Hidroloji. Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL. Bozok Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü Yozgat

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Hidroloji. Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL. Bozok Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü Yozgat"

Transkript

1 Hidroloji Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü Yozgat

2 2 Hidroloji Bölüm-1 Hidrolojinin Tanımı ve Önemi Bölüm-2 Yağışlar (Precipitation) Bölüm-3 Buharlaşma (Evaporation) Bölüm-4 Sızma (Infiltration) Bölüm-5 Yeraltı Suyu (Subsurface Water) Bölüm-6 Akarsu Akımları (Streamflow) Bölüm-7 Yüzeysel Akış (Surface Runoff) Bölüm-8 Hidrograf Analizi (Unit Hydrograph) Bölüm-9 Taşkın Ötelenmesi (Flood routing) Bölüm-10 İstatistiğin Hidrolojide Uygulamaları

3 Su Su, tüm canlılar için bir ihtiyaçtır.

4 Dünya Su Kaynakları Tuzlu Sular; 97,20% Tatlı Sular; 2,80% Buzullar; 77% Yer altı Suları; 22% Nehirler, Göller; 1%

5 Yeraltı Suyu Hidrolojisi Yerküre içerisindeki tüm sular yeraltısuyu olarak tanımlanabilir. Zemin yüzeyi Suya doygun olmayan bölge Zemin suyu Kapiler saçak Suya doygun bölge Su tablası Yer altı suyu

6 Yeraltı Suyu Hidrolojisi Yeraltısuyu Hidrolojisi, yerküre içerisindeki suyun miktarı, hareketi, dağılımı, kalitesi vb. konularla ilgilenen bilim dalıdır. Hidrojeoloji = Jeohidroloji = Yeraltısuyu Jeolojisi = Yeraltısuyu Hidrolojisi

7 Yeraltı Suyunun Bölgeleri Terleme Yağıştan sonra aşağıya hareket eden zemin nemi Sızma Besleyen akarsu Doymamış bölge Beslenen akarsu Buharlaşma Kapiler saçak Yeraltı su yüzeyi Doymuş bölge Yeraltı suyu akımı Geçirimsiz tabaka

8 Doymamış bölge Yeraltı Suyunun Bölgeleri Zemin nemi böl. Ara bölge Kapiler bölge Zemin nemi Peliküler su ve yerçekimiyle hareket eden su Kapiler su Askıda su (vadoz su) Su+hava Doymuş bölge Yeraltı suyu Yeraltı su yüzeyi Yeraltı suyu bölgelerinin şematik gösterimi

9 Yeraltı Suyunun Bölgeleri Zemin yüzeyi P 0 C h c Doymamış bölge P=0 h c Kapiler saçak P A 0 Doymuş bölge Yeraltı su yüzeyi B Yeraltı suyu bölgelerinin basınç değişimi

10 Doymamış Bölge Doymamış bölgedeki suyu, kuyular vasıtasıyla yüzeye çıkaramadığımız için bu su sadece bitkilerin su ihtiyacını karşılamak açısından ve drenaj için önemlidir. Doymamış bölgede bitkiler m arasında değişen derinlikte suyu kökleriyle çekerler. Bataklıklarda yeraltı su yüzeyi zemin üzerine çıkar ve doymamış bölge bulunmaz. Çok kurak bölgelerde ise 300 m ye ulaşabilir.

11 Doymamış Bölge Bu bölgedeki su yerçekiminin ve kapiler gerilmelerin etkisi ile hareket eder. Bu hareketin incelenmesi karmaşıklığı yüzünden zordur. Peliküler Su: Moleküler çekim kuvveti nedeniyle taneye yapışan ve yerçekimi etkisiyle ayrılmayan suya peliküler su denir. Tanelerin çapı küçüldükçe peliküler su oranı artar.

12 Doymamış Bölge Yeraltı suyu üzerinde bulunan kapiler bölgenin kalınlığı (h c ) kapiler basınç yüksekliğine eşit olup zeminin D boşluk çapı ile ters orantılıdır. h c 0.3 D Zemin cinsi h c (cm) Silt İnce Kum 4 Orta Kum 2.5 İri Kum 1.5 Çakıl 0.5

13 Doymamış Bölge Arazi Kapasitesi: Doymamış bölgede yerçekimi etkisiyle aşağıya doğru hareket sona erdikten sonra geriye kalan suyun yüzdesine denir. Kuruma (Solma) Noktası: Bitkilerin zeminden çekemeyeceği suyun yüzdesine denir. Burada kalan suya higroskopik su denir. Arazi kapasitesi ile kuruma noktası arasındaki fark bitkinin kullanabileceği suyun yüzdesini gösterir.

14 Doymuş Bölge Doymuş bölgede basıncın pozitif oluşundan dolayı, bu bölgelere açılan kuyulardan yeraltı suyu yeryüzüne çıkarılır. Bu bölgeye su taşıyan tabaka anlamına gelen akifer de denilir. Akifer: Boşlukları tamamıyla yeraltı suyuyla dolmuş olan, bu suyu bir noktadan diğerine iletebilen ve böylece boşluklarındaki suyun dışarıya çıkmasına imkan veren formasyonlara denir.

