Yasal Düzenlemeler. Modül 2 EĞİTİM KİTAPÇIĞI. Editör Miguel Santos. Yazarlar Pîrvu IONICĂ Luminiţa OPREA. Düzenleyen Mehtap COŞGUN BAŞAR ROMANYA

Transkript

1 Modül 2 EĞİTİM KİTAPÇIĞI Yasal Düzenlemeler Editör Miguel Santos Yazarlar Pîrvu IONICĂ Luminiţa OPREA Düzenleyen Mehtap COŞGUN BAŞAR ROMANYA Bu proje, Hayatboyu Öğrenme Programı Grundtvig Çok Taraflı Projeler faaliyeti çerçevesinde Avrupa Komisyonundan alınan hibe ile yürütülmektedir. Bu projenin içeriği ve sonuçları hiçbir şekilde Avrupa Komisyonunun görüşlerini yansıtmadığı gibi proje ve sonuçları ile ilgili tüm sorumluluk proje sahiplerine aittir.

2 Bu eğitim modülü, CP-PACK kapsamında ve odak grup görüşmeleri ile Serebral Palsi li çocukların anne babaları ve öğretmenlerine yapılan anket sonuçlarından elde edilen İhtiyaç Analizi Raporuna göre oluşturulmuştur. Bu modül, temel olarak yetersizlikleri olan kişilerin haklarını düzenleyen uluslararası yasal belgelere ve ortakların ülkelerinde yürürlükte olan temel yasal çerçevelere dayanan teorik bir eğitim modülüdür. Bu eğitim modülü, uygulanan yasayı tanımak ve anlamakta bir başlangıç materyali olarak kullanılmalıdır. Bu modül yasal tavsiye değildir ve bu şekilde anlaşılmamalıdır. 24

3 Bölüm 1 Uluslararası ve AB Seviyesinde SP li Kişinin Yasal Durumu Kazanımlar Katılımcılardan; Ülkelerinde uluslararası yasaların ve AB yasalarının ne derecede uygulanabileceğini anlamaları Daha gelişmiş ve uygun bir ulusal yasa sistemi için neler yapılabileceğinin anlamaları beklenmektedir. Giriş Yetersizlikleri olan kişilerin hakları alanında temel uluslararası ve Avrupa belgesi, Birleşmiş Milletler New York merkez binasında 13 Aralık 2006 tarihinde kabul edilmiş olan Yetersizliği Olan Kişilerin Haklarına Dair Sözleşme ve Opsiyonel Protokolü dür. Sözleşme 3 Mayıs 2008 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Sözleşmeye katılan ülkeler, sözleşmeyle tanınan hakların sağlanması için politikalar, yasalar ve idari tedbirler almayı; ayrımcılık oluşturan yasa, yönetmelik ile adet ve uygulamaları kaldırmayı taahhüt eder. Bakış açısının değişebilmesi için, yetersizlikleri olan kişilerin durumunun iyileştirilmesi esastır ve anlaşmayı onaylayan ülkeler önyargılarla mücadele etmeli; yetersizlikleri olan kişilerin kabiliyetleri konusunda farkındalığı arttırmalıdır. Ülkeler, yetersizliği olan kişilerin de yetersizliği olmayan kişilere doğuştan sağlanan yaşama hakkını kullanabilmelerini, bu kişilere eşit haklar verilmesini, yetersizliği olan kadınların ve kız çocuklarının durumunun iyileştirilmesini ve yetersizliği olan çocukların korunmasını sağlamak durumundadır. Yetersizliği olan çocuklar eşit haklara sahip olmalı, yetkili kurumlar tarafından çocuğun menfaati için en iyi yol olarak gösterilmediği sürece çocuklar istekleri dışında anne babalarından ayrılmamalı ve hiçbir şartta gerek çocuk gerekse anne babaların yetersizliğine dayanılarak böyle bir ayrıma gidilmemelidir. Ülkeler, yasalardan önce bütün insanların eşit olduğunu kabul etmeli ve yetersizliğe dayanan ayrımcılığı yasaklayarak eşit yasal korumayı garanti etmelidir. Ülkeler, yetersizliği olan bireylere mülk sahibi olma ve miras bırakma, mali işleri kontrol etme ve banka kredileri ile ipotek sözleşmelerinin kullanımı konusunda eşit haklar sağlamalıdır. Diğerleri ile eşit adalete erişim hakkı sağlamalı ve yetersizliği olan 25

