SAZAN YEMLERİNE (Cyprinus carpio L., 1758) FARKLI ORANLARDA ZEOLİT (KLİNOPTİLOLİT) KATKISININ BÜYÜME ve VÜCUT KOMPOZİSYONU ÜZERİNE ETKİLERİ *

Transkript

1 SAZAN YEMLERİNE (Cyprinus carpio L., 1758) FARKLI ORANLARDA ZEOLİT (KLİNOPTİLOLİT) KATKISININ BÜYÜME ve VÜCUT KOMPOZİSYONU ÜZERİNE ETKİLERİ * Influence of Supplementation of Various Levels of Natural Zeolite on Growth, Body Composition in Common Carp (Cyprinus carpio L., 1758) Mahir KANYILMAZ Su Ürünleri Ana Bilim Dalı Nazmi TEKELİOĞLU Su Ürünleri Ana Bilim Dalı ÖZET Bu çalışmada, Sazan yemlerine (Cyprinus carpio L., 1758) farklı oranlarda zeolit (klinoptilolit) katkısının büyüme ve vücut kompozisyonu, üzerine etkileri incelenmiştir. Çalışma, sazan yemine % 1, 2, 3 ve 4 oranında zeolit ilave edilerek 12 hafta boyunca yürütülmüştür. Her muamele grubu, ortalama başlangıç ağırlığı 15,09 ± 0,02 g olan pullu sazan yavruları ile 3 tekrarlı ve her tekrar 15 adet balık olacak şekilde planlanmıştır. Deneme sonunda grupların ağırlıkları, Kontrol Grubunda, 73,01±2,68, 1.Grupta 68,93±2,43, 2.Grupta 72,51±5,01, 3. Grupta 69,82±5,29, 4. Grupta 72,10±3,28 g olarak bulunmuştur. Yemden yararlanma oranı, sırasıyla, 1,75±0,01, 1,82±0,04, 1,74±0,05, 1,83±0,07, 1,76±0,04, olarak gerçekleşmiştir. Deneme sonunda zeolitin, canlı ağırlık artışı, yem tüketimi, yemden yararlanma oranı, spesifik büyüme oranı, protein etkinlik oranı, visero somatik indeks, karkas randımanı, kondüsyon faktörü üzerine etkisinin olmadığı sonucuna ulaşılmıştır (P>0,05). Tüm vücutta yapılan protein, kuru madde, yağ ve kül analizlerindeki fark istatiksel olarak önemli bulunmamıştır (P>0,05). Anahtar Kelimeler: Sazan, zeolit, büyüme, vücut kompozisyonu ABSTRACT In this study, it was aimed to investigate the effects of fish feed containing varying levels of dietary zeolit on growth and body composition of common carp (Cyprinus carpio L., 1758). The fish were fed twice a day with diets containing dietary zeolit at 0 (control), 1, 2, 3 and 4 %, respectively. Each diet was triplicated and with ± 0.02 g of initial weight over a 12 weeks. At the end of study, weights of the fish were 73,01±2,68, 68,93±2,43, 72,51±5,01, 69,82±5,29 and 72,10±3,28 in fish fed diets including 0, 1, 2, 3 and 4% zeolit, respectively. The results obtained showed that live weight gain, feed consumption, feed conversion rate, specific growth rate, protein efficiency ratio, viscera somatic index, carcass performance and conduction factor were not significantly affected by the experimental diets (P>0,05). No statistically differences were noted among the whole body protein, lipid, drymatter and ash levels of experimental groups. Key Words: Carp, zeolite, growth, body composition * Yüksek Lisans Tezi-MSc. Thesis 116

