KABLOSUZ SENSÖR AĞLARININ. MicaZ TABANLI BĐYOMEDĐKAL UYGULAMASI

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "KABLOSUZ SENSÖR AĞLARININ. MicaZ TABANLI BĐYOMEDĐKAL UYGULAMASI"

Transkript

1 EGE ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ (YÜKSEK LĐSANS TEZĐ) KABLOSUZ SENSÖR AĞLARININ MicaZ TABANLI BĐYOMEDĐKAL UYGULAMASI Hüseyin Ertürk ÇETĐN Elektrik-Elektronik Mühendisliği Anabilim Dalı Bilim Dalı Kodu: Sunuş Tarihi: Tez Danışmanı: Yrd. Doç.Dr. Radosveta SOKULLU Bornova ĐZMĐR

2 II

3 Hüseyin Ertürk Çetin tarafından YÜKSEK LĐSANS TEZĐ olarak sunulan Kablosuz Sensör Ağlarının MicaZ Tabanlı Biyomedikal Uygulaması başlıklı bu çalışma E.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Eğitim ve Öğretim Yönergesi nin ilgili hükümleri uyarınca tarafımızdan değerlendirilerek savunmaya değer bulunmuş ve tarihinde yapılan tez savunma sınavında aday oybirliği/oyçokluğu ile başarılı bulunmuştur. III Jüri Üyeleri: Đmza: Jüri Başkanı: Yrd.Doç.Dr. Radosveta SOKULLU... Raportör Üye: Yrd.Doç.Dr. Mehmet ENGĐN... Üye: Prof. Dr. Tayfun DALBASTI...

4 IV

5 V ÖZET KABLOSUZ SENSÖR AĞLARININ MicaZ TABANLI BĐYOMEDĐKAL UYGULAMASI ÇETĐN, Hüseyin Ertürk Yüksek Lisans Tezi, Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü Tez Yöneticisi: Yrd.Doç.Dr. Radosveta SOKULLU Ağustos 2009, 73 sayfa Gelişen teknoloji ve düşen maliyetler sayesinde kablosuz haberleşme günümüzde çok çeşitli uygulama alanlarına sahip olmuştur. Özellikle kablosuz sensör ağları konusunda çok sayıda çalışma yapılmaktadır. Bu tez çalışmasında kablosuz sensör ağlarının biyomedikal bir uygulaması gerçeklenmiş ve geliştirilen sistem Ege Üniversitesi Hastanesi nde denenmiştir. Kablosuz modüller (mote) nesc diliyle programlanmış, pulse oximeter sensörler bu modüllere bağlanarak hastaların nabız, pletismogram ve kandaki oksijen oranı verileri ZigBee standardı kullanılarak kablosuz ağ üzerinden merkezi veritabanına aktarılmıştır. Sistemin performansı, değişik ağ topolojilerinde, paket kaybı yüzdesi olarak ölçülmüştür. Anahtar Sözcükler: WSN, nesc, TinyOS, MicaZ, pulse oximeter, mote, ZigBee, kablosuz sensör ağı, mesh network.

6 VI

7 VII ABSTRACT A MicaZ-BASED BIOMEDICAL APPLICATION OF WIRELESS SENSOR NETWORKS ÇETĐN, Hüseyin Ertürk MSc in Electrical and Electronics Engineering Supervisor: Asst. Prof.Dr. Radosveta SOKULLU August 2009, 73 pages Wireless communication has been used in lots of different applications due to advances in technology and reduction in hardware cost. In particular, wireless sensor networks subject is being studied extensively. In this thesis work, a practical application of wireless sensor networks has been realized and the resulting system has been tried in Ege University Hospital. Wireless modules (motes) have been programmed in nesc language, pulse oximeter boards have been connected to motes, heart rate, plethysmogram, and blood oxygen saturation data of patients have been transferred to a central database over the wireless network using the ZigBee standard. The performance of the system has been evaluated in terms of packet loss in different network topologies. Keywords: wireless sensor network, WSN, nesc, TinyOS, MicaZ, pulse oximeter, mote, ZigBee, mesh network.

8 VIII

9 IX TEŞEKKÜR Yüksek lisans çalışmamın başından bu yana bana her zaman yardımcı olan ve bu tezi hazırlamamda değerli katkılarını esirgemeyen danışman hocam Yrd. Doç.Dr. Radosveta SOKULLU ya; Tez çalışmamla ilgilenen ve sistemimizi hastanede denememize imkan sağlayan Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Nöroşirurji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Tayfun DALBASTI ya; Cihaz alımlarımızda bize maddi destek veren TÜBĐTAK a; Çalışırken bana yüksek lisans yapma imkanı sağlayan Vestel Elektronik A.Ş. ye ve Aselsan A.Ş. ye; Yoğun iş, ders ve tez çalışmalarımda bana her zaman destek olan sevgili eşim Funda ya ve varlıklarıyla hayatımızı çok daha güzel hale getiren sevgili oğlum Musa Onur ile sevgili kızım Hilal e teşekkürlerimi sunarım.

10 X

11 XI ĐÇĐNDEKĐLER Sayfa ÖZET V ABSTRACT..VII TEŞEKKÜR IX ĐÇĐNDEKĐLER...XI ŞEKĐLLER DĐZĐNĐ......XIII ÇĐZELGELER DĐZĐNĐ XV KISALTMALAR DĐZĐNĐ......XVI 1 GĐRĐŞ SĐSTEM MĐMARĐSĐ HABERLEŞME STANDARDI (ZIGBEE) KABLOSUZ MODÜL (MicaZ MOTE) PULSE OXIMETER SENSOR YAZILIM YÖNLENDĐRME PROTOKOLÜ (XMESH) KULLANICI ARAYÜZÜ (MOTEVIEW) BULGULAR SONUÇ...52 KAYNAKLAR DĐZĐNĐ...54 EKLER...56 Ek 1 Makefile Dosyası

12 XII Ek 2 Ek 3 Ek 4 Ek 5 Ek 6 Ek 7 Makefile.component Dosyası XMTS400.nc Dosyası XMTS400M.nc Dosyası appfeatures.h Dosyası apppacket.h Dosyası sensorboardapp.h Dosyası ÖZGEÇMĐŞ

13 XIII ŞEKĐLLER DĐZĐNĐ Sayfa Şekil MicaZ kablosuz modül kartı 8 Şekil MicaZ blok diyagramı...9 Şekil Pulse oximeter sensörlerin modüllere bağlı hali...16 Şekil Pulse oximeter sensörlerin kullanım şekli...17 Şekil Programmer s Notepad ile ilgili dosyaların açılması...21 Şekil XMesh ağ yapısı...24 Şekil XMesh sistem genel mimarisi...25 Şekil Moteview ile sensör ağına bağlantı kurulması Mode...31 Şekil Moteview ile sensör ağına bağlantı kurulması Gateway...32 Şekil Moteview ile sensör ağına bağlantı kurulması Database...33 Şekil Moteview ile sensör ağına bağlantı kurulması,sensorboard.33 Şekil Moteview genel görünüm...34 Şekil Moteview uyarı penceresi...35 Şekil Moteview uyarı ayarları...35 Şekil 3.1 Senaryo A ağ topolojisi...37 Şekil 3.2 Senaryo B ağ topolojisi...38 Şekil 3.3 Senaryo B ağ topolojisi son durum...38 Şekil 3.4 Senaryo C ağ topolojisi...39 Şekil 3.5 Senaryo D ağ topolojisi...39 Şekil 3.6 Senaryo E ağ topolojisi...40

14 XIV Şekil 3.7 Senaryo F ağ topolojisi...40 Şekil 3.8 Senaryo A paket bilgileri...41 Şekil 3.9 Senaryo B paket bilgileri...41 Şekil 3.10 Senaryo C paket bilgileri...41 Şekil 3.11 Senaryo D paket bilgileri...42 Şekil 3.12 Senaryo E paket bilgileri...42 Şekil 3.13 Senaryo F paket bilgileri...42 Şekil 3.14 Normalize edilmiş performans bulguları...43 Şekil 3.15 Ağ oluşum süresi...45 Şekil 3.16 Ağ kararlılığı...46 Şekil 3.17 Efektif bölge menzili...47 Şekil 3.18 Senaryo A ölçümlerin veritabanına aktarılmış hali...48 Şekil 3.19 Senaryo B ölçümlerin veritabanına aktarılmış hali...49 Şekil 3.20 Senaryo D veri grafiği...49 Şekil 3.21 Senaryo E veri grafiği...50 Şekil 3.22 Mote + Sensör akım grafiği...51

15 XV ÇĐZELGELER DĐZĐNĐ Sayfa Çizelge 3.1 Senaryolar Çizelge 3.2 Performans bulguları... 43

16 XVI KISALTMALAR ADC ADMR AES BS BSN DSSS ECG EU EWMA FFD FIFO GUI I2C I/O IEEE ISM kbps MAC Mbps nesc NSF OSI OTAP Analog-to-Digital Converter Adaptive Demand-driven Multicast Routing Advanced Encryption Standard Base Station Body Sensor Network Direct Sequence Spread Spectrum Electrocardiogram European Union Exponentially Weighted Moving Average Full Function Device (ZigBee) First In First Out Graphical User Interface Inter Integrated Circuit Input / Output Institute of Electrical and Electronics Engineers Industrial Scientific - Medical Kilo bits per second Medium Access Control Mega bits per second Network Embedded System C National Science Foundation Open Systems Interconnection Over-The-Air Programming

17 XVII PC PDA PHY QoS RAM RF RFD ROM RUI SPI SpO2 TinyOS UART WSN Personal Computer Personal Digital Assistant Physical Layer Quality of Service Random Access Memory Radio Frequency Reduced Function Device (ZigBee) Read-Only Memory Route Update Interval Serial Peripheral Interface Pulse Oximetry Tiny Operating System Universal Asynchronous Receiver - Transmitter Wireless Sensor Network

18 XVIII

19 1 1 GĐRĐŞ Günümüzde hızla ilerleyen teknoloji sayesinde elektronik devreler daha az güç tüketerek daha çok işlem yapabilmektedir. Daha az güç tüketimi, devrenin fiziksel boyutlarının da küçülmesini de beraberinde getirmektedir. Bu küçülmeye paralel olarak maliyetler de azalmakta ve böylece elektronik devrelerin uygulama alanları artmaktadır. Haberleşme yöntemlerinde görülen gelişme ve özelleşmeyle de birlikte düşünüldüğünde elektronik devreler ve mikroişlemciler artık hayatın her alanında faydalı çözümler sunar hale gelmiştir. Bir sensör, bir mikroişlemci ve bir haberleşme çipinden oluşan küçük boyutlu elektronik devrelerden oluşan bir sistem ile bir kablosuz sensör ağı (wireless sensor network, WSN) oluşturulmakta ve örneğin tarımda otomatik sulama yapılabilmekte, orman yangınları daha etkin biçimde gözetlenebilmekte veya büyük çiftliklerde hayvanların takibi çok daha iyi şekilde yapılabilmektedir. Sağlık alanında da son yıllarda giderek artan sayıda WSN çalışmaları mevcuttur. UbiMon [Ubiquitous Monitoring Environment for Wearable and Implantable Sensors] projesi, aritmik kalp hastalıklarını ölçmek gibi uygulamalara yönelik, giyilebilir veya taşınabilir sensörlerden oluşan mobil sistemlerin genel özelliklerini belirlemek amacıyla yürütülmüştür. Bu sistem beş ana parçadan oluşmaktadır: Body Sensor Network (BSN) düğümleri (nodes), işlemci, merkezi sunumcu, hasta veritabanı ve PC. Kablosuz elektrokardiyogram (ECG) ve pulse oximeter (SpO2) sensörler tasarlanmış ve bunlar ivmeölçer, sıcaklık ve deri iletkenliğini ölçen sensörlerle birlikte BSN düğümünü oluşturmuştur. PDA cihazları için Compact Flash kartı geliştirilmiş ve bu kartta sensör sinyalleri toplanmış,

20 2 izlenmiş ve analiz edilmiştir. PDA aynı zamanda BSN düğümü ile merkezi sunucu arasında Wi-Fi/GPRS vasıtasıyla router görevi görmektedir. PC de ise sensör verilerini görebilmek amacıyla kullanıcı arayüzü tasarlanmıştır. Harvard Üniversitesi tarafından geliştirilen CodeBlue projesinde, özellikle büyük ölçekli afetler sonrasında arama kurtarma faaliyetlerini kolaylaştırmak amaçlanmış ve Adaptive Demand-Driven Multicast Routing (ADMR) protokolünü baz alan bir protokol Mica2, MicaZ ve Telos mote larda kullanılmıştır. CodeBlue yazılımı, cihaz yer tespiti, yayın-abonelik tabanlı çok atlamalı yönlendirme (publish-subscribe multihop routing) ve hasta sorgu arayüzü sağlayan protokoller sunmaktadır. RF tabanlı konum belirleme özelliği ile hastaların ve sağlık personelinin yer tespitine de imkan vermektedir. Valdastri (2007) çalışmasında ZigBee uyumlu yazılım ile noktadan noktaya (point-to-point) kablosuz haberleşme yöntemiyle domuzlara implante edilmiş olan sensörlerden aortik ve ventriküler basınç ve sıcaklık verileri okunmuştur. Kullanılan haberleşme protokolü yazılımı ile IEEE standardının alt seviye özellikleri in-vivo izleme uygulamasında doğrulanmış ve böylece ZigBee nin daha basit bir türevi elde edilmiştir. Aynı işlem, ZigBee standardında 32 kb yer tutarken, implante edilen cihazın tüm yazılım boyutu 12.5 kb yer tutmaktadır. Dağtaş (2007) çalışmasında ECG verisini ölçen ve bunu bir veritabanına aktaran bir sistem önerilmiştir. Sayısala çevrilen ECG datası sürekli olarak ZigBee vasıtasıyla merkezi sunucuya gönderilmektedir. Merkezi sunucuda tutulan veri daha sonra sağlık personeli tarafından incelenebilmektedir. ECG ölçümleri pulse oximeter ölçümlerinden çok daha yüksek veri hızı gerektirmektedir.