4 kişilerin özgürlük ve güvenlik haklarını kullanabildiği yasa dışı veya keyfi herhangi bir durumdan dolayı özgürlüklerinden mahrum bırakılmamalarını sağlamalıdır. Ülkeler, yetersizliği olan kişilerin fiziksel ve zihinsel bütünlüğünü herkesin olduğu gibi korumalı; işkence ve insanlık dışı ya da aşağılayıcı muamele görmemelerini sağlamalı ve ilgili kişinin rızası olmadan üzerlerinde tıbbi veya bilimsel deneylerin yapılmasını yasaklamalıdır. Yasalar ve idari tedbirler, suistimal, şiddet ve yetkinin kötüye kullanılmasını engellemelidir. Suiistimal halinde devletler mağdura iyileşme, rehabilitasyon ve tekrar toplumla bütünleşmeyi sağlamalı ve suiistimali soruşturmalıdır. Yetersizliği olan kişiler, özel hayat, aile hayatı, yazışma veya iletişim konularında keyfi veya yasa dışı bir muameleye tabi olmamalıdır. Onların kişisel, tıbbi ve rehabilitasyon bilgilerinin gizliliği de yetersizliği olmayan kişiler gibi korunmalıdır. Kabul edilebilirlik konusu da dâhil olmak üzere Sözleşme, ülkelerden engelleri tanımlamalarını ve ortadan kaldırmalarını; yetersizliği olan kişinin çevre, ulaşım, kamu tesisleri ve hizmetleri ile bilgi ve iletişim teknolojilerine erişimlerini sağlamasını ister. Yetersizliği olan kişiler bağımsız olarak yaşayabilmeli, topluma dâhil olmalı, nerede ve kiminle yaşayacağını seçebilmeli ve hem evdeki hem de toplumdaki destek hizmetlerinden faydalanabilmelidir. Kişisel hareketlilik ve bağımsızlık, kişisel hareketliliğin desteklenmesi ve kolaylaştırılması, hareketlilik becerileri ile hareketlilik yardımları konusunda eğitim, cihazlar, yardımcı teknolojiler ve birebir kişisel yardımla sağlanmalıdır. Ülkeler, makul bir standartta yaşama ve sosyal korunma hakkını kabul eder; buna kamusal alan, hizmetler ve yetersizliğe bağlı ihtiyaçlar konusunda yardım ve yoksulluk durumunda yetersizlikle ilişkili masraflar da dâhildir. Ülkeler, genel toplumsal bilgiye, uygun format ve teknolojiler yoluyla erişimi iyileştirmeli, Braille, işaret dili ve diğer iletişim şekillerinin kullanımını kolaylaştırarak, medya ile İnternet sağlayıcılarının, bilgileri erişilebilir formatta sunmalarını sağlamalıdır. Evlilik, aile ve kişisel ilişkilere ilişkin ayrımcılık ortadan kaldırılmalıdır. Yetersizliği olan kişilerin anne baba olma, evlilik yapma ve aile kurma, kaç çocuğa sahip olacağına karar verme ile aile planlama araçlarına ve eğitimlerine erişim, velayet ve evlat edinme gibi konularda eşit fırsatlara sahip olmaları gereklidir. Ülkeler, ilk ve orta öğretim, mesleki eğitim, yetişkin eğitim ile hayat boyu öğrenmeye eşit erişimi sağlamalıdır. Eğitim uygun materyal, teknik ve iletişim biçimlerini kullanmalıdır. Destek ihtiyacı olan öğrenciler destek tedbirlerini almalı, görme engelli ve işitme engelli öğrenciler Braille ve işaret dilini akıcı şekilde kullanan öğretmenlerden en uygun iletişim yoluyla eğitim almalıdır. Yetersizliği olan kişilerin eğitimi topluma 26

5 katılımlarının, saygınlıklarının, kişiliklerinin, kabiliyetlerinin ve yaratıcılıklarının gelişiminin sağlanmasıyla mümkündür. Yetersizliği olan kişilerin yetersizlikleri temelinde ayrımcılığa uğramadan mümkün olan en yüksek standartta sağlık hizmetini almaya hakkı vardır. Onlar da diğer insanlara sağlandığı şekilde ücretsiz ya da makul fiyatlardaki sağlık hizmetlerinden aynı oran, kalite ve standartta faydalanmalı, yetersizliklerinden dolayı ihtiyaçları olan sağlık hizmetlerini almalı ve sağlık sigortası sağlanması konusunda herhangi bir ayrımcılığa tabii olmamalıdır. Yetersizliği olan kişilerin en üst seviyede bağımsızlık ve yeterlilik kazanmalarını sağlamak için ülkeler, sağlık, istihdam ve eğitim alanlarını uygun hale getirme ve rehabilitasyon hizmetlerini kapsamlı şekilde sağlamalıdır. Yetersizliği olan kişilerin eşit çalışma ve hayatlarını kazanma h akları vardır. Ülkeler işe ilişkin konularda ayrımcılığı yasaklamalı, iş sahibi olma ve girişimciliği, kamuda yetersizliği olan kişilerin istihdam edilmesini ve bu kişilerin özel sektörde istihdamedilmesini desteklemeli ve iş yerinde makul şartların bu kişilere sağlanmasını garanti etmelidir. Ülkeler, yetersizliği olan kişilerin oy verme, aday olma ve seçilme de dâhil olmak üzere siyasi ve toplumsal hayata eşit katılımı sağlamalıdır. Ülkeler, televizyon programları, filmler, tiyatro ve erişilebilir formatlarda kültürel materyal sağlanmasını garanti ederek, tiyatrolar, müzeler, sinemalar ve kütüphaneleri erişilebilir kılarak, yetersizlikleri olan kişilerin yaratıcı potansiyellerini sadece kendileri için değil toplumun zenginleşmesi için de kullanmalarını sağlayacak fırsatlar yaratarak kültürel hayata, eğlenmeye, boş zaman ve spor faaliyetlerini katılımı desteklemelidir. Ülkeler, yetersizliği olan kişilerin, yetersizliği olanlara yönelik sporlara katılımlarını sağlamalıdır. Ülkeler, Sözleşme nin gelişmekte olan ülkelerde uygulamaya konması konusunda yardımcı olmalıdır. Sözleşme nin uygulanması ve izlemesinin garanti altına almak için ülkeler, hükümet içerisinde bir odak noktası belirlemeli ve uygulamanın izlenmesi teşvik edilmesi için ulusal bir mekanizma oluşturmalıdır. Bağımsız uzmanlardan oluşan Yetersizliği Olan Kişilerin Haklarına Dair Komite, taraf devletlerden Sözleşme nin uygulanması konusundaki ilerlemelere dair periyodik raporlar alacaktır. İletişimlere ilişkin Opsiyonel Protokol ün 18. Maddesi, birey ve gruplara, tüm ulusal kaynak ve süreçlerin uygulanması konusunda dilekçe verme hakkı tanır. Burada dilekçe verme hakkının, sadece görevdeki ulusal otoritenin, Sözleşme hükümlerine göre verilmiş olan hakkı sağlamaması ve vermemesi durumunda kullanabileceğinin ve ilgili kişinin bu hakları edinmek için tüm ulusal süreçleri takip etmiş olması gerekliliğinin 27