15 Doygun bölge Doygun olmayan bölge Akifer Özellikleri Doygun olmayan (doymamış bölgede) zemin daneleri arasında su ve hava bulunur. Doygun bölgede ise zemin daneleri arasındaki tüm boşluklar su ile doludur. Bütün boşluklar su+hava ile dolu Doymamış bölgedeki su yerçekiminin etkisi ile derine süzülerek (perkolasyon) yeraltısuyuna karışır. Yer altı su seviyesi Doymamış bölgede süzülmeden sonra geriye moleküler çekim kuvvetleriyle tutulan (peliküler su) ile kapiler gerilmelerle tutulan (kapiler saçak) su bulunur. Bütün boşluklar su ile dolu

16 Porozite Porozite: Zemin içindeki boşlukların hacminin toplam hacime oranıdır. Poroz malzeme İyi derecelenmiş kum Kötü derecelenmiş kum Çatlaklı kaya Granit te kırıklar Erime boşluklu kireçtaşı

17 Özgül Verim ve Özgül Tutma Doymuş bölgede tutulan suyun (kalan su) toplam kayaç hacmine oranına Özgül Tutma (Tutulma) denilir. Doymuş bölgeden pompajla alınabilen suya ise Özgül Verim adı verilir. Efektif porozite de denilir. Porozite = Özgül veri + Özgül tutma Zemin cinsi Porozite (%) Özgül veri (%) Kil 50 3 Kum Çakıl Çakıllı kum Kum taşı 15 8 Kalker 5 2 Granit 1 0.5

18 Boşluk Oranı Özgül Verim ve Özgül Tutma Kil Silt Kum Çakıl Porozite Özgül tutma Özgül verim Dane Çapı (mm)

19 Akiferler Akiferler serbest yüzeyli (sınırlanmamış, unconfined) ve basınçlı (sınırlanmış, artezyen, confined) olmak üzere ikiye ayrılır: 1) Serbest Yüzeyli Akiferler Doymuş bölge serbest yüzeyli akifer olup yeraltı su yüzeyi serbest su yüzeyine karşılık gelir ve bu tür akiferdeki akım bir açık kanaldaki serbest yüzeyli akıma benzer. Bir havzadaki yeraltı su yüzeyini belirlemek için gözlem kuyuları açılır ve belirli aralıklarla okuma alınır. 2) Basınçlı Akiferler Bu tür akiferler alttan olduğu gibi üstten de geçirimsiz tabaka ile sınırlanmışlardır dolayısıyla atmosfer basıncı ile temasta olan bir serbest yüzeyleri yoktur. Bu bakımdan basınçlı akiferlerdeki akım borulardaki basınçlı akıma benzer.

20 Akiferler

21 Akiferler Beslenme bölgesi Fışkıran artezyen kuyu Fışkırmayan artezyen kuyu Zemin yüzeyi YSY Piyezometre yüzeyi Artezyen akifer Geçirimsiz tabaka Basınçlı (Artezyen) Akifer

22 Yeraltı Suyunun Beslenmesi 1) Yağışlardan sonra yeryüzünden sızan suyun doymamış bölgeyi arazi kapasitesine eriştirdikten sonra daha derine süzülmesiyle 2) Yeraltı su yüzeyinin yukarısında olan akarsulardan sızma ile (besleyen akarsu) 3) Sulama kanallarındaki suyun sızması ile 4) Yerin derinliklerinden yukarıya çıkan su ile. Bu suyun miktarı az olup kalitesi kötüdür. 5) Havadaki su buharının zemin üzerinde yoğunlaşması ile

23 Yeraltı Suyundan Kayıplar 1) Kapiler bölge bitkilerin köklerine kadar vardığında terleme ile. Kökler bitkinin cinsine bağlı olarak 10 m derinliğe kadar inebilir. 2) Kapiler bölge yeryüzüne yaklaştığında buharlaşma ile 3) Yeraltı su yüzeyinin yeryüzünü kesmesi halinde: a) Akımın geniş bir alana (bataklık gibi) yayılmasından dolayı buharlaşma yoluyla b) Kurak mevsimlerde bir akarsuyu besleyerek (beslenen akarsu) c) Yeraltı suyunun yeryüzüne çıkması ile (kaynak) 4) İnsanlar tarafından açılan kuyulardan pompajla ve artezyen kuyularıyla su çekilmesi ile

24 Yeraltı Suyu Akımı Yeraltı suyu akım hızı çok az olup günde birkaç metre ile yılda birkaç metre arasında değişir. Bu nedenle yeraltı suyu akımı her zaman laminerdir, ancak çok büyük boşluklu zeminlerde ve kuyu yüzeylerinin yakınlarında türbülans hareketi görülebilir. Akımı, çok yavaş akımlarda geçerli olan Darcy kanunu idare eder.