21 3 ZigBee sistemine oranla çok daha fazla güç tüketen IEEE tabanlı bir sistem de kablosuz hasta izleme işlemi için önerilmiştir (Yu and Tseng, 2007). Hastanın adım sayısını ve ECG verisini ölçmek amacıyla noktadan noktaya ZigBee tabanlı bir sistem tasarlanmıştır (Hong et.al, 2006). Bu sistemde göndermeç (transmitter) hastanın boynuna asılan bir kolyede, almaç (receiver) ise sağlık personelindeki PDA cihazında yer almaktadır. Maxstream firmasının kablosuz modülü ve temas tipli (contacttype) bir mikrofondan oluşan sistem ile hastanın kalp sesi ZigBee tabanlı bir ağda merkezi veritabanına gönderilmiştir (Park et.al, 2007). Merkezi veritabanından yapılan sorgu ile çalışan bu sistemde ortalama hata oranı % 5.97 olarak ölçülmüştür. Yukarıda bahsi geçen projeler sınırlı esnekliğe sahiptir ve yeniden yapılandırılmaları çok zordur. Hepsinde piyasada mevcut donanım kullanılmadığı için de bunlar, az güç tüketecek ve iyi bir kullanıcı arayüzü sağlayacak bir kablosuz sensör ağı uygulaması için pahalı çözümler olarak görülmektedir. Bu tez çalışmasının amacı, kablosuz sensör ağlarının sağlık alanındaki bir uygulamasını tasarlamak, sistemi uygulamak ve elde edilen sonuçları analiz etmektir. Hastalardaki pulse oximeter sensörler kablosuz modüllere bağlanarak kablosuz bir ağ oluşturulmuş ve hastanın nabız ve kandaki oksijen oranı verileri merkezi bir veritabanına aktarılmıştır. Geliştirilen sistemin performansı değişik ağ topolojilerinde incelenmiştir. Diğer sistemlere göre daha fazla ölçeklenebilirlik

22 4 (scalability) ve hareket (mobility) imkanı sağlanmaktadır. Piyasada mevcut donanımlar kullanıldığı için sistem maliyeti de düşüktür. Her bir düğümdeki yeniden gönderme denemesi (retry) ve toplam paket kaybı açısından incelendiğinde, önerilen sistemin performansı, ameliyat sonrası veya rehabilitasyon fazlarında hastanın kablosuz olarak izlenmesine uygundur. Ayrıca bu sistemde, kullanıcı arayüzünde kolayca yapılabilecek şekilde uyarı özelliği de mevcuttur: herhangi bir hastanın nabız veya kandaki oksijen oranı değerinde belirlenen bir eşiğin altında veya üstünde ölçüm sonucu alındığında ekrana uyarı mesajı verilebilmekte veya sağlık personelindeki PDA cihazına e-posta gönderilebilmektedir.

23 5 2 SĐSTEM MĐMARĐSĐ Kablosuz sensör ağlarının sistem mimarisi genel olarak altı kısımdan oluşmaktadır: kablosuz haberleşme standardı, kablosuz modül, sensör, yazılım, yönlendirme algoritması ve kullanıcı arayüzü. Kablosuz haberleşme standardı, kablosuz modüllerin kendi arasında ve baz istasyonu ile olan haberleşmelerinde kullanılan standarttır. Uygulamaya göre standart seçimi yapılır, örneğin ses ve video aktarımı gibi yüksek hızda veri transferi yapılacaksa Wi-Fi seçilmesi uygun olacaktır. Yazılım kablosuz modül üzerinde koşar ve sensörden verileri okuyup kendi hafızasına alıp, gerektiğinde bu veriyi diğer modüllere veya baz istasyonuna yönlendirme algoritmasına uygun olarak aktarır. Sistem topolojisi ve ölçüm sonuçları kullanıcı arayüzü ile izlenir. 2.1 Kablosuz Haberleşme Standardı (ZigBee) ZigBee standardı, ZigBee Alliance tarafından geliştirilen, düşük veri hızında, düşük güç tüketimi gerektiren, maliyeti düşük, otomasyon ve uzaktan kontrol gibi uygulamalara sahip kablosuz sistemlerde kullanılan bir haberleşme standardıdır. ZigBee uygulamalarında Bluetooth uygulamalarındaki kadar yüksek veri hızı gerekmediğinden, düşük maliyetli ve bir pille aylarca hatta yıllarca çalışması gereken, düşük güç tüketen sistemlerde ZigBee tercih edilir. Ayrıca ZigBee, Bluetooth a oranla daha fazla sayıda düğüm sayısına sahip olabilir. ZigBee uyumlu cihazlar, anten gücüne ve ortama bağlı olarak 10 ila 75 metre mesafeye kadar gönderim yapabilir ve dünya çapında lisanssız kullanıma imkan veren 2.4 GHz frekans bandında

24 6 çalışabildikleri gibi, Amerika da 915 MHz ve Avrupa da 868 MHz bandında da çalışabilirler (Ergen, 2004). Veri hızları 2.4GHz bandında 250 kbps; 915 MHz bandında 40 kbps ve 868 MHz bandında 20 kbps dir. ZigBee standardı, IEEE standardını baz almıştır. IEEE standardı OSI katmanlarının en alt iki seviyesini tanımlamaktadır: fiziksel katman ve veri bağı katmanı (physical and data link layers). ZigBee standardı ise daha yukardaki (ağ katmanından uygulama katmanına kadar) katmanları tanımlamaktadır. ZigBee de ağ yönlendirme yapısı, güç tasarrufunu ve garanti edilmiş zaman dilimleri vasıtasıyla düşük gecikme miktarını sağlayacak şekilde tasarlanmıştır. ZigBee nin kendine has bir özelliği de ağdaki noktasal hataları giderebilecek haberleşme yöntemidir. Fiziksel katmanın önemli özellikleri ise enerji ve bağ kalitesi tespiti ile temiz kanal değerlendirme yeteneğidir ki bu sayede diğer kablosuz ağlarla birlikte karışım olmadan çalışma imkanı sunar. Fizyolojik verilerin kablosuz aktarımında ZigBee standardı yeterli ve uygundur (Hofmann et.al, 2006). Örnekleme hızı bakımından en talepkar olan sürekli ECG izleme işlemi bile ZigBee kullanılarak güvenli biçimde gerçekleştirilmiştir. Veri gönderimi esnasındaki güç tüketimi Bluetooth standardındaki değere yakındır fakat uyku modundaki çok düşük güç tüketimi ve yüksek uyku oranı sayesinde ZigBee, yıllarca tek bir pille çalışma imkanı sunmaktadır. Ayrıca, Bluetooth sisteminde bir ağda en fazla 7 cihaz bulunabilirken, bu sayı ZigBee için dır (2 16 ). Yukarıda belirtilen tüm bu özellikler sebebiyle, geliştirilen uygulama için kablosuz haberleşme standardı olarak ZigBee seçilmiştir.

25 7 Sağlık alanında bir uygulama gerçekleştirilirken işin güvenlik boyutu da büyük önem taşımaktadır. Güvenlik açısından incelendiğinde, kablosuz sensör ağlarına karşı yapılan güvenlik saldırıları, saldırının yapıldığı OSI katmanına göre sınıflandırılabilir (Sokullu vd, 2009): fiziksel katman atakları (frekans karıştırma, radio jamming), MAC katmanı atakları (packet jamming, backoff manipulation, GTS attack), yönlendirme katmanı atakları (flood attack, fake route information attack), iletim katmanı atakları (desynchronization attack) ve uygulama katmanı atakları (overwhelming attack). IEEE PHY ve MAC katmanlarını kullanan ZigBee de IEEE te tanımlı MAC güvenlik özellikleri mevcuttur. IEEE te kriptolama algortiması (AES-128) belirtilmiştir fakat anahtarların nasıl yönetileceği ve ne tür doğrulama işlemleri yapılacağı belirtilmemiştir. Anahtar yönetimi ve doğrulama işlemleri ZigBee gibi daha üst katmanlara bırakılmıştır. ZigBee de ise ağ katmanı ve uygulama katmanında güvenlik özellikleri mevcuttur. Trust center kavramı vardır ve üç tür anahtar tanımlıdır: master key, link key ve network key. Bir node bir ağa katılmak istediğinde network key vasıtasıyla önce ağa kabul edilmelidir. Herhangi iki node arasında ise link key kullanılabilir. Anahtar iletimi ve güncellemesi gibi işlemlerden Trust Center sorumludur (Reddy, 2004). Düşük güç tüketen cihazlar için tasarlandığından ZigBee deki güvenlik özellikleri diğer kablosuz haberleşme standartlarındaki kadar güçlü değildir. Bu tez çalışmasında IEEE te ve ZigBee de sağlanan güvenlik özellikleri kullanılmış ve güvenlik için ilave bir çalışma yapılmamıştır.

26 8 2.2 Kablosuz Modül (MicaZ Mote) Geliştirilen sistemde kablosuz modül olarak MicaZ kartlar kullanılmıştır. MicaZ donanımı, Crossbow firmasınca üretilen, 2.4 GHz frekansında haberleşme yapan, IEEE standardına uyumlu, kablosuz sensör ağları için geliştirilmiş bir elektronik karttır. Bu modüllerin temel özellikleri şunlardır: IEEE /ZigBee uyumlu 2.4 GHz, ISM bandında çalışma Direct sequence spread spectrum (DSSS) Güvenlik (AES-128) 250 kbps veri hızı TinyOS veya daha üst versiyon işletim sistemi UART, I2C, SPI, ADC ve I/O bağlantıları Şekil MicaZ kablosuz modül kartı

27 9 Şekil MicaZ blok diyagramı TinyOS, UC Berkeley tarafından geliştirilmiş olan, büyük ölçekli ve kendi kendini yapılandırabilen (self-configuring) ağları destekleyen, küçük boyutlu, enerji verimliliği yüksek ve açık kaynak bir işletim sistemidir. MicaZ kartının temel yapıtaşları şunlardır: Atmel Atmega128L mikroişlemci 51 pinli sensör bağlantı soketi ChipCon CC2420 RF verici/alıcı çipi Anten 3 adet LED (kırmızı, sarı ve yeşil)

28 Pulse Oximeter (SpO2) Sensör SpO2 sensör oksimetre kartları kandaki oksijen oranını ve nabız değerini hastayı rahatsız etmeden ölçmeye imkan tanıyan cihazlardır. Oksimetre geliştirme kartı Smiths Medical firmasınca üretilmiştir ve iki kısımdan oluşmaktadır: 31392B1: Bir tarafı PC ye diğer tarafı sensöre bağlı olan ve içinde voltaj dönüştürücü / haberleşme arayüzü bulunduran kart. 3044: El parmaklarına takılabilen oksimetre sensörü. Sensör oksimetre kartı, hastanın kanındaki oksijen yüzdesini ve nabız değerini ölçmek amacıyla tasarlanmıştır. Çok düşük güç tüketimiyle çalıştığı için mobil uygulamalarda idealdir. Kritik hasta gözlem amacıyla kullanılması doğru değildir. Ortalama oksijen yüzdesinden başka anlık oksijen değerini de gönderdiği için uyku gözlem çalışmalarında faydalıdır. Bu kart tüm BCI sensörleriyle uyumludur ve neonatal, pediyatrik ve yetişkin hastalarda kullanılabilir. 660 nm (kırmızı, 2.0mW) ve 905 nm (kızılötesi, mW) dalgaboylarında iki tür ışık gönderen cihaz karşı yüzdeki foto sensör vasıtasıyla parmak dokusundan geçen ışıkları ölçer ve buradan yaptığı hesapla %SpO2 değerini bulur. Ölçüm sırasında, her bir ışık kaynağından elde edilen sinyal gücü, parmak dokusunun renk ve kalınlığına, sensör yerleşimine, ışık kaynaklarının yoğunluğuna ve parmak dokusunda emilen (nabzın zamana bağlı parametrelerini de içeren) arterial ve venous

29 11 kana bağlıdır. Oksimetre kartı bu sinyalleri işleyerek zamandan bağımsız parametreleri (arterial hacmi ve %SpO2 değeri) ayırır ve nabız oranını ve kandaki oksijen doygunluğunu hesap eder. Oksijence yoğun kan, oksijence fakir kana oranla kırmızı ışığı daha çok soğurur, böylece kandaki oksijen yüzdesi hesabı oksimetre kartı tarafından yapılabilir. Pulse oximeter sensör kartının teknik özellikleri şunlardır: SpO2: Skala: %0 - %99 SpO2 (1% adımlarla) Hassasiyet: Yetişkin: ±2 (%70-99 SpO2 aralığında) Neonate: ±3 (%70-99 SpO2 aralığında) Ortalama: 8 kalp atışının ortalaması ve anlık değer Nabız Oranı (Pulse Rate): Skala: Hassasiyet: Ortalama: dakikada atış (1 atışlık adımlarla) ±2 atış veya ±2% (hangisi büyükse) 8 saniyenin ortalaması Sinyal Gücü (Signal Strength): 0-8 arasındaki değerler logaritmik sinyal gücünü gösterir. Bar Grafik (Bargraph):

30 segment Plethysmogram: 0-100, en yüksek çözünürlük için otomatik kazanç ayarı yapılır. Ebatlar: Uzunluk: Genişlik: Yükseklik: 39 mm 20 mm 5.6 mm Sistem Đşaretleri (Flags): Kalp atışında ses (Pulse Beep) Parmak yok (No Finger in Sensor) Sensör bağlı değil (Sensor Unplugged) Nabız arıyor (Searching for Pulse) Arama çok uzadı (Searching Too Long) Nabız kaybedildi (Lost Pulse) Yazılım Numarası (Software Revision): X.XX formatındaki yazılım numarası reset ten sonra veya ilk güç verildiğinde UART tan gönderilir.