6 altı çizilmelidir. Komite şikayeti ve devletin gözlemlerini inceler ve eğer varsa bu bağlamda görüşlerini ve tavsiyelerini oluşturur ve devlete iletip kamuya açıklar. Dünya Sağlık Örgütü tarafından yapılan yetersizlik, engel ve özür tanımları aşağıdaki gibidir: Zedelenme: Herhangi bir psikolojik veya anatomik yapı veya işlev kaybı ya da anomali Yetersizlik: (bir zedelenmenin sonucu olarak) bir insan için normal kabul edilen şekilde veya oranda bir faaliyeti gerçekleştirme eksikliği ve sınırlılığı Engel: Yaş, cinsiyet ve o bireye ait sosyal ve kültürel etkenlere bağlı olarak normal bir işlevin tam anlamıyla yerine getirilmesini kısıtlayan ya da engelleyen durum. Aşağıdaki tanımlar, bu bakış açısı doğrultusunda geliştirilmiştir. Dünya Programı nda önerilen ilgili eylem terimleri önleme, rehabilitasyon ve fırsatların eşitlenmesi olarak tanımlanmıştır. Önleme, olumsuz fiziksel, psikolojik ve sosyal sonuçlardan kaynaklanan engelin önlenmesinde veya zihinsel, fiziksel ve duyusal engellerin ortadan kaldırılması için (birincil önleme) alınan tedbirler anlamına gelir. Rehabilitasyon, engelli bir kişinin en yüksek zihinsel, fiziksel ve/veya sosyal düzeyini sağlayarak kişinin kendi hayatını değiştirebileceği araçları temin etmeye yönelik amaç odaklı ve zaman kısıtlı bir süreçtir. Bir işlev kaybını veya işlevsel bir kısıtlamayı telafi etmeye yönelik tedbirler (örneğin teknik yardımlar) ile sosyal uyum veya yeniden uyumu kolaylaştırmaya yönelik diğer tedbirleri de içerebilir. Fırsat eşitliği, fiziksel ve kültürel ortam, barınma ve ulaşım, kamu ve sağlık hizmetleri, eğitim ve iş fırsatları, kültürel ve sosyal hayat, spor ve eğlence tesislerini de içermek üzere toplumun genel sisteminin herkese erişilebilir kılındığı bir süreç anlamına gelir. SP li Bir Kişinin Ulusal Düzeyde Yasal Durumu Farklı ülkelerde Serebral Palsi li kişilerin yasal durumu hakkında değişik yaklaşımlar vardır. Bu yaklaşımlar, SP li bireylere özel bir yasal çerçeveden SP li bireylerin yetersizlikleri olan kişiler (bazı ülkelerde engelli kişiler terimi kullanılır) kategorisinde daha genel olarak yer aldıkları genel çerçeveye kadar değişiklik gösterir. Bunun sonucu olarak da SP den etkilenen çocukların durumu değişikli gösterir. Bazı ülkelerde SP li çocuklar, yetersizliği olan çocuklar genel kategorisinin içinde ayrı bir kategoride yer alırlar. Diğer ülkelerde ise SP li çocuklar, diğer yetersizlikleri olan çocuklara göre herhangi bir özel statüye sahip değildir. Bu farklılıklara rağmen, tüm AB ülkeleri, çocuklar da dâhil olmak üzere yetersizliği olan kişiler için pek çok hakkı tanır ve verir. Ulusal mevzuat ve yönetim sistemlerine bağlı olmak üzere, yetersizliği olan kişilerin farklı seviyelerdeki sosyal ihtiyaçlarını dikkate alarak bu haklar gruplandırılır. SP li kişinin yasal durumu konusunda uluslararası bir 28

7 yaklaşım oluşturmak için temel hakların bir taraması yapılmış ve haklar iki kategori altında gruplandırılmıştır. Bir kategori, resmi makamlar tarafından verilmiş hakları içerir. Bu tip haklar kolayca, diğer hiçbir idari formalite olmadan kişinin durumunu kanıtlaması ile tanınır. Diğer bir haklar kategorisi ise belli bir takım idari süreçlerin yerine getirilmesi şartı ile tanınır. SP li çocuklar da dâhil olmak üzere yetersizliği olan çocuklar aşağıdaki haklardan faydalanır: Sağlıklarının korunması, önleyici tedbirler alınması, tedavi ve iyileşme, eğitim ve uzman öğretim, Sosyal hizmetler ve sosyal haklar anlamına gelen sosyal destek, Barınma, kişisel yaşam alanının düzenlenmesi, ulaşım, fiziksel, bilişsel ve iletişim ortamlarına erişim, Boş zamanları değerlendirecek faaliyetler, spor, kültür ve turizme erişim fırsatları, Yasal destek, Maddi faydalar, Değerlendirme ve hareket kabiliyetinden yoksun kişiler için belirli zaman aralıklarıyla değerlendirme komisyonu tarafından evde yeniden değerlendirme. Küçük Bir Yasa Uygulaması! Uluslararası sözleşmede ilginiz çeken üç konu tespit edin. Seçiminizi gerekçelendirin. Şimdi, ulusal mevzuatta bu hükümlerin ne kadar dâhil edildiğini anlatın. Uluslararası yasa ile mevcut uygulama arasındaki en az 5 farkı söyleyin. Bunların neden olabileceğini açıklamaya çalışın. Bir birey, kendisine tanınan uluslararası hakların uygulanmasını nasıl yasal olarak talep edebilir? Önerilen Okumalar Convention on the Rights of Persons with Disabilities and its Optional Protocol, adopted on 13 December 2006 at the United Nations Headquarters in New York. The Convention entered into force on 3May Convention on the Rights of the Child, adopted and opened for signature, ratification and accession by the United Nations General Assembly resolution 44/25 of 20 November 1989 Hague Convention of 19 October 1996 on Jurisdiction, Applicable Law, Recognition, Enforcement and Co-operation in respect of Parental Responsibility and Measures for the Protection of Children or Hague Convention

