MUHARREM AYI VE FAZİLETLERİ

Transkript

1 MUHARREM AYI VE FAZİLETLERİ Muharrem ayının birinci gecesi Müslümanların yılbaşı gecesidir. Muharrem ayı dört haram ayın ilkidir. İslamiyet ten önce Araplar, Muharrem ayında savaşmak isteyince, o yıl Muharrem ayının ismini, sonraki aya koyarlar, sonraki ayın ismini, Muharrem ayına takarlardı. Böylece, haram ay, Muharrem ayından bir sonraki ay olurdu. (Bir ayın haramlığını başka aya geciktirmek, ancak kâfirliği arttırır. Kâfirler, böylece sapıtıyorlar. Onlar, Allah ın haram kıldığı ayların sayılarını denk getirmek için, haram ayı bir yıl helal edip, başka yıl onu yine haram ederler. Böylece, Allah ın haram kıldığını helal kılmaya çalışırlar) mealindeki Tevbe sûresinin 37. âyet-i kerimesi, ayların yerlerini değiştirmeyi yasak etti. Kıymet verilen dört aydan biri Muharrem ayının, Zilkade, Zilhicce ve Receble beraber Kur an-ı kerimde kıymet verilen dört aydan biri olduğu bildirilmektedir. (Tevbe 36) Birkaç hadis-i şerif meali de şöyledir: (Ayların efendisi Muharrem, günlerin efendisi Cuma dır.) [Deylemi] (Ramazandan sonra en faziletli oruç, Muharrem ayında tutulan oruçtur.) [Müslim] Bir hadis-i şerif meali: (Nafile oruç tutacaksan Muharrem ayında tut, çünkü o, Allahü teâlânın ayıdır. O ayda bir gün vardır ki, o günde Allahü teâlâ geçmiş kavimlerden birinin tevbesini kabul etti. Yine o gün tevbe edenlerin günahlarını da affeder.) [Tirmizi] Bu ayın en kıymetli gecesi de Aşûre gecesidir. Muharrem in onuncu gününe Aşure Günü, dokuzuncu günü ile onuncu günü arasındaki geceye de Aşure Gecesi denir.

2 MUHARREM AYINDAKİ ÖNEMLİ OLAYLAR Allahü teâlâ, birçok duaları Aşûre günü kabul etmiştir. Hadis-i şerifte buyuruldu ki: (Aşure günü Nuh aleyhisselamın gemisi, Cudi dağına indirildi. O gün Nuh ve yanındakiler, Allahü teâlâya şükür için oruçlu idiler. Hayvanlar da hiç bir şey yememişti. Allahü teâlâ denizi, beni İsrail için, aşure günü yardı. Yine Aşure günü Allahü teâlâ Adem aleyhisselamın ve Yunus aleyhisselamın kavminin tevbesini kabul etti. İbrahim aleyhisselam da o gün doğdu.) [Taberani] Kısaca Bu ikramlar şöyle belirtilmektedir: 1. Allah, Hz. Musa ya (a.s.) Âşura Gününde bir mucize ihsan etmiş, denizi yararak Firavun ile ordusunu sulara gömmüştür. 2. Hz. Nuh (a.s.) gemisini Cûdi Dağının üzerine Âşura Gününde demirlemiştir. 3. Hz. Yunus (a.s.) balığın karnından Âşura Günü kurtulmuştur. 4. Hz. Âdem in (a.s.) tevbesi Âşura Günü kabul edilmiştir. 5. Hz. Yusuf kardeşlerinin atmış olduğu kuyudan Âşura Günü çıkarılmıştır. 6. Hz. İsa (a.s.) o gün dünyaya gelmiş ve o gün semâya yükseltilmiştir. 7. Hz. Davud un (a.s.) tevbesi o gün kabul edilmiştir. 8. Hz. İbrahim in (a.s.) oğlu Hz. İsmail o gün doğmuştur. 9. Hz. Yakub un (a.s.), oğlu Hz.Yusuf un hasretinden dolayı kapanan gözleri o gün görmeye başlamıştır. 10. Hz. Eyyûb (a.s.) hastalığından o gün şifaya kavuşmuştur. (2) Hz. Âişe nin belirttiğine göre, Kabe nin örtüsü daha önceleri Âşura gününde değiştirilirdi. İşte böylesine manâlı ve kudsî hâdiselerin yıldönümü olan bu mübarek gün ve gece, Saadet Asrından beri Müslümanlarca hep kutlana gelmiştir. Bugünlerde ibadet için daha çok zaman ayırmışlar, başka günlere nisbetle daha fazla hayır hasenatta bulunmuşlardır. Çünkü, Cenab-ı Hakkın bugünlerde yapılan ibadetleri, edilen tevbeleri kabul edeceğine dair hadisler mevcuttur. Hazret-i Hüseyin, 10 Muharremde şehid edildi. O yüce imamın şehid edilmesi, elbette bütün müslümanlar için büyük musibet ve üzüntüdür. Hazret-i Ömer, Hazret-i Osman, Hazret-i Ali ve Hazret-i Hamza nın şehid edilmeleri de, böyle büyük musibet ve üzüntüdür. Fakat, Peygamber efendimiz, Hazret-i Hamza nın şehid edildiği günün yıldönümlerinde matem [yas] tutmadı. Matem tutmayı da emretmedi. Matem yasak olmasaydı, herkesten önce Peygamber efendimizin ölümü için matem tutulurdu. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki: (Matem tutan, ölmeden tevbe etmezse, kıyamette şiddetli azap görür.) [Müslim] (İki şey vardır ki, insanı küfre sürükler. Birincisi, birinin soyuna sövmek,