31 13 UART Voltaj Seviyeleri (Serial Communication Logic Levels): CMOS 3.3V Đki Arıza Arasındaki Ortalama Süre (Mean Time Between Failures): 100,000 saat ten büyük Güç Đhtiyacı (Power Requirements): 6.6mA / 3.3V DC (22mW ortalama güç tüketimi) Seri Haberleşme (Serial Communications): Oksimetre kartı, verileri UART üzerinden saniyede 60 paket hızında gönderir. Veriler 4 byte lık paketler olarak biçimlendirilir baud, 1 başlangıç biti, 8 veri biti, 1 bitiş biti kullanılır ve parity bit kullanılmaz. Oksimetre kartı mote ile tek bir UART hattı üzerinden ve 0-3.3V seviyesinde asenkron olarak haberleşir. Bu haberleşmede gönderilen veriler %SpO2 değeri (8 kalp atışında ortalama ve anlık değer), nabız oranı, sinyal gücü bar grafiği, plethysmogram ve status bit verileridir. Mote plethysmogram dalga şeklini senkronize edebilir. Oksimetre

32 14 kartının sunduğu anlık SpO2 değerleri kullanılarak mote tarafından da ayrı bir ortalama hesabı yapılabilir. 4 Byte tan oluşan paketlerin anlamları şöyledir: Byte 0: 1 da/sw 0 0 A2 A1 A0 Beep Byte 1: 0 P6 P5 P4 P3 P2 P1 P0 Byte 2: 0 N7 0 0 B3 B2 B1 B0 Byte 3: 0 x x x x x x x Burada: A[2-0]:Adres. Byte 3 bit [6-0] bu adres değerine göre 8 farklı anlam taşıyabilir: 000: Sp02[6-0]. [0-99] aralığında. 127: geçersiz Sp02 değeri. 001: Nabız[6-0]. Bit7 Byte 2 de. [30-254] aralığında. 255: geçersiz nabız değeri 010: Sinyal gücü[6-0]. [0-8] aralığında. 011: Alarm / Uyarı

33 15 0: alarm/uyarı yok 1: sensör bağlı değil 2: parmak yok veya sensör arızalı 3: nabız arıyor 4: uzun zamandır arama yapılıyor 5: nabız kaybedildi 100: Anlık SpO2. Her kalp atışı esnasında gönderilir. Kalp atışları arasındaki zamanda değeri sıfırdır. Mote, bu veriyi kullanarak, uygulamaya bağlı olarak kendi ortalama değer bulma algoritmasını uygulayabilir. 101: Kırmızı sistem kazanç endeksi. Yazılımın servo kısmında tanımlıdır. 110: Kızılötesi sistem kazanç endeksi. Yazılımın servo kısmında tanımlıdır. Sensörde parmak olmadığını anlamak için kullanılır. 111: Üretim testlerinde kullanılır. B: Bar grafik [0-15] P: Pletismogram [0-100] N: Nabız (pulse rate) da/sw: data / software seçimi 0: Byte 1,2,3 te oksimetre verisi var 1: Byte 1,2,3 te yazılım versiyon numarası var

34 16 Şekil Pulse oximeter sensörlerin modüllere bağlı hali

35 17 Şekil Pulse oximeter sensörlerin kullanım şekli 2.4 Yazılım MicaZ modüller, TinyOS isminde çok küçük bir işletim sistemi ile çalışmaktadır (Moteworks User Manual, 2007). TinyOS işletim sistemi, California Berkeley Üniversitesi tarafından, gömülü kablosuz sensör ağları için geliştirilmiş olan açık kaynak bir işletim sistemidir. Sensör ağlarının en büyük kısıtlarından olan düşük hafıza boyutu sorunu için uygun bir çözüm sunan, geliştirmeye ve uygulamaya elverişli, düşük miktarda hafıza gerektiren komponent bazlı bir mimariye sahiptir. TinyOS un komponent kütüphanesinde ağ protokolleri, dağıtılmış hizmetler (distributed services), sensör sürücüleri ve veri toplama (data

36 18 acquisition) araçları bulunmaktadır. TinyOS un olay bazlı (event-driven) işletim modeli daha detaylı güç yönetimine imkan sunduğu için de sensör ağlarının bir başka büyük kısıtı olan pil ömrünü uzatmaktadır. TinyOS, klasik bir işletim sisteminden ziyade, gömülü sensör sistemleri için geliştirilmiş bir programlama çerçevesi ve her bir uygulamaya özel işletim sistemi oluşturmaya imkan tanıyan bir komponentler kümesi olarak düşünülebilir. Bunun sebebi, bu işletim sisteminin çok düşük boyutlardaki hafıza birimlerine sığma zorunluluğudur. Ayrıca, TinyOS ta bir dosya sistemi (file system) mevcut değildir, sadece statik hafıza tahsisine (static memory allocation) izin verilir, basit bir görev (task) modeli çalıştırılır; cihaz ve ağ soyutlamaları (device and networking abstraction) asgari seviyede tutulur. TinyOS ta nesc programlama dili ile yazılan komponent bazlı bir programlama modeli mevcuttur. Diğer işletim sistemleri gibi, TinyOS da kendi yazılım komponentlerini değişik katmanlara ayırır. Katmanlarda alta gidildikçe donanım seviyesine, üste çıkıldıkça ise uygulama seviyesine yaklaşılır. Bir TinyOS uygulaması aslında bağımsız komponentlerden oluşan bir sistemdir. Komponentler üç farklı konsepte sahiptir: komutlar (commands), olaylar (events) ve görevler (tasks). Komut ve olaylar komponentler arası haberleşmede kullanılırken, görevler bir komponentin aynı anda yapması gereken işleri yönetmek için kullanılır. Bir komponentten bir hizmet alabilmek için komutlar kullanılır. Örneğin bir sensörü okurken ilgili

37 19 komponente komut gönderilir. Olay ise bir hizmetin verildiğini, hizmeti isteyen komponente geri bildirirken kullanılır. Donanım interrupt ları veye mesaj alımı gibi durumlarda olaylar asenkron olarak geri bildirilebilir. Komut ve olaylar birbirini bloke edemez. Belli bir hizmet için gönderilen komut hemen sonlanırken bu hizmetin yerine getirildiğini belirtilen olay sinyali bir müddet sonra yayınlanır. Komut veya olay sinyali alan bir komponent, hesaplamayı hemen yapmak yerine bunu TinyOS scheduler a daha sonra hesaplanmak üzere bir görev şeklinde gönderebilir. Böylece komut ve olaylara hemen cevap verilmiş olur. Görevlerde karmaşık hesaplamalar yapılabilmekle birlikte, bunların çalışma şekilleri run indefinitely şekinde değil; run-tocompletion şeklindedir, böylece thread lere oranla çok daha az yer kaplarlar. Görevler, bir komponent içindeki eş zamanlı uygulamaları temsil eder ve sadece kendi komponentinin durum bilgisine erişebilirler. TinyOS scheduler da herhangi bir öncelik özelliği olmayan ilk giren ilk çıkar (FIFO, first in first out) düzenleme yapısı vardır. Kablosuz modüller, nesc programlama dili kullanılarak TinyOS koduyla programlanır. Bu tez çalışmasında, mesh network özelliklerini desteklemek için Crossbow firmasının ürettiği XMesh yönlendirme protokolü kullanılmıştır. Kullanıcı arayüzü programı olarak yine Crossbow firmasının ürettiği Moteview programı kullanılmıştır.

38 20 Geliştirilen TinyOS kodu sayesinde kablosuz modüller, pulse oximeter sensörlerin UART çıkışından şu verileri okumuş ve bunları merkezi veritabanına (BS) aktarmıştır: Kandaki oksijen yüzdesi, [0-99] aralığında, 127: geçersiz okuma Nabız değeri, [30-126] arasında, 127: geçersiz okuma Geliştirilen TinyOS kodunun işletilebilir dosyası (executable file) ROM bellekte Byte; RAM bellekte ise 2692 Byte yer tutmaktadır. RAM kullanımı başarılı olarak değerlendirilebilir, 4096 Byte lık toplam RAM alanının % 65.7 lik kısmı kullanılmış, böylece hafıza taşma sorunundan uzak kalınmıştır. Kablosuz modüllere nesc dilinde yazılan TinyOS kodları Ek 1, Ek 2, Ek 3, Ek 4, Ek5, Ek6 ve Ek7 de verilmiştir. Moteview programında sadece belli tip sensör kartları (XMTS400 gibi) tanımlı olduğu için kullanılan üçüncü parti pulse oximeter sensör verileri bu sensör verileri gibi isimlendirilmiştir, örneğin voltage kısmı kandaki oksijen oranını; humidity kısmı nabzı; humtemp kısmı ise plethysmogram verisini göstermektedir. Kablosuz modülleri pulse oximeter sensörlerle UART üzerinden haberleştirebilmek için tos\platform\micaz\hardware.h dosyasında

39 TOS_UART0_ BAUDRATE = 4800u ve TOS_UART1_ BAUDRATE = 4800u yazılmıştır. 21 Derleyici olarak Programmer s Notepad 2 programı kullanılmıştır, aşağıdaki resimde programın arayüzü gösterilmiştir. Şekil Programmer s Notepad ile ilgili dosyaların açılması 2.5 Yönlendirme Protokolü (XMesh) Kablosuz sensör ağları, değişik önceliklere göre birden fazla şekilde tasarlanabilir ve uygulamanın ihtiyacına göre gerekli parametreleri ayarlanabilir. Bu parametrelerden belki de en önemlisi yönlendirme protokolüdür (routing protocol). Çünkü bir bilgi paketinin kaynak düğümden hedef düğüme kadar ulaşması esnasında hangi yolu

40 22 izleyeceğini yönlendirme protokolü belirler. Tüm kablosuz mesh ağların ortak ihtiyaçları şu şekilde sıralanabilir: Düşük güç tüketimi: Saat pili gibi küçük bir pille aylarca hatta yıllarca çalışabilmek için radyo haberleşmesi için harcanan güç asgari seviyeye indirilmelidir. Kullanım kolaylığı: Ağ yönlendirme protokolü sayesinde sensör ağı kendi kendini başlatıp ad-hoc yapıda kendini yapılandırabilmelidir. Ölçeklenebilirlik: Ağdaki düğüm sayısı arttığında sistem performansında önemli bir düşüş görülmemelidir. Hızlı tepki süresi: Hareketli düğümlerin olduğu bir ağda toploji her an değişebilmektedir. Bu topoloji değişimlerine karşı yönlendirme algoritması hızlı ve etkin biçimde ağ yapısını güncellemeli ve ağdaki veri trafiğinin kesintiye uğramasını engellemelidir. Mesafe: Güç tüketimi açısından, yakın mesafeye iletim yapmak için düşük RF güç kullanmak, uzak mesafeye iletim yapmak için yüksek RF güç kullanmaktan daha verimlidir. Bu yüzden uzaktaki bir düğümün baz istasyonuna veriyi birden çok düğüm üzerinden aktarması gerekmektedir. Çift yönlü haberleşme: Sensörler ve bağlı olduğu düğümler baz istasyonuna veri gönderebileceği gibi baz istasyonu da herhangi bir düğüme ve dolayısıyla sensöre komut gönderebilmelidir.

41 23 Güvenilirlik: Güvenilirlik her ağ için önemlidir fakat özellikle hasta verilerinin takip ve kayıt edildiği sağlık uygulamaları için çok daha önemlidir. Küçük ebat: Düğüm ve sensörler fiziksel olarak ölçüm yapılan kişiyi veya mekanı rahatsız etmeyecek küçüklükte ve hafiflikte olmaldır. Tüm bu kablosuz ağ ihtiyaçlarını karşılamak için sağlam ve güvenilir bir yönlendirme protokolüne ihtiyaç duyulmaktadır. Bu tez çalışmasında yönlendirme algoritması olarak Crossbow firmasının geliştirdiği Xmesh yönlendirme protokolü kullanılmıştır. Xmesh, çok atlamalı (multi-hop) ve ad-hoc yapıdaki mesh ağlar için geliştirilmiştir. Atlama (hopping) özelliği sayesinde RF kapsama alanı ve güvenilirlik arttırılmış olur. Başka bir deyişle, iki düğüm arasında haberleşme yapmak için bunların birbirinin RF kapsama alanı içinde olmaları gerekmez; başka bir düğüm üzerinden veri aktarımı yapabilirler. Ayrıca ağdaki herhangi bir düğümde sorun (pilin bitmesi veya fiziksel başka bir hasar gibi) oluşsa dahi veri trafiği başka bir düğüm üzerinden tekrar otomatik olarak kurulur. Xmesh ağında şu bileşenler bulunur (Şekil 2.5.1): 1. Bir veya daha fazla sayıda düğüm (mote)

42 24 2. Baz istasyonu. Baz istasyonu aslında, üzerinde XmeshBase yazılımı yüklü olan ve PC ye MIB520 programlama arayüz kartı ile bağlı olan bir mote tur. 3. Bir PC. Ağdaki düğümlerden gelen verileri baz istasyonundan alıp bunu kullanıcı arayüzü programında gösterir ve düğümlere komut göndermekte kullanılır. Şekil XMesh ağ yapısı Hizmet kalitesi (Quality of Service, QoS) link seviyesinde onay (link level acknowledgement) ile best effort şeklinde veya uçtan uca onay (end-to-end acknowledgement) ile guaranteed delivery şeklinde sağlanır. Best effort yönteminde düğüm mesajını komşusuna iletmek için bir kaç kez teşebbüste bulunur fakat mesajın komşusuna iletildiğine dair herhangi bir geri bildirim almaz. Guaranteed delivery yönteminde

43 ise mesaj baz istasyonuna ulaştığında baz istasyonundan mesajı oluşturan düğüme de mesajın alındığına dair bir mesaj gönderilir. 25 Şekil de ise Xmesh kullanan bir sistemin genel mimarisi gösterilmiştir. Şekil XMesh sistem genel mimarisi Burada yazılım ana çerçevesi üç katmanda gösterilmektedir. Mote katmanında düğümler ve baz istasyonu yer alır. Sunumcu (server) katmanında PC düşünülebilir. Kullanıcı katmanında ise arayüz programı (Moteview) mevcuttur. Bu tez çalışmasında mote katmanı ile sunumcu katmanı arasındaki haberleşme için yazılım geliştirilmiş ve bu sayede kullanıcı arayüzünde okunan veriler izlenip saklanabilmiştir. Xmesh yazılımında üç ayrı güç konumu seçilebilmektedir:

44 26 1. Yüksek güç (high power, HP) Her düğüm paket aktarımı yapabilir. (FFD özelliği) Yüksek bant genişliği, düşük gecikme değerlerine sahiptir. Radyo sürekli aktiftir. 2. Düşük güç (low power, LP) Her düğüm paket aktarımı yapabilir. (FFD özelliği) Düşük bant genişliği, yüksek gecikme değerlerine sahiptir. Radyo normalde kapalıdır, periyodik olarak aktif yapılarak havadaki trafik kontrol edilir. 3. Çok düşük güç (extended low power, ELP) Düğümler paket aktarımı yapamaz. (RFD özelliği) Ağaç yapısında yaprak düğümler (leaf nodes) için kullanılabilir. Geliştirilen sistemde yüksek güç seçilmiş ve böylece gecikme değerleri asgari seviyede tutulmuştur. Xmesh ayrıca düğümlerin havadan yazılım güncellemesi yapmalarına da imkan vermektedir (over-the-air-programming, OTAP). Bu özelliğin çalışabilmesi için kablosuz modül ilk defa programlanıyorken MoteConfig penceresinde Xotap enabled seçilmesi gerekir. Geliştirilen sistemde çalışma anında yazılım güncellemesi yapılmadığından OTAP özelliği kullanılmamıştır fakat olası gelecek çalışmalar için Xotap enable seçeneği şeçilmiştir.