8 Bölüm 2 Yetersizliği Olan ve SP li Kişiler için İdari Destek Kazanımlar Katılımcılardan; Kamu kurumlarının nasıl işlediğini anlamaları Farklı kurumların yetersizliği olan kişilerin haklarını korumalarındaki sorumluluklarını anlamaları beklenecektir. Giriş Engeli olan kişilerin haklarının gözetilmesi genellikle yerel yönetimlerce yapılır. Bu hakların gözetilmesinde yardımcı veya destek işleri ise merkezi idari yönetimler, sivil toplum, aileler veya özürlü kişilerin yasal temsilcileri tarafından yürütülür. Bu bağlamda yetersizliği olan kişiler için yasal çerçevenin daha iyi uygulanmasının, yerel idari birimler ile Sivil Toplum Kuruluşları nın işbirliği sayesinde mümkün olabileceğinin bilinmesi gereklidir. Her ülkedeki idari sistemin özgünlüğüne bağlı olarak, SP li çocuklara idari destek sağlanmasında görevli değişik kamu ve özel kuruluşlar tanımlanabilir. Bazı ülkelerde SP li kişilerin kaydını tutan idari süreçler uygulanır. Diğer ülkelerde ise SP li kişiler özel tanıya bağlı olarak değil, yetersizliklerinin derecesine göre kayıt altına alınırlar. SP ye farklı yaklaşımlar olduğundan, bu modülde temel olarak yetersizlik terimi kullanılacaktır. Yetersizliği olan kişilerin birçok hakkı olduğu gibi özel kabul edilen kurum ve kuruluşların da pek çok yükümlülüğü vardır. Bu haklar ihlal edilip yükümlülükler tam olarak yerine getirilmediğinde, uygun davranmayan kurum ve kuruluşlara mali cezalar getirilmiştir. Yetkili kurum bu cezaları uygular. İlgili kişiler hak ihlallerini ve yerine getirilmeyen yükümlülükleri bildirmelidir. Bireysel talep üzerine bir hak verildiğinde, hakkın verilmemesi veya gecikilmesi mahkemede bir dava konusu olabilir. Genellikle davanın açılması için ex-oficio avukatlar destek sağlar; davanın açılması ve yasal destek ücretsizdir. Yukarıda belirtilen hak ve yükümlülükler şunlardır: a. Yetersizliği olan kişilerin her tür eğitime ücretsiz ve eşit erişimi, 30

9 b. Yetersizliği olan kişilerin eğitim süreci kapsamında hakları aşağıdakilerdir:» Destek eğitim hizmetleri,» Yetersizliğe uyarlanmış teknik donanım,» Görsel engeli olan öğrencilerin erişebileceği okul yönergesi ve kurslar,» Sınavlar esnasında yardımcı donanım ve yazılımların kullanımı. c. Yılda bir defa kişisel yardımcıları ile birlikte yetersizliği olan çocuklar için ücretsiz eğlen-dinlen kamplarının kurulması. d. Yetersizliği olan kişilerin eğitim sağlayıcılara ulaşmasına ilişkin kamu kurumlarının yükümlülükleri:» Yetersizliği olan kişilerin eğitim ve uzman öğretime erişimlerini sağlama ve destekleme,» Zorunlu eğitim süresince hareket edemeyen yetersizliğe sahip kişiler için evde eğitim ve destek/gezici öğretmen yolu ile eğitim sağlama,» Yetersizliği olan kişilerin ihtiyaçlarına göre sürekli eğitime erişim sağlama,» Temel veya özel eğitim ile aileler veya toplum arasında işbirliğini destekleme,» Yetersizliği olan çocuklara yönelik eğitim uygulamalarına uyarlayabilmeleri için normal eğitim öğretmenlerinin mesleki eğitimlerinin desteklenmesi,» Yetersizliği olan kişinin spor uygulamaları yapabilmesinin sağlanması ve öğretmenlerin spesifik tıbbi ve teknik uygulamalar konusunda yetiştirilmesi,» Özel pedagoji uzmanları tarafından yetersizliği olan kişiler ve ailelerine destek hizmetleri sağlanması,» Eğitim kurumlarına erişimin sağlanması. e. Kamu binalarında yetersizliği olan kişilere alt katlarda ev kiralayabilmeleri için öncelik verilmesi f. Ağır düzeyde yetersizliği olan kişilerin, kiralanan apartman dairesinde bir destek odasına ve en düşük fiyattan kira ödemeye hakkı vardır. Aynı hak bakım süresi boyunca ciddi yetersizliği olan kişinin ailesi veya yasal temsilcisine de tanınır, g. Yetersizliği olan çocuk ve refakatçi kişi konser, müze ve etkinliklere ücretsiz katılma hakkından faydalanır, h. Yetersizlikleri olan kişilerin toplu taşımadan faydalanmalarını sağlamak için yerel yönetimler uygun toplu taşıma araçları satın almak ya da mevcut araçları uygun hale getirmek ve yetersizlikleri olan kişiler için ulaşım programları oluşturmakla yükümlüdür. i. Ağır ve dışarıdan da gözlemlenebilen yetersizliği olan kişiler ücretsiz şehir içi toplu taşımadan faydalanır. j. Ağır ve dışarıdan da gözlemlenebilen yetersizliği olan kişiler toplu taşımada uzak mesafe ulaşımından da faydalanır. 31