2 Giriş Zeolitler ağ şeklinde kristal kafes yapısıyla geniş bir yüzeye sahiptir (Anonim, 2007). Doğal olarak elde edildiği gibi diğer kil minerallerinden de sentezlenebilmektedir (Slapajarn ve ark., 2006). Alkali ve toprak alkali metallerin kristal yapıya sahip sulu alümina silikatları olup çerçeve silikatlar grubundadır. İskelet yapılarındaki Si/Al oranlarındaki ve içerdikleri katyon cinsi ve miktarlarındaki bazı farklılıklara rağmen; (M +, M +2 ) O.Al 2 O 3.9SiO 2.nH 2 O) genel formülü ile ifade edilebilirler (Anonim, 2008a). Zeolit minerallerinin en önemli özelliği, boşluklu yapısı dolayısıyla boşluklara kolayca girebilen ve yer değiştirebilen, sıvı, gaz molekülleri ile toprak alkali iyonlardan ileri gelen "moleküler elek" olmasıdır (Anonim, 2008a) Bu özellikleri nedeniyle; kirlilik kontrolü, enerji sektörü, madencilik ve metalurji, tarım ve, kağıt endüstrisi, inşaat sektörü, sağlık sektörü, deterjan sektörü, meyve ve sebzelerin depolanması, taşınması ve buzlanmanın önlenmesinde kullanılmaktadır (Mumpton, 1999; DPT, 2001; Karaca, 2008; Anonim, 2008a; Anonim, 2008b). Depolama sırasında oluşan aflatoksin B1 ve zeralenon mikotoksinleri yeme katılan zeolitler tarafından kontrol altına alınabilmektedir (Basmacıoğlu ve Ergül, 2003). Ruminant yemine zeolit katılmasının, hayvanların büyümesine olumlu etkilerinin olduğu ve böylece yemin daha etkin bir biçimde kullanıldığı bildirilmiştir (Karaca, 2008). Ayrıca, ruminant yeminde zeolit kullanılmasıyla, ishal ve enteritin gibi sindirim sistemi hastalıklarının azaldığı da belirlenmiştir. Yapılan çalışmalar, zeolit kullanımı ile hazmın kolaylaştırıldığını ve yemdeki besleyici maddelerin zeolit tarafından absorblanmasıyla, daha etkin bir tüketimin sağlandığını göstermiştir. Azot içeren bileşiklerin sindirimi sırasında oluşan NH + 4 (amonyum) zeolit tarafından tutulmakta ve daha sonra kontrollü olarak salınması sağlanmaktadır. Bu kontrollü salınım sayesinde mikroorganizmaların, devamlı ve daha kontrollü bir biçimde protein sentezlemesi sağlamaktadır (Karaca, 2008). Besicilik yemlerine zeolit ilave edilen tavuk, domuz ve geviş getiren hayvanların ve alabalıkların normal yemlerle beslenenlere oranla sağlıkları bozulmaksızın daha fazla ağırlık artışı sağladığı belirlenmiştir (Mumpton, 1999; DPT, 2001; Karaca, 2008; Anonim, 2008a; Anonim, 2008b). Ülkemizde bol miktarda bulunan zeolitler ise son yıllarda bitkisel ve hayvansal üretimde verimliliği artırmak, hayvan refahını yükseltmek amacıyla yemlere, altlıklara ve toprağa katkı maddesi olarak ilave edilmektedir. Ayrıca, bazı ağır metallerin ortamdan elimine edilmesi ve su kalitesinin yükseltilmesi gibi çalışmalarda da kullanılmaya başlanmıştır (Bozkurt ve ark., 2001; Kaygısız ve Çörekci, 2003; Çelebi ve ark., 2004; Eleroğlu ve Yalçın, 2004; Gezen ve Ark., 2004; Örgev ve İnanç, 2004; Polat ve ark. 2005; Töre, 2006). Materyal ve Metot Materyal Denemede kullanılan sazan balıkları (Cyprinus carpio), Akdeniz Su Ürünleri Araştırma Üretim ve Eğitim Enstitüsü Müdürlüğü nden, yem katkısı olarak 117