45 Xmesh te ağ oluşumu, paralel yürütülen iki işlemle gerçekleştirilir: bağlantı tahmini (link estimation) ve parent seçimi (parent selection). 27 Her düğüm, çevresindeki radyo trafiğini dinler ve bir komşuluk tablosu (neighborhood table) tutar. Tablodaki komşu sayısının varsayılan değeri 16 dır. Eğer bir düğüm 16 dan fazla komşuya sahipse sinyal seviyesini en düşük aldığı komşularını listeden siler. Baz istasyonu için bu sayı 16 yerine 40 tır. Baz istasyonu diğer düğümler gibi uygulama çalıştırmadığından hafızasının daha büyük bir kısmı komşuluk tablosuna ayrılmıştır. Bu tez çalışmasında toplam bir baz istasyonu ve 6 düğüm kullanıldığı için komşuluk tablosunun varsayılan değerleri değiştirilmemiştir. Komşuluk tablosu oluşturulduktan sonra her düğüm kendi tablosunu inceler ve baz istasyonuna gönderim yapmak için en az enerji gerektiren komşusunu parent olarak seçer. Bir komşunun parent seçilebilmesi için şu kriterlere uygun olması gerekir: Ağa katılmış olmalı Son üç RUI süresince bu düğümü parent seçmemiş olmalı (kısır döngüleri önlemek için) ELP modunda olmamalı (aksi takdirde mesajı aktaramaz) Ağ oluşumu için her bir düğüm Rota Güncelleme (Route Update) mesajı yayınlar (broadcast). Bu mesajda şu bilgiler bulunur:

46 28 Parent kimliği (parent ID): Eğer düğüm henüz ağa katılmamışsa bu değer $FFFF olur. Maliyet (cost): Baz istasyonuna kadar olan rotada toplam enerji maliyetini gösterir. Atlama sayısı (hop count): Baz istasyonuna kadar olan atlama sayısını gösterir. Seçilmiş komşuluk (qualified neighbor) listesi: TinyOS paket büyüklüğü kısıtı nedeniyle rota güncelleme mesajlarında en fazla 5 adet komşu ismi gönderilir. Bir komşunun seçilmiş komşu olabilmesi için RE (receive estimate) değerinin (tanımı aşağıda açıklanacaktır) belli bir eşik değerinden yüksek olması gerekmektedir (HP modu için 100; LP modu için 10). Eğer seçilmiş komşu sayısı beşten büyükse düğüm, bunları sırayla her bir rota güncelleme mesajına 5 tane ekleyecek şekilde işler. Rota güncelleme mesajının periyodunu Multihop.h dosyasındaki RUI değişkeni belirler. Bu değer HP mod için yaklaşık 36 s; LP mod içinse yaklaşık 360 s dir. Tam değer ise her düğümde bu yaklaşık değerlerin 0.9 ila 1.1 arasında seçilen rasgele bir sayıyla çarpılması ile bulunur. Yani aslında tam değer HP mod için 32.4 s ile 39.6 s arasında değişim gösterir; tez çalışmasında da bu değerler kullanılmıştır. yapılır: Enerji maliyeti hesabı ise aşağıda belirtilen ölçütler kullanılarak

47 29 RE (Receive Estimate): Belli bir komşudan alınan sinyal kalitesini gösterir. Alınan paket yüzdesine EWMA (exponentially weighted moving average) algoritması uygulanarak hesap edilir. New_Estimate = 255 * received / (received+missed) RE = (1-alpha) * RE + alpha * New_Estimate Burada alpha, 0 ila 1 arasında değişen EWMA faktörüdür. SE (Send Estimate): Belli bir komşuya gönderilen sinyal kalitesini gösterir. Đlgili komşunun rota güncelleme mesajlarından elde edilir. Bir düğümün rota güncelleme mesajında komşuların RE değerleri de bulunduğundan, bu düğümün komşuları kendilerinde bu düğüme olan SE değerini de öğrenmiş olur. SE ve RE değerleri 0 ila 255 arasında normalize edilmiş değerlerdir; 255 mükemmel kalitede haberleşme olduğunu gösterir. LC (Link Cost): Belli bir komşuya olan bağlantı maliyetini gösterir. Şu şekilde hesaplanır: LC = (1<<18) / (SE * RE). Link kalitesi mükemmel ise, yani RE ve SE değerleri 255 ise, LC bu durumda 4 olur. NC (Neighbor s Cost): Đlgili komşunun rota güncelleme mesajından öğrenilir ve o komşunun baz istasyonuna kadar olan rotası için gerekli enerji maliyetini gösterir. OC (overall cost): Bir mesajı baz istasyonuna gönderebilmek için harcanacak toplam enerjiyi gösterir. OC = LC + NC. En düşük OC değerine sahip komşu parent seçilir. Yani Xmesh yönlendirme algoritması parent

48 30 seçimini minimum enerji ilkesine göre yapar; bu da pil ömrünü uzatmayı amaçlamaktadır. Ağdaki her düğüm rota güncelleme mesajı yayınladığında kendi maliyetini de bu mesajın içinde gönderir, bu değer baz istasyonu için sıfırdır. Her 8 RUI süresi sonunda parent seçimi işlemi yapılır. 8 RUI boyunca bir düğümün komşularından yeteri kadar bilgi topladığı varsayılır. Ağ oluşumunu hızlandırmak için bir de hızlı oluşum modu vardır. Bu modda bir düğüm hızlıca bir parent edinir ve bu sayede ağa girmiş olur, ideal parent seçimini daha sonraya bırakır. Bir düğümün ağa katılma süresi RUI değerine ve atlama sayısına bağldır. Genel olarak baz istasyonundan bir atlama uzaklıktaki düğümler için ağa katılma süresi 1 RUI; iki atlama uzaklıktaki düğümler için 2 RUI vd. düşünülebilir. Ağın stabil hale gelmesi ise yaklaşık 8 RUI gibi bir zaman alır. Tez çalışmasında bu süre yaklaşık 8 * 36 = 288 s dir. Bu da 4.8 dakikaya tekabül etmektedir. 2.6 Kullanıcı Arayüzü (Moteview) Bu tez çalışmasında sensörlerden okunan verilerin saklandığı ve görüntülendiği arayüz olarak Moteview programı kullanılmıştır. Şekil de görüldüğü gibi, mote lar TinyOS kodu ile programlanır ve sunumcu katmanında veritabanı işlemleri gerçekleştirilir. Moteview programında sadece Xmesh uygulamaları görüntülenebilmektedir.

49 31 Bu tezin yazım aşamasında programın Microsoft Vista işletim sistemi desteği bulunmadığından, işletim sistemi olarak Windows XP kullanılmıştır. Programın çalışabilmesi için ilaveten şu programların da bilgisayara kurulması gereklidir: PostgreSQL 8.0 database service PostgreSQL ODBC driver Microsoft.NET 1.1 framework Kablosuz sensör ağı kurulurken, XmeshBase yazılımı yüklü baz istasyonu PC ye bağlanır. Moteview penceresi açılır ve File -> Connect to WSN seçilir: Şekil Moteview ile sensör ağına bağlantı kurulması - Mode

50 32 Gateway tab ında arayüz kartı olarak MIB520; ilgili port ve baud rate seçeneği birlikte seçilir: Şekil Moteview ile sensör ağına bağlantı kurulması - Gateway görülür: Database tab ında localhost yazısı ilgili parametrelerle birlikte

51 33 Şekil Moteview ile sensör ağına bağlantı kurulması - Database Sensorboard tab ında XMTS400 seçilir: Şekil Moteview ile sensör ağına bağlantı kurulması - Sensorboard

52 34 Sensör ağına yeni bir düğüm eklendiğinde bu düğüm de topoloji ekranında otomatik olarak belirir. Moteview ana penceresi görünümü şu şekildedir: Şekil Moteview genel görünüm Visualization Tabs kısmında Charts sekmesi tıklanarak her bir düğümün sensör verileri grafik olarak görülebilir ve her bir düğümün grafiğine istenen bir renk atanabilir. Ayrıca bu ekranda zoom ve pan yapılabilir. En fazla 3 adet grafik ekranda gösterilebilir. Bu tez çalışmasında kandaki oksijen yüzdesi ve nabız bilgileri sensörlerden okunduğu için iki adet grafik kullanılmıştır. En fazla 24 düğüm grafiğe yansıtılabilir. Grafiklerde yatay eksen zamanı; dikey eksen ise sensör verisini gösterir.

53 35 Ölçümler alındıktan sonra tüm veriler bir notepad veya excel tablosu halinde saklanabilir. Ayrıca ölçüm esnasında herhangi bir sensörden belirlenen eşik değerinin altında veya üstünde bir değer okunduğunda eş zamanlı olarak uyarı verilmesi sağlanabilir. Uyarılar, e- mail gönderimi ve ekrana pop-up menü çıkarılması olmak üzere iki çeşittir: Şekil Moteview uyarı penceresi uyarıları aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi ilgili parametreler girilerek etkinleştirilir: Şekil Moteview uyarı ayarları

54 36 3 BULGULAR Geliştirilen sistem Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi Nöroşirurji Bölümünde, Prof. Dr. Tayfun Dalbastı nezaretinde denenmiştir. 6 node, 6 sensör ve 1 baz istasyonundan oluşan sistem şu parametrelerle kurulmuştur: RUI (Route Update Interval): 36 s RF kanal: 25 (2475 MHz) RF kanal 25 (2475 MHz) seçilerek Wi-Fi cihazlarla olan etkileşim minimuma indirilmiştir. Bu ZigBee kanalı için Wi-Fi sinyalleri geniş bantlı gürültü olarak algılanmaktadır. Benzer şekilde, Wi-Fi cihazlar için de bu ZigBee sinyalleri dar bantlı gürültü olarak algılanmaktadır. Sistemi test etmek için 6 farklı senaryo düşünülmüştür. Senaryo A da tüm hastalar farklı odalarda sabitken ölçümler alınmış, senaryo B de hastalardan birinin poliklinik içinde dolaştığı durum ölçülmüştür. Senaryo C, D, E, ve F de ise hastalar ve baz istasyonu aynı oda içindedir fakat node ların RF çıkış gücü ve sensörü okuma periyotları kontrollü olarak değiştirilmiştir. Çizelge 3.1 de senaryolar özetlenmiştir.

55 37 Çizelge 3.1 Senaryolar RF güç Sensör okuma peiyodu Node yerleşimi Hareketli node Senaryo A 0 dbm 5 s Farklı odalarda Yok Senaryo B 0 dbm 5 s Farklı odalarda Var Senaryo C 0 dbm 5 s Aynı odada Yok Senaryo D -25 dbm 5 s Aynı odada Yok Senaryo E -25 dbm 0.5 s Aynı odada Yok Senaryo F 0 dbm 0.5 s Aynı odada Yok Đlgili ağ toplojileri aşağıdaki resimlerde gösterilmiştir. Şekil 3.1 Senaryo A ağ topolojisi

56 38 Şekil 3.2 Senaryo B ağ topolojisi, ilk durum Şekil 3.3 Senaryo B ağ topolojisi, son durum

57 39 Şekil 3.4 Senaryo C ağ topolojisi Şekil 3.5 Senaryo D ağ topolojisi

58 40 Şekil 3.6 Senaryo E ağ topolojisi Şekil 3.7 Senaryo F ağ topolojisi

59 41 Senaryo A da toplam 11 dk boyunca, senaryo B de ise toplam 19 dk boyunca ölçüm alınmıştır. Senaryo C, D, E ve F de ise ölçümler 5 dakika boyunca alınmıştır. Bu süreler sonundaki sistemde oluşan toplam paket sayısı, iletilen paket sayısı, kaybedilen paket sayısı ve yeniden deneme sayısı bilgileri not edilmiştir. Bu bilgilerin görüldüğü Moteview pencereleri aşağıdaki resimlerde gösterilmiştir. Şekil 3.8 Senaryo A paket bilgileri Şekil 3.9 Senaryo B paket bilgileri Şekil 3.10 Senaryo C paket bilgileri

60 42 Şekil 3.11 Senaryo D paket bilgileri Şekil 3.12 Senaryo E paket bilgileri Şekil 3.13 Senaryo F paket bilgileri Senaryoların performans özeti Çizelge 3.2 de gösterilmiştir. Bu sonuçlara göre sistemdeki paket kaybı, oksimetre sensör okuma periyodunun 5 sn gibi kısa bir süre olmasına rağmen, kabul edilebilir seviyede değerlendirilmiştir. Sensör okuma periyodu arttıkça toplam paket sayısı azalacak ve böylece sistem trafik yoğunluğu azalacaktır. Bu da iletilen ve kaybedilen paket sayısının daha da azalacağına işaret etmektedir.

61 43 Çizelge 3.2 Performans bulguları Senaryo A Senaryo B Senaryo C Senaryo D Senaryo E Senaryo F Toplam paket Đletilen 151 (% 577 (% (% 0 0 (forwarded) 20.5) 48.9) 40.6) Kaybedilen 77 (% 261 (% (dropped) 10.5) 22.1) Yeniden deneme (retries) 711 (% 96.7) 2322 (% 196.8) 0 8 (% 2.2) 382 (% 11.2) 316 (% 9.3) Şekil 3.14 te Çizelge 3.2 deki değerler grafiksel olarak sunulmuştur: Performans Bulguları Paket % 100 (normalize) A B C D E F Senaryo Toplam Paket (normalize) Paket Kaybı % Forwarded % Retry % Şekil 3.14 Normalize edilmiş performans bulguları

62 44 Her bir senaryoda üretilen toplam paket sayısı 100 e normalize edilirse paket kaybı olarak en iyi sonucu Senaryo C,D,E ve F vermektedir (% 0 paket kaybı). Bu beklenen bir durumdur çünkü bu senaryolarda tüm node lar aynı oda içindedir ve baz istasyonuna kadar olan atlama sayısı minimumdur. Paket kaybı açısından en kötü performans ise Senaryo B de görülmüştür. Bu da beklenen bir durumdur çünkü hem node lar farklı odalara yerleştirilmiş, hem de hastalardan biri poliklinik içinde bazen kapsama alanından çıkacak şekilde hareket etmiştir. Aktarım yapılan (forwarded) paket sayısında ise Senaryo C,E ve F en iyi performansa sahiptir çünkü bunlarda ağ topolojilerinden de görüleceği üzere tüm node lar baz istasyonunu doğrudan görmektedir. Atlama sayısının çok olduğu Senaryo A ve B de ise aktarım yapılan paket sayısı diğer senaryolardan çok daha fazladır. Atlama sayısının artması paket kaybı riskini de arttırmaktadır. Benzer şekilde yeniden deneme sayıları (number of retries) incelendiğinde de Senaryo B nin en düşük performansa, Senaryo C nin ise en yüksek performansa sahip olduğu görülmüştür. Aynı oda içinde ölçüm alınan senaryolar kendi aralarında kıyaslandığında Senaryo C ve D nin Senaryo E ve F ye göre daha az sayıda yeniden gönderme yaptığı görülmektedir çünkü C ve D deki paket gönderme periyodu E ve F ye göre daha uzundur.