3 ikincisi, ölü için matem tutmaktır.) [Müslim] MUHARREM AYINDA YAPILAN GÜZEL AMELLER Muharrem ayında ve Aşûre günü yapılması iyi olan işler: 1- Muharrem ayı ve Aşûre günü oruç tutmak sünnettir. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki: Bir zat Peygamberimize geldi ve sordu: Ramazan dan sonra ne zaman oruç tutmamı tavsiye edersiniz? Peygamberimiz Aleyhissalâtü Vesselam, Muharrem ayında oruç tut. Çünkü o, Allah ın ayıdır. Onda öyle bir gün vardır ki, Allah o günde bir kavmin tevbesini kabul etmiş ve o günde başka bir kavmi de affedebilir buyurdu. (Aşurenin faziletinden faydalanın! Bu mübarek günde oruç tutan, melekler, peygamberler, şehidler ve salihlerin ibadetleri kadar sevaba kavuşur.) [Şir a] (Aşûre günü bir gün önce, bir gün sonra da tutarak, Yahudilere muhalefet edin!) [İ. Ahmed] [Yalnız Aşûre günü oruç tutmak mekruhtur. Bir gün öncesi veya bir gün sonrası ile tutmalı!] Peygamber efendimiz bir gün öğleye doğru buyurdu ki: (Herkese duyurun! Bugün bir şey yiyen, akşama kadar yemesin, oruçlu gibi dursun! Bir şey yemeyen de oruç tutsun! Çünkü bugün Aşure günüdür.) [Buhari, Müslim, Ebu Davud] Bu geceyi ihya etmeli ve saygı göstermelidir. Saygı göstermek, günah işlememekle olur. Zilhicce ayının son günü ve Muharrem ayının birinci günü oruç tutan, o yılın tamamında oruç tutmuş gibi sevaba kavuşur. (Her [kameri] ayda, üç gün oruç tutmak, bütün yılı oruçlu geçirmek gibi sevaptır.) [Buhari] (İbrahim aleyhisselam, her ayda 3 gün oruç tuttu. Allahü teâlâ da ona ömrü boyu oruç tutmuş gibi sevap verdi ve ömür boyu sanki yiyip içmiş gibi kuvvet, zindelik verdi.) [Beyheki] (Her ay 3 gün oruç tutan, yılın tamamında oruç tutmuş gibi olur.) [Müslim] (Her ay 3 gün oruç tutanın kalbindeki kin yok olur.) [Bezzar] Dolayısıyla muharrem ayında da oruc tutmalıdır. Haram aylarda, pazartesi ve perşembe günleri ve kamerî ayların eyyam-ı biyd denilen 13.,14. ve 15. günleri oruç tutmak daha sevabdır. Haram ay demek, hürmet edilmesi gereken ay demektir. Bu konudaki hadis-i şeriflerden birkaçının meali şöyledir: (Haram aylar; Receb, Zilkade, Zilhicce ve Muharrem aylarıdır.) [İbni Cerir]

4 (Haram aylarda perşembe, cuma ve cumartesi günleri oruç tutana iki yıllık ibadet sevabı yazılır.) [Taberanî] (Haram aylardan birinde bir gün oruç tutmak, başka bir ayın otuz günü oruç tutmaktan daha sevabdır.) [İ. Gazâlî] (Her ayda üç gün oruç tutmak, bir yıl oruç tutmak gibi sevab olur. Çünkü Allahü teâlâ, En am sûresinde [mealen] Bir hayır işleyene, [en az] on katı sevab verilir buyurdu. Bir güne on misli sevab veriliyor.) [Tirmizî] 2- Sıla-i rahim yapmalı. Yani salih akrabayı ziyaret edip, hediye ile veya çeşitli yardım ile gönüllerini almalı. Hadis-i şerifte, (Sıla-i rahmi terk eden, Aşure günü akrabasını ziyaret ederse, Yahya ve İsa nın sevabı kadar ecre kavuşur) buyuruldu. (Şir a) 3- Sadaka vermek sünnettir, ibadettir. Hadis-i şerifte, (Aşûre günü, zerre kadar sadaka veren, Uhud Dağı kadar sevaba kavuşur) buyuruldu. (Şir a) (Bugün ibadettir) diye Aşûre pişirmek günahtır. Aşûrenin bugüne mahsus ibadet olmadığını bilerek, bugün Aşûre veya başka tatlı yapmak günah olmaz, sevab olur. Bu inceliği iyi anlamalı. Tedavi niyetiyle sürme çeken bugün de sürmelenebilir. Hadis-i şerifte, (Aşûre günü ismidle sürmelenen, göz ağrısı görmez) buyuruldu. (Hâkim) 4- Çok selam vermeli. Hadis-i şerifte, (Aşûre günü on Müslümana selam veren, bütün Müslümanlara selam vermiş gibi sevaba kavuşur) buyuruldu. (Şir a) 5- Çoluk çocuğunu sevindirmeli! Hadis-i şerifte, (Aşûre günü, aile efradının nafakasını geniş tutanın, bütün yıl nafakası geniş olur) buyuruldu. (Beyhekî) 6- Gusletmeli. Hadis-i şerifte, (Aşûre günü gusleden mümin, günahlardan temizlenir) buyuruldu. (Şir a) [Bu sevaplar, itikadı düzgün olan, namaz kılan ve haramlardan kaçan mümin içindir. Bunlara riayet etmeyen kimse, Aşure günü, bir değil, defalarca gusletse, günahları affolmaz.] 7- İlim öğrenmeli! Hadis-i şerifte, (Aşure günü, ilim öğrenilen veya Allahü teâlâyı zikredilen bir yerde, biraz oturan, Cennete girer) buyuruldu. Bu gece ilim olarak, ehl-i sünnete uygun bir kitap, [mesela İslam Ahlakı veya Tam İlmihal Seadet-i Ebediyye] okumalıdır. Ayrıca Kur an-ı kerim okumalı, kazası olan kaza namazı kılmalı. (Şir a) Aşure günü hakkında birkaç hadis-i şerif meali daha: (Aşure günü oruç tutanın, bir yıllık günahları affolur.) [Müslim, Tirmizi, İ. Ahmed, Taberani] (Aşurenin faziletinden faydalanın! Bu mübarek günde oruç tutan, melekler, peygamberler, şehidler ve salihlerin ibadetleri kadar sevaba kavuşur.) [Şir a] (Aşure günü, ilim öğrenilen veya zikredilen bir yerde, biraz oturan, Cennete girer.) [Şir a] (Aşure günü, on Müslümana selam veren, bütün Müslümanlara selam vermiş gibi