10 k. İlgili kamu kuruluşları, yetersizlikleri olan genç kişilerin yetişkin koruma programına geçişlerini kolaylaştırmak için gerekli tedbirleri almakla yükümlüdür. l. Talep veya remi makamlarca sağlanan sosyal destekten faydalanma hakkını verme yükümlülüğü vardır. m. Evde bakım veya diğer kamu hizmetlerinin mümkün olmadığı yerlerde yetersizliği olan kişiyi bir ikamet merkezine kabul etme yükümlülüğü vardır. n. Kurumlar, yetersizliği olan kişilerin menfaati doğrultusunda binaları yetersizliği olan kişi için uygun hale getirme, park yerlerini düzenleme ve erişimi sağlama ile yükümlüdür. o. Matbaaların, görsel engeli olan kişilerin de erişebileceği formatlara dönüştürülebilen dijital ortamlarda kitap ve magazin basma zorunluluğu vardır. p. Kamu kütüphanelerinin, görsel veya okuma engeli bulunan kişiler için özel bölümler oluşturma zorunluluğu vardır. q. Telefon şirketlerinin ve banka hizmet operatörlerinin, verdikleri hizmetler ve bilgi hizmetlerinden yetersizliği olan kişilerin de faydalanabilmesi için sundukları hizmetleri uygun hale getirme zorunluluğu vardır. r. Otel sahiplerinin, en azından bir odayı yetersizliği olan kişiye uygun hale getirme, giriş, resepsiyon ve asansöre dokunsal işaretler koyma zorunluluğu vardır. s. Kamu ve özel kuruluşların, işitme engeli bulunan kişilerin halkla ilişkilerden ve diğer bilgi hizmetlerinden faydalanabilmeleri için çevirmen bulundurma zorunluluğu vardır. Bu hizmetler aynı zamanda internetle sağlanan hizmetleri de kapsar. t. Belirli sayının üzerinde işçi çalıştıran işverenler, çalışanlarının en az belli bir yüzdesi kadar personelini yetersizliği olan kişilerden seçmek veya kamuya özel bir vergi ödemekle yükümlüdür. u. Korunan birimlerin belirli vergilerden muafiyet hakkı vardır. Eğitim ve tedavide yetersizliği olan/sp li çocukların yararına yönelik idari hükümler Her Avrupa ülkesi, yetersizliği olan/sp li çocukların eğitimi ve tedavisi için farklı sistemler oluşturmuştur. Genel idari ve yasal çerçeveye bağlı olarak, bu destek sistemleri devlet eliyle, özel sektör tarafından veya her ikisinin bir arada olması ile sağlanır. Genel olarak ülkelerdeki yaygın yaklaşım, yetersizliği olan/sp li çocuklar ile ilgilenecek bir kamu kurumunun kurulmasıdır. Yerel koşullara bağlı olarak anaokulları, okullar ve diğer kurumlar vardır. Bu kurumlar, SP li çocukların, yetersizliği olmayan çocuklarla bir arada olduğu kaynaştırma, SP li çocukların diğer yetersizlikleri olan çocuklar ile bir 32

11 arada bulunduğu yarı zamanlı kaynaştırma ya da sadece SP li çocuklara yönelik özel kurum şeklinde olabilir. Diğer taraftan çoğu ülkede SP ve diğer benzer yetersizlik ve engellere yönelik özelleştirilmiş ve uzmanlaşmış tedavi sağlayan özel kurumlar da vardır. SP çok yaygın bir yetersizlik olmadığından, çocuk ve ailesinin yakın çevresinde uzman bir eğitim ve tedavi kurumu bulmak mümkün olmayabilir. Öğretmenlerin ve terapistlerin, uluslararası ve AB antlaşmaları ve sözleşmelerine göre kamu yetkili kurumlarından farklı destek istemek ve almak için önceliğe sahip olduklarını bilmesi gereklidir. Örneğin, kamu yetkili kurumları yaptıkları bütçelerinde okulların, tedavi merkezlerinin ve yetersizliği olan/sp li çocukları desteklemeye yönelik diğer tesislerin geliştirilmesi için gerekli miktarı da belirtmelidir. Küçük Bir Yasa Uygulaması! Genel bilginize başvurarak yetersizliği olan kişilerin evlerini düzenlemekle görevli kurum ve kuruluşların isimlerini söyleyin. Yazılı kanundan faydalanarak fikrinizi doğrulayın. Aşağıdaki varsayımların her birini gerekçelendirin: Aile, yetersizliği olan aile fertlerinin haklarının korunmasında temel yasal yükümlülüğe sahiptir. Kamu kurumu sadece tavsiye ve belli bir miktar maddi destek sağlamakla yükümlüdür. Önerilen Okumalar Guidance available on public authorities websites, on private, specialised, organisations or on international organisations websites (UNESCO, UNICEF, UN) 33