63 45 Paket kaybı yüzdesi, iletilen paket yüzdesi ve yeniden deneme sayısına ilaveten sistem performansı ağ oluşum süresi, ağ kararlılığı ve efektif bölge menzili cinsinden de ölçülmüştür. Ağ oluşum süresi modül kartların enerji tüketmeye başladıkları ilk andan ağa dahil oldukları ana kadar geçen süre olarak ölçülmüştür. Xmesh kullanan benzer çalışmalardan birinde (Casias, 2007) Mica2 modül kart (916 MHz radyo frekansı) kullanılmıştır ve bu sistemde ağ oluşum süresi 1 ila 6 dakika arasında değişmektedir. Bu süreler, bu tez çalışmasında gerçeklenen sistemde 32 saniye ile 3.5 dakika arasında değişmektedir. Baz istasyonuna en yakın node için bu süre 1 RUI kadar ölçülmüştür. (Ortalama 36 s; en iyi durumda 32 saniye). Baz istasyonundan en uzak node için atlama sayısı 6 olmuş ve bu süre 6 RUI = 216 saniye = 3.5 dakika ölçülmüştür. Đki çalışmanın kıyaslandığı grafik Şekil 3.15 de gösterilmiştir. Ağ Oluşum Süresi süre (sn) 3 En Đyi Durum En Kötü Durum Casias, 2007 Çetin, 2009 Çalışma Şekil 3.15 Ağ oluşum süresi

64 46 Ağ kararlılığı ortalama parent değişim sayısı cinsinden ifade edilmiştir: (Casias, 2007) çalışmasında node lar sabitken parent değişim sayısı 1 ila 5 arasında değişmektedir. Parent değişimi ile ağ kararlılığı ters orantılıdır. Đdeal kararlılıktaki bir ağda parent değişim sayısı sıfır olmalıdır. Bu tez çalışmasında gerçeklenen sistemde ise node lar sabitken bir node için en fazla 2 parent değişimi olduğu gözlemlenmiştir. Normalize edilmiş kararlılık kıyaslama grafiği Şekil 3.16 da gösterilmiştir. Ağ Kararlılığı (normalize) Kararlılık (normalize) Casias, 2007 Çetin, 2009 Çalışma Ağ kararlılığı Şekil 3.16 Ağ kararlılığı Efektif bölge menzili, iki node arasında haberleşmenin kesilmediği maksimum uzaklığı ifade etmektedir. Xmesh kullanan bir başka çalışmada Mica2 modül kartlarıyla değişik güç modlarında ölçümler

65 47 alınarak üç farklı bölge tanımlanmıştır: link kalitesinin % 80 den yüksek olduğu efektif bölge (effective region), link kalitesinin % 80 den küçük olduğu fakat node ların yine de haberleşebildiği geçiş bölgesi (transitional region) ve node lar arasında haberleşmenin koptuğu güvensiz bölge (unreliable region) (Cheng, 2007). 0 dbm (1 mw) RF çıkış gücünde efektif bölge mesafesi fiziksel engel olmayan bir bölgede 24 metre; güvensiz bölge mesafesi ise 34 metre olarak ölçülmüştür. Yani 1 mw RF çıkış gücündeki iki node arasındaki mesafe 34 metreyi geçtiğinde bu node lar birbirleriyle haberleşememişlerdir. Bu tez çalışmasında kullanılan MicaZ modül kartlarıyla 1 mw RF çıkış gücünde node ların birbirleriyle 85 metre mesafeye kadar haberleşebildikleri gözlemlenmiştir. Đki çalışmanın kıyaslandığı grafik Şekil 3.17 de gösterilmiştir. Efektif Bölge Menzili Menzil (m) 40 Efektif Bölge Menzili Cheng, 2007 Çetin, 2009 Çalışma Şekil 3.17 Efektif bölge menzili

66 48 Her hastanın ölçüm sonuçları merkezi veritabanında aşağıdaki resimlerde gösterildiği gibi toplanmaktadır. Burada her bir hastanın tüm verileri, son 1 saatlik verileri veya son 1 günlük verileri ayrı ayrı görülebildiği için sağlık personeline büyük kolaylık sağlamaktadır. Şekil 3.18 Senaryo A, ölçümlerin veritabanına aktarılmış hali

67 49 Şekil 3.19 Senaryo B, ölçümlerin veritabanına aktarılmış hali Şekil 3.20 Senaryo D veri grafiği, plethysmogram anlamsız, okuma periyodu: 5s

68 50 Şekil 3.21 Senaryo E veri grafiği, plethysmogram anlamlı, okuma periyodu: 0.5s Şekil 3.20 ve 3.21 de görüldüğü gibi plethysmogram dalga şeklinin anlamlı olabilmesi için sensör okuma periyodunun 500 ms veya daha küçük olması gerekmektedir. 5 saniyelik okuma periyodunda nabız ve SpO2 anlamlı iken plethysmogram anlamlı değildir. Geliştirilen sistemin akım grafiği aşağıdaki resimde gösterilmiştir. Yüksek güç modunda programlanan kablosuz modüllerin RF almagönderme birimleri sürekli açık olduğu halde ortalama akım tüketimi 31 ma ölçülmüştür. Bu da 2500 mah kapasiteli bir çift kalem pil ile kablosuz modül ve sensör sisteminin 2500 / 31 = 80.6 saat = 3.4 gün boyunca çalışacabileceği anlamına gelmektedir.

Kablosuz Algılayıcı Ağları ile Yangın Tespit Sistemi

Kablosuz Algılayıcı Ağları ile Yangın Tespit Sistemi Kablosuz Algılayıcı Ağları ile Yangın Tespit Sistemi Çağdaş Döner Gömülü Sistemler ve Uygulamaları Sempozyumu Kasım,4-5,2010 İTÜ, İstanbul Ege Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü İzmir, Türkiye

Detaylı

WiFi RS232 Converter Sayfa 1 / 12. WiFi RS232 Converter. Teknik Döküman

WiFi RS232 Converter Sayfa 1 / 12. WiFi RS232 Converter. Teknik Döküman WiFi RS232 Converter Sayfa 1 / 12 WiFi RS232 Converter Teknik Döküman WiFi RS232 Converter Sayfa 2 / 12 1. ÖZELLĐKLER 60.20mm x 40.0mm devre boyutları (5-15)VDC giriş gerilimi Giriş ve çalışma gerilimini

Detaylı

Doç. Dr. Cüneyt BAYILMIŞ

Doç. Dr. Cüneyt BAYILMIŞ BSM 460 KABLOSUZ ALGILAYICI AĞLAR Doç. Dr. Cüneyt BAYILMIŞ Nesnelerin İnterneti 1 BSM 460 KABLOSUZ ALGILAYICI AĞLAR 5. Hafta KABLOSUZ ALGILAYICI AĞLAR Nesnelerin İnterneti 2 Kablosuz Algılayıcı Ağlar (Wireless

Detaylı

EnerjiÖlçümü MINOMETER M7 RADIO 3. Elektronik Isı Pay Ölçer

EnerjiÖlçümü MINOMETER M7 RADIO 3. Elektronik Isı Pay Ölçer EnerjiÖlçümü MINOMETER M7 RADIO 3 Elektronik Isı Pay Ölçer Çevrenin Korunması Avantaj ve Özellikleri İklim koruma için enerji tüketiminin ölçümü Kaynakların ve çevrenin korunması Günümüzde; çevremiz, korunmaya

Detaylı

ATBRFN. Radyo Frekansı (RF) Tabanlı Dorse Takip Birimi. Bilgi Dokümanı (ATBRFN) www.dtsis.com 1

ATBRFN. Radyo Frekansı (RF) Tabanlı Dorse Takip Birimi. Bilgi Dokümanı (ATBRFN) www.dtsis.com 1 Radyo Frekansı (RF) Tabanlı Dorse Takip Birimi (ATBRFN) Bilgi Dokümanı www.dtsis.com 1 İçindekiler 1. Genel Tanım... 3 2. Sistem Tanımı... 4 2.1. Master Cihaz... 4 2.1.1. Blok Diyagram... 4 2.1.2. Teknik

Detaylı

WiFi Relay Sayfa 1 / 11. WiFi Relay. Teknik Döküman

WiFi Relay Sayfa 1 / 11. WiFi Relay. Teknik Döküman WiFi Relay Sayfa 1 / 11 WiFi Relay Teknik Döküman WiFi Relay Sayfa 2 / 11 1. ÖZELLĐKLER 100.0mm x 80.0mm devre boyutları 12/24 VDC giriş gerilimi Giriş ve çalışma gerilimini gösteren LED ler 4 adet, 12/24V,

Detaylı

VIERO ARAÇ SAYIM SİSTEMİ

VIERO ARAÇ SAYIM SİSTEMİ VIERO ARAÇ SAYIM SİSTEMİ VIERO, görüntü tabanlı analiz sayesinde, ortalama araç hızı bilgisi üretmekte ve araç yoğunluğunu da ölçmektedir. Viero Araç Sayım Sistemi Viero Araç Sayım Sistemi, görüntü tabanlı

Detaylı

Yönlendiriciler ve Yönlendirme Temelleri

Yönlendiriciler ve Yönlendirme Temelleri Yönlendiriciler ve Yönlendirme Temelleri 2/66 Yönlendiricilerin çalışma prensibini öğrenmek. Yönlendirici temellerini tanımlamak. Yönlendirici tablolarını tanımlamak ve kullanımını öğrenmek. 2 1 3/66 Yönlendirme,

Detaylı

Mobil Cihazlardan Web Servis Sunumu

Mobil Cihazlardan Web Servis Sunumu Mobil Cihazlardan Web Servis Sunumu Özlem Özgöbek Ege Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü 2010 İnternet erişiminin yaygınlaşması ve artık mobil cihazlar üzerinden bile yüksek hızlı veri iletişimine

Detaylı

BİLGİSAYAR AĞLARI VE İLETİŞİM

BİLGİSAYAR AĞLARI VE İLETİŞİM Hafta 7: BİLGİSAYAR AĞLARI VE İLETİŞİM 1. Kablosuz Ağ Temelleri 2. Kablosuz Bir Ağın Kurulumu 1. Kablosuz Ağ Kurulum Bileşenleri 2. Kablosuz Ağ Destek Araçları 3. Kablosuz Ağ Yapılandırması 1. Kablosuz

Detaylı

Firetide. Kablosuz İletişim Sistemleri

Firetide. Kablosuz İletişim Sistemleri Firetide Kablosuz İletişim Sistemleri 2015 1 Firetide Genel Müdürlük - Los Gatos, CA Kablosuz Mesh altyapı ve Geniş Alanlarda kablosuz iletişim uygulamaları sektöründe lider Ortak alanlarda kablosuz video

Detaylı

03/03/2015. OSI ve cihazlar. Ağ Donanımları Cihazlar YİNELEYİCİ (REPEATER) YİNELEYİCİ (REPEATER) Yineleyici REPEATER

03/03/2015. OSI ve cihazlar. Ağ Donanımları Cihazlar YİNELEYİCİ (REPEATER) YİNELEYİCİ (REPEATER) Yineleyici REPEATER Ağ Donanımları Cihazlar OSI ve cihazlar OSI Katmanı Uygulama Sunum Oturum Taşıma Ağ Veri İletim Fiziksel Cihaz Yönlendirici (Router) Katman 3 Switch Köprü (Bridge) Katman 2 Switch NIC, Yineleyici (Repeater)

Detaylı

22/03/2016. OSI and Equipment. Networking Hardware YİNELEYİCİ (REPEATER) YİNELEYİCİ (REPEATER) Yineleyici. Hub

22/03/2016. OSI and Equipment. Networking Hardware YİNELEYİCİ (REPEATER) YİNELEYİCİ (REPEATER) Yineleyici. Hub OSI and Equipment Networking Hardware Networking hardware may also be known as network equipment or computer networking devices. OSI Layer Uygulama Sunum Oturum Taşıma Ağ Veri İletim Fiziksel Equipment

Detaylı

ATC-3200 ZigBee to RS232/422/485 Çevirici Kullanıcı Kılavuzu

ATC-3200 ZigBee to RS232/422/485 Çevirici Kullanıcı Kılavuzu ATC-3200 ZigBee to RS232/422/485 Çevirici Kullanıcı Kılavuzu 1.0 Giriş AC-3200 cihazı, maliyet odaklı tasarlanmış yüksek entegreli Seri den ZigBee ye kablosuz çevirici adaptördür. Dahili ZigBee teknolojisi

Detaylı

Sistem Nasıl Çalışıyor: Araç İzleme ve Filo Yönetim Sistemi

Sistem Nasıl Çalışıyor: Araç İzleme ve Filo Yönetim Sistemi arvento Araç Takip ve Filo Yönetim Sistemleri ile araçlarınızı 7 gün 24 saat on-line ve geçmişe yönelik olarak izleyebilir, hızlarını, izlemiş oldukları güzergahı, duraklama yaptıkları yerleri uzaktan

Detaylı

ZIGBEE HABERLEŞMESİ DENEYİ. Hazırlık Soruları: İ. Şekil 1 i inceleyerek hangi tür uygulamalar için Zigbee haberleşmesinin uygun olduğunu belirtiniz.