25 Darcy Kanunu Su seviyesi = h a Q giren Kum dolu sütun Q çıkan Su seviyesi = h b Modern hidrojeolojinin doğumu Henry Darcy nin deney seti 1856

26 Darcy Kanunu Enerjinin yüksek olduğu yerlerden alçak olan yerlere doğru olan yeraltısuyu hareketi; Sürtünme ile meydana gelen enerji kaybının fazlalığından dolayı yavaştır (permeabiliteye bağlı olarak) Genelde 10 ile 100 cm/gün dür. Akım genelde laminerdir

27 Darcy Kanunu Genelde yeraltısuyu akımı Darcy kanununa uyar (büyük boşluklar bulunan akiferlerde ile kuyu civarları hariç). statik Düzenli akım

28 Darcy Kanunu kum Enkesit alanı, A Özgül debi, q (mm/m) Eğim = K Referans düzlemi Hidrolik gradyan, -dh/dl

29 Darcy Kanunu I h L Piyezometrik eğim (Hidrolik gradyan) I V f Q A Enkesit alanı, A V K I f Filtre hızı Re Vf D Reynolds Sayısı kum Re < 1-10 (Darcy kanunu geçerli) V g Q Q Vf A ( p A) p g Gerçek hız Referans düzlemi

30 Darcy Kanunu p1 p2 h z1 z2 2 V 2g 0 Enkesit alanı, A I h L dh dl kum Dracy Kanunu dh Q K A dl Referans düzlemi Q K I A

31 Darcy Kanunu Q K I A K = hidrolik iletkenlik (geçirimlilik, permeabilite)(cm/s) I = hidrolik gradyan (piyezometrik eğim) K k k = özgül geçirimlilik (Darcy = cm) = dinamik viskozite (kg.s/m 2 )

32 Darcy Kanunu Zemin cinsi K (cm/s) k (Darcy) Kum taşı ² Çakıl, iri kum Çakıllı kum ² Orta kum ² İnce kum ² Çok ince kum Silt Kumlu kil Kil

33 Transmisivite (İletkenlik, İletim Kapasitesi) Bir akiferin suyu iletme kapasitesidir. Birim kesiti ile akiferin yüksekliği boyunca, birim miktardaki yük kaybı altında birim zamanda geçen su miktarıdır. T = transmisivite (m³/s/m, m²/s, cm²/s, m³/gün/m) K = hidrolik iletkenlik (permeabilite) m = akifer kalınlığı T K m

34 Transmisibilite (İletim Kapasitesi) T K m m T 1 m 1 m 1 m K

35 Depolama Katsayısı (Biriktirme Katsayısı) Birim kesitli bir akifer prizmasından birim yük düşmesi ile alınacak su miktarının yüzde (%) cinsinden ifadesidir. (Piyezometre çizgisindeki birim alçalmaya karşılık, akiferin yatayda birim kesitli bir parçasından dışarıya çıkacak suyun hacmidir). Birimi boyutsuzdur. Serbest (Basınçsız) Akiferde; Özgül verime eşittir S S y Artezyen (Basınçlı) Akiferde; Özgül depolama katsayısına eşittir. Özgül Depolama Katsayısı: Birim yükseklikteki, birim kesitli bir akifer prizmasından, birim yük azalması ile serbest hale geçen su miktarıdır. n e : efektif porozite, : suyun sıkışabilme katsayısı, S s : özgül depolama katsayısı (1/m), : katsayı S s ne ne S S e s

36 Depolama Katsayısı (Biriktirme Katsayısı) Piyezometrik seviyedeki birim düşüm Basınçlı akifer YAS seviyesindeki birim düşüm Serbest akifer Basınçlı Akiferlerde S = Serbest Akiferlerde S =

37 Yeraltı Suyunun Kuyularla Çekilmesi Yeraltı Suyunun Emniyetli Verisi Bir akiferden sakıncalar yaratmadan çekilecek en fazla su miktarına emniyetli (güvenli) veri denir. Emniyetli veri şu etkenlerle sınırlanmalıdır: i. Beslenme miktarı ile: Su dengesi denkleminden emniyetli veri hesaplanır ve çekilen suyun bu değeri aşmamasına dikkat edilir. ii. Zeminin iletim kapasitesi ile: Akiferin beslenme kaynakları yeterli olduğu halde zemin istenen miktarda suyu kuyulara iletmeyebilir. Bu durumda emniyetli veri akiferin kuyulara ilettiği miktarla sınırlanmalıdır. iii. Akiferin kirlenme tehlikesi ile: Yeraltı su yüzeyinin alçalması deniz suyunun ve diğer zararlı suların akifere girmesine yol açar.

38 Serbest Yüzeyli Bir Akiferdeki Kuyudan Çekilen Debinin Belirlenmesi Bir pompaj kuyusundan çekilen debi ile akiferin hidrolik iletkenliği ve kuyudan belli bir uzaklıkta yeraltı su yüzeyinin alçalma miktarı arasındaki bağıntı Darcy kanunun ve Dupuit hipotezlerini kullanarak elde edilebilir. Dupuit hipotezleri şunlardır: i. Yeraltı suyu akımında bir düşey kesit boyunca her noktada hız yataydır. ii. Bir düşey boyunca hız dağılımı üniformdur. iii. Hidrolik eğim ifadesindeki dl uzunluğu piyezometre çizgisi boyunca ölçüleceği halde yatay doğrultuda ölçülebilir.