3 kullanılan klinoptilolit, Rota Madencilik Dış Ticaret A.Ş. tarafından, ticari sazan yemi ise Pınar Yem A.Ş. den temin edilmiştir. Yem, önce çekiçli değirmende öğütülerek % 0-4 arasında zeolit ilave edilmiştir. Hiç zeolit içermeyen kontrol grubuna, % 4 düzeyinde alfa selüloz ilave edilmiştir. Kısaca, beş deneme grubunun selüloz: zeolit düzeyleri şu şekilde olmuştur; 4:0 (kontrol), 3:1 (Grup 1), 2:2 (Grup 2), 1:3 (Grup 3) ve 0:4 (Grup 4). Tüm ilaveler yapıldıktan sonra, yemler el mikseri ve küçük kürekle homojenize edilmiştir. Homojenize edilen karışım, araştırma amaçlı bir pelet makinesinde 2 mm çapında kuru olarak preslenerek soğutulduktan sonra yem torbalarına alınmıştır. Daha sonra yemler 4 o C deki buzdolabında bekletilmiş, kullanılacak yemler haftalık olarak çıkarılmıştır. Hazırlanan yemin besin madde içeriği Çizelge 1 de sunulmuştur. Çizelge 1.Denemede kullanılan yemlerin besin madde içerikleri(kuru madde üzerinden, %) Besin Maddeleri Kontrol Grup 1 Grup 2 Grup 3 Grup 4 Kuru Madde 95,10 94,88 94,89 94,80 94,64 Kül 10,97 11,90 12,73 13,60 14,53 Protein 46,14 46,96 46,19 46,32 46,15 Yağ 10,66 10,59 10,41 10,76 10,84 Karbonhidrat 27,33 25,43 25,56 24,12 23,12 Enerji(Kcal/kg) Metot Başlangıç ağırlığı yaklaşık 15,09± 0.02 g olan sazanlar, her birinde 20 şer adet olmak üzere 15 akvaryuma (170 l) rastgele dağıtılmıştır. Deneme başlamadan önce iki haftalık adaptasyon döneminde Kontrol Yemi ile günlük vücut ağırlıklarının yaklaşık % 4 ü düzeyinde sabah ve akşam yemlenmiştir. Deneme başında, her tanktaki balık sayısı 15 e düşürülmüştür. Ayrılan balıklardan 25 adedi başlangıç vücut kompozisyonun belirlenmesinde kullanılmıştır. Deneme tesadüf parselleri deneme desenine göre 5 grup ve her grup 3 tekrardan ibaret olacak şekilde planlanmıştır. Her bir akvaryuma havalandırma ve filtrasyon için iki adet hava hortumlu düzenek konulmuştur. Grupların deneme başı ağırlıklarının eşit olup olamadığı ve deneme sonu verileri ANOVA ile test edilmiştir. Balıklar denemenin ilk 8 haftasında canlı ağırlığının % 4 ü oranında, son 4 haftasında ise % 3 ü oranında, elle ve günde iki kez (8:30 ve 15:00 saatlerinde) olmak üzere toplam 12 hafta boyunca yemlenmiştir. Verilen yem düzeyi, iki hafta da bir yapılan tartımlarda belirlenen ağırlığa göre yeniden düzenlenmiştir. Akvaryumların suyunun % 80 i, 1-4. haftalarda 3 günde bir, 5-8. haftalarda iki günde bir, haftalarda ise her gün sifonlanarak, 2 adet 1 m 3 lük su tankında bekletilen ve akvaryumların sıcaklığıyla yaklaşık aynı dereye getirilen su ile 118

4 değiştirilmiştir. Filtreler 1-8. haftalarda gün aşırı, haftalarda ise her gün değiştirilmiştir. Deneme boyunca su sıcaklığı, çözünmüş oksijen YSI FT model oksijen metre ile ph da YSI FT model ph metre ile üç günde bir ölçülmüştür. Deneme süresinde yapılan ölçümlerden elde edilen ortalama sıcaklık, çözünmüş oksijen ve ph değerleri Tekelioğlu (2000) tarafından sazan yetiştiriciliği için önerilen değerler içinde olup, deneme süresince ölüm görülmemiştir. Yapılan tüm tartımlarda, balıklar, stres faktörünü azaltmak için önce 0,3 ml/l dozundaki etilen glisol monofenil eter (Velisek ve Svobodova, 