ZIGBEE HABERLEŞMESİ DENEYİ. Hazırlık Soruları: İ. Şekil 1 i inceleyerek hangi tür uygulamalar için Zigbee haberleşmesinin uygun olduğunu belirtiniz. ZIGBEE HABERLEŞMESİ DENEYİ Hazırlık Soruları: İ. Şekil 1 i inceleyerek hangi tür uygulamalar için Zigbee haberleşmesinin uygun olduğunu belirtiniz. ii. Şekil 2, de verilen başarım karakteristiklerini bir

Detaylı

VIERO, görüntü tabanlı analiz sayesinde, ortalama araç hızı bilgisi üretmekte ve araç yoğunluğunu da ölçmektedir. VIERO Araç Sayım Sistemi

VIERO, görüntü tabanlı analiz sayesinde, ortalama araç hızı bilgisi üretmekte ve araç yoğunluğunu da ölçmektedir. VIERO Araç Sayım Sistemi ARAÇ SAYIM SİSTEMİ VIERO, görüntü tabanlı analiz sayesinde, ortalama araç hızı bilgisi üretmekte ve araç yoğunluğunu da ölçmektedir. VIERO Araç Sayım Sistemi VIERO Araç Sayım Sistemi, görüntü tabanlı olarak,

Detaylı

TCP / IP NEDİR? TCP / IP SORUN ÇÖZME

TCP / IP NEDİR? TCP / IP SORUN ÇÖZME TCP / IP NEDİR? TCP / IP SORUN ÇÖZME İki ya da daha fazla bilgisayarın birbirleriyle haberleşmesi için protokollere ihtiyaçları vardır. Bu ihtiyaçlar doğrultusunda Uluslararası Standartlar Organizasyonu

Detaylı

ÜRETİM SÜREÇLERİNİ GÖZLEMLEMEK VE KONTROL ETMEK İÇİN KABLOSUZ ÇÖZÜM

ÜRETİM SÜREÇLERİNİ GÖZLEMLEMEK VE KONTROL ETMEK İÇİN KABLOSUZ ÇÖZÜM NETWORKER GÖZLEMLEME SİSTEMİ ÜRETİM SÜREÇLERİNİ GÖZLEMLEMEK VE KONTROL ETMEK İÇİN KABLOSUZ ÇÖZÜM Her tür makinene de kullanılabilir Kullanıcının bilgisayarına ilave bir yazılım yüklenmesi gerekmiyor Bağımsız

Detaylı

OSPF PROTOKOLÜNÜ KULLANAN ROUTER LARIN MALİYET BİLGİSİNİN BULANIK MANTIKLA BELİRLENMESİ

OSPF PROTOKOLÜNÜ KULLANAN ROUTER LARIN MALİYET BİLGİSİNİN BULANIK MANTIKLA BELİRLENMESİ OSPF PROTOKOLÜNÜ KULLANAN ROUTER LARIN MALİYET BİLGİSİNİN BULANIK MANTIKLA BELİRLENMESİ Resul KARA Elektronik ve Bilgisayar Eğitimi Bölümü Teknik Eğitim Fakültesi Abant İzzet Baysal Üniversitesi, 81100,

Detaylı

Ağ Donanımları NIC. Modem. Modem. Ağ Cihazları (Aktif Cihazlar) Repeater (Yineleyici) 03.03.2013

Ağ Donanımları NIC. Modem. Modem. Ağ Cihazları (Aktif Cihazlar) Repeater (Yineleyici) 03.03.2013 Ağ Donanımları NIC Kartlar NIC, Modem Ağ Cihazları (Aktif Cihazlar) Repeater,, Access Point (Wireless), Transceiver, Bridge, Switch, Router NIC (Network Interface Card) Ağ Arabirim(arayüz) Kartı Bilgisayarı

Detaylı

1. PROGRAMLAMA. PDF created with pdffactory Pro trial version www.pdffactory.com

1. PROGRAMLAMA. PDF created with pdffactory Pro trial version www.pdffactory.com . PROGRAMLAMA UTR-VC Windows altında çalışan konfigürasyon yazılımı aracılığıyla programlanır. Programlama temel olarak kalibrasyon, test ve giriş/çıkış aralıklarının seçilmesi amacıyla kullanılır. Ancak

Detaylı

Algoritma Geliştirme ve Veri Yapıları 2 Veri Modelleri. Mustafa Kemal Üniversitesi

Algoritma Geliştirme ve Veri Yapıları 2 Veri Modelleri. Mustafa Kemal Üniversitesi Algoritma Geliştirme ve Veri Yapıları 2 Veri Modelleri Veri modelleri, veriler arasında ilişkisel ve sırasal düzeni gösteren kavramsal tanımlardır. Her program en azından bir veri modeline dayanır. Uygun

Detaylı

MODBUS PROTOKOLÜ ÜZERİNDEN KABLOLU VE KABLOSUZ ENERJİ İZLEME SİSTEMİ

MODBUS PROTOKOLÜ ÜZERİNDEN KABLOLU VE KABLOSUZ ENERJİ İZLEME SİSTEMİ MODBUS PROTOKOLÜ ÜZERİNDEN KABLOLU VE KABLOSUZ ENERJİ İZLEME SİSTEMİ 192.168.1.0 Networkunda çalışan izleme sistemi PC Eth, TCP/IP Cihaz 1, Cihaz 2, Şekil-1 U 200 Şekil-1 deki örnek konfigürasyonda standart

Detaylı

Kablosuz Sensör Ağı Uygulamaları İçin.Net Tabanlı Otomasyon Yazılımı Modeli

Kablosuz Sensör Ağı Uygulamaları İçin.Net Tabanlı Otomasyon Yazılımı Modeli Kablosuz Sensör Ağı Uygulamaları İçin.Net Tabanlı Otomasyon Yazılımı Modeli Sinan Uğuz 1, Osman İpek 2 1 Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Bucak Zeliha Tolunay Yüksekokulu sinanuguz@mehmetakif.edu.tr 2 Süleyman

Detaylı

OG VE AG GENİŞBANT POWER LINE HABERLEŞME

OG VE AG GENİŞBANT POWER LINE HABERLEŞME OG VE AG GENİŞBANT POWER LINE HABERLEŞME Akıllı şebekeleri ve akıllı sayaç okumaları hayata geçirebilmek için anahtar nitelikteki enerji değerlerini gerçek zamanlı olarak transfer edilebilecek bir haberleşme

Detaylı

VERĠ HABERLEġMESĠ OSI REFERANS MODELĠ

VERĠ HABERLEġMESĠ OSI REFERANS MODELĠ VERĠ HABERLEġMESĠ OSI REFERANS MODELĠ Bölüm-2 Resul DAġ rdas@firat.edu.tr VERİ HABERLEŞMESİ TEMELLERİ Veri İletişimi İletişimin Genel Modeli OSI Referans Modeli OSI Modeli ile TCP/IP Modelinin Karşılaştırılması

Detaylı

OG VE AG GENİŞBANT POWER LINE HABERLEŞME

OG VE AG GENİŞBANT POWER LINE HABERLEŞME DAĞITIM ŞİRKETİ Kontrol Odası Yönetimi IP Altyapısı MV Akıllı şebekeleri ve akıllı sayaç okumaları hayata geçirebilmek için anahtar nitelikteki enerji değerlerini gerçek zamanlı olarak transfer edilebilecek

Detaylı

İletişim Ağları Communication Networks

İletişim Ağları Communication Networks İletişim Ağları Communication Networks Hazırlayan: M. Ali Akcayol Gazi Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü Bu dersin sunumları, Behrouz A. Forouzan, Data Communications and Networking 4/E, McGraw-Hill,

Detaylı

Bilgisayar Ağları ve Türleri

Bilgisayar Ağları ve Türleri Bilgisayar Ağları ve Türleri Bilgisayar ağı, birbirlerine bağlı ve birbirleri arasında metin, ses, sabit ve hareketli görüntü aktarımı yapabilen bilgisayarların oluşturduğu yapıdır. Ağlar sadece bilgisayarlardan

Detaylı

MCR02-AE Ethernet Temassız Kart Okuyucu

MCR02-AE Ethernet Temassız Kart Okuyucu MCR02-AE Ethernet Temassız Kart Okuyucu Teknik Özellikleri Ethernet 10BaseT Dahili TCP/IP Stack TCP/IP Client-Server Bağlantı Özelliği Dahili DNS İstemcisi DHCP veya Statik IP ile çalışabilme UDP, TCP,ARP,ICMP(ping)

Detaylı

SPEEDSENSE KONFİGÜRASYON ARACI KULLANIM KILAVUZU

SPEEDSENSE KONFİGÜRASYON ARACI KULLANIM KILAVUZU SPEEDSENSE KONFİGÜRASYON ARACI KULLANIM KILAVUZU Doküman Kodu Yayın Tarihi Versiyon Numarası E1101_KK_TR_v1.0 04.01.11 1.0 Görev Kişi Pozisyon Tarih İmza Hazırlayan Aydoğan Ersöz ARGE Yönetici Yardımcısı

Detaylı

SOME-Bus Mimarisi Üzerinde Mesaj Geçişi Protokolünün Başarımını Artırmaya Yönelik Bir Algoritma

SOME-Bus Mimarisi Üzerinde Mesaj Geçişi Protokolünün Başarımını Artırmaya Yönelik Bir Algoritma SOME-Bus Mimarisi Üzerinde Mesaj Geçişi Protokolünün Başarımını Artırmaya Yönelik Bir Algoritma Çiğdem İNAN, M. Fatih AKAY Çukurova Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü Balcalı-ADANA İçerik Çalışmanın

Detaylı

AĞ SĠSTEMLERĠ. Öğr. Gör. Durmuş KOÇ

AĞ SĠSTEMLERĠ. Öğr. Gör. Durmuş KOÇ AĞ SĠSTEMLERĠ Öğr. Gör. Durmuş KOÇ Ağ Ġletişimi Bilgi ve iletişim, bilgi paylaşımının giderek önem kazandığı dijital dünyanın önemli kavramları arasındadır. Bilginin farklı kaynaklar arasında transferi,

Detaylı

Kablosuz Ağlar (WLAN)

Kablosuz Ağlar (WLAN) Kablosuz Ağlar (WLAN) Kablosuz LAN Kablosuz iletişim teknolojisi, en basit tanımıyla, noktadan noktaya veya bir ağ yapısı şeklinde bağlantı sağlayan bir teknolojidir. Bu açıdan bakıldığında kablosuz iletişim

Detaylı

DCS DCS ENDÜSTRİYEL KONTROL SİSTEMLERİ & YAZILIM

DCS DCS ENDÜSTRİYEL KONTROL SİSTEMLERİ & YAZILIM DCS RF İLE UZAKTAN KONTROL SİSTEMLERİ UZAKTAN MOTOR KONTROL SİSTEMLERİ SU DEPOSU & KUYU OTOMASYONU VERİ AKTARIM ÜNİTELER ( DATA TRANSFER ) RF ISM 433 / 868 /915 Mhz Alıcı & Verici ünitesi ( Etki alanı

Detaylı

VIDEOCELL API. Versiyon 1.0.0

VIDEOCELL API. Versiyon 1.0.0 VIDEOCELL API Versiyon 1.0.0 İçindekiler 1. Bu Belgenin Amacı... 3 2. Belge Sürümleri... 3 3. Sistem Gereksinimleri... 3 4. Kullanım Şekli... 3 4.1. Genel... 3 4.2. Uyarılar... 3 4.3. Hata Kodları... 4

Detaylı

PEY-D810 SĠNYALĠZASYON SĠSTEMĠ

PEY-D810 SĠNYALĠZASYON SĠSTEMĠ PEY-D810 SĠNYALĠZASYON SĠSTEMĠ AÇIKLAMALAR-KULLANIM-BAĞLANTILAR Sayfa 1 ĠÇĠNDEKĠLER SAYFA 1-) Sistemin Genel Tanıtımı 3 2-) Sistemin ÇalıĢma ġekli.4 3-) Sistem Yazılımı 5 4-) Sistemin Elektrik ve Bağlantı

Detaylı

Bölüm 8 : PROTOKOLLER VE KATMANLI YAPI: OSI, TCP/IP REFERANS MODELLERİ.

Bölüm 8 : PROTOKOLLER VE KATMANLI YAPI: OSI, TCP/IP REFERANS MODELLERİ. Bölüm 8 : PROTOKOLLER VE KATMANLI YAPI: OSI, TCP/IP REFERANS MODELLERİ. Türkçe (İngilizce) karşılıklar Servis Kalitesi (Quality of Service, QoS) Uçtan-uca (end-to-end) Düğümden-ağa (host-to-network) Bölüm

Detaylı

Nesnelerin İnternetinde 11 Bağlantı Protokolü

Nesnelerin İnternetinde 11 Bağlantı Protokolü Nesnelerin İnternetinde 11 Bağlantı Protokolü Nesnelerin internetini kapsayan ürün bandında uygulama geliştirici olarak çalışanlar mühendisler için farklı bağlantı protokolleri bulunmaktadır. Ürün ve sistemin

Detaylı

BSM 532 KABLOSUZ AĞLARIN MODELLEMESİ VE ANALİZİ OPNET MODELER

BSM 532 KABLOSUZ AĞLARIN MODELLEMESİ VE ANALİZİ OPNET MODELER BSM 532 KABLOSUZ AĞLARIN MODELLEMESİ VE ANALİZİ OPNET MODELER Yazılımı ve Genel Özellikleri Doç.Dr. Cüneyt BAYILMIŞ Kablosuz Ağların Modellemesi ve Analizi 1 OPNET OPNET Modeler, iletişim sistemleri ve

Detaylı

OSI REFERANS MODELI-II

OSI REFERANS MODELI-II OSI REFERANS MODELI-II Ö Ğ R. G Ö R. V O L K A N A L T ı N T A Ş OSI REFERANS MODELI VERİBAĞı KATMANI Veri hattı katmanında, fiziksel katmanda elektronik medyanın üzerinde verilerin nasıl iletileceği ve

Detaylı

Prof. Dr. Abdullah ÇAVUŞOĞLU Mehmet TÜMAY

Prof. Dr. Abdullah ÇAVUŞOĞLU Mehmet TÜMAY Prof. Dr. Abdullah ÇAVUŞOĞLU Mehmet TÜMAY 1 İÇİNDEKİLER Giriş ve Amaç Çalışmanın Gerekçeleri Literatür Bluetooth Teknolojisi Bluetooth Tabanlı Çok Amaçlı Güvenlik Sistemi Tasarım ve Gerçeklemesi Sonuç

Detaylı

NETWORK BÖLÜM-4 AĞ TOPOLOJİLERİ. Öğr. Gör. MEHMET CAN HANAYLI CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ AKHİSAR MESLEK YÜKSEKOKULU

NETWORK BÖLÜM-4 AĞ TOPOLOJİLERİ. Öğr. Gör. MEHMET CAN HANAYLI CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ AKHİSAR MESLEK YÜKSEKOKULU NETWORK BÖLÜM-4 AĞ TOPOLOJİLERİ CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ AKHİSAR MESLEK YÜKSEKOKULU Öğr. Gör. MEHMET CAN HANAYLI Topoloji nedir? Kelime anlamı itibarı ile yerleşim planı demektir. Bir ağdaki bilgisayarların

Detaylı

İletişim Protokolleri (Communication Protocols)

İletişim Protokolleri (Communication Protocols) İletişim Protokolleri (Communication Protocols) Arduino dış dünya ile iletişim kurabilmek için genel amaçlı i/o pinleri önceki konu başlığında incelenmişti. LED, buton, role vb. cihazlardan girdi almak

Detaylı

İŞLETİM SİSTEMLERİ. (Operating Systems)

İŞLETİM SİSTEMLERİ. (Operating Systems) İŞLETİM SİSTEMLERİ (Operating Systems) İşletim Sistemi Tanımı, Görevleri, Bilinen İşletim Sistemleri Çok Kullanıcılı Sistemler, Bellek Yönetim Birimi Linux ve Windows Ailesi, Bilinen İşletim Sistemleri

Detaylı

Computer Networks 4. Öğr. Gör. Yeşim AKTAŞ Bilgisayar Mühendisliği A.B.D.

