedenle, toplu ses e itiminin bafll ca bu dört konuda birlik sa lamaya yönelik al flt rmalardan oluflmas D KKAT gerekir. 2 DÜfiÜNEL M SORU D KKAT Toplu fiark Söylemede Ses Birli i Birlikte ve güzel flark söylemek için, flark y oluflturan her ses üzerinde ses birli i sa lanmas gerekir. Bunu sa lamak için, toplu ses e itimi uygulanan çocuklara, ses e itimi al flt rmalar yapt r lmal d r. AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ K T A P K T A P TELEV ZYON TELEV ZYON

20 8 Müzik ve Görsel Sanatlar Ö retimi fiekil 1.9 Dizek ve Çizekler Toplu fiark Söylemede Tart m Birli i Birlikte ve güzel flark söylemek için, flark n n tart msal yap s n oluflturan her tart mda ve her tart m kal b üzerinde tart m birli i sa lanmas gerekir. Her tart m ne zaman ndan önce ne sonra söylenmeli; ne süresinden k sa, ne uzun yap lmal d r. Tart m birli ini sa lamak için, bu ünitenin Tart m E itimi alt bafll nda yer alan çal flmalar yapt r lmal d r. Toplu fiark Söylemede Söyleyifl Birli i Bir hecenin bütün çocuklar taraf ndan do ru ve anlafl l r biçimde söylenmesine söyleyifl birli i denir. Müzikteki söyleyifle yönelik ayr nt lar n birlikte gerçeklefltirilmesini amaçlar. Birlikte ve güzel flark söylemek için, flark n n sözlerini oluflturan her sesin, her hecenin do ru ve anlafl l r söylenmesinde birlik sa lanmas gerekir. Bir tek harf bile atlanmamal ve olmas gerekti inden baflka türlü söylenmemelidir. Her ses ve hece, flark da kendisine düflen ses ve tart mla birlikte do ru ve anlafl l r biçimde söylenmelidir. Toplu fiark Söylemede Ayr nt (Nüans) Birli i Bir sesin, bütün çocuklar taraf ndan nüansla (hafif, orta, kuvvetli vb.) söylenmesine nüans birli i denir. fiark n n bir sesini, bir tümcesini ya da tümünü çocuklardan kimilerinin hafif, kimilerinin kuvvetli söylemesi o toplulukta nüans birli i olmad n gösterir. Nüans birli i olmayan bir topluluk, flark lar dolgun ve bütünleflmifl bir sesle ve etkileyici biçimde söyleyemez. Müzi in güzel ve etkileyici olmas n sa layan ö elerden birisi de, o müzikteki nüanslard r. Nüanslar ses ve tart m kadar önemlidir. Ö retmenin görevi, flark söylenirken, çocuklar aras nda ses birli i, tart m birli- i, söyleyifl birli i ve nüans birli i sa lamakt r. Bu konularda birlik sa land ölçüde ses e itiminde ve toplu flark söylemede baflar kazan l r. NOTA Ö RET M Dize in alt na ve üstüne konulan küçük çizgilere çizek denir. Dize e yaz lanlardan daha ince ve daha kal n sesleri göstermek için çizek kullan l r. Seslerin dikli- ine göre, gereken say da çizek kullan labilir. Bunlar, dize in üstünde birinci çizek, ikinci çizek, üçüncü çizek ya da dize in alt nda birinci çizek, ikinci çizek, üçüncü çizek gibi deyimlerle adland r l r. Her çizek, dize e kofluk çizilir ve dizek ile çizek aras nda, dizek aral kadar boflluk bulunur.