12 Bölüm 3 Yetersizliği Olan/SP li Kişiler için Lojistik Destek Kazanımlar Katılımcılardan; Psikolojik desteğin değişik türlerini daha iyi anlamaları Çeşitli destek türleri arasındaki karışıklığı gidermeleri beklenecektir. Giriş SP li kişiler de yetersizliği olan bireyler olduğundan, yetersizliği olan diğer kişilere tanınan genel haklar onlara da uygulanır. Lojistik destek, çeşitli hizmetlere ücretsiz erişim, farklı hizmetlerden indirimli fiyattan faydalanma, tesis ve binalara erişebilirlik, ücretsiz veya indirimli fiyatlarda destek cihazı ve teknikleri edinme, değiştirilmiş destek hizmetleri, materyaller ve teknikler vb. kapsayabilir. Bu haklardan bazılarının bireysel talep üzerine tanınmış olduğu, diğerlerinin ise farklı kurumlar tarafından resmi olarak verildiği varsayılmaktadır. Çoğu durumda lojistik desteğin yetersizliği olan kişilere tanınan genel bir hak olduğu bilinmelidir. Bu bağlamda, kamu veya özel kuruluşlarca yerine getirilmesi gereken bir hak için birey kişisel başvuruda bulunamaz. Örneğin, erişim ve yardımcı destek, işaretlenmiş yollar, tekerlekli sandalyelere uygun otobüsler vb. gibi yollarla da sağlanabilir. Genellikle lojistik destek şunları kapsar: a. Kişisel refakatçi edinme hakkı b. Ücretsiz tıbbi cihazlar, ücretsiz tıbbi tedavi ve ilaçlar c. Yetersizliği olan/sp li kişiler ve kişisel refakatçisi için ücretsiz SPA tedavisi d. Hastanelerde ücretsiz yatış ve yemek, SPA tesisleri ve diğer benzer hizmetler e. Yetersizliği olan kişiler için ücretsiz park etme izni f. Ev kiralanması durumunda kamu binalarında ekstra oda g. Aile veya destekleyen kişileri bulunmayan yetersizliği olan çocukların kamu destek merkezine erişimi h. İletişimi kolaylaştırmak amacıyla yasal süreçler esnasında uzman bir çevirmen bulundurma hakkı 34

13 i. Terapi ve destekleyici kamu tesislerine erişim. Yetersizliği olan/sp li çocuklar menfaatine okullar tarafından alınması gerekli tedbirler Yetersizliği olan/sp li çocuklara yönelik okullar, terapi merkezleri ve diğer tesisler, resmi makamlar tarafından kendilerine çeşitli destekleyici cihaz veya iş sağlaması gerektiğini bilmelidir. Örneğin resmi makamların, kamu veya özel uzmanlaşmış kuruluşları rampalar yapmaları, taşıyıcı veya asansör tesisatı kurmaları için desteklemesi gereklidir. Ayrıca, resmi makamların uzmanlaşmış kuruluşlara aşağıdakiler gibi yardımcı teknoloji ve cihazlar sağlaması gereklidir: Kitaplar, oyunlar, eğitici materyaller Tekerlekli sandalyeler, boyun, omurga, kol ve bacakları destekleyen cihazlar, uyarlanmış sandalyeler ve masalar Okullar için belirli desteklerin dolaylı yollarla sağlanabildiğini bilmek önemlidir. Bu bağlamda yeni veya geliştirilmiş yardımcı cihazların araştırılması ve geliştirilmesi, genellikle üniversitelerde ve araştırma enstitülerinde yapılır. Böyle bir desteği almak için okullar, bu tür araştırma kuruluşları ile ortak projeler geliştirmelidir. Ayrıca çoğu ülkede okullar ve terapi merkezlerinin desteklenmesi konusunda sorumluluk, farklı kamu kurumları arasında paylaşılır. Örneğin bir bakanlık veya ulusal düzeydeki başka bir kurumun bütçesinde destek ve yardımcı teknolojiler için ihtiyaç duyulan para bulunabilir ve başka bir kamu kuruluşu ise binaların değiştirilmesi ve düzenlenmesini üstlenebilir. Aynı şekilde tüm öğretmenler, terapistler ve yetersizliği olan/sp li çocuklarla ilgilenen herkesin yetkinliklerini geliştirmek adına çeşitli eğitimlere katılmayı talep etme hakkı vardır. Çoğu ülkede öğretmenler ve terapistlere yönelik eğitim sistemleri, öğretmen ve terapistlere uygun eğitim ihtiyaçlarını kapsamaz. Bu durumun üstesinden gelebilmek için öğretmen ve terapistlerin uluslararası eğitim organizasyonlarına (konferanslar, seminerler vb.) katılabilmelerini sağlayan pek çok finansman fırsatları olduğunu bilmesi gereklidir. Diğer yandan, okullar, Sivil Toplum Kuruluşları ve diğer özel kuruluşlarla işbirliği yapabilir. Çoğu durumda bu işbirliği, bir okulun, yetersizliği olan/sp li çocukların yararına kendi destekleyici faaliyetlerini geliştirmek üzere ev sahipliği yapması şeklinde gerçekleşir. 35

14 Küçük Bir Yasa Uygulaması! Normal işleyen yaklaşım olarak bir kamu kurumu tarafından tanınan hakların bir listesini yapın. Yasal bir hakkın görevli kurum tarafından verilmediği durumların bir listesini yapın. Önerilen Okumalar Farklı yetkili kurumlar ve STKlarca sağlanan rehberlik materyalleri 36

15 Bölüm 4 Yetersizliği Olan/CP li Kişiler için Maddi Destek Kazanımlar Katılımcılardan; Hangi maddi destekleri talep edeceklerini bilmeleri Maddi destek olarak para ödemesi ile diğer destek türleri arasındaki farkı anlamaları beklenecektir. Giriş Genellikle maddi destek, yetersizliği olan kişilerce veya çocuğun yetersizlikleri olması halinde ailesi tarafından yerine getirilen belli bir sürece göre verilir. Maddi destek sadece kişiye ve/veya aile fertlerine (anne babalar) ya da kişisel refakatçisine verilebilir. Çocuklara sağlanan maddi destek söz konusu olduğunda anne babaların genellikle desteği alabilmek için pek çok idari süreci yerine getirmeleri gerekir. Sıklıkla bu süreçler çok basit olup çocuk doğduktan hemen sonra da yapılabilir. Diğer durumlarda destek alınabilmesi için yetersizlik belgesi veya diğer destekleyici durumu kanıtlayan belgeler ve tamamlanması gereken süreçlere ihtiyaç duyulabilir. Maddi destek tedbirleri: Kamuya ait bir binada olması halinde ev kiralanırsa kiradan muaf olma Yetersizliğin ağırlığına göre yetersizliği olan çocukların anne babalarından bir tanesinin değişken süre ile belirli miktarlarda ödemeli tatil yapması Müzeler, konserler ve diğer benzer kültürel ve spor faaliyetlerine katılım biletine ücretsiz erişim. Bu hak aynı zamanda kişisel refakatçiye da tanınır. Toplu taşımada hem yerel hem de kısa mesafe ile uzak mesafe ulaşım için ücretsiz bilet ve abonelik Her bir idarenin yönetmeliğine göre ücretsiz biletler ve abonelik tüm ulaşım araçlarında sınırsız olabilir veya belirli ulaşım araçlarında belirli sayıda seyahati kapsayabilir. Bu hak aynı zamanda kişisel refakatçiye da tanınır. Sahibi yetersizliği olan bir kişi olması durumunda ev, bina veya arsa vergisinden muafiyet 37