Computer Networks 4. Öğr. Gör. Yeşim AKTAŞ Bilgisayar Mühendisliği A.B.D. Computer Networks 4 Öğr. Gör. Yeşim AKTAŞ Bilgisayar Mühendisliği A.B.D. OSI Modeli Farklı bilgisayarların ve standartların gelişmesi ile sorunların ortaya çıkması nedeniyle ISO (International Organization

Detaylı

Protocol Mimari, TCP/IP ve Internet Tabanlı Uygulamalar

Protocol Mimari, TCP/IP ve Internet Tabanlı Uygulamalar Tabanlı Uygulamalar 3. Ders Yrd. Doç. Dr. İlhami M. ORAK Protocol Mimari, TCP/IP ve Internet Tabanlı Uygulamalar İletişimi tamamıyla ortadan kaldırmak için gönderici ile alıcı arasında hiçbir ortak kural

Detaylı

BİLİŞİM SİSTEMLERİNİN PRENSİPLERİ

BİLİŞİM SİSTEMLERİNİN PRENSİPLERİ BİLİŞİM SİSTEMLERİNİN PRENSİPLERİ Derleyen: Prof. Dr. Güngör BAL Bölüm 6 Telekomünikasyon ve Ağlar Prensipler ve Öğrenme Hedefleri Etkin haberleşme, organizasyonların başarıları için önemlidir Haberleşme

Detaylı

CP1E KM-N2-FLK MODBUS HABERLEŞMESİ

CP1E KM-N2-FLK MODBUS HABERLEŞMESİ CP1E KM-N2-FLK MODBUS HABERLEŞMESİ Kablo Bağlantıları ve Slave Node Adresinin Belirlenmesi KM-N2-FLK Modbus Ayarlarının Yapılması PLC Modbus Ayarlarının Yapılması KM-N2-FLK dan 1 Word Okuma İşlemi KM-N2-FLK

Detaylı

Cisco 881 Router ve AirLink ES4X0, WAN Failover Tanımı

Cisco 881 Router ve AirLink ES4X0, WAN Failover Tanımı Cisco 881 Router ve AirLink ES4X0, WAN Failover Tanımı AirLink ES4X0, diğer bir router ile birlikte kullanıldığında birden fazla bilgisayar veya cihaz için esas bağlantı noktası ve internet üzerinden yedekleme

Detaylı

Yazılım Tabanlı HF Telsiz Ailesi.

Yazılım Tabanlı HF Telsiz Ailesi. Yazılım Tabanlı HF Telsiz Ailesi www.aselsan.com.tr HF TELSİZLER ASELSAN HF Telsiz Ailesi, 1.6-30 MHz bandında Kara, Deniz ve Hava Platformlarında, güvenilir ve emniyetli haberleşme imkanını Yazılım Tabanlı

Detaylı

BLM 6196 Bilgisayar Ağları ve Haberleşme Protokolleri

BLM 6196 Bilgisayar Ağları ve Haberleşme Protokolleri BLM 6196 Bilgisayar Ağları ve Haberleşme Protokolleri Simple Network Management Protocol (SNMP) 22.12.2016 Mustafa Cihan Taştan 16505002 1 İçerik SNMP Nedir? Ne Amaçla Kullanılır? SNMP Çalışma Yapısı SNMP

Detaylı

Computer Networks 5. Öğr. Gör. Yeşim AKTAŞ Bilgisayar Mühendisliği A.B.D.

Computer Networks 5. Öğr. Gör. Yeşim AKTAŞ Bilgisayar Mühendisliği A.B.D. Computer Networks 5 Öğr. Gör. Yeşim AKTAŞ Bilgisayar Mühendisliği A.B.D. TCP/IP Modeli TCP/IP, günümüzde en yaygın olarak kullanılan protokol takımıdır ve TCP/IP protokol yığınına (TCP/IP stack) gömülü,

Detaylı

Uygulama 6. Sunum 5. Oturum 4. Taşıma 3. Ağ 2. Veri iletim 1

Uygulama 6. Sunum 5. Oturum 4. Taşıma 3. Ağ 2. Veri iletim 1 OSI MODELİ OSI Modeli Farklıbilgisayarların ve standartların gelişmesi ile sorunların ortaya çıkması nedeniyle ISO (International Organization for Standardization), OSI(Open Systems Interconnection) modelini

Detaylı

BM-311 Bilgisayar Mimarisi

BM-311 Bilgisayar Mimarisi 1 BM-311 Bilgisayar Mimarisi Hazırlayan: M.Ali Akcayol Gazi Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü Konular Bilgisayar Bileşenleri Bilgisayarın Fonksiyonu Instruction Cycle Kesmeler (Interrupt lar)

Detaylı

HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ BİLGİSAYAR MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ BİLGİSAYAR AĞLARI LABORATUVARI DENEY 5. Yönlendiricilerde İşlem İzleme ve Hata Ayıklama

HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ BİLGİSAYAR MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ BİLGİSAYAR AĞLARI LABORATUVARI DENEY 5. Yönlendiricilerde İşlem İzleme ve Hata Ayıklama HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ BİLGİSAYAR MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ BİLGİSAYAR AĞLARI LABORATUVARI DENEY 5 Yönlendiricilerde İşlem İzleme ve Hata Ayıklama Bu deneyde, Laboratuvar görünümü, Çizim 5.1 de gösterilen biçimde

Detaylı

Gazi Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü. Bilgisayar Ağları Dersi Lab. 2

Gazi Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü. Bilgisayar Ağları Dersi Lab. 2 Gazi Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü Bilgisayar Ağları Dersi Lab. 2 İçerik IP ICMP MAC Tracert IP Protokolü Ağ katmanı paketlerin kaynaktan hedefe ulaşmasından sorumludur.

Detaylı

EGE ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ (YÜKSEK LİSANS TEZİ)

EGE ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ (YÜKSEK LİSANS TEZİ) EGE ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ (YÜKSEK LİSANS TEZİ) ÖLÇEKLENEBİLİR H.264 VİDEO KODLAYICISI İÇİN SEVİYELENDİRİLEBİLİR GÜVENLİK SAĞLAYAN BİR VİDEO ŞİFRELEME ÇALIŞMASI Gül BOZTOK ALGIN Uluslararası

Detaylı

İNFOSET İNFOSET Ses Kayıt Sistemi v2.0. Sistem Kataloğu

İNFOSET İNFOSET Ses Kayıt Sistemi v2.0. Sistem Kataloğu İNFOSET İNFOSET Ses Kayıt Sistemi v2.0 Sistem Kataloğu İ N F O S E T S E S K A Y I T S İ S T E M İ V 2. 0 Sistem Kataloğu İnfoset Yazılım Marmara Cad.Yüksel Sok. 6/7 Pendik-İstanbul Telefon 216 379 81

Detaylı

MATRİKS E-BROKER ELEKTRONİK İŞLEM PLATFORMU MATRİKS TRADER VE JAVA MATRİKS ENTEGRASYONLARI

MATRİKS E-BROKER ELEKTRONİK İŞLEM PLATFORMU MATRİKS TRADER VE JAVA MATRİKS ENTEGRASYONLARI MATRİKS E-BROKER ELEKTRONİK İŞLEM PLATFORMU MATRİKS TRADER VE JAVA MATRİKS ENTEGRASYONLARI İMKB ve VOB Emir İletim ve Yönetim Platformu MATRİKS E-BROKER ELEKTRONİK İŞLEM PLATFORMU NEDİR? E-Broker programı,

Detaylı

BESMAK MARKA BCO 113 SERİSİ TAM OTOMATİK BİLGİSAYAR KONTROLLÜ HİDROLİK BETON TEST PRESİ VE EĞİLME TEST SİSTEMİ

BESMAK MARKA BCO 113 SERİSİ TAM OTOMATİK BİLGİSAYAR KONTROLLÜ HİDROLİK BETON TEST PRESİ VE EĞİLME TEST SİSTEMİ BESMAK MARKA BCO 113 SERİSİ TAM OTOMATİK BİLGİSAYAR KONTROLLÜ HİDROLİK BETON TEST PRESİ VE EĞİLME TEST SİSTEMİ Resim 1- Beton Basınç Dayanımı Test Presi Resim 2 - Eğilme Test Sistemi BETON TEST PRESİ GENEL

Detaylı

BÖLÜM 2 8051 Mikrodenetleyicisine Giriş

BÖLÜM 2 8051 Mikrodenetleyicisine Giriş C ile 8051 Mikrodenetleyici Uygulamaları BÖLÜM 2 8051 Mikrodenetleyicisine Giriş Amaçlar 8051 mikrodenetleyicisinin tarihi gelişimini açıklamak 8051 mikrodenetleyicisinin mimari yapısını kavramak 8051

Detaylı

İsimler : Köksal İçöz, Çağdaş Yürekli, Emre Uzun, Mustafa Ünsal Numaralar : 040090295, 040080459, 040090275, 040090282 Grup No : E-1

İsimler : Köksal İçöz, Çağdaş Yürekli, Emre Uzun, Mustafa Ünsal Numaralar : 040090295, 040080459, 040090275, 040090282 Grup No : E-1 EHB 481 Temel Haberleşme Sistemleri Tasarım ve Uygulamaları 2014-2015 Güz Yarıyılı Proje Aşama Raporu:. Aşama Standardizasyon Çalışmalarını İncelemesi Aşama : Aktivitenin Çıktıları İsimler : Köksal İçöz,

Detaylı

BM-311 Bilgisayar Mimarisi. Hazırlayan: M.Ali Akcayol Gazi Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü

BM-311 Bilgisayar Mimarisi. Hazırlayan: M.Ali Akcayol Gazi Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü BM-311 Bilgisayar Mimarisi Hazırlayan: M.Ali Akcayol Gazi Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü Konular Bilgisayar Bileşenleri Bilgisayarın Fonksiyonu Instruction Cycle Kesmeler (Interrupt lar) Bus

Detaylı

Gazi Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü. Bilgisayar Ağları Dersi Lab. 2. İçerik. IP ICMP MAC Tracert

Gazi Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü. Bilgisayar Ağları Dersi Lab. 2. İçerik. IP ICMP MAC Tracert Gazi Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü Bilgisayar Ağları Dersi Lab. 2 İçerik IP ICMP MAC Tracert 1 IP Protokolü Ağ katmanı paketlerin kaynaktan hedefe ulaşmasından sorumludur.

Detaylı

Bilgisayar Programcılığı

Bilgisayar Programcılığı Bilgisayar Programcılığı Uzaktan Eğitim Programı e-bġlg 121 AĞ TEKNOLOJĠLERĠNĠN TEMELLERĠ Öğr. Gör. Bekir Güler E-mail: bguler@fatih.edu.tr Hafta 5: Ağ (Network) katmanı I 4. 1 Giriş 4.2 Sanal devre (virtual

Detaylı

ATB100. ATB100 GPRS / GPS Tabanlı Filo Yönetim Terminali. Bilgi Dokümanı. www.dtsis.com 1

ATB100. ATB100 GPRS / GPS Tabanlı Filo Yönetim Terminali. Bilgi Dokümanı. www.dtsis.com 1 GPRS / GPS Tabanlı Filo Yönetim Terminali Bilgi Dokümanı www.dtsis.com 1 Tanım kompakt, bağımsız ve ekonomik, ancak güçlü ve zengin özelliklere sahip filo yönetimi terminalidir. Tri-band GSM/GPRS modem

Detaylı

YÖNLENDİRİCİLER. Temel Bilgiler. Vize Hazırlık Notları

YÖNLENDİRİCİLER. Temel Bilgiler. Vize Hazırlık Notları YÖNLENDİRİCİLER Temel Bilgiler Vize Hazırlık Notları 1 Yönlendiriciler 1. YÖNLENDİRİCİLER 1.1. WAN Geniş Alan Bilgisayar Ağları (WAN, Wide Area Network) Bir ülke ya da dünya çapında yüzlerce veya binlerce

Detaylı

Elbistan Meslek Yüksek Okulu Güz Yarıyılı

Elbistan Meslek Yüksek Okulu Güz Yarıyılı HAFTA IV Elbistan Meslek Yüksek Okulu 2016 2017 Güz Yarıyılı Open System Interconnection (OSI) OSI modeli sıradüzensel 7 katmandan oluşur. OSI modeli hala geliştirilmekte olmasına rağmen satıcılar ve standart

Detaylı

Ağ Yönetiminin Fonksiyonel Mimarisi

Ağ Yönetiminin Fonksiyonel Mimarisi Bölüm 7 Ağ Yönetimi Ağ Yönetiminin Fonksiyonel Mimarisi a) Performans (Performance) Yönetimi b) Sistem Ayarları (Configuration) Yönetimi c) Hesap (Account) t)yönetimi i d) Hata (Fault) Yönetimi e) Güvenlik

Detaylı

İÇİNDEKİLER 1. KLAVYE... 11 2. KLAVYE RB0... 19 3. KLAVYE RBHIGH... 27 4. 4 DİSPLAY... 31

İÇİNDEKİLER 1. KLAVYE... 11 2. KLAVYE RB0... 19 3. KLAVYE RBHIGH... 27 4. 4 DİSPLAY... 31 İÇİNDEKİLER 1. KLAVYE... 11 Satır ve Sütunlar...11 Devre Şeması...14 Program...15 PIC 16F84 ile 4x4 klavye tasarımını gösterir. PORTA ya bağlı 4 adet LED ile tuş bilgisi gözlenir. Kendiniz Uygulayınız...18

Detaylı

A S T E K AKILLI ŞEBEKELER ELEKTRİK SAYAÇLARI UZAKTAN OKUMA SİSTEMİ SMART GRID SMART ENERGY SYSTEMS FOR PLANET S FUTURE

A S T E K AKILLI ŞEBEKELER ELEKTRİK SAYAÇLARI UZAKTAN OKUMA SİSTEMİ SMART GRID SMART ENERGY SYSTEMS FOR PLANET S FUTURE A S T E K SMART ENERGY SYSTEMS FOR PLANET S FUTURE SMART GRID AKILLI ŞEBEKELER ELEKTRİK SAYAÇLARI UZAKTAN OKUMA SİSTEMİ AKILLI ŞEBEKELER ÇÖZÜMÜ Dağıtım yapan işletmelerin otomasyon ihtiyaçları için AKILLI

Detaylı

Yazılım Tabanlı HF Telsiz Ailesi.