39 Serbest yüzeyli bir akiferde açılan bir kuyudan su çekilirken yeraltı su yüzeyinin durumu Pompaj kuyusu Gözlem kuyuları Q 2 1 YSY s 1 s 2 Pompajdan sonraki yeraltı su yüzeyi Serbest yüzeyli akifer h 1 h h 2 m Geçirimsiz tabaka r 1 r r 2

40 r yarıçaplı ve h yükseklikli silindirik yüzeyden giren debi: Q V A K i 2 rh f Silindirin boy kesit alanı i dh dl dh dr dh Q K 2 rh dr r 2 K Q 2 2 r dr r 1 1 Homojen, izotrop, sonsuz genişlikte ve yatay tabanlı bir serbest yüzeyli akiferde pompaj kuyusunun geçirimsiz tabakaya kadar uzanması ile su yüzeyinden alçalmaların akifer kalınlığına göre küçük olması durumunda geçerlidir. h h hdh Q K h h r2 ln r

41 Basınçlı Bir Akiferdeki Kuyudan Çekilen Debinin Belirlenmesi Pompajdan sonraki yeraltı su yüzeyi Pompaj kuyusu Gözlem kuyuları Q 1 2 YSY Basınçlı akifer h 1 h h 2 m Geçirimsiz tabaka r 1 r m kalınlığı sabit olan basınçlı bir akiferde açılan bir kuyudan çekilen Q debisi ile piyezometre yüzeyinin h kotu arasındaki bağıntı da benzer şekilde bulunur. r 2

42 dh QVf A K 2 r m dr Basınçlı akifere açılan kuyudan çekilen debi formülü r dr 2 K m dh r Q h 2 2 r h 1 1 Q2 K m ( h2 h1) r2 ln r 1

43 Örnek 40 m kalınlıkta serbest yüzeyli bir akiferden pompaj kuyusu ile 0.03 m 3 /s lik debi çekilmektedir. Akım kararlı hale ulaştıktan sonra pompaj kuyusundan 20 ve 50 m uzaklıktaki iki gözlem kuyusunda yeraltı su yüzeyinin 3.2 m ve 1.9 m alçaldığı gözlenmiştir. Zeminin hidrolik iletkenliğini ve iletim kapasitesini hesaplayınız. Q= 0.03 m 3 /s YSY 3.2m 1.9m 40m 20m 50m

44 Çözüm YSY 40m Q= 0.03 m 3 /s 3.2m 1.9m Verilenler: Q = 0.03 m 3 /s r 1 = 20 m r 2 = 50 m h 1 = = 36.8 m h 2 = = 38.1 m 20m 50m Serbest yüzeyli akiferde: Q h K r ln h r 1 50 ln 0.03 K m/ s İletim kapasitesi: T m K m / s

45 Örnek Kalınlığı 6 m permeabilite katsayısı cm/s olan basınçlı bir akifere açılan pompaj kuyusundan 50 m ve 120 m uzaklıktaki iki gözlem kuyusunda su derinlikleri 11.5 m ve 13 m olarak okunuyor. Bu akiferden çekilebilecek debiyi hesaplayınız.

46 Çözüm Verilenler: m = 6 m h 1 = 11.5 m, h 2 = 13 m r 1 = 50 m, r 2 = 120 m Q2 K m( h2 h1) r2 ln r ln m / s

47 Örnek Kalınlığı 20 m olan bir akiferde açılan iki gözlem kuyusu arasındaki uzaklık 50 m dir. A kuyusunda statik su kotu 125 m, B kuyusunda m dir. A kuyusuna verilen bir radyoaktif izleyicinin B kuyusuna varması için 4 saat geçtiği ölçülüyor. Zeminin porozitesi % 14 olduğuna göre a) Akiferde yeraltı su yüzeyinin eğimini bulunuz. b) Yeraltı suyu akımı hangi yöndedir? Gerçek hızı ne kadardır? Filtre hızını hesaplayınız? c) Akiferin hidrolik iletkenliğini hesaplayınız. d) Zeminin iletim kapasitesini hesaplayınız. e) Zeminin özgül geçirimlilik katsayısı nedir? (Suyun sıcaklığının 10 0 C ve bu sıcaklıkta dinamik viskozitenin 134x10-6 kg-s/m 2 olduğunu kabul ediniz. r=1000 kg/m 3 )

48 Çözüm a) Yeraltı su yüzeyinin eğimi: A B i dh dl m 124.5m b) Akımın yönü A dan B ye doğrudur çünkü A kuyusundaki yeraltı su seviyesi m=20m B kuyusundakinden daha yüksektir. Akımın gerçek hızı: 50m L Vg 0.35 cm / s t Filtre hızı: V V p cm / s c) Akiferin hidrolik iletkenliği: V f f K 4.9 cm / s i 0.01 g

49 Çözüm A B d) Zeminin iletim kapasitesi: 125m 124.5m 2 T mk cm / s m=20m 50m e) Zeminin özgül geçirimlilik katsayısı: 6 k K m Veya 1 Darcy = x 10-8 cm k Darcy

50 Hidrolik İletkenliğin Ölçümü Hidrolik iletkenlik (permeabilite): Laboratuvarda Sabit seviyeli permeabilite testi Düşen seviyeli permeabilite testi Arazide ölçülebilir

51 Hidrolik İletkenliğin Ölçümü Sabit seviyeli permeabilite testi Q AVt V Ki Kh/ L h zemin L Q L K hat Q A Q= debi (m³/s) A= zemin numunesinin enkesit alanı, (m²)

52 Örnek: Q L K hat h, cm= 30 L,cm= 20 D,cm= 12 A, cm 2 = İlk Okuma Tarih, Saat Son Okuma Tarih, Saat Su Sıcaklığı ( 0 C) Süre t (s) Geçen Su Hacmi, Q (cm 3 ) k (cm/s) 1 09:00 09: E-03 h zemin L 2 09:03 09: E :06 09: E-03 A Q 4 09:10 09: E :20 09: E :25 09: E :30 09: E :00 10: E-03 Ortalama 4.75E-03 h: manometrelerdeki su seviyesi farkı, cm L: Manometreler arasındaki mesafe, cm D: Kalıp çapı, cm A: Kalıp alanı, cm 2