2004) ile bayıltılmıştır. Vücut kompozisyonu ve indekslerinin belirlenmesi amacıyla ayrılan balıklar, aşırı dozda bayıltıcı ile öldürülmüştür. Boylarının ölçülmesinde cm bölmeli ölçüm tahtası, tartımda ise 0.1 g duyarlılığında elektronik terazi kullanılmıştır. Deneme sonunda Canlı ağırlık artışı(caa),yemden yararlanma oranı (YYO), Kondüsyon faktörü (KF), Spesifik büyüme oranı (SBO), Protein etkinlik oranı (PEO) (Hoşsu vd., 2001), Visero somatik indeks (VSİ), Karkas randımanı (KR), (Metailler 1987) tarafından bildirilen yöntemle hesaplanmış; Kuru madde, Ham protein (AOAC, 1990; James,1999), Ham yağ (AOAC, 1990), Ham kül (AOAC, 2000) de bildirilen yöntemlere göre analiz edilerek hesaplanmıştır. Toplam enerji protein, yağ ve karbonhidrat yüzdelerinin sırasıyla 5,65, 9,45 ve 4,2 kcal/kg katsayıları ile çarpılmasıyla bulunmuştur (Henken ve ark, 1986). BULGULAR ve TARTIŞMA Canlı Ağırlık Artışı Deneme süresince iki hafta aralıklarla yapılan tartımlardan elde edilen veriler Çizelge 2 de, verilmiştir. Buradaki verilere göre deneme başında 15,06±0,02 g ile 15,13±0,03 g arasında değişen ortalama başlangıç ağırlıkları, deneme sonunda, kontrol grubunda 73,01±2,68, 1. Grupta 68,93±2,43, 2. Grupta 72,51±5,01, 3. Grupta 69,82±5,29, 4. Grupta 72,10±3,28 g olarak gerçekleşmiştir. En fazla ağırlık artışı kontrol grubunda, en düşük ağırlık artışı 1. Grupta gerçekleşmiş olup deneme sonunda gruplar arasındaki fark istatiksel olarak önemsiz bulunmuştur (P>0,05). Zeolit katkılı yemlerin büyümeye olumlu yönde etkisinin olamadığına ait bulgularımız farklı oranlarda zeolit katkılı yemle beslenen alabalıklarda, tilapiya balıklarında ve levreklerde yapılan denemelerden Dias ve ark.(1998); Aybal, (2001); Töre, (2006) tarafından elde edilen verileri doğrular niteliktedir. Yem Tüketimi (YT), Yemden Yararlanma Oranı (YYO), Spesifik Büyüme Oranı (SBO), Protein Etkinlik Oranı (PEO), Visero Somatik İndeks (VSİ), Karkas Randımanı (KR), Kondüsyon Faktörü (KF) Deneme gruplarına ait YT, YYO, SBO, PEO, VSİ, KR, KF oranlarına ait veriler Çizelge 3 de verilmiştir. Burada gruplar arasında fark istatiksel olarak önemli bulunmamış olup (P>0,05), hesapla elde edilen değerler YYO, en yüksek 1,74±0,05 ile 2. Grupta en düşük 1,83±0,07 ile 3. Grupta bulunmuştur. Bulunan YYO, Emre ve ark. (2003) tarafından sazan balıkları yemine balık unu yerine tavuk unu ilave edilerek yapılan araştırmada bulunan 1,71±0,02 değeriyle benzer ve 119

5 Tekelioğlu (2000) tarafından sazanlar için bildirilen aralıklarda tespit edilmiştir. Levrek, alabalık ve tilapya yemlerine zeolit ilave edilerek yapılan çalışmalarda da YYO açısından gruplar arasında fark önemli bulunmamıştır (Dias ve ark.1998; Aybal, 2001; Töre, 2006). Çizelge 2. İki Hafta Aralıklarla Yapılan Tartımlardan Elde Edilen Canlı Ağırlıklar (g) Haftalar Kontrol Grubu Grup 1 Grup 2 Grup 3 Grup 4 Başlangıç 15,11±0,04 a 15,09±0,04 a 15,07±0,01 a 15,06±0,02 a 15,13±0,03 a 2. Hafta 20,33±0,39 a 19,50±0,23 a 20,11±0,15 a 