Yazılım Tabanlı HF Telsiz Ailesi. Yazılım Tabanlı HF Telsiz Ailesi www.aselsan.com.tr YAZILIM TABANLI HF TELSİZ AİLESİ HF TELSİZLER ASELSAN HF Telsiz Ailesi, 1.6-30 MHz bandında Kara, Deniz ve Hava Platformlarında, güvenilir ve emniyetli

Detaylı

Veri İletişimi, Veri Ağları ve İnternet

Veri İletişimi, Veri Ağları ve İnternet Veri İletişimi, Veri Ağları ve İnternet 2. Ders Yrd. Doç. Dr. İlhami M. ORAK Veri İletişimi Nedir? Haberleşmenin temel problemi bir noktadan gönderilen mesajın diğer noktada aynı veya aynıya yakın bir

Detaylı

HF TELSİZ AĞLARDA DSR TABANLI ROTALAMA UYGULAMASI

HF TELSİZ AĞLARDA DSR TABANLI ROTALAMA UYGULAMASI HF TELSİZ AĞLARDA DSR TABANLI ROTALAMA UYGULAMASI Makbule Gülçin ÖZSOY Özgür ÖZUĞUR TÜBİTAK/BİLGEM Gündem Kablosuz Tasarsız Ağlarda Rotalama Proak@f Algoritmalar Reak@f Algoritmalar HF Ağlarda Rotalama

Detaylı

Toplu İleti Gönderimi

Toplu İleti Gönderimi Toplu İleti Gönderimi İK ve Bordro Plus ürünlerinde; personelin doğum günü, işe giriş kutlaması gibi özel tarihlerde çalışanlara e-posta ile kutlama mesajları otomatik olarak gönderilebilir. Bu işlem Sicil

Detaylı

BİLGİSAYAR AĞLARI VE İLETİŞİM

BİLGİSAYAR AĞLARI VE İLETİŞİM Hafta 6: IP Adresleme ve Yönlendirme BİLGİSAYAR AĞLARI VE İLETİŞİM 1. IP Adresleme ve Alt Ağlar (Subnets) 1. IP Adres Sınıfları 1. A sınıfı Adresler 2. B Sınıfı Adresler 3. C sınıfı Adresler 4. D Sınıfı

Detaylı

UMD-B12 UMD-B10 RF MODEM BOARD

UMD-B12 UMD-B10 RF MODEM BOARD /UMD-B10 UMD-B10 RF MODEM BOARD ÜRÜN KILAVUZU Version 1.4 (KASIM 2005)!"#! $%%&'''()*+,-. %/ ve UMD-B10 KULLANIM KILAVUZU 1 /UMD-B10 GENEL ÖZELLKLER Özellikler : * 433-434 MHz. UHF bandında EN 300 220

Detaylı

İletişim Ağları Communication Networks

İletişim Ağları Communication Networks İletişim Ağları Communication Networks Hazırlayan: M. Ali Akcayol Gazi Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü Bu dersin sunumları, James Kurose, Keith Ross, Computer Networking: A Top-Down Approach

Detaylı

OMNET++ 4.2.2. Ağ Benzetim Yazılımı (Network Simulation Framework) BİL 372 Bilgisayar Ağları. GYTE - Bilgisayar Mühendisliği Bölümü

OMNET++ 4.2.2. Ağ Benzetim Yazılımı (Network Simulation Framework) BİL 372 Bilgisayar Ağları. GYTE - Bilgisayar Mühendisliği Bölümü Bilgisayar Mühendisliği Bölümü OMNET++ 4.2.2 Ağ Benzetim Yazılımı (Network Simulation Framework) BİL 372 Bilgisayar Ağları OMNET++ OMNET++ (Objective Modular Network Testbed in C++), nesneye yönelik (objectoriented)

Detaylı

Cisco Spectrum Expert TANER KOÇ-MEHMET ALİ KARAGÖL / İTÜ BİDB 2010

Cisco Spectrum Expert TANER KOÇ-MEHMET ALİ KARAGÖL / İTÜ BİDB 2010 Cisco Spectrum Expert TANER KOÇ-MEHMET ALİ KARAGÖL / İTÜ BİDB 2010 Cisco Spectrum Expert, WiFi(802.11) gibi kablosuz ağlar tarafından kullanılan RF spektrumunu monitör etmeye yarayan bir araçtır. Cisco

Detaylı

ARTOS7F1 ARIZA TESPİT CİHAZI VE PC OSİLOSKOP 7 FONKSİYON 1 CİHAZDA

ARTOS7F1 ARIZA TESPİT CİHAZI VE PC OSİLOSKOP 7 FONKSİYON 1 CİHAZDA ARTOS7F1 ARIZA TESPİT CİHAZI VE PC OSİLOSKOP 7 FONKSİYON 1 CİHAZDA ARTOS7F1 Arıza Tespit Cihazı ve PC Osiloskop her tür elektronik kartın arızasını bulmada çok etkili bir sistemdir. Asıl tasarım amacı

Detaylı

GÖRÜNTÜ TABANLI ALGILAMA İLE QUADROTORUN HAREKETLİ BİR CİSMİ TAKİBİ

GÖRÜNTÜ TABANLI ALGILAMA İLE QUADROTORUN HAREKETLİ BİR CİSMİ TAKİBİ GÖRÜNTÜ TABANLI ALGILAMA İLE QUADROTORUN HAREKETLİ BİR CİSMİ TAKİBİ 1 PROJENİN TANIMI Bu projede bir quadrotora, görüntü tabanlı algılama ile hareketli bir nesneyi otonom olarak takip etme özelliği kazandırılmıştır.

Detaylı

Ağ Donanımları NIC. Hub. Ağ Cihazları (Aktif Cihazlar) Hub. Hub

Ağ Donanımları NIC. Hub. Ağ Cihazları (Aktif Cihazlar) Hub. Hub Ağ Donanımları Kartlar NIC, Modem Ağ Cihazları (Aktif Cihazlar) Repeater,, Access Point (Wireless), Transceiver, Bridge, Switch, Router Kablolar (Pasif Cihazlar) Coaxial, STP, UTP, Fiber Konnektörler (Connector)

Detaylı

Bilgisayar Temel kavramlar - Donanım -Yazılım Ufuk ÇAKIOĞLU

Bilgisayar Temel kavramlar - Donanım -Yazılım Ufuk ÇAKIOĞLU Bilgisayar Temel kavramlar - Donanım -Yazılım Ufuk ÇAKIOĞLU Bilgisayar Nedir? Bilgisayar; Kullanıcıdan aldığı bilgilerle mantıksal ve aritmetiksel işlemler yapabilen, Yaptığı işlemleri saklayabilen, Sakladığı

Detaylı

Elbistan Meslek Yüksek Okulu Güz Yarıyılı EKi Salı, Perşembe Öğr. Gör. Murat KEÇECĠOĞLU

Elbistan Meslek Yüksek Okulu Güz Yarıyılı EKi Salı, Perşembe Öğr. Gör. Murat KEÇECĠOĞLU Elbistan Meslek Yüksek Okulu 2015 2016 Güz Yarıyılı 22-23 EKi. 2015 Salı, Perşembe Öğr. Gör. Murat KEÇECĠOĞLU OSI modeli sıradüzensel 7 katmandan oluşur. OSI modeli hala geliştirilmekte olmasına rağmen

Detaylı

Algılayıcılar / Transmitter

Algılayıcılar / Transmitter 1 Algılayıcı / Transmitter ATH100L Algılayıcılar / Transmitter ATH100L Kullanım Kılavuzu [Rev_1.0_ATH100L] 2 Algılayıcı / Transmitter ATH100L İÇİNDEKİLER 1. GENEL ÖZELLİKLER... 3 1.1. ATH100L... 3 1.2.

Detaylı

BİLGİ TEKNOLOJİSİNİN TEMEL KAVRAMLARI. 1-Bilgisayar, donanım ve yazılım kavramları 2-Bilgisayar çeşitleri 3-Bilgisayarlar arsındaki farklılıklar

BİLGİ TEKNOLOJİSİNİN TEMEL KAVRAMLARI. 1-Bilgisayar, donanım ve yazılım kavramları 2-Bilgisayar çeşitleri 3-Bilgisayarlar arsındaki farklılıklar BİLGİ TEKNOLOJİSİNİN TEMEL KAVRAMLARI 1-Bilgisayar, donanım ve yazılım kavramları 2-Bilgisayar çeşitleri 3-Bilgisayarlar arsındaki farklılıklar Yılmaz DEMİR BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ ÖĞRETMENİ Ünitelerimiz

Detaylı

TMMOB Elektrik Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi Nesnelerin İnterneti Seminerleri 3

TMMOB Elektrik Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi Nesnelerin İnterneti Seminerleri 3 TMMOB Elektrik Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi Nesnelerin İnterneti Seminerleri 3 Ahmet Arış Bilgisayar ve Bilişim Fakültesi İstanbul Teknik Üniversitesi arisahmet@itu.edu.tr Sunum Planı 1. Nesnelerin

Detaylı

Ders - 1. BİL 221 Bilgisayar Yapısı GİRİŞ. Ders Hakkında. Ders İzlencesi

Ders - 1. BİL 221 Bilgisayar Yapısı GİRİŞ. Ders Hakkında. Ders İzlencesi Ders - 1 BİL 221 Bilgisayar Yapısı GİRİŞ Ders Hakkında Ders İzlencesi Bilgisayar Sınıfları Kişisel Bilgisayarlar$ Genel amaçlı, çok çeşitli yazılımlar$ Performans - maliyet ödünleşmesi hedeflenir$ Sunucular$

Detaylı

Bilgisayarım My Computer

Bilgisayarım My Computer My Computer Elbistan Meslek Yüksek Okulu 2012 2013 Bahar Yarıyılı 12-13 Mar. 2012 Öğr. Gör. Murat KEÇECİOĞLU Bilgisayarım (my computer) simgesine sağ tıklar ve özellikler (properties) seçeneğini seçeriz.

Detaylı

SERNET ET232CAS x2 RS232 Seri Kanal Sunucu KULLANICI KILAVUZU. Telif Hakkı Uyarısı. >>> Otomasyon Ürünleri www.argenom.com

SERNET ET232CAS x2 RS232 Seri Kanal Sunucu KULLANICI KILAVUZU. Telif Hakkı Uyarısı. >>> Otomasyon Ürünleri www.argenom.com SERNET ET232CAS x2 RS232 Seri Kanal Sunucu KULLANICI KILAVUZU Telif Hakkı Uyarısı Bu doküman Argenom Elektronik tarafından hazırlanmıştır. Tüm hakları saklıdır. SERNET tescilli bir Argenom Elektronik markasıdır.

Detaylı

NJ-MX2 ETHERCAT HABERLEŞMESİ

NJ-MX2 ETHERCAT HABERLEŞMESİ NJ-MX2 ETHERCAT HABERLEŞMESİ İÇİNDEKİLER Giriş 3G3AX-MX2-ECT haberleşme modülü MX2 invertör parametre ayarları EtherCAT haberleşme bağlantı örneği Sysmac Studio da kontrolcü ayarları Global değişkenler

Detaylı

BİLGİSAYAR KULLANMA KURSU

BİLGİSAYAR KULLANMA KURSU 1 2 KURS MODÜLLERİ 1. BİLGİSAYAR KULLANIMI 3 1. Bilişim (Bilgi ve İletişim) Kavramı Bilişim, bilgi ve iletişim kelimelerinin bir arada kullanılmasıyla meydana gelmiştir. Bilişim, bilginin teknolojik araçlar

Detaylı

Gökhan AKIN ĐTÜ/BĐDB Ağ Grubu Başkanı ULAK/CSIRT. Sınmaz KETENCĐ ĐTÜ/BĐDB Ağ Uzmanı

Gökhan AKIN ĐTÜ/BĐDB Ağ Grubu Başkanı ULAK/CSIRT. Sınmaz KETENCĐ ĐTÜ/BĐDB Ağ Uzmanı IPv6 da Bir Sonraki Adım Yazarlar Gökhan AKIN ĐTÜ/BĐDB Ağ Grubu Başkanı ULAK/CSIRT Sınmaz KETENCĐ ĐTÜ/BĐDB Ağ Uzmanı IPV6 Adresi Aldık Ya Sonra? ADSL vs ile bağlantı IPV4/IPV6 Kurum Personeli Đstemci IPv4

Detaylı

DB MARS Bilişim Teknolojileri ve Savunma Sanayi Ticaret Limited Şirketi

DB MARS Bilişim Teknolojileri ve Savunma Sanayi Ticaret Limited Şirketi DB MARS Bilişim Teknolojileri ve Savunma Sanayi Ticaret Limited Şirketi GERÇEK ZAMANLI VERİ TOPLAMA, VERİ KAYIT, KONTROL VE İLETİŞİM SİSTEMİ Gerçek zamanlı veri toplama, veri kayıt ve iletişim sistemi;

Detaylı

TachoMobile Web Uygulaması v1.00.

TachoMobile Web Uygulaması v1.00. TachoMobile Yönetim Sistemi Proje Destek Dokümanı / Web Uygulaması v1.00.01 İÇİNDEKİLER Web Uygulaması 1. TANIMLAMALAR 1.1 Araçlar 1.2 Sürücüler 2. TAKOGRAF VERİLERİ 2.1 Veri İndirme 2.2 Gelen Kutusu 2.3

Detaylı

SERNET ET485CAS x2 RS485/RS422 Seri Kanal Sunucu KULLANICI KILAVUZU. Telif Hakkı Uyarısı. >>> Otomasyon Ürünleri

SERNET ET485CAS x2 RS485/RS422 Seri Kanal Sunucu KULLANICI KILAVUZU. Telif Hakkı Uyarısı. >>> Otomasyon Ürünleri SERNET ET485CAS x2 RS485/RS422 Seri Kanal Sunucu KULLANICI KILAVUZU Telif Hakkı Uyarısı Bu doküman Argenom Elektronik tarafından hazırlanmıştır. Tüm hakları saklıdır. SERNET tescilli bir Argenom Elektronik

Detaylı

IFD8520 ADRESLENEBİLİR RS-485/RS-422 İZOLELİ ÇEVİRİCİ KULLANIM KILAVUZU

IFD8520 ADRESLENEBİLİR RS-485/RS-422 İZOLELİ ÇEVİRİCİ KULLANIM KILAVUZU IFD8520 ADRESLENEBİLİR RS-485/RS-422 İZOLELİ ÇEVİRİCİ KULLANIM KILAVUZU ÖNSÖZ: Delta IFD8520 izoleli adreslenebilir RS-232 RS-422/RS-485 çevirici, RS-422/RS-485 'den RS-232 protokolüne haberleşme arabirimi

Detaylı