53 Hidrolik İletkenliğin Ölçümü Düşen seviyeli permeabilite deneyi h 1 h dh t= t 0 K 2.3 a L log h 1 A t h2 h 2 t = t 1 a : cam borunun enkesit alanı L : Zemin numunesinin boyu Q zemin a A : Enkesit alanı dt : cam borudaki yüksekliğin h 1 den A h 2 ye düşene kadarki zaman dilimi

54 Örnek: h 1 =69 cm t = 0 h 1 h 2 =60 cm t = 5 dk a cm 2 2 A 78.5 cm, t 5dk 300 s 2 Q R=10 cm H=13 cm zemin a=2.1 cm K 2.3 a L log h 0 A t h2 A K 2.3 log cm / s

55 Permeametrelerde denenebilen zemin numunelerinin boyutları küçük olduğu için ancak o bölgedeki K değeri belirlenebilir, akiferin ortalama hidrolik iletkenliği bulunamaz, ayrıca numuneler örselenebilecekleri için laboratuvarlarda elde edilen sonuçlara her zaman güvenilemez bu nedenle iletkenliği arazide ölçmek tercih edilir. Arazide Ölçme: Arazide hidrolik iletkenlik ölçümü için Hız yöntemi ve Potansiyel yöntem olmak üzere iki farklı yöntem kullanılmaktadır.

56 Hız metodu: Belli bir noktadan akifere verilen bir maddenin gözlem kuyusuna erişmesi için geçen zaman ve yer altı su yüzeyinin eğimi ölçülür, porozite belirlenir. hesaplanır (V g ). Buradan yer altı suyunun gerçek hızı V g Q Q Vf A ( p A) p g V K I f

57 Hidrolik İletkenliğin Ölçümü(Arazide) Potansiyel Metodu: Pompaj yapılan kuyudan farklı uzaklıklardaki gözlem kuyularında su yüzeyindeki alçalmalar gözlenir, buradan iletim kapasitesi (T) hesaplanır. a) Thiem Metodu : Pompaj kuyusundan çekilen debi ve iki gözlem kuyusundaki su yüzü alçalmaları belirlenir. Eğer akifer kalınlığı alçalma miktarlarından çok büyükse; r kuyu yarıçaplarını göstermek üzere T: T Q log( r2 / r1) 2.72 s s 1 2 Tek gözlem kuyusu açılmışsa, r 2 yerine r o, s 2 yerine s o yazarak T hesaplanabilir. Ancak, pompaj kuyuları civarında Darcy denklemi geçerli olmadığından hatalara neden olabilir.

58 Hidrolik İletkenliğin Ölçümü(Arazide) Eğer akifer kalınlığı (h) fazla değilse, o takdirde T: T Q log( r2 / r1) s1 s2 s1 s2 h h Q s 1 s 2 h r 1 r 2

59 Örnek Kalınlığı 50 m olan serbest akiferde açılan 17.5 inç (1 inç=2.54 cm) çapındaki sondaj kuyusundan dengeli rejimde 26 lt/sn debi ile su çekilmekte ve kuyuda 25 m kalınlığında filtre kullanılmaktadır. Pompaj kuyusundaki düşüm 5.6 m, bu kuyunun 3.3 m uzağındaki gözlem kuyusunda ise düşüm 2.9 m dir. Akiferin T ve K değerlerini bulunuz.

60 Çözüm Bu soruda serbest akifer olduğu için T hesabında akifer kalınlığı b yerine kuyunun filtre kalınlığı kullanılmalıdır. Q log( r2 / r1) T s1 s2 s1 s2 h h s 5.6 m h m 1 1 s 2.9m h m 2 2 Pompaj kuyusu yarıçapı: log(3.3 / 0.22) 2 T m / s T T K b K m / s m / gün b 25 r / cm 0.22 m

T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI DSİ JEOTEKNİK HİZMETLER VE YERALTISULARI DAİRESİ BAŞKANLIĞI TEMEL SONDAJ VE ENJEKSİYON TEKNİK ŞARTNAMESİ

T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI DSİ JEOTEKNİK HİZMETLER VE YERALTISULARI DAİRESİ BAŞKANLIĞI TEMEL SONDAJ VE ENJEKSİYON TEKNİK ŞARTNAMESİ T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI DSİ JEOTEKNİK HİZMETLER VE YERALTISULARI DAİRESİ BAŞKANLIĞI TEMEL SONDAJ VE ENJEKSİYON TEKNİK ŞARTNAMESİ Destek Hizmetleri Dairesi Başkanlığı Basım ve Foto - Film Şube

Detaylı

ÇEVRE JEOLOJİSİ NE GİRİŞ

ÇEVRE JEOLOJİSİ NE GİRİŞ ÇEVRE JEOLOJİSİ NE GİRİŞ Doç. Dr. İrfan Yolcubal Kocaeli Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü ÇEVRE JEOLOJiSİ DERSİ ile İLGİLİ AYRINTILAR Ders Kitabı: Environmental Geology (Edward Keller) Environmental

Detaylı

CEV 303 TEMEL İŞLEMLER -1

CEV 303 TEMEL İŞLEMLER -1 CEV 303 TEMEL İŞLEMLER -1 Bu ders notunun hazırlanmasında yararlanılan kaynaklar: - Eroğlu V. (008) Su Tasfiyesi, 5. Basım, Başak Matbaa, Ankara. - Reynolds T.D., Richards P.A, Unit Operations and Processes