20,26±0,23 a 20,02±0,17 a 4.Hafta 25,84±0,60 a 25,66±0,24 a 25,47±0,41 a 26,04±0,46 a 26,13±0,17 a 6. Hafta 34,69±1,13 a 33,80±0,58 a 34,59±0,45 a 35,16±0,66 a 35,00±0,54 a 8. Hafta 47,42±1,58 a 45,18±1,21 a 46,40±0,82 a 46,12±1,05 a 45,68±0,16 a 10.Hafta 58,45±1,17 a 56,24±1,43 a 58,09±1,07 a 56,65±1,47 a 57,17±0,48 a 12. Hafta 73,01±1,55 a 68,93±1,40 a 72,51±2,89 a 69,82±3,05 a 72,10±1,90 a Çizelge 3. Deneme Sonunda Grupların YT, YYO, SBO, PEO, VSİ, KR ve KF Ortalamaları Kontrol Grubu Grup 1 Grup 2 Grup 3 Grup 4 YT 101,09±2,40 a 98,40±1,72 a 99,85±2,19 a 99,70±1,86 a 100,18±0,76 a YYO 1,75±0,01 a 1,82±0,04 a 1,74±0,05 a 1,83±0,07 a 1,76±0,04 a SBO 1,87±0,02 a 1,84±0,04 a 1,87±0,05 a 1,82±0,06 a 1,86±0,03 a PEO 1,24±0,01 a 1,17±0,02 a 1,24±0,04 a 1,18±0,04 a 1,23±0,03 a VSİ 10,93±0,59 a 10,38±0,22 a 10,16±0,20 a 11,67±0,22 a 11,14±0,38 a KR 89,07±0,59 a 83,69±5,94 a 84,42±5,62 a 88,33±0,22 a 88,86±0,38 a KF 2,29±0,05 a 2,33±0,03 a 2,34±0,06 a 2,44±0,05 a 2,31±0,02 a Çalışmamızda elde edilen SBO, Emre ve ark. (2003) tarafından elde edilen 1,89±0,02 lik oranın biraz üzerinde tespit edilmiş olup sebebinin çalışmamızda su sıcaklığının daha yüksek olarak tutulmasından kaynaklanmış olabileceği 120

6 düşünülmüştür. Dias ve ark. (1998) tarafından levreklerde, Töre (2006) tarafından tilapiyalarda yapılan çalışmada zeolit ilave edilen gruplarda SBO açısından fark istatiksel olarak önemli bulunmamıştır (P>0,05). Elde edilen PEO sonuçları, Emre ve ark. (2003) nın bildirdiği sonuçtan (1,46±0,02) daha yüksek bulunmuştur. Dias ve ark. (1998); Töre (2006) nın zeolitli yemlerle beslediği levrek ve tilapiyaların PEO sonuçlarıyla arasındaki farklar istatiksel olarak önemli bulunmamıştır. En düşük VSİ 10,16±0,20 ile 2. Grupta bulunmuş, en yüksek ise 11,67±0,22 ile 3. grupta bulunmuştur. Zeolit katkısının VSİ üzerine etkisinin istatiksel olarak önemli olmadığı sonucu (Dias ve ark., 1998; Töre, 2006), tarafımızdan da desteklenmiştir. Çalışmamızda tespit edilen KR ve KF değerleri Emre ve ark. (2003) tarafından bulunan 85,83±1,62 ve 2,75±0,06 değeriyle benzerdir. Vücut Kompozisyonu Deneme başı ve sonu gruplara ait vücut kompozisyonu Çizelge 4 de verilmiştir. Çizelgede görüldüğü gibi, başlangıç vücut kompozisyonu ile deneme sonu arasında önemli oranda farklılık oluşmuş, fakat vücut kompozisyonu verilerine, uygulanan muamelelerin önemli bir etkisinin olmadığı saptanmıştır (P>0.05). Çizelge 4. Deneme Başı ve Sonu Grupların Vücut Kompozisyonları ( %) Besin Başlangıç Kontrol Grup 1 Grup 2 Grup 3 Grup 4 Maddeleri Grubu Kurum Madde 20,11±0,08 24,51±0,87 25,38±0,33 25,70±0,39 26,40±0,40 26,02±0,66 Ham Kül 1,29±0,01 1,78±0,07 1,75±0,07 1,86±0,04 1,82±0,05 1,83±0,01 Ham Protein 13,20±0,02 15,68±0,24 15,02±0,32 14,86±0,38 14,70±0,06 14,78±0,27 Ham Yağ 3,66±0,06 8,26±0,06 8,64±0,06 8,78±0,23 8,76±0,08 8,60±0,21 Deneme başı kuru madde oranı 20,11±0,08, deneme sonunda ise istatiksel olarak fark olmamasına rağmen yeme ilave edilen zeolit miktarı