5 sevaba kavuşur.) [Şir a] (Aşure günü, aile efradının nafakasını geniş tutanın, bütün yıl nafakası geniş olur.) [Beyheki] 8- Muharrem ayının ilk gecesi şu şekilde niyet ederek bir Tesbih Namazı kılınır: Yâ Rabbî, bu yeni senede beni mağfiret-! ilâhîne, rızâ-i ilâhîne ve hidâyeti ilâhîne mazhar eyle. Yeni açılan amel defterimi rızâ-i ilâhîne muvâfık amel ile doldurmayı bana nasip eyle. Beni gadab-ı ilâhîne dûçâr edecek amellerden muhâfaza buyur. Tesbih namazında şunlar okunur: 1. rek atte: 1 Fâtiha-i Şerîfe, 1 Âyetü l-kürsî, 2. rek atte: 1 Fâtiha-i Şerîfe, 1 Âmene r-rasûlü (Sûre-i Âl-i İmrân ın ilk 2 âyeti de ilâve edilerek) 3. rek atte: 1 Fâtiha-i Şerîfe, 1 Hüvellâhüllezî 4. rek atte: 1 Fâtiha-i Şerîfe, 1 ihlâs-ı Şerîf. Namazdan sonra istiğfâr edilir, salavât-ı şerife getirilir ve arkasından duâ yapılır. İlmin Faziletleri-İHYAU ULUMİDDİN İlmin, İlim Öğretme`nin ve İlim Öğrenme`nin Fazileti ve Bunlara Dair Aklî ve Naklî Deliller İlmin Fazileti Ayetler Allah kendisinden başka ilah olmadığına adaletle şehadet etti. Melekler ve ilim sahipleri de O`ndan başka ilah ol madığına şehadet ettiler1 (âlu İmran/18) Dikkat edildiğinde görülecektir ki, bu ayette Allah Teâlâ (c.c) önce zât-ı ulûhiyetinden başlayarak birliğine şehadet etmekte, ikinci olarak melekleri, üçüncü olarak da âlimleri bu gerçeğe şahid göstermektedir. Bu ise, ilmin ve âlimin yüceliğini gösteren çok büyük bir delildir. Bu şeref âlimlerin faziletini anlatmak husu sunda yeterli ise de, biz delil getirmeye devam edeceğiz. Allah da sizden inananları kendilerine ilim verilenleri de recelerle yükseltsin. (Mücadele/İl) Âlimlerle cahiller hiç bir olur mu? Bunu ancak akl-ı selim sahipleri düşünürler.

6 (Zümer/9) Allah`tan tam mânâsıyla ancak âlimler korkar. (Fâtır/28) De ki: `Benimle sizin aranızda Allah Teâlâ`nın ve Kitab`ın ilmine sahip olanların şahidlik etmesi yeter`. (Ra`d/43) Kitab`dan bir ilme mazhar olan zat `Sen gözünü kapayıp açmcaya kadar ben sana onu (Belkıs`ın tahtını) getiririm` dedi. (Neml/40) Kitab`dan bir ilme mazhar olan zat, ilmin nelere kâdir olduğunu göstermek için Hz. Süleyman`a böyle hitap etmiştir. İlim ve irfana mazhar olanlar ise şöyle dediler: `Yazıklar ol sun sizlere! İman edip, salih ameller işleyen kimseler için Allah`ın sevap ve mükâfatı daha hayırlıdır`. (Kasas/80) Allah Teâlâ bu ayette âhiretin kıymetinin ancak ilimle bili neceğini anlatmaktadır. Biz bu misalleri insanlara beyan ve îrad ediyoruz. Bunları hakkıyla ancak ilim ve iz`an sahipleri idrâk ederler.2 (Ankebût/43) Eğer aldıkları malûmatı peygambere, emir sahiplerine (âlimlere) bildirseydiler, onlar vâkıaları tedkik ve tahkik ederek, bunların açıklamaya veya gizlemeye layık olup ol madıklarını bilirlerdi. (Nisâ/81) Allah Teâlâ bu ayette olayların yorumunu âlimlerin istihrac ve istinbatına bırakmakta ve böylece onların mertebelerinin ne denli büyük olduğunu ve bu mertebenin peygamberler mertebesine nasıl ilhak olunduğunu bildirmektedir. Ey Âdemoğulları! Sizler için avret yerlerinizi örtecek elbise ve ziynet eşyası varettik. Ancak takvâ elbisesi daha hayırlıdır. (A`raf/27) Bazı âlimler bu ayette geçen avret yerini örten elbise ile ilmin, ziynet ile yakîn mertebesinin, takvâ elbisesi ile de hayat mertebe sinin kastedildiğini söylemişlerdir. Onlara ilim üzere tafsil ettiğimiz bir kitab getirdik. (A`raf/52) Elbette herşeyi bilerek onlara nakledip haber vereceğiz! (A`raf/7) Hayır! O (Kur`an), kendilerine ilim verilenlerin göğüslerinde bulunan açık açık ayetlerdir. (Ankebût/49)