Detaylı

İNŞ 331 ULAŞIM 1. Dr. Neslihan SEÇKİN

İNŞ 331 ULAŞIM 1. Dr. Neslihan SEÇKİN İNŞ 331 ULAŞIM 1 Öğr.. Gör. G Dr. Neslihan SEÇKİN 1.GİRİŞ İyi bir karayolu ağının sağladığı ulaşım kolaylığı bir ülke için çok yönlü kalkınma açısından büyük bir itici güçtür. ilk insanlar için yer değiştirme

Detaylı

* Mak.Müh.Uğur ÖZKARA, Yük.Mak.Müh.Kadir ÇELİK, TTK Maden Makinaları Fabrika İşletme Müdürlüğü

* Mak.Müh.Uğur ÖZKARA, Yük.Mak.Müh.Kadir ÇELİK, TTK Maden Makinaları Fabrika İşletme Müdürlüğü BÖLÜM 8... AÇIK İŞLETMELERDE SU ATIMI VE TULUMBALAR... 8. HİDROLİK ENERJİ... 8.. Potansiyel Enerji... 8...a Seviye (Konum) Enerjisi... 8...b Basınç Enerjisi... 3 8.. Kinetik Enerji... 4 8..3 Toplam Enerjİ...

Detaylı

Doğru yol yapımı, doğru yerin tespit edilmesiyle mümkündür. Sürekli kullanılacak

Doğru yol yapımı, doğru yerin tespit edilmesiyle mümkündür. Sürekli kullanılacak 6. TOPRAK MÜHENDİSLİĞİ 6.1 Orman Yolları Yapımında Toprak Mühendisliği Doğru yol yapımı, doğru yerin tespit edilmesiyle mümkündür. Sürekli kullanılacak orman yollarının, yapım ve bakım masraflarının minimize

Detaylı

KROMATOGRAFİYE GİRİŞ. Ref. e_makaleleri, Enstrümantal Analiz

KROMATOGRAFİYE GİRİŞ. Ref. e_makaleleri, Enstrümantal Analiz 1 KROMATOGRAFİYE GİRİŞ Ref. e_makaleleri, Enstrümantal Analiz Bir analitte bulunan engelleyici maddeler fiziksel veya kimyasal yöntemlerle ayrılabilir; bunlar çok bilinen distilasyon, kristalizasyon, çözgen

Detaylı

Arş.Gör. Işıl SARIÇİÇEK. Jeofizik Mühendisliği Eğitimi Sertifika Programı MÜHENDİSLİK PROBLEMLERİNDE GPR YÖNTEMİ GÜMÜŞHANE ÜNİVERSİTESİ

Arş.Gör. Işıl SARIÇİÇEK. Jeofizik Mühendisliği Eğitimi Sertifika Programı MÜHENDİSLİK PROBLEMLERİNDE GPR YÖNTEMİ GÜMÜŞHANE ÜNİVERSİTESİ GÜMÜŞHANE ÜNİVERSİTESİ (Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi) Jeofizik Mühendisliği Eğitimi Sertifika Programı MÜHENDİSLİK PROBLEMLERİNDE GPR YÖNTEMİ Arş.Gör. Işıl SARIÇİÇEK GÜMÜŞHANE, 2014 ÖNSÖZ

Detaylı

3. ENERJİ VE ENTALPİ. (Ref. e_makaleleri) ENERJİ. Termodinamiğin Birinci Kanunu. Joule İşi

3. ENERJİ VE ENTALPİ. (Ref. e_makaleleri) ENERJİ. Termodinamiğin Birinci Kanunu. Joule İşi 1 3. ENERJİ VE ENTALPİ (Ref. e_makaleleri) ENERJİ Termodinamiğin birinci kanunu, mekanik enerjinin korunması ilkesinin genişletilmiş bir halidir. Enerjinin bir sistemden diğerine transfer edilmesi iş ve

Detaylı

T.C. SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ MÜHENDĠSLĠK FAKÜLTESĠ KĠMYA MÜHENDĠSLĠĞĠ BÖLÜMÜ

T.C. SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ MÜHENDĠSLĠK FAKÜLTESĠ KĠMYA MÜHENDĠSLĠĞĠ BÖLÜMÜ T.C. SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ MÜHENDĠSLĠK FAKÜLTESĠ KĠMYA MÜHENDĠSLĠĞĠ BÖLÜMÜ KĠMYA MÜHENDĠSLĠĞĠ LABORATUVARI-II BORU EK PARÇALARINDA MEKANĠK ENERJĠ KAYIPLARI VE KAYIP KATSAYISI HESAPLANMASI nı ġubat-2015 KONYA

Detaylı

Bu Teknik Şartname Karayolları Genel Müdürlüğü nün izni olmadan kısmen kopyalanıp çoğaltılamaz. BÖLÜM 200 YOL ALTYAPISI

Bu Teknik Şartname Karayolları Genel Müdürlüğü nün izni olmadan kısmen kopyalanıp çoğaltılamaz. BÖLÜM 200 YOL ALTYAPISI BÖLÜM 200 YOL ALTYAPISI KISIM 201 201. AĞAÇ KESME, KÖK SÖKME VE TEMİZLEME İŞLERİ 201.01 Tanım Bu kısım; plan ve projelerde tanımlanan, yol yapım sınırları dahilinde yer alan her türlü ağaç, dal, çalı,