arttıkça 3. gruba kadar KM oranının arttığı fakat 4. grupta düşüş gösterdiği gözlenmiştir. En düşük KM oranı % 24,51±0,87 ile kontrol grubunda en yüksek KM oranı da 26,40±0,40 ile 3. grupta bulunmuştur. Deneme gruplarından elde edilen KM oranları sazan balıkları için bildirilen KM oranlarıyla örtüşmektedir (Gülyavuz ve Ünlüsayın, 1999; Yanar ve Fenercioğu, 1999; Emre ve ark. 2003; Laçin ve Aras, 2007; Wheaton ve Lawsont, 1985). Zeolit katkısının KM üzerine etkisinin istatiksel olarak önemli olmadığı sonucu (Dias ve ark.1998; Töre, 2006) tarafımızdan da teyit edilmiştir. Deneme başı kül oranı % 1,29±0,01, deneme sonunda ise istatiksel fark olmamasına rağmen, en düşük kül oranı % 1,75±0,07 ile 1. grupta en yüksek kül oranı da 1,86±0,04 ile 2. grupta bulunmuştur. Deneme gruplarından elde edilen kül oranları sazan balıkları için Wheaton ve Lawsont (1985), Yanar ve Fenercioğu 121

7 (1999), Emre ve ark. (2003) tarafından bildirilen kül oranlarından yüksek bulunmuş, fakat Gülyavuz ve Ünlüsayın (1999) tarafından balıklarda bildirilen kül oranlarıyla benzer bulunmuştur. Bizim çalışmamızda yüksek bulunmasının nedeninin pullu sazanda ve tüm vücut kompozisyonunda çalışılmış olmasından kaynaklandığı düşünülmüştür. Zeolit katkısının kül üzerine etkisinin istatiksel olarak önemli olmadığı sonucu (Dias ve ark. 1998; Töre, 2006) tarafımızdan da teyit edilmiştir. Deneme başı protein oranı % 13,20±0,02, deneme sonunda ise istatiksel fark olmamasına rağmen (P>0,05), kontrol grubunda elde edilen protein oranı muamele gruplarından rakamsal olarak yüksek bulunmuştur. En düşük protein oranı % 14,70±0,06 ile 3. Grupta en yüksek protein oranı da 15,68±0,24 ile kontrol grubunda bulunmuştur. Deneme gruplarından elde edilen protein oranları sazanlar için Yanar ve Fenercioğu (1999), ve Laçin ve Aras (2007) tarafından bildirilen protein oranlarından düşük, Emre ve ark. (2003) tarafından bildirilen değerle benzer, Wheaton ve Lawsont (1985) tarafından bildirilen değerlerden yüksek bulunmuş, fakat Gülyavuz ve Ünlüsayın (1999) tarafından balıklarda bildirilen protein oranlarıyla benzer bulunmuştur. Bizim çalışmamızda Yanar ve Fenercioğu (1999), ve Laçin ve Aras (2007) dan düşük bulunmasının nedeninin pullu sazanda ve de tüm vücut kompozisyonunda çalışılmış olmasından kaynaklandığı düşünülmüştür. Zeolit katkısının protein üzerine etkisinin istatiksel olarak önemli olmadığı sonucu (Dias ve ark. 1998; Töre, 2006) tarafımızdan da teyit edilmiştir. Deneme başı yağ oranı % 3,66±0,06, deneme sonunda ise istatiksel fark olmamasına rağmen, en düşük yağ oranı % 8,26±0,06 ile kontrol grubunda en yüksek yağ oranı da 8,78±0,23 ile 2. grupta bulunmuştur. Deneme gruplarından elde edilen yağ oranları sazan balıkları ve genel olarak balıklar için Wheaton ve Lawsont (1985), Gülyavuz ve Ünlüsayın (1999), Yanar ve Fenercioğu (1999) tarafından bildirilen değerlerle örtüşmektedir. Ancak bulunan değerler, Emre ve ark. (2003) tarafından bildirilen yağ oranlarından