16 Evlerin yetersizliği olan kişiye göre düzenlenmesi veya destekleyici cihaz ve uyarlanmış araçların satın alınmasında kullanılacak banka kredilerinin faizlerinde kamu desteği Yetersizliği olan kişiye göre düzenlenmiş motorlu taşıtlarda vergi muafiyeti Çocuk için kişisel refakatçi tutulmasına ailenin veya çocuğun anne babasının olumsuz karar vermesi halinde aylık bağlanması Yetişkin yaşa gelene kadar yetersizliği olan çocuklar için arttırılmış veya destekleyici aylık Yetersizliği olan/sp li çocuklara yönelik okulların faydalanabileceği maddi destek şekilleri Devlet okulları doğrudan kamu bütçesi ile finanse edilir. Bu da kamu bütçelerinin eğitmen ve terapist eğitiminin maliyetini de içermek üzere çocukların eğitim ve terapisinden kaynaklanan tüm masrafları karşılaması anlamına gelir. İhtiyaç duyulan maddi desteği alabilmek için eğitmen ve terapistlerin resmi olarak taleplerini okul yönetimi ile kamu kurumlarına sunmaları gereklidir. Devlet eliyle yürütülen terapi merkezlerinin giderleri de kamu bütçesinden karşılanır. Yani eğitim kurumları ile karşılaştırıldığında, belirli terapilerden faydalanabilmek için hastaların belirli bir miktar para ödemeleri gereklidir. Özel okullar ve terapi merkezlerinin giderleri ise genellikle bağışlar veya çocukların aileleri tarafından yapılan ödemelerle karşılanır. Yani özel sektöre ait olsalar da okul ve terapi merkezlerinin kamu bütçesinden maddi teşvik alma hakkı vardır. Bunu gerçekleştirebilmek için bu kuruluşların belirli şartları yerine getirmeleri gerekmektedir. Kamu maddi desteği asgari düzeyde eğitim veya terapi hizmetlerinin giderlerini karşılayacaktır. Küçük Bir Yasa Uygulaması! Herhangi bir yönlendirme olmaksızın maddi destek talep etmek için gerekli olduğunu düşündüğünüz bir talep formu doldurun. Şimdi yasal belgelerdeki yönlendirmeler doğrultusunda aynı talep formunu bir daha doldurun. Farklılıkları not alın ve diğer katılımcılarla tartışın. Bir hukuki danışmanın yasal formları kullanmak için ihtiyaç duyulan tüm detayları net bir şekilde bilmesine neden gerek olmadığını açıklayın. Önerilen Okumalar Yetersizliği olan/sp li çocukların, hakları olan desteğe nasıl ulaşacağına dair bilgi sağlayıcı materyaller. 38

17 Bölüm 5 Kişilerin Hakkı Olan Destek Nasıl Elde Edilir? Kazanımlar Katılımcılardan; Talep süreci esnasında karışıklık ve hataları nasıl önleyecekleri Bir talep onaylanmadığında ne yapacaklarını bilmeleri Tüm yasal tesislerden en iyi şekilde nasıl faydalanacaklarını bilmeleri beklenecektir. Giriş Asıl destek çocuğun anne babası tarafından belli bazı idari süreçlerin tamamlanması ile sağlanabilir. Temel süreç çocuğun doğumdan sonra kayıt altına alınmasıdır. Böyle bir durumda kayıt, yetersizliğin varlığı ve seviyesini kanıtlayan tıbbi belge ile anne babanın beyanına dayanır. Bazı ülkelerde diğer bireysel haklar özel ve daha detaylı idari süreçler sonucunda verilir. Örneğin yardımcı cihazlar sadece anne babaların söz konusu cihazları veya eşdeğer parayı alabilmek için bir yetkili kuruluşa yasal bir talepte bulunması ve diğer resmi belgeleri sunmasıyla sağlanabilir. Diğer taraftan bazı ülkelerde ise anne babalardan talepleri alıp değerlendiren STK lar veya başka özel kuruluşlar vardır. Bireysel bir desteği alabilmek için anne babaların, tam olarak hangi süreci yerine getireceklerini bilmeleri gerekmektedir. Münferit olaya göre belirli bir ülkede desteğin sağlanması çok değişiklik gösterebilir. Bir talebin olumlu cevap alamaması halinde anne babalara, kamu kuruluşu aleyhinde dava açmaları veya yetersizlikleri olan kişilerle ilgilenen bir STK ya yardım için başvurmaları tavsiye olunabilir. Okulların hak ettiği destek nasıl elde edilir? Hangi ülkede bulunulduğuna bağlı olarak, eğitim ve terapi merkezleri için kamu desteği kurumun yasal statüsüne göre verilir. Kamu kuruluşları bütçe için her yıl yasal bir talepte bulunmalıdır. Öğretmenler ve terapistler öğretim materyalleri, terapi araçları ve eğitim için kendi önerilerini kuruluşun yönetimine sunabilir. Özel kuruluşlar ise kamu tarafından finanse edilen özel kuruluşlarda aranan şartları taşımak zorundadır. Sonrasında her yıl para için taleplerini sunarlar ve yılsonunda bu parayı nasıl harcadıklarını rapor ederler. 39