Detaylı

BÖLÜM 4 DAİMİ, BİR-BOYUTLU, SÜRTÜNMESİZ AKIMLAR

BÖLÜM 4 DAİMİ, BİR-BOYUTLU, SÜRTÜNMESİZ AKIMLAR BÖLÜ 4 DAİİ, BİR-BOYULU, SÜRÜNESİZ AKILAR 4.- Bir boyutlu akım yaklaşımı 4.- Daimi, bir-boyutlu, sürtünmesiz akım denklemleri 4..- Bir-boyutlu süreklilik denklemi 4..- Bir-boyutlu momentum denklemi (Euler

Detaylı

2. SAF MADDENİN ÖZELİKLERİ. 2.1. Saf Madde

2. SAF MADDENİN ÖZELİKLERİ. 2.1. Saf Madde 2. SAF MADDENİN ÖZELİKLERİ 2.1. Saf Madde Her noktasında aynı ve değişmeyen bir kimyasal bileşime sahip olan maddeye saf madde denir. Saf maddenin sadece tek bir kimyasal element veya bileşimden oluşması

Detaylı

TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD

TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD TS 3491 EN 60079-10 Aralık 2005 ICS 29.260.20 PATLAYICI GAZ ORTAMLARINDA KULLANILAN ELEKTRİKLİ CİHAZLAR BÖLÜM 10: TEHLİKELİ BÖLGELERİN SINIFLANDIRILMASI Electrical apparatus

Detaylı

YERALTI VE YERÜSTÜ MADEN İŞLETMELERİNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ REHBERİ

YERALTI VE YERÜSTÜ MADEN İŞLETMELERİNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ REHBERİ T.C. ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI İŞ TEFTİŞ KURULU BAŞKANLIĞI YERALTI VE YERÜSTÜ MADEN İŞLETMELERİNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ REHBERİ Yayın No: 43 ÖNSÖZ Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı olarak

Detaylı

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI ELEKTRİK-ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ ELEKTRİĞİN TEMEL ESASLARI 522EE0010

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI ELEKTRİK-ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ ELEKTRİĞİN TEMEL ESASLARI 522EE0010 T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI ELEKTRİK-ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ ELEKTRİĞİN TEMEL ESASLARI 522EE0010 Ankara, 2011 Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve Öğretim Programlarında

Detaylı

Arıtma tipine ve amacına göre, arıtma çamurlarının cinsleri farklılık gösterir. Bunlar;

Arıtma tipine ve amacına göre, arıtma çamurlarının cinsleri farklılık gösterir. Bunlar; 8. ÇAMUR ARITIMI VE UZAKLAŞTIRILMASI Atıksu arıtma sistemi çamur, kum ve köpük tutma birimlerini de ihtiva eder. Arıtma işlemi sonunda çıkan çamur genellikle sıvı veya yarı katı formda olup kullanılan

Detaylı

JDF 424/427 Yol Bilgisi INS 341 Karayolu Mühendisliği Ders Notları. Yrd. Doç. Dr. Kurtuluş Sedar GÖRMÜŞ

JDF 424/427 Yol Bilgisi INS 341 Karayolu Mühendisliği Ders Notları. Yrd. Doç. Dr. Kurtuluş Sedar GÖRMÜŞ JDF 424/427 Yol Bilgisi INS 341 Karayolu Mühendisliği Ders Notları Yrd. Doç. Dr. Kurtuluş Sedar GÖRMÜŞ Ders Planı Yolun Tarihçesi YOL İNŞAATLARINDA ŞANTİYE YÖNETİMİ Karayollarında Kullanılan Terimler Yol

Detaylı

İÇİNDEKİLER Sayfa ŞEKİL LİSTESİ... iv TABLO LİSTESİ...vii SEMBOL LİSTESİ... viii KISALTMA LİSTESİ... x ÖZET... 1 GİRİŞ...

İÇİNDEKİLER Sayfa ŞEKİL LİSTESİ... iv TABLO LİSTESİ...vii SEMBOL LİSTESİ... viii KISALTMA LİSTESİ... x ÖZET... 1 GİRİŞ... İÇİNDEKİLER Sayfa ŞEKİL LİSTESİ... iv TABLO LİSTESİ...vii SEMBOL LİSTESİ... viii KISALTMA LİSTESİ... x ÖZET... 1 GİRİŞ... 2 BÖLÜM 1 1 GÜNEŞ... 4 1.1 Güneş Enerjisi... 4 1.2 Türkiye de Güneş Enerjisi Potansiyeli...

Detaylı

MALZEME BİLGB DEĞİŞ. Yrd. Doç. Dr. Hayri ÜN. Pamukkale Üniversitesi 2007 - BAHAR

MALZEME BİLGB DEĞİŞ. Yrd. Doç. Dr. Hayri ÜN. Pamukkale Üniversitesi 2007 - BAHAR 4 MALZEME BİLGB LGİSİ ŞEKİL DEĞİŞ ĞİŞTİRME Yrd. Doç. Dr. Hayri ÜN Pamukkale Üniversitesi 2007 - BAHAR ŞEKİL L DEĞİŞ ĞİŞTİRME Dış kuvvetlerin tesiri altında bulunan herhangi bir cismin şeklinde bazı değişiklikler

Detaylı

ÖLÇME HATALARI VE ÖZELLİKLERİ

ÖLÇME HATALARI VE ÖZELLİKLERİ ÖLÇME VE KONTROL Birim adı verilen ve bilinen bir değerle, kendi cinsinden bilinmeyen bir değeri kıyaslamaya (karşılaştırmaya) ÖLÇME denir. Parçaların istenilen ölçü sınırları içersinde yapılıp yapılmadıkları

Detaylı

11. SINIF MATEMATİK KONU ÖZETİ

11. SINIF MATEMATİK KONU ÖZETİ 2012 11. SINIF MATEMATİK KONU ÖZETİ TOLGA YAVAN Matematik Öğretmeni 1.ÜNİTE: KARMAŞIK SAYILAR x 2 +3=0 gibi denklemlerin gerçek sayılarda çözümü olmadığından bu denklemlerin boş kümeden farklı çözüm kümeleri

Detaylı

ÖN ÇÖKTÜRME HAVUZU DİZAYN KRİTERLERİ

ÖN ÇÖKTÜRME HAVUZU DİZAYN KRİTERLERİ ÖN ÇÖKTÜRME HAVUZU DİZAYN KRİTERLERİ Ön çöktürme havuzlarında normal şartlarda BOİ 5 in % 30 40 ı, askıda katıların ise % 50 70 i giderilmektedir. Ön çöktürme havuzunun dizaynındaki amaç, stabil (havuzda

Detaylı

Temel Ders Kitabı: Fen Bilimcileri ve Mühendislik için Fizik; Douglas C. Giancoli, Akademi, 2009 (Dördüncü Baskıdan Çeviri)

Temel Ders Kitabı: Fen Bilimcileri ve Mühendislik için Fizik; Douglas C. Giancoli, Akademi, 2009 (Dördüncü Baskıdan Çeviri) FİZİK 102 Temel Ders Kitabı: Fen Bilimcileri ve Mühendislik için Fizik; Douglas C. Giancoli, Akademi, 2009 (Dördüncü Baskıdan Çeviri) 1. Hafta: Elektrik Alanları (Bölüm 21) Elektrik Yükü: Pozitif ve negatif

Detaylı

Çevre Sağlığı Temel Kaynak Dizisi: 40 TOPRAK KİRLİLİĞİ. Prof. Dr. Çağatay Güler Zakir Çobanoğlu

Çevre Sağlığı Temel Kaynak Dizisi: 40 TOPRAK KİRLİLİĞİ. Prof. Dr. Çağatay Güler Zakir Çobanoğlu Çevre Sağlığı Temel Kaynak Dizisi: 40 TOPRAK KİRLİLİĞİ Prof. Dr. Çağatay Güler Zakir Çobanoğlu Ankara 1997 Toprak yeryüzünün yaşam dolu yumuşak derisidir Helmut Stremme 1.Basım: 3500 Adet-1997 ISBN 975-8088-42-4

Detaylı

YÜKSEK YAPILARDA TESİSAT VE PRATİK BİLGİLER

YÜKSEK YAPILARDA TESİSAT VE PRATİK BİLGİLER 235 YÜKSEK YAPILARDA TESİSAT VE PRATİK BİLGİLER Rüknettin KÜÇÜKÇALI ÖZET Yüksek yapılar, Batı da olduğu gibi, Türkiye de de büyük şehirlerde daha yaygın olarak kullanılmaya başlanan bir yapı cinsidir.

Detaylı

Arş. Gör. Gökhan DURMUŞ Arş. Gör. Ömer CAN Arş. Gör. Kürşat YILDIZ

Arş. Gör. Gökhan DURMUŞ Arş. Gör. Ömer CAN Arş. Gör. Kürşat YILDIZ GAZİ ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJESİ KESİN RAPOR Proje Yürütücüsü : Prof. Dr. Metin ARSLAN Proje kodu : 07/2004 32 Proje Başlama tarihi : 07/2004 Proje Adı :Beton Yol Kaplamalarında Alternatif

Detaylı

Yapılara etkiyen karakteristik yükler ve yük analizi

Yapılara etkiyen karakteristik yükler ve yük analizi Yapılara etkiyen karakteristik yükler ve yük analizi Yapıyı oluşturan duvar, döşeme, kiriş, kolon gibi elemanların kendi ağırlıkları; insan, eşya, kar, makine ağırlıkları; deprem, rüzgâr kuvvetleri gibi

Detaylı

KAYNAK TEKNĠĞĠ. Kaynağın Sınıflandırılması

KAYNAK TEKNĠĞĠ. Kaynağın Sınıflandırılması KAYNAK TEKNĠĞĠ Tarifi: Kaynak tatbik edileceği malzemenin cinsine göre, metal kaynağı ve plastik malzeme kaynağı olarak ele alınır. Metal Kaynağı: Metalik malzemeyi ısı veya basınç veya her ikisini birden

Detaylı

2. ÜNİTE KUVVET VE HAREKET

2. ÜNİTE KUVVET VE HAREKET 2. ÜNİTE KUVVET VE HAREKET Sarmal Yayları Tanıyalım İş ve Enerji Enerji Çeşitleri ve Dönüşümleri Basit Makineler Enerji ve Sürtünme i Bu ünitede öğrencilerin; Sarmal yayların özelliklerini farketmeleri,,

Detaylı