düşük, Laçin ve Aras (2007) tarafından bildirilenden değerlerden yüksek bulunmuş, farklığın sebebi, besleme koşulları ve yem materyallerinin farklılığından olabileceği düşünülmüştür. Zeolit katkısının yağ üzerine etkisinin istatiksel olarak önemli olmadığı sonucu (Dias ve ark. 1998; Töre, 2006) tarafımızdan da teyit edilmiştir. Sonuç Araştırmadan elde edilen veriler incelendiğinde, genel olarak sazan balığı yemlerine % 1, 2, 3 ve 4 oranında zeolit ilave edilmesinden şu sonuçlar çıkartılmıştır. 1. Zeolitin canlı ağırlık artışı, yem tüketimi, yemden yararlanma oranı, spesifik büyüme oranı, protein etkinlik oranı, viscero somatik indeks, karkas randımanı ve kondisyon faktörü, üzerine bir etkisi olmadığı gözlenmiştir. 2. Bundan sonraki çalışmalarda zeolit oranlarının bir miktar arttırılması ve daha düşük protein oranı önerilebilir. 3. Bu tür çalışmaların kapalı devre sistemlerde yapılması veya daha büyük hacimli ortamların seçilmesi önerilmektedir. 122

8 Kaynaklar ANONİM, 2007.Klinoptilolit nedir. 14 Mart ANONİM, 2008a. Zeolitin kullanım alanları. 20 Mayıs ANONİM, 2008b. Zeolitin kullanım alanları. 20 Mayıs AOAC Offical Methods of Analysis. Arlington, VA, 1298 pp. AOAC Official Methods of Analysis. 17th ed. Assoc. Off. Anal. Chem., Arlington, VA. AYBAL, Ö., N., Clinoptilolite in gökkuşağı alabalığı (oncorhychus mykiss) yemlerinde yem katkı maddesi olarak kullanılması. Su Ürünleri Yetiştiriciliği Ana Bilim Dalı. Yüksek Lisans Tezi, Isparta, 67s (yayınlanmamış.) BASMACIOĞLU, H., ve ERGÜL, M., Yemlerde bulunan toksinler ve kontrol yolları.hayvansal Üretim, 44(1): 9-17 BOZKURT, M., ÇABUK, M., BASMACIOĞLU, H., ve ALÇİÇEK, A., Yumurta tavuğu karma yemlerine ilave edilen doğal zeolitin yumurta verimi ve yumurta kabuk kalitesine etkileri: Enerji ve Protein Düzeyi Dengelenmemiş Karmalara Doğal Zeolit İlavesi. Hayvansal Üretim, 42 (1): ÇELEBİ, Ş., MACİT, M., ve KARACA, H, Yumurta tavuğu rasyonlarına geç dönemde zeolit ilavesinin performans ve bazı önemli yumurta kalite özellikleri üzerine etkisi. 4. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi. DIAS, J., HUELVAN, C., DINIS, M. T., and METAILLER, R., Infulence of dietary bulk agents (silica, cellulose and naturel zeolite) on protein digestibility, growth, feed ıntake and trasit time in european seabass (dicentrarchus labrax) juveniles. Aquatic Living Resource, 11 (4): DPT., Madencilik özel ihtisas komisyonu raporu endüstriyel hammaddeler alt komisyonu genel endüstri mineralleri II (mika-zeolit-lületaşı) çalışma grubu raporu. ANKARA ELEROĞLU, H., ve YALÇIN, H., Zeolitle karıştırılan altlığın etlik piliçlerde besi performansı ile bazı altlık parametreleri üzerine etkileri. 4. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi. EMRE, Y., SEVGİLİ, H., ve DİLER, İ., Replacing fish meal with poultry byproduct meal in practical diets for mirror carp (cyprinus carpio) fingerlings. Turkish Journal of Fisheries and Aquatic Sciences, 3: GEZEN, Ş. Ş., BALCI, F., EREN, M., ve ORHAN, F., Yumurta tavuğu yemlerine klinoptilolit katkısının yumurta verimi ve kalitesine etkisi. Uludag Univ. J. Fac. Vet. Med., 23 (1,2,3): 1-8 GÜLYAVUZ, H. ve ÜNLÜSAYIN, M., Su Ürünleri İsleme Teknolojisi. Süleyman Demirel Üniversitesi Egirdir Su Ürünleri Fakültesi, Isparta, 366s 123