18 Özel destek çeşitli sponsorlar veya bağışçı kurallarına göre yapılan taleplerle edinilebilir. Bazı bağışçılar, sadece organizasyonları desteklerken diğerleri hibe veya bireylere uygun diğer destek türlerini de sağlayabilir. Küçük Bir Yasa Uygulaması! Spesifik bir hakkın verilmemesinin sebepleri nelerdir? Bir hak için yapılan talebin olumlu şekilde cevaplanması ne kadar zaman alır? Temel talep dışında, yasal destek alabilmek için yapılan diğer işlemler nelerdir? Önerilen Okumalar Avukatlar ve uzmanlaşmış STK web siteleri, forumlar 40

19 Bölüm 6 Türkiye de Yasal Düzenlemeler Kazanımlar Katılımcılardan; Ulusal yasa sistemi içinde neler yapabileceklerini anlamaları beklenmektedir. Giriş Türkiye de engelli bireyler için hazırlanan kanunlar, tüm özür gruplarını kapsayacak biçimde hazırlanmaktadır. Dolayısıyla SerebralPalsilibireyler için ayrı bir yasal düzenleme bulunmamaktadır. Türkiye Cumhuriyeti Anayasasına göre; Madde 10 Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir. Yine bu madde de özürlüler için alınacak tedbirlerin eşitlik ilkesine aykırı sayılamayacağı vurgulanmaktadır. Madde 41 Aile, Türk toplumunun temelidir ve eşler arasında eşitliğe dayanır. Devlet, ailenin huzur ve refahı ile özellikle ananın ve çocukların korunması ve aile planlamasının öğretimi ile uygulanmasını sağlamak için gerekli tedbirleri alır, teşkilatı kurar. (Ek fıkra: 7/5/ /4 md.) Her çocuk, korunma ve bakımdan yararlanma, yüksek yararına açıkça aykırı olmadıkça, ana ve babasıyla kişisel ve doğrudan ilişki kurma ve sürdürme hakkına sahiptir. (Ek fıkra: 7/5/ /4 md.) Devlet, her türlü istismara ve şiddete karşı çocukları koruyucu tedbirleri alır. Madde 42 Kimse, eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz. Devlet, durumları sebebiyle özel eğitime ihtiyacı olanları topluma yararlı kılacak tedbirleri alır. Madde 50 Küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar çalışma şartlarıbakımından özel olarak korunurlar. Madde60 Herkes, sosyal güvenlik hakkına sahiptir. 41

20 Devlet, bu güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri alır ve teşkilatı kurar. Ayrıca, engelli bireyler temel eğitim ilkeleri doğrultusunda genel eğitim, özel eğitim ve mesleki eğitim görme haklarını kullanabilmektedirler sayılı Özürlüler Kanunu nun 15. Maddesinde Hiçbir gerekçeyle özürlülerin eğitim alması engellenemez. Engelli çocuklara, gençlere ve yetişkinlere, özel durumları ve farklılıkları dikkate alınarak, bütünleştirilmiş ortamlarda ve özürlü olmayanlarla eşit eğitim imkânı sağlanır. ibaresi yer almaktadır. Bununla birlikte, Milli Eğitim Bakanlığı nın 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanununa göre; Madde 4 Eğitim kurumları dil, ırk, cinsiyet ve din ayırımı gözetilmeksizin herkese açıktır. Madde 5 Milli eğitim hizmeti, Türk vatandaşlarının istek ve kabiliyetleri ile Türk toplumunun ihtiyaçlarına göre düzenlenir. Madde 8-Özel eğitime ve korunmaya muhtaç çocukları yetiştirmek için özel tedbirler alınır tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği doğrultusunda özel eğitimin amaçları ve temel ilkeleri aşağıda belirtilmektedir. MADDE 5 (1) Özel eğitim, Türk Millî Eğitiminin genel amaç ve temel ilkeleri doğrultusunda, özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin; a. Toplum içindeki rollerini gerçekleştiren, başkaları ile iyi ilişkiler kuran, iş birliği içinde çalışabilen, çevresine uyum sağlayabilen, üretici ve mutlu bir vatandaş olarak yetişmelerini, b. Toplum içinde bağımsız yaşamaları ve kendi kendilerine yeterli bir duruma gelmelerine yönelik temel yaşam becerilerini geliştirmelerini, c. Uygun eğitim programları ile özel yöntem, personel ve araç-gereç kullanarak; eğitim ihtiyaçları, yeterlilikleri, ilgi ve yetenekleri doğrultusunda üst öğrenime, iş ve meslek alanlarına ve hayata hazırlanmalarını amaçlar. Özel eğitimin temel ilkeleri MADDE 6 (1)Türk Millî Eğitiminin genel amaç ve temel ilkeleri doğrultusunda özel eğitimin temel ilkeleri şunlardır; a. Özel eğitime ihtiyacı olan tüm bireyler; eğitim ihtiyaçları, ilgi, yetenek ve yeterlilikleri doğrultusunda ve ölçüsünde özel eğitim hizmetlerinden yararlandırılır. b. Özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin eğitimine erken yaşta başlanır. c. Özel eğitim hizmetleri, özel eğitime ihtiyacı olan bireyleri sosyal ve fiziksel çevrelerinden mümkün olduğu kadar ayırmadan planlanır ve yürütülür. 42