7 Rahman olan Allah, Kur`an`ı öğretti, insanı yarattı, ona be yanı öğretti. (Rahman/1-4) Allah Teâlâ bu hakikati insana minnet etmek kabilinden böy lece ifade buyurmuştur. Hadîsler Allah`ın Rasûlü şöyle buyurmuştur: Allah bir kulu için hayrı murad ettiğinde, onu dinde Allah`tan korkan bir âlim yapar. Ona kendisini doğru yola götürecek akıl ve idrâk verir.3 Âlimler peygamberlerin varisleridir.4 Peygamberlik derecesinden daha üstün bir mertebenin bu lunmadığı herkesin malûmudur. Demek ki bu mertebeye vâris olmak, şereflerin en büyüğüdür. Yerlerde ve göklerde bulunan bütün mahlûkat, âlim bir kimsenin affedilmesi için Allah`a yalvarırlar.5 Yerlerde ve göklerdeki tüm mahlûkatın kendisi için Allah`tan af dilediği bir kimsenin mertebesini bir düşünün! Bundan daha büyük bir mertebeye ulaşması mümkün mü insanoğlunun? Alim kendi işleriyle meşgul olduğu halde, yerlerin ve göklerin sâkinleri de onun affı için istiğfar etmekle meşgul olmaktadırlar. Bir insan için bundan daha büyük bir şeref düşünülebilir mi? Hikmet (ilim), şerefli bir insanın şerefine öyle büyük bir paye ilâve eder ki köleleri, sultanların seviyesine çıkarıncaya değin yükseltir.6 Hz. Peygamberin `Köleleri sultanların seviyesine çıkarır` bu yurmakla ilme nasıl bir paye verdiğini görüyorsunuz! İlmin bu dünyada vereceği neticeler bile bu kadar değerlidir. Dünyada ka zandırdıkları ahiret hayatına nisbetle bir hiçtir. Çünkü ahiret hem dünyadan sayısız derecelerle daha üstündür, hem de ebedî dir. İki iyi haslet vardır ki, bu hasletler hiçbir münafıkta bu lunmaz: Birincisi güzel ahlâk, ikincisi dinde derin bilgi (fıkıh) sahibi olmak.7 Günümüzün bazı fakihlerinin münafıklığı, sizleri bu hadîs hakkında şüpheye düşürmemelidir; zira Hz. Peygamber, günü müzdeki anlamıyla fıkıhtan söz ediyor değildir. Onun fıkıh ile kas tettiği anlam, günümüzdeki anlamından çok uzaktır. Nitekim ki tabımızın ilerideki bölümlerinde bu anlam ortaya konacaktır. Fıkh`ın en küçük derecesi, ahiretin dünyadan daha hayırlı olduğunu bilip, bu gerçeğe göre hareket etmektir. Fakih olan kim sede bu türden bir vasıf olduğu takdirde; bilgileri doğru olur, üze rinden her türlü riya hâli kalkar ve nifak tehlikesinden kurtulur. İnsanların en faziletlisi o mü`min âlimdir ki, kendisine ih tiyaç olduğunda yardım eder. Halk kendisinden kaçtığında ilmiyle yetinerek vakarlı davranır.8

8 İman çıplaktır; onun örtüsü takva, süsü hayâ ve meyvesi ilim`dir.9 İnsanlar arasında nübüvvet makamına en yakın kimseler, ilim ve cihad ehli olan kimselerdir. İlim ehli olanlar, halkı peygamberlerin getirdiği ilahî nizâma yönelttiler. Cihad ehli olanlar ise, peygamberlerin getirdiği bu ilahî nizâmı kılıçlarıyla korumak için cihad ettiler.10 Bir kabilenin ölümü, bir âlimin ölümünden ehvendir.11 İnsanlar, altın ve gümüş gibi farklı değerler taşıyan madenlere benzerler. Dinde derin ilim (fıkıh) sahibi olmak şartıyla; cahiliye döneminde hayırlı olanları, İslâm`a girdikten sonra da (insanların) hayırlılarıdır.12 Kıyamet gününde âlimlerin mürekkebi, şehidlerin kanıyla tartılır.13 Ümmetime ulaştırmak üzere kırk hadis ezberleyen kimseye kıyamet gününde hem şefaatçı, hem de şahid olurum.14 Allah Teâlâ, dininde bilgi sahibi olan kimseyi korur ve um madığı yerden ona rızık verir.15 Allah Teâlâ Hz. İbrahim`e şöyle vahyetti: Ey İbrahim! Ben alimim ve alîm olan her kulumu severim.16 Âlim kimse, Allah Teâlâ`nın yeryüzündeki emin kuludur.17 Ümmetimden iki sınıf ıslah olursa herkes ıslah olur, onlar fesada düşerlerse onlarla birlikte herkes fesada düşer. Bunlar yöneticiler ile âlimlerdir.18 Beni Allah`ın rahmetine yaklaştıracak bir ilim (ve amel) sahibi olmamı temin etmeyen bir günün üzerime doğmasında benim için bir hayır yoktur.19 Âlimin âbide üstünlüğü, benim, ashabımın en düşük dere celisine olan üstünlüğüm gibidir.20 Bakınız ki. Hz. Peygamber ilim. mertebesini, nasıl da nübüvvet mertebesine eşit tutmakta ve ilimsiz amelin derecesi ne kadar düşük olmaktadır. Şayet âbid, eda ettiği ibadetin ilminden mahrumsa, onun ibade tinin hiçbir anlamı olmadığı gibi, böyle bir amelin kişiye hiçbir ya rarı da dokunmaz. Âlim`in âbide üstünlüğü, ondördünde bulunan ayın diğer yıldızlara üstünlüğü gibidir.21 Kıyâmet gününde üç sınıf insan şefaat edebilecektir: Peygamberler, âlimler, şehidler.22 Nübüvvet makamının hemen ardından gelen ve şehidlik mer tebesinden bile üstün olan ilmin mertebesi ne büyük bir nimettir! Allah Teâlâ`ya din hususunda ilim sahibi olmaktan daha üstün bir şeyle ibadet olunmuş değildir. Şeytan için bir tek fakih(i aldatmak) bin âbid(i

9 aldatxnak)tan daha zordur. Herşeyin bir temeli vardır. Bu dinin temeli ise ilimdir.23 Dininizin en hayırlı tarafı en kolay olanıdır. İbadetlerin en hayırlısı ise ilimdir.24 Âlim olan mü`min, âbid olan mü`minden yetmiş derece daha faziletlidir.25 Ey ashabım! Sizler fakihleri çok, kurrâsı (Kur`an hafızları) ve hatipleri az, (ilim) isteyenleri seyrek, fakat (ilim) verenleri çok olan bir zamanda bulunuyorsunuz. Bu zamanda salih amel işlemek, ilim yapmaktan daha hayırlıdır. Fakat insan ların üzerine öyle bir zaman gelecektir ki, fakihleri az, ha tipleri çok, (ilim) verenleri seyrek, (ilim) isteyenleri ise çok olacaktır. İşte böyle bir zamanda ilim (sahibi olmaya çalışmak) her ibadetten daha hayırlıdır.26 Alim ile âbid arasında yüz derece fark vardır. Bu dereceler den her biri arasında iyi beslenmiş bir koşu atının hızıyla yetmiş yıllık bir mesafe vardır.27 Hz. Peygamber`e amellerin hangisinin daha üstün ve efdal olduğu sorulduğunda, şöyle cevap verdi: `Allah`ı bilmek`. Ne tür bir bilgiyi kastettiği sorulduğunda, yine `Allah`ı bilmek` diye cevap verdi. Ashab `Biz amelden soruyoruz, siz ise ilimden haber veriyorsunuz` diye itiraz edince, Hz. Peygamber şöyle cevap verdi: `Allah`ı bilerek yapılan amel ne kadar az olursa olsun insana fayda verir. Allah`ı bil meksizin yapılan ameller ise, insana bir fayda sağlamaz`.28 Kıyamet gününde Allah Teâlâ bütün kullarını diriltip mahşere getirdikten sonra, âlimleri de diriltip getirir ve on lara hitaben şöyle buyurur: `Ey âlimler zümresi! Sizi iyi bildiğim için size ilim sıfatımı emanet ettim. Size ilmimi siz leri azaba uğratmak için vermedim. O halde nimetlere koşun; zira hepinizi affettim`.29 Ashab`ın ve Âlimlerin Sözleri Hz. Ali, talebesi Kumeyle30 şöyle demiştir: `Ey Kumeyl! İlim maldan daha hayırlıdır. Çünkü ilim seni, sen ise malı korursun. İlim hâkim, mal ise mahkûmdur. İnfak malı azaltır, ilim ise artırır`. Yine Hz. Ali şöyle buyurmuştur: `Âlim bir kimse, gündüzleri sürekli oruç tutan, geceleri ise ibadet edip, tüm zamanını cihada sarfeden bir kimseden daha üstündür. Alim bir kimsenin ölü müyle açılmış gediği, yine aynı büyüklükte bir başka âlim doldura bilir`. Hz. Ali bir manzumesinde şöyle demektedir: İnsanlar beden leri itibarıyla birbirlerine eşittir. Babaları Adem, anaları ise Havva`dır. Eğer soylarında soplarmda bir iftihar vesilesi arıyorlarsa, bilsinler ki asılları çamur ve sudan ibarettir. İlim er babı, hidayet arayanlara hidayet vesilesi olur. Her insanın kıymeti bilgisiyle ölçülür. Cahiller ise, ilim erbabının en amansız düşmanlarıdır. İlmi elde etmeye çalış ve ilmin nerelerde kul lanılacağını mutlaka bil! Bütün insanlar ölürler, ancak ilim ehli olanlar yaşarlar`.

10 Ebu Esved ed-düelî31 söyle demiştir: `Dünyada ilimden daha üstün ve daha aziz hiçbir şey yoktur. Çünkü sultanlar halka hük mederlerken, âlimler de sultanlara hükmederler`. İbn Abbas (r.a) şöyle demiştir: `Hz. Süleyman`a ilim, mal ve saltanat arasında istediğini seçmek hakkı verildiğinde, o bu üç nimet arasından ilmi seçti. Onun için Allah Teâlâ kendisine malı da, saltanatı da verdi`. İbn Mübârek`e kâmil insanların kim oldukları sorulduğu za man, âlimler diye cevap vermiş, gerçek sultanların kimler olduk ları sorulduğunda, zâhidler demiş ve en aşağılık insanların kim ler oldukları sorulduğunda ise dünyaları için dinlerini satan kim seler cevabını vermiştir. Dikkat edilecek olursa İbn Mübârek, âlim ler dışındakileri kâmil insan mertebesine koymamaktadır. Çünkü, insanı hayvandan ayıran özellik sadece ilmidir. İnsan, kendisine şeref kazandıran vasfıyla ancak insan sayılabilir. İnsanın şerefi, kuvvetinden gelmez. Öyle olsaydı develerin daha üstün olması lâzım gelirdi; zira develer insandan daha güç lüdürler. Cüssesinin büyüklüğünden de değildir; zira filler insan lardan daha cüsselidir. Şerefi cesur oluşundan da kaynaklanmaz; zira ormanlardaki yırtıcı hayvanlar insandan çok daha cesaretli dirler. Fazla yemek yemesinden de ileri gelmez. Öyle olsaydı öküz lerin daha şerefli olmaları gerekirdi; zira midesi çok büyük olan canlılardan biri de öküzdür. Fazla cinsî münasebette bulun masından da değildir; zira küçücük kuş bile cinsî kudret husu sunda insanoğlundan daha güçlüdür. Kısaca bunların hiçbiri in sana şeref vermez. İnsana şeref veren şey sadece ilimdir! Bazıları şöyle demişlerdir: `İlmi elinden kaçıranın ne ka zandığını bir bilseydim ve ilmi elde edenin de ne kaçıracağını bir bilseydim`. Nitekim Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: Kur`an bilgisine sahip olan bir kimse, başkasının maddî servetini daha hayırlı görürse. Allah`ın büyük gördüğünü küçük görmüş olur. Ebu Muhammed Feth b. Said el-mevsılî32 şöyle demiştir: `Hasta yemek, içmek ve tedavi edilmekten menedilirse ölmez mi? Elbette ölür. İşte kalp de aynen bir hasta gibi, üç gün üst üste ilim ve hikmetten mahrum olursa (mânen) ölür`. Feth el-mevsılî (Allah rahmet eylesin) ne de doğru söylemiştir! Gerçekten de kalbin gıdası ilim ve hikmettir, tıpkı bedenin yaşamasının gıda almasına bağlı olduğu gibi, kalbin yaşaması da ilim ve hikmete bağlıdır. İlimden mahrum bir insanın kalbi hem hastadır, hem de mânen ölüdür. Üstelik dünya sevgisi ile mal düşkünlüğü ilimsiz kişiyi öyle bir hale getirir ki, bütün hislerini dumura uğratır! Korku, yaranın acısını geçici bir zaman için nasıl engellerse, o kişi de artık bu büyük felâketi idrâk etmekten yoksun kalmış demektir! Böyle insanlar işte bu hâle gelir. Fakat ölüm gelip çattığında ve onun dünya yükünü sırtından aldığında, kişi o zaman felakette olduğunu bütün dehşetiyle görür ve fevkal âde müteessir olur. Tıpkı sarhoşken veya korku içindeyken aldığı yaralardan sızı duymayan bir insanın, ayıldıktan veya korkudan kurtulduktan sonra yaralardan duyduğu sızı gibi, onun o anki pişmanlığı da kendisine fayda vermez. Perdeyi kaldıran günün dehşetinden

11 Allah`a sığınırız! İnsanoğlu uykudadır, öldükten sonra uyanır, daha önce yaptıklarının karşılığını görür ve fakat iş işten geçmiştir artık! Hasan Basrî33 şöyle demiştir: `Âlimlerin kaleminden damla yan mürekkep, şehidlerin kanıyla tartılır; ve o kanla tartılan mü rekkep, temiz kandan daha ağır gelir`. İbn Mes`ud şöyle demiştir: İlim büsbütün çekilmeden ilme sarılın! İlim ancak ilmi yayanların eksilmesiyle ortadan kalkar. Nefsimi kudret elinde tutan Allah`a yemin ederim ki, Allah yo lunda şehid olarak öldürülen kimseler; âlimlerin âhiretteki mer tebelerini gördükleri zaman, hemen Allah`tan kendilerini tekrar diriltip âlim yapmasını isterler. Hiç kimse anasından âlim olarak doğmaz. İlim ancak çalışıp öğrenmekle elde edilen bir nimettir`. İbn Abbas şöyle demiştir: `Bence gecenin bir ânında ilim üze rine sohbet etmek, o gecenin tamamını namaz kılmakla geçirmek ten daha faziletlidir`. Hasan Basrî `Ey rabbimiz! Bize dünyada da hasene ver, ahi rette de hasene ver! Bizi cehennem azabından koru!` ayetinin tefsi rinde şöyle demektedir: `Bu ayette geçen dünyadaki hasene, ilim ve ibadet`i içine alır. Ahiretteki hasene ise cennet demektir`. Hikmet ehlinden bir zâta `Bu dünyada neyi sermaye edinmek daha kârlıdır?` diye sorulduğunda, `Gemi battığı zaman gemiyle birlikte batmayan ve seninle kalan şeyi sermaye edin!` bu yurmuştur. O bu sözleriyle ilmi kasdediyordu. Çünkü ilim insanın zihninde olduğu için oradan kaybolup gitmez, her daim insanla beraberdir. `Geminin batması` insanın ölümüyle te`vil edildiğine göre, kendisiyle kalacak sermayenin de, ilim olduğu anlaşılır. Bazı âlimler de şöyle demişlerdir: `Hikmeti kendisine gem edi nen bir kimseyi, halk kendisine rehber edinir. Hikmete vukufiye tiyle tanınan kimseye ise bütün insanlar tâzim ve hürmet ederler`. İmam Şâfiî `İlmin özelliğinden birisi de, az da olsa ondan payı olanlar sevinirler, olmayanlar ise mahzun kalırlar` demiştir. Hz. Ömer şöyle demiştir: `Ey insanlar! İlmi talep edip, öğrenin. Çünkü Allah`ın çok sevdiği bir elbise vardır ve o elbiseyi ilmi ara yan ve aradığını bulan kimselere giydirir. Allah`ın giydirmiş olduğu o elbiseyi giyen kimse, o elbise sırtında iken ne günah işlerse işlesin Allah Teâlâ, sevdiği elbiseyi sırtından almamak için o kimseye üç kere tevbe etmesi için teklifte bulunur. Günah yo lunda ölüme kadar devam etse bile, o elbise sırtmdayken hiçbir zaman günahlardan dönme yolu kapanmış değildir o kimse için ` Ebu Bekir el-ahnef b. Kays b. Muaviye `Âlimlerin hepsi nere deyse padişah olacaklardı. İlimle takviye edilmemiş bütün izzetle rin sonu zilletten başka birşey değildir` demiştir. Sâlim b. Ebi Elca`d şöyle anlatır: `Efendim beni üç yüz dirheme satın aldı ve sonra da azad etti, âzad olduktan sonra ne iş ya pacağım diye kendi kendime

12 düşünmeye başladım. Neticede ilimle uğraşmaya karar verdim. Aradan bir sene geçmeden içinde yaşadığım şehrin valisi beni ziyarete geldi ve fakat ben müsait ol madığım için içeri girmesine izin vermedim, o da çekip gitti`. Zübeyr b. Ebî Bekir şöyle demiştir: Pederim bana Irak`tan mek tup yazıyor ve mektuplarında şöyle diyordu: `Oğlum ilim öğren! Zira fakir düşersen ilim senin için en kıymetli maldır. Eğer zengin olursan ilim senin için güzellik ve cemâldir`. Hz. Lokman`m oğluna yaptığı tavsiyelerde de bu gibi nasihatlar vardır. Nitekim oğluna şöyle nasihatta bulunmuştur: `Ey oğul! Âlimlerle beraber otur. Dizini onların dizlerine bitiştir; zira Allah Teâlâ yeryüzünü rahmetiyle diriltip yeşerttiği gibi, ilim de insanoğlunun kalbini öylece diriltip yeşertir`. Filozoflardan biri şöyle demiştir: `Âlim bir kişi öldüğü zaman sudaki balıklardan tutun da, havadaki kuşlara kadar bütün hay vanlar matem tutup ağlarlar`. Bu sözü destekleyen bir hadisi İbn Neccar Hz. Enes`den rivayet eder: `Âlimler için, öldükleri günden kıyâmet gününe kadar de nizdeki balıklar bile af talebinde bulunurlar`. Gerçekten de ölen âlimin sadece yüzü unutulur, fakat kendisi hiçbir saman unutul maz, adı daima anılmaya devam eder. Zührî şöyle demiştir: İlim erkektir (büyüktür). Onu ancak er kekler (büyükler) sever`. 1) Bazı müfessirler, ayette geçen`kâimen bi`l-kıst`tâbirini alimler lafzına atfederek ayete şu şekilde bir mânâ vermişlerdir:`âlimler de Allah`tan başka ilah olmadığına adaletle şehadet ettiler`. 2) kur`an`da kırk küsür darb-ı mesel vardır. Bazı selef âlimleri Kur`an`ın bu darb-ı mesellerinden birini okuyup anlamadıkları zaman ağlarlar ve `Eyvah demek ki ben âlimlerden değilim` diye üzülürlerdi. (Zebîdî) 3) Buharî ye Müslim, (Muaviye`den); Tirmizî ve İmam Ahmed (İbn Abbas`dan); İbn Mâce (Ebu Hüreyre`den) 4) Ebu Dâvud, Tirmizî, İbn Mâce ve İbn Hibban, (Ebu Derdâ`dan) 5) Irakî, bu hadîsi daha önceki hadîsin bir parçası kabul etmektedir. Aynı hadîs başta yollardan da rivayet edilmiştir. 6) Ebu Nuaym, Hilye; İbn Abdilberr îlim; Abdülganî el-ezdî MuhaddislerinAdabı, (Enes`den zayıf bir senedle) 7 ) Tirmizî, (Ebu Hüreyre`den) ; hadîsin garib olduğunu söylemiştir. 8) Hâkim, Nişâbur Tarihi, (Ebu Derdâ`dan); hadîsin isnadının zayıfolduğunu söylemiştir. 9) Beyhakî, Şuab`il-İman, (Ebu Derdâ`dan zayıf isnadla)

13 10) Ebu Nuaym, (İbn Abbas`dan zayıf isnadla); ayrıca Ebu Talib el- Mekkî,kut`ul-kulûb, (Muaz b. Cebel`den) 11) Taberânî ve İbn Abdilberr, (Ebu Derdâ`dan) 12) Buharî ve Müslim, (Ebu Hüreyre`den) 13) İbn Abdilberr, (Ebu Derda`dan zayıf bir senedle) 14) İbn Abdilberr, İlim, (İbn Ömer`den zayıf bir senedle) 15) Hatib el-bağdadî, Tarih 16) İbn Abdilberr (Talik yoluyla); Irakî bu hadîsin senedine rastlamadığınısöylemiştir. 17) İbn Abdilberr, (Muaz b. Cebel`den zayıf bir senedle) 18) İbn Abdilberr ile Ebu Nuaym, (İbn Abbas`dan zayıf bir senedle) 19) Taberânî, Evsat; Ebu Nuaym, Hilye, (Said b. Müseyyeb`den ve Hz. Aişe`den zayıf bir senedle) 20) Tirmizî, (Ebu Umame`den) Hadisin hasen ve sahih olduğunu söylemiştir. 21) Ebu Davud, Tirmizî, Nesâi ve İbn Hibban 22) İbn Mâce, (Hz. Osman`dan zayıf bir senedle) 23) Taberânî, Evsat`, Ebu Bekir el- Acurî, Riyaz`ul Müteallimîn; Ebu Nuaym, (Ebu Hüreyre`den zayıf bir senedle) 24) İbn Âbdılberr, (Enes`ten zayıf bir senedle) 25) İbn Adîy, (Ebu Hüreyre`den zayıf bir senedle) 26) Taberânî, (Huzam b. Hâkim`den zayıf bir isnadla) 27)İsfehanî, Tergib ve Terhib, (Abdullah b. Amr`dan); Deylemî, Müsned`ul- Firdevs, (Ebu Hüreyre`den) 28) İbn Abdilberr (Enes`den) 29) Taberânî, (Ebu Musa`dan) 30) Kumeyi, Hz. Ali`nin meşhur talebelerinden biridir. Babasının adı Ziyad`dır. 31) Bu zat Hz. Ali`nin talebesidir, Arap gramerinin kurucusu olmakla bili nir. H. 169 yılında vefat etmiştir. 32) Bu zat ünlü zahidlerdendir. Bişr el-hafî, Sırrî es-sakatî gibi muta savvıfların döneminde yaşamış vc H. 130 yılında vefat etmiştir, 33) bu zat zeyd b. sabit`in âzatlısı hasan b, Yesar`dır, Hz, Ömer`in hilâfeti

14 devrinde doğmuş, H. 110 yılında vefat etmiştir. İLİM EHLİNE BİR KİSSA Fahreddîn-i Râzî Herat ve civarında bozuk inançları yaymakla meşgul olanlarla mücâdele ediyor, Müslümanlar ı bunların tehlikelerine karşı korumaya çalışıyordu. Üç yüz kadar atlı talebe ve âlim ile Herat a geldiğinde; hem devlet, hem din büyükleri akın akın ziyaretine gelmiş, alâka göstermişlerdi. Ama birileri vardı ki; ne geliyor, ne de gelme arzusu ızhâr ediyordu. Acaba Fahreddîn-i Râzî hazretlerinin muhâliflerinden miydi? Halktan bir zengin, bir gün Fahreddîn-i Râzî hazretlerini bahçesinde yemeğe dâvet etti. Maksadı; ziyaretine gelmeyen zâtı da orada bulundurup, görüşmelerini ve bir yanlış anlamanın meydana gelmemesini temin etmekti. Fahreddîn-i Râzî hazretleri, yemekte karşılaştığı ziyaretine gelmeyen zâta, Niçin bizi ziyârete gelmediniz? diye sordu. Şöyle cevap verdi o zât: Ben fakirin biriyim. Ne ziyâretinize gelişim size bir şeref kazandırır, ne de gelmeyişim size bir şey kaybettirir. Siz mühim kimselerle meşgul olun. Bu cevap Fahreddîn-i Râzî hazretlerini düşündürdü. Bu defa büsbütün meraklanarak ısrarla suallerini peşi peşine sıraladı: Bu, sıradan birinin sözüne benzemiyor. Kalbi-gönlü uyanık birinin cevabıdır bu. Şimdi daha çok meraklandım. Söyleyin lütfen niçin gelmiyorsunuz? Bize vermek istediğiniz bir mesajınız olmalı. Sen, Müslümanlar ın benim ziyâretime gelmeleri vâciptir diyormuşsun. Neden senin ziyâretine gelmek vâcip olsun? Ben ilim ehli biriyim. Benim ziyâretime gelenler aslında benim değil, ilmin ziyâretine gelmiş olurlar. Mücâdelemde bana yardımcı olmuş, beni desteklemiş sayılırlar. Öyle ise anlat bakalım İlmin hedefi Allâh ı bilmek olduğuna göre, nasıl biliyorsun Hazret-i Mevlâ yı? Yüz delil ve burhan ile biliyorum Allah Teâlâ yı Peki öyleyse, söyler misin; burhan ve delil, şüpheleri gidermek için değil midir? Demek sende bu kadar şüphe varmış ki her birine delil aramış; ancak bu delillerle şüpheni gidermişsin. Halbuki Allahü zû l-celâl bana, öyle bir îman verdi ki; şüphenin zerresi bile kalbimde yoktur. Olmayan şeyi gidermek için

15 ne diye delil ve burhan arayayım? Bu cevaptan sonra bir suskunluk başlar. Neden sonra yerinden kalkan büyük müfessir Fahreddîn-i Râzî hazretleri, Uzat elini de öpeyim. Sen sıradan biri değil, bir îman ve ihlâs numûnesi mâneviyât sultânısın. Kim isen söyle de beni daha fazla merakta bırakma. Fahreddîn-i Râzî hazretlerinin kulağına eğilen birinin, fısıltı hâlinde söyledikleri şundan ibârettir: Konuştuğun zât, Necmüddîn-i Kübrâ hazretleridir. Fahreddîn-i Râzî hazretleri hemen diz çöküp rica eder: Lütfen beni de kabul buyurun tâlipleriniz arasına da, ben de iştirak edeyim sohbetlerinize * * * İşte zâhirî ilimle bâtınî ilmin farkı İşte zâhirî ilim ehli ile, zû lcenâhayn olan mâneviyat erbâbının seviye ve dereceleri Keza, aralarındaki diyaloğun güzelliği ve hakkı teslim ile neticelenişi Ve, biribirlerine karşı olan nezâket ve saygıları Zamanımız tartışmacıları na örnek olması dileğiyle