9 HENKEN, A. M., LUCAS, H., TIJSEN, P. A. T., and MACHIELS, M. A. M., A,1986. Comparision between methods used to determine the energy content of feed, fish and faeces samples, Aquaculture, 58, HOŞSU, B., KORKUT, A. Y. VE FIRAT, A., 2001, Balık Besleme Ve Yem Teknolojisi I (Balık Besleme Fizyolojisi ve Biyokimyası). Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Yayınları, No, 50, 295 pp. JAMES, C. S., Analytical Chemistry of Foods, An Apsen Publication, Apsen Publishers, Inc. Maryland, 178 p. KARACA, Zeolit. 20 Mart KAYGISIZ, F. H., ve ÇÖREKÇİ, S., ALTINEL. A., AK, S., GÜNEŞ, H., ve DEMİR, H., Broiler üretiminde zeolitli altlığın tekrar kullanılabilirliginin faydamaliyet analizi. İÜ Zeteriner Fakültesi Dergisi, 29(1):61-70 LAÇİN, E., ve ARAS, M. S., Balık-ördek entegrasyonunun aynalı sazanlarda bazı performans özellikleri ve kimyasal kompozisyon oranları üzerine etkisi. Çevre Koruma Ekoloji, 15, 62, METAILLER, R., Experıments In Nutrıtıon, In: Bruno, A. (Ed.), Nutrition and Marine Aquaculture, Tunise, Lisbon, pp, MUMPTON, F. A., La Roca Magica: Uses of natural zeolites in agriculture and ındustry. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 96 (7): ÖRGEV, C., ve İNANÇ, İ., Doğal zeolitin doğal kaynak sularında ph, iletkenlik ve sertlik özelliklerinin düzenleyicisi olarak kullanımı. Biyomedikal Mühendisliği Ulusal Toplantısı, BİYOMUT. İstanbul, TÜRKİYE POLAT, E., DEMİR, H., ve ONUS., A. N., Farklı zeolit düzeylerinin marul (lactuca sativa var. longifolia)yetiştiriciliğinde verim ve kalite üzerine etkisi. Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 18(1), SLAPAJARN, O., SLAPAJARN, K., and BOYD, C.E., Evaluation of zeolite products used for aquaculture in thailand. Journal Of The World Aquaculture Socıety, Vol. 37, No. 1 TEKELİOĞLU, N., İç su balıkları yetiştiriciliği. Çukurova Üniversitesi Su ürünleri Yüksek Okulu Yayınları No:2, Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Basımevi, Adana TÖRE, Y., Doğal zeolit ve nisastanın tilapya balıkları yeminde dolgu maddesi olarak kullanımının bazı vücut ve kan kompozisyonu ile su kalitesi parametreleri üzerine etkileri. Mustafa Kemal Üniversitesi. Hatay, Yüksek Lisans Tezi, 48s (yayınlanmamış). WHEATON, F.W. and LAWSONT, B., Processing Aquatic Food Products. 518 p., A Wiley-Interscience Publication. John Wiley & Sons, New York. VEISEK, J., and SVODOBOVA, Z., Anaesthesia of common carp (cyprinus carpio l.) with 2-phenoxyethanol: Acute Toxicity and Effects on Biochemical Blood Profile. ACTA VET. BRNO 73: YANAR, Y., ve FENERCİOĞLU, H., Sazan (Cyprinus carpio) etinin balık köftesi olarak degerlendirilmesi. Tr. J. of Veterinary and Animal Sciences, 23: